Filtry w fotografii przyrodniczej i nie tylko

Poniższe opracowanie powstało na podstawie informacji nadsyłanych na internetową listę o

fotografii pl.rec.foto przez Lolka, Richarda Piotrowskiego, Janusza Sapińskiego, Jerzego
Słomińskiego, Wojtka Smolaka, Starego Wiarusa, Marka Wyszomirskiego i wielu innych
(kolejność alfabetyczna). Przepraszam nie wymienionych z braku pamięci.
Tekst nie zawiera wielu informacji technicznych o fizycznych podstawach działania filtrów,
ponieważ jego celem jest pomoc dla amatorów fotografii w zakresie: kiedy, co i (z grubsza)
dlaczego dokręcić do obiektywu, ażeby uzyskać pożądany efekt.
Zastosowanie filtrów w fotografii trudno przecenić, pamiętajmy jednak, ze każdy łańcuch jest
tylko tak wytrzymały, jak jego najsłabsze ogniwo. Jeśli wydajemy na zakup aparatu od jednego
do kilku tysięcy złotych, jeśli pieczołowicie dobieramy do niego obiektyw(y) za następny tysiąc
(lub kilka tysięcy) złotych to czy można zlekceważyć znaczenie filtru? Tandetny filtr - jako
najsłabsze ogniwo w naszym łańcuchu - jest w stanie skutecznie zniszczyć efekt końcowy -
zdjęcie.

Czym to może zaowocować? Ano od popsucia

ostrości i zafałszowania barw do
niesympatycznych odblasków jak choćby w
środku prezentowanego przykładu. Piękny
odblask w samym środku kadru, dodatkowo
zwracam uwagę na pomarańczowe "słoneczko"
1_cm od dołu w samym środku (pionowa oś,
nieco poniżej słupka granicznego) zdjęcia, które
może, aczkolwiek nie musi być spowodowane
użyciem kiepskiego filtra.

(Obiektyw Sigma 24/1.8 + filtr Skylight Hama 52mm, FUJI SUPERIA)

Drugą ważna sprawa to fakt, że filtr pochłania światło. Jeśli stosujemy światłomierz zewnętrzny
pamiętajmy o wprowadzeniu korekty do czasu naświetlania.
Po tym optymistycznym wstępie zapoznajmy się z działaniem podstawowych filtrów.

Filtr polaryzacyjny

Nieprzypadkowo zaczynamy od niego, jest chyba najwięcej wzbudzającym emocji filtrem.

Istnieje w dwóch wersjach: liniowy i kołowy. Ponieważ liniowy może zakłócać pracę układu AF,
dla świętego spokoju użytkownikom lustrzanek AF polecamy filtr polaryzacyjny kołowy.
Podstawowym minusem tego filtra jest poważne pochłanianie światła. Może się okazać, że
pomimo używania filmu o czułości 200ISO jesteśmy zmuszeni do stosowania czasów
naświetlania takich, jakby film miał czułość 50. Warto o tym pamiętać, planując sesję zdjęciową
w plenerze bez statywu. Poza tym jest on filtrem składającym się z dwóch ruchomych
względem siebie płytek. Poprzez pokręcanie jedną z nich regulujemy wielkość efektu działania
filtra. Z tego też względu należy pamiętać, że obiektywy z przednią soczewką kręcącą się
podczas "ostrzenia" mogą spowodować, ze ustawiony filtrem efekt zniknie po wyostrzeniu. W
takim przypadku należy najpierw ustawić ostrość a dopiero potem regulować wielkość
żądanego efektu filtrem. Czemu właściwie służy ten filtr? Ma dwa podstawowe zastosowania.

1. Wygaszanie odbłysków od powierzchni niemetalicznych. Przy pomocy filtru polaryzacyjnego

można spowodować, że odbijające się np. w wodzie niebo, chmury, drzewo zniknie (nie zawsze
1
ten efekt jest pożądany). Tak samo (wprawdzie nie za bardzo dotyczy to fotografii
przyrodniczej) można zlikwidować odbicia w szybie. Na poniższym przykładzie widać zdjęcie
przyogrodowej szklarni. Poza lewą krawędzią zdjęcia rośnie drzewo, które odbija się w szybach
(osłonecznione, jasne liście). Wewnątrz rośnie winorośl (ciemne liście)

Zdjęcie lewe wykonano bez filtra. Prawe z zastosowaniem polaryzatora.

2. Drugim zastosowaniem tego filtra jest "podrasowanie" kolorów nieba i powiększenie

kontrastów pomiędzy błękitnym niebem i białymi obłokami. Udaje się to gdy fotografujemy
prostopadle do kierunku padania promieni słonecznych (tzn. np. w południe zdjęcia na wschód
lub zachód - wtedy efekt jest najsilniejszy). Jak się łatwo domyślić - jeśli efekt jest silny w
kierunku wschodnim a o 90 stopni w bok (np. na południe) nie występuje zupełnie -
zastosowanie filtrów polaryzacyjnych do obiektywów szerokokątnych jest pomysłem raczej
kiepskim - jeśli celem jest wpłynięcie na kolory nieba.

