Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

WYKAD 9
klasyczny rachunek nazw
relacje

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

lukowski@filozof.uni.lodz.pl
Katedra Logiki i Metodologii Nauk
Instytut Filozofii
Uniwersytet dzki
ul. Kopciskiego 16/18, I pitro, pok.13
tel. 635-61-34
dyur: poniedziaki, godz. 1200-1300
[w razie potrzeby dyur bdzie duszy]

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Ludwik Borkowski, Elementy logiki formalnej, PWN, Warszawa 1977, s.154

(cienka ksika)

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Rachunek nazw (Arystoteles)

Zdanie kategoryczne, to zdanie o budowie podmiotowo-orzecznikowej, w ktrym wystpuj
dwie nazwy (w roli podmiotu i w roli orzecznika) poczone funktorem zdaniotwrczym jest.
Wyrniamy cztery typy zda kategorycznych:
1. zdanie oglno-twierdzce Kade S jest P (SaP)
2. zdanie oglno-przeczce adne S nie jest P (SeP)
3. zdanie szczegowo-twierdzce Niektre S s P (SiP)
4. zdanie szczegowo-przeczce Niektre S nie s P (SoP)
S - subiectum (podmiot)
P - praedicatum (orzecznik)

SaP, SiP - affirmo (twierdz)

SeP, SoP - nego (przecz)

Przykad
Kady adwokat jest prawnikiem. (SaP)
aden sdzia nie jest prokuratorem. (SeP)
Niektrzy prawnicy s prokuratorami. (SiP)
Niektrzy prawnicy nie s prokuratorami. (SoP)
Ex(S) SiS

(zdanie Ex(S) stwierdza istnienie obiektu bdcego S, czyli stwierdza niepusto S)

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zdania SaP i SiP maj t sam JAKO (w tym przypadku twierdzc), za

zdania SaP i SeP maj t sam ILO (w tym przypadku ogln).
Podobnie,
zdania SeP i SoP maj te sam JAKO (w tym przypadku przeczc), za
zdania SiP i SoP maj t sam ILO (w tym przypadku szczegow).

Zmiana jakoci zdania bez zmiany jego iloci oznacza zamian,

albo SaP na SeP, albo SeP na SaP, albo SiP na SoP, albo zamian SoP na SiP.
Zmiana iloci zdania bez zmiany jego jakoci oznacza zamian,
albo SaP na SiP, albo SiP na SaP, albo SeP na SoP, albo zamian SoP na SeP.
Jednoczesna zmiana iloci i jakoci zdania oznacza zamian,
albo SaP na SoP, albo SoP na SaP, albo SeP na SiP, albo zamian SiP na SeP.

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

diagramy Venna

zdanie prawdziwe

SaP

SeP

SiP

SoP

zdanie faszywe

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa z kwadratu logicznego

SaP
SeP
SiP
SoP

x (xS xP)
x (xS xP)
x (xS xP)
x (xS xP)

SaP

x (xS xP)
x (xS xP)
x (xS xP)
x (xS xP)

przeciwne

sprzeczne

(SaP Ex(S)) SeP

(SeP Ex(S)) SaP

SoP
SiP
SeP
SaP

SeP

sprzeczne

podporzdkowane

SiP

podporzdkowane

podprzeciwne
(SiP Ex(S)) SoP
(SoP Ex(S)) SiP
7

SoP
(SaP Ex(S)) SiP
(SeP Ex(S)) SoP

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

S
II

S - zakres nazwy S
P - zakres nazwy P
I - obiekty S, ktre s P
II - obiekty S, ktre nie s P
III - obiekty P, ktre nie s S

III

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zadanie Wyka, e:

(SaP Ex(S)) SeP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli kady krasnal ma czapk i jaki
krasnal istnieje (krasnale istniej), to nieprawd jest, e aden krasnal nie ma czapki.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

(SeP Ex(S)) SaP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli aden krasnal nie ma pistoletu i
jaki krasnal istnieje (krasnale istniej), to nieprawd jest, e kady krasnal ma pistolet.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

(SiP Ex(S)) SoP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli nieprawd jest, e pewien krasnal
ma chorob weneryczn i jaki krasnal istnieje (krasnale istniej), to pewien krasnal nie ma choroby
wenerycznej.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

