You are on page 1of 10

Piotr Burgoski

Europeizacja w czasach kryzysu

Wpyw, jaki integracja europejska wywiera na poziom krajowy okrelany jest w


literaturze przedmiotu jako europeizacja. Oddziaywanie integracji europejskiej, a zwaszcza
Unii Europejskiej (UE) na pastwa czonkowskie ulego znacznej zmianie w czasie kryzysu
finansowego i ekonomicznego, ktry zacz si w 2007 roku. UE, prbujc przezwyciy
kryzys, implementowaa na poziomie krajowym takie rozwizania, jak programy
oszczdnociowe, mechanizmy kontroli czy pomoc finansow. Presja europeizacyjna
wywierana przez UE w zwizku z kryzysem, spotkaa si ze zrnicowan reakcj pastw
czonkowskich: przyjciem, oporem oraz deniem do renegocjacji wdraanych rozwiza.
Celem niniejszego artykuu jest analiza procesu europeizacji w warunkach
wspomnianego kryzysu. Analizy obejm rodzaje rodkw zastosowanych przez UE, charakter
presji europeizacyjnej, sposoby reakcji pastw czonkowskich na europeizacj oraz
uwarunkowania procesu europeizacji w dobie kryzysu.

Wok pojcia europeizacji


Europeizacj nazywa si wpyw, jaki integracja europejska wywiera na poziom
krajowy1. Proces europeizacji mona podzieli na trzy zasadnicze etapy. Pierwszy obejmuje
ksztatowanie zawartoci polityk (policies) UE. Na tym etapie mona bada nie tylko tre
polityk, ale rwnie sposb ich ksztatowania i udzia rnych aktorw politycznych w ich
1

Wpyw poziomu europejskiego na krajowy to tzw. europeizacja odgrna (top-down). Stanowi on gwny
przedmiot rozwaa zawartych w niniejszym artykule. W literaturze przedmiotu wyrnia si jeszcze inne
wymiary europeizacji. Proces zachodzcy w odwrotnym kierunku, polegajcy na przeniesieniu kompetencji z
poziomu krajowego na europejski, nazywa si europeizacj oddoln (bottom-up). Te dwa wertykalne rodzaje
europeizacji niekiedy uzupenia si o niesformalizowan europeizacj horyzontaln (cross-loading), czyli
transfer europejskich zasad i procedur, jaki zachodzi pomidzy pastwami za spraw wzajemnego
komunikowania si, podpatrywania i uczenia (T.A. Brzel, T. Risse, When Europe Hits Home: Europeanization
and
Domestic
Change,
European
Integration
online
Papers
(EIoP)
2000,
nr
15,
http://eiop.or.at/eiop/texte/2000-015a.htm (28.02.2011); P. Buras, K. Pomorska, Europeizacja nowe podejcie
analityczne w studiach nad polityka zagraniczn, Stosunki Midzynarodowe 2008, nr 3-4, s. 31; K.E. Howell,
Europeanization, policy transfer, convergence and lesson-drawing: Case studies of UK and German financial
services regulation, Journal of Banking Regulation 2005, nr 4, s. 380).

