W YK ADNIE. INTERPRETACJE.

ROZPR AW Y
Sensus
Historiae

ISSN 20820860
Vol. XVIII (2015/1)
s.111-127

Artur Dobosz

Politechnika Poznaska

Andrzej Pankalla

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

Nie istnieje taka metamorfoza, takie rozmnaanie, takie
oddziaywanie na odlego, choby najdziwniejsze, niewyobraalne, ktrego nie mogaby poj umysowo prelogiczna.
Czowiek moe narodzi si ze skay, kamienie mog mwi,
ogie moe nie parzy, zmarli mog y.
(L. Lvy-Bruhl, Czynnoci umysowe w spoeczestwach pierwotnych, prze. B. Szwarcman-Czarnota,
PWN, Warszawa 1992, s. 37.)

adanie, jakie sobie postawilimy w tekcie na temat myli Jana Mazurkiewicza, to, prcz przyblienia rodowisku humanistw jej autora,
zwrcenie uwagi na mniej znany i co wane nadal w wikszoci aktualny
psychologiczny i kulturoznawczy wymiar jego koncepcji. Szczeglnym namysem objta zostanie jego oryginalna, a niestety niereprezentowana szerzej w podrcznikach psychologii (a nawet jej historii!) koncepcja
osobowoci, w tym ten jej aspekt, ktry odnosi si do mylenia mityczno-magicznego przedstawicieli tak kultur magicznych, jak i pomagicznych,
nowoytnoeuropejskich. Co wane, cho mamy do czynienia z propozycj
psychiatry, prcz oczywistego aspektu klinicznego postaramy si z niej wydoby oglny obraz niezaburzonej (normalnej) osobowoci ludzkiej, jej rozwoju i specyficznych cech ludzkiego mylenia. Zacznijmy od przyblienia
postaci Mazurkiewicza, ktry, poza rodowiskiem historykw psychologii
i psychiatrw, nie jest niestety powszechnie znany.
Urodzi si 12 lipca 1871 r. w Krasnym Dworze k. Brzecia jako syn
waciciela ziemskiego. Mazurkiewicz by lekarzem psychiatr, psychologiem, pedagogiem, profesorem psychiatrii i rektorem Uniwersytetu
111

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

Warszawskiego. Piastowa funkcj prezesa Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w latach 19231947. Pod pseudonimem Jan Wyrwa by
take masonem, wielkim mistrzem Wielkiej Loy Narodowej Polskiej.
UkoczyIV Gimnazjumw Warszawie, nastpnie studiowa medycyn na
Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Zosta wydalony z uniwersytetu za udzia w obchodach rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.
Od roku akademickiego 1895/96 kontynuowa studia naUniwersytecie
Jagielloskim, gdzie w czerwcu 1896 r. otrzyma dyplom lekarski, ktry
w maju 1897 r. nostryfikowa naUniwersytecie Jurjewskim. Od grudnia
1897 r. rozpocz sta w Klinice Neurologiczno-Psychiatrycznej w Gratzu,
gdzie przebywa do lipca 1899 r. W roku akademickim 1899/1900 przebywa
w Paryu w kliniceAsile Saint Anne. Po powrocie do Warszawy w 1900 r. podj prac w Szpitalu Jana Boego jako asystent na oddziale Karola Rychliskiego. W 1902 r. zosta pierwszym dyrektorem szpitala psychiatrycznego
w Kochanwce. W 1907 r. zaoy szpital psychiatryczny wKobierzynie
i by jego pierwszym dyrektorem. Habilitowa si na Uniwersytecie Jana
KazimierzaweLwowiew 1909 r. W 1919 r. zosta profesorem organizujcej si Katedry i Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmowa stanowiska rektora (19211922), prorektora (19221923) i dziekana
Wydziau Lekarskiego (19191920) Uniwersytetu Warszawskiego. Podczas
okupacji Warszawy w latach 19431944 bra udzia w tajnym nauczaniu.
Po upadkupowstania warszawskiegowykada psychopatologi na tajnych
kursach w Czstochowie. W latach 19451947 kierowa Klinik Psychiatrii w Tworkach. Nalea do Polskiej Akademii Umiejtnoci (od 1930) do
Akademii Nauk Lekarskich (od 1920), i do Socit Franaise de Psychologie,
by take prezesem Sowiaskiego Towarzystwa Neurologiczno-Psychiatrycznego (19331939), czonkiem honorowym dzkiego Towarzystwa
Lekarskiego oraz czonkiem korespondentem Socit Mdico-Psychologique. Odznaczony zosta Krzyem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1923) i Krzyem Oficerskim Legii Honorowej (1937). By onaty
z Zofi z domu Zalesk (18861973), z ktr mia syna Jerzego i crk
Zofi. Zmar w 1947 r. Ceremonia poegnalna odbya si na terenie Szpitala
w Tworkach, ktry od 2010 r. nosi jego imi.1
Mazurkiewicz, co dla nas najwaniejsze, by twrc oryginalnej polskiej
(warszawskiej) szkoy psychiatrycznej, uznawany jest za twrc polskiej
psychofizjologii i za jednego z twrcw psychiatrii polskiej. Uwaany jest
take za gwnego przedstawiciela neojacksonizmu w psychiatrii. Jego najwaniejsze dziea to Wstp do psychofizjologii normalnej, t. I i t. II (tom III,
Napisane na podstawie rde internetowych oraz hasa opracowanego przez Wand
Bobrowsk-Nowak w: Sownik psychologw, red. E. Kosnarewicz, T. Rzepa, R. Stachowski,
Zakad Historii Myli Psychologicznej, Instytut Psychologii UAM, Pozna 1992, s. 147.
1