(SoP Ex(S)) SiP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli nieprawd jest, e pewien krasnal
nie ma narzeczonej i jaki krasnal istnieje (krasnale istniej), to pewien krasnal ma narzeczon.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

10

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

(SaP Ex(S)) SiP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli kady krasnal ma czapk i jaki
krasnal istnieje (krasnale istniej), to pewien krasnal ma czapk.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

(SeP Ex(S)) SoP

Przykad potwierdzajcy (weryfikujcy) (nie ma mocy dowodu): jeli aden krasnal nie ma narzeczonej
i jaki krasnal istnieje (krasnale istniej), to pewien krasnal nie ma narzeczonej.
[nazwa krasnal jest tu zastosowana celowo - dlaczego?]

11

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa konwersji (konwersja to przestawienie podmiotu i orzecznika)

prostej

SeP
SiP

PeS
PiS

z ograniczeniem

(SaP Ex(S))
(SeP Ex(P))

12

PiS
PoS

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa obwersji (obwersja to zanegowanie orzecznika i zmiana jakoci zdania)

(1) SaP Se-P

(2) SeP Sa-P

(3) SiP So-P

(1)

(2)

(3)

(4)

13

(4) SoP Si-P

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa obwersji konwersji (obwersja zastosowana do prawej strony prawa konwersji)

prostej

Pa-S
Po-S

SeP
SiP

z ograniczeniem

(SaP Ex(S))
(SeP Ex(P))

14

Po-S
Pi-S

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa kontrapozycji
czciowej (kontrapozycja czciowa = konwersja + zmiana jakoci + negacja orzecznika)
1
2
3
4

SaP
SoP
(SeP Ex(S))
(SaP Ex(-P))

-PeS
-PiS
-PiS
-SoP

15

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

zupenej (kontrapozycja zupena = konwersja+ negacja orzecznika + negacja podmiotu)

1
2
3
4

-Pa-S
-Po-S
-Po-S
-Si-P

SaP
SoP
(SeP Ex(S))
(SaP Ex(-P))

16

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Prawa inwersji
czciowej (inwersja czciowa = negacja podmiotu + zmiana jakoci + zmiana iloci)
zupenej (negacja podmiotu + negacja orzecznika + zmiana iloci)
1
2

(SeP Ex(P)) -SiP

(SeP Ex(P)) -So-P

17

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Tryby sylogistyczne
Forma zdania kategorycznego, to funkcja zdaniowa zbudowana z jednej ze staych a, e, i,
o i ze zmiennych nazwowych.
Trybem sylogistycznym nazywamy schemat wnioskowania speniajcy dwa warunki:
1. Wstpuj w nim dwie przesanki bdce formami zdania kategorycznego i ewentualnie
przesanka o niepustoci jakiego terminu. Wiosek jest te form zdania kategorycznego.
2. Wstpuj w nim trzy terminy, przy czym podmiot wniosku wystpuje w jednej
przesance, a orzecznik wniosku wystpuje w drugiej przesance. Termin wystpujcy w obu
przesankach nie wystpuje we wniosku - jest on nazywany terminem rednim.
Mamy wic cztery moliwe figury trybw sylogistycznych:
I
M P
S M
S P

II
P M
S M
S P

III
M P
M S
S P

18

IV
P M
M S
S P

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Poprawne tryby sylogistyczne

figura
I

figura
II

MaP
SaM
SaP

MaP
SaM
Ex(S)
SiP

PeM
SaM
SeP

PeM
SaM
Ex(S)
SoP

figura
III

MaP
MaS
Ex(M)
SiP

figura
IV

PaM
MaS
Ex(P)
SiP

MeP
SaM
SeP

MeP
SaM
Ex(S)
SoP

MaP
SiM
SiP

MeP
SiM
SoP

PaM
SeM
SeP

PaM
SeM
Ex(S)
SoP

PeM
SiM
SoP

PaM
SoM
SoP

MiP
MaS
SiP

MaP
MiS
SiP

MeP
MaS
Ex(M)
SoP

MoP
MaS
SoP

MeP
MiS
SoP

PaM
MeS
SeP

PaM
MeS
Ex(S)
SoP

PiM
MaS
SiP

PeM
MaS
Ex(M)
SoP

PeM
MiS
SoP

19

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zadanie. Sprawd niezawodno nastpujcych trybw sylogistycznych:

MeP
SaM
SeP

PeM
SiM
SoP

niezawodny

niezawodny

20

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

PeM
SaM
Ex(S)
SoP

PeM
MeS
SeP

niezawodny

zawodny

21

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Dotyczy wszelkich rozumowa, nie tylko trybw sylogistycznych:

Rozumowanie jest poprawne, gdy nie jest w nim popeniony, ani bd formalny (jest
poprawne logicznie), ani materialny (jest poprawne treciowo).
Bdem materialnym jest wykorzystanie w rozumowaniu przesanki faszywej, czyli
wzicie jakiej przesanki faszywej za prawdziw.
Bdem formalnym jest zastosowanie zawodnego (niededukcyjnego) schematu
wnioskowania. Wwczas, wniosek nie wynika logicznie z przesanek, ani na mocy
klasycznego rachunku zda, ani na mocy klasycznego rachunku kwantyfikatorw, ani
na mocy klasycznego rachunku nazw.

22

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

PaM
MaS
SiP

PaM
MaS
Ex(P)
SiP

niezawodny
zawodny
Brak zaoenia niepustoci P - np. jeli kady pegaz
(P) ma skrzyda umoliwiajce latanie (M), i kada
istota majca skrzyda umoliwiajce latanie (M) moe
lata (S), to i tak nie wynika z tego, e pewna istota
latajca jest pegazem.

Istnienie
zaoenia
niepustoci
P
gwarantuje
niezawodno trybu - nawet rozumowanie dotyczce
pegazw jest wnioskowaniem logicznym: jeli kady
pegaz (P) ma skrzyda umoliwiajce latanie (M), i kada
istota majca skrzyda umoliwiajce latanie (M) moe
lata (S) i pegaz istnieje, to pewna istota latajca jest
pegazem.

Rozumowanie niepoprawne cho zastosowane do Rozumowanie dedukcyjne cho niepoprawne, z powodu

prawdziwych przesanek, bo niededukcyjne (z powodu popenienia bdu materialnego, czyli wykorzystania
popenienia bdu formalnego).
przesanki faszywej.
23

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Relacje
Definicja pary uporzdkowanej
<a,b> = {{a},{a,b}}.
Wprost z definicji pary uporzdkowanej wynika, e
<a,b> <b,a >
(bo przecie {{a},{a,b}} {{b},{a,b}}).
<a,b> = <c,d > wtw a = c i b = d.

Definicja trjki uporzdkowanej

<a,b,c> = <<a,b>,c>.
Definicja n-tki uporzdkowanej
<a1,...,an> = <<a1,...,an-1>,an>.
Z definicji n-tki uporzdkowanej wynika, e

<a,b,c> = <<a,b>,c> = <{{a},{a,b}},c> = {{{{a},{a,b}}},{{{a},{a,b}},c}}.

<a1,...,an> = <b1,...,bn> wtw a1 = b1, ..., an = bn.

24

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zdanie stwierdzajce zachodzenie relacji R midzy obiektami a i b ma posta (rne notacje):

aRb (a pozostaje z b w relacji R) (a jest w relacji R z b)
R(a,b)
<a,b> R (para uporzdkowana <a,b> naley do (jest w) relacji R)
Notacja druga i trzecia umoliwiaj wyraenie relacji wicej ni dwuczonowej:
R(a,b,c), R(a1,...,an)
<a,b,c> R, <a1,...,an> R

25

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Definicja nieformalna relacji

Relacj nazywamy zwizek zachodzcy pomidzy przedmiotami okrelonego typu.
[do kiepska definicja, bo jak na jej podstawie mwi np. o sumie relacji?]