tworzeniu. W drugim etapie nastpuj waciwe procesy europeizacji, a wic transfer


wzorcw i regulacji z poziomu unijnego do pastw czonkowskich. Trzeci etap obejmuje
inkorporacj regu europejskich do krajowych dyskursw, tosamoci, politycznych struktur i
polityk publicznych. Na etapie drugim i trzecim bada si kompatybilno pomidzy wzorcami
i regulacjami europejskimi a krajowymi (ang. misfit) oraz wyjania mechanizmy
zapewniajce aplikacj regu europejskich, a take rol uwarunkowa krajowych
przyczyniajcych si do ich efektywnej lub utrudnionej implementacji2.
W literaturze przedmiotu rozrnia si europeizacj: funkcjonaln oraz kulturow.
Pierwsza z nich oznacza transfer formalnych zasad i procedur z poziomu europejskiego na
poziom krajowy. Druga polega na przekazywaniu idei, przekona i wartoci, ktre, jak si
oczekuje, maj by internalizowane przez elity i obywateli pastw czonkowskich. Obydwa
wymiary europeizacji s wzgldem siebie komplementarne. Formalne zasady i procedury
mog by bowiem skutecznie implementowane, o ile proces ten poprzedzi lub bdzie mu
towarzyszy internalizacja wartoci niezbdnych dla ich efektywnego funkcjonowania. Dziki
ich uwewntrznieniu transferowane z poziomu ponadnarodowego zasady i procedury s
zrozumiae i akceptowane na poziomie pastwowym. Europeizacja kulturowa tworzy te
podstawy do identyfikacji jednostek z poziomem europejskim3.
Na poziomie krajowym mechanizm europeizacji mona konceptualizowa na dwa
sposoby. Pierwszy z nich stanowi logika racjonalnego wyboru, zgodnie z ktr aktorzy
(pastwa, politycy) wa koszty i zyski rnych opcji, a nastpnie wybieraj t, ktra wydaje
si im najbardziej uyteczna. Drugi mechanizm to logika stosownoci. Instytucje europejskie
mog wpywa na zachowanie aktorw, poniewa zinternalizowali oni normy reprezentowane
przez te instytucje. Nowe normy z poziomu europejskiego absorbowane s przez mechanizm
uczenia si (dziki perswazji i argumentacji z poziomu europejskiego i krajowego) oraz
socjalizacji, co w konsekwencji prowadzi do redefinicji interesw jak rwnie tosamoci
aktorw4.
Proces europeizacji na poziomie krajowym uwarunkowany by moe czynnikami o
charakterze prawnym (np. istniejcy stan prawny, sposb tworzenia prawa, przychylno
2

S. Saurugger, Europeanisation in Times of Crisis, Political Studies Review 2014, vol. 12, nr 2, s. 183; T. G.
Grosse, W objciach europeizacji. Wybrane przykady z Europy rodkowej i Wschodniej, Warszawa 2012, s.
333-334.
3
T. Grosse, Trzy nurty europeizacji: geopolityka demokratyzacja modernizacja, w: E. Nowak, R. Riedel
(red.), Polska i Europa rodkowa. Demokratyzacja, konsolidacja, europeizacja, Lublin 2010, s. 10.
4
E. Versluis, M. van Keulen, P. Stephenson, Analyzing the European Union Policy process, Houndmills,
Basingstoke, Hampshire 2011, s. 192-193.

wadzy ustawodawczej i sdowniczej), politycznym (np. preferencje si politycznych,


koniunktura wyborcza, kultura polityczna kraju), organizacyjnym (np. zasoby pastwa
wykorzystywane do wprowadzania norm europejskich) i spoecznym (np. podzielane przez
spoeczestwo wartoci, wpyw religii, stopie rozwoju spoeczestwa obywatelskiego)5.

