Wymagania owietleniowe pomieszcze.

Norma PN-EN 12 464-1: 2004

Podstawowe pojcia
wiato, nazywane inaczej promieniowaniem widzialnym, to energia promieniowania o
dugoci fali 380-760 nm, zdolna pobudzi siatkwk i wywoa wraenie wzrokowe.
Parametr okrelajcy cakowit moc wiata emitowanego z danego rda to strumie
wietlny. Strumieniem wietlnym nazywamy cz promieniowania emitowanego przez
rdo wiata widziana przez oko ludzkie w jednostce czasu. Jednostk strumienia wietlnego jest lumen [lm]. Wielkoci okrelajc ilo wiata wychodzcego ze rda wiata lub
oprawy w cile okrelonym kierunku jest wiato. Liczona jest ona jako iloraz strumienia
wietlnego wysyanego przez rdo w elementarnym kcie bryowym zawierajcym
dany kierunek, do wartoci tego elementarnego kta. Jednostk wiatoci jest kandela [cd].
Natenie wiata to wyraany w luksach stosunek wielkoci strumienia wietlnego
padajcego na paszczyzn do jej pola powierzchni. Wynika z tego, e 1lx= 1lm /m2
Polska norma PN-EN 12 464-1: 2004
W 2004 roku opublikowana zostaa do normalizacji w Polsce nowa norma, dotyczca
owietlenia wntrz PN-EN 12464-1: 2004 "wiato i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy.
Cz 1: Miejsca pracy we wntrzach". Chocia zgodnie z zapisem ustawy o normalizacji
stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, to w wietle zapisw rozporzdzenia o oglnych
przepisach bezpieczestwa i higieny pracy oraz rozporzdzenia w sprawie bezpieczestwa i
higieny pracy na stanowiskach wyposaonych w monitory ekranowe wymagania normy PNEN 12464-1:2004 s dla pracodawcy wymaganiami obligatoryjnymi. Norma nie okrela
wymaga owietleniowych dla caego pomieszczenia, ale rozwaa poszczeglne miejsca
pracy w pomieszczeniu, rwnie i te, ktre wi si z trasami przej, transportu
wewntrznego, itp.
Definicje
zadanie wzrokowe - elementy wzrokowe wykonywanej pracy, takie jak wymiary
przedmiotu, jego luminacja, kontrast z tem i czas trwania;
pole zadania - fragment pola w miejscu pracy, gdzie wykonywane jest zadanie wzrokowe. W
miejscach, dla ktrych rozmiar i/lub lokalizacja zadania nie jest znana, za pole zadania naley
przyj pole, w ktrym zadanie to moe by wykonywane
pole bezporedniego otoczenia - pas o szerokoci co najmniej 0,5m, otaczajcy pole zadania,
wystpujcy w polu widzenia
eksploatacyjne natenie owietlenia (Em) - najnisza warto redniego natenia
owietlenia, zalecane do utrzymania podczas uytkowania owietlenia.
Kryteria przy projektowaniu owietlenia
Do podstawowych parametrw okrelajcych otoczenie wietlne w normie zaliczono:
natenie owietlenia, rozkad luminacji, olnienie, kierunkowo wiata, oddawanie barw i
wygld barwy wiata, migotanie.
Natenie wiata
Poziom natenia owietlenia i jego rozkad w polu zadania wzrokowego i jego otoczeniu
maj zasadniczy wpyw na szybko i sposb realizacji zada wzrokowych. rednie natenie
owietlenia dla dowolnego zadania wzrokowego nie moe by nisze od wartoci
1