112

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

w ktrym odnosi swe idee do nauk spoecznych, pozostaje w maszynopisie)

oraz Zarys psychiatrii psychofizjologicznej. Zastosowa w nim i rozwin teori
neurofizjologiczn Jacksona do stworzenia oryginalnej teorii patogenezy
chorb psychicznych oraz opracowa szczegowo rol ukadu wegetatywnego w zakresie zjawisk uczuciowych w normie i patologii. By pionierem
kierunku psychologicznego i humanistycznego w polskiej psychiatrii, ktremu silnie przeciwstawiali si pawowici oraz twrc oryginalnej koncepcji psychofizjologicznej, ktr dalej przybliymy.
Mazurkiewicz, opierajc si na pogldach m.in. Pawowa iRibota, a przede
wszystkim wspomnianego Jacksona, stworzy wasn teori rozwoju i zaburze ludzkiego psychizmu. W lad za Jacksonem za dynamik ycia psychicznego u Mazurkiewicza odpowiadaj instynkty (popdy), ktre dzieli
na ewolucyjnie starsze i modsze. Zaprezentowa wersj rozwojow teorii
ewolucji i dysolucji czynnoci psychicznych ukadu nerwowego opart na
ideach ewolucjonizmu Spencera. Zdaniem Bobrowskiej-Nowak, koncepcja Mazurkiewicza podkrela szczegln rol ukadu wegetatywnego jako
podcieliska czy swoistego fundamentu naszej uczuciowoci i ycia popdowego, a take poddaje szczegowej analizie rozmaite przejawy dysolucji
zarwno w odniesieniu do mechanizmw uczuciowych, jak i do typologii
warstwowo-ewolucyjnej. Podkrela on te mocno, e rdem dynamiki
naszego ycia psychicznego s niezmienne, uksztatowane gatunkowo instynkty lub popdy. Nadto dzieli on instynkty na gatunkowo starsze (potrzeby fizjologiczne, seksualne) i modsze (instynkt poznawczy i stadny,
czyli syntoniczny). U zwierzt te modsze instynkty s funkcjami formacji
podkorowych, natomiast u czowieka przejte zostay przez orodki wyej
pooone, przy czym uzyskuj one rol przodujc, wyznaczajc kierunek
ewolucji czynnoci psychicznych. Ukad wegetatywny stanowi zatem integraln cz wszystkich piter osi mzgowo-rdzeniowej, nie wyczajc
kory mzgowej, stanowic tu siedlisko uczu najbardziej pierwotnych, bdcych przejawem popdw (gniew, lk, uczucie przyjemnoci, godu, przykroci). Jest te on siedliskiem uczuciowoci psychicznej, ewolucyjnie wyszej,
osigajcej szczyt swojego zrnicowania i organizacji w strukturach patw czoowych najwyszej instancji psychicznej czowieka. Ukad wegetatywny kory otrzymuje adunki uczuciowe ze wzgrza i podwzgrza, jest wic
dynamizowany przez uczucia instynktowne, propatyczne. Narzd czoowy
jest siedliskiem dynamizmw najwyszych: logiczno-abstrakcyjnych, czerpic swe adunki uczuciowe na rwni z okolicami kory pozaczoowej z ukadu
wegetatywnego kory i podkory. Narzd czoowy jest w koncepcji Mazurkiewicza jedynym narzdem nerwowym, ktrego czynno nie ma bezporedniego rda w dziaaniu bodcw obwodowych i nie jest ona (ta czynno)
reakcj na bodce. Aktywno patw czoowych rozwija si wraz z aktyw113

