2.3.

2.3.1.

DZIAANIA OPNIAJCE

ZAOENIA OGLNE

Zgodnie z klasyfikacj dziaa taktycznych zawart w narodowym

regulaminie, dziaania opniajce s jednym z podstawowych rodzajw walki

stanowicy czsto faz przed przejciem do innych dziaa.150 Stanowisko takie

znale mona rwnie w regulaminach innych armii NATO, gdzie dziaania

opniajce zaliczane s do podstawowych rodzajw walki.151 Wojskowi teoretycy

pastw Sojuszu nie podejmuj szerszej dyskusji nad zasadnoci tej klasyfikacji.

Natomiast cz naszych teoretykw wojskowych lansuje pogld, e dziaania

opniajce, powinny by podporzdkowane obronie. Ich zdaniem dziaania
opniajce mog by etapem obrony, zarwno pozycyjnej, jak i manewrowej.

W obronie pozycyjnej dziaania opniajce mog by prowadzone w pasie si

przesaniania, a take jako dziaania wymuszone w sytuacji wyczerpania

moliwoci kontynuowania walki na zajmowanych rubieach obronnych.152

W obronie manewrowej dziaania opniajce s jej pierwszym etapem. Oglny

mechanizm

prowadzenia

dziaa

opniajcych

obronie

pozycyjnej

i manewrowej jest podobny. Wojska w zalenoci od konkretnej sytuacji taktycznej

broni si, wycofuj lub kontratakuj.153

Dziaania opniajce obejmuj szereg kolejnych star o charakterze

obronnym i zaczepnym, szeroko stosowany manewr i dziaania osabiajce

potencja przeciwnika.

Istot dziaa opniajcych jest unikanie przewlekych walk, przez stawianie

nacierajcym oporu na kolejnych pozycjach opniania, nie dopuszczajc do

rozstrzygajcych star.

Cele prowadzenia dziaa opniajcych, w interpretacji regulaminw

wszystkich armii pastw NATO s podobne. Przy czym cel gwny najczciej nie
Regulamin dziaa wojsk ldowych, DWL, Warszawa 2008, s.91;
m.in. Doktryna wojsk ldowych ATP-35(B), Regulamin walki wojsk ldowych Bundeswehry HDv 100/100,
Podrcznik polowy 100-5. Dziaania wojsk ldowych armii Stanw Zjednoczonych
152
Z. cibiorek, Dziaania opniajce, AON, Warszawa 1995, s. 11.
153
Z. cibiorek, Zasady prowadzenia dziaa opniajcych przez oddziay i pododdziay oglnowojskowe
(OPR I), AON, Warszawa 1996, s. 10.
150
151

204

jest definiowany, natomiast cele szczegowe stanowi w kadym przypadku

zbiory szerokie. Nasz regulamin zawiera nastpujce cele szczegowe dziaa
opniajcych:

zyskanie czasu na przygotowanie kolejnych dziaa;

opnienie

manewru

przeciwnika

zmniejszajcych jego potencja bojowy;

przez

zadawanie

mu

strat

przejcie inicjatywy przez celowe wprowadzenie przeciwnika w obszar,

w ktrym jest on bardziej podatny na wykonanie ataku lub kontrataku;

uniknicie walki w niesprzyjajcych warunkach i zabezpieczanie tym

samym wojsk wasnych przed atakiem;

okrelenie gwnego kierunku natarcia przeciwnika.

