BEZPŁATNE WYDANIE SPECJALNE ◊ rp.

pl Niedziela 18 kwietnia 2010

JERZY DUDEK
≥Ostatnia droga Lecha i Marii Kaczyńskich w Warszawie – z Pałacu Prezydenckiego do archikatedry Świętego Jana

Wczoraj Warszawa, dzisiaj Kraków i cały kraj przed telewizorami

Polska żegna
Prezydenta
Ojczyzna potrzebuje pociesze-
nia – mówił abp Kazimierz Nycz
do 100 tysięcy ludzi, którzy
przyszli wczoraj na stołeczny
pl. Piłsudskiego. >A2
Chcieliśmy im podziękować
i ich pożegnać – przy dźwiękach
dzwonów i marszów żałobnych
warszawianie żegnali ofiary
katastrofy. >A3, 4 – 5
Kraków czeka na prezydentów,
premierów i królów oraz
na dziesiątki tysięcy Polaków.
Już wieczorem ma być otwarta
krypta prezydencka. >A8

Ryk silników, łamane drzewa, huk Jesteśmy jak dwie połówki Chciał państwa bez komplek-
rozpadającej się maszyny. tego samego owocu – mówił sów – Bronisław Wildstein
A potem cisza. Była sobota, o swojej żonie Marii o politycznym przesłaniu Lecha
10 kwietnia, godzina 8.56. >A10 Lech Kaczyński. >A12 – 13 Kaczyńskiego. >A14 – 15

∑ Przemówienia Bronisława Komorowskiego, Macieja Łopińskiego, Izabeli Sariusz-Skąpskiej,

Donalda Tuska, kardynała Angelo Sodano >A6 – 7
∑ Fotoreportaż: Polska w żałobie, czyli jak wspólnie przeżywaliśmy tragedię >A11
∑ Zdjęcia wszystkich ofiar katastrofy pod Smoleńskiem >A16
A2 Polska żegna Prezydenta
Modlitwa i hołd
na placu Piłsudskiego
UROCZYSTOŚCI | Blisko 100 tysięcy ludzi pożegnało w Warszawie ofiary katastrofy prezydenckiego samolotu
JAROSŁAW STRÓŻYK
Salwy honorowe, żałobne pie-
śni, przemówienia i modlitwa w
intencji ofiar – w ten sposób ofi-
cjalnie oddano hołd 96 osobom,
które zginęły w sobotę, 10 kwiet-
nia, pod Smoleńskiem. Wśród
tysięcy ludzi oddających na pla-
cu Piłsudskiego hołd były rodzi-
ny ofiar, m.in. córka Lecha i Marii
Kaczyńskich Marta oraz brat
prezydenta Jarosław Kaczyński,
najważniejsi politycy, biskupi
oraz przedstawiciele korpusu
dyplomatycznego.
Nie było trumien. Ołtarz sta-
nowiło olbrzymie płótno, na któ-
rym widniały czarno-białe foto-
grafie tych, którzy zginęli.
Pośrodku stał biały krzyż.
Na placu powiewały biało-
-czerwone flagi przyniesione
przez tłumy uczestników uro-
czystości, wiele przepasanych
było kirem. Były sztandary „Soli-
darności”, portrety Lecha Ka-
czyńskiego, transparenty ze sło-
wami pożegnania. Wiele osób
płakało, trzymając się za ręce w
geście jedności i solidarności.
Punktualnie o godz. 12 w War-
szawie i całej Polsce zawyły syre-
ny oraz rozbrzmiał dźwięk ko-
ścielnych dzwonów, rozpoczy-
nając uroczyste pożegnanie. Na-
stępnie w zupełnej ciszy na pla-
cu Piłsudskiego odczytano na-
zwiska wszystkich ofiar, a woj-
skowy trębacz zagrał utwór
„Śpij, kolego”.
– Świat runął nam po raz dru-
gi w tym samym miejscu świata,
w Katyniu – mówił marszałek
Sejmu Bronisław Komorowski. –
Stoimy tutaj, w tym miejscu
uświęconym historią Warszawy,
aby pożegnać wszystkich, którzy
zginęli w katastrofie. Niewiele
jest chwil w dziejach narodu, w
których wiemy i czujemy, że je-
steśmy naprawdę razem.
Żegnajcie,
Leszku i Marylko
Głos zabrał prezydencki mini-
ster Maciej Łopiński. – Walczyłeś
o wolność. Mówiłeś, że prawda o
Katyniu jest fundamentem wol-
nej Rzeczypospolitej. Byłeś do-
brym, mądrym, otwartym i cie-
płym człowiekiem – wspominał
łamiącym się głosem Lecha Ka-
czyńskiego. – Leszku, słowa: pa-
triotyzm, pamięć historyczna,
polska tożsamość, nie były dla
Ciebie pustymi dźwiękami. Ma-
Niedziela
18 kwietnia 2010
rylko, promieniowałaś ciepłem
nie tylko na rodzinę, na nas
wszystkich – mówił wyraźnie
wzruszony. Kiedy skończył, na
placu odezwała się burza okla-
sków.
Nikt o nich
nie zapomni
W imieniu Rodzin Katyńskich
wystąpiła córka prezesa Federa-
cji Rodzin Katyńskich Andrzeja
Sariusza-Skąpskiego, Izabela.
Odczytała przemówienie, które
jej ojciec miał wygłosić na
uroczystościach w Katyniu, mó-
wiąc, że to przesłanie „nabrało
siły testamentu”.
– Rodziny Katyńskie nie po-
zwolą, aby teraz pokonał je ból.
Będą trwały – mówiła.
Premier Donald Tusk podkre-
ślił: – Nikt nie pamięta, aby kie-
dykolwiek tak wielu tak wybit-
nych zginęło w jednej okrutnej
chwili. Musimy dalej ponieść ich
marzenia i ponieść ich nadzieje,
to największa rzecz, jaką może-
my im dzisiaj dać. I pamiętać. Bę-
dziemy pamiętać.
W uroczystości oprócz mar-
szałka Sejmu, premiera i człon-
ków rządu wzięli udział także
marszałek Senatu Bogdan Boru-
sewicz, szef Parlamentu Euro-
pejskiego Jerzy Buzek, byli pre-
zydenci Lech Wałęsa i Aleksan-
der Kwaśniewski oraz parla-
mentarzyści.
Uroczystość żałobną zakoń-
czyły trzy salwy karabinowe i
odegrany przez orkiestrę woj-
skową marsz żałobny Fryderyka
Chopina. Po niej na placu odpra-
wiona została uroczysta msza św.
żałobna koncelebrowana przez
episkopat Polski.
Ekumeniczna modlitwa
za ofiary
Przewodniczył jej nuncjusz
apostolski w Polsce abp Józef
Kowalczyk. Zastępował papie-
skiego delegata kard. Angelo So-
dano, który z powodu odwoła-
nia wszystkich lotów do Polski
po wybuchu wulkanu na Islandii
nie dotarł na sobotnie uroczy-
stości. Dotarła za to homilia, któ-
rą miał wygłosić.
– Niechaj głęboka wiara pol-
skich chrześcijan podtrzyma ich
w chwili kolejnej próby w pełnej
cierpienia historii tego narodu –
czytał słowa papieskiego wy-
słannika abp Kowalczyk. – Po-
rp.pl/tragedianarodowa ◊
wierzamy dziś w ręce miłosier-
nego Boga wszystkich, którzy
niespodziewanie zginęli w tra-
gicznej katastrofie, jak również
rzesze żołnierzy polskich okrut-
nie zamordowanych w Katyniu
w roku 1940.
Odbyła się też ekumeniczna
modlitwa w intencji ofiar. Przed-
stawiciele Kościoła prawosław-
nego odśpiewali fragment pani-
chidy, nabożeństwa żałobnego
Kościołów wschodnich. Modli-
twę odprawił też przedstawiciel
Kościoła ewangelicko-augsbur-
skiego.
Na zakończenie głos zabrał
przewodniczący episkopatu
Polski abp Józef Michalik.
Wspominał Lecha Kaczyńskiego
i jego zasługi dla Polski. Podkre-
ślił, że naród poprzez udział w
uroczystościach żałobnych po-
kazuje, iż tragicznie zmarli byli
ludźmi najwyższego szacunku,
skoro w Polsce i na całym świecie
reakcja na to wydarzenie jest tak
niezwykła.
– Ta tragiczna śmierć ujawniła
wiele spraw niezwykłych, ukaza-
ła nowe oblicze polskiego naro-
du, który może ma i wady, ale zo-
baczyliśmy i dotknęliśmy po
prostu, jak wielkie ma serce
– mówił abp Michalik. ∑
◊ rp.pl/tragedianarodowa
Tylu ich było
w tym samolocie...
STOLICA | Puste miasto, tłumy na placu, łzy i wzruszenie
IZABELA KRAJ
Górnicy i studenci, nauczyciele i dele-
gacja kominiarzy, warszawianie i mie-
szkańcy najodleglejszych zakątków
Polski przybyli na centralny plac stoli-
cy. Stali w ciszy, czasami płakali. Zbia-
ło-czerwonymi flagami z kirem, z
kwiatami.
Już od godz. 9 na uroczystości cze-
kało tam ponadtysiąc osób.
– Przyszłam wcześniej, bo się ba-
łam, że będę się musiała przeciskać.
Teraz mam doskonałe miejsce dogod-
nego pożegnania tych wszystkich
wspaniałych ludzi, którzy zginęli w
katastrofie – mówiła warszawianka
Jolanta Sadowska.
Janina Markowska przyjechała ra-
no z Łodzi. – Bałam się, że zabłądzę.
Na szczęście harcerze wszystko mi
wytłumaczyli – mówiła już na placu.
Zmarli spoglądali uśmiechnięci ze
zdjęć naołtarzu. –To bardzo wzrusza-
jące. Patrzę na nich wszystkich,
naprezydencką parę, nate dziewczy-
ny stewardesy inanaszego Józefa Pił-
sudskiego, czyli aktora Janusza Za-
krzeńskiego, i co chwila lecą mi łzy.
Ten ołtarz pokazuje, jak wielu ich było
w tym nieszczęsnym samolocie, mło-
dych i starych. To przecież przekrój
naszego społeczeństwa –oceniła Bar-
bara Szalińska. Usiadła na własnym
stołeczku przypierwszej barierce,tuż
zasektorem dla rodzin.
Gdy chwilę potem premier Donald
Tusk mówił: „Lista tych, którzy zginęli,
18 kwietnia 2010
to jak cała Polska icała nasza historia”,
pani Barbara szepnęła wzruszona:
–Anie mówiłam...
Niedaleko Zachęty grupka studen-
tów trzymała nieduży transparent
„Żegnamy Władysława Stasiaka”.
– Studiujemy na różnych uczel-
niach tu wWarszawie, ale wszyscy po-
chodzimy zWrocławia. Tak jak Włady-
sław Stasiak. Poznaliśmy go trzy lata
temu, gdy pracował w Ministerstwie
Administracji i potem w BBN. To był
bardzo ciepły, serdeczny i niezwykle
inteligentny facet. Bardzo nam go żal
–tłumaczył Kacper Koniak.
Na pl. Piłsudskiego
modlimy się zawsze,
gdy dzieje się coś
wielkiego i tragicznego
Przy fontannie w Ogrodzie Saskim
ktoś postawił zdjęcie prezydenckiej
pary, przed którą płonęły świeczki
tworzące napis:„96 ofiar”.
– Żegnam tu wielkie kobiety pol-
skiej sceny politycznej, które osiągnę-
ły sukces bez obowiązkowego paryte-
tu: panie Gęsicką, Jarugę-Nowacką,
Szymanek-Deresz, Natalli-Świat. Ta-
kich osobowości icharakterów chyba
żadna partia już nie będzie miała
–stwierdziła PaulinaSzymczak zWar-
szawy.
Niedziela
Polska żegna Prezydenta
– Gdy oglądałam relacje z Sejmu,
wypatrywałam wąsatego posła Putrę.
Teraz już nigdy jego komentarza nie
usłyszę – ze ściśniętym gardłem mó-
wiła AnnaBiałas zBydgoszczy.
Andżelika Korsak wtuliła się w ra-
mię męża iwytarła łzy, gdy prezydenc-
ki minister Maciej Łopiński mówił
oMarii Kaczyńskiej „Marylko... Podzi-
wiałem twoją mądrość, takt iniezależ-
ność poglądów....”.
– Taka była. A za życia Polacy nie
zdążyli jakoś jej docenić – stwierdziła
pani Andżelika.
Po mszy wiele osób zostało jeszcze
napl. Piłsudskiego, by już indywidual-
nie się pomodlić przy ołtarzu, zrobić
zdjęcie. –Fotografia to taka indywidu-
alna pamiątka tej tragicznej historii,
która się dzieje na naszych oczach
– skomentował Damian Sadowski,
który z aparatem przed telebimem,
naktórym wyświetlano sylwetki ofiar,
czekał z rodziną aż pojawi się odpo-
wiednie ujęcie z nazwiskiem Lecha
Kaczyńskiego.
W trakcie uroczystości i kilka go-
dzin przed nimi doskonale się spisali
harcerze i służby porządkowe. Aż
do ostatniego momentu mszy rozno-
sili wodę, jabłka, batoniki. Potem kie-
rowali ruchem naplacu. Ale autobusy
nie odjeżdżały z placu pełne. Najwięk-
szy tłum ruszył w kierunku Starówki.
Wiele osób czekało na przeniesienie
trumien prezydenckiej pary z Pałacu
Prezydenckiego do archikatedry.
—współpraca: Agnieszka Grotek,
Robert Biskupski
Prezydent z żoną
opuścił swój dom.
Na zawsze
ARCHIKATEDRA
Trumny Lecha i Marii
Kaczyńskich zostały
przeniesione
z Pałacu Prezydenckiego
do archikatedry św. Jana
Konduktowi towarzyszył wielo-
tysięczny tłum zebrany wzdłuż
Krakowskiego Przedmieścia,
Miodowej i Świętojańskiej.
Gdy trumny przejeżdżały
wolno ulicami, biły werble żoł-
nierskie, ludzie machali flagami
i chorągiewkami, rzucali kwiaty,
bili brawo. Niektórzy klękali.
Trumna Lecha Kaczyńskiego
przykryta była Proporcem Pre-
zydenta RP – identycznym z
przedwojenną Chorągwią Rze-
czypospolitej, którą złożono
na trumnie marszałka Józefa
Piłsudskiego. Na trumnie Marii
Kaczyńskiej spoczywała biało-
-czerwona flaga.
Orszak żałobny prowadzili
przedstawiciele duchowień-
stwa, córka Marta z mężem, Ja-
rosław Kaczyński i brat prezy-
dentowej – Konrad Mackiewicz.
– Prezydent z żoną opuścił
dom na Krakowskim. Już nigdy
do niego nie wrócą. Ale tam te-
raz smutno musi być w tym
gmachu... – skomentowała mło-
da dziewczyna w tłumie na Kra-
kowskim Przedmieściu
W archikatedrze parę prezy-
dencką pożegnał arcybiskup
Kazimierz Nycz.
– Lech Kaczyński bywał tu ja-
ko młody człowiek, jako prezy-
dent Warszawy i jako prezydent
A3
ROBERT GARDZIŃSKI
RP. Dziś jest tu po raz ostatni.
Mam nadzieję, że zdaliśmy
wszyscy egzamin z postaci pre-
zydenta. Z solidarności i patrio-
tyzmu. To prawdziwy egzamin
dojrzałości – mówił metropolita
warszawski.
Do godz. 7 rano w niedzielę
w kościele przy Świętojańskiej
trwało całonocne czuwanie
przy zmarłych. Była to szansa
dla tych, którzy nie zdążyli się
pożegnać z Lechem i Marią Ka-
czyńskimi w Pałacu Prezydenc-
kim. Od wtorku, kiedy w sali ko-
lumnowej wystawiono trumny,
oddało im hołd 180 tys. osób.
Jeszcze w sobotę rano kolej-
ka przed Pałacem Prezydenc-
kim rosła. Mimo że było wiado-
mo, że ok. godz. 15 bramka
do wejścia zostanie zamknięta,
ciągle ustawiały się nowe osoby.
Robiło się nerwowo.
– Zrobiły się dwie kolejki. Jak
będzie wchodzić jedna, druga
musi się zatrzymać – krzyczała
harcerka ze służb porządko-
wych.
O godz. 14.53 zamknięto wej-
ście. Ale odbyło się to spokojnie.
– Szkoda, że nie weszłam. Ale
trudno. Poczekam do wyprowa-
dzenia trumien – mówiła Jani-
na Długosz z Warszawy.
– Nie udało mi się bezpośred-
nio pożegnać pary prezydenc-
kiej, więc tylko złożę kwiaty, któ-
re przyniosłam, przed Pałacem
i zapalę świeczkę. Prezydentowi
i wszystkim ofiarom katastrofy
– stwierdziła Katarzyna Kowalik
z Poznania.
—ikr, mgc, ag
A4 Polska żegna Prezydenta Niedziela
18 kwietnia 2010 rp.pl/tragedianarodowa ◊

