Immunologiczne podstawy

chorb
alergicznych
dr med. Magorzata Bartkowiak-Emeryk
Katedra i Zakad Immunologii Klinicznej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Typy nadwraliwoci wg Gella i Coombsa

I typ anafilaktyczny: reakcje antygenu (alergenu) z przeciwciaami

IgE zwizanymi z receptorami powierzchniowymi FcRI komrek

tucznych i bazofilw. Efekt kliniczny zwizany jest z wydzielaniem
przez komrki mediatorw (histamina, leukotrieny i in.)

II typ cytotoksyczny: reakcja przeciwcia g. klasy IgG i IgM z

antygenami na powierzchni komrek
III typ kompleksw immunologicznych: kompleksy immunologiczne
powstae w wyniku reakcji przeciwciaa i antygenu, po aktywacji
ukadu dopeniacza odkadaj si w tkankach
IV typ komrkowy: odpowied komrkowa (z udziaem limfocytw
Th, Tc, makrofagw) polegajca na destrukcji tkanek przez
wydzielane przez wymienione komrki cytokiny i/lub bezporedni
efekt cytotoksyczny

Stany kliniczne, ktrych podoem s

reakcje nadwraliwoci
I typ

II typ

III typ

IV typ

anafilaktyczny

cytotoksyczny

kompleksw immunologicznych

komrkowy

Alergiczny nieyt nosa

Atopowe zapalenie skry

reakcja poprzetoczeniowa

choroba posurowicza

kontaktowe zapalenie skry

anemia hemolityczna zwizana z

przewleke kbusz-kowe zapalenie

ostre odrzucanie przeszczepu

dodatnim odczynem Coombsa

nerek w przebiegu tocznia

allogenicznego (cz przypadkw)

rumieniowatego
Astma atopowa

Pokrzywka

lekopochodne cytopenie

miastenia

choroba hemolityczna noworodkw

Wstrzs anafilaktyczny

zewntrzpochodne alergiczne
zapalenie pcherzykw pucnych
reakcja Arthusa

odczyn po rdskrnym podaniu

tuberkuliny

Ktre spord IgEzalenych chorb alergicznych s nadal problemem

terapeutycznych dla lekarza rodzinnego?

ASTMA OSKRZELOWA

alergiczny nieyt nosa i spojwek

zapalenie skry (wyprysk atopowy)

niektre postacie alergii pokarmowej

Ankieta telefoniczna przeprowadzona u 21 losowo wybranych lekarzy rodzinnych

Czy astma w Polsce jest

dobrze kontrolowana ?
Cel badania: ocena efektywnoci leczenia astmy,

wiedzy pacjentw i ich oczekiwa zwizanych z

prawidow kontrol choroby
Wywiad telefoniczny w 3018 losowo wybranych
gospodarstwach domowych w Polsce, w 425 rodzinach
przynajmniej 1 osoba miaa astm, na pytania
kwestionariusza odpowiedziao 300 osb
(239 dorosvch i 61 dzieci)

Kowalski ML i wsp. Efektywno leczenia astmy oskrzelowej w Polsce w ocenie pacjentw wyniki badania AIRCEE
(Asthma Insights&reality in Central and Eastern Europe). Alergia Astma Immunologia 2004; 9: 187-195

Nadal niski stopie kontroli astmy !

brak; 2500%; 25%

40%

1x/mies.; 200%;
2%
codziennie;
2000%; 20%
2x/mies.; wikszo
100%; 1% dni; 2000%; 20%
1x/tydz.; 800%; 8%
2x/tydz.; 700%; 7%

3x/tydz.; 1700%; 17%

Kowalski ML i wsp. Efektywno leczenia astmy oskrzelowej w Polsce w ocenie pacjentw wyniki badania AIRCEE
(Asthma Insights&reality in Central and Eastern Europe). Alergia Astma Immunologia 2004; 9: 187-195

Wzrost czstoci wystpowania astmy i ANN

u dzieci na przestrzeni 35 lat
Badania w Szkocji - Aberdeen, 9-12 lat, ankieta
1964

1989

1994

1999

n=2570

n=3390

n=4047

n=3537

Astma rozpoznana kiedykolwiek w yciu

4,0

10,0

20,0

24,0

Chopcy/dziewczta

2,2 : 1

1,9 : 1

1,4 : 1

1:1

10,0

20,0

25,0

28,0

3,2

12,0

13,0

15,0

wiszczcy oddech

ostatnich 3 latach

ANN

Omran M i wsp. BMJ 1996; 312: 34-36

Devenny A i wsp. BMJ 2004; 329: 489-490.

Reakcja immunologiczna typu I

(anafilaktyczna, natychmiastowa)

APC

Limfocyt
B
Limfocyt
Th2

Histamina, tryptaza,

Leukotrieny-B4, C4, D4,

prostaglandyna D, PAF

Mediatory
syntetyzowane de novo

IgE

IgE

Nadwraliwo a alergia
Alergia (z gr. allos - inny, argos - reakcja).
termin wprowadzony przez Pirqueta w 1906
roku - zmieniona reaktywno immunologiczna
ustroju.