Obiektyw 24mm o kącie widzenia około 90 stopni musi w

efekcie dać nierównomierny kolor nieba. Przykład
spapranego w ten sposób zdjęcia (mojego skromnego
autorstwa) - obok.
Białe niebo w lewym górnym rogu i mocno niebieskie w
prawym...

Następna uwaga dot. zastosowania filtrów polaryzacyjnych do obiektywów szerokokątnych: te

filtry są zazwyczaj grubsze od innych i mogą spowodować winietowanie (poczernienie rogów
zdjęcia).

2
I na końcu, uważajmy, żeby nie przesadzić z efektem podnoszenia błękitu nieba, bo w efekcie
końcowym możemy dostać zdjęcie prawie czarne (przykłady poniżej, na prawym dodatkowo
winietowanie).

3. Tak na siłę, to można by jeszcze wymyślić trzecie zastosowanie tego filtra. Przynajmniej ja je
czasami stosuje. Ponieważ filtr ten zabiera sporo światła, używam go czasami do wymuszenia
wydłużenia czasu ekspozycji - szczególnie gdy przymykanie przysłony to za mało.

Filtry konwersyjne do koloru

Film oddaje barwy naturalnie tylko wtedy, jeśli jest użyty w takim oświetleniu do jakiego rodzaju
światła był przeznaczony. Istnieją filmy zrównoważone do światła dziennego i sztucznego. Jeśli
wykonamy w świetle dziennym zdjęcia na filmie do światła sztucznego - wyjdą niebieskawe.
Jeśli w świetle sztucznym użyjemy filmu do światła dziennego - będą pomarańczowe. Przykład
jak to może wyglądać (niestety tylko z wnętrza). Po lewej wyraźny pomarańczowy "zafarb" od
lamp żarowych - kinkietów)

Filtr 85B (pomarańczowy) umożliwia robienie zdjęć przy świetle dziennym na filmie barwnym do
światła żarowego, 80A (niebieski) odwrotnie: przy świetle żarowym (halogenowym) na filmie do
światła dziennego. Tak naprawdę, to na zdjęciach powyżej jest pewne oszustwo. Zdjęcie lewe
jest rzeczywiście wykonane w świetle lamp żarowych - typowe żarówki. Natomiast prawe jest
zrobione z wykorzystaniem lampy błyskowej. Dlaczego? Ano nie posiadam filtru 80A.
3
Istnieją jeszcze żelatynowe filtry konwersyjne, które mogą być np. ostatnia szansą uratowania
slajdów zniszczonych przez zafarb, lub omyłkowo wykonanych na filmie do światła żarowego w
świetle dziennym. Odpowiednie filtry można oprawić w ramki razem ze slajdami, a korekcja
temperatury barwowej będzie dokonana bezpośrednio w projekcji. Niewiele to może mieć
związku z fotografią przyrodniczą, ale zahacza nieco o ...

Filtry korekcyjne do koloru.

Inna sprawa, czy należy rozróżniać filtry korekcyjne od konwersyjnych czy kompensacyjnych?
Kiedyś je rozróżniano, obecnie chyba już nie - zawsze chodzi w nich o pewną zmianę barwy
światła (z różnych przyczyn). Wszyscy znamy efekt "pomarańczowych" zdjęć wykonywanych w
- wydawało by się - normalnym świetle słonecznym późnym popołudniem. Zdjęcia są
pomarańczowe, jeśli nie czerwone. Założony na obiektyw niebieskawy filtr (np. z serii Kodak 82)
doprowadzi do znacznie przyjemniejszego rozkładu barw. Odwrotnie, zdjęcie wykonane w
jasnym cieniu, gdy jedynym źródłem światła jest jasnobłękitne niebo będą miały nienaturalnie
niebieską dominantę. Pomoże tu żółtawy filtr (np. 81). Mówimy cały czas o błonie do światła
dziennego. Należy wspomnieć, że różnym barwom światła odpowiada różna energia
promieniowania określana temperaturą w skali Kelvina. I tak światło dzienne ma około 5500K, a
światło żarowe 3200. Poniżej, w tabelce znajduje się wykaz filtrów wraz z informacją jak
wpływają na zmianę temperatury barwowej i jakiej wymagają korekcji czasu naświetlania lub
przysłony. Oczywiście jeśli używamy aparatu z wewnętrznym światłomierzem, korekta dokonuje
się automatycznie.