wyprowadzenie wojsk w sytuacji zagroenia zniszczeniem

przewaajce siy przeciwnika..154

przez

W dziaaniach opniajcych nastpuje stopniowe, zamierzone oddawanie

terenu (odstpowanie w walce). Dlatego te gwny cel dziaa opniajcych nie

moe by rozpatrywany i okrelany w wymiarze przestrzennym. Rwnie rozbicie

przeciwnika nie jest celem gwnym dziaa opniajcych. Zatem cel gwny
dziaa opniajcych powinien by odnoszony do wymiaru czasowego. Celem

gwnym dziaa opniajcych jest wic odsunicie w czasie dotarcie przeciwnika

do okrelonego rejonu (rubiey), a po przez tozyskanie czasu na zorganizowanie

innych dziaa. Rejon ten (lub rubie) okrela gboko prowadzenia dziaa

opniajcych. Parametr ten przy uwzgldnieniu innych czynnikw (przede

wszystkim moliwoci bojowych wojsk wasnych i przeciwnika oraz terenu)

pozwala skalkulowa czas prowadzenia dziaa opniajcych
Czas ten, powinien midzy innymi umoliwi:
zorganizowanie lub odtworzenie obrony,

zorganizowanie si zdolnych do rozbicia przeciwnika w rejonie dziaa

opniajcych,

oson wycofania (lub skrzyde) wojsk wasnych,

zabezpieczenie mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinicia.

154

Regulamin ..., wyd. cyt., s, 91-92.

205

Dziaania opniajce maj swoj specyfik. Do cech charakterystycznych

dziaa opniajcych mona zaliczy:

unikanie rozstrzygajcych star;

organizowanie pozycji i rubiey opniania;

tworzenia oporu na okrelony czas;

wykonywanie kontratakw na og mniejszymi siami, gwnie w celu

oderwania si wojsk wasnych od przeciwnika i odejcie na kolejn
pozycj opniania;

rozmieszczenie wikszoci si i rodkw ogniowych na przednim skraju

poszczeglnych pozycji opniania;

wyznaczenie, w wikszoci przypadkw, szerszych pasw dziaania dla

oddziaw (pododdziaw) prowadzcych opnianie.

Dziaania

opniajce

mog

by

zamierzone

lub

te

wymuszone.

W pierwszym przypadku dziaania opniajce s wczeniej zaplanowane i maj

gwnie na celu osabienie i wcignicie gwnego zgrupowania uderzeniowego

przeciwnika w obszar kanalizujcy jego ruch i ograniczajcy manewr. Po

zmniejszeniu dysproporcji si i uzyskaniu czasu na konieczne przegrupowanie

wojsk wasnych, celem tego rodzaju dziaa jest ostateczne zaamanie natarcia
przeciwnika, rozbicie jego si w wyniku zdecydowanego zwrotu zaczepnego
lub stworzeniu oporu na rubiey pooonej w gbi. Uwaa si, e tego typu

dziaania opniajce prowadzone bd w ramach obrony manewrowej lub w pasie

si przesaniania w obronie pozycyjnej.

Wymuszone dziaania opniajce bd konsekwencj znalezienia si

w niekorzystnej sytuacji. Do sytuacji takiej moe doj w wyniku:

wyczerpania moliwoci kontynuowania walki na zajmowanych rubieach

obronnych,

znalezienia si w okreniu,

podczas wychodzenia z okrenia.

Cech

charakterystyczn

jest

organizowanie

bezporedniej stycznoci z przeciwnikiem, w walce.

206

dziaa

warunkach

Dziaania opniajce s skuteczne jeli w czasie ich prowadzenia

uwzgldniane s okrelone zasady oraz istotne czynniki pola walki. Szczeglnie

wane s nastpujce zasady i czynniki:155
rozpoznanie,

poczenie manewru i siy ognia,

teren,
czas,

przestrze,

aktywno i rnorodno oddziaywania na przeciwnika,

podtrzymywanie swobody dziaania,
walka elektroniczna,
ochrona i obrona,
pozorowanie.

Przede wszystkim manewr, ogie, teren, czas i przestrze

156

s elementami,

ktre maj najwikszy wpyw na metod i sposb prowadzenia dziaa

opniajcych.

Manewr i ogie wojsk prowadzcych dziaania opniajce stanowi o ich sile

opniania a take wpywa na ich ywotno na polu walki.

2.3.2.

