SPIS TRECI

1. TOKSYKOLOGIA RYS HISTORYCZNY Anita Magowska . . . . . . . . . .

1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.

.
.
.
.
.

17
19
20
22
22

2. TOKSYKOLOGIA ZAKRES DZIAANIA I KIERUNKI ROZWOJU

Jerzy Krechniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

3. TRUCIZNY, ZATRUCIA I ICH PRZYCZYNY Jadwiga Jodynis-Liebert . . . .

28

3.1.
3.2
3.3.
3.4.

Od empirii do pierwszych eksperymentw . . . . .

Ksztatowanie nowoczesnej problematyki i metodyki
Spoeczny kontekst toksykologii . . . . . . . . . . .
Toksykologia a zbrodnie ludobjstwa . . . . . . . .
Z dziejw polskiej toksykologii . . . . . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

38

Budowa chemiczna i waciwoci fizykochemiczne . . . . . .

4.1.1.
Budowa chemiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.2.
Waciwoci fizykochemiczne . . . . . . . . . . . .
Czynniki biologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.
Przynaleno gatunkowa . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2.
Pe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3.
Wiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.4.
Stan zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.5.
Uwarunkowania genetyczne . . . . . . . . . . . . .
4.2.6.
Inne czynniki biologiczne majce wpyw na zatrucie
Czynniki rodowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.
.

4. CZYNNIKI WPYWAJCE NA TOKSYCZNO KSENOBIOTYKW

Witold Seczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

29
32
33
34

4.2.

.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.

4.1.

Definicja trucizn . . . . . .
Dawki . . . . . . . . . . .
Rodzaje zatru . . . . . . .
Przyczyny i struktura zatru

.
.
.
.
.

17

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

38
39
45
48
48
49
50
50
51
52
53

5. ABSORPCJA, DYSTRYBUCJA, BIOTRANSFORMACJA I WYDALANIE

TRUCIZN Jerzy Krechniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.
5.2.
5.3.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

55
57
63
64
67
72
76
76
79
82
85
86
87
88
88
92
94
94
96
102
115
117
119
136
139
141

6. INTERAKCJE KSENOBIOTYKW Barbara Zieliska-Psuja . . . . . . . . .

154

5.4.

5.5.

5.6.

5.7.

6.1.
6.2.

6.3.
6.4.

6.5.

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mechanizmy transportu przez bony komrkowe . . . . . . .
Wchanianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.1.
Wchanianie przez skr . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.2.
Wchanianie przez ukad oddechowy . . . . . . . .
5.3.3.
Wchanianie z przewodu pokarmowego . . . . . . .
5.3.4.
Inne drogi wchaniania . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozmieszczenie trucizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.1.
Przenikanie przez bariery wewntrzustrojowe . . . .
5.4.2.
Wizanie przez biaka osocza . . . . . . . . . . . .
5.4.3.
Wizanie przez biaka narzdw . . . . . . . . . . .
5.4.4.
Kumulacja w tkance tuszczowej . . . . . . . . . . .
5.4.5.
Kumulacja w tkance kostnej . . . . . . . . . . . . .
Wydalanie trucizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.1.
Wydalanie z moczem . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.2.
Wydalanie z ci . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.3.
Wydalanie z powietrzem . . . . . . . . . . . . . . .
5.5.4.
Wydalanie innymi drogami . . . . . . . . . . . . . .
Biotransformacja trucizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.1.
Mikrosomalne reakcje oksydacyjno-redukcyjne . . .
5.6.2.
Pozamikrosomalne reakcje oksydacyjno-redukcyjne
5.6.3.
Reakcje hydrolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.4.
Reakcja sprzgania . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.5.
Czynniki wpywajce na biotransformacj . . . . . .
5.6.6.
Indukcja i inhibicja enzymw mikrosomalnych . . .
Podstawy toksykokinetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

55

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozwaania teoretyczne i modele stosowane w ocenie interakcji
ksenobiotykw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.1.
Jakociowe aspekty interakcji ksenobiotykw . . . . . . . . . . . . .
6.2.2.
Podstawy teoretyczne i modele ilociowe . . . . . . . . . . . . . . .
Modele dowiadczalne i kierunki bada dziaania cznego ksenobiotykw . .
Mechanizmy odpowiedzialne za wystpowanie zjawiska interakcji (wybrane
przykady) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.1.
Udzia systemu oksydaz funkcji mieszanej w procesie wystpowania
interakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.2.
Utlenianie ksenobiotykw za porednictwem syntetazy
prostaglandyny H (PHS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.3.
Interakcje lekw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4.4.
Potencjacja hepato- i nefrotoksycznoci indukowanej haloalkanami .
6.4.5.
Naraenie wieloskadnikowe w rodowisku pracy . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. MECHANIZMY DZIAANIA TOKSYCZNEGO Mirosaw M. Szutowski . . .

