You are on page 1of 41

Przemysaw niegowski

Skrypt ze wstpu i historii


filozofii rok I
od pocztkw do Sokratesa

Bibliografia:
I.

II.

III.

IV.

V.

M. A. Krpiec, S. Kamiski, Z. J. Zdybicka,


A.
Maryniarczyk,
P.
Jaroszyski,
Wprowadzenie do Filozofii, RW KUL,
Lublin 1998
Wadysaw Tatarkiewicz, Historia Filozofii,
tom
I,
Spdzielnia
Wydawnicza
Czytelnik, 1948
Giovanni
Reale,
Historia
Filozofii
Staroytnej, prze. Edward Iwo Zieliski,
tom I, RW KUL, Lublin 1948
Giovanni
Reale,
Historia
Filozofii
Staroytnej, prze. Edward Iwo Zieliski,
tom II, RW KUL, Lublin 1996
Platon, Uczta, Eutyfron, Obrona
Sokratesa, Kriton, Fedon, prze.
Wadysaw Witwicki, Pastwowe
Wydawnictwo Naukowe, Pastwowe
Wydawnictwo Naukowe, 1982

SPIS TRECI
Wstp do filozofii
1. Narodziny filozofii i jej znaczenie
( kierunek ku logosowi)
2. Poznanie i jego rodzaje ( mono,
akt)
3. Podzia nauk
Historia filozofii
1. Rozumienie religii w staroytnej Grecji
2. Wprowadzenie do epoki
presokratykw
3. Spis arche wybranych
presokratykw
4. Tales z Miletu- kultura akwatyczna
5. Anaksymander i Anaksymenesapeiron i nieskoczone powietrze
6. Heraklit i Parmenides- rewolucja
ontologiczna i zasada
niesprzecznoci Parmenidesa
7. Ksenofanes- walka z
antropomorfizmem
8. Empedokles, Anaksagoras, Demokryt
9. Sofici
10.
Wprowadzenie do zagadnie
Sokratesa; wierno pastwu,
ekskluzywizm etyczny

WSTP DO FILOZOFII
I.

Narodziny Filozofii (kierunek ku logosowi)

Filozofia, chocia wtedy nazwa ta jeszcze nie bya


znana wczesnych Grekom, a jeli pojawia si
pniej, inne byo jej znaczenie ni dzisiaj, pojawia
si na przeomie VIII-VII wieku p.n.e. na terenach
Grecji i Wielkiej Grecji. Znaczenie filozofii, jakie
funkcjonuje do dzi, nada SOKRATES. O filozofach
pisa za HERAKLIT Z EFEZU (VI-V w. p.n.e.)
Grecy tamtych odlegych czasw, zaczynaj
prbowa intepretowac wiat nie posugujc si
mitem.
MIT- prba interpretacji wiata, w ktrej wystpuj
bogowie, herosi. Bogowie dla grekw byli
wyidealizowanymi postaciami ludzkimi, rnili si
stopniem siy, mocy. Byo ich wielu, z tej racji nie
mogli by transcendentni. Bogowie wystpujcy w
mitach posiadaj take wady czowieka, na
przykad: zazdro. Na pytania dotyczce wiata
odpowiadano zawsze odnoszc sie do bogw.
Religia daa, bowiem wczesnemu czowiekowi
pomoc w jego potrzebie zrozumienia i poznania
wiata. Std powstay mity. I one powstay
najpierw
w
formie
poetyckiej:
w
poezji
kosmogonicznej. Ta pierwsza prba zrozumienia
wiata, jako dokonana na podou religijnym,
4

stawiaa wobec kadej rzeczy pytanie w ten


sposb: Jaka wysza potga, jakie bstwo zrobio
t rzecz i sprowadzio j na wiat? Wyjani rzecz
znaczyo tu: powiedzie, jak powstaa; a
powiedzie, jak powstaa, znaczyo powiedzie,
jak bg j zrobi (Wadysaw Tatarkiewicz, Historia
Filozofii, tom I, str. 15).
Chc odpowiada na pytania o otaczajc ich
rzeczywisto posugujc si DOWIADCZENIEM
( czym, co da si zaobserwowa). Chc uywa
rozumu, jaki posiada czowiek, chc gbszych
odpowiedzi, nie takich, jakie dotychczas musiay
by ograniczane twierdzeniem: tak chc bogowie.

Trzeba powrci do pytania, skd si bierze


wogule filozofia?
Filozofia wyania si z zadawania pyta. Gdy
filozofia rodzia si a pniej rozwijaa, staymi
pytaniami byy pytania o otaczajcy ich
wiat:
dlaczego jest taki wiat a nie inny?
jak powsta wiat, ktry nas otacza?
dlaczego pozostaje cigle ten sam?
dlaczego on istnieje?
5

dlaczego czowiek istnieje?