Nadwraliwo - swoiste, niekorzystne dla ustroju,

przebiegajce z duym nasileniem reakcje,
zalene od wtrnej odpowiedzi immunologicznej
na zetknicie z obcym antygenem (alergenem)

ATOPIA

1923 Robert Cooke i Artur Coca

genetycznie uwarunkowana zdolno
organizmu do wzmoonej produkcji
swoistych przeciwcia klasy E
skierowanych przeciwko antygenom
rodowiskowym
obecno swoistych przeciwcia IgE
przeciwko alergenom wziewnym i/lub
pokarmowym
na komrkach tucznych w skrze
w surowicy
Stwierdzana u 20-25% populacji

Wpyw czynnikw genetycznych

na wystpienie alergii
Ryzyko zachorowania wiksze u osb z obcieniem
rodzinnym
Obcienie dziedziczne: u 40-80% chorych na alergiczny
nieyt nosa lub astm
Ryzyko 40%: gdy u jednego z rodzicw stwierdza si
alergi
Ryzyko 60%: gdy obydwoje rodzicw s alergikami
Chopcy: 1,5x czciej zapadaj na choroby alergiczne
Ryzyko wiksze: w przypadku alergii matki

Wpyw czynnikw genetycznych

na wystpienie alergii
GENY ALERGII:
1.

Korelacja antygenw MHC z odpowiedzi na dany alergen

Geny odpowiedzialne za nadreaktywno na okrelony antygen:
HLA-DRB3*0101 nadwraliwo na alergeny pykw brzozy
HLA-DRB1*1501 - nadwraliwo na alergeny ambrozji

2.

Dziedziczenie nadreaktywnoci z udziaem IgE

Chromosom 5 (region 5q31-q33)
koreluje z podwyszonym poziomem IgE w surowicy
ssiaduje z genami dla cytokin kontrolujcych wytwarzanie IgE
(IL-4, IL-5, IL-13)
Gen dla receptora adrenergicznego 2 /kilka form polimorficznych
receptora rnicych si aminokwasami w pozycji 16, 27, 34, 164/

Chromosom 11 (region 11q13)

gen dla acucha receptora FcRI /obecno leucyny w pozycji 181 i
183: koreluje z wystpieniem alergii; sprzyja atwiejszej aktywacji
komrek tucznych i wydzielaniem mediatorw/

Czynniki czone ze wzrostem czstoci

wystpowania astmy i chorb alergicznych
HIPOTEZA HIGIENICZNA:
mniej zakae, wicej higieny ycia codziennego maych dzieci
INNE KONCEPCJE:
wzrost ste aeroalergenw wewntrzdomowych: roztoczy kurzu
domowego oraz sierci/naskrka zwierzt domowych (kota),
obecno endotoksyn oraz -(1,3)-D-glukanu pleniowego w kurzu
domowym,
zwikszony kontakt ze spalinami silnikw dieslowskich,
zwikszona ekspozycja na pyy, SO
2, tlenki azotu, lotne zwizki pochodnych fenolowych, CO, CO2,

niekorzystne zmiany w technologii budowania mieszka pogarszajce jako powietrza w domu,

zmiany nawykw ywieniowych.

Emeryk A, 2000

Wpyw czynnikw rodowiskowych

na wystpienie alergii
Zmiana warunkw ycia i rozwoju dzieci: HIPOTEZA HIGIENICZNA
Wystpowanie chorb zakanych i ich leczenie
Kontakt z mikroorganizmami: stymulacja wytwarzania IL-12 i IFN-
Brak treningu immunologicznego: przewaga aktywnoci limfocytw Th2
Pasoyty:
Indukcja odpornoci z udziaem limfocytw Th2
Stymulacja poliklonalnych IgE, blokowanie receptorw FcRI na
komrkach tucznych i osabienie reakcji na alergeny
Dieta (probiotyki - bakterie Lactobacillus rhamnosus GG)
Karmienie piersi (?, matczyne IgG, sIgA, TGF-)
Skad i zanieczyszczenia powietrza (zanieczyszczenia bakteryjneendotoksyna, czstki spalin silnikw Diesla, dym papierosowy)

Wpyw czynnikw rodowiskowych na zaburzenie

rwnowagi midzy limfocytami typu Th1/Th2
Czynniki genetyczne
Czynniki oddziaywujce podczas ciy
Choroby we wczesnym dziecistwie
Czynniki rodowiskowe

Zwikszenie ryzyka

Tlenek azotu (NO)

PGE2
Wirus EBV
Wirus paragrypy
rhinowirusy

Zmniejszenie ryzyka

IFN-
Lactobacillus sp.
Mycobacterium sp.
Wirus HAV, HBV
Wirus odry
endotoksyna

Alergeny

biaka lub glikoproteiny o ciarze

czsteczkowym 5-50kDa
wielowane: na jednym alergenie wiele (kilka do
kilkudziesiciu) epitopw (determinant
antygenowych) rozpoznawanych przez ukad
immunologiczny
alergeny wiksze: wywoujce odpowied IgEzalen u wikszoci chorych

Alergeny
Alergeny:
antygeny zdolne do wywoania reakcji alergicznych =
zdolno do indukcji odpowiedzi humoralnej z udziaem
przeciwcia IgE
Nazwa alergenu (3 czci): =
nazwa rodzajowa + gatunkowa + liczba
np. Phl p 5 (alergen 5 tymotki kowej Phleum pratense)

ALERGENY: struktura chemiczna

1.