7.1.
7.2.

Ksenobiotyk w sprawnie funkcjonujcym organizmie . . . . . . . . . . . . . .

Znaczenie reaktywnoci substancji chemicznych w przebiegu zatrucia . . . . .

154
155
155
158
167
170
170
172
173
185
186
189
191
191
192

7.3.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

193
193
194
196
197
199
200
200
201
202
202

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

202
204
205
206

8. TOKSYKOMETRIA Jadwiga Jodynis-Liebert, Witold Seczuk . . . . . . . . .

208

7.4.
7.5.

7.6.

7.7.

7.8.
7.9.

8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.

8.9.

8.10.

8.11.
8.12.
8.13.
8.14.
8.15.
8.16.
8.17.
8.18.

Znaczenie procesw biotransformacji w przebiegu zatrucia . . . . . . .

7.3.1.
Stres oksydacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wspzaleno rnych procesw w powstawaniu efektu toksycznego
Interakcje z endogennymi czsteczkami docelowymi . . . . . . . . . .
7.5.1.
Interakcje z materiaem genetycznym . . . . . . . . . . . . .
7.5.2.
Haptenizacja biaek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia w funkcjonowaniu komrek . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.6.1.
Wpyw na procesy transkrypcji . . . . . . . . . . . . . . . .
7.6.2.
Wpyw na procesy przekazywania sygnau . . . . . . . . . .
7.6.3.
Modulacja stenia czsteczek sygnalizujcych . . . . . . . .
Zaburzenia aktywnoci komrkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.7.1.
Zaburzenia aktywnoci komrek pobudzanych impulsami
elektrycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.7.2.
Zaburzenia aktywnoci pozostaych komrek . . . . . . . . .
Toksyczne uszkodzenie czynnoci yciowych komrki . . . . . . . . .
Niewydolno procesw naprawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cel bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kierunki bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaleno dawkaefekt i dawkaodpowied . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kryteria decydujce o podjciu bada toksykometrycznych i ich zakresie .
Zakres bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Drogi naraenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zwierzta dowiadczalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie toksycznoci doustnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.8.1.
Badanie toksycznoci ostrej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.8.2.
Zastosowanie metod in vitro do oceny toksycznoci ostrej . . . .
8.8.3.
Badanie toksycznoci kumulacyjnej i wyznaczanie wspczynnika
kumulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.8.4.
Badanie toksycznoci podostrej (test 28-dniowy) . . . . . . . . .
8.8.5.
Badanie toksycznoci podprzewlekej (test 90-dniowy) . . . . . .
8.8.6.
Badanie toksycznoci przewlekej (test 2-letni) . . . . . . . . . .
Badanie toksycznoci inhalacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.9.1.
Badanie toksycznoci ostrej drog inhalacyjn . . . . . . . . . .
8.9.2.
Badanie toksycznoci inhalacyjnej wywoanej powtarzanym
dawkowaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie toksycznoci skrnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.10.1. Badanie ostrej toksycznoci skrnej . . . . . . . . . . . . . . . .
8.10.2. Badanie toksycznoci skrnej wywoanej powtarzanym
dawkowaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.10.3. Badanie ostrego, dranicego/rcego dziaania na skr . . . . .
8.10.4. Badanie ostrego dziaania dranicego lub uszkadzajcego oko .
Badanie dziaania uczulajcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena genotoksycznoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie dziaania rakotwrczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie dziaania teratogennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie toksycznego wpywu na podno, rozrodczo i potomstwo . . .
Badanie opnionego dziaania neurotoksycznego . . . . . . . . . . . . .
Opis i dokumentacja bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Interpretacja i wykorzystanie wynikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

209
209
210
216
217
218
219
221
221
224

.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.

226
227
227
230
231
233

. .
. .
. .