Wiec filozofia bierze si z zadawania pyta. Grecy
odkryli, ze mog rozumowa otaczajc ich
rzeczywisto uywajc rozumu. Czowiek pyta sie
o wiat, poniewa si dziwi. ARYSTOTELES mwi,
e wszystko zaczyna sie od zdziwienia. Czowiek
si dziwi i zaczyna zadawa pytania.
wiat jest o charakterze pytajno twrczym,
zmusza do mylenia, doprowadza do zadawania
pyta.
Ju od pierwszych filozofw poczwszy,
odpowiedzi na pytania o kosmos, dotycz zasady
wiata( tego, co jest jego pocztkiem i kocem).
Jak waciwie rozumie to, co nazywamy
rzeczywistoci? Dziki czemu rzeczywisto
jest naprawd rzeczywistoci? Czyli: jaki jest
czynnik, ktry decyduje o tym, e co jest
rzeczywistoci-bytem? Pierwotnie pytanie to
przybrao u staroytnych filozofw joskich
posta: jakie jest arche (pocztek-wtek)
wszystkiego? ( M. A. Krpiec, S. Kamiski, Z. J.
Zdybicka,
A.
Maryniarczyk,
P.Jaroszyski,
Wprowadzenie do Filozofii)
Kosmos- inaczej wszechwiat, otaczajca
rzeczywisto, jest ona uporzdkowana, daje
wraenie
estetyczne.
Nazwa
ta
6

funkcjonowaa u staroytnych grekw na


okrelenie caego wiata.

Zdziwienie (gr. aporia) poszukiwanie


odpowiedzi (gr. diaporeia) odpowied (gr.
euporia)
Czowiek si dziwi, e jest tak a nie inaczej, nie
moe znale wytumaczenia. Pojawiaj si
pytania, pojawiaj si chci poszukiwania
odpowiedzi.
Odpowied staje si zasad, na przykad:
Tales odpowiada na pytanie, jak istnieje
wiat, jak powsta podajc zasad-wod
Np. arche-woda ( wszystko powstao z wody,
ziemia jest na wodzie, wszystko ma natur
wilgotn).
Ta zasada, arche jest charakterystyczna dla
filozofii greckiej, gwnie dla jej pocztkw.
Powstanie filozofii dokonuje si w procesie
przejcia z mitu do logosu, od interpretacji
poruszajcej
si
w
krgu
religii
do
interpretacji
uywajcej
rozumu,
wychodzcej z dowiadczenia, obserwacji.
Wyranego przejcia dokonuje TALES Z
MILETU (zasada- woda).
7

HOMER- KIERUNEK KU LOGOSOWI


Za Talesa dokonuje si przejcie oficjalne do
logosu, filozofia zaczyna sie rozwija. Jednak
ju za Homera, mona powiedzie, i
dokonywa si jaki zwrot ku staraniom
wyjaniania racjonalnego rzeczywistoci.
Homer w swych pismach nie tylko podaje
jakie zdarzenia, ale szuka dla nich racji, to
poszukiwanie racji jest ju blisze filozofii.
W filozofii wystpuje jzyk analogiczny
Analogia-podobiestwo w nie podobiestwie
np. skrzyda samolotw a skrzyda ptakw.
Jzyk jest te wieloznaczny i jednoznaczny. O
otaczajcej rzeczywistoci nie mwi si jzykiem
jednoznacznym.

Filozofiaac. fileo- jestem w przyjani, kocham


sophia- mdroc, wiedza o istniejcej caoci
filosophia- zaprzyjanienie si z mdroci
filozofia- mioc mdrocizrobio karier w Europie

to

sformuowanie

-poznawanie tego, co otacza czowieka,


co zmusza do zadawania pyta i sposobu, w jaki
istnieje to, co budzi podziw w czowieku
- wiedza o wszystkim, co istnieje
- wiedza o rzeczach boskich i ludzkich
- upodabnianie si czowieka do Boga
- sztuka sztuk i wiedza wiedz
- nie tylko teoria ale i sposb bycia
- prba dania recepty na bycie
szczliwym ( gwnie szkoy po Arystotelesie za
cel stawiay sobie poszukiwanie odpowiedzi na
pytanie, jak by szczliwym?)
- uszlachetnianie czowieka

II.
AKT)

POZNANIE I JEGO RODZAJE ( MONOC,

Poznanie to czynno czowieka, powstaje ona w


wyniku kontaktu z otaczajc rzeczywistoci.
Czyli poznanie wystpuje w relacji czowieka i
wiata. Czowiek zawsze poznaje wiat w
sposb aspektowy, tzn. jego poszczeglne
elementy, nie w caoci. Czowiek poznaje
wszechwiat nie taki, jakim on jest, lecz w takim
stopniu, w jakim sam poznajcy jest w stanie go
pozna. Trzeba wyj przede wszystkim z
tego, e czowiek jest w stanie poznawa
wiat. Jak ju byo powiedziane, wiat jest
pytajno twrczy, zmusza do zadawania
pyta, doprowadza do poznania. Czowiek
ma mono pozna wiat.
Przykad aktu i monoci

