Dyskurs medialny dotyczcy polskich obozw mierci

w kontekcie wypowiedzi Baracka Obamy z 29. maja 2012r.

Cel badania
Celem badania jest przedstawienie stanowisk przyjtych przez rne serwisy
informacyjne odnonie do sformuowania polskie obozy mierci uytego przez prezydenta
Stanw Zjednoczonych Baracka Obam 29. Maja 2012r.

Sowa kluczowe
polskie obozy mierci Polish death camps polnische Todeslager
polskie obozy koncentracyjne Polish concentration camps polnische Konzetrationslager

Kontekst dyskursywny
Polskie obozy mierci (ang. Polish death camps; niem. polnische Todeslager) jest
bdnym okreleniem uywanym w niektrych mediach oraz publikacjach w odniesieniu
do niemieckich, nazistowskich obozw koncentracyjnych znajdujcych si na terenie Polski
okupowanej od 1939 roku przez Niemcw. Okrelenie jest bdne poniewa sugeruje, e
zakadali je i zarzdzali nimi Polacy. Spotyka si take okrelenia pochodne jak polskie
obozy
koncentracyjne
(ang. Polish
concentration
camps;
niem.
polnische
Konzetrationslager)
Stosowanie terminu polskie obozy koncentracyjne jest czsto uzasadniane
odniesieniem geograficznym. Jednak obozy koncentracyjne byy zakadane przez niemieckich
nazistw praktycznie w kadym kraju nad ktrym przejli kontrol, a pomimo to w mediach
znacznie rzadziej stosowane s sformuowania takie jak np. francuskie obozy
koncentracyjne czy holenderskie obozy koncentracyjne w odniesieniu do niemieckich
obozw koncentracyjnych zakadanych na terenach tych krajw. Najczciej pojawia si fraza
polskie obozy koncentracyjne a prawdopodobn przyczyn jest rzadkie wystpowanie
obozw zakadanych na terenie innych pastw w mediach, gdy nie stosowano w nich
masowych eksterminacji na tak skal jak w obozach na terenie okupowanej Polski.
Pojawiaj si rwnie opinie, jak na przykad ta na portalu niezalena.pl, e uywanie
okrele polskie obozy mierci lub polskie obozy koncentracyjne nie jest przypadkowe.
Stosowanie tych okrele doskonale wpisuje si w prowadzon od okoo dwch dekad now
niemieck polityk historyczn polegajc na relatywizacji win.
Jeeli w niemieckich mediach mwi si lub pisze np. o wysokich rang dowdcach obozw
zagady lub innych funkcjonariuszy majcych (w jakimkolwiek stopniu) krew na rkach, to unika

si sw Niemiec lub niemiecki. Zastpuje si je bardziej enigmatycznymi sformuowaniami jak:

nazistowski, esesmaski lub hitlerowski. Zbrodniarzami take nie s po prostu Niemcy, lecz
gestapowcy, SS-mani lub nieokreleni nazici. Podobnie obozy nie mog by niemieckie (nawet,
gdy znajdoway si obok Monachium), wic bd take nazistowskie, lub w skrcie Nazi KZLager, a najlepiej, jeeli zacznie si je nazywa polskimi obozami koncentracyjnymi.1

Z kolei w zachodnich mediach anglojzycznych uywanie tego terminu jest

najczciej spowodowane niewiedz wynikajc z braku edukacji historycznej w tym
zakresie. Dodatkowo, uycie tego bdnego terminu jest bagatelizowane i traktowane jako
zupenie poprawne, poniewa skoro obozy s zlokalizowane w Polsce to s polskie.
Perspektywa z jakiej widz ca sytuacj zachodnie media zostaa trafnie opisana w serwisie
bloog.pl:
Polacy s przewraliwieni na swoim punkcie, a przy tym mi czepia si prezydenta
najsilniejszego mocarstwa na wiecie zapominajc, e sami s trzeciorzdnym, nieliczcym si w
midzynarodowej polityce pastwem, a dodatkowo ignoruj oczywisty fakt, e skoro obozy
mierci byy na terenie Polski, to okrelenie uyte przez prezydenta Obam polskie obozy mierci
jest jak najbardziej adekwatne do sytuacji.2