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

noci globalnej warstwy niszej, kory pozaczoowej oraz opiera si na caej przeszoci osobniczej, utrwalonej mnemicznie. Dynamizmy psychiczne
czoowe jako najsabiej zorganizowane, najmniej trwae, najatwiej ulegaj dysolucji. Uczucia wysze, tj. pojcia abstrakcyjne zaopatrzone w adunki emocjonalne oraz mylenie logiczne, ulegaj przeto najatwiej destrukcji przez
dziaanie czynnikw chorobowych. Schizofrenia jest, zdaniem Mazurkiewicza, jedyn postaci prawdziwej, powolnej, bezporedniej dysolucji2.
Ten proces, majcy swe korzenie w wyszych pitrach ukadu nerwowego,
lokowany w korze czoowej, nie powoduje destrukcji piter pooonych
niej, ktre funkcjonuj wzgldnie normalnie, czasem nawet ich procesy
ulegaj dynamizacji. W efekcie uaktywnienia si struktur prelogicznych
powstaj halucynacje lub urojenia, czyli objawy pozytywne. Proces, a dalej stan stpienia uczu wyszych w schizofrenii to efekt osabienia popdu
syntonicznego, inkoherencja popdu poznawczego, a zesp katatoniczny
kinestetycznego.
Na tym tle jasna stanie si koncepcja (i jej terminologia) osobowoci
Mazurkiewicza, waciwy przedmiot naszych zainteresowa. Jest warta zaprezentowania szerszemu gronu humanistw (filozofw, psychologw, antropologw etc.) z kilku powodw. Mazurkiewicz by, jak wiemy, psychiatr,
jednym z gwnych inicjatorw i reprezentantw polskiej psychiatrii humanistycznej, a interesujca nas koncepcja jest jednym z gwnych elementw
jego dorobku naukowego wanie jako psychiatry, ale, co tu chcemy podkreli, i duym wkadem do nauki jako badacza-psychologa. Wanie psychologicznym i jednoczenie kulturoznawczym (psychokulturowym) aspektem
jego koncepcji czowieka zajmiemy si szczeglnie, akcentujc wkad Mazurkiewicza do budowania, cho w swych rdach Lvy-Bruhlowskiej, to
w wikszoci oryginalnej, bo podkrelajcej mityczny charakter ludzkiego
mylenia, koncepcji osobowoci. Co jeszcze przesdza o jej atrakcyjnoci i wadze
dla nauk humanistycznych? Propozycja polskiego psychiatry jest pod kilkoma
wzgldami koncepcj kompletn, bowiem dotyczy uczestnikw kultury (a)
magicznej oraz kultur bliskich tej kulturze, mocno w niej zakotwiczonych,
jak rwnie uczestnikw kultur (b) pomagicznych, w szczeglnoci kultury
nowoytnoeuropejskiej czy szeroko rozumianej kultury Zachodu. Nadto,
w przypadku uczestnikw kultur (b) dotyczy, jak mawia Mazurkiewicz,
ludzi kulturalnych, dzi powiedzielibymy ludzi o osobowoci normalnej,
zdrowych psychicznie oraz dotknitych chorobami o charakterze neurologicznym czy psychiatrycznym. Przedstawion kompletno mona okreli
jako formaln.
Omawian koncepcj charakteryzuje inny rodzaj kompletnoci, waniejszy od powyszej. Mazurkiewicz wskazuje na pewn wspln cech
2

114

Zob. ibidem, s. 147-149.