Alergeny biakowe (wysokoczsteczkowe) biaka globularne o masie

czsteczkowej 10-40 kDa
substancje zawarte w pykach rolin
biaka globularne jadw owadw
alergeny roztoczy kurzu domowego
Szczeglna grupa: profiliny (wewntrzkomrkowe biaka
kontrolujce polimeryzacj aktyny; reakcje krzyowe)

2.

Alergeny maoczsteczkowe
po sprzgniciu z nonikiem np. biakiem surowicy)
antybiotyki z grupy penicylin i ich katabolity (kwas penicyloilowy )
rodki zwiotczajce (D-kubokuraryna, suksametonium)
narkotyczne leki przeciwblowe (morfina, petydyna)

ALERGENY: Podzia ze wzgldu na swoisto

ALERGENY SWOISTE

SEZONOWE

CAOROCZNE

pyki rolin

roztocza kurzu domowego

jady owadw

pierze
sier zwierzt
ple ( Aspergillus)
ywno (mleko, owoce cytrusowe i in.)

CZYNNIKI NIESWOISTE

wysiek fizyczny

zimno

palenie papierosw

stres

czste infekcje

niektre leki (propranolol)

Alergeny roztoczy

Alergeny roztoczy kurzu

domowego
Acarus siro

Odywiaj si zuszczonym naskrkiem czowieka

Cykl rozwojowy: 4 tygodnie
Warunki optymalne: temp. 22-260C, wilgotno powietrza 75%

Alergeny grupy 1 roztoczy (Der p 1, Der f 1):

Ciepochwiejne biaka o masie 24-27 kDa

W wydalinach roztoczy charakter proteaz cysteinowych

Dziaanie: zniszczenie nabonka drg oddechowych, stymulacja wytwarzania IL-6 i IL-8

Alergeny grupy 2 roztoczy (Der p 2, Der f 2):

Dermatophagoides farinae

Dermatophagoides pteonyssinus

Termostabilne, masa: 14-15 kDa

Antygeny tkanek roztoczy

Sabszy potencja alergizujcy

ALERGENY: metody eliminacji alergenw

roztoczy kurzu domowego

Alergeny pyku rolin

Pyek, by wywoa uczulenie u osoby atopowej powinien

(Thommen 1931) :
zawiera komponent antygenow zdoln do indukowania
nadwraliwoci ige-zalenej
nalee do roliny wiatropylnej
by produkowany w duych ilociach
dostatecznie lekki, aby mg przenosi si na due odlegoci
nalee do roliny wystpujcej powszechnie w danym terenie

Sezony pylenia rolin w Polsce

majcych znaczenie w alergologii

okres wiosenny
okres wczesnoletni

okres pnoletni

Najczstsze alergeny: alergeny pyku

rolin
Ziarna pyku rolin: mskie gamety
rolin niezbdne do reprodukcji
Ksztat: regularny, zbliony do kuli
lub elipsy obrotowej
Wielko: zmienna zalena od
zawartej w nim wody; 5-200m
Budowa:
cz centralna: ywa komrka
(aparat Golgiego, mitochondria,
ziarnistoci magazynujce
skrobi, biaa, lipidy),
warstwa rodkowa: intyna
(celuloza, biaka, enzymy);
zawiera alergeny
warstwa zewntrzna: egzyna
(zawiera otwory lub cienkie
bruzdy (do 40) barwi si fuksyn
zasadow na kolor
ciemnoczerwony

Pyek leszczyny
Leszczyna Corylus avellana

Corylus (ac.), Hazel (ang.)

Rodzaj: Corylacae,
Rodzaj: Corylus avellana
Ekspozycja na alergeny
ograniczona krtszy okres
przebywania chorych na otwartych
przestrzeniach od I-III
Czste reakcje krzyowe z
alergenami pyku olszy, brzozy i
alergenami pokarmowymi
( orzechy laskowe)

Alergeny gwne

Cor a 1

Znaczenie kliniczne

rednie

Okres pylenia

I-IV

Max stenia w
atmosferze

416 ziaren/m3

Max stenia w pobliu roliny

25 440 ziaren/m3

Stenie progowe
(objawy)

35 ziaren/m3

Liczba dni w roku z

duym steniem
(80 ziaren/m3

Okoo 3

rednia dugo
sezonu pylenia

19-63 dni

Pyek olszy
Olsza

Alnus

Olsza czarna Alnus glutinosa

Alnus (ac.), Alder (ang.)