PIOTR NOWAK

≥Portrety pary prezydenckiej wyróżniono na ołtarzu biało-czerwoną obwódką

Wszyscy
byliśmy
razem
Wspólna modlitwa, salwy karabinowe i zwykła
ludzka zaduma. Tysiące Polaków żegnało
JAKUB OSTAŁOWSKI

wczoraj w Warszawie ofiary katastrofy

pod Smoleńskiem. Nikt nie wstydził się łez
≥Msza święta rozpoczęła się po oficjalnych uroczystościach na pl. Piłsudskiego
 ◊ rp.pl/tragedianarodowa
Niedziela
18 kwietnia 2010 Polska żegna Prezydenta A5

PIOTR NOWAK
≥Samo południe. Do zgromadzonych dociera dźwięk syren i bijących dzwonów
SZYMON ŁASZEWSKI

≥Piątek, godz. 21.12. Służby porządkowe spędzą na placu całą noc

ROMAN BOSIACKI
KUBA KAMIŃSKI

JERZY DUDEK

≥Wielu Polaków przyszło z flagami ≥Godz. 10.15 Ludzie już zbierają się w okolicach miejsca uroczystości ≥Chwila zadumy nad zmarłymi
A6 Polska żegna Prezydenta
Przemówienia wygłoszone w sobotę podczas uroczystości żałobnych na placu Piłsudskiego w Warszawie
Kardynał Angelo Sodano
Nie straciliśmy
ich na zawsze
O J
jciec Święty Bene-
dyktXVIpowierzył mi za-
szczyt reprezentowania go
przedwami wtych bole-
snych okolicznościach,
abym wyraził wobec was
całą jego solidarność iojcowską bliskość.
Zeswej strony zwielką chęcią przyjąłem
to zadanie, również ze względu naszcze-
gólne więzy łączące mnie znarodem pol-
skim, więzy sięgające lat pontyfikatu czci-
godnego sługi Bożego JanaPawła II.
Wraz znim przybywałem dowas
przyróżnych okazjach, a wWatykanie
miałem zaszczyt współpracować przez
ponad 15 lat ze zmarłym papieżem jako
jego sekretarz stanu. Przekazał mi on
wielką miłość dowaszego narodu, do jego
historii, do jego kultury, anade wszystko
do jego niezłomnej wiary wChrystusa
Odkupiciela. Dziś jestem tutaj zwami,
błagając Boga, aby raczył dać nagrodę
sprawiedliwych panu prezydentowi
Rzeczypospolitej itym wszystkim, którzy
razem znim zostali niespodziewanie za-
brani z tego świata. Tę mszę świętą konce-
lebrują drodzy biskupi polscy
–zasłużeni pasterze różnych Kościołów
lokalnych tej ziemi, uświęconej historycz-
ną wiarą tylu swoich synów. Niech mi bę-
dzie wolno pozdrowić przedstawicieli
władz wielu krajów, którzy przybyli tu,
aby złączyć się w cierpieniu ztym drogim
narodem, który przez stulecia, wsercu
Europy, był bastionem cywilizacji.
Tutaj zaczyn Ewangelii przeniknął życie
ludu, podniósł go duchowo idał mu
horyzont nadziei, także wnajtrudniej-
szych chwilach jego ponadtysiącletniej
historii.
Dziś ta sama Ewangelia oświeca naszą
drogę, gdy płaczemy nad tymi, którzy nie-
spodziewanie odnas odeszli.
Sługa Boży Jan Paweł II pozostawił
nam książkę, która może być najlepszą
pomocą w stawianiu czoła próbom, ja-
kie niesie ze sobą obecny czas. Mam
na myśli książkę zatytułowaną „Prze-
kroczyć próg nadziei”.
W niej sługa Boży zaleca, byśmy patrzyli
na Chrystusa jako jedyną drogę, na któ-
rej możemy dostrzec światło
w tragediach historii. Światło to, jak mó-
wił, zostało nam dane przez Kogoś, Kto
dzierży losy tego przemijającego świata,
Kogoś, Kto jest Alfą i Omegą dziejów
człowieka, zarówno indywidualnych,
jak i zbiorowych. A ten Ktoś to jest
Miłość, Miłością uczłowieczoną, Miło-
ścią ukrzyżowaną i zmartwychwstałą,
Miłością bez przerwy obecną wśród lu-
dzi. On jeden mówi: „Nie lękajcie się!”.
W tej perspektywie wiary brzmią w na-
szym sercu słowa pocieszenia,
skierowane przez Jezusa do Marty,
która płakała nad śmiercią swego brata
Łazarza: „Marto, twój brat zmartwych-
wstanie”. Tak, zmartwychwstanie,
powtarza jej Pan, dodając uroczyście:
„Ja jestem zmartwychwstaniem i ży-
ciem; kto wierzy we mnie, choćby
i umarł, żyć będzie, a każdy, kto żyje
i wierzy we mnie, nie umrze na wieki”.
Te słowa rzucają promień światła na na-
sze cierpienie, gdy opłakujemy odejście
z tego świata tylu tak bliskich nam
osób. W świetle wiary wiemy, że nie
straciliśmy ich na zawsze. Wiemy, że uj-
rzymy ich pewnego dnia i że to
spotkanie trwać będzie wiecznie.
Niedziela
18 kwietnia 2010
To właśnie wyznajemy w uroczystości
w „Credo”: „wierzę w ciała zmartwych-
wstanie i żywot wieczny”.
Wyraża to też w sposób niezrównany
liturgia Kościoła w prefacji za zmarłych
słowami: „Życie Twoich wiernych, o Pa-
nie, zmienia się, ale się nie kończy, i gdy
rozpadnie się dom doczesnej piel-
grzymki, znajdą przygotowane w niebie
wieczne mieszkanie”.
Niosą nam dziś pociechę również sło-
wa apostoła Pawła, który pisał
do chrześcijan w Rzymie, doświadczo-
ny strasznymi prześladowaniami ze
strony cezara. Do tej wspólnoty, nazna-
czonej głębokim bólem, apostoł pisał:
„Któż nas może odłączyć od miłości
Chrystusa? Utrapienie, ucisk czy prze-
śladowanie, głód czy nagość,
niebezpieczeństwo czy miecz?
Ale we wszystkim tym odnosimy pełne
zwycięstwo dzięki Temu, który nas umi-
łował. Nic nas nie zdoła odłączyć
od miłości Boga, która jest w Chrystusie
Jezusie”.
Niechaj głęboka wiara polskich chrze-
ścijan podtrzyma ich w chwili kolejnej
próby w pełnej cierpienia historii tego
narodu. Bracia i Siostry, Drodzy
Polscy Przyjaciele! Nieodżałowanej
pamięci papież Jan Paweł II napisał
kiedyś dramat zatytułowany
„Brat naszego Boga”.
Mówił w nim o tym, że między każdym
człowiekiem a próbą zrozumienia go
wyrasta „pasmo dla historii niedostęp-
ne”. Obecnie, w obliczu nowego
dramatu narodu polskiego, widzimy,
że istnieje też „niedostępne” dla rozu-
mu ludzkiego „pasmo historii” narodów.
W encyklice „Salvifici doloris” z ro-
ku 1984 Jan Paweł II mówił nam, że
cierpienie jest niemal nieodłączne
od ziemskiej egzystencji człowieka,
a zatem niemal nieodłączne od drogi
życia narodów. Jednakże na tej drodze
wierzący umieją zawsze spotkać Chry-
stusa, który objawia im, przynajmniej
po części, misterium cierpienia, tajem-
nicę cierpienia.
Co więcej, wierzący nauczyli się,
że w krzyżu Chrystusa jest źródło,
z którego wypływają dla nich strumie-
nie wody żywej. W tej godzinie
cierpienia z powodu utraty tylu bliskich
osób możemy zatem patrzeć
na Chrystusa umarłego i zmartwych-
wstałego dla nas i powtarzać
za świętym Pawłem: „Wszystko mogę
w tym, który mnie umacnia”.
Umocnieni tą wewnętrzną pewno-
ścią, drodzy Bracia i Siostry,
powierzamy dziś w ręce miłosiernego
Boga wszystkich, którzy niespodziewa-
nie zginęli w tragicznej katastrofie
pod Smoleńskiem, jak również rzesze
żołnierzy polskich okrutnie zamordo-
wanych w Katyniu w roku 1940. Niech
na ich grobach powiewa zawsze biało-
-czerwona flaga ojczysta!
A chwalebny krzyż Chrystusa na tych
grobach niech przypomina nam zawsze
o wierze tych, którzy nas poprzedzili
w drodze do domu Ojca.
W ten sposób, w duchu pocieszającej
nas prawdy wiary o wspólnocie ze
świętymi, będziemy zawsze odczuwali,
że są blisko nas. Amen!
—dziekan kolegium kardynalskiego,
emerytowany sekretarz Stolicy Apostolskiej
Izabela Sariusz-Skąpska
Jeśli zapomnę o nich,
Boże, zapomnij o mnie
eśli zapomnę o nich, Ty, Boże na
niebie, zapomnij o mnie. Słowa
tej z serca płynącej modlitwy
szeptały pokolenia Polaków,
powtarzały ją przez
dziesięciolecia kobiety, których
mężowie trafili do sowieckiej niewoli we
wrześniu 1939 roku, gdzie przepadli bez
wieści. A nazwiska ich po latach pojawiły się
na listach mordu katyńskiego. Słowa
przestrogi przed zapomnieniem
powtarzały osierocone córki i pozbawieni
ojców synowie w epoce komunizmu
traktowani jak obywatele drugiej kategorii,
na co dzień karani przez system za winy
niepopełnione.
Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie,
zapomnij o mnie. Rodziny Katyńskie
wpisywały te słowa na tablice pamiątkowe i
stawiane po 1989 roku pomniki, słowa
przeciw zapomnieniu powtarzano podczas
uroczystości w kraju i wypowiadano na
polskich cmentarzach wojennych w
Katyniu, Charkowie, Miednoje.
Tak miało być także 10 kwietnia 2010 roku.
Pielgrzymi jechali tam, aby przed
tabliczkami epitafijnymi swoich bliskich
zapalić świece. Jechali, aby pod stołem
ofiarnym złożyć wiezione z Polski kwiaty.
Na pokładzie prezydenckiego samolotu
znaleźli się przedstawiciele Federacji
Rodzin Katyńskich, aby samą obecnością
dawać świadectwo swojemu przesłaniu.
Rodziny Katyńskie mówią o tragedii sprzed
lat najprościej. Stawiają sobie proste cele,
bo prawda, także prawda o zbrodni, jest
Maciej Łopiński
Leszku, byłeś dobrym
człowiekiem
P
anie Prezydencie, 10 kwietnia
był Pan, tak jak każdego innego
dnia, na służbie. Na służbie Rze-
czypospolitej. Zmierzał Pan do
Katynia, abyoddać hołd ofiarom
ludobójczego mordu sprzed 70
lat. Na tej drodze dosięgnęła Pana tragiczna
śmierć. Leszku, Leszku. Słowa patriotyzm,
pamięć historyczna, polskatożsamość nie
były dla Ciebie pustymi dźwiękami. Nasyca-
łeś je głęboką treścią. Ostatni piątkowy wie-
czór spędziliśmy wspólnie. Poprosiłeś nas do
Belwederu, gdzie pracowałeś nad ostateczną
wersją swojego wystąpienia. Powiedziałeś
nam wtedy,że prawda o Katyniu jest funda-
mentem wolnej Rzeczypospolitej, tak jak ka-
tyńskie kłamstwo było fundamentem PRL.
Powiedziałeś też, że racje nie są rozłożone
równo między wszystkie narody, że rację ma-
ją ci, którzy walczą o wolność. Sam też wal-
czyłeś o wolność, począwszy od przedsierp-
niowej opozycji demokratycznej. Poznali-
śmy się 26 lat temu na konspiracyjnym spo-
tkaniu podziemnej „Solidarności”. Od po-
czątku wiedziałem, że jesteś człowiekiem, na
którym można polegać. Umiałeś mówić po-
ważnymi słowami o wielkich sprawach, ale
rp.pl/tragedianarodowa ◊
prosta. 10 kwietnia 2010 roku z ust
przedstawiciela Rodzin miały paść te słowa:
przyjechaliśmy z naszymi dziećmi,
wnukami i prawnukami ofiar, aby nad
grobami ojców przekazać im nasze
przesłanie – pilnujcie tego miejsca,
pilnujcie godnej pamięci waszych
przodków. Nigdy nie pozwólcie, aby ta
pamięć była zawłaszczana przez obce
osoby, jak to niestety często ma miejsce.
Przekażcie kiedyś to posłanie swoim
dzieciom, niech ta pamięć trwa. Jeszcze raz
powtarzam i zobowiązuję was – pilnujcie
tego miejsca i pamięci waszych przodków.
Autor tego apelu, mój ojciec Andrzej
Sariusz-Skąpski, prezes Federacji Rodzin
Katyńskich, nie dotarł do zebranych na
Cmentarzu Katyńskim, a jego przesłanie
nabrało siły testamentu. Rodziny Katyńskie
nie pozwolą, aby teraz pokonał je ból. Będą
trwały. W kwietniu Las Katyński budzi się
do wiosennego życia. Wśród sosen, które
widziały mord sprzed 70 lat, odzywają się
ptaki. Gdy przybywają tam pielgrzymi,
poruszają zawieszony w podziemnej niszy
dzwon, zgodnie z zamysłem projektanta
bije on pomordowanym, którzy tam
od 70 lat oczekują zmartwychwstania.
Dźwiękom podziemnego dzwonu z
Polskiego Cmentarza Wojennego wtóruje
teraz cisza, która po tragedii 10 kwietnia
zapadła nad innym lasem, po drugiej
stronie Smoleńska. Jeśli zapomnę o nich,
Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie.
—córka prezesa Federacji Rodzin Katyńskich
miałeś też poczucie humoru, dystans do sa-
mego siebie. Byłeś dobrym, mądrym, otwar-