AKT- czowiek yje, jest w akcie, w zwizku


z tym ma MONOC- poznawa wiat
Lub
ma mono- widzie
Przejcie dokonujce si z aktu do monoci
to- RUCH
10

RUCH
AKT (ac. actus)
MONOC (ac. potentia)

11

Terminy powysze wprowadzi Arystoteles


Relacja Bg i wszechwiat:
actusBoski
potentia- wszechwiat

intelekt

Bg jest przed wszechwiatem


wszechwiat ma mono istnie
musi by aktem, tworzy wiat
on istnie

moe

Relacja wszechwiat i czowiek:


actuspotentia- czowiek

wszechwiat

istnieje
w
ma mono poznawania wiata
moe poznawa to, co go otacza
przedmiot- jest poznawany (ac. obiectum)
to, co ja poznaj
podmiot- jest poznajcy (ac. subiectum)
to ten, ktry poznaje
12

czasie

Poznanie teoretyczne- wiedzie, by posiada


znajomo prawdy
Poznanie praktyczne- wiedzie, by zacz
dziaa wedug posiadanej wiedzy
Trzy cele ludzkiego poznania:
*poznanie spekulatywne ( ac. speculabile, gr.
theoria)
podejmuje si je dla poznania samej prawdy, by
spostrzega, rozumie odpowiednio rzeczywisto
*poznanie moralne (ac. agibile)
podejmowane ju nie dla samej tylko prawdy, ale
by odpowiednio dziaa, wiedzie, aby dziaa
*poznanie wytwrcze ( ac. factibile)
Podejmowane,
zewntrzne

by

dobrze

13

wytwarza

rzeczy

Poznanie teoretyczne
dojcie do prawdy samej w sobie
Poznanie praktyczne
wytwrcze

moralne

dziaani
dobra zewntrzne

dobro
pozostajce
w
czowieku
Sprawno (ac. habitus)- dyspozycja czowieka,
dysponuje
w
wykonywaniu
jaki
dziaa,
dyspozycja ta ma cech trwaoci
Poznanie teoretyczne ( speculabile)
Trzy sprawnoci teoretyczne:
1. Sprawno pierwszych zasad poznania
(habitus principiorum), wychodzenie z
pierwszych, podstawowych i oglnych zasad
prawd
pewnie
przyjmowan
zakada
odbieranie rzeczywistoci zawsze zgodnie z
pierwszymi zasadami
14

2. Wiedza ( scientia)
3. Mdro (sapientia)

15

Poznanie moralne (agibile)


1. Sprawno prasumienia albo pierwszych
zasad postpowania (synderesis)
(jedna z pierwszych zasad postpowania
moralnego: czyni dobro, za unika)
wity Tomasz z Akwinu pisze o
prasumieniu, ktre pobudza do dobrego a
sprzeciwia si zemu.
2. Roztropno ( prudentia)
Poznanie wytwrcze
1. Sprawno sztuki (ars)

poznanie spontaniczne- pierwsze najoglniejsze,


transcendentalne
poznanie filozoficzne- podlega rozumowaniu

16

III.

Podzia nauk

17

Nauka ma:
- przedmiot
-aspekt
-metoda
-cel; moe by praktyczny i teoretyczny

18

HISTORIA FILOZOFII
I.

ROZUMIENIE
GRECJI .

RELIGII

STAROYTNEJ

Jeli mowa o religii Grekw, ju na wstpie


trzeba powiedzie, e bya ona pozbawiona
dogmatw, a wic i tych, ktrzy by byli strami
tyche dogmatw. To dao te pewne uatwienie
dla pojawienia si zwrotu ku logosowi. Grecy nie
byli posiadaczami jaki ksig zawierajcych opis
objawienia si czego, w co by wierzyli. To
poematy, gwnie homeryckie byy rdem
poywienia duchowego dla wczesnych Grekw.
Zanim powstaa filozofia, niekwestionowanymi
wychowawcami Grekw byli poeci, a przede
wszystkim Homer. Susznie powiedziano, e jego
poematy byy jak gdyby Biblia Grekw w tym
sensie, e dawni Grecy szukali duchowej strawy
zasadniczo i gwnie w poematach homeryckich. Z
nich czerpali wzory ycia, materia do refleksji,
podniet dla wyobrani, a wic wszystkie istotne
elementy swego wychowania i formacji duchowej
(Giovanni Reale, Historia Filozofii Staroytnej,
prze. Edward Iwo Zieliski, tom I, str. 44).
W religii greckiej odrnia si religi publiczn
od religii misteriw. Religie te maj midzy sob
znaczne rnice.
19