Europeizacja odpowiedzi na kryzys


W 2007 roku rozpocz si w USA kryzys finansowy i gospodarczy, ktry nastpnie
dotkn wiele innych krajw. W kryzysie znalazy si rwnie pastwa w strefie euro. W
niektrych z nich (Portugalia, Irlandia, Grecja, Hiszpania, tzw. PIGS) zaczy rosn
jednostkowe koszty pracy, w wyniku czego pogorszya si ich pozycja konkurencyjna i
zmniejszy eksport, a w konsekwencji narasta deficyt obrotw biecych. Malejca stopa
wzrostu spowodowaa, e w Irlandii, Hiszpanii i Grecji obniono nakady inwestycyjne,
czego skutkiem byo zaamanie si w tych krajach rynku budowlanego. W wielu krajach
strefy euro zaczo rosn zaduenie sektora publicznego, a ponadto pogorszya si sytuacja
bankw. Zaduenie publiczne osigno bardzo wysoki poziom. Niektre kraje, jak np.
Grecja, w wyniku recesji znalazy si na skraju bankructwa6.
UE wraz z instytucjami midzynarodowymi wypracowaa rozwizania majce na celu
przezwycienie kryzysu, ktre nastpnie prbowaa implementowa na poziomie krajowym.
W 2010 roku UE utworzya Europejski Semestr, czyli mechanizm zgodnie z ktrym pastwa
czonkowskie dopasowuj swoj polityk budetow i gospodarcz do celw i zasad
wyznaczonych na szczeblu UE. Przewidywa on systematyczn ocen dynamiki gospodarczej
pastw, ktrej wyniki warunkuj otrzymywanie unijnej pomocy strukturalnej. W 2011 roku
przyjto sze regulacji (tzw. szeciopak) zmieniajcych zasady istniejcego od dawna tzw.
Paktu Stabilnoci i Wzrostu, by zwikszy dyscyplin w zakresie deficytu budetowego i
dugu publicznego pastw czonkowskich. Przyjte regulacje obejmoway m.in. wzmocnienie
istniejcego systemu sankcji finansowych. W lutym 2012 roku czonkowie strefy euro
utworzyli Europejski Mechanizm Stabilnoci zapewniajcy pomoc finansow pastwom w
nagych przypadkach. W marcu 2012 roku rzdy pastw czonkowskich (prcz Wielkiej
Brytanii i Republiki Czeskiej) podpisay Pakt Fiskalny (oficjalna nazwa: Traktat o

R. Miekowska-Norkiene, Metodologiczne wyzwania badania polityki rwnociowej w Unii Europejskiej,


Przegld Europejski 2010, nr 1, s. 51.
6
P. Albiski, Kryzys a polityka stabilizacyjna w Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 33.

Stabilnoci, Koordynacji i Zarzdzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej), ktry wprowadzi


nowe mechanizmy kontrolne, a przede wszystkim zasad zrwnowaonego budetu. Jeli
deficyt przekroczyby ustalon wielko, pastwo musiaby podj stosowne dziaania w
okrelonym terminie. Przekroczenie okrelonej wielkoci deficytu budetowego, oznaczaby
take, e Komisja Europejska moe wykorzysta narzdzia nacisku w postaci kar
finansowych. Pastwa zobowizay si ponadto koordynowa swoj polityk gospodarcz z
pozostaymi pastwami czonkowskimi. Innym elementem dziaa antykryzysowych byo
wprowadzenie nowych instrumentw, majcych z jednej strony uatwia zachowanie
pynnoci finansowej przez pastwa, a z drugiej wymusza wprowadzanie oczekiwanych
zmian fiskalnych w pastwach czonkowskich. Pierwszym z tych instrumentw by European
Financial Stabilisation Mechanism, w ramach ktrego udzielano poyczek gwarantowanych
przez budet UE. Drugim z nich by European Financial Stability Facility, opierajcy si na
gwarancjach i poyczkach pastw czonkowskich7.
Europeizacja w okresie kryzysu zyskaa charakter mniej dobrowolny i bardziej
siowy. Wymienione powyej rozwizania naley bowiem zaliczy do twardych
rodkw. Miay one na celu wymuszenie zmian w polityce fiskalnej pastw czonkowskich.
Oprcz twardych rodkw wprowadzono rwnie bardziej mikkie rekomendacje i
wskazwki. Wrd tych drugich znalazy si m.in. wytyczne zawarte w dokumencie Europa
2020. Podobny charakter miaa pocztkowo inicjatywa Paktu Euro Plus (2011 rok), ktra
pniej zostaa w czci przeniesiona do Paktu Fiskalnego. Europeizacja jednak nie opieraa
si na mikkich sposobach oddziaywania, ale przede wszystkim na instrumentach
siowych8
Badacze europeizacji wskazuj, e w europeizacji, jaka miaa miejsce w dobie
kryzysu, pojawiaj si mechanizmy znane z bada nad europeizacj pastw kandydujcych
do UE. Wrd nich mona wymieni polityk warunkowoci stosowan przed rozszerzeniem
Unii w 2004 i 2007 roku. Czonkostwo pastw kandydujcych byo wwczas uwarunkowane
zastosowaniem pewnych standardw ekonomicznych czy politycznych. Natomiast w czasie
kryzysu polityka warunkowoci polegaa na wypacaniu kolejnych transz pomocy w zamian
za kolejne etapy reform. Badacze wskazuj take inne instrumenty europeizacyjne, ktre ju
stosowano w przeszoci (np. w przypadku Polski i innych krajw Europy rodkowej i
Wschodniej po 1989 roku), a mianowicie: cisy monitoring finansw publicznych oraz
7
8