tym, ciepłym człowiekiem. Pani Prezydento-
wo, nasza wspaniała Pierwsza Damo. Maryl-
ko,znaliśmysię tyle lat. Zawsze podziwiałem
Twoją mądrość, Twój takt, ale także niezależ-
ność poglądów.Promieniowałaś ciepłem nie
tylko na swoją rodzinę, ale także na nas
wszystkich. Panowie Ministrowie. Współpra-
ca z Wami była dla mnie prawdziwym za-
szczytem. Na służbie Rzeczypospolitej nie
zapominaliśmy o zwykłej, ludzkiej przyjaźni.
Księże Romanie, Koleżanki i Koledzy z kan-
celarii, przed drzwiami Waszych pustych po-
kojówpalą się znicze, leżą kwiaty. Nie mam
słów, żeby wypowiedzieć swój żal i ból.
Członkowie delegacji prezydenta, pasażero-
wie i załogo tragicznego lotu do Smoleńska,
przedstawiciele państwa, centralnych insty-
tucji, posłowie, senatorowie, generałowie,
oficerowie Wojska Polskiego, funkcjonariu-
sze, Rodziny Katyńskie – Rzeczpospolita de-
legowała do Katynia swoich najlepszych
przedstawicieli. Zginęliście na posterunku.
Wieczne odpoczywanie racz im dać Panie.
—szef gabinetu prezydenta Lecha Kaczyńskiego
◊ rp.pl/tragedianarodowa
≥Sobotnie uroczystości na placu Piłsudskiego. Izabela Sariusz-Skąpska, Maciej Łopiński, Bronisław Komorowski, przemawia Donald Tusk
Bronisław Komorowski
Niedowierzanie,
ból, rozpacz
S T
toimy tutaj, w tym miejscu uświę-
conym historią Warszawy. Sto-
imy, aby pożegnać wszystkich,
którzy zginęli w katastrofie koło
Smoleńska. Z drżeniem serca od-
czytujemy każde z 96 imion i na-
zwisk. (...) Niewiele jest takich chwil w dzie-
jach narodu, kiedy wiemyiczujemy,że jeste-
śmy w pełni razem. Że łączą nas i myśli, i
uczucia. Katastrofa samolotu pod Smoleń-
skiem do takich właśnie chwil należała. Nie-
dowierzanie, ból, rozpacz, poczucie pustki –
wtych dniach wszyscy czuliśmy to samo i tak
samo.Świat runął nam po raz drugi w tym sa-
mym miejscu świata. Polacy, ludzie różnego
wieku i różnych przekonań spontanicznie
zbierali się tu, na tym placu w Warszawie,
przed Pałacem Prezydenckim, na ulicach
Warszawy i wielu, wielu innych miast Polski,
by oddać hołd ofiarom tragicznej katastrofy.
Wkatastrofie zginęli: wybranyprzez naród
prezydent Rzeczypospolitej Lech Kaczyński
ijego małżonkaMaria, ostatni polski prezy-
dent na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski.
Trudno o bardziej dramatycznysymbol cią-
głości polskich losów i naszej walki o niepod-
ległe państwo.
Łączymy się w bólu z najbliższą rodziną Le-
cha Kaczyńskiego,zcórką Martą, którastra-
ciła oboje rodziców, z ciężko chorą matką Ja-
dwigą i z bratem Jarosławem. Bratem i naj-
bliższym przyjacielem.
Przypomnę jeszcze jeden symbol, jedno na-
zwiskosymbol. Zginęła Anna Walentyno-
wicz, która stała przecież u zarania wielkiego
ruchu polskiej „Solidarności”. W katastrofie
Polska straciła dowódców Sił Zbrojnych, zgi-
nęli posłowie i senatorowie z wszystkich klu-
bów parlamentarnych. Odeszli od nas ludzie,
którzy kierowali ważnymi instytucjami pań-
stwa i ważnymi organizacjami społecznymi.
Duchowni różnych wyznań, załoga samolotu
ioficerowie ochrony. Zginęli byli żołnierze
Armii Krajowej i przedstawiciele Rodzin Ka-
tyńskich. Za wszystkich, którzy zginęli, za
Niedziela
18 kwietnia 2010
wszystkich wypowiadamy słowa: Wieczne
odpoczywanie racz im dać Panie. Dziś są
nam bliżsi niż kiedykolwiek. Pamięć prze-
zwycięża śmierć.
Wtrudnych dla naszej ojczyzny dniach nie
jesteśmy, nie byliśmy sami. Jesteśmy zatem
wdzięczni obywatelom Rosji, którzy sponta-
nicznie okazywali PolsceiPolakom swoje
współczucie. (...)
Polacyprzez wiele lat nie mogli mówić o Ka-
tyniu. A ci, którzy odważyli się głosić prawdę,
byli prześladowani i więzieni. Dziś prawda ta
staje się własnością świata: o przemocy, o
podstępie, o zakłamaniu. Dla tej właśnie
prawdy wyruszyli do Katynia tragicznie
zmarli w katastrofie. Miejmy nadzieję, że o tej
prawdzie dzięki nowej ofierze świat już nie
zapomni.
Wostatnich dniach widzieliśmy Polskę wyci-
szoną i skupioną. Chcielibyśmy, aby w imię
tych, którzy tragicznie odeszli, ten nastrój
przekroczył dni żałoby. Bo pewnie będziemy
się w przyszłości spierać nieraz. Takajest
ludzka natura i taki jest sens demokratyczne-
go kanonu. Ci, którzy oddali swoje życie, też
mieli różne poglądy polityczne, odmienne
polityczne rodowody.Śmierć ich połączyła.
Oddamy im prawdziwy hołd, jeżeli nasze
spory będą sporami o Polskę, o jej kształt, o
jej przyszłość. Jeżeli w osobie o innych poglą-
dach politycznych zdołamy dostrzec i doce-
nić drugiego człowieka.
Każdy z tych, którzy oddali sweżycie, miał
swoje plany na przyszłość, marzenia doty-
czące swoich bliskich. Marzenia o szczęściu
tych, których kochał i przez których był ko-
chany. (...) Każdy z tych, którzy zginęli, miał
też swoje marzenie o Polsce. Żegnamy ich zo-
bowiązani wobec ich życia, ich pracy i ich
marzeń. Zobowiązani razem wobec Polski.
Dlatego do słów żalu i pamięci dołączamy z
nadzieją i prośbą: Coś ją osłaniał tarczą swej
opieki od nieszczęść, którepognębić ją miały,
ojczyznę wolną pobłogosław Panie.
—marszałek Sejmu
Polska żegna Prezydenta
Donald Tusk
Ponieść ich marzenia
i ponieść ich nadzieje
ydzień temu dotarła do każdego
znas, do naszej ojczyzny
tragiczna wiadomość
okatastrofie i jej ofiarach.
Wiadomość, która nie dotarła do
naszych umysłów i serc chyba
jeszcze do dziś, bo rozmiary tej tragedii,
największej w dziejach powojennej Polski,
przekraczają nasze możliwości rozumienia
tego,cosię stało. Nikt z nas nie pamięta, aby
kiedykolwiek tak wielu tak wybitnych
zginęło w jednej okrutnej chwili, ale wszyscy
pamiętamy ten moment, kiedy te straszne
słowa do nas zaczęły docierać. Kiedy
odczytywano tę listę nie do zaakceptowania,
nie do zrozumienia, nie do przyjęcia, a
jednak prawdziwą listę ofiar, i te pierwsze
imiona i nazwiska prezydenta
Rzeczypospolitej Lecha Kaczyńskiego, jego
małżonki Marii.
Takie rzeczy się nie zdarzają, takie rzeczy są
niemożliwe. Tak jak niemożliwe było
zrozumienie kolejnych nazwisk i kolejnych
nazwisk. I słyszeliśmy tylko swój i innych
szloch przy każdym z tych nazwisk. Talista to
jak cała Polska i jak cała nasza historia.
Dziś tu wiszą obok siebie zdjęcia, np. zdjęcie
prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego
izdjęcie Natalii Januszko–tego najstarszego
bohatera tragedii i tej najmłodszej. On miał
lat 91, ona lat 23.
Prezydent Ryszard Kaczorowski to Syberia,
to Monte Cassino, to dramatyczna emigracja
ito sen o niepodległej Polsce i on doczekał tej
swojej wymarzonej niepodległej Polski.
ANatalia to takie szczęście młodej
dziewczyny, szczęście, że żyje w wolnym
kraju i że może mieć marzenia i nadzieję na
szczęście w swoim osobistym życiu. Oni
wszyscy, począwszy od Pana Prezydenta
ijego małżonki, oni wszyscy mieli ciągle
jakieś nadzieje i marzenia dotyczące ich
życia i dotycząceojczyzny.
To dla nas wszystkich jest bardzo poważna
próba. Ich świadectwem – świadectwem ich
A7
PIOTR NOWAK
dobroci, wielkości – było ich życie, ale czym
się stanie ich śmierć, tak tragiczna i tak nie do
przyjęcia, to już zależy od naszych serc i
naszych umysłów, czy ta śmierć nabierze
najgłębszego sensu.
Różnimy się wszyscy tak, jak oni różnili się
życiorysami, poglądami, wiekiem na
pokładzie tego samolotu, ale najgłębszy
sens wspólnoty, która rodzi się w chwili
żałoby,musi przetrwać w nas, bo wtedy
iśmierć nabierze tego szczególnego,
najgłębszego sensu.
Przed nami też ważne zadania. Po pierwsze,
tak jak dziś składamyhołd wszystkim
zmarłym w tej tragicznej katastrofie, tak
pamiętać musimy o ich najbliższych,
odzieciach, rodzicach, rodzeństwie.
Jesteśmy tu po to i po to jest także państwo
polskie, aby o nich zawsze pamiętać.
Jesteśmy tu także po to, żeby pamiętać, że
każdego dnia, kiedy będzie takapotrzeba,
będziemy na tej smutnej płycie lotniska
czekać na kolejne trumny.Nie spoczniemy,
dopóki wszystkie ciała nie znajdą spoczynku
wojczystej ziemi.
Przed nami także próba, bardzo trudna
próba, ciężkiej pracy,tak abyich praca nie
poszła na marne. Musimy sprostać tej próbie
–myjakoludzie i myjakopolskie państwo –
tak aby pomoc bliskim, ale też pomoc
ojczyźnie, była każdego dnia faktem.
Imusimy też sprostać wyzwaniu
największemu: dobrze odczytać nadzieje,
marzenia, myśli zmarłych, tak aby cała
Polska i wszyscy Polacy potrafili ponieść je
dalej. Ponieść ich marzenia i ponieść ich
nadzieje. To największa rzecz, jaką możemy
im dzisiaj dać. I pamiętać. Będziemy
pamiętać.
—prezes Rady Ministrów
Przemówienia za PAP.
◊ Pełne wersje wystąpień
rp.pl/tragedianarodowa
A8
Ostatnia droga
pary prezydenckiej
KRAKÓW | Milion osób przyjedzie pożegnać Lecha i Marię Kaczyńskich?
KATARZYNA BOROWSKA
AGNIESZKA NIEWIŃSKA
Trumny z ciałami Marii i Lecha Ka-
czyńskich zostaną przetransportowa-
ne w niedzielny poranek do Krakowa
samolotem. Wcześniej obawiano się,
że lot uniemożliwi pył z islandzkiego
wulkanu. – Według wszelkich infor-
macji, które posiadamy, pył jest na ta-
kiej wysokości, że nie przeszkadza lo-
tom samolotów wojskowych i trans-
portowych, które latają troszeczkę ni-
żej niż międzykontynentalne – tłuma-
czy Jacek Sasin, wiceszef Kancelarii
Prezydenta.
Na noc z soboty na niedzielę zapla-
nowano czuwanie przy trumnach pa-
ry prezydenckiej w warszawskiej ar-
chikatedrze św. Jana. Wyprowadzenie
z katedry zaplanowano na godz. 7 ra-
no. – Sam kondukt będzie miał wy-
miar symboliczny pożegnania pary
prezydenckiej z Warszawą – mówił
Sasin. – Trumny przejadą obok ratu-
sza na pl. Bankowym, gdzie, jak wia-
domo, pan prezydent Kaczyński peł-
nił funkcję prezydenta stolicy, i obok
Muzeum Powstania Warszawskiego,
które miało dla pana prezydenta wiel-
kie znaczenie.
Z krakowskiego lotniska w Balicach
trumny zostaną przewiezione do ba-
zyliki Mariackiej, gdzie odbędą się
główne uroczystości pogrzebowe.
Władze Krakowa spodziewają się mi-
liona gości. Swój przyjazd zapowiada-
ją m.in. działacze „Solidarności”.
– Wystawiamy poczty sztandarowe
Wulkan pokrzyżował plany
GOŚCIE Z ZAGRANICY
Niektórzy przywódcy zagraniczni
nie czekali aż opadnie pył
z islandzkiego wulkanu.
Wyruszali do Krakowa
samochodami lub pociągami
Prawie nad całą Europą w sobotę nie
latały samoloty. Do wieczora więk-
szość polityków zagranicznych nie
wiedziała, czy uda im się dotrzeć
na pogrzeb polskiego prezydenta. Ale
ci najważniejsi – w tym prezydenci
USA, Rosji czy kanclerz Niemiec
– przyjazdu nie odwołali.
Oficjalnie uczynili to natomiast ksią-
żę Walii Karol, król Szwecji Ka-
rol XVI Gustaw, książę Monako Albert
II, prezydenci Macedonii - Gjorge Iwa-
now, Irlandii - Mary McAleese, Finlan-
dii - Tarja Halonen. Oraz delegaci
z krajów odleglejszych: Kanady (pre-
mier Stephen Harper), Japonii (prze-
wodniczący parlamentu Satsuki Eda),
Korei Południowej (premier Czung Un
Chan), Meksyku (szefowa dyplomacji
Patricia Espinoza Cantalleno), Nowej
Zelandii (gubernator generalny
Anand Satyanand), Pakistanu (mini-