Religia
publiczna
bya
form
religii
naturalistycznej. Wrd Grekw wszystko, co ma
miejsce w otoczeniu, rzeczywistoci, co si zdarza,
jest skutkiem dziaania bogw. Byskawice w
czasie burzy wywouje Zeus. Czowiek, jego ycie,
uwarunkowane jest dziaaniem bogw. Bogowie
Grekw to siy ludzie przedstawiane w postaciach
wyidealizowanych, postaciach czowieka, maja
one idealny wygld. Grecy natury bogw nie
wynieli ponad swojej, tak wic nie rni si od
czowieka jakociowo.
Zwrot ku religii misteriw pojawia si, gdy
Empedokles
zaczyna
wyjania
drog
oczyszczenia, wczeniej, przed nim, Tales poda
zasad- wod, z ktrej to pochodz jego bogowie.
Mwic o religii misteriw, trzeba wspomnie o
orfizmie, ktry sprowadza si do nastpujcych
twierdze: w czowieku zamieszkuje jaka boska
zasada, demon, ktry na skutek pierwotnej winy
upad i zamieszka w ciele, demon ten, ktry
istnia przed ciaem, jest niemiertelny, a wiec nie
umiera wraz z ciaem, lecz skazany jest na to, aby
dla odpokutowania swojej winy kolejno wciela si
na nowo w nastpne ciaa poprzez szereg
ponownych
narodzin(...)
Kto
przestrzega
orfickiego sposobu ycia( wtajemniczeni), po
mierci cieszy si zasuon nagrod ( Giovanni
20

Reale, Historia Filozofii Staroytnej, prze. Edward


Iwo Zieliski, tom I, str. 49).
Z pojawieniem si orfizmu czowiek zauwaa w
sobie cos, co jest odmienne dobrej cesze,
zasadzie, obydwie, odmienne te zasady ze sob
walcz. Ulega powanemu osabieniu w tym
miejscu wizja cnt homeryckich, pkniciu ulega
wizja religii naturalistycznej.
Filozofowie, poczwszy od Talesa z Miletu, to, co
boskie utosamiali z arche. Wszystko jest pene
bogw mwi Tales majc na myli swoja zasadwod.
antropomorfizacja, bogowie s podobni do ludzi
bogowie s niemiertelni, wpywaj swoim
dziaaniem na losy ludzkoci, mog wpywa na
siebie nawzajem, ale nie s wszechmocni z
powodu swej mnogoci.

II.

WPROWADZENIE DO EPOKI
PRESOKRATYKW

Mianem presokratykw okrela si tych filozofw,


ktrzy byli przez Sokratesem, do ok. I poowy IV
wieku p.n.e.
Najwybitniejsi z nich:
21

Tales z Miletu- kultura akwatyczna- VII-VI w.


p.n.e.
Anaksymander- VII-VI w. p.n. e
Anaksymenes- VI w. p.n. e
Heraklit- VI-V w. p. n. e- wariabilizm
Parmenides- VI-V w. p. n. e
Ksenofanes- VI-V w. p. n. e
Pitagoras- V w. p. n. e

Empedokles- V w. p. n. e
Anaksagoras- ok. V w. p. n. e
elementy, homoiomerie,
atomy
Demokryt- V- IV w. p. n. e
Wszyscy oni wychodz z zaoenia, i istnieje
arche, zasada wiata, majca cechy tego, co
boskie. Dziki tym cechom zasady te byy bogiem
dla poszczeglnych filozofw lub tym, co boskie.
Wszyscy mieli zainteresowania filozofi przyrody.
Poszukujc zasad wszystkiego na podstawie
obserwacji, racjonalnego mylenia, odrzucali
22

dotychczasowe, mityczne
funkcjonowania wiata.

prby

powstania

Odpowiedzi na pytanie o to, z czego wszystko


pochodzi i do czego dy, byy rne, wszystkie
jednak jak ju napisano powyej, byy na
podstawie
obserwacji,
dowiadczenia,
racjonalnego
argumentowania.
Pierwsz
odpowiedzi bya WODA Talesa z Miletu. On
pierwszy zwrci uwag na zasad, na jej wogule
istnienie. Gdy mwi wiat jest peen bogw
porusza si w krgu naturalistycznym, wiat jest
peen wody, prazasad utosamia z tym, co
boskie. Zasada ta jak to, co boskie, jest
niemiertelna. Niemiertelno dusz tumaczy
Tales wanie w ten sposb, e to woda
przebywajca w danej rzeczy pozostaje zawsze
niemiertelna, rzecz przemija, zostaje tylko woda,
z ktrej bya utworzona ta rzecz. Jednak sam
termin zasada nie wyszed z ust Talesa, pierwszy
go uy Anaksymander, jego ucze. Wedug niego
jedyn zasad by apeiron- bezkres, nie powsta
ani nie zginie nigdy, nie ma pocztku ani koca.
Dla
Anaksymenesa
z
kolei
zasad
byo
nieskoczone powietrze. Do poowy przeciwstawi
si tezie goszonej przez swego poprzednika o
nieokrelonoci jakociowej owej zasady.