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

umysowoci uczestnikw kultury (a) oraz kultur (b) zarwno zdrowych

psychicznie (o osobowoci normalnej), jak i dotknitych wspomnianymi chorobami. Mianowicie w umysowoci wszystkich powyszych uczestnikw
wyrni mona antagonistyczne, lecz nierozerwalnie wspwystpujce ze
sob dwa sposoby mylenia: mylenie (1) prelogiczne oraz mylenie (2) przyczynowo-logiczne. Mylenie (1) odwouje si do kategorii metamorfoz, tzn.
jest myleniem, zgodnie z ktrym dany obiekt, np. dana osoba, moe cakowicie bd czciowo przeistoczy si w inny obiekt, w inn osob, zwierz
czy w przedmiot martwy, np. w kamie. O wspomnianych wyej obiektach
mona powiedzie, e czy je relacja cakowitej bd czciowej tosamoci metamorficznej. Natomiast mylenie (2), na co wskazuje ju sama jego
nazwa, korzysta m.in. z pojcia zwizku przyczynowo-skutkowego, a take
z poj fundamentalnych relacji logicznych, wrd ktrych nie moe zabrakn relacji przeciwiestwa (opozycji) czy oglniejszej, std niekiedy
sabszej relacji bycia rnym, odrniania si, rnienia si. Zakadajc,
e przedstawiona charakterystyka funkcjonujcych w koncepcji Mazurkiewicza dwch sposobw mylenia jest trafna, warto zwrci uwag na wak
kwesti. Mazurkiewicz, zakadajc, e m.in. w umysowoci uczestnikw
kultury (a) obecne s konkurujce wzajemnie, a jednoczenie niejako skazane na siebie, scharakteryzowane wyej, dwa sposoby mylenia, dodajmy
okrelajce swoiste postrzeganie, dowiadczanie siebie i wiata proponuje m.in. pewne oryginalne ujcie mylenia magicznego, czy szerzej, mylenia magiczno-mitycznego: unika pewnej jednostronnoci, jak przypisuj
omawianemu myleniu czoowe jego koncepcje funkcjonujce w literaturze antropologicznej, psychologicznej oraz filozoficznej. Jednostronno ta
przejawia si w tym, e mylenie magiczno-mityczne charakteryzowane
jest jako mylenie, uywajc terminologii Mazurkiewicza prelogiczne,
w naszym ujciu, zgodnym z intencjami polskiego psychiatry jako mylenie metamorficzne bd jako mylenie przyczynowo-logiczne, dokadniej
logiczne, korzystajce przede wszystkim, cho nie tylko, z pojcia relacji
opozycji. Pierwsze ujcie spycha na odlegy plan to, e omawiane mylenie korzysta take z pojcia relacji opozycji czy bycia rnym. Natomiast
drugie ujcie nie dostrzega prawie w ogle lub ignoruje niezaprzeczalny
fakt, i mylenie magiczno-mityczne jest take myleniem metamorficznym, odwoujcym si do zasygnalizowanego pojcia relacji tosamoci
metamorficznej. Reprezentantem pierwszego ujcia jest np. Lvi-Strauss,
drugiego, z pewnymi zastrzeeniami, ktre tu pominiemy, nie s wane dla
zachowania spjnoci naszych analiz, E. Cassirer czy M. Eliade3.
Zob. na ten temat A. Dobosz, Tosamo metamorficzna a komunikacja jzykowa, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM 2002, s. 20-93.
3

