Charakterystyka Rasy

CHARAKTERYSTYKA
RAS
PSZCZ
Opracowa: Grzegorz Stanek
ZNAKOWANIE MATEK
Gwnymi, dwoma celami znakowania matek pszczelich jest moliwo identyfikacji
oraz atwiejsze odnalezienie w roju. Elementem bdcym znacznikiem jest kolor. W
przyjtym systemie midzynarodowym znaczymy krlowe picioma kolorami, w
nastpujcej kolejnoci: biay, ty, czerwony, zielony i niebieski.
Kady kolor przyporzdkowany jest ostatniej cyfrze dekady; i tak: kolorem biaym
znakujemy w 1 i 6 roku, tym w 2 i 7, czerwonym w 3 i 8, zielonym w 4 i 9, a
niebieskim w 5 i 10 roku dekady (ten kolor obowizuje w tym roku jak wynika z
systemu). Dla atwiejszego zapamitania kolory ustawione s rosnco do siy barwy.
Jako, e krlowe roju praktycznie nie yj duej ni pi sezonw, dlatego jest pi
kolorw. Oznaczenia zgodne z powysz zasad nanosimy na tarczk tuowia
(grzbiet) krlowej.
kolor
biay
ty
czerwony
lata
2001, 2006
2002, 2007
2003, 2008
zielony
niebieski
2004, 2009 2005, 2010
Nonikami barwy mog by opalitki (rwnoczenie na nich mog znajdowa si

dodatkowe znaki graficzne w postaci cyfr lub liter, ewentualnie ich kombinacje - to
dodatkowo pomaga w identyfikacji-jeden kolor, ale rne znaki), farba
nitrocelulozowa - szybkoschnca lub inne szybkoschnce farby (lakier do paznokci,
specjalne pisaki).
Opalitki wymagaj kleju, ktrym bdziemy mogli je naklei. Moemy uywa szelaku
(zwykle doczany przez producenta opalitek), farby nitro (najlepiej o takim samym
kolorze), kleju szybkoschncego (tu wymagana jest dua wprawa).
Znakujemy matki mode - hodowlane lub z cichej wymiany, rojowe, ratunkowe. Jeeli
nie dysponujemy waciwym kolorem moemy zastpczo uy kady inny, lecz w tym
wypadku matka tak oznakowana bdzie wycznie lepiej rozpoznawalna.
Wprawny hodowca, pszczelarz znakuje matki trzymajc je w palcach i nie potrzebuje
adnych urzdze do pomocy. Dla mniej dowiadczonych suy fajka, ktr apiemy
krlow z plastra, szklana tulejka z toczkiem zakoczona siateczk. Do tulejki
wpuszczamy krlow i toczkiem pokrytym mikk gbk dociskamy matk do
siateczki tak bymy mieli dostp do grzbietu.
W przypadku znakowania w palcach potrzebna jest zwikszona ostrono
i wyczucie. Niemniej nie naley si bez miary obawia szybkiego uszkodzenia
krlowej. Oczywicie najwaniejsz czci ciaa jest jej odwok, dotyczy to w
szczeglnoci ju czerwicej. Trzymajc matk w lewej rce bierzemy j od gowy
pomidzy palec wskazujcy a kciuk prawej doni (od dou i gry). Pniej, od tyu,
palcem wskazujcym i kciukiem lewej doni chwytamy j po bokach by mie
widoczny i dostpny grzbiet. I teraz drug doni stawiamy kropelk kleju (najlepiej
zapak) i kadziemy wczeniej przygotowany opalitek (rwnie za pomoc zapaki
wczeniej zwilonej na kocu, np. lin). Delikatnie dociskamy i wpuszczamy matk
do klateczki izolacyjnej do czasu cakowitego wyschnicia kleju (kilka minut).
Opalitek opieramy krawdzi o "siodeko"(zatarcz) znajdujce si na grzbiecie
tuowia matki pszczelej.
Gdy znakujemy matk pszczel farb czynnoci wykonujemy takie same (apanie),
tylko przy wpuszczaniu do klateczki radzibym t klateczk trzyma otworem do dou
tak by matka wpuszczana, (ktra poda zawsze do gry) nie zamazaa si jeszcze
dobrze niewyschnit farb przy prbie uwolnienia si. Farb nanosimy ebkiem
zapaki (zanurzamy pytko w farbie i delikatnie stawiamy kropelk, ktr
rozprowadzamy tak aby utworzy si owal). Najlepiej jest potrenowa znakowanie na
trutniach, ktre ju pojawiy si w rojach.
PRZYKADOWY SPOSB PODAWANIA MATKI PSZCZELEJ

Kady pszczelarz ma swoje metody poddawania matek i s one zawsze dobre, jeeli
ich skutkiem jest przyjcie matki. Poniej przedstawiona jest jedna z metod
poddawania matek jaki mona zastosowa w pasiece. Metoda ta stosowana jest
w odkadach lub starych rodzinach dla matek nieunasienionych, czerwicych lub
inseminowanych.
Rodzina pszczela nie przyjmie matki w obecnoci starej lub gdy bdzie miaa
moliwo odbudowy matecznikw ratunkowych.
Zdarza si, e matki poddawane s do rodzin, ktre chce si ratowa bo nie
ma w nich czerwiu. Taki stan w rodzinie nie musi oznacza, e jest ona bezmateczna
moe by w niej matka nieunasieniona po cichej wymianie lub rojowa po
wyrojeniu si pszcz. By mie pewno, e rodzina jest bezmateczn mona woy
do niej adny jasny plaster z larwami z innej rodziny. Po 1-2 dniach powinny by na
nim odbudowane mateczniki ratunkowe. W przeciwnej sytuacji oznacza e rodzina
ma matk nieunasienion (ktr naley zapa i usun) lub trutwki. Rodzina
z trutwkami matki raczej nie przyjmie i naley j poczy, ewentualnie podda jej
matecznik.
Przed poddaniem nowej matki naley usun star.
Po usuniciu starej matki czerwicej pszczoy maj moliwo odbudowania
matecznikw ratunkowych przez 7 dni. W tym okresie mona podda now matk,
ale naley j trzyma w zamknitej zatyczk klateczce wraz z pszczoami
towarzyszcymi. Klateczka zapewnia kontakt pszcz ulowych z matk i jej
pielgnacj. Nie naley spieszy si z wypuszczeniem matki, gdy dopki ostatnia
robotnica w ulu jej nie zaakceptuje, matka nie zostanie przyjta. Zdarza si, e na
klateczce pszczoy buduj woskiem oznacza to, e s do niej przychylnie
nastawione, gdy za kituj, zalepiaj klateczk propolisem sugeruje to wrogie
nastawienie do matki. Mona wtedy matk podda do innej rodziny.
W 7 - 8 dniu od zabrania starej matki naley zrobi dokadny przegld rodziny
i zerwa wszystkie mateczniki ratunkowe. Jest to najlepszy moment na
poddawanie nowej matki. Naley pamita, by klateczki z matk nie ka na
daszku ula, nie trzyma jej na socu !!!
Gdy okres poddawania matki chce si skrci naley w rodzinie zostawi
zapasy i tylko czerw kryty. Czerw otwarty przenie do innej rodziny. Do uwalniania
matki mona przystpi w drugim dniu od woenia klateczki z matk gdy ma si
pewno, e nie ma w rodzinie matecznikw ratunkowych i moliwoci ich
odbudowy. Mona teraz przystpi do uwalniania zakupionej matki. Naley
w klateczce zdj zatyczk . Pozostao ciasta w klateczce pszczoy zjedz
i uwolni same matk jeeli ciasta jest zbyt mao naley dziurk pod zatyczk zalepi
wz. Woy klateczk na swoje miejsce (najczciej jest to dolny rg ramki miedzy
listewk a plastrem lub wycity otwr w plastrze). Naley zwrci uwag by pszczoy
miay dostp do otworu w klateczce, przez ktry matka ma by uwolniona.
Matki nie naley wypuszcza samemu jedno udlenie pszczoy grozi jej
kalectwem lub mierci! Moe te pofrun.
Matki inseminowane bez sprawdzonego czerwienia proponuj poddawa
w zakratowanym krat odgrodow korpusie lub izolatorze. Zdarza si e chce si jej
pofrun na lot i moe wtedy zgin. Przez kolejne kilka dni nie zaglda do rodziny.
Nie podkarmia jej w tym czasie, nie odbiera miodu. Przed wylotem ula mona
pooy pacht. Jeeli matka nie bdzie przyjta to bdzie leaa martwa przed
ulem. W sprzyjajcych warunkach pogodowych matka nieunasieniona powinna
zacz czerwi po 12 dniach, matka czerwica po 3-4 dniach od wypuszczenia przez
pszczoy. matki inseminowane bez sprawdzonego czerwienia po tygodniu, ale
niekiedy wyduaj pocztek skadania jaj do 21 dni (po tym okresie naley matk
reklamowa).
By moe zaproponowany sposb postpowania przy poddawaniu matek pozwoli
unikn wielu kopotw.
PIERWSZY OBLOT PSZCZ

Pierwszy oblot wiosenny pszcz jest dla pszczelarza wskazwk, e warunki
atmosferyczne poprawiaj si i zblia si dzie, w ktrym mona bdzie wykona
pobieny przegld gniazd, bez ich zbytniego ochodzenia. Pierwszy przegld z
koniecznoci ogranicza si do podstawowych czynnoci, bo w warunkach jeszcze
wzgldnie niskiej temperatury powietrza powinien on trwa moliwie krtko, ale mimo
to ma dostarczy wielu danych, ktre stanowi podstaw decyzji o poszczeglnych
czynnociach w gniazdach pszczelich. Chodzi przede wszystkim o stwierdzenie
obecnoci i iloci zapasw pokarmowych, obecnoci matki (czerwiu), wielkoci osypu
zimowego robotnic, zawilgocenia i zaplenienia gniazda, plastrw.
W dniu wzgldnie ciepym, zezwalajcym robotnicom przynajmniej na ograniczone
loty, pasiecznik z pomocnikiem przegldaj szybko gniazda, majc ze sob
podkurzacz, duto i transportwk. Po wycofaniu maty bocznej ogldaj plastry
jedynie przez lekkie rozsuwanie ich, a nie wyjmowanie na zewntrz. Brzene plastry
zapleniae naley wycofa i zamieni suchymi. Na og kada rodzina na skutek
osypu zimowego zmniejsza si i obsiada w tym czasie mniej plastrw. Zbdne zatem
trzeba wycofa do magazynu i rodzin trzyma raczej na ciasnym gniedzie, co
bardzo sprzyja rozwojowi czerwienia i siy. Resztki osypu zimowego naley z dennicy
usun i po dokadnym obejrzeniu lub pobraniu prbek do zbadania na obecno
sporowca (robi si to raczej przed oblotem pszcz) spali na pasieczysku.
Po stwierdzeniu braku lub znikomych iloci pokarmu trzeba dokona z magazynu od
rodzin innych, zdrowych, plastry z miodem. W razie ich braku najlepiej w tym okresie
dawa ciasto cukrowo-miodowe. Brak czerwiu nie musi oznacza bezmatecznoci
rodziny; trzeba w tym wypadku dokadnie sprawdzi, czy ona jest. Jeeli matki nie
ma, rodzin trzeba poczy z inn, wybierajc do tego do ciepy, sprzyjajcy dzie
(bez wiatrw). Niespokojne zachowanie si pszcz w czasie przegldu i
charakterystyczne "buczenie" wiadczy o braku matki. Na pasieczysku trzeba w tym
czasie zainstalowa poido z wod, ktre powinno nieprzerwanie funkcjonowa do

koca sezonu. Najgorsze z wycofanych plastrw przeznacza si do przetopienia na
wosk, a pozostae - po oczyszczeniu i przesegrowaniu - stanowi cenn rezerw na
dalszy okres.
Gwny wiosenny przegld rodzin pszczelich jest bardziej zoony od pierwszego i w
duej mierze od niego zaczyna si kierowanie rozwojem rodzin i przygotowanie ich
do poytku gwnego lub kilku poytkw nektarowo-spadziowych w sezonie.
Wykonuje si go w dniach ciepych, kiedy loty pszcz s intensywne, ogldajc
kady plaster z osobna i to dokadnie.
Zadaniem tego przegldu jest:
- stwierdzenie stanu zdrowia pszcz,
- ocena obecnoci i jakoci matki pszczelej,
- ocena zapasw pokarmowych,
- ostateczne oczyszczenie gniazd,
- zapewnienie miejsca dla rozwoju.
Pszczelarz zwraca uwag na wygld czerwiu otwartego i krytego, szukajc raczej
zdeformowanych larw czy wieczek w komrkach. Tu chodzi o choroby czerwiu. Po
za tym obserwuje robotnice, ich ruchy, uoenie skrzyde. W tym wypadku chodzi o
zaatakowanie roztoczami.
W zakresie oceny matki zwraca si uwag na ilo czerwiu w gniedzie, na jego
rozoenie i ewentualne luki, co wiadczy o genetycznej lub biologicznej wartoci
matki. Wtedy zapada decyzja o wycofaniu lub zatrzymaniu jej, albo nawet o jej
przeznaczeniu do rozmnaania. Porwnawcze w stosunku do innych okrelenie siy
rodziny pszczelej jest o tyle potrzebne, e moe wymaga ona zasilenia czerwiem
lub odwrotnie - pewnego osabienia przez zabranie czci czerwiu, aby nie uzyskaa
szybko nadmiernej siy, bo nie ma np. w perspektywie wczesnych poytkw. Si
najlepiej okreli liczb obejmowanych przez pszczoy plastrw. Wielko wylotu
trzeba dopasowa do siy rodziny. Zapasy pokarmowe s podstaw biologiczn
rozwoju rodziny pszczelej i std wynika dbao o ich uzupenianie w razie jaki
brakw. W tym czasie powinno by 6-8 kg miodu w plastrach. Higiena jest w pewnym
stopniu podstaw zdrowotnoci pszcz w pasiece; std wynika potrzeba dokadnego
oczyszczenia ula wewntrz oraz ramek, zaworw, mat. Przegld gwny daje ku
temu odpowiednie warunki i jest to jak najbardziej na czasie. W czasie przegldu
gwnego trzeba si zorientowa, ile w ulu jest dobrych plastrw, nadajcych si do
zaczerwienia, i wtedy trzeba odpowiednio zaplanowa uzupenianie ich, poniewa
rodzina wchodzi w tym czasie w okres intensywnego rozwoju. Przyjmuje si, e
dobra matka zwiksza z kadym dniem liczb skadanych jaj, od 1.000 sztuk na dob
do 2.000 sztuk na dob w poowie maja.
RASY PSZCZ
Kraiska macedoska - populacje grskiej pszczoy kraiskiej zasiedlajce
Pwysep Bakaski. Jest silnie zrnicowana biologicznie, odznacza si dobrym
rozwojem rodzin, umiarkowan rojliwoci i zaznaczajc si czasami
agresywnoci. Robotnice maj do jasne ubarwienie (czsto z tymi paskami),
zwaszcza w populacjach na poudniu Grecji. Kraiska (krainka) (Apis mellifera
carnica) - podgatunek pszczoy miodnej zasiedlajcy pierwotnie znaczn cz
Europy na wschd od Alp i Karpat Zachodnich, oraz na poudnie od strefy
lasostepw a do Morza Czarnego, Egejskiego i Adriatyku. Jest obecnie
powszechnie znany i rozpowszechniony poza naturalnym zasigiem. Robotnice s
szare, redniej wielkoci o szczupym ciele wysoko osadzonym na odnach i do
dugim jzyczku (okoo 6,50mm.). S agodne, spokojne, dobrze trzymaj si
plastrw. Wyrniaj si pracowitoci i du lotn aktywnoci. Maj dobrze
rozwinity zmys orientacyjny, s ywotne i dobrze znosz kaprysy pogody. Sklepi
mid przewanie na sucho. Uywaj mao kitu, gniazda utrzymuj czysto.
S odporne na choroby. Rodziny wiosn rozwijaj si na og bardzo intensywnie,
po wyczerpaniu si poytku szybko trac aktywno. S przewanie bardzo rojliwe
ni pszczoy innych podgatunkw. Rozrnia si odmian grsk i stepow, a w ich
obrbie wiele ras i populacji lokalnych, rnicych si temperamentem,
intensywnoci rozwoju i rojliwoci. W praktyce pszczelarskiej nazw tego
podgatunku okrela si przewanie tylko jego populacj alpejsk, najlepiej poznan
i intensywnie hodowan. Poza tym rozrnia si jeszcze populacj panosk
i macedosk oraz rasy lokalne: karpack i ukraisk.
PSZCZOA AFRYKASKA - zwyczajowa nazwa pszczoy afrykaskiej waciwej,
przyjta w czasach, gdy uwaano j za wystpujc na terenie caej tropikalnej Afryki
(obecnie rozrnia si ok. 5 nowych podgatunkw). 2. wystpujca w Brazylii
zdziczaa pszczoa wywodzca si od importowanych z Afryki matek -> pszczoy
rodkowoafrykaskiej.
PSZCZOA AFRYKASKA GRSKA - Apis mellifera monticola Smith - podgatunek
pszczoy miodnej z grupy afrykaskiej, wystpujcy w siedliskach wysokogrskich
(powyej 2000 m n.p.m.) wschodniej Afryki (Etiopia, Kenia, Tanzania). Robotnice
p.a.g. s stosunkowo due, ciemno ubarwione; dugo jzyczka rednio 6,06 mm.
P.a.g. jest przystosowana do chodnego klimatu, mao rojliwa i agodna.
PSZCZOA AFRYKASKA WACIWA Apis mellifera adansonii Latr. podgatunek pszczoy miodnej z grupy afrykaskiej, zasiedlajcy zachodni Afryk od
Senegalu po rzek Kongo. Robotnice p.a.w. maj na ciele intensywnie te pasy, s
redniej wielkoci i maj krtki jzyczek (5,69 mm). Tworz rodziny bardzo ywotne,
agresywne, o wybitnej skonnoci do rojenia si i migracji.
PSZCZOA ALGIERSKA (pszczoa telIska) Apis mellifera intermissa But.-Reep.
- podgatunek pszczoy miodnej z grupy afrykasko-europejskiej, wystpujcy w
Afryce na pnoc od Sahary: od Libanu do marokaskiego wybrzea atlantyckiego.
P.a. jest podobna do pszczoy iberyjskiej, take ciemno ubarwiona, lecz troch
mniejsza, ma do dugi jzyczek (6,38 mm). Dobrze znosi okresy suszy, roi si
bardzo intensywnie i zakada duo matecznikw (ponad 100), obficie kituje. W
rodzinach bezmatecznych szybko pojawiaj si trutwki. Na terenie wystpowania
p.a. jest do zrnicowana; wyrnia si zwaszcza populacja wystpujca na

obszarze Maroka, zwana czsto pszczo marokask (nazwa uywana niekiedy
jako synonim pszczoy algierskiej). Jest ona janiejsza i ma duszy jzyczek (do
6,54 mm). W grach Maroka wystpuje populacja lokalna p.a., okrelana take jako
odrbny podgatunek Apis mellifera major Rutt. Robotnice z tej populacji dorwnuj
wielkoci pszczole iberyjskiej, maj bardzo dugie jzyczki (7,04 mm) i kilka tych
paskw na odwoku.
PSZCZOA ANATOLSKA Apis mellifera anatolica Adam - podgatunek pszczoy
miodnej, obejmujcy sabo dotychczas poznane populacje-zamieszkujce Azj
Mniejsz, rnice si midzy sob ubarwieniem robotnic: od ciemnego (pobrzee
Morza Czarnego na wschd od Synopu) do jasno-tego i pomaraczowotego (w
gbi Anatolii i na wybrzeu Morza rdziemnego). Rni si one take
intensywnoci rozwoju rodzin i rojliwoci. P.a. ma dobrze rozwinity zmys
orientacyjny, jest raczej agodna, ale bywa pobudliwa zwaszcza w okresach
ochodzenia; dobrze zimuje.
PSZCZOA ARMESKA Apis mellifera armenica - populacja coraz czciej
traktowana jako podgatunek z kaukaskiej grupy pszczoy miodnej. Wystpuje w
Armenii, na wysokoci 600-1300 m n.p.m. Jest podobna do pszczoy kaukaskiej
nizinnej i do pszczoy perskiej. Robotnice maj duo tej barwy na odwoku, s
agodne i spokojne, umiarkowanie rojliwe, sklepi mid gwnie na mokro. Matki
bardzo wydajnie czerwi.
PSZCZOA AUGUSTOWSKA - miejscowa populacja pszczoy lenej wystpujca w
rejonie Augustowa, objta ochron przed zmieszacowaniem, utrzymywana w tzw.
zamknitym rejonie hodowli utworzonym w 1976 r
PSZCZOA BANACKA Apis mellifera banatica Groz. - populacja odkryta na
terenie Banatu (Jugosawia) w obrbie terenu wystpowania pszczoy kraiskiej;
rni si od niej jasnym ubarwieniem robotnic i std zaklasyfikowano j jako odrbny
podgatunek. P.b. nie zostaa dotd bliej poznana i nie wyjaniono jeszcze jej
stanowiska systematycznego. Niektrzy badacze uwaaj j za nizinn odmian
pszczoy kraiskiej.
PSZCZOA BASZKIRSKA BARTNA - populacja miejscowa pszczoy lenej, yjca
w stanie dzikim w lasach grzystej czci Baszkirii (Rosja). Jest objta ochron i
rozprowadzana w pasiekach.
PSZCZOA CHISKA Apis cerana sinensis Smith - grupa ras i populacji pszczoy
wschodniej, zamieszkujca obszar Chin, do silnie zrnicowana pod wzgldem
morfologicznym i biologicznym: od poudniowych form tropikalnych (jasne
ubarwienie, mniejsze rozmiary ciaa) do pnocnych (ciemne ubarwienie, wiksze
rozmiary ciaa), przystosowanych do surowego klimatu kontynentalnego (spadek
temperatury do -30C). P.ch. jest do rojliwa, skonna do opuszczania gniazda,
raczej agodna, sabo si broni przed szkodnikami, pracuje w temperaturze 4-40
stopni Celsjusza, w Chinach ceniona i chtnie utrzymywana na ogl w prymitywnych
warunkach. Jej znaczenie gospodarcze nie maleje, mimo popularnoci importowanej
i hodowanej pszczoy miodnej, gwnie woskiej 1913 do 1925 r.) i kaukaskiej.
PSZCZOA CYPRYJSKA Apis mellifera cypria Pollm. - podgatunek pszczoy