23

Ksenofanes mimo
swej dziaalnoci przeciwko
antropomorfizmowi i religii wczesnych mu ludzi
nie by ateist.
Heraklit z Efezu, jako pierwszy zwrci szczegln
uwag na nieustann ruchliwo wszystkiego.
Ogie jest wedug niego natur wszystkiego.
Cechuje go wariabilizm, pogld o powszechnej
zmiennoci
wszystkiego.
Za
Parmenidesa
kosmologia dochodzi ku kresowi jakby i pojawia
sie zwrot ku ontologii. Pitagoras za zasad uznaje
liczb. Atomici obok uznania zasady o cesze
niemiertelnoci chc wykaza istnienie zjawisk,
ktre potwierdza dowiadczenie. Rozprawiaj o
elementach, ktre si cz i rozczaj.
Co powoduje owo czenie si i rozdzielanie
elementw?
U Empedoklesa spowodowane jest to mioci i
nienawici, siami kosmicznymi, ktre ze sob
walcz. Gdy przewaa mio, elementy s
nieoddzielone od siebie. Trzeba zaznaczy, i
elementami tymi s ziemia, ogie, powietrze i
woda.
U Anaksagorasa z kolei elementw tych jest
nieskoczenie wiele i nazywa je homoiomeriami.
Demokryt uywa ju terminu atom.

24

III.

SPIS ARCHE WYBRANYCH


PRESOKRATYKW

FILOZOF
WANE

ZASADA

Tales z Miletu
ziemia jest na wodzie

woda

Anaksymander
apeiron- bezkres
nieskoczona ilociowo
nieokrelona jakociowo
Anaksagoras
okrelona

nieskoczone powietrze
jakociowo,
nieksoczona ilociowo

Heraklit z Efezu
ogie
powszechna zmienno
Pitagoras
to istota wszytkiego

liczba

liczba

wariabilizm- powszechna zmienno


wszystkiego, nic nie ma nie ruchliwego.
Heraklit mwi o cigej zmiennoci
25

monizm- natura jednorodna, istnienie jednej


zasady
monizm a wariabilizm nie musza by ze sob
sprzeczne

IV.

TALES Z MILETU- KULTURA AKWATYCZNA

Urodzony w Milecie, data jego urodzin i mierci nie


s dokadnie znane. Czas jego ycia prbuje si
pozna po dacie zacmienia, ktre mia przewidzie
filozof.
Tales zapocztkowa filozofi physis twierdzc o
jedynej zasadzie, ktra jest pocztkiem wszystkich
rzeczy, ktra jest natur wszystkiego, ktra jest
przede wszystkim przyczyn rzeczy. Arche
Talesa to woda. Jak ju powiedziano, sam termin
zasady wprowadza jego nastpca, Anaksymander.
Cechy zasady:
- jest przyczyn, pocztkiem wszystkiego
- jest kocem wszystkiego, wszystko ma pocztek
i koniec w jednej i jedynej zasadzie
- zasada powoduje, e rzeczy mog istnie
26

Tak zasad ci pierwsi filozofowie ( a by moe


ju nawet Tales) nazywali dosownie physis, czyli
okrelali sowem, ktre oznacza nie < natur> we
wspczesnym znaczeniu tego sowa, ale wanie
rzeczywisto pierwsz, pierwotn i podstawow
( Giovanni Reale, Historia Filozofii Staroytnej, tom
I, str. 77).
Tales uznaje za zasad wod, poniewa zauway
w swoich obserwacjach, e rzeczy maj natur
wilgotn, samo ciepo powstaje z wilgoci. Jego
argumenty byy ju podawane nie w sposb
przenony, poetycki, ale w sposb racjonalny, tu
dokonuje si przejcie z mitu do logosu. Zasad
jest woda, woda daje pocztek wszystkiemu,
wszystko do niej zmierza, wszystko ma jej natur.
Wedug Talesa dusza jest zasad ruchu, mona
to stwierdzi na podstawie tego, e wedug niego
magnez posiada dusz, poniewa ma zdolnoci
poruszania si. Tales utosamia zasad- wod z
tym, co boskie, porusza si w religi
naturalistycznej. Jego wszystko jest pene
bogw mona rozumie w jego nauczaniu, jako
wszystko jest pene wody. Owa dusza, dziki
ktrej rzecz ma zdolno poruszania si, jest take
niemiertelna. Jej niemiertelno polega na tym,
i jest zasad, wod, ona to nie ma pocztku ani
koca i w rzeczach jest nieprzemijajca. Dana
rzecz przemija, ale w niej znajdujca si zasada
nie przemija. Niemiertelno wprowadzona przez
27

Talesa nie obejmuje samej rzeczy, nie jest


niemiertelnoci osobow.

V.