Dla osb ktre znaj histori Europy z czasw drugiej wojny wiatowej taka
argumentacja uycia sformuowania polskie obozy mierci moe wydawa
niewaciwa, poniewa ten termin ju na pierwszy rzut oka jest bdny oraz
niepoprawny zarwno merytorycznie jak i historycznie. Dlatego nie wolno zapomina,
e to okrelenie jest nie tylko bdne, ale take stygmatyzuje cay nard polski stawiajc
go w roli kata, podczas gdy ucierpia podczas wojny bardziej ni jakikolwiek inny
nard.

Zdarzenie dyskursywne
Analizowany dyskurs dotyczy sw prezydenta Stanw Zjednoczonych Baracka
Obamy, ktre pady podczas wygaszania mowy na cze Jana Karskiego w trakcie
ceremonii pomiertnego uhonorowania bohaterskiego kuriera polskiego podziemia
Prezydenckim Medalem Wolnoci. Fraza polskie obozy mierci pada w zdaniu:
[] ydzi s mordowani na masow skal i przeszmuglowali go [Karskiego] do
warszawskiego getta i polskiego obozu mierci, by zobaczy to na wasne oczy. (ang.
[] Jews were being murdered on a massive scale and he was smuggled into the
Warsaw Ghetto and a Polish death camp to see for himself.) Wypowied ta wywoaa
fal oburzenia ze strony Polakw, w tym polskiego rzdu. Spraw zainteresoway si

1 W. Maszewski, Wysyp polskich obozw zagady w niemieckich mediach. To

jest ju patologia, 16.06.2015, http://niezalezna.pl/68081-wysyp-polskich-obozowzaglady-w-niemieckich-mediach-jest-juz-patologia (dostp: 1.02.2016).
2 Dziewanna, POLSKIE OBOZY MIERCI,
30.05.2012,http://dzieewanna.bloog.pl/id,331126955,title,polskie-obozysmierci,index.html?smoybbtticaid=616693 (dostp: 2.02.2016).

rwnie media zagraniczne odnoszc si do problemu z wikszym bd mniejszym

dystansem.

Korpus badawczy
Na analiz skada si 14 artykuw internetowych, ktre odnosz si do wypowiedzi
Baracka Obamy. Teksty pochodz z polskich, niemieckich i anglojzycznych internetowych
serwisw informacyjnych takich jak: rmf24.pl; polskieradio.pl; se.pl; fakt.pl; wp.pl;
focus.de;
spiegel.de;
welt.de;
nytimes.com;
thedailybeast.com;
cbsnews.com;
nydailynews.com; washingtonpost.com; buzzfeed.com.