Numer filtru Zmiana temperatury Korekta EV

80A (niebieski) 3200>5500K +2
80B (niebieski) 3400>5500K +1 2/3
80C (niebieski) 3800>5500K +1
80D (niebieski) 4200>5500K +1/2
81 (żółtawy) 3300>3200K +1/3
81A (żółtawy) 3400>3200K +1/3
81B (żółtawy) 3500>3200K +1/3
81C (żółtawy) 3600>3200K +1/3
81D (żółtawy) 3700>3200K +2/3
81EF (żółtawy) 3850>3200K +2/3
82 (niebieskawy) 3100>3200K +1/3
82A (niebieskawy) 3000>3200K +1/3
82B (niebieskawy) 2900>3200K +2/3
82C (niebieskawy) 2800>3200K +2/3
85 (pomarańczowy) 5500>3400K +2/3
85B (pomarańczowy) 5500>3200K +2/3
85C (pomarańczowy) 5500>3800K +1/3

Filtry kolorowe do fotografii kolorowej

Są różne, różniste. Zielone, czerwone, pomarańczowe, żółte, niebieskie i mieszane. Mogą

służyć do dramatycznej zmiany barw zdjęcia, co może - z pozornie nieinteresującego
krajobrazu - uczynić coś niepokojącego, ciekawego. Mogą też służyć do uzyskiwania
interesujących malarskich efektów, np. naświetlenie sceny z częściowo stałymi i częściowo
4
zmiennymi elementami. Zdjęcie wykonane ze statywu, z trzykrotną ekspozycja i kolejno trzema
filtrami, które wszystkie razem dadzą barwę białą spowoduje, że obiekt nieruchomy na zdjęciu
będzie miał kolor naturalny, a elementy ruchome ekspozycji - tak zmienioną barwę, jaki filtr był
akurat użyty.

Filtr UV
Na większych wysokościach, w górach zwiększa się w oświetleniu udział ultrafioletu. Powoduje
on powstanie niebieskawej mgiełki zasłaniającej dalsze widoki, pomimo ładnej pogody. Nie
mylmy tego efektu ze zwyczajną mgłą - ta na zdjęciach kolorowych jest biała. Efekt tej
nadmiernej "perspektywy powietrznej" i tworzenie niebieskawych cieni likwiduje filtr
ultrafioletowy - UV. Filtr ten może być też używany stale jako ochrona przedniej soczewki
obiektywu. Oznaczenia filtrów: 2A, 2B, 2C, 2E absorbują ultrafiolet w paśmie 400 nm, (19 -
100%) ale -te mocniejsze - są lekko żółte, co może wprowadzać dodatkowy zafarb przy
zdjęciach kolorowych. Dlatego mogą wymagać dodatkowej korekty.

Filtr Skylight
Skylight jest filtrem w kolorze bladoróżowym. Używany w fotografii kolorowej nadaje dość
naturalną barwę np. ludzkiej skórze. Użyteczny w fotografowaniu motywów, które robią
wrażenie "zimnych" - oświetlonych jasnobłękitnym niebem, bez bezpośredniego światła
słonecznego. Stąd zresztą jego nazwa. Filtruje "światło nieba". Również odcina UV.
Oznaczenia: 1A (Skylight 1A, albo Haze 1A) odcina 84%, max absorpcja UV w paśmie 535 nm,
oraz 1B (Skylight 1B, Haze 1B) 82% w paśmie 525nm

Filtry połówkowe
Kto nie miał dylematu jak by tu zrobić zdjęcie: jasne (nawet ciekawe) niebo i ciemne skały-góry
poniżej. Albo dobrze naświetlimy niebo a skały pozostaną czarne, albo odwrotnie - wykonamy
pomiar światła na skały i te wyjdą dobrze, ale niebo będzie stanowić jedną jasną plamę. Filtry
połówkowe dają nam tutaj szansę. Filtr taki może (np. połówkowy szary) pozwolić na dłuższy
czas naświetlania, nie powodując jednak prześwietlenia żadnego fragmentu zdjęcia. Łatwo
sobie to wyobrazić: filtr ma górną połowę neutralnie szarą, przechodząc płynnie w zupełnie
przezroczysty na dole. Oczywiście tu mogą zadziałać te same ograniczenia, co przy filtrach
polaryzacyjnych - uwaga na obiektywy z ruchomą przednią soczewką. Dodatkowy problem to
fakt, że nie zawsze zamierzamy tak skadrować zdjęcie, żeby akurat podział części jasnej i
ciemnej zdjęcia przebiegał tam, gdzie tego wymaga nasz filtr. Jest i na to rada. Istnieją systemy
filtrów (np. Cokin) działające na nieco innych zasadach. Filtry te nie są okrągłe i nie mają
gwintu. Są to kwadratowe płytki, które umieszcza się w specjalnie do tego celu przeznaczonych
"szynach" mocowanych do obiektywu. Są z założenia większe od średnicy naszego obiektywu.
Wtedy jest szansa wsunąć taki filtr w "szyny" tylko tyle, ile wymaga kompozycja naszego
zdjęcia.

Filtry szare, neutralne

Zmniejszają ilość światła docierającą do błony. Jakoś trudno mi wymyślić zastosowanie tych
filtrów do fotografii przyrodniczej. Może np. do fotografowania wodospadów, strumieni górskich -
wydłużenie czasu naświetlania pozwala na uzyskanie surrealistycznych efektów.