miodnej z grupy orientalnej, zasiedlajcej Cypr, podobny do pszczoy syryjskiej U
robotnic p.c. pierwsze 3 tergity odwokowe s jasne, zocistote, ostatnie ciemne,
sternity jasne, tarczka ta. Rodziny rozwijaj si intensywnie (wysoka wydajno
czerwieni matek), s rojliwe, pracowite, nie bdz, zimuj dobrze. Odznaczaj si
du pobudliwoci, niepokojone silnie dl. Na przeomie XIX i XX w. p.c. chtnie
importowano do rnych krajw, gwnie ze wzgldu na adne ubarwienie.
PSZCZOA DALEKOWSCHODNIA - populacja pszczoy miodnej zadomowiona od
niedawna na Dalekim Wschodzie w dorzeczu Amuru i Ussuri, przystosowana do
bardzo obfitych poytkw, przede wszystkim z lipowych lasw. Jest podobna do
pszczoy ukraiskiej, ktra bya jej gwnym protoplast. Jest ona take w znacznym
stopniu spokrewniona z pszczo len oraz, mniej z pszczo kaukask i - pszczo
wosk. Charakteryzuje si du zmiennoci cech; ubarwienie ma szare lub
szarote.
PSZCZOA EGIPSKA Apis mellifera lamarckii Cocker. - podgatunek pszczoy
miodnej z grupy orientalnej, zamieszkujcy dolin Nilu. Robotnice p.e. maj
szarobiae paski na odwoku, ktrego pierwsze trzy segmenty s
topomaraczowe, trutnie zdarzaj si ciemne. P.e. odznacza si wybitn
rojliwoci, odciga wiele matecznikw (do 400). Na plastrach zachowuje si
spokojnie, jest niezbyt agresywna. Nie uywa kitu.
PSZCZOA IBERYJSKA - rasa lokalna pszczoy miodnej waciwej, zamieszkujca
Pwysep Iberyjski. P.i. ma ciao redniej wielkoci, ciemno ubarwione, jest
agresywna. Zachowaa si dotychczas w stosunkowo czystej postaci.
PSZCZOA INDOCHISKA Apis cerana socialis Lepel. - populacje pszczoy
wschodniej zasiedlajce Pwysep Indochiski. P.i. yje dziko, ale jest take
utrzymywana przez ludno tubylcz jako tzw. pszczoa miejscowa, ostatnio
wypierana przez importowan pszczo miodn, gwnie wosk i kaukask.
PSZCZOA INDONEZYJSKA Apis cerana insularis Friese - grupa ras i populacji
pszczoy wschodniej, wystpujca na wyspach Indonezji w rnych odmianach
yjcych dziko i hodowanych. Pod wzgldem systematycznym p.i. jest zupenie
nieuporzdkowana, wymieniana w literaturze take pod innymi nazwami (A.c. javana
- pszczoa jawajska, A.c. johni - pszczoa sumatrzaska).
PSZCZOA INDYJSKA Apis cerana indica Fab. - podgatunek pszczoy wschodniej
zamieszkujcy Pwysep Indyjski, na zachd i pnoc sigajcy Afganistanu i
Himalajw. P.i. od dawna jest utrzymywana i hodowana w prymitywnych warunkach
(w garnkach glinianych, kodach, we wnkach budynkw), obecnie do skutecznie
zastpowana pszczo miodn. Znane s odmiany p.i. yjce dziko. Na obszarze
wystpowania p.i. jest do silnie zrnicowana (lokalne rasy i populacje) i
czciowo tylko poznana pod wzgldem systematycznym. Ostatnio na terenie Indii
opisano szczegowo dwie jej rasy ekologiczne: nizinn i grsk; na podgrzu
wystpuj formy przejciowe.
PSZCZOA JAPOSKA Apis cerana japonica Rad. - grupa populacji pszczoy
wschodniej zasiedlajca pierwotnie Japoni oraz prawdopodobnie pobrzee
kontynentu (Korea, cz Rosji); jedn z populacji okrela si jako pszczo

ussuryjsk. W Japonii p.j. spotyka si obecnie rzadko i jedynie w stanie dzikim,
chocia tamtejsi pszczelarze uwaaj tzw. pszczo miejscow za jej mieszaca z
pszczo miodn. Badania zaprzeczaj jednak moliwoci krzyowania si tych
dwch gatunkw. Robotnice p.j. s troch wiksze od poudniowych form tego
samego gatunku, buduj take wiksze komrki plastra. S bardzo agodne, rzadko
dl, lecz skutecznie broni si przed szkodnikami, np. szerszeniami. P.j. nie ma
gospodarczego znaczenia. W Japonii produkcj pszczelarsk opiera si gwnie na
pszczole woskiej, po raz pierwszy przywiezionej na wyspy w 1877 r.
PSZCZOA JEMESKA Apis mellifera yemenitica Rutt. - podgatunek pszczoy
miodnej wystpujcy w suchej strefie centralnej i wschodniej Afryki (Czad, Sudan,
Kenia) oraz w poudniowej czci Pwyspu Arabskiego (Jemen, Oman). Robotnice
p.j. s najmniejsze i najjaniej ubarwione z podgatunkw afrykaskich, maj te
najkrtszy jzyczek (5,39 mm). S stosunkowo agodne, ale pobudliwe.
PSZCZOA KAMPINOSKA miejscowa populacja pszczoy rodkowoeuropejskiej
wystpujca w rejonie Puszczy Kampinoskiej i objta ochron przed
zmieszacowaniem, utrzymywana w tzw. zamknitym rejonie hodowli powstaym w
1980 r.
PSZCZOA KAROWATA Apis florea Fabr. - gatunek z rodzaju Apis (pszczoa)
wystpujcy w Azji Poudniowej, w strefie klimatu tropikalnego. yje na wolnym
powietrzu, przewanie w zarolach, przytwierdzajc do gazi drzew lub krzeww
pojedynczy plaster o powierzchni ok. 5 dm2. W centralnej czci plastra znajduj si
komrki pszczele (gboko 3,5 mm), u dou wiksze trutowe, mateczniki za (12-15
szt.) s zakadane na dolnej krawdzi plastra. Mid jest gromadzony w gbokich
komrkach silnie rozbudowanej grnej czci plastra, sucej rwnie za poziom
platform do tacw werbunkowych. Robotnice s jaskrawo ubarwione, przecitnie
dwa razy mniejsze od pszczoy miodnej, matki i trutnie s do due. Pszczoy te s
agodne i bojaliwe, lataj bardzo szybko, lecz na niewielk odlego, a atakujc
wydaj charakterystyczne dwiki. Ich gniazda s dobrze ukryte, trudne do
odnalezienia. Zabezpieczaj je przed mrwkami, pokrywajc gazie lepkim kitem.
P.k. odbywaj sezonowe wdrwki w poszukiwaniu odpowiednich miejsc do
gniazdowania (w zimie - nasonecznionych, latem - zacienionych) i dobrego poytku.
Gromadz stosunkowo niewiele (do 1 kg) aromatycznego miodu, uywanego jako lek
w medycynie ludowej. Nie maj znaczenia gospodarczego, chocia tubylcy prbuj
j udomowi (np. w Omanie). W obrbie tego gatunku wystpuje zrnicowanie
geograficzne: pszczoy yjce na terenach pooonych bardziej na pnoc s wiksze
od wystpujcych na poudniu (liczba komrek pszczelich na 1dm2 plastra na
poudniu Indii - 1560, w Pendabie - 1190).
PSZCZOA KARPACKA - rasa lokalna pszczoy kraiskiej, zasiedlajca wschodnie i
poudniowe Karpaty oraz Wyyn Siedmiogrodzk. Zalicza si do pszcz grskich.
Na obszarze swego wystpowania jest do silnie zrnicowana, znane s gwnie
jej populacje z Rusi Zakarpackiej i z Rumunii. Zyskaa w Rosji du popularno.
Pod wzgldem morfologicznym p.k. jest bardzo zbliona do pszczoy kraiskiej
populacji alpejskiej. Ma szaro ubarwione ciao redniej wielkoci i do dugi jzyczek
(ok. 6,65 mm). Odznacza si agodnoci, umiarkowanie intensywnym rozwojem
rodzin i stosunkowo ma rojliwoci. Zimuje dobrze, sklepi mid na sucho
(poszywanie miodu).
PSZCZOA KAUKASKA Apis mellifera caucasica Gorb. - podgatunek pszczoy
miodnej, wystpujcy w wyszych partiach gr Wielkiego i Maego Kaukazu (12001600 m n.p.m.). yje tam wiele miejscowych populacji, wrd ktrych wyodrbniono
dotychczas mingrelsk, kartalisk, kachetysk, imieretysk, ziemnoswanetsk,
guryjsk i kabachtepisk, poddawane obecnie intensywnej pracy hodowlanej P.k.
rozprzestrzenia si poza swoj ojczyzn, przede wszystkim na terenie Rosji, lecz
take w Polsce; zadomowia si rwnie w Ameryce Pnocnej. Niekiedy okrelana
jest nazw: pszczoa szara grska (wysokogrska) kaukaska, podkrelajc jej
odrbno ekologiczn. P.k. s najmniejsze spord hodowanych w Polsce
podgatunkw, ale maj najduszy jzyczek (ok. 7,00 mm). S szare lub
ciemnoszare, o jasnym, szarobiaawym owosieniu; odwok trutni ciemny, matki
brzowawy. Odznaczaj si agodnoci, spokojnym zachowaniem si na plastrze
podczas przegldw, s nierojliwe, ale maj siln skonno do rabunku. Wydajno
matki w czerwieniu jest niewielka, rodziny nie osigaj zbyt duej siy. Robotnice s
bardzo pracowite i maj wyjtkowe zdolnoci do wyszukiwania i zbierania wzitku;
dobrze zapylaj koniczyn czerwon. Sklepi mid na mokro, bardzo silnie kituj
gniazdo. S wraliwe na choroby.
PSZCZOA KAUKASKA ABCHASKA - populacja pszczoy kaukaskiej wystpujca
w pasiekach na terenie Abchazji. Wyrnia si do intensywnym rozwojem rodzin.
Siedlisko p.k.a. graniczy bezporednio z siedliskami kolorowej pszczoy kaukaskiej
nizinnej.
PSZCZOA KAUKASKA NIZINNA - rasa lokalna pszczoy kaukaskiej szerokoapej
wystpujca na obszarze Gruzji i Azerbejdanu, w dolinach midzy Wielkim i Maym
Kaukazem. P.k.n. wyrnia si t barw na odwoku robotnic, jest agodna, lecz
rojliwa i skonna do rabunku. Najlepiej poznana zostaa w Abchazji. W wyszych
partiach gr (do 1200 m) obszar jej wystpowania graniczy z siedliskami szarej
pszczoy kaukaskiej. Midzy tymi dwoma podgatunkami istniej liczne formy
przejciowe rozrniane przede wszystkim na podstawie ubarwienia.
PSZCZOA KAUKASKA SZEROKOAPA (pszczoa kaukaska kolorowa,
pszczoa kaukaska ta) Apis mellifera remipes Gerst. - podgatunek
zasiedlajcy niziny i zbocza gr (do 1200 m) Wielkiego Kaukazu, od Morza Czarnego
i Azowskiego do Kaspijskiego, na poudnie prawdopodobnie do Maego Kaukazu.
Ubarwienie p.k.s. jest jaskrawote, w wyszych partiach gr ciemniejsze. Jzyczek
robotnic dugi, a pierwszy czon stopy tylnej nogi znacznie rozszerzony. P.k.s. jest
bardzo agodna i spokojna, wybitnie rojliwa, zakada duo matecznikw (do 300).
Dobrze znosi gorce lata, jest te przystosowana do czstych oblotw zimowych. W
obrbie p.k.s. wyodrbniono liczne populacje miejscowe.
PSZCZOA KRAISKA (krainka) Apis mellifera carnica Pollm. - podgatunek
pszczoy miodnej, zasiedlajcy pierwotnie znaczn cz Europy na wschd od Alp i
Karpat Zachodnich, oraz na poudnie od strefy lasostepw a do Morza Czarnego,
Egejskiego i Adriatyku. Jest obecnie powszechnie znany i rozpowszechniony poza
naturalnym zasigiem. Robotnice s szare, redniej wielkoci, o szczupym ciele
wysoko osadzonym na odnach i do dugim jzyczku (ok. 6,50 mm). S agodne,
spokojne, dobrze trzymaj si plastrw. Wyrniaj si pracowitoci i du lotn
10
aktywnoci. Maj dobrze rozwinity zmys orientacyjny, s ywotne i dobrze znosz

kaprysy pogody. Sklepi mid przewanie na sucho. Uywaj mao kitu, gniazda
utrzymuj czysto. S odporne na choroby. Rodziny wiosn rozwijaj si na og
bardzo intensywnie, po wyczerpaniu si poytku szybko trac aktywno. S
przewanie bardziej rojliwe ni pszczoy innych podgatunkw. Rozrnia si odmian
grsk i stepow p.k., a w ich obrbie wiele ras i populacji lokalnych, rnicych si
m.in. temperamentem, intensywnoci rozwoju i rojliwoci. W praktyce
pszczelarskiej nazw tego podgatunku okrela si przewanie tylko jego populacje
alpejsk, najlepiej poznan i intensywnie hodowan. Poza tym rozrnia si jeszcze
populacj panosk i macedosk oraz rasy lokalne: karpack i ukraisk.
PSZCZOA KRAISKA ALPEJSKA - populacja miejscowa grskiej odmiany
pszczoy kraiskiej, zasiedlajca Alpy Wschodnie i Zachodni Jugosawi. Rodziny
p.k.a. charakteryzuj si bardzo intensywnym rozwojem wiosennym i du
rojliwoci, zwaszcza w populacjach nie selekcjonowanych.
PSZCZOA KRAISKA MACEDOSKA - populacje grskiej odmiany pszczoy
kraiskiej zasiedlajce prawie cay Pwysep Bakaski. P.k.m. jest silnie
zrnicowana biologicznie, odznacza si dobrym rozwojem rodzin, umiarkowan
rojliwoci i zaznaczajc si czasami agresywnoci. Robotnice maj do jasne
ubarwienie (czsto z tymi paskami), zwaszcza w populacjach na poudniu Grecji.
PSZCZOA KRAISKA PANOSKA - populacja lokalna odmiany stepowej
pszczoy kraiskiej, zasiedlajca nizinne obszary dorzecza rodkowego Dunaju.
Odznacza si niezbyt intensywnym, ale rwnomiernym rozwojem rodzin i
umiarkowan rojliwoci.
PSZCZOA KRETESKA Apis mellifera adamii Rutt. - podgatunek pszczoy
miodnej z grupy orientalnej, zasiedlajcy Kret, bardzo zbliony do pszczoy
anatolskiej. Robotnice p.k. maj te pasy na dwch przednich tergitach
odwokowych, ale o rnej powierzchni i nasileniu barwy. P.k. dobrze trzyma si
plastrw i w zasadzie nie jest agresywna, cho atwo mobilizuje si do masowego
ataku. Jest wybitnie rojliwa i zakada wiele matecznikw (do 200); mid sklepi na
mokro, uywa bardzo mao kitu.
PSZCZOA KRYMSKA Apis mellifera taurica Alp. - populacja pszczoy miodnej
wystpujca na poudniowym pobrzeu Krymu, wydzielona jako odrbny podgatunek
z grupy kaukaskiej. Pod wzgldem morfologicznym zajmuje porednie miejsce
midzy pszczo kaukask i pszczo armesk. Nie ma gospodarczego znaczenia.
PSZCZOA LENKORASKA - populacja lokalna wystpujca na Nizinie
Lenkoraskiej i nad Morzem Kaspijskim w klimacie subtropikalnym, zaliczana do
podgatunku pszczoa perska, cho rozgraniczenia taksonomiczne midzy tym
podgatunkiem a dochodzc w tym rejonie od pnocy pszczo kaukask
szerokoap (Apis mellifera remipes) nie s jeszcze ostatecznie okrelone.
Ubarwienie p.l. jest te, niekiedy jasnopomaraczowe.
PSZCZOA LENA - rasa lokalna pszczoy miodnej waciwej, wystpujca
w lasach i lasostepach Europy na wschd od dorzecza Niemna i Prypeci,
rozprzestrzeniona przez czowieka poza Uralem, przede wszystkim w zachodniej
11
Syberii. W literaturze okrelana jest niekiedy acisk nazw Apis mellifera mellifera
silvarum Skor., na terenie Rosji jest zwana potocznie pszczo rodkoworosyjsk.
P.l. bya hodowana od wiekw w barciach, obecnie jest mniej lub bardziej
zmieszacowana, poza nielicznymi populacjami yjcymi w chronionych rejonach
Rosji (m.in. w Baszkirii i obwodzie orowskim) i Polski (Puszcza Augustowska). Pod
wzgldem morfologii, biologii i zachowania si p.l. jest bardzo podobna do pszczoy
rodkowoeuropejskiej. Robotnice s due, ciemnoszare, maj stosunkowo krtki
jzyczek (ok. 6,10 mm). Podczas przegldw gniazda s agresywne, niespokojne
i uciekaj z plastrw. Matka czerwi do intensywnie (1500-2000 jaj na dob),
rodziny chtnie si roj. Dobrze wykorzystuj pniejsze poytki (gryka, lipa). Mid
sklepi na sucho.
PSZCZOA MADAGASKARSKA Apis mellifera unicolor Latr. - pierwszy opisany
podgatunek pszczoy miodnej z grupy afrykaskiej, zamieszkujcy Madagaskar oraz
inne, mniejsze wyspy (Mauritius, Reunion) w tym rejonie Oceanu Indyjskiego.
Robotnice p.m. s agodne, do mae, skpo owosione i bardzo ciemne, o
skrzydach ciemno ubarwionych, jzyczki maj krtkie (5,60 mm), Nazw acisk
p.m. (A.m. unicolor) przez dugi czas okrelano wszystkie ciemne pszczoy Afryki.
PSZCZOA OLBRZYMIA Apis dorsata Fabr. - gatunek pszczoy (Apis) yjcy dziko
w strefie klimatu tropikalnego i subtropikalnego poudniowej Azji, od Filipin do
Pakistanu. Buduje czsto skupienia gniazd na wolnym powietrzu; jest to duy (do
270 x 120 cm) pojedynczy pionowy plaster, przytwierdzany zazwyczaj do
rozwidlonych konarw drzew, do wystpu skalnego lub okapu opuszczonego
budynku. Grna cz plastra, pogrubiona do 12 cm, suy do gromadzenia miodu
(30 kg i wicej), dolna o komrkach gbokoci 16 mm i rednicy 5,35-5,64 mm - do
wychowu czerwiu pszczelego i trutowego (po nadbudowaniu cian komrek).
Mateczniki (4-5 szt.) s zakadane na dolnej krawdzi plastra, czciowo we
wbudowane. Robotnice, o dugoci ciaa 19 mm, s zblione wielkoci do matki (23
mm) i trutni (17 mm), jaskrawo ubarwione (to-pomaraczowo-czarne), o ciemnych
bonach skrzyde. S bardzo pracowite, pobieraj nawet gboko ukryty nektar
(dugo jzyczka dochodzi do 7 mm). Zdania rnych badaczy co do agresywnoci
tych pszcz s podzielone. Rodziny maj skonno do sezonowych wdrwek,
opuszczone gniazda niszcz barciaki. Gwnie od tego gatunku pochodzi mid
spoywany przez miejscow ludno, pozyskiwany, podobnie jak wosk, w sposb
rabunkowy. Prby udomowienia p.o. nie day dotychczas zadowalajcych rezultatw.
PSZCZOA PERSKA Apis mellifera meda Skor. - podgatunek pszczoy miodnej,
wystpujcy na Wyynie Iraskiej. Jest niezbyt cile okrelony systematycznie
i pozostaje w nieustalonych zwizkach pokrewiestwa z pszczo armesk
i z pszczo kaukask szerokoapa, z ktr graniczy na pnocy w rejonie Morza
Kaspijskiego; okrelany jest tam jako pszczoa lenkoraska.
PSZCZOA POUDNIOWOAFRYKASKA Apis mellifera capensis Esch. podgatunek pszczoy miodnej wystpujcy na ograniczonym obszarze Afryki w
rejonie Przyldka Dobrej Nadziei. Robotnice p.p. maj do duy zbiorniczek
nasienny i due jajniki, mog te skada jaja, z ktrych rozwijaj si samice. P.p.
jest ciemno ubarwiona, nieco wiksza, agodniejsza i mniej rojliwa ni ssiadujca
z ni pszczoa rodkowoafrykaska.
12
PSZCZOA PNOCNOKAUKASKA (pszczoa kubaska) - rasa miejscowa