Analiza dyskursu
Krtka fraza polskie obozy mierci uyta przez prezydenta Baracka Obam odbia
si szerokim echem na caym wiecie. Jednak najbardziej dotknici tym bdnym okreleniem
poczuli si z pewnoci Polacy, poniewa ich jako nard to najbardziej dotyczy. Mona to
zaobserwowa artykuach internetowych w polskich serwisach internetowych, ktre odnosiy
si krytycznie do wypowiedzi prezydenta. W artykuach na rmf24.pl, se.pl oraz fakt.pl ju w
tytule s uyte sowa skandaliczny, skandal i burza. Same artykuy pene s okrele
takich jak wpadka, bulwersuje, gafa, poraka, ignorancja, niekompetencja co bez
wtpienia wskazuje to na ostr reakcj ze strony polskich mediw. Dodatkowo, autorzy tekstu
przytaczaj kilka cytatw polskich politykw odnonie do caej sytuacji, aby zwikszy si
przekazu artykuu i pokaza jak bardzo to sformuowanie w ustach prezydenta powinno
szokowa. Naley rwnie zaznaczy, e serwisy informacyjne se.pl oraz fakt.pl kad
gwnie nacisk na sensacj i najczciej s w formacie tabloidu. Niemniej jednak, twrcy
dyskursu odnosz si do tego samego cytatu Baracka Obamy w bardzo podobny sposb
starajc si ukaza skandaliczny charakter uycia tych sw.
Odrobin bardziej zdystansowan perspektyw prezentuj artykuy, ktre ukazay si
w serwisach polskieradio.pl oraz wp.pl. Autorzy tekstw uywaj sownictwa nacechowanego
o wiele bardziej neutralnie, wyraajc pewn doz zrozumienia w kierunku sw prezydenta.
To co w innych artykuach zostao uznane za skandaliczn wypowied tutaj byo
zgrzytem, niefortunnymi sowami lub zwyk pomyk. Takie uycie sownictwa
sprawia, e teksty s o wiele mniej emocjonalne przez co czytelnik nie jest zmuszony do
przyjcia tego samego stanowiska co autor tekstu. W tekcie w serwisie wp.pl jest nawet
mowa o pozytywnych skutkach tej wypowiedzi. Nie znaczy to, e uycie tego
sformuowania zostao uznane przez autora za poprawne, ale wskazuje na to, e w wyniku
kontrowersji wicej osb na caym wiecie dowie si, e sformuowanie polskie obozy
mierci jest niepoprawne. Artyku jest sformuowany w taki sposb, aby czytelnik mia
wiadomo powagi bdu, ale rwnie nie mia cakowicie negatywnych odczu.
Z kolei media niemieckie wykazuj pewn ostrono w tej kwestii. Problem jest
okrelony jako drastyczny bd (niem. drastischer Fehler), a wszelkie bardziej negatywnie
nacechowane okrelenia pochodz z cytatw polskich politykw umieszczonych w

artykuach. W porwnaniu do artykuw polskich, niemieckie s o wiele bardziej

zdystansowane od problemu, pomimo tego, e to sformuowanie dotyczy tak samo narodu
niemieckiego jak i polskiego. Jest to najprawdopodobniej spowodowanie polityk
relatywizacji win z okresu drugiej wojny wiatowej, co mona zaobserwowa w uyciu
nazewnictwa, poniewa w adnym z analizowanych artykuw nie ma wzmianki o tym, e
Polska bya pod okupacj Niemiec lub obozy byy niemieckie. W kadym miejscu, gdzie
wymagana jest poprawna nazwa obozu, podaje si informacje, e obozy byy nazistowskie. W
ten sposb autorzy tekstw s ostroni w goszeniu prawd, a cay artyku ma funkcj typowo
informacyjn, gdzie nard niemiecki cakowicie nie jest ujty w kontekcie. Dodatkowo,
artykuy niemieckie s cakowicie neutralne, poniewa skadaj si gwnie z cytatw
obydwu stron. Jest to spowodowane poprawnoci polityczn autorzy artykuu nie chc
sympatyzowa z adn narodowoci tak, aby nie obrazi tej drugiej.
Zachodnie media anglojzyczne okrelaj problem bardziej dobitnie ni media
niemieckie nazywajc go gaf (ang. gaffe), midzynarodow klap (ang. international
flap), nieprawdziwym owiadczeniem (ang. misstatement). Co wicej, caa sytuacja jest o
wiele lepiej przedstawiona merytorycznie i informacyjnie, poniewa we wszystkich
artykuach pojawia si informacja o tym kim by Jan Karski a take wyjanienie, e win za
polskie obozy mierci historycznie ponosz Niemcy. Odniesienia historyczne mog by
spowodowane brakiem edukacji w zakresie historii Europy w Stanach Zjednoczonych, przez
co twrcy dyskursu nakrelaj problem i to historyczne czytelnikom. Autorzy tekstw,
pomimo e nie s tak jak Polacy dotknici uyciem tego bdnego sformuowania, odnosz
si rwnie krytycznie do wypowiedzi co media polskie. Moe to wynika z faktu, e teksty
anglojzyczne mog mie wpyw na polityk Stanw Zjednoczonych, dlatego pomyka
prezydenta zostaa tak dokadnie opisana.