Rodzaj: Fagaceae
Rodzina: olsza, olcha
Ekspozycja na alergeny dua
ograniczona tylko przy
przebywaniu chorych na otwartych
przestrzeniach od I-III
Czste reakcje krzyowe z
alergenami pyku brzozy i
leszczyny oraz alergenami
pokarmowymi (jabka, gruszki,
brzoskwinie)

Olsza szara

Alnus incana

Olsza zielona Alnus viridis

Alergeny gwne

Aln g 1

Znaczenie kliniczne

Due

Okres pylenia

I-IV

Max stenia w
atmosferze

2 500 ziaren (rednio 300-500)

Max stenia w pobliu roliny

4 000 000 ziaren/m3

Stenie progowe
(objawy)

45 ziaren/m3

Liczba dni w roku z

duym steniem
(80 ziaren/m3

5-15

/m

Pyek brzozy

Betula varrucosa (ac.),

Common silver birch (ang.)
Rodzaj: Betulaceae
Rodzaj: Betula

Brzoza Betula
Brzoza brodawkowata betula pendula
Brzoza omszona Betula pubescens
Broza papierowa Betula papyrifera
Brzoza czarna Betula obscura

Alergeny gwne

Najczstsza (po pyku traw)

przyczyna objaww sezonowego
alergicznego nieytu nosa
Bardzo due stenia w powietrzu
atmosferycznym i w
pomieszczeniach zamknitych
Czste reakcje krzyowe z
alergenami pyku olszy i leszczyny
Bet v 2 (panalergen): w wikszoci
ekstraktw owocw i warzyw
Bet v 1 :u 95% chorych uczulonych
na pyek brzozy

Bet v 1, Bet v 2 , Bet v 3,

Bet v 4, Bet v 5, Bet v 7

Znaczenie kliniczne

Bardzo due

Okres pylenia

15IV 5V

Max stenia w
atmosferze

4 000 ziaren/m3

Max stenia w pobliu roliny

16 000 000

Stenie progowe
(objawy)

80 ziaren/m3

Liczba dni w roku z

duym steniem
(80 ziaren/m3

Okoo 11

ziaren/m

Pyek traw

Najczstsza przyczyna objaww

alergicznego nieytu nosa i astmy

Gwny okres pylenia traw: czerwiec i

pocztek lipca

Trawy Poaceae
Znaczenie kliniczne

Bardzo due

Okres pylenia

20 V-15 VII

Max stenia w atmosferze

miast

300 ziaren/m3

Max stenia w pobliu roliny

5000 ziaren/m3

Stenie progowe (objawy)

50 ziaren/m3

Liczba dni w roku z duym

steniem >50 ziaren/m3

17-30

yto Secale cereale

Pierwsze objawy kliniczne: po

osigniciu stenia okoo 20 ziaren/m3

Znaczenie kliniczne

Bardzo due

w ostatniej dekadzie maja

Okres pylenia

27 V-15 VI

Max stenia w atmosferze

miast

120 ziaren/m3

Max stenia w pobliu roliny

Ok. 25 000
ziaren/m3

Stenie progowe (objawy)

50 ziaren/m3

Liczba dni w roku z duym

steniem >50 ziaren/m3

5-8

Trawy: roliny zielne, wiatropylne, rozpowszechnione w rnych

strefach klimatycznych:

trawy uprawne (zboa: pszenica, yto, jczmie, owiec, proso,

trawy pastewne (wyczyniec kowy, tomka wonna, rajgras

kukurydza, ry, trzcina cukrowa, bambus),

wyniosy, kupkwka pospolita, ycica trwaa, tymotka kowa,

wiechlina kowa)

Pyek traw

Alergeny: biaka i glikoproteiny zawarte

w wewntrznej warstwie (intynie) i
wydostaj si przez pory na
powierzchni ziarna

Przy kontakcie z powierzchnia bony

luzowej nosa lub garda: enzymy
zawarte w intynie umoliwiaj
alergenom penetracj bony luzowej

Uczulenie na pyek traw:

1. Objawy typowe dla alergicznego
nieytu nosa i spojwek:
Wodnista wydzielina z nosa, wid
nosa, kichanie, upoledzenie
dronoci nosa, zawienie,
zaczerwienienie i pieczenie
spojwek
2.

Objawy astmy pykowej:

Duszno, napadowy kaszel,
wiszczcy oddech, uczucie ucisku
w klatce piersiowej

Pyek bylicy

Artemisia (ac.), mugwort (ang.)

Rodzina: Astraceae - astrowate
Rodzaj: Artemisia bylica
Gatunek:
Bylica pospolita Artemisia vulgaris
Bylica pioun Artemisia absinthium
Bylica polna Artemisia campestris
Trzecia co do czstoci wystpowania
przyczyna alergicznego nieytu nosa i
spojwek w Polsce

Bylica Artemisia vulgaris

Alergeny gwne

Art

Znaczenie kliniczne

Bardzo due

Okres pylenia

VII-VIII

Max stenia w
atmosferze

v1

350 ziaren/m

Roliny wieloletnie, wiatropylne,

wytwarzaj bardzo obficie ziarna pyku

Max stenia w pobliu roliny

Czste reakcje krzyowe z alergenami

pokarmowymi (seler, jabka, marchew,
zioa)OAS (obrzk warg i bony luzowej
jamy ustnej, nudnoci, wymioty, wid i
wyciek z nosa)

Stenie progowe
(objawy)