pszczoy kaukaskiej szerokoapej, wystpujca w rejonie pnocnego Kaukazu,
gwnie w Krasnodarskim i Stawropolskim Kraju (dorzecze rzeki Kuba). Dawniej
chtnie hodowana w Rosji, obecnie traci znaczenie, wypierana przez pszczo
kaukask i pszczo kraiska. P.p. jest przystosowana do gorcego poudniowego
lata i krtkich zim. Odznacza si jaskrawotym ubarwieniem odwoka robotnic.
PSZCZOA SAHARYJSKA Apis mellifera saharensis Bald. - podgatunek
pszczoy miodnej z grupy afrykasko-europejskiej, wystpujcy w pnocnozachodniej Afryce (na poudnie od Atlasu w gb Sahary). Pod wieloma wzgldami
p.s. zajmuje porednie miejsce miedzy pszczo algiersk a pszczo afrykask
waciw, jej robotnice maj dugie jzyczki (ok. 7,0 mm). Wyrnia si agodnoci,
jest przystosowana do bardzo trudnych warunkw (susze). Jej pochodzenie nie
zostao dotd wyjanione, prawdopodobnie stanowi ona relikt z czasw, gdy Sahara
bya sawann; inni przypuszczaj, e zostaa przywieziona z Bliskiego Wschodu
(z przesiedlonymi ydami).
PSZCZOA SYCYLIJSKA Apis mellifera sicula Grassi - podgatunek pszczoy
miodnej grupy afrykasko-europejskiej, zamieszkujcy Sycyli i czciowo Kalabri
na Pwyspie Apeniskim, niedostatecznie poznany, obecnie w niektrych rejonach
silnie zmieszacowany na skutek importu matek pszczoy woskiej. P.s. podobna jest
do pszczoy algierskiej: robotnice s mae, ciemno ubarwione, pochliwe, obficie
kituj. Podgatunek ten jest rojliwy i agresywny (zwaszcza mieszace p.s.).
PSZCZOA SYRYJSKA (pszczoa palestyska) Apis mellifera syriaca But.Reep. - podgatunek pszczoy miodnej z grupy orientalnej, zamieszkujcy
bliskowschodni Azj na wschd od Morza rdziemnego, prawdopodobnie do
Mezopotamii. Robotnice p.s. s mae, bardzo adnie ubarwione: pierwsze tergity
odwoka maj jasnozoci-stocytrynowe, owosienie biae. Dobrze broni gniazda
przed szerszeniami, ktre s plag tamtejszych pasiek. Niepokojone staj si bardzo
dliwe, take skonne do rabunku. Rodziny p.s. rozwijaj si intensywnie i chtnie
si roj, zakadajc duo matecznikw. le znosz chody. Kitu uywaj oszczdnie.
P.s. jest utrzymywana prymitywnie i nie ma wikszego znaczenia gospodarczego.
W Izraelu zostaa wymieniona na pszczo wosk.
PSZCZOA RODKOWOAFRYKASKA Apis mellifera scutellata Lepel. podgatunek pszczoy miodnej zasiedlajcy sawanny paskowyu centralnej Afryki.
Dotychczas wystpowanie p.s. stwierdzono na terenie Etiopii, Kenii, Tanzanii,
Rwandy, Burundi, Zambii i RPA. Wrd podgatunkw grupy afrykaskiej p.s. zajmuje
porednie miejsce pod wzgldem ubarwienia (nasilenie koloru tego) i jedno z
pierwszych co do wielkoci ciaa robotnic, ktre maj do krtki jzyczek (5,86 mm).
Tworzy rodziny bardzo ywotne i nadzwyczaj agresywne, wybitnie skonne do rojenia
si i do migracji w poszukiwaniu poytku. Matki pszczele z tego gatunku
importowane w 1956 r. do Brazylii day tam pocztek zdziczaej populacji tzw.
pszczoy afrykaskiej.
PSZCZOA RODKOWOEUROPEJSKA - rasa lokalna pszczoy miodnej waciwej,
zamieszkujca pierwotnie Europ Zachodni i rodkow (prcz wybrzey Morza
Pnocnego), obecnie silnie zmieszacowana; resztki jej zachoway si jedynie na
terenie Francji i Polski oraz w Alpach. W literaturze okrelana czsto cznie
13
z pszczo wrzosow jako pszczoa pnocna. P.s. ma due rozmiary ciaa, krp
budow, szeroki odwok tpo zakoczony, o barwie ciemnobrzowej do szaroczarnej i czarnej, po stronie brzusznej czsto troch janiejszy. Woski na tergitach
odwoka s niezbyt gste, ale dugie brzowe, szarobrzowe lub powe; jzyczek
stosunkowo krtki. Podczas przegldw gniazda p.s. jest ruchliwa, niespokojna
i pochliwa, skonna do dlenia, le si trzyma plastrw. Mid sklepi na sucho,
gniazda kituje umiarkowanie. Intensywno czerwieni matki ulega maym wahaniom
i wynosi 1500-2000 jaj na dob, nie ma te na og przerw w czerwieniu. Rojliwo
rednia (przecitnie roi si 22% rodzin w sezonie). P.s. wystpowaa na terenie caej
Polski, od Karpat do dorzecza Niemna. Warto niektrych cech morfologicznych
wystpujcej w Polsce p.s. jest nastpujca: szeroko IV tergitu odwokowego 2,36 mm, powierzchnia lusterka woskowego - 2,74 mm2, dugo jzyczka - 6,11
mm, dugo przedniego skrzyda - 9,37 mm, indeks kubitalny - 61,4. Obecnie
prowadzi si selekcj kilku linii p.s., objto take ochron jej populacj na terenie
Puszczy Kampinoskiej (okrelan nazw pszczoy kampinoskiej).
PSZCZOA UKRAISKA - rasa lokalna pszczoy kraiskiej zasiedlajca stepy
wschodniej Europy, gwnie w dorzeczu Dniepru i Donu, obecnie przetrzebiona
i silnie zmieszadcowana. Potocznie jest nazywana pszczo stepow; niektrzy
badacze uwaaj j za odrbny podgatunek pszczoy miodnej (Apis mellifera
aceryorum Skr.), inni za poudniow odmian pszczoy lenej. P.u. jest szara,
janiejsza ni pszczoa lena i ma do dugi jzyczek (ok. 6,30 mm); dobrze trzyma
si plastrw, ale bywa agresywna, atwo wchodzi w nastrj rojowy, ale nie jest trudno
go rozadowa; zasklep miodu przewanie suchy. Gniazdo kituje umiarkowanie, jest
odporna na choroby. Dobrze buduje plastry na wzie, nadaje si na obfite poytki,
ktre dobrze wykorzystuje.
PSZCZOA URALSKA - populacja lokalna pszczoy lenej, wystpujca w tajdze na
Uralu. P.u. jest przystosowana do surowego klimatu (znosi mrozy do -50C), yje
dziko w dziuplach drzew, lecz jest take utrzymywana w ulach; skonna do rjki. Ma
jednolicie ciemno ubarwione ciao. Dugo jzyczka robotnic wynosi 6,04-6,32 mm.
PSZCZOA USSURYJSKA Apis cerana ussuriensis - populacja pszczoy
wschodniej, yjca dziko w lasach w dorzeczu Ussuri na Dalekim Wschodzie.
Dobrze znosi mrone zimy, robotnice s mniejsze i lejsze (72 mg) od robotnic
pszczoy miodnej (103 mg), o krtkich jzyczkach (4,87 mm), natomiast jajniki maj
lepiej rozwinite.
PSZCZOA WOSKA Apis mellifera ligu-stica Spin. - podgatunek pszczoy
miodnej wystpujcy na Pwyspie Apeniskim i w Sardynii. P.w. na obszarze
naturalnego wystpowania jest do zrnicowana, przede wszystkim pod wzgldem
ubarwienia: te paski mog znajdowa si na jednym do trzech tergitw
odwokowych robotnic; jzyczek ma dugi (do 6,70 mm). Jest agodna, energiczna,
pracowita, niezbyt rojliwa, ale skonna do bdzenia i rabunku. Matki czerwi
wydajnie i a do zimy. Rodziny osigaj du sil, s przystosowane do agodnego
klimatu i obfitych poytkw. Ze wzgldu na gospodarcze zalety zostaa
rozpowszechniona poza swoim naturalnym zasigiem i jest obecnie utrzymywana
w wielu krajach wszystkich kontynentw. Na ziemie polskie trafia po raz pierwszy
|w 1835 r., sprowadzona przez Dzierona, ktry znacznie przyczyni si do jej
14
wiatowej kariery (m.in. przez handel matkami). W okresie midzywojennym bya

u nas do popularna.
PSZCZOA WRZOSOWA - rasa lokalna pszczoy miodnej waciwej, znana
w literaturze pod nazw Apis mellifera lehzeni But.-Reep. Pierwotnie wystpowaa
w Wielkiej Brytanii, na pnocnym wybrzeu Europy i w Skandynawii. Gwnym
orodkiem utrzymywania p.w. do niedawna byy wrzosowiska oldenburskie
i dolnosaksoskie, gdzie prowadzono gospodark rojn. Obecnie p.w. zostaa silnie
zmieszacowana i wypieraj j pszczoy innych ras. Jest ona wybitnie rojliwa, do
agresywna, ciemno ubarwiona, dua, lecz z krtkim jzyczkiem.
PSZCZOA WSCHODNIA Apis cerana Fabr. - gatunek pszczoy (Apis) wystpujcy
w poudniowej i wschodniej Azji, na kontynencie i wyspach, od dorzecza Indusu po
dorzecze Amuru. P.w. jest troch mniejsza od pszczoy miodnej, ta lub
ciemniejsza (matki i trutnie zawsze ciemne), ma rbki filcowe (owosione pasmo) na
4 tergitach odwokowych (pszczoa miodna na 3 tergitach). Gniazdo zbudowane
z wielu plastrw zakada w pomieszczeniu zamknitym; nie uywa kitu; nie
wychowuje matek ratunkowych; komrki z zasklepionym czerwiem trutowym maj
porodku wieczka dziurk. Rni si od pszczoy miodnej take sposobem
wentylowania gniazda: wachluje skrzydekami zwrcona gow na zewntrz ula. Jest
agodna, rzadko dli, ale niekiedy szczypie uwaczkami, podczas ataku wydaje
dwiki. Przejawia skonnoci do migracji, niepokojona opuszcza gniazdo. Jest
odporna na choroby i niesprzyjajce warunki rodowiskowe (np. warroza, nosemoza,
szerszenie, susza, obnienie temperatury). yje dziko w dziuplach i szczelinach
skalnych, a ponadto jest hodowana w prymitywny sposb przez tubylcw (ostatnio
zastpowana chtnie importowan pszczo miodn, przede wszystkim pszczo
wosk). Dotychczas mao poznana pod wzgldem zrnicowania geograficznego
i ekologicznego, jest niedoceniana i zanika. Jej systematyka nie zostaa jeszcze
dokadnie ustalona; w jej obrbie rozrnia si pszczo chisk, pszczo japosk,
pszczo indyjsk, pszczo indonezyjsk, pszczo indochisk oraz pszczo
ussuryjsk.
PSZCZOA WSCHODNIOAFRYKASKA Apis mellifera litorea Smith podgatunek pszczoy miodnej wystpujcy na wschodnich wybrzeach Afryki od
Kenii do Mozambiku. Robotnice p.w. s due, maj stosunkowo rozlege te pasy
i jzyczek dugoci 5,79 mm. P.w. jest przystosowana do gorcego klimatu i prawie
cigego poytku. Nieprzerwanie wychowuje czerw. Tendencje do rojenia si
i migracji wystpuj podczas okresowych przerw w poytkach. Jest agresywna.
PSZCZOA Z BUCKFAST - populacja hodowlana pszczoy miodnej o duych
walorach uytkowych, stale krzyowana i selekcjonowana. Zostaa wyhodowana
w pasiece klasztornej opactwa Buckfast (Anglia) przez tamtejszego zakonnika, Brata
Adama, od czasu l wojny wiatowej interesujcego si pszczelarstwem. P. z B.
wywodzi si z naturalnych mieszacw miejscowej pszczoy wrzosowej
i importowanej przedtem obficie pszczoy woskiej. Doskonalona bya nastpnie
przez kojarzenie z pszczoami pochodzcymi z Francji, z pszczo kraisk populacji
macedoskiej (z Grecji ), pszczo anatolsk i prawdopodobnie z innymi. Odznacza
si dobrym rozwojem, ywotnoci i nierojliwoci, jest raczej agodna, nieco
pochliwa. Ubarwienie robotnic rozjanione tymi paskami na tergitach.
15
Cechy charakterystyczne pszczoy miodnej
Rnice morfologiczne midzy osobnikami rodziny pszczelej
16
PSZCZOA MIODNA jest wysoko cenionym owadem, znana jest na caym

wiecie i wystpuje wszdzie tam gdzie rosn roliny kwitnce, yje w rojach, ywi si
nektarem, pykiem, spadzi. Pszczoy robotnice osigaj dugo 15mm i yj od 4 do 24 tygodni,
trutnie 20mm i yj od czterech do piciu tygodni a matka 22mm i yje nawet do 7 lat. Pszczoy
zaopatrzone s w "trbk", czyli aparat gbowy, dwie pary skrzyde i aparat dowy.
Do wyprodukowania jednego kilograma miodu pszczoy potrzebuj okoo trzech kilogramw
nektaru, co oznacza okoo szedziesiciu tysicy wylotw z ula.
17
RASY PSZCZ W POLSCE

Wskanikami odrbnoci rasowych pszczoy miodnej s niektre cechy
morfologiczne i biologiczne. Zanotujemy najwaniejsze rnice.
Pszczoa rodkowoeuropejska, rasy pnocnej, jest stosunkowo dua, barw
oskrka ma raczej ciemnaw (lekko brzow), jzyczek krtki. Rozwija si do
redniej siy i raczej powoli. Mona uzna j za nierojn, wyczajc tylko typ
wrzoswki. Zimy surowe znosi dobrze.
Pszczoa kraiska jest mniejsza od pnocnej, ale jzyczek ma sporo duszy.
Barwa oskrka jest bardziej szara, siwa. Indeks kubitalny jest stosunkowo niski.
Wiosn rozwija si raptownie, dochodzi do duej siy, ale jest przy tym rojna.
Nadzwyczaj agodna, trzyma si dobrze plastra.
Pszczoa lena jest maa, z bardzo ciemnym oskrkiem i jzyczkiem raczej dugim.
Indeks kubitalny wikszy ni u krainki. Rozwija si powoli, ostronie i raczej pno.
Zimuje atwo i jest niezmiernie zoliwa.
Pszczoa woska ma barw oskrka t, odwok dugi, jzyczek rwnie dugi.
Rozwija si miarowo i dochodzi do duej siy. Gromadzi sporo miodu, ale jest
podejrzenie, e znaczna jego cz pochodzi z rabunku. agodna.
Pszczoa kaukaska charakteryzuje si szar barw, niewielkimi rozmiarami ciaa,
ale najduszym ze wszystkich ras jzyczkiem. Jej indeks kubitalny jest rwnie duy.
Gromadzi sporo miodu, bardziej jasnego ni inne rasy, a sklepionego na mokro.
Rozwija si powoli i na wczesne poytki nie jest nigdy w dostatecznej sile. Ze
wszystkich ras jest najagodniejsza. Nadaje si do krzyowania midzyrasowego.
CHARAKTERYSTYKA LINII HODOWLANYCH PSZCZ OFEROWANYCH

W POLSCE
Rasa KRAISKA linia ALPEJKA
Linia ta wywodzi si z populacji pszcz sprowadzanych z Alp austriackich.

W miodnoci linia jest wyspecjalizowana w poytkach wczesnych, rednio
wczesnych i pnych, zwaszcza spadzi. Zimuje bardzo dobrze, odznacza si
wczesn i bardzo dobr dynamik rozwoju. Tworzy rodziny silne i bardzo silne.
Rzadko wchodzi w nastrj rojowy, ktry jest atwy do zwalczania. Mao kituje.
Pszczoy s agodne, dobrze trzymaj si plastrw, cho s do ruchliwe. W niskich
temperaturach wykazuj aktywno lotn - w tych warunkach nie toleruj
przegldw. Na wiosn gniazdo wyranie oddzielone jest od miodni, a dopiero wraz
z rozwojem matka penetruje cay ul skadajc jaja w wolnych komrkach.
Ograniczenie matek w czerwieniu wystpuje przy poytkach intensywnych
i pnych.
18
Rasa KRAISKA linia ALFA
Krainka - "ALFA" - Pochodzi z Jugosawii. Powstaa w wyniku wieloletnich prac

hodowlanych dra A. Zawilskiego, zostaa przystosowana do naszych warunkw
klimatyczno-poytkowych. Tworzy rodziny duej lub bardzo duej wielkoci. Cechuje
j atwo obsugi rodzin pszczelich oraz bardzo dobre cechy produkcyjne. Pszczoy
s agodne i atwe w obsudze, dobrze trzymaj si plastrw. Mao kituj gniazdo,
wymagaj dobrego przygotowania do zimowli, a gwnie dostosowania pojemnoci
gniazda i iloci zapasw do stanu rodziny. Pszczoy te zostay wyhodowane
z zastosowaniem zasad profesjonalnej wiedzy genetycznej do stworzenia linii
dysponujcej najbardziej podanymi walorami.
Rasa KRAISKA linia ALSIN
Matki s jasno ubarwione o lekko zaconej stronie brzusznej. Ubarwienie pszcz

jest jednolite - jasnoszare. W sezonie utrzymuje rodziny o redniej sile. Bardzo
dobrze pracuje na wszystkich poytkach. Mid skadaj zarwno w nadstawce jak
i w gniedzie. Przy intensywnym poytku nadbudowuje plastry. W okresie adnej
pogody i w czasie poytku pszczoy agodne. Agresywno pszcz nieznacznie
wzrasta w okresie bez poytkowym lub przy nagej zmianie pogody. Rodziny
wykazuj znikom rojliwo. Skonno do ograniczania czerwienia matek w okresie
poytku nie daje moliwoci do nadmiernego rozwoju rodzin. Przy dostosowaniu
szerokoci gniazda do iloci zimujcych pszcz nie ma potrzeby wiosennego
cieniania gniazda. Gorzej znosi dugie, zimne wiosny. Inne cechy,
charakterystyczne dla linii:
- due iloci pyku skada w caym gniedzie, blisko czerwiu,
- zbiera due iloci propolisu przyklejajc ramki do ciany ula,
- na jasnych plastrach mid sklepi na sucho, na starszych na pmokro.
Rasa KRAISKA linia AGA
Car AGA jest lini wyselekcjonowan w warunkach poudniowo-wschodniej Polski,

Linia charakteryzuje si wczesnym rozwojem, pszczoy tworz due rodziny.
nadaje si do gospodarki intensywnej i stacjonarnej,

wykorzystuje poytki wczesne i pniejsze, spadziowe,
pszczoy zbieraj duo pyku,
dobrze zimuj nawet po wykorzystaniu poytku spadziowego,
zuycie zapasw zimowych rednie,
rojliwo niska,
pszczoy agodne, skonne do cichej wymiany matek w 3 roku.
Linia objta programem doskonalenia genetycznego, prace hodowlane skupiaj si

na utrzymaniu wysokich walorw uytkowych tej linii oraz utrwalaniu zachowania
higienicznego pszcz.
Rasa KRAISKA linia AGA-3
19
Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych na terenie wschodniej czci

Beskidu Niskiego. Obszar ten charakteryzuje si zimami trwajcymi rednio
5 miesicy oraz pnymi wiosnami. Gwny poytek stanowi tu mniszek, lipa, spad.
Charakteryzuje si:
du miodnoci, z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich
jak mniszek, lipa oraz wykorzystywaniem poytku ze spadzi,
wczesny rozwj pozwalajcy na wykorzystywanie poytku z mniszka,
pszczoy s agodne, pozwalaj na prac przy ulu podczas pochmurnej , wietrznej
pogody,
pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci, atwej do opanowania po zastosowaniu
prostych zabiegw przeciw rojowych,
dobra zimotrwao, nawet po wykorzystaniu jesieni poytkw spadziowych,
sia rodziny utrzymujca si podczas caego sezonu na poziomie co najmniej
2 korpusw wielkopolskich, oraz w ulach dadanta korpus + nadstawka.
Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie na terenie wschodniej czci
Beskidu Niskiego. Linia polecana do pasiek wdrownych ukierunkowanych
na wykorzystanie kolejno wystpujcych po sobie poytkw.
Rasa KRAISKA linia ERIKA
Pochodzi z Niemiec. Dysponuje wszelkimi pozytywnymi cechami pszcz popularnie

zwanymi u nas "Niemkami". Zostaa dopracowana zarwno pod wzgldem
wczesnowiosennego rozwoju pozwalajcego na efektywne zbiory miodu z rzepaku,
przez poytki nektarowe po pn spad. W cigu kilku lat pracowaa w naszych
pasiekach od pnocno-wschodniego bieguna zimna, jakim jest Suwalszczyzna,
wietrzne i mokre pomorze, przez centrum kraju po tereny grskie. Wszdzie zyskaa
uznanie zarwno wrd zawodowcw jak i amatorw. Zdaje si by skuteczn
konkurencj dla Vigora dziki podobnym cechom, ale przewysza go w agodnoci
i atwiejszym prowadzeniu pasieki. Nawet pocztkujcy pszczelarze nie zakadaj
kapelusza, kiedy pracuj przy "ERICE". Wieloletnia planowa selekcja pozwolia na
takie zestawienie pozytywnych cech, e jest w stanie sama zniwelowa niektre
bdy pocztkujcych pszczelarzy. W ulu panuje wyrany podzia na miodni
i rodni, z dobrym uoeniem zimowych zapasw i ramek z pierzg. Wykazuje cechy
charakterystyczne dla pszczoy higienicznej trzymajce gniazdo bardzo czysto
i usuwa z niego wszystko to, co moe stanowi potencjalne zagroenie np. chory lub
uszkodzony czerw. Rodzina z "Erik" czasem buntuje si na krat odgrodow i nie
chce nad ni przechodzi uwaajc, e sama lepiej wie jak ograniczy matk
w czerwieniu, aby nie zaama siy rodziny. Rodziny z "ERIK" dochodz do
znacznej siy, ale nie jest to typowe pszczele "miso". Jej rozwj zosta dopasowany
do europejskich poytkw. Nie naduywa kitu, dziki czemu praca w pasiece staje
si atwiejsza. Cho sama nie naley do pszcz rabujcych, to potrafi skutecznie
broni si przed rabunkiem. Jak kada krainka, majc zbyt ciasny ul moe si roi,
jednak atwo pozbywa si nastroju rojowego. Mona j poleci do wszystkich
rodzajw pasiek.
Rasa KRAISKA linia ANNA
Linia przystosowana do warunkw klimatycznych i poytkowych Mazowsza,