T. G. Grosse, W objciach europeizacji, s. 351-354.


Tame, s. 350 i 354.

subordynowanie finansw publicznych i w konsekwencji wpyw zarwno na stron


przychodow, jak i wydatkow pastw.9

Asymetria presji europeizacyjnej i jej legitymizacji


W czasie kryzysu w sposb bardzo widoczny ujawnio si zrnicowane traktowanie
pastw czonkowskich w zakresie implementacji regu europejskich. Znacznie wiksza presja
europeizacyjna bya wywierana na pastwa sabsze. UE chciaa bowiem zdyscyplinowa
przede wszystkim najsabsze kraje peryferyjne strefy euro, borykajce si z najwikszymi
kopotami finansowymi (Portugalia, Irlandia, Grecja, Hiszpania). Zaproponowane dziaania
antykryzysowe zmusiy je do wprowadzenia bolesnej konsolidacji finansw publicznych, co
spotgowao jeszcze trudnoci gospodarcze i spoeczne. We wszystkich tych pastwach
odnotowano niski lub ujemny poziom wzrostu gospodarczego oraz nasilajce si bezrobocie.
Pod wpywem kryzysu pastwa te miay trudnoci i wysze koszty pozyskania kapitau
zewntrznego. Pastwa w najwikszym stopniu uczestniczce w gwarantowaniu poyczek
chciay zminimalizowa wasne koszty i przerzuci je na inne podmioty, np. inwestorw
finansowych (UE udzielaa im poyczek w zamian za restrukturyzacj dugw pastw strefy
euro). Mielimy te do czynienia z wykorzystaniem europeizacji w rywalizacji gospodarczej
wewntrz Europy. Na przykad niektre pastwa dyy do wprowadzenia do irlandzkiego
pakietu reform zwikszonego podatku od firm (CIT) jako warunku otrzymania pomocy z
europejskiego mechanizmu stabilnoci finansowej, by w ten sposb obniy atrakcyjno
Irlandii jako miejsca lokowania inwestycji na wsplnym rynku. Warto rwnie zauway, e
w pakiecie antykryzysowym zabrako unijnych instrumentw finansowych, ktre pomagayby
najsabszym pastwom poprawi konkurencyjno gospodarcz i pobudza wzrost. Koszty
uporania si z kryzysem zostay wic w duym stopniu przerzucone na najsabszych
czonkw UE.
Naley jednak podkreli, e asymetria w oddziaywaniu europeizacji w duym
stopniu miaa swoje rdo w istniejcej w strefie euro asymetrii wadzy politycznej.
Nierwna dystrybucja wadzy w strefie euro spowodowana jest tym, i strefa ta i jej instytucje