233
234
235

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

235
236
237
238
239
241
244
245
247
248
250

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

9. ZATRUCIA LEKAMI Jadwiga Szymaska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9.1.
9.2.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

255
256
256
256
257
257
258
258
259
259
259
261
261
267
270
274

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

277
280
284
290
294
294
298
302
306
307

10. TOKSYCZNO SUBSTANCJI UZALENIAJCYCH Ewa Florek, Wojciech

Piekoszewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

311

9.3.
9.4.

9.5.

9.6.

Przyczyny zatru lekami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Czynniki wpywajce na toksyczno lekw . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.1.
Wpyw wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.2.
Wpyw biorytmw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.3.
Czynniki genetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.4.
Wpyw chorb towarzyszcych . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2.5.
Wpyw zanieczyszcze i produktw rozpadu lekw . . . . . .
Reakcje alergiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dziaanie odlege lekw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.4.1.
Dziaanie rakotwrcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.4.2.
Dziaanie teratogenne i embriotoksyczne . . . . . . . . . . . .
Leki wane w zatruciach ostrych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.1.
Pochodne kwasu barbiturowego . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.2.
Inne leki o dziaaniu nasennym i uspokajajcym . . . . . . . .
9.5.3.
Pochodne benzodiazepiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.4.
Leki przeciwpadaczkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.5.
Pochodne fenotiazyny (trjpiercieniowe neuroleptyki pochodne
fenotiazyny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.6.
Leki przeciwdepresyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5.7.
Leki przeciwblowe, przeciwgorczkowe i przeciwzapalne . . .
9.5.8.
Leki dziaajce na ukad krenia . . . . . . . . . . . . . . . .
Inne leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6.1.
Leki przeciwnowotworowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6.2.
Witaminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6.3.
Leki pochodzenia rolinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6.4.
Poczenia metali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.6.5.
Zwizki nieorganiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

254

10.1. Pojcia podstawowe i definicje . . . . . . . . . .

10.2. Naturalne pochodne opium i opioidy syntetyczne
10.2.1. Morfina i heroina . . . . . . . . . . . .
10.2.2. Kodeina . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.2.3. Metadon . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.2.4. Inne opioidy . . . . . . . . . . . . . .
10.3. rodki psychostymulujce . . . . . . . . . . . .
10.3.1. Amfetamina i metamfetamina . . . . .
10.3.2. Efedryna . . . . . . . . . . . . . . . .
10.4. Substancje halucynogenne . . . . . . . . . . . .
10.4.1. Pochodne amfetaminy . . . . . . . . .
10.4.2. Pochodne konopi indyjskich . . . . . .
10.4.3. Pochodne fenyloalkiloamin . . . . . . .
10.4.4. LSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.5. Kokaina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.6. Anestetyki dysocjacyjne . . . . . . . . . . . . .
10.6.1. Ketamina . . . . . . . . . . . . . . . .
10.6.2. Kwas -hydroksymasowy . . . . . . .
10.6.3. Fencyklidyna . . . . . . . . . . . . . .
10.7. Alkohol etylowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.8. Rozpuszczalniki organiczne . . . . . . . . . . .

10

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

312
312
313
315
316
317
319
319
320
322
322
323
325
327
328
330
330
331
332
333
336

10.9. Steroidy anaboliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10.10. Dziaanie uzaleniajce wybranych lekw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11. Wyroby tytoniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.1. Informacje oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.2. Palenie tytoniu w Polsce i na wiecie . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.3. Fizykochemiczne waciwoci dymu tytoniowego . . . . . . . . . . .
10.11.4. Losy skadnikw dymu tytoniowego w organizmie . . . . . . . . . .
10.11.5. Palenie bierne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.6. Efekty zdrowotne naraenia na dym tytoniowy w badaniach
eksperymentalnych i testach in vitro . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.7. Choroby przyczynowo zwizane z aktywnym paleniem tytoniu
u ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.8. Markery naraenia na dym tytoniowy . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.9. Regulacje prawne dotyczce zawartoci substancji szkodliwych
w papierosach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.11.10.Interakcje dymu tytoniowego z lekami . . . . . . . . . . . . . . . .
10.12. Wpyw lekw na zdolno do prowadzenia pojazdw . . . . . . . . . . . . . .
10.12.1. Charakterystyka wybranych grup lekw w aspekcie ich wpywu na
sprawno psychomotoryczn kierowcy . . . . . . . . . . . . . . . .
10.12.2. Regulacje prawne zwizane z prowadzeniem pojazdw mechanicznych
pod wpywem lekw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.13. Regulacje prawne dotyczce substancji psychotropowych . . . . . . . . . . .
11. TOKSYCZNO METALI I PMETALI (METALOIDW)
Jadwiga Chmielnicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
11.5.
11.6.
11.7.
11.8.
11.9.
11.10.
11.11.
11.12.
11.13.
11.14.
11.15.
11.16.