eksploatacyjnych podanych w tabelach, niezalenie od wieku i stanu instalacji

owietleniowej. W omawianej normie przyjto, e wymagane natenie owietlenia w celu
dostrzeenia rysw ludzkiej twarzy w normalnych warunkach owietleniowych, powinno by
nie mniejsze ni 20 lx. Przykadowe prace i zwizane z nimi parametry owietleniowe w polu
zadania wzrokowego zawiera tabela poniej. Jeli wykonywana praca jest krtkotrwaa lub
przedmioty pracy s due, projektant ma prawo obniy wymagania owietleniowe o jeden
stopie wg skali 20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 - 500 - 750 - 1000 - 1 500 - 2 000 - 3
000 - 5000 lx (tj. np. z 500 lx na 300). Projektant moe te wartoci te podwyszy, jeli
wykonywana praca wzrokowa jest skrajnie trudna, zdolno widzenia pracownikw jest
gorsza ni normalna (ludzie starsi) czy te przedmioty pracy wzrokowej maj wyjtkowo
mae rozmiary lub ma warto kontrastu.
Rodzaj wntrza, zadania

Em

UGR Ra

Segregowanie, kopiowanie
Pisanie rczne, pisanie na
maszynie, czytanie obsugiwanie
klawiatury, przetwarzanie danych
Krelarnie
Stanowiska projektowania
wspomagane komputerowo

300
500

19
19

80
80

750
500

16
19

80
80

500

19

80

Sale posiedze i konferencyjne

Uwagi
odnonik do rozdziau normy
dotyczcego pracy z
komputerem
odnonik do rozdziau normy
dotyczcego pracy z
komputerem
owietlenie powinno by
regulowane

UGR oznacza warto graniczn ujednoliconego wskanika olnienia

Rodzaj wntrza, zadania

Em

UGR

Ra

Kucie swobodne

200

25

60

Spawanie

300

25

60

Monta: zgrubny
redni
dokadny
precyzyjny
Pisanie rczne, pisanie na maszynie, czytanie
obsugiwanie klawiatury, przetwarzanie danych
Wyrb narzdzi, wzornikw, szablonw, przyrzdw do
obrbki, mechanika precyzyjna, mikromechanika

200
300
500
750

25
25
22
19

80

500

19

80

1 000

19

80

UGR oznacza warto graniczn ujednoliconego wskanika olnienia

Natenie wiata w obszarze otoczenia zadania wzrokowego powinno by zgodne z tabel.

Obszar zadania
[lx]
750
500
300
200

Obszar bezporedniego otoczenia

zadania wzrokowego
[lx]
500
300
200
E obszaru zadania wzrokowego

Rozkad luminacji
Luminancja to fizyczna miara jaskrawoci. Luminacje wszystkich powierzchni mona z uproszczeniem okreli przy pomocy wspczynnika odbicia i natenia owietlenia na tej
powierzchni. Zaleca si nastpujce zakresy wspczynnikw odbicia:
- sufit: 0,6 - 0,9
- ciany: 0,3 - 0,8
- podoga: 0,1 - 0,5
- paszczyzna pracy: 0,2 - 0,6.
Rwnomierno
Rwnomierno natenia owietlenia to stosunek natenia minimalnego do natenia
redniego. W obszarze zadania wzrokowego rwnomierno powinna by jak najlepsza , ale
nie mniejsza ni 0,7. Natomiast rwnomierno natenia owietlenia w polu bezporedniego
otoczenia nie moe by nisza od 0,5.
Olnienie
Olnienie to warunki widzenia powstae na skutek niewaciwego rozkadu, bd zakresu
luminancji, bd te wystpowania zbyt duych kontrastw, powodujce uczucie przykroci i
niewygody lub obnienie zdolnoci rozpoznawania szczegw, lub przedmiotw, lub oba te
wraenia jednoczenie. Norma rozrnia olnienie przykre, czyli bezporednie, pochodzcego
bezporednio od rde wiata, i olnienie przeszkadzajce, czyli odbiciowe. Na
stanowiskach pracy znajdujcych si we wntrzach najczstsz przyczyn powstawania
olnienia przykrego s jaskrawe elementy opraw owietleniowych lub okna. Jeli spenione s
warunki ograniczenia olnienia przykrego, olnienie przeszkadzajce nie stanowi zazwyczaj
wikszego problemu. Dlatego w normie przyjto jako wystarczajco skuteczne ograniczenie
olnienia przykrego, poprzez ograniczenie wartoci ujednoliconego wskanika olnienia
(UGR) wedug metody CIE wg wzoru:

gdzie:
Lb luminancja ta mierzona w cd/m2,
L luminancja wieccych czci oprawy w kierunku oka obserwatora, mierzona w cd/m2
kt bryowy, w ktrym oko obserwatora widzi wiecce czci kadej oprawy
p wskanik pooenia uwzgldniajcy pooenie kadej oprawy wzgldem linii widzenia.
Norma uznaje, e jeli projekt wykonany jest w taki sposb, by wartoci UGR dla dowolnego
naturalnego pooenia uytkownika pomieszczenia nie przekroczyy wartoci okrelonej w
normie, to instalacja owietleniowa jest wystarczajco zabezpieczona nie tylko przed grob
wystpienia olnienia przykrego, ale take przed olnieniem przeszkadzajcym. Przykadowe
maksymalne wartoci UGR zawieraj tabele powyej.
rodki ochrony przed olnieniem bezporednim:
Stosowanie elementw konstrukcyjnych opraw osaniajcych rda wiata
Uycie aluzji i rolet.
Minimalny kt ochrony dostosowany do luminancji rde wiata

rodki ochrony przed olnieniem dekontrastujcym i odbiciowym:

waciwie rozmieszczanie opraw owietleniowych i stanowisk pracy
preferowanie matowych powierzchni
ograniczanie luminancji opraw
zwikszanie powierzchni wieccych opraw
malowanie na jasno sufitw i cian.
Owietlenie kierunkowe
Owietlenie z wybranych kierunkw mona stosowa w celu uatwienia wykonywania
zada wzrokowych. Uwidocznia ono szczegy zadania wzrokowego Naley unika odbi
dekontrastujcych i olnienia odbiciowego, zgodnie z przedstawionymi zasadami.
Aspekty barwne
Cechy barwne rde wiata emitujcych wiato o barwie bliskiej do biaej, opisane s za
pomoc dwch niezalenych waciwoci:
barwy wiata emitowanej przez samo rdo (barwa postrzegana) okrelanej przez
temperatur barwow wyraan w Kelwinach (K). Przyjto nastpujce zakresy
temperatury barwowej:
ciepa, poniej 3 300 K
porednia, od 3 300 do 5 300 K
chodna (zimna), powyej 5 300 K.
zdolnoci oddawania barw wpywu na wygld przedmiotw owietlanych przez to
rdo wyraanej przez wskanik oddawania barw Ra. Wartoci maksymaln Ra
jest 100, co odpowiada barwie wiata naturalnego. Warto Ra maleje wraz ze
spadkiem jakoci oddawania barw. Do owietlenia wntrz, w ktrych czowiek
przebywa przez cay czas pracy, naley stosowa rda wiata zapewniajce
oddawanie w sposb naturalny i wierny barw przedmiotw i skry ludzkiej, czyli o
wskaniku oddawania barw nie niszym ni 80. Minimalne wartoci Ra na
wybranych stanowiskach zawieraj tabele powyej
Ttnienie i efekty stroboskopowe
Ttnienie (inaczej migotanie) to zmiana natenia rda wiata spowodowana zmianami
prdu przemiennego. Zjawisko to jest z reguy niedostrzegalne goym okiem, ale powoduje
zmczenie narzdu wzroku. Skutkiem ttnienia jest take efekt stroboskopowy polegajcy na
uzyskaniu efektu pozornego bezruchu elementw ruchomych np. skrzyde wentylatora. W
PN-EN podano, e naley unika efektw stroboskopowych, np. przez stosowanie zasilania
arwek prdem staym lub zasilania arowych lub wyadowczych rde wiata napiciem o
wysokiej czstotliwoci (okoo 30 kHz).
Literatura:
PN-EN 12464-1:2003 Technika wietlna. Owietlenie miejsc pracy. Cz 1: Miejsca pracy
wewntrz pomieszcze
Pawlak W., 2004, Owietlenie miejsc pracy we wntrzach nowa norma owietleniowa, w:
Bezpieczestwo Pracy, 10, 6-10
http://www.swiatlo.tak.pl/