PROWADZENIE DZIAA

Dziaania opniajce s prowadzone w wyznaczonych pasch lub na

kierunkach. W ramach pasa opniania oddziay (pododdziay) mog mie

przydzielone kierunki (rejony) opniania. Na kierunkach i w rejonach opniania

wyznacza si pozycje opniania (przedni, porednie, kocow). Przydzielony pas
(rejon) musi posiada wystarczajc gboko, umoliwiajc prowadzenie dziaa
opniajcych na kilku pozycjach opniania.

Zasadniczym elementem struktury dziaa opniajcych jest pozycja

opniania. Przyjmuje si, e pozycje opniania stanowi batalionowe lub

155
156

m.in. Regulamin ..., wyd. cyt., s. 92; ATP-35(B)..., wyd. cyt., s. 146.
Takie elementy okrelone zostay przez ekspertw wojskowych jako podstawowe dla skutecznoci dziaa
opniajcych.

207

niektrych

sytuacjach

kompanijne

rejony

opniania

rozmieszczone

nieregularnie w terenie na prawdopodobnych kierunkach dziaa przeciwnika.157

jest

Najbardziej predysponowanym pododdziaem do walki na pozycji opniania

batalion zmechanizowany (czogw). Zarwno batalion zmechanizowany

jak i batalion czogw dysponuj organicznymi moliwociami bojowymi,158

pozwalajcymi im na wykonanie wszystkich podstawowych zada taktycznych.

Natomiast

mae

moliwoci

bojowe

(przede

wszystkim

ogniowe

i manewrowe) batalionu zmotoryzowanego powoduj, e jego uycie do dziaa

opniajcych jest niecelowe.
Bataliony

zmechanizowany

czogw

mog

zniszczy

obronie

porwnywalne siy przeciwnika. Rwnie podobna jest ich zdolno do wykonania

marszw po drogach i na przeaj. Jednak biorc pod uwag konieczno

pokonywania na polu walki przeszkd wodnych w warunkach zniszczenia

istniejcych przepraw, zdecydowanie mniejsze w tej sytuacji moliwoci

manewrowe posiada batalion czogw. Podstawowy sprzt bojowy (czogi)

wymaga urzdzania praco i czasochonnych przepraw. Zatem najbardziej
predysponowanymi do prowadzenia dziaa opniajcych (w ktrych staym
elementem jest manewr) s bataliony zmechanizowane.

Szczeglnie skuteczne w dziaaniach opniajcych bd wojska aeromobilne.

Ich moliwoci dziaa rajdowych, szybkich manewrw oraz dua sia ognia
powoduj, e bd to wojska bardzo przydatne w takich dziaaniach.
Wojska

prowadzce

dziaania

opniajce

powinny

efektywnie

wykorzystywa teren, przez co zmuszaj przeciwnika do wyczerpujcych dziaa

w celu jego opanowania. Umiejtne wykorzystanie terenu oraz jego dostosowanie

do charakteru taktyki natarcia przeciwnika, zdecydowanie wpywa na skuteczno

opniania. Od warunkw terenowych w pasie (na kierunku) dziaa opniajcych

uzalenione jest rozmieszczenie pozycji opniania, ich liczba oraz odlegoci
midzy nimi. Pozycje opniania powinny by organizowane na naturalnych
157
158

Z cibiorek, Dziaania opniajce, Bellona, Warszawa 1996, s. 54-55.

Przyjmuje si, e batalion dziaajc w skadzie brygady powinien realizowa podstawowe zadania bojowe
przy uyciu organicznych (wasnych) si i rodkw. Wykonujc jednak szczeglnie wane zadania (np.
prowadzc dziaania opniajce) moe otrzyma wzmocnienie oraz odpowiednie wsparcie.

208

przeszkodach terenowych, kanalizujcych ruch, takich jak: przeszkody wodne,

miejscowoci, kompleksy lene, teren lesisto-jeziorny, wzgrza. Najdogodniejsze
do obrony s

pozycje na ktrych teren po stronie przeciwnika jest otwarty,

natomiast po stronie wasnej zakryty i w miar dominujcy.