ANAKSYMANDER I ANAKSYMENES,
APEIRON I NIESKOCZONE
POWIETRZE

Jak ju napisano wczeniej, to Anaksymander,


ucze Talesa wprowadzi termin zasada.
Anaksymander napisa dzieo o nazwie O naturze.
Twierdzc o istnieniu jedynej zasady nie uzna
jednak za Talesem, i to woda jest ow zasad,
lecz uzna za ni apeiron- bezkres. Zasada ta
jest nieskoczona, nieograniczona, nie ma
pocztku ani koca. Zasad Anaksymadra
trzeba rozumie w ten sposb, e jest
nieskoczona ilociowo i nieokrelona jakociowo,
tzn. nie da si stwierdzi, e jest na przykad,
ogniem, wod, powietrzem czy ziemi. Apeiorn
jest przestrzennie nieskoczony. Zasada ta rzdzi
wszystkim. Anaksymander swoja zasad uzna za
bosk. Nada jej cechy boksie:
- niemiertelno
-niezniszczalno
- obejmuje wszystko
- rzdzi wszystkim
28

Powstawanie rzeczy z bezkresu dokonuje si


poprzez przeciwiestwa, ktre si odczaj.
Odczenie to dokonao si na skutek ruchu.
Przeciwiestwa owe to np. ciepo, zimno.
Przeciwiestwa wzajemnie si zwalczaj. Jedno i
drugie chc zwyciyc.
APEIRON- nieskoczona ilociowo. Z tej zasady
pochodzi wiat ktry te nie jest jeden. Jest ich
nieskoczenie wiele poniewa z tej zasady
powstaj. Nieskoczon ilo nastpuj po sobie,
nieskoczona ilo istniej razem.

wieczny ruch

przeciwiestwa rozdzielone
powstajce rzeczy

Anaksymenes prawdopodobnie pochodzi z Miletu,


ucze i nastpca Anaksymandra. Przejmuje do
poowy nauczanie o zasadzie poprzednika. Obala
jednak tez, e zasada jest nieokrelona
jakociowo, bowiem Anaksymenes okreli j
jako POWIETRZE.
Wic zasada jest:
- nieskoczona ilociowo
- okrelona jakociowo
29

- jest ni powietrze
- powietrze jest nieskoczone
Z powietrza powstaj rzeczy.
Zasada Anaksymenesa przejawia si cig
przemian, jest poddana ruchowi. Ona to w ruchu
wytwarza wszystkie rzeczy. Na stwierdzenie
takiego faktu Anaksymenesa doprowadzi wniosek
z obserwacji bytu, ktry jest podtrzymywany przy
yciu dopki moe oddycha. Gdy traci mono
oddychania, przestaje y.
Powietrze
w
przeciwiestwie
do
rzeczy
stworzonych jest niewidzialne, jest nieskoczone.
Powstawanie
rzeczy
dokonuje
si
przez
zagszczanie i rozrzedzanie. Zagszczanie
powoduje
powstawanie
wody,
rozrzedzanie
powoduje powstawanie ognia.
Anaksymenes, jeli chodzi o ruch, pozostaje przy
nauce poprzednika. Ruch jest wieczny. To ruch
powoduje zagszczanie i rozrzedzanie powietrza.

wieczny ruch
powietrza

zagszczanie, rozrzedzanie
powstawanie rzeczy
30

Anaksymenes doprowadzi do uznania jednoci w


przyrodzie, skoro rzeczy powstaj z jednej materii
powietrznej.
VI.

HERAKLIT I PARMENIDES- REWOLUCJA


ONTOLOGICZNA
I ZASADA NIESPRZECZNOCI PARMENIDESA

Urodzony w Efezie. Filozof ten kad akcent na


cig zmienno wszystkich rzeczy.
Nie ma adnej rzeczy, ktra bya by
pozbawiona ruchu, niepodlegajca zmianie.
Nie ma nic nieruchomego, staego, wszystko
jest w cigym ruchu. Heraklit o tej zmiennoci
mwi posugujc si przykadem czowieka i rzeki.
Czowiek nie moe wedug niego wej do tej
samej rzeki za drugim razem, poniewa bdzie to
ju inna rzeka, utworz j inne wody, ktre
napywaj i odpywaj. Dzieje si to w sposb
cigy. Sam czowiek za drugim razem wchodzcy
do rzeki bdzie innym czowiekiem. Wszystko si
zmienia, wszystko si nieustannie zmienia.
Trwao rzeczy polega na wiecznym stawaniu si.
Powstawanie polega na cigej walce
przeciwiestw, na przechodzeniu od jednego do
drugiego przeciwiestwa. Jednak zwalczanie si
przeciwiestw
jest
jednoczenie
harmoni,
cigym jednaniem si. W tej harmonii dochodzi
31