Antymon
Arsen . .
Beryl . .
Chrom . .
Cyna . . .
Cynk . .
Glin . . .
Kadm . .
Mangan .
Mied . .
Nikiel . .
Ow . .
Rt . . .
Selen . .
Wanad . .
elazo . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

12. TOKSYCZNO NIEMETALI I ICH ZWIZKW NIEORGANICZNYCH

Witold Seczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.1. Tlen . . . . . . . . . . . . . . .
12.2. Ozon . . . . . . . . . . . . . .
12.3. Zwizki tlenu z wglem . . . .
12.3.1. Tlenek wgla . . . . .
12.3.2. Ditlenek wgla . . . .
12.4. Zwizki cyjanowe . . . . . . . .
12.4.1. Cyjanowodr i cyjanki
12.4.2. Cyjanamid wapnia . .

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

336
337
338
338
339
340
343
347
347
348
351
352
352
354
355
357
358

360
362
364
370
374
382
386
389
399
407
410
412
417
427
435
440
442

447
447
450
451
451
458
459
459
463

11

12.5. Azot i jego zwizki . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12.5.1. Azot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.5.2. Tlenki azotu . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.5.3. Azotany(III) i azotany(V) (azotyny i azotany)
12.5.4. Amoniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.6. Siarka i jej zwizki nieorganiczne . . . . . . . . . . .
12.6.1. Siarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.6.2. Tlenki siarki . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.6.3. Kwas siarkowy i jego sole . . . . . . . . . .
12.6.4. Siarkowodr . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.7. Fluorowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.7.1. Fluor i jego zwizki . . . . . . . . . . . . .
12.7.2. Chlor i jego zwizki . . . . . . . . . . . . .
12.7.3. Brom i jego zwizki . . . . . . . . . . . . .
12.7.4. Jod i jego zwizki . . . . . . . . . . . . . .
12.8. Fosfor i jego zwizki . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.8.1. Fosfor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.8.2. Fosforowodr . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.9. Bor i jego zwizki . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.10. Substancje pylicotwrcze . . . . . . . . . . . . . . . .
12.10.1. Ditlenek krzemu . . . . . . . . . . . . . . .
12.10.2. Talk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.10.3. Azbest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12.10.4. Wgiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

464
464
465
468
471
472
472
472
475
476
477
478
482
484
486
488
488
489
490
491
492
494
494
498

13. TOKSYCZNO ROZPUSZCZALNIKW Jadwiga Jodynis-Liebert . . . . .

500

13.1. Alkohole alifatyczne . . . . . . . . . .

13.1.1. Alkohol metylowy . . . . . .
13.1.2. Alkohol etylowy . . . . . . .
13.1.3. Alkohole propylowe . . . . .
13.1.4. Alkohole butylowe . . . . . .
13.1.5. Alkohole amylowe . . . . . .
13.2. Glikole . . . . . . . . . . . . . . . . .
13.2.1. Glikol etylenowy . . . . . . .
13.2.2. Glikol propylenowy . . . . .
13.3. Wglowodory aromatyczne i pochodne
13.3.1. Benzen . . . . . . . . . . . .
13.3.2. Toluen . . . . . . . . . . . . .
13.3.3. Ksylen . . . . . . . . . . . .
13.3.4. Etylobenzen . . . . . . . . . .
13.3.5. Nitrobenzen . . . . . . . . . .
13.3.6. Anilina . . . . . . . . . . . .
13.4. Chlorowane wglowodory alifatyczne .
13.4.1. Chloroform . . . . . . . . . .
13.4.2. Tetrachlorek wgla . . . . . .
13.4.3. Trichloroetylen . . . . . . . .
13.5. Ropa naftowa i produkty jej destylacji .
13.6. Aceton . . . . . . . . . . . . . . . . .
13.7. Cykloheksan . . . . . . . . . . . . . .
13.8. Dioksan . . . . . . . . . . . . . . . . .
13.9. Disiarczek wgla . . . . . . . . . . . .
13.10. Eter etylowy . . . . . . . . . . . . . .