W kadej sytuacji istnieje konieczno uzupeniania pozycji opniania

samodzielnymi punktami oporu, zasadzkami, licznymi zaporami inynieryjnymi.

Powinny by rozmieszczone w rnych miejscach , w sposb nieregularny w celu
zapewnienia cigoci oddziaywania na przeciwnika.

Przeszkody terenowe speni swoje zadanie(utrudni lub zatrzymaj ruch

przeciwnika) tylko wtedy, gdy zostan umiejtnie poczone i wkomponowane

w system dziaa opniajcych. O jakoci tego poczenia wiadczy bdzie

skuteczno dziaa wojsk (sprawno systemu ognia). Wane jest take umiejtne
poczenie terenu z zaporami inynieryjnymi, szczeglnie minowymi.

Waciwe wykorzystanie naturalnych przeszkd terenowych, stref (rejonw)

zniszcze i poarw, obszarw zatopie, wpynie na ograniczenie ruchu

nacierajcego lub go korzystnie ukierunkuje. Takie warunki utrudniaj

przemieszczanie si i rodkw z jednego kierunku na drugi oraz rozcinaj lub

zmuszaj do zagszczenia ugrupowania bojowego.159

Stan i moliwoci wojsk wasnych oraz teren determinuje ugrupowanie

bojowe, ktre powinno zapewni przede wszystkim:

zadanie przeciwnikowi maksymalnych strat przy jak najmniejszych

stratach wasnych;

powstrzymywanie i dezorganizowanie natarcia przeciwnika podczas

obrony kolejnych pozycji opniania;

moliwo manewru (koncentrowanie wysiku, a take uchylanie si spod

uderze).

Ugrupowanie bojowe do dziaa opniajcych bdzie podobne jak w czasie

prowadzenia obrony pozycyjnej. Wojska mog by ugrupowane w

z odwodem, lub w dwa rzuty.
159

jeden rzut

Z. cibiorek, W. Lidwa, Dziaania obronno-opniajce w przygranicznym pasie przesaniania

(GRANICA), AON, Warszawa 1999 r, s.38.

209

Odlego midzy pozycjami opniania powinna zapewni swobod

manewru, efektywne raenie nacierajcego przeciwnika oraz wprowadzenie go

w rejon lub na kierunek dogodny dla bronicych si wojsk. Odlego ta powinna
take umoliwi zajcie kolejnej pozycji, a siom ubezpieczajcych ten manewr

zatrzymanie na ten czas nacierajcych si przeciwnika oraz zapewni oson

ogniow wycofujcym si pododdziaom. Liczbowe okrelenie odlegoci midzy

rubieami opniania nie jest moliwe.

Rozmieszczenie kolejnych pozycji opniania powinno stwarza warunki

wyjcia poza zasig ognia podstawowej masy artylerii przeciwnika w odniesieniu

do zgrupowa batalionowych oraz poza zasig ognia modzierzy oraz rodkw
przeciwpancernych w przypadku zgrupowania kompanijnego.

Zatem odlego pomidzy pozycjami opniania powinna umoliwi

zorganizowanie oporu na kadej pozycji oraz manewr midzy nimi.

Dziaania opniajce we wszystkich armiach sojuszu przewiduje si

prowadzi podobnie. Wojska w zalenoci od konkretnej sytuacji taktycznej broni

si,

wycofuj

lub

kontratakuj.

tym

zoonym

dziaaniu

staymi,

powtarzajcymi si cyklicznie etapami s obrona i wycofanie. Elementy danego

szczebla, prowadzce dziaania opniajce mog kilkakrotnie broni si na
wybranych pozycjach dc do zwolnienia tempa natarcia przeciwnika i zadania mu
maksymalnych strat.