Definicja relacji
Relacj nazywamy podzbir iloczynu kartezjaskiego zbiorw. Relacja jest n-argumentowa jeli
jest podzbiorem iloczynu kartezjaskiego n zbiorw.
[dobra definicja]

Zatem
Relacja dwuczonowa, to zbir par uporzdkowanych,
relacja trjczonowa, to zbir trjek uporzdkowanych,
relacja czteroczonowa, to zbir czwrek uporzdkowanych,
itd.
relacja n-czonowa, to zbir n-tek uporzdkowanych.

26

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 1:
Jeli L jest zbiorem [wszystkich] ludzi, to iloczyn kartezjaski LxL jest zbiorem [wszystkich
moliwych] par uporzdkowanych ludzi.
Wrd tych par s np. takie, e na pierwszym miejscu znajduje si czowiek posiadajcy
dziecko, a na drugim to wanie dziecko. Wszystkie te i tylko te pary tworz relacj bycia
rodzicem:
aR1b wtw a jest rodzicem b.
relacja bycia rodzicem = {<a,b> LxL: <a,b> R1}
gdzie

R1 LxL.

Dlatego poprawna definicja relacji mwi tylko o tym, e relacja jest [jakim] podzbiorem
iloczynu kartezjaskiego pewnych zbiorw. To za jak jest relacj zaley od tego jakim jest
podzbiorem. Ma tu miejsce definicyjne utosamienie bycia konkretnym podzbiorem iloczynu
kartezjaskiego z treciowo rozumianym byciem jak konkretn relacj.

27

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 2:
Relacj dwuczonow R1 jest x jest rodzicem y-ka. Zatem, jeli a jest rodzicem b, to aR1b.
Relacj trjczonow R2 jest x jest rodzicem y-ka w chwili z. Zatem, jeli a jest rodzicem b w
przedziale czasu do ktrego naley chwila t, to R2(a,b,t).
Przykadow relacj picioczonow R3 tworz wszystkie takie pitki uporzdkowane
<a,b,c,d,e>, w ktrych
a jest dla c i d w przedziale czasu, do ktrego naley chwila e rodzicem pci eskiej,
b jest dla c i d w przedziale czasu, do ktrego naley chwila e rodzicem pci mskiej
(czyli, c i d s dziemi a i b w przedziale czasu, do ktrego naley chwila e).

28

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Dla relacji dwuczonowych jest sens mwi o dziedzinie i przeciwdziedzinie relacji.

Dziedzina relacji R:
czyli

Przeciwdziedzina relacji R:

DR = {x: <x,y> R}
x DR wtw y xRy.

DR = {y: <x,y> R}.

czyli
y DR wtw x xRy.
Pole relacji R:

PR = DR DR.

29

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 3:
Dziedzin relacji R1 jest zbir wszystkich ludzi, ktrzy s rodzicem dla przynajmniej jednego
dziecka.
Przeciwdziedzin relacji R1 jest zbir wszystkich ludzi, dla ktrych kto jest rodzicem.
Pytania do przykadu 3:
W jakiej chwili kto jest, a w jakiej kto nie jest rodzicem?
W jakiej chwili kto ma rodzica?
Czy przeciwdziedzina relacji R1 jest rwna zbiorowi wszystkich ludzi? Ktrych ludzi?
Czy tylko tych, yjcych?
Czy pole relacji R1 jest rwne przeciwdziedzinie tej relacji?
W jakim sensie kto jest rodzicem? W sensie biologicznym, czy w wietle prawa?
Odpowiedzi na te pytania zale, od tego jak zdefiniowana jest relacja R1, czyli od tego, ktre
konkretnie pary uporzdkowane j tworz, a wic i od tego jak okrelony jest L - zbir
wszystkich ludzi.
Niestety, zazwyczaj poprzestajemy na niedookreleniach.