ster obrony Ahmad Muchtar), Indii
(minister spraw zagranicznych S.M.
Krishna).
Nieoczekiwanie do Krakowa dotarł
po locie na niedużej wysokości pre-
mier Maroka Abbas El Fassi.
Polska żegna Prezydenta
– mówi „Rz” Marek Lewandowski
z NSZZ „S”. – Każdy chciałby przyje-
chać do Krakowa, to zrozumiałe. Lech
Kaczyński to nasz człowiek. On two-
rzył „Solidarność” – mówi.
Do Krakowa wybierają się też stocz-
niowcy. – Jedzie ponad 200 osób ze
Stoczni Gdańskiej pożegnać swojego
przyjaciela, człowieka „Solidarności”,
Wawel będzie
zamknięty, dopóki
ostatni gość nie opuści
Wzgórza. Potem
będzie możliwość
nawiedzenia
prezydenckiego grobu
który zawsze dbał o ludzi pracy – mó-
wi „Rz” Karol Guzikiewicz, wiceszef
stoczniowej „S”.
Górale z Podhala przyjadą kilku-
dziesięcioma autokarami. Z każdej
gminy jeden, dwa autobusy. – Na kra-
kowskim Rynku i pod Wawelem góra-
li będzie widać i słychać – zapewnia
prezes Związku Podhalan Maciej Mo-
tor-Grelok. Przyjedzie liczna grupa
muzykantów, którzy żałobną muzyką
Air Force One był przygotowywany
do startu z podwaszyngtońskiej bazy
Andrew’s nagodzinę21 czasu miejsco-
wego. Do Krakowa miał dolecieć
o 13.30 czasu polskiego. Barack Oba-
ma miał się udać na pogrzeb do Polski
bez żony, Michelle, choć wcześniej za-
powiadano jej udział.
Do wieczora na stronach interneto-
wych Kremla była informacja, że Dmi-
trij Miedwiediew weźmie udział
w uroczystościach pogrzebowych.
Rosyjski prezydent miał jednak
do pokonania długą drogę z Brazylii. .
Kanclerz Angela Merkel dotarła co
prawda do Europy (z Waszyngtonu),
ale jeszcze wczoraj była na południu
kontynentu. Po nocy spędzonej nie-
oczekiwanie w Lizbonie poleciała
do Rzymu, skąd rozpoczęła podróż
na północ – samochodem i prawdo-
podobnie autobusem. Wydawało się,
że ma małe szanse, by zdążyć do Kra-
kowa. Nad podróżą śmigłowcem
z Berlina do Krakowa zastanawiali się
pozostali zapowiedzeni goście z Nie-
miec, prezydent Horst Köhler i szef
dyplomacji Guido Westerwelle.
W Waszyngtonie utknął jeden z naj-
bliższych Lechowi Kaczyńskiemu po-
lityków prezydent Gruzji Micheil Sa-
akaszwili, ale do ostatniej chwili miał
nadzieję, że uda mu się dolecieć
do Krakowa. Było to tym bardziej
istotne dla wyjątkowo wstrząśniętych
katastrofą pod Smoleńskiem Gruzi-
Niedziela
18 kwietnia 2010
góralską chcą towarzyszyć w ostatniej
drodze parze prezydenckiej. Związek
Podhalan chciał nawet zorganizować
banderię konną, która miała towarzy-
szyć orszakowi pogrzebowemu z kra-
kowskiego Rynku na Wawel. – Odmó-
wiono nam ze względów bezpieczeń-
stwa – ubolewa Motor-Grelok.
Kondukt będzie tylko 200-osobo-
wy. Znajdzie się w nim najbliższa ro-
dzina i wskazane przez nią osoby,
przedstawiciele władz i duchowień-
stwa. Najważniejsi goście dotrą na
Wawel autokarami.
W katedrze modlitwę poprowadzi
kard. Stanisław Dziwisz. Do Krypty
Srebrnych Dzwonów, gdzie spoczną
Maria i Lech Kaczyńscy, zejdą tylko
najbliżsi.
– Wawel będzie zamknięty, dopóki
ostatni gość nie opuści Wzgórza Wa-
welskiego – mówi proboszcz katedry
wawelskiej ks. Zdzisław Sochacki. –
Dopiero potem będzie możliwość na-
wiedzenia prezydenckiego grobu.
Jedyne, co musimy zrobić, to za-
mknąć kryptę od godz. 6 do 9 rano
w poniedziałek, bo wtedy jeszcze raz
będą musiały wejść ekipy kamieniar-
skie, by założyć ostatnią płytę i pod-
jąć zabiegi kosmetyczne – wyjaśnił ks.
Sochacki.
Na poniedziałek zaplanowano po-
grzeb ostatniego prezydenta RP
na uchodźstwie Ryszarda Kaczorow-
skiego. Spocznie on w warszawskiej
Świątyni Opatrzności Bożej. Jeszcze
do niedzieli do godz. 22 można mu
oddawać hołd w Belwederze.
—Józef Matusz, js, eł, pap
nów, że do Warszawy na sobotnie uro-
czystości nie dotarł szef gruzińskiego
parlamentu Dawid Bakradze.
Kilku blisko związanych ze zmar-
łym prezydentem RP przywódców
postanowiło nie zerkać w niebo. Wy-
brali bardziej uciążliwy, ale pewniej-
szy transport lądowy.
Już w sobotę rano podróż samo-
chodem rozpoczął były prezydent
Ukrainy Wiktor Juszczenko. Miał
do przejechania z Kijowa 750 km. W tę
samą drogę później wyruszyła była
premier Julia Tymoszenko. 1300 km
jazdy samochodem czekało premiera
Estonii Andrusa Ansipa, a 850 km pre-
zydenta Słowenii Danilo Türka. Naj-
bliżej, około 300 km, ma prezydent
Słowacji Ivan Gašparovič.
W niedzielę rano podróż pocią-
giem z Pragi miał rozpocząć najbliższy
ideowo Kaczyńskiemu przywódca
europejski Vaclav Klaus. W Ostrawie
lub w innym mieście blisko polskiej
granicy planował się przesiąść do sa-
mochodu. Do Krakowa miał też doje-
chać czeski premier Jan Fischer.
Na prezydenta Rumunii Traiana Ba-
sescu czekał już śmigłowiec, by go
przewieźć z Bukaresztu na północ
kraju przy granicy z Węgrami. Dalszą
drogę miał przebyć samochodem.
Na przylot samolotem nadal liczyła
prezydent Litwy Dalia Grybauskaitė.
—Jerzy Haszczyński
prus, jap, ta.s, afp, pap
rp.pl/tragedianarodowa ◊
>RYNEK GŁÓWNY I BŁONIA CZEKAJĄ NA PRZYJEZDNYCH
> PLAN UROCZYSTOŚCI
Przebieg ceremonii pogrzebowych
Warszawa
∑ godz. 7 – uroczysty przejazd trumien pary prezydenckiej
na lotnisko wojskowe Okęcie (od Świętojańskiej przez pl.
Bankowy, al. Solidarności, pl. Zawiszy, Żwirki i Wigury)
∑ godz. 8 – odlot samolotu z trumnami do Krakowa
Kraków
∑ ok. godz. 9 – przylot samolotu na lotnisko w podkrakow-
skich Balicach. Stąd kondukt dotrze na Salwator
∑ ok. godz. 9.30 – przy kościele ss. Norbertanek trumny zo-
staną przełożone na lawety armatnie i przejadą ulicami
miasta: Kościuszki, Zwierzyniecką, Franciszkańską i Grodzką
aż na Rynek
∑ godz. 10 – wprowadzenie trumien do bazyliki Mariackiej
∑ godz. 14 – początek mszy żałobnej
∑ godz. 15.30 – po mszy kondukt żałobny przejdzie ulicą
Grodzką na Wawel
∑ godz. 16.30 – 17.15 – liturgiczne pożegnanie w katedrze
wawelskiej, po którym trumny zostaną złożone w sarkofagu
∑ godz. 17.15 – 18 – kondolencje rodzinie i najwyższym wła-
dzom państwowym złożą na dziedzińcu zamku wawelskiego
szefowie delegacji zagranicznych
∑ ok. godz. 18 – koniec pożegnania prezydenckiej pary
∑ ok. godz. 20 – 21 – wawelska krypta, w której złożone zo-
staną trumny z ciałem prezydenta i jego żony, zostanie
otwarta dla uczestników ceremonii
> PORADY DLA ŻAŁOBNIKÓW
Na rynek tylko z dowodem
Na Rynek Główny nie telefonów kontaktowych
wolno wnosić niebez- do opiekunów. W Krakowie
piecznych narzędzi, np. przygotowano kilka punk-
noży, a także szklanych tów dla dzieci zaginionych
opakowań. Organizatorzy – dwa stałe w siedzibie ko-
odradzają także zabieranie misariatu policji przy ul.
plecaków i dużych toreb Lubicz 21 (przy dworcu
– wszystkie bagaże będą PKP) oraz w posterunku
przeszukiwane. Trzeba na Rynku, a także w pocze-
mieć przy sobie dowód kalni dworca PKP. Ponadto
osobisty – wchodzący dwa w oznakowanych sa-
na Rynek będą kontrolowa- mochodach – w pobliżu
ni. Warto też zabrać ze Wawelu oraz przy placu Ko-
sobą kurtkę, kanapkę i na- lejowym.
poje. Osoby chore powinny Chociaż prognoza pogody
mieć przy sobie informacje na niedzielę dla Krakowa
o przyjmowanych lekach, jest bardzo dobra (słońce
a dzieci zawieszone i temperatura 14 st. C),
na szyjach kartki z danymi na wszelki wypadek warto
osobowymi, miejscem za- mieć przy sobie parasol.
mieszkania i numerami —koz, eł
◊ rp.pl/tragedianarodowa
≥Sarkofag, w którym spoczną ciała Lecha i Marii Kaczyńskich, wykonany został z onyksu miodowego – szlachetnego kamienia sprowadzanego z Turcji. Konstrukcja powstała w ciągu półtorej doby
Wzgórze ważne
dla Polaków
WAWEL | Dawna siedziba królów i miejsce, w którym
oprócz władców spoczywają najwybitniejsi rodacy
JÓZEF MATUSZ
Przez prawie 400 lat Wawel był oficjalną re-
zydencją władców Rzeczypospolitej, miej-
scem posiedzeń Sejmu i Senatu, a po prze-
niesieniu stolicy do Warszawy pozostał
miejscem koronacji i wiecznego spoczynku
królów.
Po utracie niepodległości stał się dla Po-
laków z trzech zaborów symbolem polsko-
ści, przypominającym o minionej potędze
królestwa. Wawelskie mury kryją pozosta-
łości budowli przedromańskich, romań-
skich i gotyckich.
Już w pierwszym tysiącleciu naszej ery
stał się ośrodkiem władzy politycznej
i głównym grodem Wiślan. Był jedną z sie-
dzib Mieszka I, Bolesława Chrobrego,
Mieszka II i głównym ośrodkiem polskiego
chrześcijaństwa.
Pierwszym władcą Polski, który korono-
wał się w katedrze wawelskiej w 1320 r., był
Władysław Łokietek. Odtąd świątynia stała
się miejscem koronacji kolejnych władców
kraju. Łokietek rozpoczął rozbudowę
Wzgórza Wawelskiego, którą kontynuował
jego syn Kazimierz Wielki.
Renesansowy styl z przepięknym dzie-
dzińcem arkadowym i zespołem katedral-
nym nadał mu Zygmunt Stary. Za jego pa-
nowania w katedrze wawelskiej powstała
kaplica zwana Zygmuntowską oraz wielki
dzwon nazwany na cześć króla Zygmun-
tem. Ostatni z Jagiellonów Zygmunt II Au-
gust wzbogacił wnętrza zamku znakomitą
kolekcją arrasów.
Niedziela
18 kwietnia 2010 Polska żegna Prezydenta A9
PIOTR GUZIK
Łokietek był też pierwszym królem, któ-
rego pochowano w wawelskiej katedrze.
Jego szczątki spoczywają wewnątrz sarko-
fagu z piaskowca. W 1610 r. Zygmunt III Wa-
za przeniósł stolicę do Warszawy, ale Wawel
pozostał rezydencją królewską.
W czasie zaborów Austriacy przekształ-
cili go w cytadelę i stał się rezydencją cesa-
rza Franciszka Józefa I. W tym czasie wa-
welska katedra była miejscem pielgrzymek
patriotycznych.
W jej podziemnych kryptach oprócz
królów pochowano Tadeusza Kościuszkę,
księcia Józefa Poniatowskiego oraz Adama
Mickiewicza. Pochówki te uczyniły wawel-
ską katedrę – nazywaną „matką kościołów”
– polskim panteonem, w którym miejsce
wiecznego spoczynku znajdują tylko naj-
bardziej zasłużeni Polacy.
Tradycja ta była kontynuowana
w XX wieku, kiedy w podziemiach kate-
dralnych złożono szczątki Juliusza Słowac-
kiego, Józefa Piłsudskiego i generała Wła-
dysława Sikorskiego.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Wawel stał się reprezentacyjną rezydencją
głowy państwa oraz muzeum wnętrz histo-
rycznych.
Przed wkroczeniem hitlerowców i gu-
bernatora Hansa Franka cenniejsze ekspo-
naty, w tym arrasy i miecz koronacyjny
szczerbiec, Polacy zdążyli wywieźć do Ka- >MARIA I LECH KACZYŃSCY SPOCZNĄ W KRYPCIE SREBRNYCH DZWONÓW
nady. Powróciły do kraju w 1959 roku.
Gospodarzem Wzgórza Wawelskiego są Miejsce, w którym spocznie para prezydencka, Montaż sarkofagu dla Lecha i Marii Kaczyńskich
Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe niektórzy już dziś nazywają kryptą katyńską. ukończono w sobotę o 8.56 – o tej samej
Zbiory Sztuki oraz Zarząd Bazyliki Metro- Przed wejściem do niej znajduje się bowiem godzinie 10 kwietnia pod Smoleńskiem rozbił
politarnej na Wawelu. ∑ tablica upamiętniająca ofiary zbrodni katyńskiej. się prezydencki samolot. ∑
A10 Polska żegna Prezydenta Niedziela
18 kwietnia 2010 rp.pl/tragedianarodowa ◊