5
Filtry w fotografii podczerwonej (czarno – białej)

Zanim o filtrach, kilka słów o tej niecodziennej dla typowego fotoamatora dziedzinie. Amatorska
fotografia przyrodnicza w podczerwieni niewiele chyba daje możliwości. Można się jednak
pokusić o czarno-białe krajobraz (takie właśnie zdjęcia uzyskujemy z amatorskich błon czułych
na podczerwień). Jeśli tak, to zdajmy sobie sprawę, że wiele ciał odbija inaczej podczerwień i
inaczej światło widzialne.

Zdjęcia robione w pełnym słońcu mogą

wyglądać jak przy świetle księżyca.
Przede wszystkim czyste niebo nie
emituje prawie zupełnie podczerwieni.
Zdjęcia chmur wychodzą wiec
niesłychanie kontrastowe na tle
czarnego nieba. Przedmioty w cieniu
tez wychodzą czarne. Za to rośliny
zawierające chlorofil silnie odbijają
podczerwień i wychodzą na zdjęciach
bardzo jasne

Podczerwień przenika przez atmosferę tam, gdzie światło widzialne się rozprasza. Przechodzi
przez zawiesiny kurzu i mgły. Dlatego jeśli zrobimy zdjęcie odległych obiektów, nawet
zasłoniętych niebieskawym zamgleniem (patrz ultrafiolet i filtry UV) i na normalnym filmie
możemy nic nie zobaczyć - w podczerwieni może być je widać. Podczerwień załamuje się
inaczej niż światło widzialne i dlatego ustawiając ostrość należy wprowadzić poprawkę. Niektóre
obiektywy maja na obudowie odpowiednie oznaczenia. Podczerwień przenika tez przez
chitynowe pancerze owadów - tu mamy już fotografię przyrodniczą - pozwalając na badanie ich
budowy (ale to już nie na filmach amatorskich). Jakie filtry do podczerwieni? O numerach 87,
87C, 89B. Są nieprzezroczyste dla światła widzialnego (i dlatego wydają się być czarne)
przepuszczają podczerwień w rożnych zakresach. Z braku tych, można używać filtrów
ciemnoczerwonych - im ciemniejszy tym lepszy. Uwaga na korektę naświetlania - światłomierz
jest korygowany do światła widzialnego.

Jacek Mielcarski
fotoja@free.poltronic.net

6
 Fotografowanie ryb akwariowych

Fotografowanie przyrody jest zajęciem niezwykle pasjonującym, nic więc dziwnego że pragniemy
zarejestrować na zdjęciach lub slajdach zdarzenia w naszych akwariach. W czasie robienia zdjęć
akwarystycznych napotykamy jednak na szereg problemów technicznych takich jak:

• małe rozmiary fotografowanych ryb

• niewystarczająca ilość światła i trudności z oswiatleniem ryb
• ruchliwość fotografowanych obiektów i ich rozmiary
• specyficzne odbijanie światła przez ciała ryb i zmiany kolorów z tym związane
• nieprzejrzyste środowisko wodne

Małe rozmiary fotografowanych obiektów powodują że do wykonania interesującego zdjęcia, na którym

ryby zajmują znaczną część powierzchni materiału fotograficznego, konieczne jest znaczne zbliżenie do
fotografowanego przedmiotu. Dziedzina fotografii zajmująca się fotografowaniem z niewielkich
odległości (w celu uzyskania dużego odwzorowania) nazywa się makrofotografią. W makrofotografii
występują specyficzne optyczne problemy, które nie występują, lub są nieznaczące dla innych rodzajów
fotografii, takie jak:

• mała głębia ostrości

• utrata światła przy dużych odwzorowaniach
• dyfrakcja

Głębia ostrości to zjawisko polegające na tym że na zdjęciu obiekty znajdujące się w odległości ostrzenia
i w pewnym przedziale odległości są ostre a poza tym przedziałem - nieostre. Głębia ostrości zależy od
ogniskowej obiektywu, wielkości przysłony i odległości od fotografowanego przedmiotu. W praktyce
fotografii akwarystycznej głębia ostrości często jest mniejsza niż 1cm. Jeżeli zdjęcie ryby ma być
interesujące, masz model musi zajmować w kadrze znaczną jego powierzchnię. Czym mniejsza rybka
tym trudniej jest uzyskać odpowiednie odwzorowanie. W celu zwiększenia powierzchni kadru
zajmowanej przez obiekt należy odpowiednio przybliżyć aparat do modela. Większość aparatów
automatycznych nie pozwala jednak robić zdjęć z odległości mniejszej niż 1 metr. W przypadku
lustrzanek jednoobiektywowych standardowe obiektywy pozwalają na zrobienie zdjęcia z ok. 30
centymetrów. Jest kilka sposobów na zmniejszenie odległości pomiędzy aparatem a obiektem: stosowanie
specjalnych obiektywów makro (zazwyczaj bardzo drogich), stosowanie soczewek nasadkowych, lub
stosowanie pierścieni pośrednich. Soczewki nasadkowe nakłada się na obiektyw w rezultacie czego
uzyskuje się z obiektywu i soczewki układ optyczny o ogniskowej krótszej niż obiektyw o środku
optycznym odsuniętym nieco bardziej od filmu niż w standardowym obiektywie co pozwala zbliżyć się
bardziej do fotografowanego obiektu. Soczewki stanowią jednak dodatkowy element optyczny który
obniża jakość optyczną zdjęcia, zwłaszcza na krawędziach kadru. Pierścienie pośrednie i mieszki to
elementy pozwalające odsunąć obiektyw od korpusu aparatu, a co za tym idzie - od materiału
światłoczułego. Pierścienie pośrednie nie powodują większej utraty jakości optycznej ale w miarę
odsuwania obiektywu od korpusu następuje utrata części światła która przechodzi przez obiektyw.
Zwiększenie głębi ostrości jest możliwe przez zmniejszenie otworu przesłony. Nie można jednak bez
końca zmniejszać otworu przesłony - czym jest on mniejszy tym większe prawdopodobieństwo
wystąpienia zauważalnego zjawiska dyfrakcji. Dyfrakcja polega na ugięciu się promieni światła w
pobliżu krawędzi otworu w efekcie czego uzyskujemy różne efekty barwne na zdjęciach, najczęściej
polegające na występowaniu okresowych przebarwień na krawędziach obiektu.