55 ziaren/m3

Liczba dni w roku z

duym steniem (70
ziaren/m3

3-15

1500 ziaren/m

Grzyby mikroskopowe (pleniowe)

rda alergenw: zarodniki i

fragmenty grzybni grzybw
rodzaju: Alternaria, Cladosporium,
Penicyllium, Aspergillus (czsto
uczulenie rwnolege)
Uczulenie:
charakter sezonowy (Alternaria,
Cladosporium) lub caoroczny
(Penicyllium, Aspergillus),
najczciej objawy kliniczne przez
cay rok z wyranym nasileniem w
okresie letnim i jesiennym
(wystpowanie zarodnikw grzybw
w powietrzu);
czsto wspwystpuje alergia na
pyek rolin lub roztocze kurzu
domowego

Grzyby mikroskopowe (pleniowe)

Zarodniki grzybw
pleniowych: najwiksza cz
czstek biologicznych
zawieszonych w powietrzu
atmosferycznym, liczebnoci
przewyszaj liczb ziaren
pyku

Objto 1 ziarna pyku traw =

200 zarodnikw z gatunku
Cladosporium lub 3000
zarodnikw Aspergillus
fumigatus

Rezewuar uczulajcych
grzybw: kurz domowy
(5-20% skadu)

Grzyby mikroskopowe (pleniowe)

Zarodniki grzybw pleniowych
wewntrzdomowe (Aspergillus,
Penicyllium):
rdo: mikrorodowisko
pomieszcze zamknitych, o
duej wilgotnoci, ograniczonej
wentylacji i sabym dostpie
wiata:

pomieszczenia piwniczne,
pralnie, azienki,
pomieszczenia gospodarskie na
wsi

drewniane domki letniskowe,

altanki, sauny, baseny, systemy
klimatyzacyjne

Grzyby mikroskopowe (pleniowe)

Rozmiary zarodnikw:
10-100m uatwione
przedostawanie si do drzewa
oskrzelowego
Wywoywane reakcje:

IgE-zalene, bez cech wzrostu

inwazyjnego: astma
oskrzelowa, alergiczny nieyt
nosa, przewleke zapalenie
zatok przynosowych, atopowe
zapalenie skry

Kolonizacja i wzrost grzybw:

Aspergilloza oskrzelowopucna; duszno, gorczka,
zmiany zapalne w pucach

MECHANIZMY REAKCJI ALERGICZNYCH

MECHANIZMY REAKCJI ALERGICZNYCH:

Rola limfocytw Th2
Limfocyt Th2
komrka regulujca procesy alergiczne
dojrzewanie: Th0IL-4 aktywacja
czynnika transkrypcyjnego
STAT6
rola IL-4: regulacja wytwarzania
IgE, migracji eozynofilw do
tkanek
Komrki efektorowe:
limfocyty B wytwarzajce IgE,
komrki tuczne/bazofile,
eozynofile

IgE
Sygna 2

CD40L

CD40

Limfocyt
Th2

Przeczanie klas

Limfocyt B
STAT-6
CD28

B7

IL-4
IL-13

Sygna 1

IL-4

MECHANIZMY REAKCJI ALERGICZNYCH:

IgE
Historia
1906 Clemens von Pirquet - alergia
1921 Carl Prausnitz i Heinz Kstner - reakcja PK, reagina
1967 Teruko i Kimishige Ishizakagamma N globulina
Gunnar O. Johansson i Hans Bennich
immunoglobulina IgND
1968

IgE

Nagroda Nobla

IgE kluczowa rola

w alergicznym procesie zapalnym

IgE: charakterystyka
Masa czsteczkowa
Staa sedymentacji
Wizanie dopeniacza
Przenikanie przez oysko
Synteza: mg/kg/dob
Okres ptrwania w surowicy
Okres ptrwania w tkankach
Wymiana
% cakowitych IgG
Miejsca wice antygen
Ciepochwiejno (560C, 4h)

188 KD
8S
0,002 (25 dla IgG1)
1,5-5 dni (25 dla IgG1)

Bierne przenoszenie (PK)

12-18 dni

Stabilne wizanie z receptorem FcRI na komrkach

72%/dzie (7% dla IgG1)

tucznych i bazofilach

0,0002
2
+
+
+

Receptory dla IgE: FceRI

Nabonek
oddechowy
Pytki krwi
Eozynofil
Mastocyt
Bazofil

Komrka
dendrytyczna

Limfocyt

Makrofag
Monocyt

FcRI: receptor o duym powinowactwie do IgE, bezporednio uczestniczy w

reakcjach alergicznych
Typowy dla komrek tucznych i bazofilw: 2-3x105 receptorw/komrce

Wystpowanie: komrki dendrytyczne, Langerhansa, monocyty, eozynofile

FcRI: tetramer (4 acuchy: , dimer acuchw

acuch-odpowiedzialny za wizanie IgE, warunkuj prawidowo i stabilno receptora, przekazanie sygnau do wntrza komrki

Receptory dla IgE: FceRII

FcRII (CD23): mae powinowactwo do Fc IgE

Wystepowanie: na komorkach tucznych i bazofilach, limfocytach T i B,
eozynofilach, monocytach, makrofagach, komrkach dendrytycznych i
pytkach krwi, na 90% limfocytw B IgM i IgG
Budowa: odwrcona orientacja- odcinek C-kocowy (CD23) na zewntrz
komrki
Waciwoci:
Uwalniany w formie rozpuszczalnej do rodowiska
Rola:
Udzia w regulacji odpowiedzi humoralnej IgE
Udzia w ADCC, niszczeniu pasoytw przez eozynofile
Aktywacja limfocytw B