12

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

501
501
503
505
506
507
509
509
511
511
511
514
516
517
519
521
523
523
524
526
528
531
532
533
534
536

14. TOKSYKOLOGIA PESTYCYDW Jacek Brzeziski, Mirosaw M. Szutowski

14.1.
14.2.
14.3.
14.4.

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zagroenie dla ludzi i zwierzt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zapobieganie zatruciom pestycydami i leczenie zatru . . . . . . . .
Podzia pestycydw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14.4.1. Podzia pestycydw w zalenoci od kierunku zastosowania
14.4.2. Podzia chemiczny pestycydw . . . . . . . . . . . . . . .
14.4.3. Klasyfikacja toksykologiczna pestycydw . . . . . . . . . .
14.5. Toksykologia szczegowa pestycydw . . . . . . . . . . . . . . . .
14.5.1. Insektycydy (rodki owadobjcze) . . . . . . . . . . . . . .
14.5.2. Piretroidy syntetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14.5.3. Herbicydy (rodki chwastobjcze) . . . . . . . . . . . . . .
14.5.4. Fungicydy (rodki grzybobjcze) . . . . . . . . . . . . . .
14.5.5. Pestycydy nowych grup chemicznych . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

538
541
543
546
546
546
547
549
549
580
583
589
593

15. TOKSYCZNO TWORZYW SZTUCZNYCH Jerzy Krechniak, Jadwiga

Jodynis-Liebert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

596

15.1.
15.2.
15.3.
15.4.
15.5.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

598
599
601
604
605
607
608
609
610
611
613
614
615
617

16. BEZPIECZESTWO WYROBW KOSMETYCZNYCH

Bogumia Urbanek-Karowska, Kazimierz Karowski . . . . . . . . . . . . . . . .

620

16.1.
16.2.
16.3.
16.4.

Problemy toksykologiczne zwizane z produkcj tworzyw sztucznych . . .

Problemy toksykologiczne zwizane z zastosowaniem tworzyw sztucznych
Rozkad termiczny tworzyw sztucznych w aspekcie toksykologicznym . .
Recykling tworzyw polimerowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monomery i substancje pomocnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.1. Chlorek winylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.2. Styren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.3. Akrylonitryl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.4. Metakrylan metylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.5. Diizocyjanian toluenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.6. Epichlorohydryna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.7. Fenol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.8. Ftalan di-2(etyloheksylu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15.5.9. Trikrezylofosforan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

538

Wymagania dla surowcw kosmetycznych . . . .

Ocena toksykologiczna surowcw kosmetycznych
Ocena bezpieczestwa wyrobu gotowego . . . . .
Charakterystyka wyrobu gotowego . . . . . . . . .

.
.
.
.

623
624
631
632

17. PROBLEMY TOKSYKOLOGICZNE ZWIZANE Z YWNOCI

Kazimierz Karowski, Bogumia Urbanek-Karowska . . . . . . . . . . . . . . . .

636

17.1. Substancje dodatkowe . . . . . . . . . . . . .

17.2. Zanieczyszczenia . . . . . . . . . . . . . . . .
17.2.1. Metale . . . . . . . . . . . . . . . . .
17.2.2. Mikotoksyny . . . . . . . . . . . . .
17.2.3. Azotany(V) i azotany(III) . . . . . .
17.2.4. Aminy . . . . . . . . . . . . . . . . .
17.2.5. Chloropropanole . . . . . . . . . . .
17.3. Ocena toksykologiczna substancji dodatkowych
17.4. Ocena ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
i zanieczyszcze
. . . . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.

637
640
644
646
649
650
650
652
654

13

17.5. System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach

ywnociowych i rodkach ywienia Zwierzt (Rapid Alert System for
Food and Feed RASFF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17.6. ywno genetycznie zmodyfikowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

655
657

. . . . . . . . . . . .

661

18. TOKSYKOLOGIA RODOWISKOWA Jerzy Krechniak

18.1. Podstawowe pojcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18.2. Skaenie rodowiska naturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18.3. Chemiczne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego . . . . . . . . . . .
18.3.1. Chemiczne zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach
mieszkalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18.4. Chemiczne zanieczyszczenia wd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18.5. Chemiczne zanieczyszczenia gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18.6. Szacowanie ryzyka zdrowotnego w warunkach naraenia rodowiskowego na
substancje chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19. TOKSYKOLOGIA PRZEMYSOWA Jerzy K. Piotrowski
19.1.
19.2.
19.3.
19.4.