Z istoty dziaa opniajcych wynika, e nadrzdnym w stosunku

do pozostaych czynnikw walki jest opr. Poprzez opr wojsk na kolejnych

pozycjach opniania realizowane s cele dziaa opniajcych. eby jednak

mogo doj do obrony na kolejnej pozycji, trzeba wczeniej, wykonujc sprawny

i szybki manewr przemieci wojska na t rubie. Zatem cykl dziaa

opniajcych danego szczebla organizacyjnego skada si z: obrony i wycofania.

W okresach tych poszczeglne czynniki pola walki wystpuj z rn

intensywnoci. W pierwszym okresie

przede wszystkim dominuje opr,

a w drugim manewr. Cykl dziaa opniajcych dla danego szczebla

organizacyjnego moe si powtrzy jeszcze jedno dwukrotnie. Za kadym razem

sia oporu sabnie, natomiast manewr powinien by coraz sprawniejszy .
210

Przebieg

dziaa

opniajcych

pierwszym

okresie

nie

odbiega

od typowych dziaa obronnych. Podchodzcego przeciwnika zwalcza si na

dalekich podejciach (zaley to od moliwoci ogniowych). Gwnym zadaniem

w tym okresie dziaa opniajcych jest powstrzymanie natarcia i niedopuszczenie

do pokonania z marszu przedniej pozycji. Opr stawiany na pierwszej pozycji

powinien by na tyle silny eby zmusi nie tylko awangardy przeciwnika do

zatrzymania ale rwnie jego siy gwne do rozwinicia si. Musi to by obrona
trwaa w wyniku ktrej zadawane s przeciwnikowi znaczne straty a take zostaje
on na duszy czas zwizany walk. Istotnym elementem skadowym siy oporu na
tej pozycji jest rozbudowa inynieryjna zwikszajca skuteczno dziaa wojsk
wasnych (ogniowe, elektroniczne, minerskie) a take osabiajca przeciwnika .

Pomimo oparcia dziaa opniajcych na oporze i manewrze to jednak

i uderzenie w formie zwrotu zaczepnego ma w nich swoje znaczce miejsce.

Potrzeba wykonywania kontratakw w dziaaniach opniajcych dostrzegana jest
przez wszystkich teoretykw wojskowych pastw NATO. Podkrela si jednak

konieczno bardzo dobrego zaplanowania i przygotowania tego dziaania. Ataki

powinny by podejmowane kiedy tylko straty lub zniszczenia po stronie
przeciwnika mog mie wpyw na opnianie jego wojsk. Uwaa si, e do

wykonywania kontratakw powinny by uywane przede wszystkim odwody.

Kontrataki bd miay ograniczone cele, np. zamykanie luk, zapewnienie wyjcia
z walki silnie zaangaowanym wojskom itd.

Przeamanie oporu na pierwszej pozycji nie powinno oznacza radykalnego

zwikszenia tempa natarcia przeciwnika. Pomimo, e zasadnicze siy zakoczywszy

ten okres dziaa opniajcych, przechodz do okresu kolejnego wycofania
i wykonuj manewr na kolejn pozycj opniania pooon w gbi, to przeciwnik
w dalszym cigu powinien by powstrzymywany. Powstrzymywanie to ma form

zasadzek, dziaa nieregularnych, napadw ogniowych, uderze migowcw

bojowych, dziaa desantowo-szturmowych, zapr, puapek minerskich. Ten okres

dziaa opniajcych mimo, e nie zwizany bezporednio z walk, jest okresem

bardzo trudnym w realizacji.

211

Powietrzno-ldowy charakter natarcia przeciwnika sprawia, e wojska

prowadzce dziaania opniajce powinny by przygotowane do walki

z desantami powietrznymi przeciwnika. Najczciej realn form walki z desantem

przeciwnika bdzie tylko jego blokowanie.

Pododdziay ktre wyjd z walki, w zalenoci od przyjtej metody

prowadzenia

dziaa

opniajcych

(przemiennej

cigej

lub

mieszanej),

przechodz do odwodu, organizujc kolejn pozycj opniania lub wyczekuj na

realizacj zada wynikych w toku dziaa bojowych,

Manewr w celu zmiany pozycji opniania jest dziaaniem realizowanym

w zoonych warunkach pola walki, w okrelonym czasie i przestrzeni.