Regulacja wytwarzania IgE

REGULACJA POZYTYWNA:

Aktywacja limfocytu B i przeczanie klas; konieczne dodatkowe sygnay:

zwizanie Ag przez limfocyt B, IL-4 i IL-13STAT6, CD40-CD40L
Limfocyt Th2: komrka nadzorujca przeczenie klas z udziaem DCs i
limfocytw B, komrki tuczne: (?)
Proliferacja i przeksztacanie si limfocytw B IgE+ w komrki plazmatyczneCD21, sFcRII (nasila
proliferacj limfocytw B i syntez IgE, chroni limfocyt B przed apoptoz), IL-5, IL-6

REGULACJA NEGATYWNA:

IFN-, IFN-, TGF-, IL-12: w procesie przeczania klas

Due stenia IgE, kompleksy IgE z antygenem (na zasadzie sprzenia zwrotnego)
Hamowanie uwalniania rozpuszczalnej formy receptora FcRII po zwizaniu z nim IgE lub kompleksu IgE z antygenem
Blokowanie wizania si sFcRII z CD21 na limfocycie B
Hamowanie wydzielania IgE przez limfocyty B po zwizaniu si kompleksu antygen-IgE z receptorem FcRIIb.

Referencyjne wartoci ste cakowitej IgE w surowicy

Stenia cakowitej IgE w rnych chorobach

alergicznych i niealergicznych

Czynniki wpywajce na stenie IgE

wiek
pe
rasa
ostra infekcja wirusowa
palenie tytoniu
sezonowa ekspozycja na alergeny

Choroby nieatopowe zwizane

z podwyszonym steniem cakowitej IgE w
surowicy
CZSTE:

infestacja pasoytami obymi

aspergilloza alergiczna oskrzelowo-pucna
zesp hiper-IgE
ostra reakcja odrzucania przeszczepu
zesp Wiskott-Aldricha
szpiczak IgE

Choroby nieatopowe zwizane

podwyszonym steniem cakowitej IgE w surowicy

RZADKIE:

wierzb
Mukowiscydoza
Polekowe rdmiszowe zapalenie nerek
uszczyca
Choroba Kawasaki
Poliarthritis nodosa- posta dziecica
Rumie guzowaty
Kandidiaza ukadowa
Ostre infekcje wirusowe
Zesp Guillain-Barre
Oparzenia
Choroba Hodgkina (stwardnienie guzkowe)

Uzbrojenie komrki tucznej przez IgE

KOMRKI ZAPALENIA ALERGICZNEGO:

komrki tuczne i bazofile

Subpopulacje komrek tucznych

MCT

MCTC

komrki tuczne
tryptazododatnie

wystpuj w nabonku bony luzowej oskrzeli, nosa, spojwek

oka

tryptazododatnie

(typ MMC u gryzoni)

dua wraliwo na kromoglikan dwusodowy

wytwarzaj IL-5 i IL-6
mniej cech dojrzaoci funkcjonalnej
do rozwoju konieczny SCF (czynnik kom. macierzystych) i IL-4

komrki tuczne
i chymazododatnie

wystpuj w gbokich warstwach blaszki waciwej bony luzowej

nosa i oskrzeli, w tkance cznej

(typ CMC u gryzoni)

niewraliwe na kromoglikan dwusodowy

wytwarzaj IL-4
wicej cech dojrzaoci funkcjonalnej
do rozwoju konieczny SCF i czynnik wydzielany przez fibroblasty

Bazofile
powstaj w szpiku kostnym
wystpuj we krwi i w niewielkiej
liczbie w tkankach (komrki napywowe
alergicznego nacieku zapalnego)
patowate jdro
yj kilka dni
reaguj wolniej ni komrki tuczne na
bodce prowadzce do degranulacji
uwalniaj mediatory przy mniejszych
steniach czynnika wywoujcego
degranulacj

Czynniki indukujce uwolnienie mediatorw

z komrek tucznych i bazofilw

CZYNNIKI
NIE-IMMUNOLOGICZNE
leki (peniciliny)
chemiczne aktywatory
histaminy
czynniki fizyczne
dziaanie
cholinergiczne

CZYNNIKI
IMMUNOLOGICZNE
antygen + IgE
przeciwciaa anty-IgE
przeciwciaa
przeciwko
receptorowi FcRI
Anafilatoksyny
(C3a, C4a, C5a)

Komrka tuczna

Komrka tuczna
w trakcie degranulacji

Mediatory produkowane przez

komrki tuczne i bazofile
CYTOKINY:
IL-1, IL-3, IL-4, IL-5, IL-6, IL-13,
GM-CSF, TNF, TGF-, IL-8, RANTES