.
.
.

661
665
667

.
.
.

678
680
690

695

. . . . . . . . . . .

704

.
.
.
.
.

704
705
705
705
706

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

708
710
710
713
714
715
715
716
717
718
720
721
722
722
730

20. TOKSYKOLOGIA SDOWA Roman Wachowiak . . . . . . . . . . . . . . . .

732

19.5.

19.6.
19.7.

19.8.

19.9.
19.10.

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena toksycznoci substancji przemysowych . . . . . . . . . . . . . . . .
Nadzr nad stanem zdrowia zag robotniczych . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena naraenia na substancje zawarte w powietrzu . . . . . . . . . . . . .
19.4.1. Najwysze Dopuszczalne Stenia (NDS) . . . . . . . . . . . . . .
19.4.2. Merytoryczne podstawy ustalania Najwyszych Dopuszczalnych
Ste: substancje o dziaaniu progowym . . . . . . . . . . . . . .
Ocena naraenia na substancje rakotwrcze . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.5.1. Identyfikacja kancerogenw chemicznych . . . . . . . . . . . . . .
19.5.2. Ocena potencjau rakotwrczego kancerogenw . . . . . . . . . .
Ocena naraenia na mieszaniny substancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metodyka analiz powietrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.7.1. Pobieranie prbek powietrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.7.2. Analiza laboratoryjna pobranych prbek powietrza . . . . . . . . .
Biomarkery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.8.1. Biomarkery ekspozycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.8.2. Biomarkery efektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.8.3. Biomarkery wraliwoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.8.4. Praktyczne zastosowania biomarkerw . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroby zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena ryzyka zdrowotnego wywoanego dziaaniem substancji chemicznych

20.1. Rola toksykologii sdowej w interdyscyplinarnej strukturze bada medycyny

sdowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.2. Aktualna struktura zatru wspczesne toksykomanie, podzia zatru
notowanych w kazuistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.3. Badania pomiertne w przypadku mierci gwatownej specyfika ogldzin,
sekcji zwok i ekshumacji. Sposb zabezpieczania i przechowywania
materiau biologicznego oraz dowodw rzeczowych do bada
toksykologiczno-sdowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.4. Diagnostyka mierci z zatrucia badania pomiertne, zabezpieczenie materiau
do bada chemiczno-toksykologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

732
734

737
739

20.5. Wykadniki patomorfologiczne zatru i ich znaczenie diagnostyczne w ocenie

toksykologiczno-sdowej (ex post) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.6. Tanatochemia wykadniki autolizy i gnicia, ich znaczenie w diagnostyce
chemicznej zatru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.7. Toksykologia stosowana i jej wykorzystanie w interpretacji przypadkw
zgonw z udziaem ksenobiotykw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.7.1. Alkohol etylowy jako najczciej notowany ksenobiotyk w kazuistyce
zatru miertelnych w medycynie sdowej . . . . . . . . . . . . . .
20.8. Ocena toksykologiczna analitycznych metod badawczych stosowanych
w rutynowej diagnostyce zatru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20.8.1. Rola nowoczesnej analizy toksykologicznej w diagnostyce zatru . .
20.8.2. Wyniki bada diagnostycznych a uwarunkowania interpretacyjne . .
20.8.3. Homogeniczne metody analityczne stosowane w diagnostyce zatru .
20.8.4. Metody heterogeniczne potwierdzajce skriningowe wyniki bada
immunochemicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21. TRUCIZNY POCHODZENIA ZWIERZCEGO Witold Seczuk . . . . . . . .
21.1. Gady . . . . . . . . . . . . . . .
21.2. Pazy . . . . . . . . . . . . . . .
21.2.1. aby . . . . . . . . . . .
21.2.2. Salamandry . . . . . . .
21.3. Owady . . . . . . . . . . . . . . .
21.3.1. Pszczoy miodne . . . .
21.3.2. Osy, trzmiele, szerszenie
21.3.3. Mrwki i komary . . . .
21.4. Pajczaki . . . . . . . . . . . . .
21.4.1. Pajki . . . . . . . . . .
21.4.2. Skorpiony . . . . . . . .
21.5. Ryby
. . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