Lubelszczyzny, Podkarpacia oraz regionu witokrzyskiego. Materia uytkowy
20
pochodzi z krzyowania rasy kraiskiej i kaukaskiej. Przeznaczony jest dla pasiek

amatorskich, jak rwnie na potrzeby gospodarki intensywnej.
Cechy uytkowe linii Anna:
wykorzystanie wczesnych poytkw (rzepak na duych obszarach, mniszek)
akacja, lipa oraz pnych: gryczanych,
rozwj pozwalajcy na wykorzystywanie poytkw wczesnych, gwnie
rzepakowych oraz pnych gryczanych,
sposb zachowania pozwalajcy na prac nawet w czasie zej pogody,
pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci, ewentualnie: atwej do opanowania po
zastosowaniu prostych zabiegw przeciw rojowych,
dobra zimotrwao nawet podczas bardzo ostrych zim,
dua sia rodziny utrzymujca si podczas caego sezonu (bez wpywu na rojenie
pszcz) - niezbdna do wykorzystania intensywnych cigych poytkw.
Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie na terenie wojewdztwa
mazowieckiego, witokrzyskiego i lubelskiego, gdzie dominuj ww. specyficzne
warunki poytkowe. W miar zapotrzebowania przewiduje si rozprowadzanie
matek na pozostay teren kraju.
Rasa KRAISKA linia Alwa
Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych w zmiennych klimatycznie

warunkach Mazur (teren wojewdztwa warmisko-mazurskiego). Pszczoy,
charakteryzuj si dobr zimowl oraz wczesnym rozwojem wiosennym. Cechy
uytkowe linii Alwa:
dua miodno z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich jak
uprawy rzepaku na duych obszarach, mniszek, lipa.
rzepakowych.
agodno pozwalajca na prac nawet w czasie zej pogody.
pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci ewentualnie atwej do opanowania po
Zastosowaniu prostych zabiegw przeciwrojowych,
dobra zimotrwao nawet podczas bardzo ostrych zim.
sia rodziny utrzymujca si podczas caego sezonu na poziomie, co najmniej
12 ramek Dadanta. Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie w okolicach
Warmii i Mazur, gdzie dominuj specyficzne warunki zimowli i przedwionia oraz
w miar zapotrzebowania na pozostaym terenie kraju.
Rasa KRAISKA linia AM
Hodowana na terenach Maopolski charakteryzujcym si duym zrnicowaniem

klimatycznym i poytkowym. Cechy uytkowe linii:
- bardzo wczesny i dynamiczny rozwj wiosenny,
- pszczoy wykazuj du agodno, co pozwala na komfortow prac w pasiece,
- dobra miodno wyraajca si wykorzystaniem wszystkich dostpnych poytkw
naturalnych, nawet wystpujcej pno spadzi,
- dobra zimotrwao, w rnych warunkach klimatycznych oraz po zbiorze spadzi
iglastej,
- dua sia rodzin w caym sezonie, przy ograniczonej skonnoci do rjki ,
- wykazuje tendencj do gromadzenia duej iloci pyku.
21
Rasa KRAISKA linia CECROPIA
Ciemna pszczoa z poudnia i zachodu Grecji zaliczana przez niektrych do pszczoy

kraiskiej. W oryginale w Polsce adna rewelacja. W krzywkach tworzy rednie
rodziny. Zbiory miodu rwnie rednie. Nierojliwa, agodna, bezobsugowa pszczoa.
Gromadzi pyek i mid pomidzy czerwiem, dobrze zimuje. Zdarza si e mostkuje
plastry. Nie zalecana do krzyowania z ciemn Pnocn rodkowoeuropejsk
pszczo, z ktr moe tworzy zoliwsze pokolenia. Dochodzi w peni rozwoju na
dwa -trzy korpusy wielkopolskie. Przewanie w czerwcu na facelii i gryce. Potem ju
wystarcz jej dwa korpusy wielkopolskie.
Rasa KRAISKA linia Primorska
Primorska jest po matkach reprodukcyjnych z pasieki Leszka Stpnia. Pszczoy te

charakteryzuje przede wszystkim to, i s one bardziej odporne na roztocza warrozy
ze wzgldu na dusz zimow przerw w czerwieniu, w porwnaniu z innymi
pszczoami. Pszczoy agodne, miodne, nie kituj gniazda, tworz silne rodziny,
wykazuj znikom rojliwo, zimuj bardzo dobrze. Dodatkow zalet jest to, e
kolejne pokolenia po matkach uytkowych wydaj pogowie pszcz, ktre swoimi
cechami nie odbiega od pokolenia pierwszego.
Rasa KRAISKA linia Hetmanka
Linia selekcjonowana w warunkach klimatycznych poudniowej Polski: na terenie

powiatu tarnogrskiego w wojewdztwie lskim oraz na terenie powiatu
woszczowskiego w wojewdztwie witokrzyskim. Linia o wczeniejszym rozwoju
wyraonym dostosowaniem siy rodzin pszczelich do wczesnych i krtkich poytkw,
zwaszcza rzepaku. Pszczoy charakteryzuj si rwnie: ograniczeniem rojliwoci
przy zachowaniu duej siy rodzin w cigu sezonu, agodnoci, dobr
zimotrwaoci oraz tolerancj na zapasy spadziowe z drzew iglastych. Pszczoy
przydatne dla intensywnej gospodarki w pasiekach stacjonarnych i wdrownych, przy
szczeglnym uwzgldnieniu wczesnych poytkw nektarowych.
Rasa KRAISKA linia ado
Linia przydatna do intensywnej produkcji pszczelarskiej, zwaszcza dla pasiek

wdrownych i wykorzystujcych wicej ni jeden poytek gwny w pasiekach rejonu
rodkowo-wschodniej Polski.
Cechy uytkowe linii ado:
dua miodno, z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich
jak uprawy rzepaku na duych obszarach, mniszek, akacja, malina,
wczesny rozwj pozwalajcy na wykorzystywanie poytkw wczesnych,
wysoka agodno pszcz,
pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci, atwej do opanowania po zastosowaniu
prostych zabiegw przeciwrojowych,
dobra zimotrwao nawet podczas bardzo dugich i niesprzyjajcych zim.
22
Rasa KRAISKA linia NIEMKA
Pochodzi z Instytutu w Celle (Niemcy). Cechuje j due wyrwnanie morfologiczne

oraz bardzo wysoka miodno. W wyniku pracy hodowlanej poprawiono w tej linii
plenno. Pszczoy s due, jasno ubarwione, bardzo agodne. Bardzo dobrze
zimuj i odznaczaj si doskona dynamik rozwoju. Maj tendencj do
ograniczania matek w czerwieniu jak wikszo linii niemieckich, co powoduje, e s
wyjtkowo miodne nawet przy sabych poytkach. Bardzo dua dynamika rozwoju
powoduje, e na poytek rzepakowy uzyskuj du si. Pszczoy tej linii
charakteryzuj si instynktem higienicznym co przejawia si usuwaniem z ula
czerwia poraonego chorobami lub martwego.
Rasa KRAISKA linia APIPOL 2
Linia hodowana na potrzeby pasiek pracujcych w systemie intensywnym,

wykorzystujcych poytki od wczesnych do pnych, w tym spadzi oraz przerobu
zioomiodw. Cechy charakterystyczne linii:
- bardzo wczesny i dynamiczny rozwj,
- obfite i nieprzerwane czerwienie matek w cigu caego sezonu,
- agodno pszcz i trzymanie si plastra,
- wykorzystywanie wszystkich poytkw i przerabianie zioomiodw
Rasa KRAISKA linia BIELKA
Linia powstaa ze skrzyowania car. Nieski, car. Alpejki, car. Kortwki i car. GR-1
przy utrzymaniu wysokich cech produkcyjnych linii wyjciowych, takich jak: dobra
zimotrwao, tworzenie rodzin silnych na okres kwitnienia sadw, wysoka miodno
z poytkw kwiatowych, bardzo maa skonno do rjki dopuszczalna znikoma
rojliwo w okresach bezpoytkowych i duszej niepogody, Dua agodno
moliwo prowadzenia wikszoci prac przy pszczoach bez uycia dymu.
Rasa KRAISKA linia BIELKA 1
Pszczoy tej linii dobrze zimuj, maj dobry rozwj wiosenny w sprzyjajcych
wiosennych warunkach pogodowych tworz rodziny silne na okres kwitnienia jaboni.
S miodne, wykorzystuj wszystkie poytki kwiatowe, nawet ubogie, w warunkach
duego napszczelenia. Linia nie ma tendencji rojowych.
W nielicznych przypadkach podczas okresu bez poytkowego i duszej niepogody
pszczoy zakadaj mateczniki proste zabiegi pszczelarza, takie jak poszerzenie
gniazda, dodanie wzy rozadowuj ten nastrj. Pszczoy s bardzo agodne,
podczas dni pogodnych przy wikszoci prac pasiecznych moliwa jest praca bez
dymu. W czasie przegldu zachowuj si spokojnie, s mao ruchliwe, co uatwia ich
obsug. Linia przydatna do produkcji pszczelarskiej w pasiekach zarwno
towarowych jak i amatorskich. Linia zostaa wyprowadzona z linii krzywkowej
Bielka.
Rasa KRAISKA linia SKLENAR
W austriackim rejonie Weinviertel (dolna Austria), a wic na obrzeu waciwego

rozprzestrzeniania si pszcz rasy Carnica, Guido Sklenar zajmowa si selekcj
23
miejscowej pszczoy. W 1890r. jako mody nauczyciel przyby on do Mistelbach,

gdzie zbudowa wasn pasiek. Wkrtce pasieka ulega powikszeniu o kolejne 36
pni swego tecia, osigajc ogem 50 rodzin. Ju w pierwszym roku szczegln
jego uwag zwrcia jedna z rodzin dostarczajc najwiksz ilo miodu. Dodatkowo
pie ten wyrnia si spord innych wyjtkow agodnoci, spokojem,
odpornoci na warunki pogodowe a take odpowiednim zaopatrzeniem zimowym.
Pszczoy znajdujce si w tym ulu wykonyway loty nawet wtedy, gdy inne
pozostaway w ulu. Godne uwagi byo rwnie urzdzenie rodni. Z gry na d plastry
posiaday pikny wieniec miodu za ktrym postpowa pas pyku opasajcy czerw.
Interesujca bya rwnie bardzo dobra zimowla z wyjtkowo niskim obsypem.
Po zimowli zaledwie rednio silna rodzina, w zaskakujco krtkim czasie przecigaa
wszystkie pozostae. Rwnie w kolejnych dwch latach, gdy pasieka rozrosa si do
70 rodzin, potwierdziy si wspomniane cechy tak, e pie ten znalaz si znowu na
czele wydajnoci. Jedyn negatywn cech tej rodziny byo nadmierne uycie
propolisu. Bdc pod wraeniem uzyskanych rezultatw Sklenar podj prb
rozmnoenia tej rodziny poprzez rjk, jednak w aden sposb nie mg wprowadzi
jej w nastrj rojowy. Poniewa sposoby wychowu matek byy wtedy jeszcze mao
znane, sign on do metody "plastra sercowego" podobnego do cicia ukowego
uzyskujc szereg matek jako hodowl wtrn ze swojej "elitarnej rodziny" ulokowanej
w ulu nr.47. Numer ten te posuy jako symbol matek wywodzcych si z tego pnia.
Od tego momentu, Sklenar zaj si intensywnie selekcj. Pomocn bya mu jego
wyjtkowa zdolno obserwacji i umiejtno wycigania z poczynionych obserwacji
prawidowych wnioskw. Stale i konsekwentnie szed drog ktr uzna za suszn.
Jego zasada brzmiaa: "szara, agodna, spokojna" ujmujc gwne cechy rasy
Carnica. Dc do celu, we wszystkich niezadowalajcych rodzinach swojej,
rozrosej w midzyczasie do 150 pni pasieki, wymienia matki na pochodzce
z hodowli wtrnej z pnia nr.47. Dziki podtrzymywaniu zwikszonej populacji trutni
w rodzinach ojcowskich oraz przekazywaniu matek ssiednim pszczelarzom, udaje
mu si w kocu, mimo braku trutowiska, wyhodowa relatywnie jednolit lini
wewntrz rasy Carnica.
Guido Sklenar by, podobnie jak i inni hodowcy wywodzcy si z starego wielko
austriackiego obszaru Carnica, sumiennym i sprytnym czowiekiem interesu.
Promowa swoja lini 47 na obszarze niemieckojzycznym, a w maju 1922r. zaoy
wasne czasopismo fachowe "Mein Bienenmutterchen". Prowadzi rwnie wrd
szerokiej rzeszy pszczelarzy wykady przekazujc swoj wiedz i dowiadczenie.
Jako e linia 47 posiadaa nie tylko spokj i pracowito rasy Carnika ale,
w przeciwiestwie do wielu importw z Sowenii, lepiej nadawaa si do hodowli
pszcz w ulach wiejskich, znalaz Sklenar w Niemczech wielu wdzicznych
odbiorcw.
W latach 1930-1938 stale byo utrzymywane 10 rodzin wychowujcych, ktre
dostarczay tygodniowo okoo 200 matecznikw. Naley jednak doda, i sukces ten
by uzyskany dziki niepowodzeniom w hodowli wtrnej w Niemczech. Ot
z powodu cigego krzyowania si z miejscow pszczo ciemn, nie udawao si
tam utrzyma podanych cech Carnici co z kolei zmuszao do cigego importu
z Mistelbach.
Wraz z okreleniem pierwszych cech charakteryzujcych dan ras, w 1937r.
w Niemczech przebudowano i na nowo zorganizowano hodowl. Zmiany te byy
ukierunkowane na uszlachetnienie i rozpowszechnienie miejscowej pszczoy ciemnej
A. M. Mellifera. Poniewa Carnica a tym samym linia 47 nie naleay do tej rasy ich
oficjalny import zosta zakazany. Sytuacja zmienia si dopiero w 1938r. wraz
24
z wczeniem Austrii do III Rzeszy. W maju 1939r. uhonorowano Sklenara

najwyszym pszczelarskim odznaczeniem - "Srebrnym Plastrem", a stowarzyszenie
pszczelarzy uznao go za hodowc czystej rasy. Jego lini nazywano odtd lini
Sklenar.
Jednoczenie uznano trutowisko w Hirschgrund w pobliu Mistelbach jako
pierwsze stanowisko tego typu w Austrii. Od tego momentu wszystkie prace
hodowlane prowadzone byy w tym miejscu mimo, i byo ono nadal
niewystarczajco odseparowane oraz e zgodnie z wczesnymi wyobraeniami
wystawiano tam tylko jedn rodzin ojcowsk. Miejsce to dostarczao rocznie okoo
5000 zapodnionych matek.
Na skutek rozmaitych okolicznoci i nieporozumie pomidzy Sklenarem
a stowarzyszeniem pszczelarzy, w 1944r. hodowla linii Sklenar zostaa zawieszona.
Dopiero po wojnie, poprzez badania przeprowadzone przez komisj Zwizku
Pszczelarzy Westfalskich, Sklenar odzyska uznanie jako hodowca. Oprcz Zwizku
Pszczelarzy Westfalskich rwnie instytut krajowy w Mnster szczeglnie popiera
hodowle Sklenara.
Po mierci Guido Sklenara w 1953r. prace hodowlane przeja jego crka Hannerl Weber-Sklenar. Szybko jednak pojawio si wiele skarg na matki
sprowadzane z Mistelbach. Okazao si, e na skutek zmian przeprowadzonych
w gospodarce rolnej, wielu pszczelarzy tego regionu byo zmuszonych wdrowa
z pasiekami do obszarw lenych "Waldviertel" oraz poudniowo-wschodniej czci
regionu "Bmerwald". Sytuacja ta prowadzia do powstania krzywek, od ktrych
w kocu i pasieki Sklenara nie zostay oszczdzone.
Postawione pocztkowo twierdzenie, e pszczoa Sklenara nie jest czyst
Carnic lecz powstaa jako forma przejciowa pomidzy Carnic a Mellifer na skraju
terenu rozprzestrzeniania si Carnici, nie dao si podbudowa, ale przede
wszystkim nie dawao adnej porki na stae sukcesy hodowlane. Tak wic od 1987r.
uznaje si w Niemczech powszechnie przez hodowcw pszcz Sklenar standard
cech Carnici.
Miejscowo Mistelbach nie bya jedyn w ktrej prowadzono intensywn
hodowl pszcz Sklenar. Przed wojn hodowca H. Hupfeld z Alternitte w pobliu
Kassel uchodzi rwnie za dowiadczonego hodowc Sklenarek. Dysponowa on
wybitnym materiaem wyrniajcym si zdolnoci do pozyskiwania nektaru
z czerwonej koniczyny. Jedn z wikszych stacji hodowli Sklenarek bya w kocu lat
trzydziestych pasieka w Oberhof w Turyngii. Natomiast hodowca W'DDEL z
Magdeburga skupi si w gwnej mierze na ubarwieniu traktujc wydajno po
macoszemu. W wyniku tej selekcji powstaa w pasiece na wyspie Oie na morzu
batyckim linia Alba, ktra jednak szybko stracia na znaczeniu.
Dzisiaj hodowcy linii Sklenar s w daleko idcym stopniu zorganizowani
w zaoonym ju przed II wojn wiatow Zwizku Hodowcw linii Sklenar.
Prowadzone s koa hodowcw, trutowiska, jak rwnie stanowiska kontrolne.
Hodowla linii Sklenar szczeglnie szeroko rozpowszechniona jest w Bawarii
iWestfalii (okrg Lippisch). Funkcj trutowiska peni wyspy: Hallig, Borkum oraz
najbardziej znana Juist.
Zgodnie z informacjami podanymi przez Zwizek Hodowcw linii Sklenar obecnie
prowadzona jest hodowla siedmiu linii uznawanych jako linie Sklenar:
47/P/1
Bardzo stara linia ktrej rodziny wyrniaj si szczeglnie wysokim znoszeniem
pyku co okrela litera P w oznaczeniu. Numer 1 nawizuje do numeru ula rodziny
hodowlanej. Pszczoy tej linii charakteryzuj si bardzo dobr zimowl, szybkim
25
rozwojem wiosennym oraz agodnoci. W wyniku szybkiego osignicia penego

potencjau oraz przerw w poytkach maj tendencje do rjek. Bardzo dobra linia
w celu uzyskania krzywek.
47/9/26
Rwnie bardzo stara linia, wyrniajca si dugowiecznoci krlowych. Rodziny
tej linii nazywane s "godomory" i s bardzo dobrymi zaopatrzeniowcami na zim.
Dalszymi cechami s: wybijajcy si brak skonnoci do rjek, wysoka wydajno
i agodno. rednio silne rodziny budowane s z duym udziaem pszcz
ciemnych.
47/19/48
Stara linia hodowlana z bardzo agodnymi pszczoami, dajcymi wiele satysfakcji
w obsudze. Tworzy rodziny silne, nieskonne do rjki, o duej wydajnoci. Dobra linia
do krzyowania.
47/9/15
Jest to bardzo stara linia o jednolicie szarym ubarwieniu. Rodziny rednio silne,
szczeglnie dajce wiele zadowolenia w pracy, o dobrej wydajnoci. Okrelana jako
zwinna, pena temperamentu pszczoa.
47/9/24
rednio silne rodziny charakteryzuj si agodnoci i du wydajnoci. Na jesieni
tworzy silne rodziny. Rwnie wdziczne w hodowli.
47/H/47
Linia ta zostaa zadedykowana crce Sklenara - Hannerl. Symbole tej linii oznaczaj
H - Hannerl, 47 - numer pnia. Charakteryzowana jako niezniszczalna, bardzo twarda
pszczoa o silnych skonnociach do czyszczenia ula. Tworzy rednio silne rodziny
o wikszym temperamencie ni 47/G/10. Pszczoy cechuj si dobr wydajnoci
i brakiem skonnoci do rjki. Pn jesieni osigaj silne roje. Okrelane jako
"skowronki" z powodu wczesnego rozpoczynania pracy.
47/G/10
Linia ta zostaa zaprezentowana publicznie w 10 rocznic mierci Guido Sklenara.
Z powodu swej wybitnej agodnoci okrelana jako "jagnica" pszczoa, idealna dla
dzieci. Tworzy bardzo silne rodziny, wdziczne w obsudze, z ma skonnoci do
rjek. Roje osigaj du wydajno oraz nie maj tendencji do skadania miodu
w gniedzie.
Cigle ponawiane s prby krzyowania linii Sklenar z innymi liniami Carnici
(Peschetz, Troiseck). W wikszoci przypadkw powstajce hybrydy nie przynosz
zadawalajcych wynikw. Czsto dochodzi do powstawania niespokojnych lub
skonnych do rjek rodzin. Dlatego zaleca si, dla wykorzystania efektw
heterogennych, krzyowania linii pszcz Sklenar pomidzy sob.
Rasa KRAISKA linia KORTWKA
Kortwka pochodzi ze Schwarzwaldu (Poudniowe Niemcy), od bardzo dobrego

pszczelarza i hodowcy Willy Strauba, ktry selekcjonowa j na bardzo wczesny
rozwj w celu maksymalnego wykorzystania wczesnych poytkw z mniszka
lekarskiego oraz wystpujcej pno spadzi. Ze wzgldu na swoje wybitnie
pozytywne waciwoci zostaa sprowadzona do Instytutu Pszczelnictwa w Oberursel
w Niemczech, gdzie udoskonalano jej genotyp, stosujc sztuczne unasienianie.
W Polsce jest selekcjonowana ju od ponad 10 lat, gdzie szybko i znakomicie
przystosowaa si do warunkw klimatyczno - poytkowych kraju. Pszczoy s due,
jasno ubarwione, wybitnie agodne, mao ruchliwe, bardzo dobrze trzymajce si
26
plastrw. Maj tendencj do ograniczania matek w czerwieniu, co powoduje, e s

wyjtkowo miodne nawet przy sabych poytkach. Maj tendencj do cichej wymiany,
w ulu czsto czerwi dwie matki. Zimuj bardzo dobrze. Charakteryzuj si
wyjtkowo du dynamik rozwoju co powoduje e ju na poytki wczesnowiosenne
uzyskuj bardzo du si, mimo i wiosn pno podejmuj czerwienie. Jest to
najbardziej plenna populacja pszcz w naszej pasiece. Nadaj si szczeglnie do
pasiek intensywnie prowadzonych, wykorzystujcych co najmniej kilka poytkw
w sezonie. Bardzo dobre cechy tej pszczoy najlepiej wykorzysta mona w ulach
stojakach. atwiej w nich bowiem kierowa intensywnym rozwojem rodzin.
Wyrniajc cech tej populacji jest utrzymywanie duej aktywnoci lotnej pszcz
przez cay dzie. Jest wybitna take pod wzgldem duej produkcji pyku. Od
selekcjonowanych rodzin na t cech pozyskiwalimy nawet powyej 15 kg obny
pykowych w sezonie.
Rasa KRAISKA linia Pa
Populacj tworz pszczoy wywodzce si z importw z Austrii: Sk, Si, L, T. Pszczoy