R. Riedel, Legitymacja procesw europeizacyjnych w czasie kryzysu, Horyzonty Polityki 2013, vol. 4, nr 8, s.
78 i 85-86.

(np. Europejski Bank Centralny) zostay zaprojektowane w ten sposb, by najsilniejsze


pastwa miay najwikszy wpyw na podejmowane decyzje10.
Gdy zastanawiamy si nad europeizacj w czasach kryzysu, moe pojawi si pytanie
o legitymizacj (uprawomocnienie) decyzji w ramach procesw europeizacyjnych, zwaszcza,
e wiele z nich nie cieszyo si poparciem obywateli oraz rzdzcych. Ju przed kryzysem w
UE wystpowa problem z demokratyczn legitymacj wadzy. Natomiast wraz z
wprowadzeniem surowych rodkw antykryzysowych zapotrzebowanie na legitymizacj
wzroso ze wzgldu na due koszty reform po stronie obywateli.
Podobnie jak w przypadku asymetrii w oddziaywaniu europeizacji, w odniesieniu do
legitymizacji rwnie mona mwi o asymetrii. Przejawiaa si ona w tym, e
demokratyczna legitymizacja procesw europeizacji bya silniejsza na poziomie narodowym
ni na szczeblu UE ze wzgldu na brak w UE odpowiednich instytucji demokratycznych11.
Pomimo sabej legitymizacji na poziomie UE mielimy do czynienia z silnym wzrostem
interwencji z tego poziomu w krajowe systemy polityczno-gospodarcze.
Wspomniana legitymizacja na poziomie narodowym miaa miejsce zarwno w krajach
wierzycieli, jak i pastwach zaduonych. Decyzje kanclerz Niemiec dotyczce pomocy
finansowej udzielonej Grecji byy legitymizowane w niemieckim systemie politycznym.
Premier Grecji, decydujc si na przyjcie pomocy na okrelonych warunkach, podejmowa
decyzje w ramach wewntrzgreckich mechanizmw legitymizacyjnych. Nawet decyzje
wpdzajce Grecj w zadueniowe kopoty byy podjte przy penej demokratycznej
legitymacji. Kolejne wybory wygryway w Grecji partie populistyczne, ktre zyskiway
poparcie w zamian za obietnice oderwane od moliwoci greckiej gospodarki cen za to
byo rosnce zaduenie12.

Sprzeciw wobec europeizacji


Niektre pastwa (np. Irlandia, Portugalia) broniy si przez przyjciem unijnej
pomocy. Obawiay si bowiem, e bdzie to oznacza narzucenie bardzo drakoskich
programw oszczdnociowych oraz innych instrumentw mogcych ograniczy ich wzrost

10

T. G. Grosse, W objciach europeizacji, s. 354-356.


Tame, s. 351.
12
R. Riedel, Legitymacja procesw europeizacyjnych, s. 90.
11

gospodarczy13. Europeizacja na poziomie krajowym bya rwnie kontestowana w dyskursie