115

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

Chcielibymy teraz przej do przedstawienia podobiestw i rnic zachodzcych midzy uczestnikami kultury (a) oraz uczestnikami kultur (b)
o osobowoci normalnej; uczestnikami kultury (a) oraz uczestnikami kultur (b) dotknitymi zaburzeniami lub dysfunkcjami psychicznymi (m.in.
schizofreni czy neurozami); uczestnikami kultur (b) o osobowoci normalnej oraz uczestnikami tyche kultur dotknitych wspomnianymi zaburzeniami.
Na pocztku warto przedstawi Mazurkiewicza rozumienie mylenia
prelogicznego (magicznego), a nastpnie zaproponujemy pewn jego dwoist interpretacj. Mylenie prelogiczne pisze Mazurkiewicz nie
uwzgldnia porzdku w czasie i przestrzeni, wykazuje animizacj przedmiotw martwych, wykazuje objawy zgszczenia w jednej osobie kilku
osb lub w jednym przedmiocie cech kilku rnych przedmiotw, wykazuje przesunicia i symbolizacje. Przy czym przez animizacj przedmiotw martwych rozumie on rzutowanie wasnego stanu na zewntrz, poza
siebie. Wedug Mazurkiewicza jest to spowodowane brakiem umiejtnoci
odrniania przedmiotw martwych od istot ywych. Nieumiejtnoci
naleytego rnicowania przedmiotw objania te Mazurkiewicz zgszczanie umoliwiajce m.in. dziecku widzenie w sobie lub w innych ludziach kilku osb naraz4. (Uwagi te dotycz take osb schizofrenicznych
i, jak zobaczymy, uczestnikw kultury (a) magicznej, czyli kultury tzw. ludzi
pierwotnych.)
Zdaniem polskiego badacza, mylenie prelogiczne stanowi kracowe
przeciwiestwo mylenia przyczynowo-logicznego, bowiem w przeciwiestwie do tego ostatniego mylenia, ktre jest zorganizowane, hierarchiczne
i wewntrznie spjne5, to pierwsze kierowane jest przez izolowane pragnienia i obawy6.
Przechodzimy do zaproponowania wspomnianej podwjnej interpretacji. Na pocztku pewne niezbdne uwagi na temat mylenia prelogicznego
4

Ibidem, s. 84.

Zob. J. Mazurkiewicz, Wstp do psychofizjologii normalnej. Ewolucja aktywnoci korowo-psychicznej, t. 1, PZWL, Warszawa 1950, s. 102.
5

6
J. Mazurkiewicz, Zarys psychiatrii psychofizycznej, PZWL, Warszawa 1980, s. 83. W tym
miejscu, uprzedzajc niejako dalsze analizy, chcemy zaznaczy, e dla J. Mazurkiewicza
(a pogld ten, stosownie zmodyfikowany przez siebie, przejmuje od J. H. Jacksona) czynnoci ukadu nerwowego maj dwoisty, janusowy charakter: fizykalno-mentalny. Std,
traktujc je jako zjawiska majce charakter fizykalny, okrela je mianem dynamizmw
(mechanizmw czy energetyzmw), mwic np. o dynamizmie prelogicznym, dynamizmie
przyczynowo-logicznym czy dynamizmie logicznym. Natomiast wwczas, gdy akcentuje
ich oblicze czy aspekt mentalny, odwouje si do poj: mylenia prelogicznego, mylenia
przyczynowo-logicznego czy mylenia logicznego.