tej linii cechuje dobre wykorzystanie zarwno wczesnych jak i pniejszych poytkw
(wrzos). Chtnie przechodz do nadstawek i korpusw. S do plenne. Mao kituj.
Dobrze zimuj. Pszczoy te wykazuj dobr dynamik i wczesno rozwoju
z niewielk skonnoci do ograniczania matek w czerwieniu przy silnych poytkach.
S bardzo agodne. Tworz silne rodziny.
Rasa KRAISKA linia N
Linia wyprowadzona w oparciu o import z Oberusel w Niemczech. Cechuje j due

wyrwnanie morfologiczne oraz bardzo wysoka miodno. W wyniku pracy
hodowlanej poprawiono w tej linii plenno wskutek zmniejszenia imbredu.
Wykorzystuj poytki nektarowe i spadziowe. Pszczoy chtnie przechodz do
nadstawek. Pszczoy due, jasno ubarwione. Wykazuj bardzo du agodno.
S mao ruchliwe, silnie trzymaj si plastra. Bardzo dobrze zimuj. Odznaczaj si
doskona dynamik rozwoju. Do tej populacji zostay wczone pszczoy z linii J.
Linia ta wywodzi si z pszcz pochodzcych z importu z Jugosawii. Cechuje j
atwo obsugi rodzin pszczelich oraz bardzo dobre cechy produkcyjne. Pszczoy
bardzo pracowite. Wykorzystuj wszystkie poytki w sezonie. Nadaj si do
intensywnej gospodarki w ulach stojakach. Pszczoy s agodne, dobrze trzymaj si
plastrw. Mao kituj gniazdo. Wymagaj dobrego przygotowania do zimowli, gdy
sabe le zimuj i wolno dochodz wiosn do siy
Rasa KRAISKA linia S
Linia S zdobya najwiksze uznanie, gdy jej walory biologiczne i uytkowe,

sprawdziy si w pasiekach na obszarze caego kraju. Linia ta zalecana jest na
poytki wczesne i rednio-wczesne oraz wszystkie poytki nektarowe i spadziowe
o rwnym stopniu nasilenia, dlatego osiga bardzo du wydajno miodow.
Chtnie przechodzi do nadstawek i kolejnych korpusw. Pozytywne wyniki osiga
w gospodarce stacjonarnej i wdrownej. Tworzy silne, agodne rodziny. Podczas
obfitych poytkw pszczoy same ograniczaj matk w czerwieniu, za przy
27
sabszych poytkach wskazane jest zastosowanie kraty odgrodowej. Do pasiek

towarowych zalecane s krzywki midzyrasowe, ktrych potomstwo osiga
maksymalne zbiory np. rasa kraiska linia S (strona mateczna) skojarzona z ras
rodkowo-europejsk lini Asta (strona ojcowska) lub rasa kraiska linia S (strona
mateczna) skojarzona z ras kaukask linii PwK (strona ojcowska). Pszczoy tej rasy
i linii, a zwaszcza krzywki dobrze zimuj (may osyp, mae zuycie pokarmu).
Rasa KRAISKA linia R
Linia R zalecana jest dla pasiek wdrownych, ktre zapewniaj jej cigy poytek.
W pasiekach stacjonarnych przy ograniczonej bazie poytkowej wskazane jest
ograniczenie matek w czerwieniu. Szczeglnie ta linia wymaga terminowego
dostosowania wielkoci gniazda do siy rodziny, w przeciwnym razie wystpi moe
nastrj rojowy. Linia R tworzy due rodziny, wykorzystuje wszystkie poytki od
bardzo wczesnych do pnych. Odznacza si bardzo dobr zimowl, wysok
plennoci, agodnoci, zdrowotnoci. Pozytywne wyniki osiga w produkcji
mleczka pszczelego, pyku, wosku i odciganiu matecznikw te cechy maj due
znaczenie przy wychowie matek pszczelich. Najwysze zbiory miodu osigaj
krzywki midzyrasowe - rasa kraiska linia R (strona mateczna) skojarzona z ras
rodkowo-europejsk lini Asta (strona ojcowska) lub rasa kraiska linia R (strona
mateczna) skojarzona z ras kaukaska lini PwK (strona ojcowska).
Rasa KRAISKA linia T
Najbardziej wyrwnana linia pszcz kraiskich, bez ujemnych cech inbredu.

Wyspecjalizowana w poytkach rednio-wczesnych i pnych, zwaszcza spadzi.
Tworzy rodziny silne i bardzo silne. Pszczoy agodne, dobrze trzymaj si plastrw.
Ograniczanie matek w czerwieniu wystpuje przy bardzo obfitych poytkach. Na
wiosn gniazdo wyranie oddzielone od miodni, lecz wraz z rozwojem matka
penetruje cay ul, skadajc jaja w wolnych komrkach.
Rasa KRAISKA linia J
Pszczoy o bardzo dobrych cechach produkcyjnych, atwe w obsudze, agodne i nie

pochliwe, atwo daj si strzsa z plastrw. Mao kituj. Wymagaj dobrego
przygotowania do zimowli, gdy sabe rodziny le zimuj i wolno dochodz do siy.
Rasa KRAISKA linia Sk
Pszczoy tej linii odznaczaj si dobr produkcj miodu, szczeglnie w krzyowaniu

midzyliniowym. Mid sklepi na sucho. S agodne i umoliwiaj przegldy
w rnych warunkach pogodowych, niezalenie od pory dnia. Dobrze zimuj.
Odznaczaj si wczesnym rozwojem ale umiarkowan rojliwoci. Nastrj rojowy jest
rozadowywany przez pojawienie si poytku i powikszenie gniazda. Przy braku
poytku matki przerywaj czerwienie. Pszczoy s szaro ubarwione, z moliwoci
pojawienia si rudawego paska.
Pasieka LODR Oddziau w Grabanowie od pocztku swego istnienia
zaopatruje pszczelarzy w matki uytkowe, przyczyniajc si do wyeliminowania
zoliwoci rodzin pszczelich i zwikszenia zbiorw miodu.
28
Oferujemy rwnie wysokiej jakoci mid oraz wyroby z wosku pszczelego (wiece,
figury woskowe). Specjalici ds. pszczelarstwa prowadz dziaalno doradcz,
szkoleniow oraz obsug pasiek.
W pasiece realizowano rwnie programy wdroeniowe, badawcze i program
hodowlany nad pszczo rodkowoeuropejsk. Istotn rol odgrywa wsppraca
z jednostkami dziaajcymi na rzecz pszczelarstwa. Szczeglna pomoc skierowana
do pszczelarzy ma na celu pozyskiwanie unijnych rodkw wsparcia.
Rasa KRAISKA linia Tb
Ubarwienie szare w odcieniu ciemniejszym, woski krtkie i gste w kolorze

srebrzysto-szarym. Linia tworzy rodziny due i rednie. Przystosowana do
wykorzystywania poytkw nektarowych i spadziowych. Pszczoy zapasy gromadz
w nadstawkach, a przy obfitych poytkach ograniczaj czerwienie matek w czci
gniazdowej. Mid poszywaj na sucho i p-mokro. Pyek gromadz w duych
ilociach, rwnomiernie rozmieszczajc go na plastrze.. Linia nie wykazuje silnych
tendencji rojowych, jedynie w okresie sabych poytkw, lub w okresie bez
poytkowym wykazuje nastrj rojowy atwy do opanowania. Linia wykazuje si
agodnoci, pszczoy trzymaj si plastra i wymagaj odymiania gwnie w okresach
bez poytkowych. Dobrze zimuje, ale w gorszych warunkach rodowiskowych
wykazuje tendencje do poraenia grzybic wapienn.
Rasa KRAISKA linia Ab
Ubarwienie pszcz jest jasnoszare z krtkimi i gstymi woskami

Pszczoy tej linii wykorzystuj poytki nektarowe i spadziowe. Wykazuj tendencj do
skadania miodu w nadstawce, a przy obfitych poytkach w czci gniazdowej,
ograniczaj matk w czerwieniu. Umiarkowanie kituj gniazdo, wykazuj
zapobiegliwo przy zbieraniu pyku. Mid poszywaj na sucho. Linia wykazuje
wczesny rozwj wiosenny, ale jest nierojliwa, chocia w okresach bez poytkowych
w silnych rodzinach moe pojawia si atwy do opanowania nastrj rojowy. Jest
agodna i pszczoy dobrze trzymaj si plastra. Nie wymaga uywania dymu przy
wikszoci prac pasiecznych. Dobrze zimuje i oszczdnie gospodaruje zapasami
zimowymi
Rasa KRAISKA linia Ca
Pszczoy redniej wielkoci o szarym ubarwieniu.

Linia jest bardzo miodna, uniwersalna w wykorzystaniu rnego rodzaju poytkw,
od wczesnych do pnych i spadziowych. Mid skada chtnie zarwno w gniedzie
jak i w nadstawce. Charakteryzuje si bardzo wczesnym i dynamicznym rozwojem
wiosennym, peni rozwoju osiga w pierwszej dekadzie maja. Pszczoy s agodne
i dobrze trzymaj si plastrw. W nastrj rojowy linia moe wchodzi w okresach bez
poytkowych i niepogody, jednak szybko reaguje na zabiegi przeciwrojowe. Dobrze
zimuje w czasie zim typowych, stabilnych, nawet bardzo mronych, ale bez
gwatownych ocieple. Przy wzrocie temperatury matki bardzo wczenie podejmuj
czerwienie, co wpywa niekorzystnie na zwikszenie zuycia zapasw zimowych. le
znosi zimowl na zapasach z domieszk miodu spadziowego. Gromadzi duo pyku.
29
Rasa KRAISKA linia Cr
Linia zostaa wyselekcjonowana z materiau pochodzenia rumuskiego. Pszczoy

redniej wielkoci, o szarym ubarwieniu. Dobrze wykorzystuje poytki nektarowe
z wyjtkiem bardzo wczesnych, gorzej pracuje na spadzi. Wykorzystuje nawet
najmniejsze poytki, nawet w niesprzyjajcych warunkach. Charakteryzuje si
szybkim tempem rozwoju wiosennego, peni rozwoju osiga w poowie maja.
Pszczoy tej linii s agodne, jednak przy braku poytku w drugiej poowie sezonu
mog wykazywa zwikszon obronno gniazda. Jest nierojliwa, ale przy ciasnych
gniazdach moe wchodzi w nastrj rojowy, atwy do zlikwidowania. Dobrze zimuje,
przy do duym zuyciu zapasw zimowych, czasem wymaga redukcji plastrw po
zimie. Gromadzi rednie iloci pyku.
Rasa KRAISKA linia Niw
Linia Niw zalecana jest do pasiek przydomowych. Tworzy rodziny o redniej sile.
Ma nieco powolniejszy rozwj wiosenny. Wykorzystuje wszystkie poytki zwaszcza
letnie (akacja, malina, lipa, kruszyna), a krzywki czsto osigaj si na rzepak.
W wydajnoci miodowej dorwnuje wspomnianym liniom. Jest agodna i nierojliwa,
gromadzi duo pyku. Utrzymuje porzdek w ulu. Poszerzanie wz ,,na wyrost
ujemnie wpywa na przechodzenie pszcz do nadstawek i kolejnych korpusw.
Maksymalne zbiory miodu i pyku uzyskuj krzywki midzyrasowe - rasa kraiska
linia Niw w kojarzeniu z ras rodkowo-europejsk lini Asta lub w kojarzeniu z ras
kaukaska linii PwK. Z praktyki wynika, e poddawanie matek pszczelich do pszcz
tej linii przynosi najkorzystniejszy efekt, dlatego linia Niw wykorzystywana jest do
nasiedlania ulikw weselnych, pudeek inseminacyjnych, tworzenia odkadw
zwaszcza z matkami inseminowanymi.
Rasa KRAISKA linia Ra
Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych na Warmii i Mazurach. Gwny

poytek stanowi tu rzepak. Pszczoy charakteryzuj si:
dobr miodnoci z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich
jak uprawy rzepaku na duych obszarach, mniszek, lipa oraz wykorzystywaniem
poytku z gryki,
rozwojem pozwalajcym na wykorzystywanie poytkw wczesnych, gwnie
rzepakowych,
agodnoci pozwalajc na prac nawet w czasie zej pogody,
pszczoy s nierojliwe lub o maej rojliwoci, ewentualnie atwej do opanowania po
zastosowaniu prostych zabiegw przeciwrojowych,
dobr zimotrwaoci nawet podczas bardzo ostrych zim,
si rodziny utrzymujc si podczas caego sezonu na poziomie co najmniej
2 korpusw Ostrowskiej Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie w okolicach
Warmii i Mazur, gdzie dominuj specyficzne warunki zimowli i przedwionia.
Rasa KRAISKA linia MAJWKA
Linia majwka wywodzi si ze skrzyowania pszcz austriackich i niemieckich oraz

powstaych w ten sposb populacjach o wartociowych cechach uytkowych,
30
Pszczoy szare, mao lub rednio ruchliwe na plastrach. Rodziny nie wykazuj cech
rojliwoci. Selekcja prowadzona jest w centralnej Polsce w ubogim poytkowo
rejonie. Pszczoy wykorzystuj kady pojawiajcy si poytek nektarowy, s agodne
nawet w warunkach niesprzyjajcej pogody. Matki ograniczaj czerwienie przy
niesprzyjajcych warunkach poytkowych.
Dua dynamika rozwoju pojawia si przy wystpowaniu intensywnych wzitkw
oraz wiosn. Zapasy pszczoy wynosz nad gniazdo. Linia doskonale nadaje si do
pracy w ulach stojakach i leakach z nadstawkami. Przy intensywnych wzitkach
mona pracowa bez kraty. Matki przygotowuj rodziny do zbiorw wczesnych
i rednio wczesnych.
Rasa KRAISKA linia MARYNKA car Mr
Selekcj tej linii rozpoczto w 1993 roku. Materiaem wyjciowym byo 9 linii krainki
hodowanej wwczas w Polsce. Drog krzyowania linii i selekcji potomstwa osignito
znaczny postp w zakresie cech uytkowych, szczeglnie miodnoci. Badania
morfologiczne wskazuj na osignicie znacznego wyrwnania cech morfologicznych
w obrbie selekcjonowanej populacji przy jednoczenie znacznej zmiennoci wewntrz
rojowej. Linia Marynka charakteryzuje si wysok miodnoci. Dobrze wykorzystuje
poytki zarwno wczesne jak i pne. Mid sklepi na sucho. Chtnie przechodzi do
nadstawki. Bardzo dobrze zimuje i odznacza si du dynamik rozwoju, jest przy tym
nie rojna. Pszczoy s bardzo agodne i dobrze trzymaj si plastrw.
Rasa KRAISKA linia GR1
Linia o zwikszonym behawiorze higienicznym w stosunku do czerwiu

poraonego przez grzybic wapienn
Materiaem wyjciowym do zaoenia linii byy matki z rodzin, w ktrych zauwaono
nisz w porwnaniu z innymi zachorowalno na grzybic wapienn. Mechanizm tej
odpornoci polega m. in. na wczeniejszym ni u innych linii usuwaniu przez
pszczoy chorego czerwiu z rodziny i tym samym likwidacji rda infekcji. Selekcj tej
linii rozpoczto w 1995 roku. Charakteryzuje j wczesny i dynamiczny rozwj.
Dobrze zimuje, jest bardzo agodna i dobrze trzyma si plastrw. atwo przechodzi
do nadstawki. Ubarwienie typowe dla rasy kraiskiej. Rodziny z matkami z tej linii
unasienionymi naturalnie, w znacznym stopniu powtarzaj cech zwikszonego
behawioru higienicznego do grzybicy wapiennej i inne cechy produkcyjne.
Rasa KRAISKA linia KUJAWSKIEJ
Linia kujawska to linia syntetyczna w obrbie rasy kujawskiej. Nazwa handlowa tej
linii - KUJAWSKA, uywany skrt w zapisach hodowlanych car kd. Linia ta wywodzi
si od trzech linii pszcz kraiskich sprowadzonych do Polski: jednej z Niemiec
i dwch z Austrii. Matki tych linii byy materiaem wyjciowym do wyprowadzenia
mieszkacw trzeciego stopnia. Pszczoy budujce silne rodziny nadaj si raczej do
intensywnej gospodarki pasiecznej w ulach sytemu wielo korpusowego. Rozwj
pszcz w okresie przygotowawczym do zimowli (15 lipca - 25 sierpnia) dobry rednio 8-10 plastrw czerwiu. Rodziny bardzo silne wchodz w stan zimowli.
Cech bardzo wan podczas zimowli, szczeglnie przy agodnych warunkach
atmosferycznych jest brak czerwiu w rodzinach od padziernika do pocztku marca.
Zimowl w rodzinach linii kujawskiej przebiega spokojnie - kb zimowy zajmuje
31
rednio 7-8 uliczek midzy ramkami. Osyp zimowy pszcz jest niewielki, do 20 dkg
martwych pszcz. U pszcz wystpuje cecha samo oczyszczania gniazda ju od
pierwszego oblotu przez cay sezon. Matki rozpoczynaj czerwienie zawsze po
pojawieniu si pierwszego pyku. Wiosenny rozwj pszcz bardzo dobry, cecha ta
jest warunkowana du plennoci matek i specyficznych warunkw na
przedwioniu. Ziemia Kujawsko-Dobrzyska obfituje we wczesne poytki szczeglnie
wierzbowe. Pojawienie si czerwiu w rodzinach w momencie przynoszenia do ula
pierwszego pyku nie powoduje niepotrzebnego osabienia rodzin pszczelich. Wiosn
brak objaww biegunki. Dynamika rozwoju wiosennego dobra i bardzo dobra
podczas pierwszego pomiaru (okres kwitnienia jaboni - 28.04-6.05.) iloci czerwiu
i plastrw obsiadanych przez pszczoy wynosi rednio 6-7/8-9, natomiast po 21
dniach podczas drugiego pomiaru pszczoy zajmuj rednio dwie kondygnacje,
a wic obsiadaj 20 plastrw, a czerwiu jest od 10 do 14 plastrw.
Podczas wystpowania obfitego poytku pszczoy odkadaj cay nektar, nawet
podczas kilku kilogramowych przybytkw dziennych gniazdo nie jest zalewane.
Cecha ta w naszych obserwacjach jest bardzo wyranie skorelowana z
wystpowaniem nastroju rojowego, ktry jeli wystpi bardzo dobrze jest likwidowany
przez dodanie wzy lub plastrw z suszem. Pszczoy odbudowuj rednio 12-18
plastrw wzy w sezonie, nie poszerzanie gniazd wza moe wyranie przyczyni
si do pojawienia si nastroju rojowego. Wykorzystanie poytkw letnich bardzo
dobre przy wyranie zauwaalnym obnieniu iloci skadanych jaj przez matki.
Rodziny z populacji kujawskiej bardzo dobrze i dobrze gromad zapasy pierzgi
oraz skadaj je w gniedzie, co przy duej plennoci matek ma szczeglnie due
znaczenie w okresie przygotowawczym do zimowli i na przedwioniu. Pszczoy
propolisuj umiarkowanie. Zachowanie pszcz podczas przegldw agodne, dobrze
trzymaj si plastrw. Praca przy tych rodzinach z umiarkowan iloci dymu.
Rasa KRAISKA linia SINGER
Linia ta jest selekcjonowana w Pasiece POG w Koskowoli z pszcz

austriackiego hodowcy Singera. Pszczoy tej linii odznaczaj si dobr produkcj
miodu, szczeglnie w krzyowaniu midzy liniowym. Mid sklepi na sucho.
S agodne i umoliwiaj przegldy w rnych warunkach pogodowych, niezalenie
od pory dnia. Pszczoa nadajca si na poytki wczesne i pne; nektarowe
i spadziowe. Dobrze zimuj. Odznaczaj si wczesnym rozwojem, ale umiarkowan
rojliwoci. Nastrj rojowy jest rozadowywany prze z pojawienie si poytku i
powikszanie gniazda. Przy braku poytku matki przerywaj czerwienie. Pszczoy
s szaro ubarwione z moliwoci pojawienia si rudawego paska (2-3 tergit).
Rasa KRAISKA linia WANDA
Pszczoy tej linii charakteryzuje wysoka wydajno miodu w cigu caego sezonu. Tworz
silne rodziny, odznaczajce si bardzo dobrym rozwojem wiosennym. Przy intensywnych po
ytkach przejawiaj tendencj do ograniczania matki w czerwieniu. Pszczoy z tej linii s
bardzo agodne, o maej ruchliwoci, podczas przegldw silnie trzymaj si plastrw.
Rzadko wchodz w nastrj rojowy. Zimuj bardzo dobrze.
Rasa KRAISKA linia IWONKA
Linia hodowana na tereny wschodniej czci Beskidu Niskiego.
32
Cechy wzorcowe:
wczesny rozwj wiosenny

utrzymanie silnych rodzin w okresie caego sezonu, w celu przystosowania do
wykorzystania poytkw spadziowych
niska skonno do rojenia mimo duej siy
agodno pszcz i spokojne zachowanie na plastrze
dobre zimowanie nawet po sezonie zbioru spadzi
Rasa KRAISKA linia PODGRSKA (Cb)
Linia wyselekcjonowana z populacji pszcz miejscowych z okolic Pogrza

Tatrzaskiego. Pszczoy redniej wielkoci o szarym ubarwieniu.
Linia dostosowana na poytki rednio wczesne oraz pne i spadziowe, mid skada
zarwno w gniedzie jak i w nadstawce. Odznacza si umiarkowanym tempem
rozwoju, peni rozwoju osiga w poowie maja. Pszczoy s agodne, dobrze
trzymaj si plastra. Linia jest nierojliwa, skonna do cichej wymiany matek.
W silnych rodzinach zakada miseczki matecznikowe, ktre nie s zaczerwiane.
Zimuje przy rednim zuyciu pokarmu, nawet na zapasach z domieszk spadzi.
Wiosn na og nie wymaga cieniania gniazda. Gromadzi due iloci pyku, na
skrajnych plastrach gniazda i w pobliu czerwiu.
Rasa KRAISKA linia CT 46
Ubarwienie matek brzowe i jasnobrzowe, robotnic - jasnobrzowe. Zarwno

u matek, jak i u robotnic moe przejawia si zacenie I tergitu. Wwczas cecha ta
wystpuje zarwno u matki jak i u wszystkich robotnic pochodzcych po tej matce.
Mid skadaj przede wszystkim w nadstawce, oraz w plastrach bocznych gniazda.
Pszczoy bardzo dobrze wykorzystuj poytki spadziowe. Poytki bardzo wczesne
wykorzystuje jako rozwojowe. Peni rozwoju uzyskuj w okresie kwitnienia jaboni.
Linia tworzy rodziny o redniej sile. Pszczoy charakteryzuj si bardzo wysok
agodnoci nawet w gorszych warunkach, ale wymagaj spokojnej obsugi.
Wykazuj znikom rojliwo. Rodziny bardzo dobrze znosz nawet dugie zimowle
o niskich temperaturach. Gromadz due iloci pyku, ukadajc go przede wszystkim
na plastrach zewntrznych w gniedzie. Latem zbieraj due iloci kitu, a na zim
mocno kituj wszelkie szczeliny. Pszczoy dobrze trzymaj si plastra. Przy obsudze
nie toleruj naduywania dymu - wiksza ilo dymu powoduje uciekanie pszcz
z plastrw.
Rasa KRAISKA linia BESKIDKA
Pszczoy s ubarwione jasnoszaro, matki i trutnie ciemno.