nawet do tego, e przeciwiestwa si ze sob


utosamiaj. T harmoni, jednoci jest bg lub
to, co boskie dla Heraklita.
OGIE- wieczna zmienno
Dla Heraklita to ogie by natur wszystkiego, w
nim wida jasno nieustann zmienno.
Zasad Heraklit nazywa logosem, jednak jeszcze
nie z znaczeniu, jako inteligencji.
Ogie- natura wszystkiego, wieczna zmiennologos
Terminu logos Heraklit uy take do okrelenia
waciwoci duszy, ktra wedug niego jest
nieskoczona, w odrnieniu od tego, co fizyczne,
widzialne, dusza ma gbi, jak nadzwyczajn
cech, ktrej nie maj rzeczy fizyczne.
Parmenides urodzi si w Elei w drugiej poowie
VI wieku. Za niego kosmologia skierowuje si ku
ontologii.
W swym nauczaniu Parmenides posuguje si
poematem o czowieku, ktry wyrusza w drog, by
pozna prawd. Wyrusza on na rydwanie z
dwiema kobietami symbolizujcymi bogini, Dike.
Bogini ta objawia Parmenidesowi prawd. Wedug
tego nauczania istniej trzy drogi:
- droga absolutnej prawdy
-droga absolutnego faszu
-droga prawdopodobna
32

Rewolucj u Parmenidesa by fakt, e istnieje


byt a nie byt nie ma miejsca.
Byt jest a nie bytu nie ma, byt istnieje a nie moe
nie by, nie byt nie ma moliwoci istnienia, do
takiego wniosku moe doj czowiek posugujcy
si rozumem, idcy za logosem. Ten, kto opiera
si zmysom uznaje istnienie bytu i nie bytu, ruch,
powstawanie,
koniec
rzeczy,
ich
ginicie.
Parmenides
da
pocztek
zasadzie
niesprzecznoci, nie mog istnie jednoczenie
dwie sprzeczne sobie rzeczy.
Zasada niesprzecznoci- nie mog
istnie jednoczenie dwie sprzeczne sobie
rzeczy ( Parmenides- byt jest a nie bytu nie
ma).
byt:
- nie ma przeszoci; nie mg powsta, musia by
bowiem powsta z nie bytu, ktry nie istnieje
- nie ma przyszoci
- trwa nieustannie w teraniejszoci, jest cig
teraniejszoci, nie ma pocztku ani koca
- niezmienny, nieruchomy
- doskonay
Byt Parmenides posiada cechy tego, co boskie.
Skrt:

Prawda- atrybut
bytu
33

Byt jest, nie byt


nie istniejezasada
niesprzecznoci

S trzy
drogi, jedna
z nich jest
prawdziwa,
jedna
mniemania
moliwego

Byt Parmenidesa
posiada cechy tego,
co boskie: jest
wieczny, nie ma
pocztku ani koca,
jest niezaleny,
doskonay.

Opieranie si
zmysom
prowadzi do
uznania bytu i
nie bytu
jednoczenieprzestrzega
Dike
Parmenidesa

eby pozna
prawd, trzeba
wyruszy w drog

VII.

KSENOFANES- WALKA Z
ANTROPOMORFIZMEM

Ksenofanes przede wszystkim zajmowa si


walk z antropomorfizmem. Jego postawa
34

antyreligijna wczesnych Grekw nie bya jednak


postaw ateistyczn. Ksenofanes, bowiem nie
ogranicza si do obalania wierze w bogw,
ktrzy mieli cechy ludzkie, ale przedstawia take
pochodzenie boga, ktry wedug niego jest
kosmosem, nie wyklucza on istnienie innych
bogw, nie ma on wygldu ani bardziej ludzkich
obyczajw.
Walka Ksenofanesa bya przeciw tym wszystkim,
poczwszy od wierze opierajcych si na mitach,
co upodabniao bogw do ludzi. Ksenofanes
tumaczy to w sposb taki, e jeeli zwierzta
potrafiyby malowa, to namalowayby obrazy
bogw podobnych do siebie, do zwierzt.
Ksenofanes zatem nie jest monoteist, poniewa
bez zastrzee mwi o <Bogu> i o <bogach>, w
liczbie pojedynczej i mnogiej, a take dlatego, e
aden Grek nigdy nie dostrzega, e monoteizm
jest antytez politeizmu (Giovanni Reale, Historia
Filozofii Staroytnej, tom I, str. 135).

VIII.

EMPEDOKLES, ANAKSAGORAS,
DEMOKRYT.
35

Atomici usiowali pozostawa przy tym, co


zawsze trwa, przy zasada- arche, ale jednoczenie
mwi o zjawiskach potwierdzanych przez
dowiadczenie.
Empedokles urodzony w Agrygencie jako
pierwszy mwi jednoczenie o bycie wiecznie
trwajcym
i
zjawisku
potwierdzanym
na
dowiadczeniu. Wszystko mona streci tak:
Rzeczy nie powstaj z niczego ani nie gin
przechodzc w nico, lecz powstaj i gin z i do
istniejcych innych rzeczy. Powstawanie i ginicie
oparte jest na wiecznych substancjach:
- ogie
- woda
- powietrze
- ziemia
Empedokles przypisuje im cechy boskoci przez
nadanie im imion boskich. Empedokles uwaa, e
te substancje s niezmienne, nie staj si
wszystkim; ogie jest ogniem, woda wod,
substancje te s wic niezalenymi elementami.
Elementy te nie zmieniaj si, lecz mieszaj i w
ten sposb powstaj i gin wszystkie rzeczy.