116

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

w ujciu L. Lvy-Bruhla7, bowiem koncepcja mylenia prelogicznego zaproponowana przez Mazurkiewicza jest mocno inspirowana t pierwsz koncepcj, na co bezporednio wskazuje ju nazwa tego mylenia, z ktrej korzysta
polski psychiatra. Koncepcja mylenia prelogicznego autorstwa francuskiego
myliciela angauje kilka poj. Na pocztek przyjrzyjmy si pojciu wyobrae zbiorowych. Od razu naley uprzedzi, e wyobraenia te s czym zasadniczo rnym od wyobrae, ktrych pojciem posugujemy si m.in.
w tzw. yciu codziennym. W koncepcji Lvy-Bruhla czynnoci umysowe ludzi pierwotnych s bowiem zbyt mao zrnicowane, by mona byo tym
czynnociom przypisa posugiwanie si oddzielnie pojciami, ideami
czy obrazami rzeczy, oddzielnie wobec uczu, namitnoci czy emocji wywoywanych przez te idee czy obrazy8. Zatem czowiek pierwotny, uczestnik kultury magicznej ogldajc obraz rzeczy, traktuje go nie tylko jako
istniejcy realnie, ale zarazem oczekuje lub obawia si czego, w szczeglnoci tego, e stanie si przedmiotem okrelonego dziaania czy oddziaywania ze strony tego obrazu. Moe ono mie posta tajemnej potgi, mocy czy
wpywu. Moe ono przybiera w zalenoci od kontekstu rn form, zawsze jednak postrzegane jest jako realna sia, stanowica integralny element
omawianych wyobrae. L. Lvy-Bruhl przedstawion ogln wasno
wyobrae zbiorowych okrela mianem mistycznej. Nie jest to jednak mistycyzm o charakterze religijnym9, w potocznym rozumieniu tego sowa.
Mona przybliy w charakter widziany z perspektywy ludzi pierwotnych w taki oto sposb. Prawie wszystko to, co my widzimy, im si wymyka
lub jest obojtne. Za to dostrzegaj oni wiele rzeczy, ktrych istnienia my
nie podejrzewamy10. Wedug Lvy-Bruhla mistyczny charakter widoczny
jest w zjawisku totemizmu, ktre przejawia si przekonaniem uczestnikw
spoecznoci o typie totemicznym, e cz ich szczeglnego rodzaju relacje czy zwizki z totemami. Najczciej s nimi zwierzta, cho totemami
byy (i s) m.in. rne roliny, ale take woda, pot oraz ciaa niebieskie itp.
Lvy-Bruhl prbuje dodatkowo rozwiza problem, ktry mona uj w pytaniu: czy istnieje jaki wsplny mianownik np. w postaci prawa, ktre
rzdzi istotami i przedmiotami, stanowicymi skadowe poszczeglnych
wyobrae zbiorowych?11 Odpowied na to pytanie jest twierdzca: Pod
rnymi postaciami i w rnym stopniu, zdaniem Lvy-Bruhla, wszystkie
Zob. L. Lvy-Bruhl, Czynnoci umysowe w spoeczestwach pierwotnych, prze. B. Szwarcman-Czarnota, PWN, Warszawa 1992.
7

Zob. ibidem, s. 56.

Zob. ibidem, s. 59.

10

Ibidem.

11

Zob. ibidem, s. 102.

117

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

zakadaj wspuczestnictwo, powizanie w ramach wyobraenia zbiorowego12. Francuski antropolog owo wspuczestnictwo okrela mianem
prawa partycypacji. Z kolei podstaw czy fundamentem tego prawa jest pojcie tosamoci esencjalnej czy istotowej13. Natomiast to, e mylenie ludzi
magii sterowane jest czy podporzdkowane prawu partycypacji, ktrego
podstaw jest wspomniana tosamo, sprawiajca, e mylenie tyche ludzi mona okreli mianem prelogicznego, w jednakowym stopniu moe by
okrelone, jak uwaa francuski badacz, jako mylenie mistyczne14.
Zajmiemy si teraz dokadniej pojciem tosamoci esencjalnej czy istotowej. Uatwi to nam przynajmniej uprawdopodobnienie sugestii, e Mazurkiewicz, formuujc swoje pojmowanie mylenia prelogicznego, inspirowa
si mocno koncepcj owego mylenia zaproponowan przez Lvy-Bruhla.
Francuski antropolog pisze:
Mona powiedzie, e w wyobraeniach zbiorowych umysowoci
pierwotnej przedmioty, osoby, zjawiska mog by, w sposb dla nas niezrozumiay, jednoczenie sob i czym innym ni one same. W sposb nie
mniej niepojty wysyaj one i odbieraj wpyw si, mocy, jakoci i dziaa
mistycznych, ktre daj si odczu poza nimi nie przestajc by tam,
gdzie s.15