1
Szczegółowe informacje o opisanych wyżej zjawiskach optycznych można znaleźć na stronach:

• Strona o fotografowaniu grzybów Marka Snowarskiego (http://www.grzyby.pl/ffoto.htm)

• Krótki kurs podstaw makrofotografii Marka Wyszomirskiego (http://www.fotografia-
przyrodnicza.prv.pl/porady/)
• Lens Tutorial (http://photo.net/photo/optics/lensTutorial.html)

Zazwyczaj w domowych akwariach nie ma wystarczającej ilości światłą do zrobienia udanego zdjęcia.
Nie można ustawiać bardzo długich czasów ekspozycji bo fotografowane ryby poruszają się. Nie jest
najlepszym rozwiązaniem stosowanie wysokoczułych materiałów fotograficznych o czułościach 1600
ISO lub większych gdyż ich jakość wraz ze wzrostem czułości gwałtownie się pogarsza. Inną przeszkodą
w uzyskaniu odpowiedniej barwy na zdjęciach jest fakt że światło świetlówki nie posiada ciągłego widma
a dodatkowo jest to światło bardziej niebieskie niż światło białe. Pozostaje więc jedynie użycie
dodatkowego źródła światła - specjalnych lamp fotograficznych lub lampy błyskowej (flesza) tak
ustawionego żeby uzyskać odpowiedni efekt Użycie flesza ma tą zaletę że ryby są oświetlane przez
ułamek sekundy - zazwyczaj mniej niż 1ms co eliminuje efekt poruszenia na zdjęciach.

Ciało ryb - a przynajmniej u niektórych gatunków - odbija światło w taki sposób że obserwowane barwy
mocno zależą od kąta padania światła i kąta pod jakim następuje obserwacja. Barwy jakie obserwujemy w
akwarium powstają najczęściej na skutek oświetlenia ryb światłem od góry i obserwowanym z boku.
Jeżeli chcemy na zdjęciu uzyskać podobny do obserwowanego efekt należy dążyć do podobnego sposobu
przechodzenia światła przez akwarium. Oświetlenie od góry powoduje silne rozproszenie strumienia
świetlnego a więc utratę części energii wyemitowanej w błysku flesza.

Środowisko wodne w jakim żyją ryby nie jest tak przejrzyste jak powietrze. Często w wodzie znajdują się
zawieszone glony z grup brunatnic lub sinic, często produkty przemiany materii. Wszystko to powoduje
że światło przechodzące przez akwarium i odbierane przez aparat czy obserwatora nie jest białe co
powoduje pewne zafałszowanie kolorów. Przy dużym stężeniu zanieczyszczeń w wodzie są one bardzo
na zdjęciach widoczne co mocno psuje efekt zdjęcia.

2
 Sprzęt i metody fotografowania ryb akwariowych

Podstawowym typem aparatu używanym w fotograf akwarystycznej jest lustrzanka jednoobiektywowa.

Do lustrzanek jednoobiektywowych należą między innymi aparaty typu Zenit, Practica, Nikon serii F,
Pentax, Minolta Dynax, Canon EOS i T, Pentacon Six, Kijew 80, 88, Kijew 6x. Nie oznacza to że innymi
rodzajami aparatów nie można robić udanych zdjęć akwarystycznych. Jest to jednak trudniejsze i wymaga
dodatkowych zabiegów.

1. Najstarszą metodą fotografowania ryb akwariowych jest metoda "dwóch szyb".

Polega ona na tym że do akwarium, na całej jego długości wprowadza się dwie szyby, pomiędzy które
wpuszcza się rybki. Odległość między szybami nie może być dużo większa niż głębia ostrości -
zazwyczaj więc jest tak duża jak szerokie są ryby. Wstawienie szyb ma za zadanie wyeliminować
problem ustawiania ostrości i dlatego ta metoda jest stosowana do dziś szczególnie przy robieniu zdjęć
średnio i wielko-formatowych.