<Przyczyny
katastrofy
wyjaśnia
specjalna
polsko-
-rosyjska
komisja.
Na zdjęciu
szczątki
samolotu
TU-154M
na miejscu
wypadku w
Smoleńsku

Smoleńsk 8:56
M
ieszkańcy Smo-
leńska10
kwietnia2010
roku ogodzi-
nie8.56 rano
usłyszeli ryk sil-
ników. Zgęstej
mgły wyłonił
się samolot. Leciał nisko, zahaczył oante-
nę, kosił drzewa. Pouderzeniu wgrubą
brzozę przechylił się, stracił skrzydło, za-
haczył oziemię ipokilku sekundach roz-
trzaskał się wlesie.
–Potężny huk, wpowietrze wystrzelił
słup ognia –relacjonował Sławomir Wi-
śniewski, pracownik TVP, jedyny polski
świadek katastrofy. –Złapałem kamerę
ipobiegłem wkierunku miejsca katastro-
fy. Byłem tam pochwili. Całe pole było
przeorane, drzewa połamane. Szczątki
samolotu rozrzucone wpromieniu wielu
metrów. Niektóre się paliły. Naoderwa-
nym ogonie zobaczyłem szachownicę.
Wtedy dotarło domnie, że rozbił się pre-
zydencki samolot.
To był tupolew Tu-154M onumerze bocz-
nym101. Najego pokładzie znajdował się
prezydent Lech Kaczyński zmałżonką
oraz94 innymi osobami. Czołowi dostoj-
nicy państwowi iprzedstawiciele pol-
skich elit intelektualnych lecieli zWarsza-
wy doSmoleńska, by wziąć udział wuro-
czystościach70. rocznicy wymordowa-
nia polskich oficerów przez NKWD wKa-
tyniu.
–Skierowałem się [tam] zapierwszym
wozem straży pożarnej iznalazłem się
namiejscu bardzo szybko. Biegłem przez
jakieś łąki wtym kierunku, gdzie widać
było, że się coś stało –opowiadał dzienni-
karzom ambasador RP wMoskwie Jerzy
Bahr, który nawojskowym lotnisku cze-
kał naprezydenta. –Liczyliśmy, że zoba-
czymy kadłub samolotu, doktórego bę-
dziemy mogli dobiec iwyciągać ofiary.
Tymczasem zobaczyłem krajobraz jak
potrzęsieniu ziemi.
Bahr natychmiast zadzwonił doswojego
szefa Radosława Sikorskiego. Ten zatele-
fonował doJarosława Kaczyńskiego, bra-
ta prezydenta. –Wypełniłem straszny
obowiązek. Powiedziałem, że doszło
dotragicznego wypadku iże ze słów am-
basadora możnawnioskować, że nikt nie
przeżył. Reakcja była bardzo spokojna,
ale czuło się podrugiej stronie emocje
–opowiadał Sikorski.
Katastrofy nie przeżył nikt. Służby ratun-
kowe nie miały nic dozrobienia. Tylko
strażacy zabrali się dogaszenia płoną-
cych części. Namiejsce szybko dotarli
również polscy dziennikarze, obecni
wpobliskim Katyniu (wtym autor tego
tekstu). Długo nie mogliśmy uwierzyć, że
„coś takiego” naprawdę się wydarzyło.
Wiadomość zapośrednictwem mediów
dotarła dokraju. Ludziom, którzy
nacmentarzu wKatyniu czekali napre-
zydenta, przekazał ją minister Jacek Sa-
sin. Świadkowie opowiadali później, że
przez tłum przeszedł jęk. Ludzie łapali się
zagłowy, siadali naziemi. Część kobiet
zemdlała. Potomkowie zamordowanych
przez NKWD oficerów ułożyli ze zniczy
napis: „Katyń2”.
Zarówno wPolsce, jak iwRosji natych-
miast pojawiły się pytania oprzyczynę ka-
tastrofy. Samolot runął kilkaset metrów
odlotniska. Tak jakby zaszybko zszedł
dolądowania. Tego poranka nadmiastem
unosiła się gęsta mgła, odrazu pojawiło
się przypuszczenie, że to ona spowodo-
wała katastrofę. Krótko powypadku miej-
scowe władze zacząły rozgłaszaćy, że winę
zakatastrofę ponosi załoga. Według Ro-
sjan kontrolerzy lotu odradzali pilotom lą-
dowanie wSmoleńsku isugerowali skie-
rowanie maszyny doMińska lub Moskwy.
Ci, mieli zdecydować się napodjęcie ryzy-
kownego manewru.
Jednak potygodniu pracy specjalnej pol-
sko-rosyjskiej komisji (nasi prokuratorzy
pojechali doSmoleńska) pojawia się coraz
więcej znaków zapytania. Wiadomo, że
prezydent nie wywierał nakapitanażad-
nej presji. Wszystko ma się wyjaśnić pood-
czytaniu zapisów zczarnych skrzynek.
–Pomimo wykonania ogromnej pracy
śledztwo prokuratorskie tak naprawdę
dopiero nabiera dynamiki –powiedział
obecny wRosji naczelny prokurator woj-
skowy płk Krzysztof Parulski. –Stawianie
nawstępnym etapie jakichkolwiek wnio-
sków co doprzyczyn katastrofy jest nie-
dopuszczalne.
Równolegle zdziałaniami polskich śled-
czych eksperci ds. medycyny sądowej
rozpoczęli identyfikację ciał. Aby rozpo-
znać część zabitych, należało przeprowa-
dzić testy DNA. Lecha Kaczyńskiego zi-
dentyfikował jego brat Jarosław, który
doSmoleńska przyleciał jeszcze10
kwietnia wnocy. –Przyprowadzono nas
dociał. Jarosław Kaczyński jako najbliż-
szy krewny prezydenta został poproszo-
ny oidentyfikację. Ja widziałem to zodle-
głości kilku metrów. Prezes był bezpo-
średnio przypanu prezydencie, ale to był
widok szokujący –relacjonował Adam
Bielan (PiS).
KUBA KAMIŃSKI
DoSmoleńska przylecieli też premierzy
Władimir Putin iDonald Tusk. Odwiedzili
miejsce katastrofy, złożyli nanim kwiaty.
Rosyjski przywódca przeżegnał się iobjął
Tuska. –Odczuwamy ból zwami iprzeży-
wamy to podobnie jak wy. Składamy naj-
szczersze wyrazy współczucia Polsce
iPolakom. Miała miejsce okropnatrage-
dia. Modlimy się razem zwami –powie-
dział wprzemówieniu doPolaków Putin,
który stanął naczele komisji badającej
przyczyny katastrofy. Wniedzielę główny
kanał rosyjskiej telewizji wyemitował film
Andrzeja Wajdy „Katyń”.
WPolsce marszałek Sejmu Bronisław Ko-
morowski, który przejął uprawnienia
prezydenta, ogłosił żałobę narodową.
PrzedPałacem Prezydenckim naKra-
kowskim Przedmieściu wWarszawie za-
częły się gromadzić dziesiątki tysięcy lu-
dzi. Składali kwiaty izapalali znicze.
11 kwietnia naOkęciu wylądował samolot
zciałem prezydenta. Nadrodze konduk-
tu żałobnego ustawiły się tysiące ludzi
chcących oddać cześć prezydentowi.
Dwa dni później doPolski przywieziono
ciało Marii Kaczyńskiej. Ich trumny wy-
stawiono nawSali Kolumnowej Pałacu
Prezydenckiego. Tysiące Polaków stało
dosoboty wkilometrowych kolejkach, by
pożegnać prezydenta ipierwszą damę.
Według oficjalnych informacji Kancelarii
Prezydenta hołd oddało 180 tys. osób.
Dokraju wróciły m.in. szczątki ostatniego
prezydenta RP naemigracji Ryszarda
Kaczorowskiego. Zostanie pochowany
wŚwiątyni Opatrzności Bożej wWarsza-
wie. Dozamknięcia tego numeru „Rz” nie
zidentyfikowano jeszcze ciał21 ofiar
katastrofy. Piotr Zychowicz
 ◊ rp.pl/tragedianarodowa
Niedziela
18 kwietnia 2010 Polska żegna Prezydenta A11
PIOTR NOWAK

JERZY DUDEK
≥Warszawa, lotnisko Okęcie, 15 kwietnia. Powrót ciał 34 ofiar katastrofy ≥Sejm, 13 kwietnia. Uroczyste zgromadzenie posłów i senatorów
JAKUB OSTAŁOWSKI

RAFAŁ GUZ

≥Katyń, 10 kwietnia. Msza za zmarłych w wypadku samolotu ≥Warszawa, 10 kwietnia. Warszawianie przed Pałacem Prezydenckim
RADEK PASTERSKI

<Warszawa, 11 kwietnia. Jarosław Kaczyński

przy trumnie z ciałem brata
PIOTR WITTMAN

≥Gdańsk, 10 kwietnia. Wieszanie flagi na budynku kurii

ROMAN BOSIACKI

≥Bydgoszcz, 11 kwietnia. Mieszkańcy miasta

na Starym Rynku
MARIAN ZUBRZYCKI
JERZY DUDEK
DAREK GOLIK

≥Warszawa, 13 kwietnia. Kondukt z ciałem pierwszej damy ≥Warszawa, 12 kwietnia. Znicze przed Pałacem Prezydenckim ≥Łódź, 11 kwietnia. Minuta ciszy
A12 Polska żegna Prezydenta Niedziela
18 kwietnia 2010 rp.pl/tragedianarodowa ◊

Styl
prezydenta
niepowtarzalnego
AGNIESZKA RYBAK
Kiedy Marię Kaczyńską pytano, czy próbowała powstrzymać
męża przed działalnością w opozycji, odpowiedziała: – To byłoby
tak skuteczne, jak łapanie wiatru w walizkę

W
czasach, gdy to kamery
dyktują, który
kandydat jest wyższy,
gdy uroda zależy
od poprawek
w Photoshopie, a poglądy większości
polityków zmieniają się w rytm
sondaży – nie miał prawa wygrać.
A jednak w 2005 r. został prezydentem
Rzeczypospolitej Polskiej.
Dziś nawet jego przeciwnicy
przyznają: miał własny,
niepowtarzalny styl. Opowiadał, że
już w dzieciństwie chciał zostać
politykiem. Ukształtował go
inteligencki Żoliborz. Matka Jadwiga
Kaczyńska, polonistka, pracownik
Instytutu Badań Literackich, i ojciec
Rajmund Kaczyński – inżynier,
wykładowca na Politechnice
Warszawskiej. Ale też klimat dzielnicy
i żoliborskie podwórko, na którym
toczyli z bratem wojny na kamienie.
Warszawę opuścił w 1971 r., by móc
kontynuować karierę naukową.
Na Uniwersytecie Gdańskim udało
mu się zatrudnić na Wydziale Prawa.
Szkoły Administracji Publicznej,
których nie chciały zatrudniać inne,
oparte na układach urzędy. Kiedy
w 2000 r. został ministrem
sprawiedliwości, swym zastępcą
uczynił 31-letniego Zbigniewa Ziobrę.
Na młodych i niezwiązanych
układem partyjnym postawił także
po zwycięstwie w wyborach
na prezydenta Warszawy.
– Nikt nie może mu zarzucić
upolitycznienia miasta. To, w jaki
sposób Lech Kaczyński zebrał
współpracowników do pracy
w stolicy, jest tego zaprzeczeniem
– mówi Mirosław Kochalski, w ratuszu
jeden z jego najbliższych
współpracowników, a po wyborze
Kaczyńskiego na prezydenta RP
– komisarz miasta.
W początkowym, najtrudniejszym
okresie w stolicy zawalony był
stosami dokumentów. Stres
rozładowywał żartami. Z kamienną
miną rugał współpracowników:
– To wszystko powinno wyglądać
zupełnie inaczej! – grzmiał. – Jest
Z Władysławem Stasiakiem
urządzali sobie pojedynki
na znajomość Trylogii Henryka
Sienkiewicza. Obaj znali ją doskonale
i obaj byli twardymi graczami. Raz
wygrywał Stasiak, raz prezydent
– opowiada jeden ze
współpracowników.
Gdy był prezydentem Warszawy,
od wielu dziennikarzy osobiście
odbierał telefony. Służyła mu do tego
ukochana, oldskulowa, nieco
poobijana nokia 6310. Model dla
prawdziwych konserwatystów.
Bezpośrednimi kontaktami z prasą
stresował zresztą część pracowników
ratusza. Prezydent miał zwyczaj
najpierw wybierać numer
do dziennikarza i dopiero wtedy, gdy
już słyszał sygnał połączenia, podawał
słuchawkę przerażonemu
urzędnikowi: – Teraz proszę krótko
mówić, o co chodzi.
Nie przywiązywał wagi do stroju
i wyglądu. Jeszcze w czasach
prezydentury Warszawy potrafił
zadowolony z siebie chwalić się
KRZYSZTOF ŁOKAJ