Linia wyselekcjonowana w warunkach poudniowej Polski, dostosowana do zbioru
wczesnych poytkw wystpujcych na tych terenach. Linia charakteryzuje si
bardzo wczesnym rozwojem i tworzy due rodziny wymagajce przestronnych uli,
dziki czemu nadaje si do gospodarki intensywnej. Wykorzystuje poytki wczesne,
pniejsze i spadziowe, gromadzc zapasy w nadstawkach. Mid sklepi na sucho.
Linia bardzo agodna - pozwala na dokonywanie przegldw bez dymu i osony
nawet podczas gorszej pogody, oraz przy czstych przegldach. Pszczoy dobrze
trzymaj si plastrw. Przy prawidowo prowadzonej gospodarce pasiecznej w
33
obszernym gniedzie nie wykazuje skonnoci do rojliwoci. Dobrze zimuje przy

rednim zuyciu pokarmu, nawet na zapasach z domieszk spadzi. Wymaga
cieniania gniazda do zimowli. Gromadzi due iloci pyku, lokujc go na plastrach
bocznych w gniedzie, niewielkie iloci dookoa czerwiu.
Rasa KRAISKA linia DOBRA (D)
Linia reprezentuje rodzime pszczoy kraiskie, obecnie w stanie naturalnym

wystpujce w niektrych pasiekach nowosdecczyzny (okolice Limanowej,
Tymbarku, Dobrej), gwnie tam, gdzie nie prowadzono celowej wymiany matek.
Charakteryzuje je:
miodno dobra w caym sezonie, tendencja do lepszego wykorzystania

poytkw rednich i pnych,
pniejsze i ostroniejsze rozpoczynanie czerwienia przez matki na wiosn,
dynamiczny rozwj po ustaleniu si pogody w maju, pozwalajcy na
pozyskiwanie miodu z mniszka w odpowiednich warunkach pogodowych
sprzyjajcych jego nektarowaniu,
brak tendencji do rjki lub bardzo szybka reakcja na zabiegi przeciw rojowe,
agodno pszcz, komfort przy obsudze rodzin pszczelich,
dobre wykorzystywanie poytkw pykowych,
dobra zimowla , rwnie na zapasach z domieszk spadzi,
pszczoy trzymaj si plastra, s niepochliwe,
dobrze wyraone zachowanie higieniczne przejawiajce si intensywnym
oczyszczaniem gniazda z chorych osobnikw, co jest istotnym czynnikiem
odpornoci kolonijnej m.in. na grzybic wapienn.
Linia jest przystosowana do trudnych klimatycznie warunkw w terenach grskich

i podgrskich, zarwno pod wzgldem zimowli, rozwoju wiosennego oraz
wykorzystywania poytkw, w tym spadzi iglastej.
Rasa KRAISKA linia PWJOT
Linia wywodzi si z pszcz sprowadzonych z Wgier, uzyskanych z rezerwy

genetycznej ISK Oddziau Pszczelnictwa w Puawach oraz po importach z Austrii.
Pszczoy o oskrku ciemnymi i bardzo jasnych woskach. Charakteryzuje si
wczesnym i dynamicznym rozwojem, oraz tworzeniem silnych i bardzo silnych rodzin,
mimo tego jest rednio lub mao rojliwa. Pszczoy s agodne, dobrze trzymajce si
plastrw. Wykorzystuje wszystkie poytki w sezonie, dajc mid towarowy rwnie
z poytkw wczesnych.
Rasa KRAISKA linia KUJAWSKA (KD)
Ubarwienie pszcz jest ciemnoszare, z wyranymi jasnoszarymi paskami woskw

na tergitach , moliwe jest sporadyczne wystpowanie tych przebarwie na
tergitach. Linia odznacza si tendencj do budowania silnych rodzin, nadajcych si
do gospodarki intensywnej w ulach systemu wielo korpusowego. Rodziny wchodz
silne do zimowli. Pszczoy wykazuj cech oczyszczania gniazda. Po pojawieniu si
pierwszego pyku matki rozpoczynaj intensywne czerwienie wiosenne. Cecha ta
34
pozwala rodzinom dochodzi do siy na pierwszy poytek towarowy jakim jest rzepak
ozimy. Linia wykorzystuje dobrze wczesne i letnie poytki, a podczas wystpowania
obfitych poytkw pszczoy znosz zapasy do grnych kondygnacji. Cecha rojliwoci
nie jest silnie zaznaczona - dodanie plastrw z suszem likwiduje objawy nastroju
rojowego, przy silnym nastroju rojowym naley jednak zabiera z rodzin plastry
z czerwiem lub pszczoy. Podczas przegldw pszczoy s agodne, dobrze trzymaj
si plastrw.
Rasa KRAISKA linia NIESKA
Pszczoy linii car Nieska s jasno ubarwione (w odcieniach brzu i szaroci) i maj
wyranie zaznaczone piercienie filcowe na tergitach. S bardzo agodne, mao
ruchliwe, silnie trzymaj si plastrw. Odznaczaj si du dynamik rozwoju
wiosennego i tworz silne rodziny. Charakteryzuje je bardzo wysoka miodno.
Czsto pojawia si skonno do ograniczania matki w czerwieniu przy poytkach
wczesnych. Z powodu ograniczania czerwienia, wykazuj tendencje do cichej
wymiany matek. Wykazuj cech nierojliwoci . Bardzo dobrze zimuj. Matki z tej linii
wykazuj cech ostronego podejmowania czerwienia na wiosn, w dostosowaniu
do warunkw pogodowych.
Rasa KRAISKA linia JUGO
Pszczoy jasno ubarwione (w tonacji brzu i szaroci) z szerokimi piercieniami

filcowymi na tergitach. Czsto spotykane rozjanienie pierwszego i drugiego tergitu,
lecz bez przebarwie. Pszczoy s agodne i niepochliwe, atwo daj si strzsa
z plastrw - atwe w obsudze. Dynamika rozwoju bardzo dobra, lecz na poytkach
czsto jest hamowana przez ograniczenie matki w czerwieniu. Linia wykazuje brak
tendencji do rojliwoci nawet w sprzyjajcych warunkach. Pszczoy o bardzo dobrych
cechach produkcyjnych, zwaszcza cechuje je wybitna miodno w peni sezonu.
Wymagaj dobrego przygotowania do zimowli, gdy sabe rodziny le zimuj i wolno
dochodz do siy.
Rasa KRAISKA linia CNT
Ubarwienie matek i robotnic jest szare i ciemnoszare.

Matki rozpoczynaj czerwienie wczenie, lecz dopiero w okresie kwitnienia wierzby
zaczynaj czerwi intensywnie. Rodziny wykorzystuj wszystkie poytki, od
wczesnych nektarowych do spadzi. Przy intensywnym poytku mid skadaj take
wrd czerwiu, ograniczajc czerwienie matki. Pszczoy wykazuj si bardzo wysok
agodnoci w kadych warunkach pogodowych. W drugiej poowie lata i pnym
popoudniem wykazuj lekk agresywno i rozbieganie. Nie wykazuj prawie cechy
rojliwoci. Po dodaniu wzy i poszerzeniu gniazda nastrj rojowy zanika. Dobrze
zimuj rodziny o redniej sile i odpowiednim cienieniu. Gorzej znosz dugie
zimowle bez moliwoci oblotu pszcz, le zimuj na zapasach z domieszk spadzi,
po takiej zimowli najczciej wymagaj cienienia.
Inne cechy charakterystyczne dla linii:
mid sklepi na sucho na modych plastrach,

skada due iloci pyku blisko czerwiu,
na zim mocno kituje gniazdo,
35
pszczoy mocno trzymaj si plastra, jedynie przy uyciu wikszej iloci dymu
cz populacji staje si bardziej ruchliwa,
w trudnych warunkach grskich uzyskuje gorsze wyniki miodnoci.
Rasa KRAISKA linia CJ 10
Zarwno matki jak i pszczoy tej linii maj ubarwienie szare, ale moe pojawia si
kolorowe zabarwienie I tergitu u pszcz- robotnic.
Linia o wczesnym, bardzo dynamicznym rozwoju wiosennym Tworzy silne rodziny .
Peni rozwoju osiga w okresie kwitnienia jaboni . Pszczoy sabo ograniczaj
matk w czerwieniu. Rodziny wymagaj intensywnego poszerzania gniazda wz.
W okresie bez poytkowym linia wykazuje nastrj rojowy atwy do zlikwidowania.
Linia polecana do tworzenia odkadw lub do wykorzystania jako rodziny
wychowujce. Bardzo dobrze wykorzystuje poytki nektarowe. Dobrze wykorzystuje
poytki cige i moe by uytkowana w gospodarce wdrownej. Mid skada przede
wszystkim w nadstawce, pozostawiajc niewielkie iloci w gniedzie nad czerwiem.
Pszczoy bardzo agodne, dobrze trzymajce si plastrw. Dobrze zimuj rodziny
mocno cienione.
Inne cechy charakterystyczne tej linii to:
mid sklepi na sucho, a na starszych plastrach p mokro,

odbudowuje duo wzy,
pyek skada na wszystkich plastrach w gniedzie, najczciej nad czerwiem.
Rasa KRAISKA linia BATYCKA
Wyhodowana zostaa z materiau pochodzcego od matek importowanych oraz

sprowadzonych z pasiek krajowych, selekcjonowana w trudnych warunkach
klimatycznych Warmii. Pszczoy tej linii charakteryzuj si wczesnym oraz
dynamicznym rozwojem wiosennym, do siy dochodz na okres poytku
rzepakowego. Pszczoy agodne - wykazujce niewielk tendencj do agresywnoci
w zych warunkach pogodowych. W sezonie buduj bardzo due rodziny. Pszczoy
ograniczaj czerwienie matek podczas obfitych poytkw. Dobrze trzymaj si
plastra. Maj umiarkowane skonnoci do rjki, nastrj rojowy nasila si w okresach
bez poytkowych, ale eliminuj go proste zabiegi przeciwrjkowe. . S miodne,
dobrze wykorzystuj poytki rzepakowe lub inne wczesne o tej porze roku.
Rasa KRAISKA linia KAMIANKA
Linia wyhodowana w warunkach klimatu grskiego w okolicach Krynicy i Kamiannej.

Bardzo dobrze wykorzystuje poytki rednie nektarowe oraz spad iglast. Mid
ukada w nadstawce .Rodziny rozwijaj si powoli, sia produkcyjna osigana jest
w okresie kwitnienia maliny, a maksymalna sia przypada na sierpie- wrzesie , na
poytki spadziowe. Pszczoy s nierojliwe. Dobrze znosz dug i ostr zim, nawet
po poytkach ze spadzi iglastej. Pszczoy s agodne i trzymaj si plastra, cho po
wyjciu z ula s ruchliwe na plastrach . Wykazuj du zdrowotno, szczeglnie
w warunkach po zbiorach miodu spadziowego.
36
Rasa KRAISKA linia ZOSIA(Zo)
Ubarwienie pszcz jest ciemnoszare z wyranymi jasnoszarymi paskami woskw na

tergitach , sporadycznie mog pojawia si pszczoy z tymi przebarwieniami na
tergitach . Linia odznacza si wczesnym i dobrym rozwojem . Pszczoy dobrze
zimuj ,s agodne. Odznacza si dobr miodnoci, a w okresie poytkw pszczoy
zagospodarowuj nadstawki. Linia wykazuje tendencj do odpornoci na grzybic
wapienn.
Rasa KRAISKA linia WIELKA
Linia hodowana na potrzeby Wielkopolski.

Cechy wzorcowe:
dynamiczny rozwj wiosenny

tworzy rodziny silne i bardzo silne
bardzo dobrze zimuje w warunkach agodnych zim z okresowymi ociepleniami
przystosowana do gospodarki w ulach stojakach
agodna, pszczoy atwo daj si strzsa z plastrw
po poytku rzepakowym rzadko wchodzi w nastrj rojowy
Rasa KRAISKA linia GEMA
Pszczoy odznaczaj si dobr miodnoci, szczeglnie dobrze wykorzystujc

poytki rednio wczesne i pne.
Linia o dobrej dynamice rozwoju wiosennego, tworzy silne i bardzo silne rodziny.
Ograniczanie matek w czerwieniu wystpuje przy poytkach intensywnych i pnych.
Nastrj rojowy, w ktry wchodzi rzadko, jest atwy do zwalczania. Pszczoy agodne,
do ruchliwe ale dobrze trzymaj si plastrw. Bardzo dobrze zimuj.
Rasa KRAISKA linia PRIMA
Pszczoy charakteryzuje dobra miodno i wykorzystanie poytkw w cigu caego

sezonu. Linia o bardzo dobrej dynamice rozwoju wiosennego, tworzy silne rodziny.
Przy poytkach wczesnych przejawia skonno do ograniczania matki w czerwieniu.
Pszczoy silnie trzymaj si plastrw
Rasa KRAISKA linia KARPATKA
Linia jest selekcjonowana z populacji pszcz kraiskich z terenw Karpat

Wschodnich. Linia wykazuje wszelkie cechy typowe dla pszcz rasy kraiskiej.
Charakteryzuje j dobra zimowl i dynamiczny rozwj wiosenny. Wykorzystuje
wszelkie poytki, od najwczeniejszych po pne poytki spadziowe. Wyniki oceny
wskazuj szczeglnie na bardzo wysok miodno. W celu utrzymania nastroju
roboczego wymaga sukcesywnego poszerzania gniazd. Pszczoy tej linii s agodne
i dobrze trzymaj si plastrw.
Rasa KRAISKA linia VIKING
37
Linia hodowana jest na potrzeby pasiek usytuowanych w zmiennych warunkach

ksztatowanych bliskoci morza , takich jak teren wojewdztw
Zachodniopomorskiego i Pomorskiego. Cechy charakterystyczne:
wczesny rozwj wiosenny, umoliwiajcy wykorzystanie poytkw

rzepakowych
utrzymywanie duej siy rodzin w okresie caego sezonu (na poziomie co
najmniej 2 korpusw wielkopolskich) , do pnych poytkw (lipa, gryka)
wcznie
szybka reakcja na zabiegi przeciw rojowe
dua agodno pszcz
dobra miodno od poytkw wczesnych po dobre wykorzystanie poytku
z gryki
skonno do ograniczania matek w czerwieniu przy intensywnym poytku
Rasa KRAISKA linia VIKTORIA
Linia jest przeznaczona na potrzeby pasiek w caym kraju , zarwno dla intensywnej
gospodarki pasiecznej, jak i dla pasiek amatorskich, hodowana w trzech typach
uytkowych, odznaczajcych si nastpujcymi cechami :
Typ uytkowy intensywny:
silna cecha miodnoci, dostosowana do gospodarki intensywnej , w tym

wdrownej
szybkie dochodzenie do siy w porze wczesnych poytkw
zdolno do wykorzystywania intensywnych poytkw (na duych plantacjach
rzepaku lub gryki)
skonno do gromadzenia zapasw w nadstawkach , przydatna w
gospodarce wielo korpusowej
szybka reakcja na zabiegi przeciwrjkowe.
dua agodno pszcz
budowanie silnych rodzin wykorzystujcych dobrze tak wczesne jak i pne
poytki
zdolno do dobrej zimowli, rwnie w warunkach dugiej i ostrej zimy
tendencja do wykazywania odpornoci na grzybic
Typ uytkowy spadziowy :
dobra miodno w caym sezonie , wykorzystywanie poytkw nektarowych

i spadzi
dobra zimowla w warunkach dugiej i ostrej zimy , nawet na pozostaoci
spadzi w zapasach zimowych,
szybki rozwj po zimowli pozwalajcy na wykorzystanie poytkw
rzepakowych ,
niska skonno do rojenia oraz niska skonno do ograniczania czerwienia
matek, dajca moliwo utrzymania silnych rodzin w caym sezonie
przygotowanych do wykorzystania poytkw spadziowych zwaszcza na
przeomie sierpnia i wrzenia,
agodno pszcz w caym sezonie i przy kadych warunkach pogodowych.
38
skonno do gromadzenia zapasw w nadstawkach ,

wykazywanie odpornoci na grzybic i choroby po spadziowe
Typ uytkowy amatorski:
silna cecha miodnoci, dostosowana do gospodarki ekstensywnej

szybkie dochodzenie do siy w porze wczesnych poytkw
zdolno do wykorzystywania poytkw w cigu caego sezonu (od rzepaku
do gryki) , skonno do ograniczania czerwienia matek, zwaszcza podczas
intensywnych poytkw
skonno do gromadzenia pierzgi na duej powierzchni plastrw
skonno do gromadzenia zapasw w nadstawkach
szybka reakcja na zabiegi przeciw rojowe
dua agodno pszcz i dobre trzymanie si plastra
zdolno do dobrej zimowli, rwnie w warunkach dugiej i ostrej zimy
tendencja do wykazywania odpornoci na grzybic
Rasa KRAISKA linia BRZEZINKA
Linia hodowana na potrzeby pasiek z terenu caego kraju, prowadzcych intensywn

gospodark pasieczn, gospodarujcych w ulach korpusowych, take w systemie
wdrownym. Cechy charakterystyczne:
dobra miodno , z ukierunkowaniem na wykorzystanie intensywnych

poytkw
dynamiczny rozwj wiosenny umoliwiajcy wykorzystanie poytkw
wczesnych
nierojliwo rodzin pszczelich,
agodne zachowanie , umoliwiajce obsug przy znikomym uywaniu dymu
dobra zimotrwao w warunkach centralnej Polski.
Rasa KRAISKA linia KAROLINKA
Linia jest przeznaczona na potrzeby intensywnej gospodarki pasiecznej i hodowana

w poudniowej Polsce w dwch typach uytkowych, odznaczajcych si
nastpujcymi cechami :
Typ uytkowy nizinny:
dobra miodno w warunkach gospodarki intensywnej ( wdrwek)

dobra zimowla i dynamiczny rozwj pozwalajcy na dobre wykorzystanie
wczesnych poytkw szczeglnie rzepakw,
niska skonno do rojenia nawet po poytkach rzepakowych dajca
moliwo utrzymania bardzo silnych rodzin w caym sezonie
agodno pszcz w caym sezonie i przy kadych warunkach pogodowych,
dobre trzymanie si plastrw .
skonno do gromadzenia zapasw w nadstawkach , przydatna
w gospodarce wielo korpusowej
Typ uytkowy spadziowy:

39
dobra miodno w caym sezonie , z ukierunkowaniem na wykorzystanie

spadzi
dobra zimowl w warunkach dugiej zimy i odporno na pozostaoci spadzi
w zapasach zimowych,
szybki rozwj po zimowli pozwalajcy na wykorzystanie wczesnych poytkw
nektarowych i pykowych,
niska skonno do rojenia oraz niska skonno do ograniczania czerwienia
matek , dajca moliwo utrzymania silnych rodzin w caym sezonie
przygotowanych do wykorzystania poytkw spadziowych zwaszcza na
przeomie sierpnia i wrzenia,
agodno pszcz w caym sezonie i przy kadych warunkach pogodowych.
skonno do gromadzenia zapasw w nadstawkach , przydatna
w gospodarce wielo korpusowej.
Rasa KRAISKA linia BRNIANKA
Linia selekcjonowana w zmiennych warunkach klimatycznych wojewdztwa

podkarpackiego pochodzca od matek rasy kraiskiej z linii hodowanych w Polsce.
Linia o wczesnym rozwoju wiosennym, przydatna na ww. terenach, gdzie gwny
poytek stanowi akacja i lipa, a w poudniowo-wschodniej czci wystpuje spad.
Cechuj j:
wysokie zbiory miodu z poytkw wczesnych i pnowiosennych,
wczesny i dynamiczny rozwj rodzin, umoliwiajcy pszczoom wykorzystanie
poytkw wczesnych, agodno umoliwiajca obsug pasieki nawet przy
gorszych warunkach atmosferycznych,
maa rojliwo, atwa do opanowania po zastosowaniu prostych zabiegw
przeciwrojowych,
dobra zimotrwaoci nawet po wykorzystaniu poytkw spadziowych. Matki
pszczele uytkowe rozprowadzane bd na terenie caej Polski, ale przede
wszystkim na terenie wojewdztwa podkarpackiego.
Rasa KRAISKA linia DBRWKA
Linia selekcjonowana w warunkach centralnej Polski (powiat poski wojewdztwa

mazowieckiego). Do krzyowania uyto linii hodowlanych pszcz rasy kraiskiej
i kaukaskiej. Linia jest przeznaczona do gospodarki pasiecznej prowadzonej
w pasiekach wdrownych i stacjonarnych we wszystkich typach uli.
Charakteryzuje j:
ukierunkowanie na wykorzystanie poytkw wielokwiatowych tj. rzepak, akacja,
roliny kowe i lene, lipa itp.,
rozwj wiosenny umoliwiajcy pozyskanie miodu z rzepaku, akacji i pniejszych
nieduych poytkw,
ograniczenie rojliwoci rodzin,
agodno pszcz w czasie przegldw i podczas pracy pszcz w terenie,
utrzymanie dobrej zimotrwaoci w warunkach centralnej Polski,
magazynowanie miodu przy intensywnym poytku w ramkach bez czerwiu.
Rasa KRAISKA linia TROISECK
40
Kraiska linii TROISECK- jest wyselekcjonowana w kierunku wykorzystania

poytkw rednio pnych i pnych, zwaszcza spadzi. Tworzy rodziny silne
i bardzo silne. Pszczoy s agodne, dobrze trzymaj si plastra. Wystpuje
ograniczenie matki w czerwieniu przy obfitych poytkach. Na wiosn w gniedzie jest
wyranie oddzielona miodnia, wraz z rozwojem rodziny matka penetruje cay ul.
I czerwi w wolnych komrkach w rnych jego czciach. redni wskanik produkcji
miodu w naszych warunkach rodowiskowych waha si na poziomie 149 %
(procentowe porwnania matek hodowlanych z matkami bdcymi w danej pasiece
(dzikimi)). Populacja wywodzca si z matek importowanych z Austrii. Pszczoy
wyspecjalizowane w poytkach rednio wczesnych i pnych. Tworzy bardzo silne
rodziny. Pszczoy agodne, trzymaj si plastrw. Przy bardzo silnych poytkach
nastpuje ograniczanie matek w czerwieniu. Pszczoy wyjtkowo pracowite. redni
wskanik produkcji miodu w naszych warunkach rodowiskowych waha si na
poziomie
149 %.
Rasa KRAISKA linia RUMUNKA
Kraiska linii Rumunka - Charakteryzuje si dobr zimotrwaoci i dobrym

rozwojem wiosennym. agodna, dobrze trzyma si plastrw, tworzy rodziny due,
produkuje duo mleczka, doskonaa do powikszania pasieki. Polecana na poytki
bardzo wczesne i wczesne - obfite.
Rasa KRAISKA linia WILLY
Kraiska linii Willy -Ich najlepsz cech jest wyjtkowa agodno. Charakteryzuj
si ponadto doskona dynamik rozwoju wiosennego. W czasie przegldw mao
ruchliwe, dobrze trzymaj si plastrw. Matki hodowlane pochodz z Zakadu
Pszczelnictwa UWM w Olsztynie.
Rasa KRAISKA linia CP
Celem programu realizowanego przez firm Centrum Pszczelarskie ukasiewicz jest

uzyskanie mieszacw przydatnych do produkcji pszczelarskiej w pasiekach
w caym kraju, ze szczeglnym uwzgldnieniem:
- intensywnej gospodarki pasiecznej
- intensywnej gospodarki wdrownej
- pasieki amatorskiej, przydomowej
Linia odznacza si nastpujcymi cechami:
- silna cecha miodnoci dostosowana do gospodarki intensywnej w tym wdrownej
np. na duych plantacjach rzepaku czy gryki wykorzystywanych w systemie
gospodarki wdrownej,
- rozwj wiosenny , w kierunku szybkiego dochodzenia do siy w porze wczesnych
poytkw,
- zdolno do szybkiego reagowania na zabiegi przeciwrjkowe,
- agodno umoliwiajca prac bez dymu lub przy znikomym uywaniu dymu
41
nawet w zych warunkach,