Dynamiczny charakter sytuacji taktycznej, w ktrej manewr si odbywa

powoduje, e dziaanie to podlega oddziaywaniu rnorodnych czynnikw pola

walki. Nale do nich midzy innymi:
oddziaywanie przeciwnika;

teren (przede wszystkim drogi, gleby, wody, pokrycie);

stan pogody, pora roku i doby;

struktura systemu pozycji opniania (odlegoci midzy pozycjami

opniania);

moliwoci manewrowe wojsk;

czas wykonywania manewru;
sposb zorganizowania;

sposb zabezpieczenia i wykonania manewru;

wyszkolenie wojsk wykonujcych manewr.

Wykonanie manewru wycofania si wojsk na kolejn pozycj opniania jest

dziaaniem trudnym, ktre trzeba zrealizowa bez wzgldu na warunki

atmosferyczne i por doby. Ponadto szerokie moliwoci przeciwdziaania

przeciwnika przemawiaj za tym, aby manewr w celu zmiany pozycji opniania

by wykonywany w sposb skryty, po wczeniej rozpoznanych drogach i na przeaj,

umiejtnie wykorzystujcy naturalne waciwoci terenu (zasony, ukrycia), a take
w miar moliwoci maskujcy swoje dziaanie (np. dymami).

212

Istotnym warunkiem powodzenia manewru jest utrzymanie go w tajemnicy

przed przeciwnikiem, przynajmniej w jego pierwszym okresie (etapie), tzn.

opuszczania przez pododdziay punktw oporu i wychodzenia na drogi marszu do

nowej pozycji opniania.

Warunki skrytego, w tajemnicy dla przeciwnika rozpoczcia manewru stwarza

noc. Ale manewr w celu zmiany pozycji opniania czsto bdzie musia by

realizowany w dzie. Dlatego te manewr musi by przeprowadzony szybko,

umiejtnie wykorzystujc naturalne i sztuczne waciwoci terenu oraz warunki

tworzone przez siy zabezpieczajce to dziaanie.

Manewr w celu zmiany pozycji opniania jest wykonywany w warunkach

ogniowo-elektronicznego wsparcia oraz zabezpieczenia bojowego. W dotychczas

bronionych rejonach pozostaj wydzielone niewielkie pododdziay z ograniczon

liczb rodkw ogniowych. Wzmoon aktywnoci zabezpieczaj wyjcie z walki

si gwnych, a jeli s moliwoci, to rwnie zabezpieczaj zorganizowanie
kolejnej pozycji opniania.

Manewr wykonywany w celu zmiany pozycji opniania w duym stopniu

bdzie zalea od stanu drg pomidzy pozycjami. Dlatego przygotowanie,

utrzymanie i torowanie drg oraz urzdzanie i utrzymywanie przepraw w tym

obszarze stanowi wane zadanie zabezpieczenia inynieryjnego. Drogi te powinny

m.in. zapewnia swobod ruchu wojsk wasnych pomidzy pozycjami opniania,
sprawne ich zajmowanie i opuszczanie.

Kolejnym wanym dla wykonania manewru wycofania si wojsk, zadaniem

realizowanym przez wojska inynieryjne jest urzdzanie i utrzymanie przepraw

przez przeszkody wodne. Podczas manewru w celu zmiany pozycji opniania bd

utrzymywane przede wszystkim przeprawy: po nie zniszczonych mostach staych,

w brd, desantowe, promowe, po mostach towarzyszcych i pontonowych.

Skutecznym zakoczeniem manewru na kolejn pozycj opniania jest

wejcie wojsk w nowe rejony obrony. Moment ten jest jednoczenie pocztkiem
kolejnego etapu dziaa opniajcych, czyli obrony na nastpnej pozycji

opniania. Z chwil gdy czoowe oddziay przeciwnika znajda si w zasigu ognia

213