Już wtedy, wraz z bratem
Jarosławem, mieli za sobą
uczestnictwo w wydarzeniach
Marca 1968 r. A potem było
zaangażowanie w opozycję: Biuro
Interwencji KOR, wykłady dla
robotników o prawie
pracy. I wreszcie karnawał
„Solidarności” w 1980 r. w Stoczni
Gdańskiej. Poszedł tam jako doradca,
zostawiając w domu żonę
z miesięczną córeczką.
Karnawał zakończył się stanem
wojennym. Po blisko rocznym
internowaniu powrócił
do działalności w podziemnych
strukturach związku. Kiedy Marię
Kaczyńską pytano, czy próbowała
męża powstrzymać, odpowiedziała:
– To byłoby tak skuteczne, jak
łapanie wiatru w walizkę.
Tamte doświadczenia okażą się
szczególnie ważne. Wyniósł z nich
sympatię do późniejszych
oponentów politycznych, cenił np.
prof. Bronisława Geremka, z którym
w wolnej Polsce bardzo się różnił.
Podkreślał, że profesor od początku
traktował go – wówczas ledwo
30-latka – jak partnera.
Uspokój się, Tytus
Gdy po 1989 r. sam pełnił ważne
funkcje państwowe, nie bał się
zatrudniać młodych. Jako prezes NIK
chętnie przyjmował do pracy
absolwentów elitarnej Krajowej
oczywiste, że jako prezydent miasta
stołecznego Warszawy nie
powinienem robić nic innego, niż
przyjmować z balkonu owacje
spontanicznie gromadzących się
tłumów wdzięcznych warszawian. No,
w przerwach mógłbym ostatecznie
przyjmować jeszcze paradną musztrę
straży miejskiej. Rzecz jasna,
prowadzoną osobiście przez
komendanta Witolda Marczuka! – tu
z udawaną powagą łypał okiem
na samego komendanta.
W kontaktach ze współpracowni-
kami wykazywał się poczuciem
humoru. W czasach warszawskiej pre-
zydentury przyprowadził w jedną
z sobót do ratusza swego teriera Tytu-
sa. Pies był spokojny, dopóki
w drzwiach nie pojawił się dyrektor
biura prawnego. Kaczyński ze śmier-
telną powagą natychmiast
wytłumaczył psu:
– Uspokój się, Tytus. My wszyscy go
nie lubimy. Ale bywa pożyteczny.
Miał fenomenalną pamięć.
Do faktów historycznych, dat, twarzy
i nazwisk ludzi, imion ich
bliskich. I do liczb. Na spotkaniu
z burmistrzami dzielnic wprawiał
w konsternację niechętnych mu
początkowo samorządowców, kiedy
bez żadnych notatek przedstawiał
szczegóły budżetu. Potrafił
powiedzieć
do osłupiałego burmistrza:
– A w pańskiej dzielnicy wydatki
na kulturę wynoszą 260 tysięcy.
Dokładnie 264 tysiące.
współpracownikom, że udało mu się
założyć do garnituru „te mokasyny,
których nie wolno nosić”. Cieszył się,
że przechytrzył żonę, która wydała
ten zakaz.
Muzeum – spełniona misja
Wybudowanie Muzeum Powstania
Warszawskiego traktował jak misję.
Dług, który musi spłacić pokoleniu ro-
dziców. Matce – która w czasie wojny
była w Szarych Szeregach, i ojcu – żoł-
nierzowi AK, uczestnikowi powstania.
Sam czasem przyznawał, że wśród
młodych ludzi zaangażowanych
w projekt Muzeum Powstania War-
szawskiego czuł się najlepiej. Był
dumny z muzeum. I kiedy był już pre-
zydentem Polski, zawsze znajdował
czas, by tam zajrzeć.
Zasady wyniesione z domu
– szacunek do wiary i Kościoła
– wyrażał czasem w sposób
spontaniczny. Choć jego parafią
w Sopocie był kościół św. Bernarda,
bywało, że wstępował na modlitwę
do położonego w centrum kościoła
Gwiazdy Morza.
– Była zima, siarczysty mróz,
a w bocznej nawie nasz pracownik,
pan Antoni, okutany od stóp do głów,
w nakryciu głowy przygotowywał
szopkę na Boże Narodzenie. Nagle
słyszę głośne uderzenia w szybę
drzwi i widzę Lecha Kaczyńskiego,
który zdenerwowany krzyczy:
„Zdejmij czapkę!”. Pan Antoni
≥Lech i Maria Kaczyńscy poznali się w 1976 roku w Sopocie. Dwa lata później
z przejęciem zdjął nakrycie głowy
– opowiada ks. Kazimierz Czerwonek,
proboszcz parafii Gwiazda Morza.
W kościele parafialnym w Sopocie
miał ulubione miejsce – pod filarem.
Kiedy już został prezydentem Polski,
umówił się z księżmi z parafii, że nie
będą zwracać na niego specjalnej
uwagi ani w żaden sposób wyróżniać.
– Bez mszy nie było u niego niedzieli
– opowiada Hanna Foltyn-Kubicka,
przyjaciółka domu. Pamięta, jak
w jedną z niedziel jechali razem
i Lech Kaczyński postanowił wstąpić
do świątyni, w której trwało specjalne
nabożeństwo. – Zapytałam: ile to
potrwa. Odpowiedział, że pół
godziny. Uroczystość przeciągnęła się
do prawie dwóch godzin. Po wyjściu
z kościoła nawet nie ukrywał
satysfakcji: „No, to teraz pomodliłaś
się za wszystkie czasy” – wspomina
Foltyn-Kubicka.
Odskocznia w Lucieniu
Gdy w 2005 r. wbrew sondażom,
które początkowo nie dawały mu
szans, wygrał wybory na prezydenta
Polski, politykę historyczną i przywra-
canie szacunku cichym bohaterom
uczynił jednym ze swych najważniej-
szych zadań. Doceniał i odznaczał
więźniów okresu stalinowskiego, za-
praszał do Pałacu rodziny osób
skazanych na kary śmierci w proce-
sach politycznych, ludzi, którzy
w czasie okupacji pomagali Żydom,
zapomnianych bohaterów „S”.
Ordery przyznawał ponad
politycznymi podziałami. Jednak nie
wszyscy ten gest doceniali, nie
wszyscy odznaczenia przyjmowali.
Lubił uczestniczyć w seminariach
w prezydenckiej rezydencji
w Lucieniu, którym patronował.
Traktował je jako odskocznię od co-
dziennych obowiązków. Tam mógł
wreszcie podyskutować – nie jako
prezydent, ale profesor prawa i czło-
wiek o rozległych zainteresowaniach
– z ludźmi wybitnymi. Chętnie za-
praszał dyskutantów o odległych
od własnych poglądach. Dlatego
w Lucieniu bywali: Wojciech Sadur-
ski, Aleksander Smolar, Andrzej
Walicki.
Jeden z uczestników podsumował
kiedyś, że seminaria lucieńskie są jak
obiady czwartkowe, tylko gospodarz
jakoś bardziej zorientowany. ∑
◊ rp.pl/tragedianarodowa
wzięli ślub. Na zdjęciu podczas kampanii prezydenckiej w 2005 roku
Z
najdzie się bliżej miejsca,
w którym spędziła dzieciń-
stwo i lata licealne, czyli
Rabki. To stamtąd przenio-
sła się do dalekiego Sopotu,
studiować na Uniwersytecie Gdań-
skim. W Trójmieście 34 lata temu po-
znała przyszłego męża. W wywiadach
opowiadała, że zetknął ich przypadek.
– Miałam przyjaciółkę, pracowała
na Uniwersytecie Gdańskim, na Wy-
dziale Prawa, Leszek był tam wtedy
asystentem. I ona tak mi powiada:
„Jest u mnie sympatyczny, dobry ko-
lega, przyjechał z Warszawy,
poszukuje pokoju, pomóż mi, jakiejś
kwatery mu poszukamy”. Pomogłam.
Znalazłyśmy coś w Sopocie.
I tak się zaczęła ich wspólna droga.
Na jednej z randek Maria dostała
pierwszy prezent: bursztynowe ser-
duszko na skórzanym rzemyku.
Później prezydent, z wyjątkiem
wpadki, jaką była koszmarna sukien-
ka mini z fioletowego pluszu,
obdarowywał żonę biżuterią.
– Na jedną z Gwiazdek dostałam
piękny pierścionek ze szmaragdem
i brylancikiem. Dostałam od męża
wiele pierścionków, ale ten pamiętam
szczególnie. Wszystkie moje zegarki
18 kwietnia 2010
też były od męża. Niestety, ten uko-
chany z bardzo oryginalną
bransoletką zgubiłam. Ostatnio
na imieniny dał mi dwie małe, deli-
katne złote bransoletki. Widzi pani,
jakie są ładne? – mówiła w wywiadzie
dla „Rz” w 2008 r.
Lech Kaczyński zwierzył się kiedyś
dziennikarzom, że są „jak dwie po-
łówki tego samego owocu”. Dwa lata
temu obchodzili 30-lecie małżeństwa.
Paparazzi uchwycili ich wspólny wie-
czór przy świecach w warszawskiej
restauracji.
Gdy się pobierali, byli już ludźmi
dojrzałymi.
Czerwony maluch
W latach 80. miała czerwonego,
przeżartego rdzą małego fiata. Dzięki
niemu załatwiała nie tylko domowe
sprawy, ale woziła też męża – aktyw-
nego opozycyjonistę.
Tylko ona miała prawo jazdy. Lech
nigdy go nie zrobił.
To Maria dbała o wygląd prezyden-
ta. Nie tylko o dobór marynarek
i krawatów. On znany był z tego, że nie
zwracał uwagi na to, czy ma skarpetki
Niedziela
Polska żegna Prezydenta
Wszystkie
zegarki miałam
od męża
MAŁGORZATA SUBOTIĆ
Lech Kaczyński zwierzył się kiedyś dziennikarzom, że on i żona są
„jak dwie połówki tego samego owocu”. Pierwszym prezentem, jaki
od niego dostała, było bursztynowe serduszko na skórzanym rzemyku
do pary, a buty zasznurowane. Stąd
troskliwość prezydentowej o równo
ułożone klapy marynarki, zapięte gu-
ziki itp., którą rejestrowały telewizyjne
kamery.
Przejawem troski była też zawar-
tość słynnej reklamówki, którą
przyniosła mężowi do samolotu, gdy
leciał w jedną z pierwszych podróży,
do USA. Dziennikarze i satyrycy tę re-
klamówkę obśmiali, m.in.
w programie Szymona Majewskiego.
W odpowiedzi prezydentowa przesła-
ła prześmiewcy reklamówkę
wypełnioną kanapkami. Żeby nie miał
wątpliwości, co dała mężowi.
Muszka
Wspominając dzieciństwo, Maria
Kaczyńska mówiła, że mamy często
nie było w domu. Była nauczycielką,
później wychowawczynią dzieci cho-
rych na zapalenie opon mózgowych.
– Wychowywała nas tak, abyśmy byli
z bratem samodzielni. Mieliśmy obo-
wiązki: nauka, ćwiczenia na pianinie,
sprzątanie po sobie. Mama dawała
punkty, które otwierały drogę
do różnych przyjemności: wyjście
do kina czy zgoda na prywatkę
– opowiadała „Gazecie Wyborczej”.
Ale były też przytulanki. Lidia
Mackiewicz często czytała dzieciom
– Marii i Konradowi – baśnie Ander-
sena, „Klechdy sezamowe” Leśmiana,
Brzechwę, Tuwima, potem Maku-
szyńskiego. Gdy dzieci płakały
nad losem bohaterów, przytulała je.
Maria urodziła się w Machowie
na Wileńszczyźnie. Ale nie miała
stamtąd żadnych wspomnień. Potem
była rodzinna migracja po Polsce.
m.in. Pomorzu. Mieszkali w leśni-
czówce. Ojciec Czesław Mackiewicz
był leśnikiem. Zginął w wypadku sa-
mochodowym 34 lata temu.
I Maria, i jej brat byli dziećmi wą-
tłymi. Maria miała wrodzoną wadę
serca, a Konrad był niejadkiem. We-
dług relacji pani prezydentowej
zaprzyjaźniony lekarz zalecił zmianę
klimatu. Wyjechali na długie wakacje
do Rabki, uzdrowiska dla dzieci. Już
w Rabce Lidia Mackiewicz zadecydo-
wała, że zostają na stałe.
W szkole Maria Kaczyńska była
nazywana Muszką. Jej nauczycielka
z tamtego okresu uważała, że to
określenie bardzo dobrze do niej pa-
suje. Cicha, drobna, ale ruchliwa.
Bystra. Bardzo dobrze się uczyła.
Rabki pani prezydentowa nie lubi-
ła jednak specjalnie wspominać. Jak
odkryli kiedyś dziennikarze „Wybor-
czej”, jej ojciec nie był tam widywany.
Sąsiedzi byli przekonani, że matka
samotnie wychowuje dwójkę dzieci.
Wiatr od morza
Maria postanowiła studiować
w Gdańsku. – Morze zawsze kojarzy-
ło mi się z wolnością. Otwarta
przestrzeń dająca możliwość podró-
żowania – mówiła. – Przed maturą
odkryłam, że można studiować trans-
port morski, który ma w sobie
i turystykę, i żeglugę, i gospodarkę,
i handel. Zdawało mi się, że jak skoń-
czę te studia, to będę podróżowała.
To marzenie spełniło się wiele lat
później, gdy została żoną prezydenta
stolicy, a potem pierwszą damą.
Po studiach pracowała w Instytu-
cie Morskim w Gdańsku, badała
perspektywy rozwoju rynków frach-
towych w Azji. Po urodzeniu córki
Marty przyjmowała już tylko tłuma-
czenia, które robiła w domu. Znała
angielski, francuski, rosyjski i hisz-
pański. Recytowała w oryginale
rosyjskich poetów.
Świetna znajomość angielskiego to
efekt rocznego pobytu w Anglii pod-
czas studiów. Mieszkała u Anglików,
niemal jak członek rodziny.
Nie miała żadnych problemów
z porozumiewaniem się podczas wi-
zyt zagranicznych gości i podróży
prezydenckich. Korzystała z tłuma-
cza tylko wtedy, gdy jej rozmówca
znał wyłącznie swój język, a ten nie
należał do języków kongresowych.
„Rz” opowiadała, że uczestniczy
w oficjalnych obiadach, które czasa-
mi przeradzają się w półprywatne.
– Wtedy siedzimy dłużej przy obie-
dzie czy kolacji i długo rozmawiamy.
Tak na przykład było z Angelą Mer-
kel i jej mężem, którzy odwiedzili nas
w Juracie i spędziliśmy wiele godzin,
rozmawiając nawet na temat muzyki
operowej, której fanem jest mąż pani
kanclerz.
Gdy państwo Kaczyńscy przyjmo-
wali na Helu prezydenta George’a
W. Busha z żoną, oboje swobodnie
rozmawiali z amerykańską parą. Ma-
ria trzymała na smyczy teriera
Tytusa (tej samej rasy psa mieli Bu-
showie).
Tytus od kilku miesięcy nie żyje.
W Pałacu po katastrofie została
suczka Lula (prezydent przygarnął ją
na stacji benzynowej) i kot Rudolf.
Maria Kaczyńska lubiła mówić, że
gdy są zwierzęta, to dopiero wtedy
jest prawdziwy dom. Zawsze miała
i psy, i koty.
A13
Pomoc bez fundacji
Tego, co robiła jako prezydentowa,
nie chciała nazywać działalnością
charytatywną. Tylko działaniem spo-
łecznym. Nie założyła fundacji.
– Doświadczenia mojej poprzed-
niczki nie były szczególnie
zachęcające. Nie chcę mieć do czy-
nienia z pieniędzmi, bo to często
rodzi kłopoty. Takie jest życie – tłu-
maczyła tę decyzję w „Rz”.
Ale zawsze starała się wspierać
ważne inicjatywy społeczne i kultu-
ralne, nie tylko poprzez honorowe
patronaty. Była częstym gościem spo-
tkań organizowanych przez pierwsze
damy z innych krajów i sama je orga-
nizowała. Na konferencję dotyczącą
sytuacji matek, które po urodzeniu
dziecka chciałyby łączyć pracę z ma-
cierzyństwem, zaprosiła pierwsze
damy z innych krajów Europy.
Była wielką zwolenniczką likwida-
cji domów dziecka. Lobbowała
na rzecz rodzin zastępczych. Wspól-
nie z Madeleine Albright, byłą
amerykańską sekretarz stanu, pro-
wadziła akcję profilaktyki chorób
nowotworowych wśród kobiet z Eu-
ropy Środkowej.
Często reprezentowała też mał-
żonka na uroczystościach, także
pogrzebowych.
Zawsze zakładam,
że musi być dobrze
Współpracownicy prezydenta
mówią, że była dobrym duchem Pa-
łacu. – To jest kobieta cud.
Uosobienie ciepła, miłości i wyrozu-
miałości, przebaczenia i wybaczenia
– tak Marię Kaczyńską scharaktery-
zował prezydencki fotograf Maciej
Chojnacki już po tragedii pod Smo-
leńskiem. Zapewne tę samą opinię
wypowiedziałby, gdyby żyła.
Bo pochwały prezydentowa zbie-
rała często. Także za spokojną
elegancję, naturalność, odwagę po-
zostawania przy własnych
poglądach. Była za utrzymaniem
kompromisu w obowiązującej usta-
wie antyaborcyjnej, za stosowaniem
metod in vitro. Za te poglądy została
zaatakowana przez o. Rydzyka.
Wówczas na jakiś czas zamilkła. Lecz
swoich przekonań trzymała się dalej.
Półtora roku temu powiedziała
„Rz”: – Życie w ogóle jest niebez-
pieczne, ale nie sposób żyć
w ciągłych obawach. Żyć w trwodze
– dziękuję bardzo. Zawsze zakła-
dam, że musi być dobrze. ∑
A14
czyli państwo
bez kompleksów
S
Skala żałoby narodowej po tragedii
10 kwietnia zaskoczyła wszystkich. Ma
ona charakter ceremonii, w której
wspólnota utwierdza swoją tożsamość.
Żal po utracie wybitnych rodaków sta-
nowi także manifestację pamięci o
nich, a więc próbę ocalenia tego, co zo-
stawili najlepszego, wpisania ich życia i
działania w nasze narodowe dzieje, w
długie trwanie wspólnoty. W tym sen-
sie uroczystości związane z ich śmier-
cią są ich wielkim sukcesem. Byli to lu-
dzie służby publicznej poświęcający
swoje życie wspólnocie. Żałoba po nich
jest objawem silnej więzi narodowej,
tożsamości, o którą tragicznie zmarli
zabiegali na co dzień.
Życie ludzi, zwłaszcza wybitnych,
zawsze coś znaczy. Działalność tych,
którzy zginęli przed tygodniem w Ka-
tyniu, pozostawiła ślad. Powinniśmy
zrekonstruować ich przesłanie, spró-
bować zrozumieć, czemu poświęcili