parlamentarnym oraz w debacie publicznej. Podnoszono w niej trudnoci zwizane z
implementacj wymaga UE oraz oskarano j o nakadanie na pastwa czonkowskie
niesprawiedliwych obcie. Wraz ze wzrostem upolitycznienia europeizacji debaty te
staway si coraz ywsze, cieszyy si wikszym zainteresowaniem mediw, a nawet kwestie
techniczne (np. bankowe regulacje) stay si ich przedmiotem14.
Najwaniejsz rol w sprzeciwie wobec europeizacji odegray krajowe elity. Starajc
si chroni swoje interesy i zachowa poparcie wyborcze, adoptoway dyskurs antyunijny, ale
te niejednokrotnie miay przy tym bardzo dobre relacje z reprezentantami UE. Gdy kryzys
pogbi si, poparcie wyborcze w kilku krajach zyskay partie skrajnie prawicowe. Sprzeciw
poziomu krajowego wobec europeizacji niejednokrotnie nie zapobieg pomylnemu jej
przebiegowi15.
Zdarzao si, e rzdy pastw czonkowskich uprzedzay lub obchodziy opozycj
wobec europeizacji pojawiajc si na poziomie krajowym i razem z rzdami innych pastw
podejmoway na poziomie UE decyzje, a nastpnie na arenie krajowej obwiniay za nie UE
(ang. blame shifting)16.
Warunki kryzysu spowodoway, i naleaoby zmieni sposb konceptualizacji
zjawiska europeizacji. Przywoane na pocztku artykuu wyobraenie europeizacji jako
linearnego trjstopniowego procesu (konstruowanie, transmisja, adaptacja), okazuje si zbyt
uproszczone, nie ujmujce wszystkich aspektw rzeczywistoci. W warunkach kryzysu
zamiast dostosowania si poziomu krajowego do norm europejskich mamy do czynienia z
oporem poziomu krajowego wobec presji europeizacyjnej ze strony UE. Przy czym sprzeciw
poziomu krajowego stanowi rodzaj informacji zwrotnej dla decydentw europejskich, ktrzy
otrzymawszy j, przeformuowuj unijn polityk, by lepiej dostosowa j do warunkw
krajowych. Europeizacja nie jest zatem ujmowana jako linearny proces, ale jako rodzaj
sprzenia zwrotnego. W dotychczasowych studiach nad europeizacj informacja zwrotna o
oporze poziomu krajowego bya traktowana jako zachowanie wiadczce o dysfunkcji
poziomu krajowego, a nie jako powszechny fenomen polityczny. Tymczasem sprzeciw
poziomu krajowego rozumiany jako sygna zwrotny zmuszajcy do przeformuowania danej
13

T. G. Grosse, W objciach europeizacji, s. 354.


S. Saurugger, Europeanisation, s. 185.
15
A. Triandafyllidou, Greek Migration Policy in the 2010s: Europeanization Tensions at a Time of Crisis, Journal
of European Integration 2014, vol. 36, nr 4, s. 15-16.
16
S. Saurugger, Europeanisation, s. 186.
14

polityki na poziomie UE stanowi bardzo istotny element europeizacji i powinien zosta


wzity pod uwag podczas wyjaniania procesu politycznego. Innymi sowy, kiedy
analizowane s zmiany na poziomie krajowym, badanie nie moe pomin wpywu
krajowych debat, stanowisk i gry politycznej na tworzenie norm na poziomie UE. Takie
podejcie pozwala na poradzenie sobie z centralnym problemem w badaniach nad
europeizacj w czasach kryzysu, tzn. z koniecznoci wyjanienia sposobu podejmowania
decyzji i ich wpywu na poziom krajowy w czasach duej niepewnoci17.
Przykadem opisanego wyej sprzenia zwrotnego moe by zachowanie rzdu
hiszpaskiego w czasie negocjacji Europejskiego Semestru w 2012 roku. Premier Mariano
Rajoy odrzuci t propozycj argumentujc, e ekonomiczne trudnoci na poziomie krajowym
s tak due, e mechaniczne zaaplikowanie programu oszczdnociowego nie przyniesie
spodziewanych

rezultatw.

Domaga

si

renegocjacji

zaproponowanych

zasad

uwzgldnieniem tego, jak na poziomie krajowym postrzegana jest sytuacja ekonomiczna i


jakie tam s proponowane rodki w celu poradzenia sobie z kryzysem18.