30

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Rodzaje relacji:
Niech R ZxZ.
R=

Relacj pust jest:

(adna para uporzdkowana nie jest w relacji R)

R = ZxZ

Relacj pen w Z jest:

(kada para uporzdkowana jest w relacji R)

Konwersem relacji R (relacj odwrotn do R) jest:

R-1 = {<x,y>: <y,x> R}

Ograniczeniem relacji R w dziedzinie do zbioru A jest:

RD|A = {<x,y>: x A <x,y> R}

Ograniczeniem relacji R w przeciwdziedzinie do zbioru A jest:

RD-|A = {<x,y>: y A <x,y> R}

Ograniczeniem relacji R w polu do zbioru A jest:

RP|A = {<x,y>: x A y A <x,y> R}

Iloczynem relacji R i S jest:

R S = {<x,y>: <x,y> R <x,y> S}

Sum relacji R i S jest:

R S = {<x,y>: <x,y> R <x,y> S}

Iloczynem wzgldnym relacji R i S jest:

R S = {<x,z>: y (<x,y> R <y,z> S)}

R jest relacj lewostronnie jednoznaczn (RL!) jeli:

x,y,z ((<x,z> R <y,z> R) x = y)

R jest relacj prawostronnie jednoznaczn (RP!) jeli:

x,y,z ((<x,y> R <x,z> R) y = z)

R jest relacj jednoznaczn (R!) jeli R jest lewostronnie jednoznaczn i R jest prawostronnie jednoznaczn.

31

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 4:
Pust relacj jest x jest ojcem x.
Pen relacj jest x jest przodkiem y lub x nie jest przodkiem y.
Konwersem relacji x jest mem y jest relacja y jest on x (take x jest on y ).
Ograniczeniem relacji x jest rodzicem y w dziedzinie do zbioru kobiet jest x jest matk y.
Ograniczeniem relacji x jest rodzicem y w przeciwdziedzinie do zbioru osb pci eskiej
jest relacja x jest rodzicem y, gdzie y jest crk x-a (nie x jest crk y, bo to byby konwers
tej relacji).
Relacj x jest rodzicem y mona ograniczy w polu do zbioru osb zameldowanych w
miecie odzi.
Iloczynem relacji x jest ojcem y i x jest modszy od y jest relacja pusta.
Sum relacji x jest ojcem y i x jest matk y jest relacja x jest rodzicem y.
Iloczynem wzgldnym relacji x jest matk y i y jest on z jest relacja ... x jest kochan
mamusi z.
Relacja x jest matk y jest lewostronnie jednoznaczna.
Relacja x jest wicewojewod y jest prawostronnie jednoznaczna.
Relacja x jest wojewod y jest jednoznaczna.

32

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Rodzaje relacji (c.d.):

Niech R ZxZ.
R jest zwrotna w Z

wtw

xZ xRx

R jest przeciwzwrotna w Z

wtw

xZ (xRx)

R jest symetryczna w Z

wtw

x,yZ (xRy yRx)

R jest przeciwsymetryczna w Z

wtw

x,yZ (xRy (yRx))

R jest na wp (sabo) przeciwsymetryczna w Z

wtw

x,yZ ((xRy yRx) x = y) *

R jest przechodnia (tranzytywna) w Z

wtw

x,y,zZ ((xRy yRz) xRz)

R jest przeciwprzechodnia (przeciwtranzytywna) w Z

wtw

x,y,zZ ((xRy yRz) (xRz))

R jest spjna w Z
* tradycyjn nazw tej relacji jest sabo antysymetryczna

wtw

x,yZ (xRy yRx x = y)

R jest relacj rwnowanoci na Z wtw R jest zwrotna, symetryczna i przechodnia

R jest relacj porzdkujc zbir Z wtw R jest przeciwsymetryczna, przechodnia i spjna w Z.
R jest relacj czciowo porzdkujc zbir Z wtw R jest zwrotna, sabo przeciwsymetryczna i przechodnia w Z.
R jest relacj liniowo porzdkujc zbir Z wtw R jest czciowo porzdkujca zbir Z oraz jest spjna w Z.

33

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 5:
Relacj zwrotn na zbiorze ludzi jest x jest tego samego wzrostu co y.
Relacj symetryczn na zbiorze ludzi jest x jest maonkiem y.
Relacj przeciwsymetryczn na zbiorze ludzi jest x jest on y.
Relacj sabo przeciwsymetryczn na zbiorze mizantropw-egoistw jest x kocha y.
Relacj sabo przeciwsymetryczn na zbiorze liczb jest x y.
Relacj przechodni na zbiorze ludzi jest x jest przodkiem y.
Relacj przeciwprzechodni na zbiorze ludzi jest x jest synem y.
Relacj spjn na zbiorze liczb naturalnych jest rok urodzenia x jest wczeniejszy ni rok
urodzenia y.