36

Przyczyn mieszania si elementw s mio i


nienawi.
Mio
powoduje
czenie
si,
nienawi odczanie.
Mio
to
JEDNOSFAJROS. Kada powstaa w ten sposb rzecz ma
przypisane poznanie i mylenie.
Anaksagoras poszerza substancje, owe
elementy z ktrych powstaj wszystkie rzeczy o
nieskoczone co do iloci i liczby. Te elementy
Anaksagoras nazywa homoiomeriami.
Jest wiec nieskoczenie wiele nasion. Nasiona te
s liczne w znaczeniu tym, e s rnego rodzaju
ksztatami, barwami i smakami. Te nasiona s
nieograniczone.
- nasiona s nieskoczone, nieograniczone
- s nieskoczenie podzielne
- kada rzecz powstaa przez wyonienie si z
mieszaniny na skutek ruchu
- ruch ten to boski umys
- kada powstaa w ten sposb rzecz ma czstk
tego co maja inne wszystkie rzeczy, wszystko jest
we wszystkim- Anaksagoras
Demokryt urodzi si w Abderze. Demokryt
elementy, nasiona Empedoklesa i Ankasagorasa
nazywa atomami. Oczywicie poszerza nauk o
37

elementach, nie ogranicza si tylko do okrelenia


nazwy.
Z jakociowo jednorodnych, a ilociowo i
geometrycznie zrnicowanych atomw wywodz
si wszystkie istniejce rzeczy, wszystkie ich
waciwoci, jakoci i stany. Tak wic, podczas gdy
Empedokles i Anaksagoras wszystkie widzialne
jakoci wyprowadzali z pierwotnych jakociowych
zrnicowa nasion, atomici wywodz wszystkie
zjawiskowe determinacje jakociowe z ilociowych
determinacji geometrycznych ( Giovanni Reale,
Historia Filozofii Staroytnej, tom I, str. 197).
-powstawanie i ginicie rzeczy polega podobnie
jak u Empedoklesa czy Anaksagorasa na czeniu
si i rozczaniu atomw, nie powstaje nic z
niczego i nie ginie nic przechodzc w nico.
- wszystko powstaj przez atomy i ruch
- atomy s nieskoczone co do iloci
-ciao czowieka
poczenia

powstao

atomw,

ich

-dusza zbudowana jest z atomw delikatniejszych


od tych, z ktrych zbudowane jest ciao

38

IX.

SOFICI

Szkoa ta cechowaa si gwnie sztuk mwienia (


erystyk) i umiejtnoci nakaniania do swoich
racji, nawet jeli byy by one nie prawdziwe.
Dziaali oni na pocztku V w. p. n. e
-ruch sofistw sprzeciwia si temu, co bye stae,
nie podlegajce zmianom. Uwaali, e nie ma nic
staego, trwaego
- sofici za Platonem zadali pytanie o jzyk
- uczyli ludzi modych gotowoci do pracy w
spoecznoci
- uczyli dobrego mwienia; erystyki
- uczyli nabywania cnoty poradnoci do spraw
spoecznych
- zajmowali si analiz pojc tj. pikno

39

- uwaali, e sowo to cos bardzo wanego,


Gordiasz mwi e sowo to wielki mocarz
- za swoje nauczanie Sofici pobierali pienidze
Ze szkoy sofistycznej wywodzi si Sokrates,
Gordiasz i inni.

40

X.
WPROWADZENIE DO ZAGADNIE
SOKRATESA; WIERNOC PASTWU,
EKSKLUZYWIZM ETCZNY

Urodzony w Atenach, interesowa si sprawami


przyrody i spoeczno- moralnymi. Bra udzia w
tzw. Wojnie peloponeskiej. Zosta oskarony o
ateizm, odrzucenie bogw uznawanych przez
pastwo. W dialogu Kriton Sokrates mimo
faszywego oskarenia pozostaje wierny pastwu,
w ktrym zosta wychowany. Kritonowi, swojemu
przyjacielowi mwi o wiernoci wyznawanym
zasadom,
gosowi
bdcemu
we
wntrzu
czowieka. Uwaa, e mimo nie sprawiedliwym
wyrokom i nie odpowiedniej wadzy pastwo
zawsze pozostaje wane dla tego, ktry si w nim
urodzi i zosta przez niego wychowany.
Wprowadza ekskluzywizm etyczny polegajcy na
tym, e czowiek, aby by kim, wystarczy by
pozna pojcia np. eby by sprawiedliwym,
wystarczy wiedzie, co to jest sprawiedliwo.

41

You might also like