Metoda ta wymaga oświetlenia światłem

stałym. Używanie lampy błyskowej jest
możliwe lecz trudne gdyż wstawione
szyby powodują odblaski, które można
wyeliminować poprzez odpowiednie
ustawienie aparatu i oświetlenia. Uwaga:
należy stosować oświetlenie halogenowe
gdyż tylko ono ma odpowiednią barwę i
widmo światła (oświetlenie żarowe -
żarówki mają światło zbyt żółte a
neonówki - zbyt niebieskie i brak
ciągłego widma co fałszuje kolory) W
celu uatrakcyjnienia zdjęcia należy w
akwarium posadzić rośliny - oczywiście
poza obszarem ogrodzonym przez szyby.
Zazwyczaj mimo stosowania bardzo
jasnych lamp, ilość światła jest
niewystarczająca aby robić te zdjęcia bez
statywu. Należy dodatkowo pamiętać że
ryby to istoty ruchliwe a dodatkowo znajdują się w ruchomym środowisku wodnym więc nie powinno się
wydłużać czasu naświetlania bardziej niż 1/8 sekundy.

Metoda ma sporo zalet. Jest jednak pracochłonna, i czasochłonna stresuje ryby i nie nadaje się zupełnie
do robienia zdjęć obrazujących zachowanie ryb. Dodatkowo nie nadaje się do robienia zdjęć rybom
zmieniającym barwę pod wpływem stresu.
W tej metodzie - jak i w pozostałych, należy pamiętać by oś optyczna obiektywu była w miarę
możliwości prostopadła do szyby akwarium, bo w innych przypadkach pojawią się niepożądane
zniekształcenia obrazu.

3
2. Metoda z oświetleniem ukośnym.

W tej metodzie lampa

błyskowa jest
umieszczana na
specjalnej stopce dzięki
której istnieje
możliwość kierowania
światła błyskowego pod
kątem ostrym do osi
optycznej obiektywu.
Światło lampy
błyskowej przechodzi
częściowo przez szkło
akwarium a częściowo
się od niego odbija.
Należy tak ustawić
aparat i lampę aby
strumień światła
odbitego od przedniej szyby nie trafiał w obiektyw. Rysunek pokazuje uproszczony bieg promieni
światła. Kolorem czerwonym zaznaczono promień odbity od szyby którego należy unikać. Reflektor
lampy błyskowej należy ustawić na wartość 50 lub 85mm - czym większa wartość tym mniejsze
prawdopodobieństwo zarejestrowania odblasków ale wraz z wyciąganiem reflektora słabnie oświetlenie
otoczenia fotografowanego obiektu.

Aby umieścić odpowiednio lampę można ją trzymać w ręku (pamiętając o podłączeniu synchronizacji),
na statywie lub na specjalnej stopce do makrofotografii. Stopkę taką, produkcji rosyjskiej można nabyć na
giełdach fotograficznych lub w komisach ze sprzętem foto w cenie ok. 30plz. Niestety wyrób rosyjski nie
jest zbyt trwały i często po krótkim czasie używania powstają w nim wewnętrzne zwarcia. Stopkę taką
można wykonać z modeliny, adaptera "slave" do lamp błyskowych i starej lampy. Metoda ta nie wymaga
sterowania długością błysku przez system TTL, więc może być wykorzystywana przy robieniu zdjęć
starszymi lustrzankami np. aparatami Zenit.

W metodzie tej należy używać obiektywów od dłuższej ogniskowej np. 85 lub 135mm. Czym bliżej
szyby akwarium znajdzie się przednia soczewka obiektywu tym większe prawdopodobieństwo że na
zdjęciu nie będzie widać odblasków. Należy też zadbać by w pomieszczeniu w którym znajduje się
akwarium nie było niepotrzebnych źródeł światła mogących powodować powstanie odblasków. W celu
uniknięcia dodatkowych odblasków dobrze jest ubrać się w ciemny strój - należy pamiętać że światło
lampy błyskowej po opuszczeniu akwarium odbije się od wszystkiego co jest na zewnątrz akwarium.
Dobór przesłony należy przeprowadzić eksperymentalnie - dzięki specyficznemu ułożeniu torów
optycznych w dość szerokim zakresie odwzorowań jest możliwe utrzymanie tych samych parametrów
ekspozycji. Np. dla lampy o GN 40(metryczne), obiektywie 105mm i filmie 100ISO i kącie pomiędzy
osią obiektywu a strumieniem lampy ok. 35 stopni, odwzorowanie ok. 2:1, przesłona wynosi 16-11 przy
czystej wodzie. Należy pamiętać o wprowadzeniu korekcji w zależności od stopnia przejrzystości wody.
W czasie robienia zdjęć można aparat trzymać w dłoniach. Można odchylać go od poziomu w dół, nie
należy odchylać go w górę - zwiększa się prawdopodobieństwo zarejestrowania odblasku.