34

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Uwaga oczywista 1:
Relacja, ktra nie jest symetryczna nie musi by przeciwsymetryczna, np. x szanuje y.
Relacja, ktra nie jest, ani symetryczna, ani przeciwsymetryczna nie musi by sabo przeciwsymetryczna.
Bywaj relacje, ktre nie s ani symetryczne, ani przeciwsymetryczne, ani sabo przeciwsymetryczne.
Przykadem takiej relacji jest x kocha y okrelona na zbiorze ludzi.

Uwaga oczywista 2:
Relacja, ktra nie jest przechodnia nie musi by przeciwprzechodnia.
Bywaj relacje, ktre nie s ani przechodnie, ani przeciwprzechodnie. Przykadem takiej relacji jest x jest
krewnym y okrelona na zbiorze ludzi.

Gorca proba:
Nie twrzmy relacji nonsymetrycznych, jako takich, ktre miayby nie by, ani symetrycznymi, ani
przeciwsymetrycznymi, czy te relacji nontranzytywnych, ktre miayby nie by, ani tranzytywnymi, ani
przeciwtranzytywnymi. Tak jak nie tworzymy rwnolegobokw samych (cho takie pomysy istniej tu i
wdzie), ktre miayby by tymi, ktre nie s, ani rombami, ani prostoktami. Skoro o czowieku nie
powie si, ani e jest parzysty, ani e jest nieparzysty, to nie znaczy, e trzeba mwi, e jest nonparzysty po prostu tych okrele nie uywa si mwic o ludziach.

35

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykad 6: Relacj rwnowanoci na zbiorze uczniw szk podstawowych jest x jest

uczniem tej samej klasy szkoy podstawowej co y.
Relacja rwnowanoci na zbiorze Z jest podstaw podziau logicznego zbioru Z, na ktrym jest
okrelona. Czony tego podziau nazywaj si klasami abstrakcji.
Klas abstrakcji danej relacji rwnowanoci R tworz wszystkie te obiekty, ktre s ze sob w
relacji R:
[a]R = {bZ: aRb}.
a jest reprezentantem swojej klasy abstrakcji. Dowolny element z danej klasy abstrakcji moe
by jej reprezentantem.
Wracajc do przykadu: relacja rwnowanoci przynalenoci do tej samej klasy szkoy podstawowej
okrelona na zbiorze uczniw wszystkich szk podstawowych jest relacj, ktra dzieli zbir uczniw
wszystkich szk podstawowych na klasy abstrakcji bdce klasami tych szk. Kady ucze danej klasy jest
reprezentantem klasy abstrakcji tosamej z t klas. Naturalnie, wspomniana relacja moe by okrelona na
zbiorze wszystkich uczniw jednej konkretnej szkoy podstawowej. Wwczas, dzieli ona na klasy abstrakcji
uczniw jedynie tej szkoy.
Inn relacj rwnowanoci jest:
- relacja x pozostaje na tym samym gospodarstwie domowym co y okrelona na zbiorze obywateli RP.
- relacja x jest rwienikiem y okrelona na zbiorze ludzi.
- relacja x jest sztucem z tego samego kompletu co y okrelona na zbiorze sztucw.
36

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Relacj porzdkujc (porzdkujc liniowo) zbir jest x jest dugiem hipotecznym

wpisanym do ksigi wieczystej [nie] wczeniej ni dug y. Istotnie, jest to relacja
przeciwsymetryczna, przechodnia i spjna w zbiorze dugw hipotecznych danej ksigi
wieczystej.
porzdek liniowy
Drzewo genealogiczne reprezentuje relacj porzdkujc nieliniowo:
Relacja x y jest zwrotna, sabo
przeciwsymetryczna i przechodnia w
zbiorze punktw diagramu. Porzdkuje
wic ten zbir zgodnie z symbolik kresek:
punkt x poczony kresk z punktem y, jest
w relacji x y, jeli x ley niej ni y.
porzdek czciowy (nie jest porzdkiem liniowym)

37