życie. To będzie wobec nich hołd naj-
Polska żegna Prezydenta
Kaczyński,
Niespecjalnie chciał i umiał pływać w pianie współczesności.
Właśnie dlatego, że traktował sprawy publiczne tak poważnie
większy. Niestety, można obserwować
obracanie przez media narodowej ża-
łoby w swoisty kicz. Pisał o tym w
„Rzeczpospolitej” Paweł Lisicki. Mamy
już takie doświadczenia w odniesieniu
do pamięci o Janie Pawle II. Można je
sprowadzić do formuły: kremówki –
tak; encykliki – nie. A choć rys ludzkiej
zwyczajności pomaga przybliżyć nam
także postacie wybitne, to ich wielkość
nie na tym polegała.
Można odnieść wrażenie, że media,
które nie mogą sobie dać rady z tym fe-
nomenem, usiłują przyciąć wielkość,
zminimalizować ją, sprowadzić do
swojego wymiaru. W wypadku Lecha
Kaczyńskiego mamy do czynienia z
jeszcze jednym rysem tej sprawy. Pre-
zydent traktował politykę niezwykle
serio. Jego powaga czyniła go tym
wdzięczniejszym obiektem niewy-
brednych dowcipów. Żyjemy w epoce
prześmiewczej, w której do dobrego
tonu należy wykpiwanie spraw po-
ważnych.
Ponieważ rzeczywistość nie znosi
próżni, na ich miejsce wynoszeni są
idole popkultury. Skoro jednak wy-
śmiewana była powaga i osoba ją re-
prezentująca, to dziś ci, którzy to robi-
li, mają kłopot z powrotem do istotne-
go przekazu prezydenta w pozytyw-
nym kontekście. A musimy to zrobić,
jeśli rzeczywiście chcemy ocalić o nim
pamięć. Należy uwolnić go od karyka-
turalnego wizerunku, który wykre-
owali jego przeciwnicy, a podchwyciła
popkultura.
Niedziela
18 kwietnia 2010
Lech
Co znaczy
państwowiec
L ech Kaczyński przypominał po-
stacie z Polski międzywojennej,
które nazywano państwowcami,
czyli ludzi, którzy poświęcili się służbie
państwu. Niektórzy z nas mieli jeszcze
szczęście spotkać ich na emigracji, np.
w kręgu „Kultury” paryskiej. Za ich per-
sonifikację uznać można twórcę i szefa
tego ośrodka Jerzego Giedroycia. Taką
osobą był prezydent Polski na obczyź-
nie Ryszard Kaczorowski, który rów-
nież zginął w wypadku w Katyniu.
Postawa taka opiera się na szeregu
założeń. Uznaje, że polityka jest zaję-
ciem szlachetnym, tym, co Arystoteles
nazywał roztropnym zabieganiem o
dobro wspólne. Zakłada więc, że czło-
wiek dojrzewać może wyłącznie we
wspólnocie. Poczucie lojalności wobec
niej nazywamy patriotyzmem. Wspól-
notę taką stanowią nie tylko aktualnie
żyjący. To łańcuch pokoleń, który po-
zwala nam przekroczyć doraźność na-
szej egzystencji i wpisuje nas w długie
trwanie: zakorzenia w przeszłości i
otwiera perspektywę przyszłości.
Wspólnotę, którą nazywamy ojczy-
zną, otrzymaliśmy od generacji na-
szych przodków. To oni poświęcali się i
pracowali, aby wypełnić jej obecną ma-
terialną i niematerialną treść. I dlatego
dziedzicząc ją, przejmujemy również
BRONISŁAW WILDSTEIN
zobowiązanie wobec pokoleń przy-
szłych, aby to dobro wspólne przeka-
zać im w jak najlepszym stanie.
Postawa państwowca zakłada, że in-
stytucją, której naród potrzebuje do
swojego istnienia, jest państwo. Może
przetrwać bez niego, ale będzie to by-
towanie trudne i kalekie. Stan państwa
ma fundamentalne znaczenie dla jako-
ści życia jego obywateli. Ma istotny
wpływ na ich dobrobyt, ale także na ich
godność, poczucie wartości. Formuje
ich, warunkuje, ale także jest ich świa-
dectwem.
Przeciw patologiom
III RP
D roga państwowej służby Lecha
Kaczyńskiego zaczyna się od
działalności w opozycji, a
zwłaszcza w „Solidarności”. Jest to he-
roiczny i niezwykły w skali światowej
ruch; odbudowa polskiej wspólnoty.
Polacy samoorganizują się, przeciwsta-
wiając się wywłaszczającemu ich z
podmiotowości totalitarnemu, niesu-
werennemu państwu.
Gdy jednak po obaleniu komuni-
zmu elity ogłaszają, że właściwie jedy-
ną rzeczą, jaka pozostaje Polakom do
zrobienia, jest uwolnienie mechani-
zmów rynkowych, które już samoczyn-
nie przywrócą w naszym kraju normal-
rp.pl/tragedianarodowa ◊
ność, Lech Kaczyński wie, że to jedno-
stronna i niebezpieczna utopia. Nawet
wolny rynek potrzebuje ram państwa i
prawa, a bez tego łatwo wyradza się w
swoje przeciwieństwo rządzone prze-
mocą. A istnienie zbiorowości to nie tyl-
ko rynek.
Istotna dygresja. Kiedy mówimy o
postawie i poglądach Lecha Kaczyń-
skiego, w rzeczywistości mówimy o po-
glądach braci Kaczyńskich. Byli osob-
nymi podmiotami. Każdy z nich miał
własne życie i karierę polityczną. Były
one jednak ze sobą ściśle związane.
Swoje myślenie polityczne wypraco-
wywali wspólnie. Dlatego tak oburzają-
ce są dziś próby przeciwstawiania so-
bie Kaczyńskich. Gdy mówimy o Le-
chu, nie możemy zapomnieć o jego
bracie, z którym działał razem i wspól-
nie stawiał czoła wyzwaniom rzeczywi-
stości.
Gdy w początkach lat 90. królowało
przeświadczenie, że samorzutne me-
chanizmy wszystko w naszym kraju za-
łatwią, Lech Kaczyński widział pod
osłoną tego pozoru grę interesów, dzia-
łanie silnych, którzy zaczynają zawłasz-
czać kraj. Wiedział, że bez odbudowy
zdrowych instytucji państwa zostanie
ono przejęte przez możniejszych.
Fundamentalnym rysem jego cha-
rakteru była odwaga. Pokazał ją w
działalności opozycyjnej, zademon-
strował w Gruzji, ale udowadniał ją na
co dzień, przeciwstawiając się obiego-
wym półprawdom i stereotypom, na-
rażając na atak dominujących grup
◊ rp.pl/tragedianarodowa
opiniotwórczych, za którymi stały po-
tężne interesy.
Po zwycięstwie wyborczym Lecha
Wałęsy w urzędzie prezydenckim krót-
ko zajmował się kwestią ze swojej per-
spektywy najważniejszą – bezpieczeń-
stwem narodowym. Odchodzi, gdy
okazuje się, że w tej kwestii nie może
nic rzeczywiście zrobić. Wie dobrze, że
znowu usypiani jesteśmy mrzonkami o
wiecznym bezpieczeństwie, gdy źródła
napięć między państwami nie wygasły i
musimy być silni, aby nie stać się ma-
rionetką w grach silnych tego świata.
Jako szef NIK, najważniejszej insty-
tucji kontrolnej państwa, obserwuje
nawarstwiające się patologie w niere-
formowalnym państwie. Wówczas mo-
że tylko bić na alarm. Nabytą wówczas
wiedzę wykorzystać może jako mini-
ster sprawiedliwości, kiedy błyska-
wicznie zyskuje popularność walczą-
cego o sprawiedliwość szeryfa. Ta krót-
kotrwała kadencja otworzy mu per-
spektywę najważniejszych urzędów w
państwie.
Fundamentalna idea
sprawiedliwości
I dea sprawiedliwości jest funda-
mentalna dla Lecha Kaczyńskiego.
Również w tym okazuje się spadko-
biercą klasycznej myśli politycznej.
18 kwietnia 2010
Lech Kaczyński
usiłował nas wydobyć
z kompleksu niższości,
jaki podtrzymywała
w Polakach
część elit III RP
Zgodnie z nią sprawiedliwość to odda-
wanie każdemu tego, co mu się należy.
Jest ona opoką prawdziwej wspólnoty
i przeciwstawia ją wspólnotom wy-
stępnym, np. bandom zbójców, które
także rządzą się jakimiś regułami. Dla-
tego prawo państwa musi wynikać ze
sprawiedliwości. Oderwane od niej –
co postulował pozytywizm prawny do-
minujący w Polsce zwłaszcza po upad-
ku komunizmu – staje się martwym za-
pisem.
Postać szeryfa w popularnej kultu-
rze amerykańskiej, która zawojowała
świat, jest uosobieniem człowieka
walczącego, często samotnie, o spra-
wiedliwość, a więc przywracającego
światu ludzkiemu elementarny ład.
Fakt, że wizerunek taki uzyskał Lech
Kaczyński, dużo mówi nam zarówno o
nim samym, jak i rzeczywistości pol-
skiej pod koniec ubiegłego wieku.
Niedziela
Polska żegna Prezydenta
SEWERYN SOŁTYS
Brak poczucia sprawiedliwości był
wówczas dojmujący. Jego efektem był
również brak bezpieczeństwa. Wpły-
wowi, żyjący w swoich strzeżonych zo-
nach i mogący łatwiej uzyskać inter-
wencję państwowych służb, nie czuli
go tak jak zwyczajni obywatele. To dla
nich działanie przeciw przestępczości
nowego ministra miało tak wielkie
znaczenie.
Lech Kaczyński był zresztą prze-
ciwnikiem ideologicznej, modnej wów-
czas (i ciągle), liberalnej wykładni pra-
wa, która eksponowała kategorię reso-
cjalizacji. Zgodnie z klasycznym uję-
ciem prawa naruszenie jego norm, a
więc złamanie zasad regulujących ży-
cie wspólnoty, podlega karze, która jest
„sprawiedliwym odwetem”. Kara przy-
wraca porządek społeczny i stoi na jego
straży, gdyż sam człowiek jest niedo-
skonały, wydany pokusom i generalnie
raczej niezdolny do sprostania wyż-
szym, moralnym standardom. Cywili-
zuje go kultura, która określa reguły i
normy działania człowieka w zbioro-
wości.
Wysuwanie na plan pierwszy reso-
cjalizacji zakłada, że przyczyną prze-
stępstwa jest społeczna ułomność, a jej
naprawa przywraca zagubioną jed-
nostkę zbiorowości. W praktyce spo-
łecznej prowadzi to do akcentowania
praw przestępców kosztem ofiar, a
konsekwencje tego obserwować mo-
gliśmy w Polsce pokomunistycznej. A
to o interes ofiar, a więc zwykłych oby-
wateli, upominał się Lech Kaczyński.
Było to zresztą znamienne dla jego po-
glądów. Wspólnota miała dbać także o
los tych najbardziej pokrzywdzonych,
wyrównywać szanse. W tym równo-
ściowym nastawieniu upatrywano so-
cjalistyczny rys postawy Lecha Kaczyń-
skiego.
Potrzeba moralnego
ładu
A le sprawiedliwość to kategoria
znacznie szersza niż wymiar
sprawiedliwości, którym zajmu-
je się jeden z departamentów państwa.
To ład moralny, którego wyrazem insty-
tucjonalnym winien się stać porządek
prawny. To rozpoznanie w rzeczywisto-
ści społecznej dobra i zła, symboliczne
wskazanie wzorców i antywzorców. I
dlatego polityka historyczna Lecha Ka-
czyńskiego zarówno jako prezydenta
Warszawy, jak i później jako prezyden-
ta państwa odwoływała się także do
fundamentalnej zasady sprawiedliwo-
ści i była konsekwencją jego politycz-
nych poglądów. Miała przywrócić spra-
wiedliwość naszej pamięci, a więc te-
mu, co realne, co naprawdę mamy. Te-
mu służyły budowa Muzeum Powsta-
nia Warszawskiego i odznaczanie ludzi
zasłużonych dla naszej wolności i nie-
podległości.
Muzeum, które stało się wielkim
sukcesem, jest hołdem tym, którzy zło-
żyli naszej wspólnocie ofiarę najwięk-
szą – życie. A pamięć jest niezbędna za-
równo dla istnienia osoby ludzkiej, jak i
wspólnoty. Pamięć uporządkowana
wedle wartości.
Wspólnota narodowa istnieje dzięki
wzajemnej lojalności osób, które się w
niej rozpoznają, dzięki skłonności do
wzajemnych wyrzeczeń, a nawet po-
święceń. Jeśli zbiorowość nie potrafi
uznać i choćby symbolicznie wynagro-
dzić owych poświęceń – traci busolę
moralną. Jeśli nie odróżnia bohaterów
od zdrajców – zatraca podstawowy in-
stynkt moralny, który pozwala jej prze-
trwać. Przestaje istnieć jako wspólnota.
Dlatego polityka historyczna nie jest
poświęcaniem czasu przeszłości, w
której przecież nic już nie jesteśmy w
stanie zmienić. Jest działalnością na-
stawioną na teraźniejszość i przyszłość.
Przywraca nam pamięć i wskazuje po-
stawy godne. Kult bohaterów nie jest
nawoływaniem do umierania, ale
wskazaniem, że wobec wspólnoty,
dzięki której istniejemy, powinno nas
być stać na poświęcenie. W sytuacji
skrajnej nawet na poświęcenie życia.
Tylko że poświęcenie to ma służyć ży-
ciu właśnie.
Przeciw
kompleksom
W swoim działaniu Lech Ka-
czyński naraził się ogromnej
liczbie wpływowych ludzi i
środowisk. Atakowany był z pasją i nie-
nawiścią. Fałszowano jego przekaz i
budowano karykaturę jego wizerunku.
Przedstawiano go jako polityka archa-
icznego, nierozumiejącego współcze-
sności, zakompleksionego. Rzeczywi-
stość wygląda radykalnie odmiennie.
Lech Kaczyński usiłował nas wydo-
być z kompleksu niższości, jaki pod-
trzymywała w Polakach dominująca
część elit III RP. To wówczas wyrabiano
w nas przeświadczenie, że polska naro-
dowa egzystencja jest tylko stadium
przejściowym przed roztopieniem się
w europejskiej wspólnocie, tak jak i
A15
nasz byt państwowy ma wartość wy-
łącznie jako przedsionek do europej-
skiego mieszkania. Jeszcze i dziś sły-
szymy nagłaśniane szeroko opinie, że
ucywilizować Polaków mogą tylko in-
stytucje europejskie, którym im więcej
kompetencji przekażemy, tym dla nas
lepiej.
Lech Kaczyński zdawał sobie spra-
wę, że postawy takie fałszywie inter-
pretują rzeczywistość i sprowadzają
naszą narodową wspólnotę do pozycji
podrzędnej. Ich fałsz polega na tym, że
narody europejskie nie wskazują ten-
dencji do zaniku i ciągle ich instytucjo-
nalną formą, za pomocą której reali-
zują one swoje interesy, jest państwo
narodowe.
Co więcej, nie sposób wyobrazić so-
bie demokracji bez narodowego pań-
stwa. Republikańska demokracja może
istnieć tylko wtedy, gdy obywatele pań-
stwa mają poczucie wspólnoty. Nie tyl-
ko doraźnej wspólnoty interesu, ale
ponadpokoleniowej wspólnoty losu.
Tylko wówczas nie traktują państwa ja-
ko instrumentu do realizacji swoich
partykularnych celów, ale postrzegać
mogą je w perspektywie dobra wspól-
nego.
Określenie „Europejczycy” jest bar-
dzo umowne i w małym stopniu defi-
niuje tożsamość. Tę określa ciągle, i
pewnie jeszcze długo, przynależność
narodowa. UE jest nadal, a ostatnio na-
wet w dużo większym stopniu, prze-
strzenią uzgadniania i harmonizowa-
nia, ale także konkurowania interesów
narodowych. Jeśli nie będziemy pró-
bować zabiegać w niej o swoją rację
stanu, to staniemy się rzeczywiście na-
rodem i państwem podrzędnym.
Polityk nowoczesny
L ech Kaczyński zdawał sobie z te-
go sprawę. Także z tego, że nie ma
najmniejszego powodu, abyśmy
pogrążali się w kompleksie niższości. W
Europie możemy odgrywać istotną
rolę. Zwłaszcza że powinniśmy się stać
regionalnym liderem. Sytuacja nas do
tego dysponuje, gdyż jesteśmy naj-
większym i najsilniejszym państwem
Europy Środkowo-Wschodniej (więk-
sza i ludniejsza od nas Ukraina jest cią-
gle w znacznie gorszym położeniu). A
interesy państw zagrożonych recydy-
wą moskiewskiego imperializmu i
wtłoczonych między regionalne potę-
gi: Rosję i Niemcy, są tożsame. Rola li-
dera nie oznacza imperialnych apety-
tów, ale rozpoznanie swojej pozycji po-
śród równych. To realizacja koncepcji
jagiellońskiej tak mocno akcentowanej
przez Jerzego Giedroycia.
Tę politykę Lech Kaczyński realizo-
wał nie tylko w Tbilisi, gdzie pojawienie
się na czele przywódców państw post-
sowieckich było jego chwilą wielkości.
Podejmował inicjatywy na rzecz eko-
nomicznej, w tym głównie energetycz-
nej, niezależności regionu, która prze-
kłada się na naszą suwerenność. I był w
tym wszystkim politykiem niezwykle
nowoczesnym. Ci, którzy zarzucali mu
staroświeckość, międląc w kółko kilka
nieprzemyślanych frazesów o europej-
skości i postpolityczności, pozostaną w
historii jako groteskowy wytwór zagu-
bionej epoki.
Owszem, nie przystawał Lech Ka-
czyński do polityki wizerunkowej,
marketingu i reklamy. Niespecjalnie
chciał i umiał pływać w pianie współ-
czesności. Właśnie dlatego, że trakto-
wał sprawy publiczne tak poważnie. W
wymiarze pragmatycznym można
uznać to za błąd, ale był to efekt dużo
głębszego pojmowania polityki. Polity-
ki jako działania na rzecz spraw naj-
ważniejszych. ∑
A16 Polska żegna Prezydenta Niedziela
18 kwietnia 2010 rp.pl/tragedianarodowa ◊