MEDIATORY PREFORMOWANE:
Aminy biogenne: histamina
Proteoglikany: heparyna
Neutralne proteazy serynowe:
tryptaza, chymaza, karboksypeptydaza
Kwane hydrolazy:
arylfulfataza A, -glukuronidaza,
GENEROWANE MEDIATORY LIPIDOWE:
-heksozaminidaza
Prostaglandyny: PGD2
Czynniki chemotaktyczne: ECF, NCF
Leukotrieny: LTB4, LTC4/D4/E4
PAF

Dziaanie biologiczne mediatorw

z komrek tucznych

MEDIATORY KOMREK TUCZNYCH

: Histamina

Synteza: gwnie w komrkach

tucznych (4-10pg/komrk) i
w bazofilach (ok.1pg/komrk)
oraz
w eozynofilach, makrofagach,
limfocytach T CD4+ i CD8+,
komrkach nabonka, pytkach krwi
i neuronach
amina biogenna - metabolit
dekarboksylacji histydyny
Metabolizm:
N-metylotransferaza (HMT)-70%
oksydaza diaminowa (DAO)-30%
Kubo Y 1999, Elsner 1999

Histamina - najwaniejszy mediator komrki tucznej

W fazie wczesnej reakcji alergicznej w nosie i
w spojwkach oka wywouje wikszy efekt
kliniczny ni sumaryczne dziaanie:
tryptazy,
PGD
2, PGF2a,

bradykininy,
TNF-, IL-5, IL-6, TGF- i IL-13

MEDIATORY KOMREK TUCZNYCH : Histamina

histydyna

dekarboksylaza
histydyny

COOH

histamina
Sir Henry Dale
odkrywca histaminy

stanowi okoo 10% zawartoci ziaren w komrkach tucznych i bazofilach

magazynowana w formie zwizanej z proteoglikanami

fizjologicznie stenie w osoczu 0,2-0,3 ng/ml
zwiksza przepuszczalno naczy
kurczy minie gadkie w drzewie oskrzelowym
nasila wydzielanie innych mediatorw
dziaa chemotaktycznie na inne komrki
wzmaga aktywno limfocytw Th1 (H1) i dziaa hamujco na limfocyty Th2 (H2)
pobudza aktywno komrek NK
hamuje wydzielanie IL-1, IL-2, TNF, IL-12 oraz proliferacj i cytotoksyczno
limfocytw T

Receptory dla histaminy w procesach alergicznych

RECEPTORY H1
obecne na komrkach:

mini gadkich oskrzeli i jelit

rdbonka naczy krwiononych
gruczow bony luzowej nosa

EFEKT POBUDZENIA RECEPTORA H1:

nabonka nosa i oskrzeli

na komrkach tucznych, bazofilach, eozynofilach, limfocytach

na zakoczeniach nerwowych,

w komrkach OUN i

skurcz mini gadkich tchawicy i oskrzeli

wzrost przepuszczalnoci naczy krwiononych rozkurcz
komrek rdbonka pozawosowatych naczy ylnych oskrzeli

siatkwki oka
obrzk

pobudzenie zakocze nerww czuciowych (aferentnych

zakocze nerwu bdnego) zwikszone uwalnianie
neuropeptydw:

SP, CGRP, NA

wid

Receptory dla histaminy w procesach alergicznych

RECEPTORY H2
lokalizacja na komrkach:

EFEKT POBUDZENIA RECEPTORA H2:

okadzinowych odka
gruczow luzowych

naczy wosowatych skry

serca i macicy

wzrost wydzielania kwasu solnego w odku

rozkurcz mini gadkich rnych tkanek, take oskrzeli
dodatnie dziaanie chrono- i inotropowe
stymulacja gruczow kubkowych do wytwarzania glikoprotein luzu

na bazofilach, limfocytach, neutrofilach

zahamowanie uwalniania histaminy z bazofilw i zmniejszenie ich

aktywnoci chemotaktycznej

hamowanie syntezy przeciwcia

stymulacja limfocytw T supresorowych

i cytotoksycznoci

komrek NK

Wzrost uwalniania IL-16 przez limfocyty T CD8+ - czynnika

chemotaktycznego dla limfocytw T CD4+, eozynofilw i monocytw

Receptory dla histaminy w procesach alergicznych

RECEPTORY H3

wystpuj gwnie w OUN - odpowiadaj za

autoregulacj wydzielania histaminy

na komrkach mini gadkich oskrzeli i ukadu

krenia

EFEKT POBUDZENIA RECEPTORA H3:

hamowanie motoryki i wydzielania w przewodzie pokarmowym

dziaanie chronotropowe dodatnie
relaksacja mini gadkich oskrzeli
rozszerzenie naczy krwiononych
modulacja czynnoci ukadu cholinergicznego, noradrenergicznego i
serotoninergicznego

odczuwanie widu, blokady nosa, zawienie,

wydzielanie gruczoowe

MEDIATORY KOMREK TUCZNYCH

Proteoglikany

heparyna (kom. tuczne typu CMC)

siarczan chondroityny (kom. tuczne typu MMC, bazofile)

Heparyna
25% zawartoci ziaren kom. tucznych
Sabe waciwoci antykoagulacyjne
tworzy rusztowanie dla innych mediatorw
hamuje interakcj skadnikw dopeniacza