Podsumowanie
Polskie obozy mierci jest sformuowaniem, ktre co pewien czas pojawia si w
mediach, publikacjach lub wypowiedziach. Jednak okolicznoci oraz fakt, e pady z ust
prezydenta Stanw Zjednoczonych sprawiy, e wiele serwisw informacyjnych obszernie
opisao to wydarzenie. Mona jednak zaobserwowa tendencj w polskich mediach to
emocjonalnego podejcia do problemu, a take identyfikacji z problemem jako nard polski.
Fraza polskie obozy mierci zakrzywia obraz historii stawiajc Polakw w roli katw,
podczas gdy byli ofiarami zbrodni niemieckich nazistw, wic nic dziwnego, e sowa
Baracka Obamy spotkay si z fal tak duej krytyki.
W mediach niemieckich problem by przedstawiony praktycznie cakowicie bez
kontekstu historycznego. Dlatego dla czytelnia nie posiadajcego wiedzy z tego okresu
historycznego, problem z uyciem frazy polskie obozy mierci wystpuje tylko i wycznie
midzy narodem polskim a prezydentem Barackiem Obam, kompletnie eliminujc
jakiekolwiek konotacje z narodem niemieckim.

W przypadku dyskursu anglojzycznego, artykuy s bardzo dobrze przygotowane

merytorycznie tak, aby czytelnik mg zaznajomi si z kontekstem historycznym. Bdne
sformuowanie jest uwypuklone oraz, dziki kontekstowi historycznemu, czytelnik zdaje
sobie doskonale spraw dlaczego fraza jest bdna.
Na ksztat dyskursu przy wypowiedzi prezydenta Stanw Zjednoczonych bardzo duy
wpyw ma polityka. Doskonale to wida w tekstach niemieckich, gdzie dobr sownictwa jest
bardzo uwany, a od wszelkich cytatw autor si dodatkowo dystansuje. Z kolei w tekstach
anglojzycznych autorzy tekstw obrazuj skal bdu prezydenta Stanw Zjednoczonych
potencjalnym wyborcom, wic sposb w jaki problem zosta opisany ma bezporedni wpyw
na stosunek obywateli do prezydenta.

Analizowane artykuy
http://www.fakt.pl/polityka/obama-tez-mowil-o-polskich-obozach-,artykuly,539678.html
http://www.se.pl/wiadomosci/swiat/obama-obrazi-polakow-polskimi-obozamismierci_260530.html
http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/614449,Pomylka-Obamy-polski-oboz-smierci
http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Pozytywne-skutki-gafy-Baracka-Obamy-o-polskichobozach-smierci,wid,14535186,wiadomosc.html?ticaid=1166a2
http://www.spiegel.de/politik/ausland/us-praesident-obama-empoert-polen-mit-kzaeusserung-a-836051.html
http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/obamas-kz-verortung-in-polen-aber-nicht-polnisch11769482.html
http://www.welt.de/politik/ausland/article106393418/Obama-empoert-mit-polnischenTodeslagern.html
http://www.nytimes.com/2012/05/31/world/europe/poland-bristles-as-obama-says-polishdeath-camps.html?_r=0
http://www.thedailybeast.com/articles/2012/05/30/poland-insult.html
http://www.cbsnews.com/news/white-house-obama-regrets-calling-nazi-death-camps-inpoland-polish/
http://www.nydailynews.com/opinion/words-polish-death-camps-cut-deep-article-1.1087670
https://www.washingtonpost.com/blogs/right-turn/post/obamas-polish-death-campgaffe/2012/05/30/gJQAJcAw1U_blog.html
http://www.huffingtonpost.com/2012/06/01/obama-polish-death-campsregret_n_1561894.html
http://www.buzzfeed.com/rosiegray/obama-polish-death-camps-comment-spurs-polishou#.gjVoaAxZ