Zaletami tej metody są:

• prostota i dostępność sprzętu

• stosowanie "długich" obiektywów co pozwala pokazać szczegóły ryb
• możliwość łatwego nadążania za poruszającymi się rybami
4
• oświetlenie ryb pod kątem co pozwala na naturalne odwzorowanie barw
• możliwość stosowania tej metody w przypadku robienia zdjęć przez podwójne szyby akwarium (np.
w zoo)
• stosunkowo mała wrażliwość metody na zabarwienie wody (należy pamiętać o korekcji!)
• możliwość robienia zdjęć pod dość dużym kątem
• brak zależności parametrów ekspozycji od sposobu odbijania światła przez ryby

Wadami tej metody są:

• konieczność używania drogiego sprzętu

• czułość metody na zanieczyszczenia wody
• dość duże rozproszenie światła co zazwyczaj nie pozwala na uzyskanie maksymalnej głębi ostrości
• brak możliwości fotografowania ryb w kryjówkach

3. Metoda z oświetleniem przednim.

W metodzie tej reflektor lampy błyskowej jest umieszczany na przedniej szybie akwarium, w pobliżu
miejsca gdzie oś optyczna obiektywu przecina szybę akwarium. Reflektor lampy należy nastawić na
wartość jak najmniejszą (najszerszy kąt rozsyłania światła). Sama lampa powinna być podłączona do
aparatu przewodem synchronizującym. W metodzie tej należy stosować aparaty które posiadają
możliwość sterowania błyskiem lampy na podstawie światła odbitego od materiału fotograficznego (TTL)
lub na podstawie przedbłysku odbitego od migawki (E-TTL).

Najlepsze wyniki daje użycie punktowego pomiaru światła z odpowiednią korektą.

Zaletami tej metody są:

• możliwość fotografowania ryb kryjących się w niedostępnych od góry kryjówkach

• brak strat światła - można fotografować przy maksymalnych przesłonach
• mała wrażliwość na zabrudzone szyby akwarium

5
• mała wrażliwość na przejrzystość wody

Wadami tej metody są:

• oświetlenie przednie - ryby wydają się mniej kolorowe

• brak oświetlenia dalszych elementów akwarium
• powstawanie odbłysków od tylnej ściany akwarium - nie należy robić zdjęć tą metodą gdy tylnia
ściana akwarium nie jest przesłonięta np. skałami lub roślinami
• brak możliwości korzystania z tej metody gdy akwarium na podwójne szyby (powstają specyficzne
odblaski od dwóch szyb)
• konieczność używania drogiego sprzętu

Istnieje możliwość wykorzystania tej metody przy fotografowaniu aparatami nie posiadającymi
sterowania błyskiem za pomocą pomiaru TTL - konieczna jest lampa z regulatorem tyrystorowym
kosztująca ok. 150plz. W tym przypadku należy lampę umieszczać tak by odległość czujnika regulatora
(z przodu lampy) do żarnika lampy była podobna do odległości punktu przecięcia osi optycznej
obiektywu z szybą akwarium do żarnika lampy. Dodatkowo, w celu wyeliminowania wpływu odbić od
powierzchni ściany akwarium na pracę czujnika, należy reflektor lampy wyposażyć w kołnierz szczelnie
dociskany do szyby akwarium. Kołnierz taki można wykonać z uszczelki lub z tektury. Zazwyczaj mimo
kołnierza sterowanie za pomocą regulatora tyrystorowego daje zdjęcia lekko prześwietlone - należy ten
efekt korygować za pomocą przesłony w obiektywie.

4. Metoda z górnym oświetleniem.

W metodzie tej lampa

błyskowa podłączona
przewodem
synchronizującym do
aparatu jest umieszczana
nad wodą w akwarium w
pobliżu przedniej szyby
akwarium. Metoda ta
bezwzględnie wymaga
sterowania błysku za
pomocą pomiaru TTL.
Możliwe jest
wykorzystanie lampy z
regulatorem
tyrystorowym ale
wymaga demontażu
lampy - czujnik należy
przenieść przed przednią
szybę akwarium. Reflektor lampy należy ustawić w położenie opowiadające możliwie najkrótszej
ogniskowej np. 28mm.

Przy ustalaniu położenia lampy i aparatu należy brać pod uwagę że światło lampy rozsyłane w
maksymalnie szeroki kąt może wpadać bezpośrednio w obiektyw - aby to zjawisko wyeliminować należy
wykorzystać zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia na granicy szkło - powietrze. Ze wzoru na kąt
granicznego odbicia przy przyjęciu że szkło ma współczynnik załamania ok. 1.5 wynika że kąt padania
światła na płaszczyznę szkła w okolicy obiektywu powinien nie być mniejszy niż 41.8 stopnia. Taką
wartość jest łatwo uzyskać jeżeli odległość najdalszej krawędzi reflektora lampy od płaszczyzny
przedniej soczewki obiektywu jest mniejsza niż odległość w pionie od reflektora lampy do osi optycznej

6
obiektywu.

Przy sterowaniu błyskiem należy włączyć punktowy pomiar światła w aparacie a do tego zastosować
korektę jasności błysku - zazwyczaj ok. 0.7EV.