MEDIATORY KOMREK TUCZNYCH

Neutralne proteazy serynowe i kwane hydrolazy

NEUTRALNE PROTEAZY SERYNOWE:

tryptaza, chymaza, karbopeptydaza B

40% zawartoci ziaren komrek tucznych
silne waciwoci proteolityczne
generowanie kinin i skadnika C3 dopeniacza
trawi fibrynogen i kolagen typu IV wpywajc na rozprzestrzenienie si
mediatorw i akumulacj komrek w miejscach objtych zapaleniem

KWANE HYDROLAZY:

arylfulfataza A, -glukuronidaza, -heksozaminidaza, -galaktozydaza

niewielkie znaczenie
mog by wczone w degradacj skadnikw wewntrzkomrkowych
i elementw macierzy pozakomrkowej

Fosfolipidy bony komrkowej

fosfolipaza A2
Kwas arachidonowy
5-lipooksygenaza

cyklooksygenaza
PGG2

PGH2

PGD2

PGE2

PGF2

PGI2

5-HPETE

LTA4

TXA2

TXB2

LTB4

LTC4

LTD4

LTE4

zwiksza przepuszczalno i rozszerzenie

naczy
kurczy oskrzela
hamuje agregacj pytek
dziaa chemokinetycznie na neutrofile

wzmaga adherencj
leukocytw do komrek
rdbonka
dziaa chemotaktycznie
na neutrofile

wolno
reagujcy
czynnik
anafilaksji
SRS-A

wzmaga kurczliwo mini gadkich

nasila przepuszczalno yek
pozawosowatych
odpowiedzialny za obfite wydzielanie
luzu

KOMRKI ZAPALENIA ALERGICZNEGO:

Eozynofile

BIAKA ZIARNISTOCI EOZYNOFILW

MBP (major basic protein):

gwne biako zasadowe
EPO (eosinophil peroxidase):
peroksydaza eozynofilowa
ECP ( eosinophil cationic
protein): biako kationowe
eozynofilw
EDN ( eosinophil-derived
neurotoxin): neurotoksyna
eozynofilowa
= EPX (eosinophil protein X):
biako X

KOMRKI ZAPALENIA ALERGICZNEGO

Eozynofile i zapalenie eozynofilowe

KOMRKI ZAPALENIA ALERGICZNEGO

Eozynofile: dziaanie

PRZEBIEG ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ NA ALERGEN

PRZEBIEG ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ NA ALERGEN

1. Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna)

Zachodzi po kilku (kilkunastu) minutach od kontaktu z alergenem i

ustpuje w cigu godziny
Bezporednia przyczyna - mediatory uwalniane z komrek
tucznych i bazofilw (histamina)
Dotyczy najczciej ukadu krenia, oddechowego, pokarmowego i
skry
Zakres objaww klinicznych:
posta agodna: zmiany miejscowe (pokrzywka, wid, obrzk
tkanek); brak akumulacji komrek, z czasem nacieki
neutrofilw wok naczy krwiononych
posta najciszej: niewydolno krenia i oddychania
(wstrzs anafilaktyczny), zgon
Nasilenie objaww zaley od iloci uwolnionych mediatorw

PRZEBIEG ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ NA ALERGEN

1. Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna)
Degranulacja komrek tucznych i bazofilw:
Efekt reakcji immunologicznych
Nieswoista aktywacja komrek tucznych i bazofilw przez
skadniki dopeniacza o charakterze anafilatoksyn (C3A, C5a)
Mostkowanie receptorw dla IgE przez zwizki wieloczsteczkowe
(doylne podanie rodkw kontrastowych)
Powikania miertelne wstrzsu anafilaktycznego: np. uboczne
dziaanie lekw
Penicylina (USA: 400-800 osb/rok)
rodki kontrastowe uywane w badaniach angiograficznych i
urologicznych (USA: 250-1000 osb/rok)

PRZEBIEG ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ NA ALERGEN

2. Reakcja pna /late phase reaction LPR/

Naley do typu I nadwraliwoci

Najwiksze nasilenie osiga w 6-8h od kontaktu z alergenem, a ustpuje po

12-24h; nasilenie proporcjonalne do reakcji w fazie natychmiastowej

W razie czstego lub cigego naraenia na alergen przewleky stan zapalny i

uszkodzenie tkanek

Dotyczy najczciej bon luzowych grnych drg oddechowych (katar

sienny), oskrzeli (astma atopowa), skry (po udleniach owadw)

Istotne znaczenie - nacieczenie komrkowe tkanek (mediatory

chemotaktyczne) poczone ze zmianami zapalnymi:
LTC4, PAF, TNF, IL-1, IL-4
Eotaksyna wydzielana przez komrki nabonka
Bazofile, limfocyty Th2 (IL-4, IL-5, IL-10), eozynofile, neutrofile

Odmienny obraz kliniczny i reakcja na rodki farmakologiczne

(kortykosteroidy)

Reakcja natychmiastowa

Reakcja pna

Figure 10-16

Reakcja na wdychany alergen

Reakcja natychmiastowa

Reakcja pna

Fazy wczesna i pna

reakcji typu I

DIAGNOSTYKA ALERGOLOGICZNA