- budowanie silnych rodzin wykorzystujcych poytki zarwno wczesne jak
i pne,
- zdolno do dobrej zimowli ,
- wykazywanie odpornoci na grzybic
- zdolno do gromadzenia zapasw w nadstawkach przydatna w gospodarce
wielo korpusowej
Do produkcji matek pszczelich pochodzcych z krzyowania o nazwie "CP"
wykorzystywane s nastpujce linie hodowlane rasy Kraiskiej: car Ab, Car Tb,
Car Batycka, Car Nieska, Car Gema.
Rasa KRAISKA linia WARMIANKA

warunkach Warmii i Mazur (teren wojewdztwa warmisko-mazurskiego). Pszczoy
przystosowanych do ww. warunkw klimatycznych i poytkowych, ktre
charakteryzowa si bd dobr zimowl oraz wczesnym rozwojem wiosennym,
a w pniejszym okresie (w przypadku wystpienia przerwy w poytkach) nie bd
rojliwe. Pszczoy tej linii charakteryzuj si:
du miodnoci z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich
jak uprawy rzepaku na duych obszarach, mniszek, lipa,
rzepakowych,
agodno pozwalajca na prac nawet w czasie zej pogody,
pszcz nierojliwe lub o maej rojliwoci ewentualnie atwej do opanowania po
Zastosowaniu prostych zabiegw przeciwrojowych,
dobra zimotrwao nawet podczas bardzo ostrych zim.
sia rodziny w utrzymujca si podczas caego sezonu na poziomie, co najmniej
2 korpusw wielkopolskich. Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie
w okolicach Warmii i Mazur, gdzie dominuj specyficzne warunki zimowli
i przedwionia.
Rasa KRAISKA linia WRZOSWKA
Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych w warunkach regionu Kaszub

i Pojezierza Drawskiego (teren Pomorza rodkowego). Gwny poytek stanowi
tu gryka i wrzos. Pszczoy o pnym rozwoju wiosennym, tworzce due rodziny
zdolne wykorzystywa obfite poytki rednie i pne (intensywna gospodarka
wdrowna), charakteryzujcych si szybk reakcj na zabiegi przeciwrojowe
oraz agodnoci pozwalajc na prac na poytkach gryczanych nawet w czasie
zej pogody. Pszczoy powinny dobrze znosi dugie zimy, gromadzi due iloci
pyku i propolisu co pozwoli na podniesienie opacalnoci produkcji pasiecznej.
Pszczoy tej linii charakteryzuj si:
- du miodnoci z uwzgldnieniem wykorzystywania obfitych poytkw letnich
gwnie gryki i lipy oraz poytkw pnych gwnie wrzosu.
- si rodzin utrzymujc si podczas caego sezonu na poziomie co najmniej
3 korpusw ula o ramce 1/2 Dadanta,
- rozwj, pozwalajcy na intensywne wykorzystywanie poytkw rednio wczesnych
i pnych,
42
- agodnoci pozwalajca na prac bez dymu lub przy znikomym uywaniu dymu
na poytkach gryczanych nawet w czasie zej pogody,
- pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci reagujce pozytywnie na proste zabiegi
przeciwrojowe,
- dobra zimotrwao, nawet po wykorzystywaniu pnych poytkw wrzosowych
oraz podczas bardzo ostrych i dugich zim. Matki uytkowe rozprowadzane bd
na terenie caego pasa pomorskiego (woj. pomorskie i zachodniopomorskie),
ewentualnie w innych regionach Polski na potrzeby pasiek prowadzcych
intensywn gospodark pasieczn wykorzystujcych obfite poytki nektarowe
rednio wczesne do pnych.
Rasa KRAISKA linia UAWSKA

warunkach uaw (teren wojewdztwa pomorskiego i warmisko-mazurskie).
Pszczoy charakteryzuj si dobr zimowl oraz wczesnym rozwojem wiosennym.
Cechy uytkowe linii uawska:
miodno z uwzgldnieniem wykorzystywania wczesnych poytkw takich jak
uprawy rzepaku na duych obszarach, mniszek, lipa,
rzepakowych,
agodno pozwalajca na prac nawet w czasie zej pogody,
pszczoy nierojliwe lub o maej rojliwoci, ewentualnie atwej do opanowania po
zastosowaniu prostych zabiegw przeciwrojowych,
dobra zimotrwao nawet podczas bardzo ostrych zim,
sia rodziny utrzymujca si podczas caego sezonu na poziomie co najmniej
2 korpusw Ostrowskiej Matki uytkowe rozprowadzane bd gwnie w okolicach
Pomorza, gdzie dominuj specyficzne warunki zimowli i przedwionia.
RASA KAUKASKA (CAU).

Pszczoa ta pochodzca z wysokogrskich rejonw Kaukazu, jest obecnie
rozpowszechniona na caym wiecie. Rasa kaukaska ksztatowaa si w dolinach i na
zboczach grskich. Pszczoy charakteryzuj si szar barw ze srebrzystym
odcieniem, pokryte krtkimi woskami. Nale do najmniejszych pszcz europejskich
lecz posiadaj najduszy jzyczek 6,7-7,3 mm. S bardzo agodne, podczas
przegldw dobrze trzymaj si plastrw. Posiadaj one zdolno szybkiego
wyszukiwania nowych poytkw, za do pracy wylatuj w temperaturach niszych ni
u innych ras. W drodze powrotnej do ula nie wykonuj zalotw i nie siadaj na
mostku, lecz bezporednio wchodz przez wylotek do ula. Pszczoy te wykazuj
du skonno do rabunkw, ale wasnego gniazda broni bardzo energicznie.
Charakteryzuj si rwnie intensywnym wydzielaniem wosku, z tym e
wybudowane przez nie plastry s nierwne i czsto poczone ze sob. Wyjtkowo
mocno kituj gniazdo i wylot, ktry przed zim moe by nawet zabudowany
z pozostawionymi jedynie niewielkimi otworami. Cechuje je rwnie gromadzenie
duych iloci pierzgi. Mid najchtniej skadaj w czci gniazdowej co powoduje
w okresach intensywniejszych wzitkw due ograniczenie w wychowie czerwiu. Do
nadstawek przechodz bardzo niechtnie. Komrki z miodem poszywaj na "mokro".
W okresie zimy utrzymuj w gniedzie stosunkowo niskie stenie CO2 , dlatego s
w tym okresie bardziej aktywne ni pszczoy innych ras. Przyczynia si to do niezbyt
43
dobrej zimowli tych rodzin w rejonach chodniejszych. W zapasach zimowych nie

toleruj domieszki spadzi. Ras t charakteryzuje podatno na nosemoz i kilic.
Wiosenny rozwj rozpoczynaj stosunkowo pno i rozwijaj si powoli. le rwnie
znosz wiosenne nawroty chodw. Podno matek nawet przy optymalnych
warunkach nie jest wysoka i waha si od 1000 do 1500 jaj. S mao rojliwe, maj
natomiast du skonno do cichej wymiany matek. Pszczelarz nie ma problemu by
wyprowadzi je z nastroju rojowego. Na wykorzystanie przez nie nawet wyjtkowo
sabych poytkw wpywaj:
- ograniczenie wychowu czerwiu przy dobrym poytku - atwe wyszukiwanie nowych
rde poytku
- dua pracowito nawet przy gorszych warunkach atmosferycznych.
Wyranie przewyszaj one inne rasy pszcz w wykorzystywaniu pnych poytkw
nektarowych, za spad wykorzystuj mniej chtnie. Charakteryzuje je szczeglnie
duy wzitek z koniczyny czerwonej. Nale do pszcz wymagajcych stosunkowo
maej ingerencji pszczelarza ze wzgldu na saby rozwj, ma rojliwo i atwo
wychodzenia z nastroju rojowego. Polecane s dla pocztkujcych pszczelarzy
i pasiek stacjonarnych. Pszczoa kaukaska - rozpowszechniona na caym wiecie,
popularna w Polsce, bardzo wydajna w sezonie letnim, gorzej zimuje w naszych
warunkach. W polskim pszczelarstwie dobre s krzywki pszcz, kaukaskich
z krajowymi trutniami
-wystpuje zjawisko heterozji tj. wzmoone cechy produkcyjnoci szczeglnie
w okresie poytkw jesiennych i letnich.
Rasa KAUKASKA linia CAU
Pszczoy o wybitnej miodnoci. Du produkcyjno uzyskuj w kojarzeniu

z pszczoami kraiskimi. W czystej linii cechuje je zdolno do ograniczania matek
w czerwieniu przy silnych poytkach. Pszczoy posiadaj zdolno wykorzystywania
rnorodnych rde poytkw, tak sabych jak i silnych. Majc moliwo wyboru
preferuj poytki nektarowe przed spadziowymi. Dobrze wykorzystuj poytki z rolin
motylkowych. Mid skadaj w czci gniazdowej. Do nadstawek przechodz
niechtnie, dopiero po zapenieniu plastrw gniazdowych. Pszczoy wybitnie agodne,
spokojnie przebywajce na plastrach w czasie przegldw. Plastry buduj nierwne,
czsto czc je ze sob. Silnie kituj gniazdo i wylot. S mao rojliwe. Maj
tendencj do cichej wymiany matek.
Rasa KAUKASKA linia PUAWSKA cau P
Linia utworzona na bazie pszcz kaukaskiej populacji Krasna Polana importowanej

do Polski w latach siedemdziesitych XX w. Szczeglny udzia w uszlachetnianiu
mia import w 1987-1989 puli matek reprezentujcych trzy hodowane tam linie
pszcz: 6, 34 i 36. Ubarwienie jest niejednolite i odbiega od powszechnie
opisywanego ubarwienia pszcz kaukaskich. Oprcz typowego dla tej rasy
ubarwienia tzn. ciemnego oskrka i szarego owosienia spotyka si take osobniki
o owosieniu powy i brzowym. Linia cau P charakteryzuje si dobr miodnoci,
szczeglnie na poytkach pniejszych. Niele rwnie wykorzystuje poytki
wczesne. Mid skada w gniedzie, sklepic go na mokro. Do nadstawek przechodzi
niechtnie. Jak na pszczoy kaukaskie charakteryzuje si du dynamik rozwoju.
44
Jest maorojna i agodna, chocia zdarzaj si rodziny o zwikszonej zoliwoci.

Pszczoy dobrze trzymaj si plastrw.
Rasa KAUKASKA linia KP
Linia cau KP wywodzi si z importu pszcz rasy kaukaskiej z Krasnej Polany. W jej
skad wchodz populacje KP oraz G523. Pszczoy te cechuj si ma rojliwoci,
dobr miodnoci, szczeglnie w krzyowaniu midzy liniowym. Gromadz duo
pyku, gwnie wiosn. Trzymaj si plastrw, ograniczaj matk w czerwieniu. Mid
sklepi na mokro, mostkuj plastry. Pszczoy s ubarwione szaro. W chodne dni
wymagaj od pszczelarza ostronej obsugi, w tym czasie nie toleruj szybkich,
chaotycznych ruchw.
Rasa KAUKASKA linia M
Linia cau M wywodzi si z importu pszcz rasy kaukaskiej populacji muchurskiej.

W jej skad wchodz populacje M oraz K100. Odznaczaj si dobr miodnoci,
szczeglnie w krzywkach midzy liniowych. S mao rojliwe i agodne. Gromadz
znaczne iloci pyku i silnie kituj. Trzymaj si dobrze plastrw. Ograniczaj matki
w czerwie-niu. Sklepi mid na mokro. Odznaczaj si wczeniejszym rozwojem
w porwnaniu z lini cau KP. Pszczoy s szare z moliwoci pojawiania si tego
ubarwienia na dwch pierwszych tergitach. Podobnie jak u linii KP tak i tu przy
niszych temperaturach wymagana jest ostrono obsugi.
Rasa KAUKASKA linia WONICA
Linia zostaa utworzona na bazie populacji muchurskiej. S ciemno, prawie czarno

ubarwione z jasnymi (szarymi lub beowymi) woskami. Pszczoy te dobrze trzymaj
si plastrw, s niepochliwe i agodne lecz zwikszaj swoj agresywno przy
niskich temp. Wykazuj cech nierojliwoci ale z tendencj do cichej wymiany matek.
W czystej lini rodziny czsto nie osigaj odpowiedniej siy produkcyjnej, wskutek
silnej tendencji do ograniczania matek w czerwieniu. Nadaj si do wykorzystywania
poytkw zarwno intensywnych jak i sabych, lecz pniejszych ze wzgldu na
wolne tempo rozwoju. Dobrze zimuj w niocieplonych ulach.
Rasa KAUKASKA linia KPW
Matki i pszczoy ciemnoszare. U niektrych pokole matek i pszcz wystpuje

zcenie I tergitu i nie ma to powizania midzy wystpowaniem tej cechy u matki
i jej robotnic. Mid uzyskuj ju z rzepaku. Pszczoy agodne o bardzo rzadko
wystpujcych objawach rojliwoci, przewanie u najsilniejszych rodzin. Okres
bezpoytkowy nie powoduje narastania u nich nastroju rojowego. Bardzo dobrze
zimuj ale silne rodziny, sabsze po zimowoli wymagaj cienienia i zdecydowanie
pniej dochodz do siy. Pszczoa ta pyek skada w caym gniedzie: obok i wrd
czerwiu. Ma skonno do gromadzenia miodu w nadstawkach i plastrach bocznych
w gniedzie (polecana jest do uli wz). Nie wykazuje tendencji do nadbudowywania
plastrw z miodem. Plastry z miodem sklepi na mokro. Pszczoa dobrze trzymajca
si plastra, niepochliwa ale uycie duej iloci dymu powoduje wzrost ruchliwoci
pszcz oraz zwiksza ich agresj.
45
Rasa KAUKASKA linia PB
Ubarwienie ciemnoszare ze srebrzystym odcieniem. W czci rodzin spotyka si

te przebarwienia na pocztkowych segmentach odwoka. Linia ta jest
przystosowana do wykorzystywania poytkw nektarowych rednich i pnych oraz
nektarowo-spadziowych. Dochodzi do szczytu rozwoju rodziny w okresie kwitnienia
lipy. Dobrze wykorzystuje poytki z rolin motylkowych. Pszczoy te chtnie wchodz
do nadstawek, natomiast ograniczaj matki w czerwieniu w czci gniazdowej. Mid
poszywaj na mokro. Wykazuj tendencj do mostkowania plastrw oraz do silnego
kitowania. Rozwijaj si wolno, szczeglnie przy wiosennych wahaniach
temperatury. Zimuj dobrze, utrudnieniem zimowli s jednak zimowe wahania
temperatur. Nastrj rojowy pojawia si rzadko a linia wykazuje w znacznym stopniu
cech agodnoci.
Rasa KAUKASKA linia PwK
Pszczoy i matki redniej wielkoci. Powoki chitynowe koloru szaro-ziemistego bez
poysku. W populacji pojawiaj si pszczoy z jasno-brzowymi paskami na odwoku.
Podczas przegldu agodne. W dni pogodne mona przy nich pracowa bez dymu.
Wykorzystuj poytki o rnym stopniu nasilenia, s bardzo pracowite. W okresie
obfitego poytku pszczoy te bardzo ograniczaj matk w czerwieniu. S miodne
i maj tendencj do dobrego zagospodarowywania nadstawek. Linia wykazuje
skonno do cichej wymiany matek. Rzadko wchodz w nastrj rojowy, ktry atwo
u nich zlikwidowa. W naszych warunkach klimatycznych nie s lini zbyt dobrze
zimujc.
Rasa KAUKASKA linia W
Barwa chityny ciemna, owosienie ciemno-szare, wpadajce w barw oowian. Linia

o wybitnych cechach miodnoci. Pszczoy te mid najchtniej skadaj w czci
gniazdowej. Wykazuj zdolno do ograniczania matek w czerwieniu przy silnych
poytkach. Pszczoy bardzo agodne, spokojnie przebywajce na plastrach w czasie
przegldw. Plastry buduj nierwne czsto czc je ze sob. Silnie kituj gniazdo
i wylot. S mao rojliwe i co wane wykazuj zdolno do wyszukiwania
rnorodnych rde poytku.
Rasa KAUKASKA linia KP
Pszczoy ubarwione na szaro. Linia wywodzi si z importu pszcz rasy kaukaskiej

z Krasnej Polany. Cechuje je agodno, maa rojliwo i dobra miodno. Gromadz
duo pyku, szczeglnie w okresie wiosennym. Silnie kituj gniazdo i wylot.
S doskonae w wyszukiwaniu i wykorzystywaniu nawet najmniejszych poytkw.
W miar dobrze trzymaj si plastrw ograniczajc matk w czerwieniu przy
wikszych poytkach. Mid sklepi na mokro.
Rasa KAUKASKA linia P
Ubarwienie pszcz jest niejednolite i odbiega od powszechnie opisywanego

ubarwienia pszcz kaukaskich. Oprcz typowego dla tej rasy ubarwienia tzn.
ciemnego oskrka i szarego owosienia spotyka sie take osobniki o owosieniu
powym i brzowym. U niektrych osobnikw spotyka si take janiej ubarwiony
46
oskrek z obecnoci nawet trzech jasnych paskw na odwoku. Linia charakteryzuje

si wysok miodnoci, szczeglnie na poytkach pniejszych. Niele wykorzystuje
poytki wczesne. Mid skada w gniedzie, sklepic na mokro. Do nadstawek
przechodzi niechtnie. Jest zimotrwaa. Jak na pszczoy kaukaskie cechuje si du
dynamik rozwoju. Jest maorojliwa i agodna aczkolwiek zdarzaj si rodziny
o zwikszonej zoliwoci. Pszczoy te dobrze trzymaj si plastrw. Linia ta jest
selekcjonowana w kierunku zachowania higienicznego objawiajcego si usuwaniem
chorego i zamarego czerwiu z plastrw.
Rasa KAUKASKA linia WG
Pszczoy te dobrze trzymaj si plastrw, s agodne i niepochliwe. Jedynie w

niszych temp. mog wykazywa niewielkie przejawy zoliwoci. Bardzo miodne
zarwno na poytkach intensywnych jak i sabych ale pniejszych. W czystej lini
przejawiaj siln tendencj do ograniczania matek w czerwieniu. Nierojliwe a nastrj
rojowy pojawia si w tej lini niezwykle rzadko. Dobrze zimuj w nieocieplonych ulach.
RASA RODKOWO-EUROPEJSKA
Rasa RODKOWO - EUROPEJSKA linia M Asta
Linia M Asta jest jedn z nielicznych populacji pszcz rodkowo-europejskich.