Uwarunkowania europeizacji w czasie kryzysu


W czasie kryzysu europeizacja bya uwarunkowana przede wszystkim przez trzy
czynniki: czas, znaczenie oraz polityzacj kwestii, ktre stanowiy przedmiot zainteresowania
politykw i opinii publicznej. Czynniki te odegray pierwszorzdn rol w procesie
akceptacji, odrzucenia bd renegocjacji norm UE.
W normalnych warunkach polityki publiczne nie s ksztatowane pod presj czasu.
Na poziomie krajowym rytm czasu jest dobrze znany. Wyznaczaj go cykle wyborcze
uregulowane przez prawo. Podobna sytuacja ma miejsce na poziomie europejskim.
Europejski czas jest planowany z wyprzedzeniem, zarwno przez pastwa czonkowskie,
jak i instytucje UE. Plan prac jest prezentowany przez Komisj Europejsk (KE) w biaych i
zielonych ksigach. Implementacja prawa UE jest zatem przewidywalna, dobrze znane s
zastrzeenia, jakie rni aktorzy sformuowali wobec propozycji KE. W dobie kryzysu mona
byo zaobserwowa zmian polegajca na tym, i czas krajowy mia bardzo duy wpyw na
to, co wydarza si na poziomie europejskim.

17
18

Tame, s. 183-184.
Tame, s. 189.

W czasie kryzysu mielimy take do czynienia ze zmian znaczenia, jakie byo


nadawane procesowi europeizacji. Jego donioso (rozumiana jako znaczenie, jakie posiada
w oczach opinii publicznej) znacznie wzrosa, nawet w odniesieniu do tych aspektw, ktre
miay charakter techniczny. Przykadem tych ostatnich s regulacje bankowe wprowadzane
przez UE w czasie kryzysu, ktre przez spoeczestwa europejskie zaczy by postrzegane
jako kwestie istotne. Nadawanie wikszego znaczenia europeizacji przez opini publiczn
miao zwizek z narastajcym wrd obywateli pastw europejskich poczuciem niepewnoci
oraz zagroenia z powodu kryzysu.
W czasie kryzysu zaobserwowa mona te byo wzrost polityzacji procesu
europeizacji, tzn. wzrost zaangaowania aktorw politycznych i obywateli w polityk, ktrej
przedmiot stanowiy rne aspekty procesu europeizacji. Aktorzy polityczni i obywatele
angaowali si gwnie w rne formy sprzeciwu wobec presji pyncej z UE oraz w debat
publiczn dotyczc presji europeizacyjnej.
Przykad uwarunkowania europeizacji przez czas, znaczenie oraz polityzacj kwestii,
ktre stanowiy przedmiot zainteresowania opinii publicznej, stanowi dziaania prezydenta
Francji Franoisa Hollandea i kanclerz Niemiec Angeli Merkel. Prezydent Francji przez rok
przedstawia

siebie

jako

zwolennika

powoania

na

poziomie

europejskim

rzdu

gospodarczego. Jednak w 2011 roku, tu przed wyborami prezydenckimi, aby zadowoli


lewicowych wyborcw, zapowiedzia, e jeli wygra, bdzie stara si renegocjowa Pakt
Fiskalny oraz poprze pomoc finansow dla Grecji. Natomiast w Niemczech partia Angeli
Merkel poniosa due straty w kilku landach w wyborach regionalnych w 2012 roku Angela
Merkel skrytykowaa wwczas pomys, by Niemcy wspomagay finansowo Grecj i
Portugali. Jej stanowisko wywoao w krajach pnocnej Europy nacjonalistyczn reakcj
partii skrajnie prawicowych oraz skrajnie lewicowych. W zwizku z tym rzdy Finlandii i
Holandii miay powane trudnoci, aby obroni i wdroy plan finansowej pomocy dla
krajw najbardziej dotknitych kryzysem19 .

19

S. Saurugger, Europeanisation, dz. cyt., s. 184-190.

Polecana literatura:
1. A. Paczeniak, R. Riedel (red.), Europeizacja. Mechanizmy, wymiary, efekty, Oslo-ToruWrocaw 2010.
2. T. G. Grosse, W objciach europeizacji. Wybrane przykady z Europy rodkowej i
Wschodniej, Warszawa 2012.
3. A. Paczeniak, Europeizacja polskich partii politycznych, Warszawa 2014.
4. J. Kurczewska, H. Bojar (red.), Wyciskanie brukselki? O europeizacji spoecznoci
lokalnych na pograniczach, Warszawa 2009.

10

You might also like