Zaletami tej metody są:

• górne oświetlenie oddające naturalne kolory ryb i miękkie oświetlenie innych elementów akwarium
• mała czułość na zabrudzenia szyby akwarium
• możliwość - w ograniczonym zakresie - nadążania za poruszającymi się rybami
• możliwość fotografowania ryb w ciekawych sytuacjach i zdjęcia "grupowe" a także ryb znajdujących
się blisko powierzchni i przedniej szyby akwarium

Wadami tej metody są:

• konieczność używania drogiego sprzętu

• czułość metody na zanieczyszczenia wody
• dość duże rozproszenie światła co zazwyczaj nie pozwala na uzyskanie maksymalnej głębi ostrości
• brak możliwości fotografowania ryb w kryjówkach

Metodę tę można rozwinąć - wsuwając reflektor lampy błyskowej do wody - daje to bardzo ciekawe
efekty oświetleniowe. Aby nie uszkodzić lampy należy reflektor lampy umieścić w szczelnym woreczku
foliowym.

Jeżeli fotografia ma obejmować dużą część akwarium oświetlenie jedną lampą może powodować że
fotografowany obszar będzie nierównomiernie oświetlony. Wtedy należy użyć dwu lub więcej lamp
błyskowych lub bardziej rozproszyć światło lampy - np. poprzez włożenie reflektora lampy do
niewielkiego, mlecznego pojemnika plastikowego pływającego po powierzchni wody. W celu jeszcze
lepszego rozproszenia światła lampy można nad akwarium umieścić "daszek" z białego kartonu w
przekroju pół-eliptycznym i oświetlić go jedną lub kilkoma lampami od dołu tak by światło lamp odbite
od kartonu i rozproszone trafiło od wody.

5. Używanie lustrzanek dwuobiektywowych w fotografii akwarystycznej.

Za pomocą lustrzanek dwuobiektywowych jest możliwe wykonywanie zdjęć akwarystycznych

przedstawiających duże wycinki akwariów. Główną wadą tych aparatów w fotografii akwarystycznej jest
minimalna odległość ostrzenia - ok. 0.5m.

Z takiej odległości przy obiektywach 80mm można zrobić zdjęcie małego akwarium ale nie pojedynczej
ryby. W celu wykonania zdjęć należy postępować podobnie jak w metodzie 4 z kartonowym
rozpraszaczem światła lub z pojemnikiem rozpraszającym światło. Trzeba się także zaopatrzyć w
odpowiednio długi przewód synchronizujący.

6. Używanie aparatów z celownikiem lunetowym.

Aparaty z celownikiem lunetowym (także automaty i półautomaty) mogą być wykorzystywane w

fotografii akwarystycznej w bardzo ograniczonym zakresie.

Aparaty te zazwyczaj nie posiadają wymiennych obiektywów a minimalna odległość ostrzenia to 0.5m
(dla aparatów typu focus-free 1m). Aparaty nie posiadające możliwości synchronizacji zewnętrznej lampy
błyskowej mogą być wykorzystane tylko przy zastosowaniu wysokoczułego filmu (np. 1600 ISO) - jeżeli
7
ich konstrukcja pozwala na stosowanie takich materiałów - i po wyłączeniu wbudowanej lampy
błyskowej.
W przypadku aparatów potrafiących synchronizować lampę błyskową należy zastosować metodę 4 z
doświadczalnie dobraną przysłoną.

Ustawienie ostrości na aparacie z celownikiem lunetkowym jest trudne ale możliwe - należy przyjąć że
odległość widziana przez aparat "wydłuża" się w wodzie o 30%.

Jeżeli więc chcemy wykonać zdjęcie ryby która znajduje się w odległości 15cm od szyby akwarium a
aparat posiada minimalną odległość ostrzenia 0.5m należy aparat ustawić w odległości ok. 30cm od
przedniej szyby akwarium.

7. Inne uwagi.

Wykonując zdjęcia rybom akwariowym należy przestrzegać zasad ogólnie znanych w fotografom. Należy
pamiętać że stosowanie materiałów fotograficznych o wyższej czułości daje zdjęcia o gorszej kolorystyce
i większym ziarnie. Należy pamiętać że materiały fotograficzne, zwłaszcza negatywy posiadają dość
szeroką tolerancję na błędy doboru nastaw naświetlenia. Mimo jednak dużej tolerancji złe dobranie
parametrów powoduje że uzyskane kolory są niezadowalające: w przypadku zdjęć prześwietlonych
występują duże kontrasty a w przypadku zdjęć niedoświetlonych kontrasty zbyt małe a nasycenie
kolorów - słabe. Dodatkowo uzyskany kolor mocno zależy od laboratorium obrabiającego materiał.

W przypadku wykonywania zdjęć aparatami posiadającymi system TTL sterowania błyskiem ustawienie
korekcji często mniej zależy nie od ubarwienia ryby ale od otoczenia. I tak: zdjęcie kirysa spiżowego na
białym żwirku wymaga korekty +1.7..+2EV a w przypadku tego samego kirysa na żwirku czarnym
można śmiało nie stosować korekty lub korektę - 0.3EV.

Wojciech Hehn
whehn@poczta.onet.pl