Pszczoy zachowuj pierwotne cechy do ktrych naley: dobra zimowla, dynamiczny
rozwj, dugowieczno, tendencja do cichej wymiany matek, odporno na choroby,
wysoka produkcja wosku. Pszczoy te wykorzystuj wszystkie poytki, rwnie
spadziowe. Rekordowe zbiory miodu uzyskuj z poytkw obfitych (rzepak, akacja,
gryka).Przy braku poytku i zmianie warunkw atmosferycznych wzmaga si
obronno i wzrasta agresywno. Utrzymuj porzdek w ulu, gromadz due
zapasy pyku. Chtnie przechodz do nadstawek i kolejnych korpusw. Na plastrze
pszczoy s rozbiegane, gwatownie reaguj na wiato ,,spywaj z ramek.
W masowym chowie linia Asta wykorzystywana jest przede wszystkim jako strona
ojcowska w kojarzeniach midzyrasowych. Strona ojcowska wpywa na wystpienie
w krzywkach zjawiska heterozji. W pokoleniu heterozyjnym obserwuje si wzrost
wydajnoci miodowej, popraw zimotrwaoci, odpornoci na choroby oraz
ograniczenie rojliwoci.
Rasa RODKOWO - EUROPEJSKA linia M PONOCNA (Pn)
Wszystkie osobniki o ubarwieniu jednolicie ciemnym ,bez zace. U czerwicych
matek dopuszczalne jest brzowe rozjanienie tergitw. Pszczoy osigaj peni
rozwoju wiosennego na rzepak. Utrzymuj du si rodzin w cigu caego sezonu,
dziki czemu mog wykorzystywa wszystkie poytki w sezonie, rwnie
w gospodarce wdrownej. Pszczoy i matki na plastrach s ruchliwe, po wyjciu
ramki z ula spywaj w d plastra, a przy nadmiernym dymieniu podrywaj si do
lotu. Jesieni matki kocz czerwienie okoo poowy wrzenia. Linia zimuje dobrze .
Po zimie nie daje duych osypw. Zapasy miodu gromadzi wok czerwiu,
zasklepiajc je na sucho. Pyek gromadzony jest blisko czerwiu, w sposb
47
nieuporzdkowany. Pszczoy s agodne, ale zwikszaj agresywno w gorszych

warunkach pogody i w okresach bezpoytkowych.
Rasa RODKOWO - EUROPEJSKA linia M AUGUSTOWSKA(MA)
Wszystkie osobniki (matki, trutnie, robotnice) o ubarwieniu jednolicie ciemnym,

bez zace; matki o ksztacie wyduonym. U czerwicych matek dopuszczalne
brzowe rozjanienie sternitw, tergitw i odny (bez zace) oraz janiejsze
ubarwienie owosienia. Zasklep na wieo poszytych plastrach (po poytku gwnym)
- na sucho lub pmokro. Pszczoy, jak rwnie matki w czasie przegldu gniazda
wykazuj znaczny niepokj i s ruchliwe, robotnice szybko biegaj po plastrze,
spywaj w d, tworzc grona. Bardzo dobrze wykorzystuj poytki ubogie.
Wykorzystuj poytki od wczesnych do pnych (od rzepaku do spadzi). Przy
poytku bardzo intensywnym wykazuj skonno do ograniczenia czerwienia matek.
Zapasy miodu gromadz wok czerwiu. Niezbyt chtnie przechodz do nadstawek.
Pyek zbieraj intensywnie gromadzc go wok czerwiu lub w komrkach midzy
czerwiem, ukadajc go w sposb nieuporzdkowany na rnych plastrach. Jesieni
kocz czerwienie wczenie, dobrze zimuj, wykazuj mae zuycie pokarmu w
czasie zimowli, kocz zimowl z maym lub rednim osypem. Wiosn zaczynaj
intensywny wychw czerwiu w momencie dopywu pyku do gniazda. Rozwijaj si
bardzo dynamicznie doprowadzajc rodziny do redniej wielkoci. Na brak poytku
i zbyt ciasne gniazdo reaguj trudnym do opanowania nastrojem rojowym.
W okresach bezpoytkowych nie obserwuje si skonnoci do rabunkw. Nie reaguj
zwikszon zoliwoci na przerwy w dopywie nektaru. Wykazuj nieco zwikszon
zoliwo przy zej pogodzie.
Rasa RODKOWO - EUROPEJSKA linia M KAMPINOWSKA(MK)
Wszystkie osobniki (matki, trutnie, robotnice) o ubarwieniu jednolicie ciemnym, bez

zace; matki o ksztacie wyduonym. U czerwicych matek kampinoskich
dopuszczalne brzowe rozjanienie sternitw, tergitw i odny(bez zace), oraz
janiejsze ubarwienie owosienia. Zasklep na wieo poszytych plastrach (po poytku
gwnym) - na sucho lub pmokro. Pszczoy, jak rwnie matki w czasie przegldu
gniazda wykazuj znaczny niepokj i s ruchliwe, robotnice szybko biegaj po
plastrze, spywaj w d, tworzc grona. Dobrze wykorzystuj poytki ubogie od
wczesnych do pnych (od rzepaku do spadzi).Dobrze zimuj, kocz zimowl
z maym lub rednim osypem. Po ustabilizowaniu si pogody rozwijaj si
intensywnie. Na przerwy w poytku i zbyt ciasne gniazdo reaguj powstawaniem
nastroju rojowego. Zoliwo pszcz przecitna, zwikszona agresja podczas
niesprzyjajcych warunkw atmosferycznych, a take w okresach bezpoytkowych.
Rasa RODKOWO - EUROPEJSKA linia M NORWESKA(NOR)
Charakteryzuje si dobr zimowl, wczesnym rozwojem wiosennym i gromadzeniem

duej iloci pyku. rednio rojliwa, wymaga ograniczania czerwienia. Polecana na
poytki o nasileniu rednim i bardzo obfitym, take spadziowe. W krzywkach
z pszczo kraisk wietnie wykorzystuje poytki bardzo obfite, natomiast z
pszczo kaukask - poytki rednie i sabe. Pochodzi z Norwegii z okolic Trondhaim.
Charakteryzuje si dobrym przystosowaniem do trudnych warunkw klimatycznych.
Cechuje j dynamiczny wiosenny rozwj. Dynamiczne czerwienie matek, umoliwia
48
szybkie dochodzenie do siy produkcyjnej (3 korpusy na poytek rzepakowy),

nie wymaga wiosennych zabiegw pobudzajcych. Silna budowa ciaa umoliwia
pokonywanie niekorzystnych warunkw pogodowych (wiatry, niskie temperatury
deszcze). Odznacza si du pracowitoci, oblotw rolin dokonuje od rana do
zmierzchu, nawet w czasie przelotnych opadw i wietrznej pogody. atwo przenosi
si z jednego poytku na drugi oraz wyszukuje nowe rda. Jest agodna,
o umiarkowanej skonnoci do rjki, zbiera duo pyku, odporna na niskie
temperatury oraz dugie zimy. zuywa mao pokarmu w czasie zimowli, na zim
buduje silne rodziny. Wskanik produkcji miodu w naszych warunkach ksztatuje si
na poziomie 131 %.
CHARAKTERYSTYKA PSZCZOY BUCKFAST

Pszczoa Buckfast zostaa wyhodowana przez brata Adama - mnicha pochodzenia
niemieckiego (Karla Kehrie) w opactwie Buckfast w Anglii. Prace hodowlane zostay
rozpoczte w pierwszej dekadzie dwudziestego wieku. Wanie wwczas, ze
wzgldu na chorob roztoczowa w caej Anglii, niemal doszcztnie wygina
miejscowa pszczoa wrzosowa, bdca jedn z trzech podstawowych ekotypw
pszczoy miodnej. Wtedy wanie brat Adam zauway, e chorobie skutecznie oparo
si kilka rodzin bdcych krzywk pszczoy woskiej z Piemontu i pszczoy
miejscowej. To byty narodziny pszczoy Buckfast. Obserwacje tych pszcz wykazay,
e maj one rwnie inne pozytywne cechy. Przez nastpne dziesiciolecia pszczoa
Buckfast bya w fazie selekcji i krzyowania z innymi pszczoami, w tym rwnie
z ras kraisk, systematycznie doskonalono i utrwalono jej cechy. Odznacza si
ona bardzo dobrym rozwojem, ywotnoci, odpornoci na choroby, pracowitoci
i mat rojliwoci. Ubarwienie robotnic rozjanione jest tymi paskami na tergitach.
Opinie polskich pszczelarzy o pszczole Buckfast s rne, czsto przeciwstawne.
Jedni uwaaj, e jest to pszczoa bardzo dobra, inni po krtkotrwaym
dowiadczeniu odchodz od niej. Prawdopodobnie s dwie przyczyny tak rnych
ocen. Po pierwsze, jako tych pszcz zaley od hodowcy. Drug przyczyn, wrcz
okrelajc przydatno tej rasy, s warunki poytkowo - klimatyczne oraz typ
gospodarki i pojemno ula. Wiem np., e powszechnie uywane w Niemczech przez
pszczelarzy amatorw mae ule w gospodarce pawilonowej nie nadaj si do
uytkowania tej pszczoy. S zdecydowanie za mae. Natomiast wyhodowane,
wyselekcjonowane pod ktem pojemnoci tych uli linie pszczoy kraiskiej
gospodaruj w nich doskonale. Tak wic, decydujc si na pszczo Buckfast, naley
najpierw wyprbowa j w swoich warunkach, ale nawet wwczas naley by
ostronym w ocenie, gdy zwyka zbiorw miodu moe by efektem wprowadzenia
nowej populacji pszcz o innych preferencjach poytkowych. Po wymianie
wszystkich matek w pasiece w pozytywny efekt zniknie. Wreszcie naley liczy si
z moliwoci zwyki produkcji pasiecznej poprzez efekt heterozji po skrzyowaniu
tej pszczoy z populacj miejscow, co rwnie przestanie Dziaa" po wymianie
wszystkich matek.
Buckfast E 407
Matki Ciemne, kolor Skrzasty. Pszczoy ciemno pomaraczowe z pierwszymi
dwoma tergitami. Pszczoy agodne, troch ruchliwe, sprawdzaj si na wszystkich
poytkach zarwno nektarowych jak i spadziowych.
49
Buckfast E 117
Pszczoa charakteryzujca si wczesnowiosenn i du si rozwoju. Wyjtkowo
miodna, nierojliwa pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej przestrzeni w ulu. Linia
majca skonno do samo-eliminacji varrozy. Mid sklepi na sucho.
Buckfast LH 0409
Matki te, pszczoy te, tworzce bardzo silne rodziny. agodne, bardzo miodne,
dobrze trzymajce si plastra. Mid sklepi na sucho, wykorzystuj kady poytek.
Polecana do pasiek wdrownych.
Buckfast KB 226
Matki i pszczoy koloru tego, bardzo dynamiczne na wiosn - tworz wyjtkowo
silne rodziny. agodne, mocno trzymajce si plastra. Idealne na wczesne poytki,
nie pogardz te spadzi. Mid sklepi na sucho.
CHARAKTERYSTYKA PSZCZOY WOSKIEJ

Wystpuje na pwyspie Apeniskim. Pnocn granic jej naturalnego zasigu
stanowi Alpy. Wrd pszcz europejskich zajmowaa jeden z najmniejszych
areaw bytowania, mimo to zostaa spopularyzowana na wszystkich kontynentach.
To wanie najwiksze pasieki przemysowe Ameryki i Australii opieraj si na
pszczoach tej rasy. Pszczoa woska posiada te ubarwienie. Jest to rasa o
cechach morfologicznych podobnych do pszcz rasy kraiskiej (dugo jzyczka
6,4-6,7; indeks kubitalny 40-45%). Pod wzgldem rozmiarw nale do
najwikszych. S bardzo agodne i spokojne podczas przegldw. Buduj rwne
plastry i uywaj niewiele kitu, dziki temu gniazda ich sprawiaj wraenie czystych.
Wykazuj du skonno do bdzenia, z tego wzgldu nie nadaj si do gospodarki
pawilonowej. Rasa ta jest podatna na rabunki, ale wasne ule dobrze chroni przed
obcymi pszczoami. atwo wyszukuj nowe rda poytku. Zapasy miodu gromadz
poza gniazdem nie ograniczajc nigdy czerwienia matki. Komrki z miodem sklepi
na biao (sucho). S odporne na kilice, natomiast podatne na nosemoz.
Do zimowli nadaj si tylko rodziny silne, ktre potrzebuj duo zapasw
i wykorzystuj je mao ekonomicznie. le znosz nawroty chodw wiosennych, ale
przy ciepej pogodzie i obecnoci poytku rozwijaj si bardzo intensywnie. Matki tej
rasy s bardzo plenne (ich nieno dochodzi do 3000 jaj), dlatego w optymalnych
warunkach tworz bardzo silne rodziny (do 10 kg). Mimo duych moliwoci
rozwojowych s umiarkowanie rojliwe. Pszczoy tej rasy nie znajduj sobie rwnych
w warunkach ciepej pogody i obfitego poytku. Przy poytkach sabych kad krople
miodu wykorzystuj na wychw czerwiu i w okresie przerw poytkowych niezbdne
staje si ich podkarmianie. Bardzo dobrze wykorzystuj poytki spadziowe i zbieraj
nektar z koniczyny czerwonej. S rekordzistkami w produkcji miodu - 450 kg
w Australii w cigu roku. Pszczoa woska (Apis mellifera ligustica) jest agodna, nie
rojliwa, pracowita, dobrze trzyma si plastrw. Zimuje do dobrze. Matki czerwi
bardzo obficie. Rodziny utrzymuj dua si. Nadaj si szczeglnie na tereny
z obfitymi poytkami. Spad wykorzystuj dobrze. Wad tych pszcz jest skonno
do bdzenia, a szczeglnie do rabunku. Charakteryzuj si jasno cytrynowym
zabarwieniem pierwszych piercieni odwoka.
Pod wzgldem cech biologicznych s zrnicowane. Do Polski pierwszy raz
sprowadzi pszczoy woskie ks. dr Jan Dieron w 1853 r. Po skrzyowaniu z naszymi
50
pszczoami, prawdopodobnie w wyniku heterozji, wydajno miodowa w jego pasiece

bardzo wzrosa. Std znane jest jego powiedzenie: Nie lubi miodnych lat". Nie lubi
miodnych lat, bo wwczas wszyscy mieli mid, a w lata chude tylko on. Przed l wojn
wiatow oraz w okresie midzywojennym bya przez polskich pszczelarzy ceniona
i powszechnie hodowana. Po II wojnie wiatowej zostaa wyparta przez pszczo
kaukask i kraisk. Po skrzyowaniu z nasz pszczo (kraisk) jeszcze przez
wiele pokole uwidacznia si poprzez dominacj jasnego zabarwienia odwoka.
Moje dowiadczenia z t pszczo w pocztkowych latach praktyki pszczelarskiej
potwierdzaj suszno krcej powszechnie o niej opinii. Rasa Woska przy czynia
si w powstaniu wielu wymienitych linii jak:
- Zota Amerykaska
- Cordovan
- Minesota
- Ligustrica
- I wiele, wiele innych
Minesota
Wyjtkowo higieniczna linia. S skuteczne wobec chorb czerwiu min. zgnilca
amerykaskiego. Odsklepiaj chore komrki a nastpnie usuwaj czynniki
chorobotwrcze wraz z poczwarkami skutecznie psujc cykl rozwojowy choroby.
Inn cech higieny tej lini jest szczeglnie skuteczna obrona tych pszcz przeciwko
roztoczu Varroa. W czystej linii s to pszczoy bardzo miodne, mao rojliwe, sklepice
mid na sucho. Podczas braku poytkw mog wykazywa skonno do lekkiej
agresji. Silnie kituj gniazdo przed zimowol. Intensywnie czerwice, tworzce silne
rodziny i wymagajce zwikszonego zakarmienia na zim. Dobrze zimuj
w nieocieplanych ulach.
Cordovan
Pszczoa wyjtkowo agodna w czystej lini. Tworzy bardzo silne rodziny i przy
rednich poytkach matka bardzo intensywnie czerwi. Przy obfitych poytkach
pszczoy maj skonno do ograniczania matki w czerwieniu. atwe w obsudze,
spokojne podczas przegldu, dobrze trzymaj si plastra. Kolor matki zdecydowanie
uatwia odnalezienie jej podczas przegldu. Z uwagi na tworzenie silnych rodzin
wymagaj zwikszonego zakarmienia na zimowol. Wyjtkowo miodne pszczoy,
dobre na poytki wczesne, rednie oraz wysokie. Sabiej sprawdzaj si na pnych
poytkach jesiennych. Nie s polecane na wrzosowiska. Spoywaj due iloci
pokarmu podczas zimowoli. Linia nie tolerujca wilgoci - przy zawilgoceniu ula
dochodzi do znacznych i czstych osypw a nawet upadkw caych rodzin. Maj
skonno do silnego kitowania gniazda oraz wylotw.
Zota amerykaska - Starline
Linia najintensywniej czerwica z pord lini woskich pszcz. Wyjtkowo miodna na
poytkach rednich i obfitych - wczesnych i letnich. Silnie rozwijajca si wczesn
wiosn. Minimlanie produkuje propolis. Z uwagi na du si rodziny do zimowoli
wymaga zwikszonego zakarmienia i sabiej zimuje ni inne linie. Pszczoa majca
skonnoci do rjki oraz najmniej agodna z lini woskich pszcz, jesieni przy braku
poytkw wrcz agresywna. Polecana do nieocieplanych uli.
51
Ligustica
Pszczoy wystpujce we Woszech, na poudniu regionu Ticino. Na dzie dzisiejszy
s gatunkiem zagroonym. Pszczoa ligustica nie jest agresywna, bo jest pszczo
czystej rasy. Jest dosy dua o podunym ksztacie ciaa, z dugimi koczynami
i trzema piercieniami na odwoku. Pszczoa ligustica wyrnia si ywym
ubarwieniem. Odwok krlowej gatunku ligustica jest najczciej to-pomaraczowy
a do obrzea. Trutnie maja owok czarny z tergitem pomaraczowym. Pszczoa
ligustica rozpoczyna rozwj wczesn wiosn, jest maorojliwa i dobrze trzyma si
plastrw. W okresie braku pylenia rolin pszczoa ta moe by naraona na braki
poywienia. Ma skonno do ograniczania matek przy bardzo duych poytkach.
Jest prawie odporna na warroz i umie si obroni przed jej zwikszonym
rozprzestrzenianiem si w rodzinie. Jest rwnie odporna na wikszo chorb.
Oryginalna rasa potrafi przetrwa w odludnych dolinach, gdzie pszczelarze hoduj
wycznie pszczoy czystej rasy. Linia o bardzo dobrej dynamice rozwoju wiosennoletniego, tworzca silne rodziny. Charakteryzuje j bardzo dobra miodno
i wykorzystywanie poytkw w cigu caego sezonu. Zimuje dobrze w ulach
nieocieplanych do przedwionia. Wiosn na rozwj rodziny trzeba bardzo dobrze
ociepli gniazdo.
Uwaga:
Informacje do powyszego opracowania czerpaem z rnych forum o tematyce pszczelarskiej,
Encyklopedia Pszczelarska /Pastwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene Warszawa 1989 r.,
fachowych wydawnictw pszczelarskich, a te z kolei zapewne z czasopism pszczelarskich.
Skadam hod tym ktrzy przyczynili si do napisania a wczeniej do obserwacji pszcz
i podzielenia si nimi z pszczelarzami.
GRZEGORZ STANEK
52
53

Charakterystyka Rasy

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Charakterystyka Rasy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHARAKTERYSTYKA

Opracowa: Grzegorz Stanek

2004, 2009 2005, 2010

Nonikami barwy mog by opalitki (rwnoczenie na nich mog znajdowa si

PRZYKADOWY SPOSB PODAWANIA MATKI PSZCZELEJ

Opracowa: Grzegorz Stanek

PIERWSZY OBLOT PSZCZ

Opracowa: Grzegorz Stanek

czasie zainstalowa poido z wod, ktre powinno nieprzerwanie funkcjonowa do

Opracowa: Grzegorz Stanek

p.a. jest do zrnicowana; wyrnia si zwaszcza populacja wystpujca na

Opracowa: Grzegorz Stanek

PSZCZOA CYPRYJSKA Apis mellifera cypria Pollm. - podgatunek pszczoy

Opracowa: Grzegorz Stanek

kontynentu (Korea, cz Rosji); jedn z populacji okrela si jako pszczo

Opracowa: Grzegorz Stanek

Opracowa: Grzegorz Stanek

aktywnoci. Maj dobrze rozwinity zmys orientacyjny, s ywotne i dobrze znosz

Opracowa: Grzegorz Stanek

Opracowa: Grzegorz Stanek

PSZCZOA PNOCNOKAUKASKA (pszczoa kubaska) - rasa miejscowa

Opracowa: Grzegorz Stanek

Opracowa: Grzegorz Stanek

wiatowej kariery (m.in. przez handel matkami). W okresie midzywojennym bya

Opracowa: Grzegorz Stanek

Cechy charakterystyczne pszczoy miodnej

Rnice morfologiczne midzy osobnikami rodziny pszczelej

Opracowa: Grzegorz Stanek

PSZCZOA MIODNA jest wysoko cenionym owadem, znana jest na caym

Opracowa: Grzegorz Stanek

RASY PSZCZ W POLSCE

CHARAKTERYSTYKA LINII HODOWLANYCH PSZCZ OFEROWANYCH

Rasa KRAISKA linia ALPEJKA

Linia ta wywodzi si z populacji pszcz sprowadzanych z Alp austriackich.

Opracowa: Grzegorz Stanek

Rasa KRAISKA linia ALFA

Krainka - "ALFA" - Pochodzi z Jugosawii. Powstaa w wyniku wieloletnich prac

Rasa KRAISKA linia ALSIN

Matki s jasno ubarwione o lekko zaconej stronie brzusznej. Ubarwienie pszcz

Rasa KRAISKA linia AGA

Car AGA jest lini wyselekcjonowan w warunkach poudniowo-wschodniej Polski,

nadaje si do gospodarki intensywnej i stacjonarnej,

Linia objta programem doskonalenia genetycznego, prace hodowlane skupiaj si

Rasa KRAISKA linia AGA-3

Opracowa: Grzegorz Stanek

Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych na terenie wschodniej czci

Rasa KRAISKA linia ERIKA

Pochodzi z Niemiec. Dysponuje wszelkimi pozytywnymi cechami pszcz popularnie

Rasa KRAISKA linia ANNA

Linia przystosowana do warunkw klimatycznych i poytkowych Mazowsza,

Opracowa: Grzegorz Stanek

pochodzi z krzyowania rasy kraiskiej i kaukaskiej. Przeznaczony jest dla pasiek

Rasa KRAISKA linia Alwa

Linia selekcjonowana w pasiekach usytuowanych w zmiennych klimatycznie

Rasa KRAISKA linia AM

Hodowana na terenach Maopolski charakteryzujcym si duym zrnicowaniem

Opracowa: Grzegorz Stanek

Rasa KRAISKA linia CECROPIA

Ciemna pszczoa z poudnia i zachodu Grecji zaliczana przez niektrych do pszczoy

Rasa KRAISKA linia Primorska

Primorska jest po matkach reprodukcyjnych z pasieki Leszka Stpnia. Pszczoy te

Rasa KRAISKA linia Hetmanka

Linia selekcjonowana w warunkach klimatycznych poudniowej Polski: na terenie