PAWEŁ SUPERNAK/PAP

ROBERT GARDZIŃSKI
KRZYSZTOF ŁOKAJ
SEWERYN SOŁTYS

SEWERYN SOŁTYS
DAREK GOLIK

DAREK GOLIK
EAST NEWS

RAFAŁ GUZ
KALISZ.PL

≥Joanna ≥Ewa ≥gen. Andrzej ≥Krystyna ≥Anna Maria ≥Bartosz ≥gen. Tadeusz ≥abp gen. ≥Czesław ≥Leszek ≥ppłk Zbigniew ≥Grzegorz
Agacka- Bąkowska Błasik Bochenek Borowska Borowski Buk Miron Cywiński Deptuła Dębski Dolniak
-Indecka Chodakowski
AGNIESZKA SADOWSKA/AG
KANC. PREZYDENTA RP

KANC. PREZYDENTA RP

JAKUB OSTAŁOWSKI

SEWERYN SOŁTYS

MICHAŁ WALCZAK

SIŁY ZBROJNE
JERZY DUDEK

DAREK GOLIK

STPUK.ORG
BOR

BOR
≥Katarzyna ≥Edward ≥Aleksander ≥Janina ≥Jarosław ≥Artur Francuz ≥gen. ≥Grażyna ≥gen. Kazimierz ≥Przemysław ≥ks. Bronisław ≥Robert
Doraczyńska Duchnowski Fedorowicz Fetlińska Florczak Franciszek Gęsicka Gilarski Gosiewski Gostomski Grzywna
Gągor

WOJCIECH STRÓŻYK/KFP
KANC. PREZYDENTA RP
ROBERT GARDZIŃSKI

ROBERT GARDZIŃSKI

RADEK PASTERSKI
SEWERYN SOŁTYS
SIŁY ZBROJNE

PARAFIADA.PL

JERZY DUDEK

DAREK GOLIK
RAFAŁ GUZ

BOR

≥Mariusz ≥ks. Roman ≥Paweł ≥Dariusz ≥Natalia ≥Izabela ≥ks. Józef ≥Ryszard ≥Sebastian ≥wiceadm. ≥Mariusz ≥Janusz
Handzlik Indrzejczyk Janeczek Jankowski Januszko Jaruga- Joniec Kaczorowski Karpiniuk Andrzej Kazana Kochanowski
-Nowacka Karweta
BARTEK ZBOROWSKI
JAKUB OSTAŁOWSKI

JAKUB OSTAŁOWSKI

RADEK PASTERSKI
SEWERYN SOŁTYS

RADEK PASTERSKI
ROMAN BOSIACKI
RAFAŁ GUZ

RAFAŁ GUZ
FORUM/ŁUKASZ GŁOWALA
BOR

≥gen. Stanisław ≥Stanisław ≥Paweł ≥Andrzej ≥ks. Zdzisław ≥Janusz ≥Janusz ≥ks. Andrzej ≥gen. ≥Wojciech
Komornicki Jerzy Krajewski Kremer Król Krupski Kurtyka Kwaśnik Bronisław Lubiński
Komorowski Kwiatkowski

≥Maria i Lech Kaczyńscy

KANC. PREZYDENTA RP
SIŁY POWIETRZNE

RADEK PASTERSKI

SEWERYN SOŁTYS

SEWERYN SOŁTYS
DOMINIK PISAREK

ARCH. RODZINNE
SIŁY ZBROJNE

SIŁY ZBROJNE
BOR

≥Tadeusz ≥Barbara ≥Barbara ≥Bożena ≥Stefan Melak ≥Tomasz Merta ≥Andrzej ≥Dariusz ≥Stanisław ≥Justyna ≥Aleksandra ≥Janina
Lutoborski Maciejczyk Mamińska Mamontowicz- Michalak Michałowski Mikke Moniuszko Natalli-Świat Natusiewicz-
-Łojek -Mirer
MAGDA STAROWIEYSKA

MARIAN ZUBRZYCKI

SIŁY POWIETRZNE
RADEK PASTERSKI

PIOTR WITTMAN
PAWEŁ PEŁKA

PIOTR GUZIK
BOR

BOR
PAP

PAP

≥Piotr Nosek ≥Piotr ≥Bronisława ≥ks. ppłk Jan ≥ks. płk Adam ≥Katarzyna ≥Maciej ≥bp gen. ≥Agnieszka ≥gen. ≥Arkadiusz ≥Andrzej
Nurowski Orawiec- Osiński Pilch Piskorska Płażyński Tadeusz Pogródka- Włodzimierz Protasiuk Przewoźnik
-Löffler Płoski -Węcławek Potasiński
WOJTEK JAKUBOWSKI/KFP

SZYMON ŁASZEWSKI

DARIUSZ GORAJSKI
WALDEK KOMPAŁA

RADEK PASTERSKI
JERZY GUMOWSKI

KUBA KAMIŃSKI

JERZY DUDEK
RAFAŁ GUZ

BOR
PAP

≥Krzysztof ≥Ryszard ≥Arkadiusz ≥Andrzej ≥Wojciech ≥Sławomir ≥Leszek Solski ≥Władysław ≥Jacek ≥Aleksander ≥Jerzy ≥Jolanta
Putra Rumianek Rybicki Sariusz- Seweryn Skrzypek Stasiak Surówka Szczygło Szmajdziński Szymanek-
-Skąpski -Deresz
KALISZ.PL IWONA CIEŚLAK
KANC. PREZYDENTA RP

ROBERT GARDZIŃSKI
JAKUB OSTAŁOWSKI

KRZYSZTOF ŁOKAJ
RADEK PASTERSKI
SEWERYN SOŁTYS

SEWERYN SOŁTYS
BARTOSZ SIEDLIK

SIŁY ZBROJNE
RAFAŁ GUZ
BOR

≥Izabela ≥Marek Uleryk ≥Anna ≥Teresa ≥Zbigniew ≥Wiesław ≥Edward ≥Paweł Wypych ≥Stanisław ≥Janusz ≥Artur Ziętek ≥Gabriela Zych
Tomaszewska Walentynowicz Walewska- Wassermann Woda Wojtas Zając Zakrzeński
-Przyjałkowska