744
748
748
760
761
761
764
767
779

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

780
783
783
786
787
787
788
788
789
789
790
790

22. SUBSTANCJE TOKSYCZNE POCHODZENIA ROLINNEGO Jan Kozowski

794

22.1. Roliny toksyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22.2. Biogeneza rolinnych substancji toksycznych . . . . . . . .
22.3. Podzia substancji toksycznych na grupy . . . . . . . . . .
22.3.1. Oleje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22.3.2. Olejki eteryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22.3.3. Glikozydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22.3.4. Alkaloidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22.3.5. Rolinne substancje toksyczne zaliczane do innych

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

742

. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
grup chemicznych

794
795
797
797
798
803
809
823

23. SZKODLIWE DZIAANIE PROMIENIOWANIA JONIZUJCEGO

Andrzej Sapota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

829

23.1. rda i rodzaje promieniowania jonizujcego . . . . . . . . . . . . . .

23.1.1. rda promieniowania jonizujcego . . . . . . . . . . . . . .
23.2. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi . . . . . . . . .
23.2.1. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego na yw tkank
23.3. Dawki promieniowania, metody ich okrelania i jednostki stosowane
w ochronie radiologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23.3.1. Metody pomiaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23.4. Nastpstwa zdrowotne ekspozycji na promieniowanie jonizujce . . . .
23.4.1. Skutki stochastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

829
831
832
834

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

835
837
838
838

15

23.4.2. Skutki deterministyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23.4.3. Niszczenie komrek i krzywe przeywalnoci in vitro . . .
23.5. Rodzaje ekspozycji na promieniowanie jonizujce i ich nadzorowanie
zalece ICRP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .
. . . . .
w wietle
. . . . .

840
840
841

24. BOJOWE RODKI TRUJCE Marek Kowalczyk . . . . . . . . . . . . . . . .

847

24.1. Charakterystyka najwaniejszych bojowych rodkw trujcych o dziaaniu

miertelnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24.1.1. Paralityczno-drgawkowe rodki trujce . . . . . . . . . . . . . .
24.1.2. Parzce rodki trujce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24.2. Charakterystyka najwaniejszych rodkw obezwadniajcych . . . . . . .
24.3. Charakterystyka najwaniejszych rodkw nkajcych . . . . . . . . . . .

850
850
856
860
862

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.

25. BEZPIECZESTWO CHEMICZNE PODSTAWOWE ZASADY Jerzy Majka

25.1.
25.2.
25.3.
25.4.

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podstawowe zasady bezpieczestwa chemicznego . . . . . . . . . . . . . .
Wspczesny system wprowadzania substancji chemicznej do obrotu . . . .
Polskie i wsplnotowe przepisy prawne w dziedzinie bezpieczestwa
chemicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25.5. Midzynarodowa wsppraca w dziedzinie bezpieczestwa chemicznego . .
25.6. Badania substancji i preparatw chemicznych przed ich wprowadzeniem do
obrotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25.7. Nowa strategia Unii Europejskiej wobec chemikaliw . . . . . . . . . . . .

865

.
.
.

865
867
870

.
.

875
877

.
.

878
880

26. PIERWSZA POMOC W OSTRYCH ZATRUCIACH Tadeusz Bogdanik,

Zbigniew Koaciski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

882

26.1. Nage zatrzymanie czynnoci serca i resuscytacja krenia i oddychania . . .

26.2. Zasady leczenia ostrych zatru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.2.1. Leczenie objawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.2.2 Intensywna opieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.2.3. Intensywna terapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.2.4. Leczenie przyczynowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3. Odtrutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.1. Zwizki chelatujce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.2. Odtrutki, ktre powoduj przemian trucizny w zwizki rozpuszczalne
26.3.3. Reaktywatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.4. Zwizki redukujce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.5. Odtrutki witaminowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.6. Odtrutki blokujce przemian metaboliczn trucizn . . . . . . . . . .
26.3.7. Odtrutki zmieniajce szlak metaboliczny . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.8. Odtrutki dziaajce przez blokowanie receptorw . . . . . . . . . . .
26.3.9. Inne, najczciej stosowane odtrutki . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26.3.10. Odtrutki nieswoiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

885
887
888
888
891
901
905
905
911
912
915
917
918
919
920
921
923

SKRTY I AKRONIMY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

926

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

929

28. ZACZNIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

941

SKOROWIDZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

976

27. GLOSARIUSZ Jan K. Ludwicki

16