Innymi sowy, dla tego typu umysowoci opozycja midzy jednoci a wieloci, tym samym a czym innym itp., nie zakada koniecznoci potwierdzania jednego z terminw, jeli neguje si drugi lub odwrotnie16.
I kolejna wypowied:
Dlaczego pyta Lvy-Bruhl np. obraz, portret s dla ludzi pierwotnych zupenie czym innym ni dla nas? Skd si bierze fakt, e przypisuj im wasnoci mistyczne []? Oczywicie std, e wszelki obraz,
wszelkie odtwarzanie partycypuje w naturze, we wasnociach, w yciu
tego, czego jest obrazem. Partycypacja nie powinna by rozumiana jako
sposb dzielenia, jak gdyby np. portret zabiera czstk sumy wasnoci
lub ycia, ktre posiada model. Umysowo pierwotna nie widzi adnej
trudnoci w tym, by ycie to i te wasnoci byy z a r a z e m i w modelu,
i w obrazie. Na mocy istniejcej wizi mistycznej [czy tosamoci istotowej,

118

12

Ibidem.

13

Zob. ibidem.

14

Zob. ibidem, s. 102-103.

15

Ibidem, s. 103.

16

Ibidem, s. 106.

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

esencjalnej A.D., A.P.] midzy nimi, wizi przedstawionej pod postaci
prawa partycypacji, obraz jest modelem, tak jak Bororo s ararami.17

Przykadem postrzegania czy dowiadczania wizi mistycznej, czyli tosamoci istotowej, esencjalnej, jest np. nastpujca sytuacja. Czonkowie
jednego z pnocnoamerykaskich plemion Indian owiadczyli badaczowi
terenowemu, ktry wykona portrety ich wodzw, e zasuguje na miano
najwikszego czarownika wiata, gdy spowodowa, i mogli widzie ich
jednoczenie w dwch miejscach, dodajc przy tym, e namalowani wodzowie byli troch ywi, poruszali bowiem ustami i umiechali si, a niektrzy
si miali18.
I kolejny z licznych przykadw przejawiania si prawa partycypacji.
Pochodzi z terenu Chin. Odnotowywane byy tam przez badaczy terenowych
przypadki przekona magicznych goszcych, e kobieta zasza w ci z glinianym posgiem swego ma, e portrety oywaj, np. oywa drewniany
ko i zaczyna porusza si, biega, to samo dzieje si ze zwierztami wykonanymi z papieru itp.19
Przechodzimy do uprawdopodobnienia sugestii, e koncepcja mylenia
prelogicznego, zaproponowana przez Mazurkiewicza, nawizuje do koncepcji Lvy-Bruhla. Na pocztku zauwamy, e koncepcja mylenia prelogicznego polskiego psychiatry wskazuje (za Lvy-Bruhlem)20, i mylenie to nie
uwzgldnia wielu praw formuowanych przez nauk. Z ca pewnoci jest niezgodne ze stosownymi prawami formuowanymi przez chemi, biologi, fizyk
czy medycyn. Niezgodne z nimi jest np. to, e kobieta zachodzi w ci z glinianym posgiem swego ma, e martwe papierowe, drewniane, gliniane,
namalowane na ptnie itp. zwierzta czy ludzie oywaj. atwo rozpozna w przedstawionych przykadach animizacj przedmiotw martwych
odnotowan w Mazurkiewicza koncepcji mylenia prelogicznego. To samo
da si powiedzie odnonie do praw logiki. Na przykad niezgodne z prawem
tosamoci logicznej, prawem niesprzecznoci czy prawem wyczonego
rodka jest to, e osoby, zwierzta, przedmioty s sob i zarazem kim bd
Ibidem. Dodajmy, e zakoczenie wypowiedzi francuskiego badacza jest nawizaniem
do wypowiedzi jednego z reprezentantw brazylijskiego plemienia Indian o typie totemicznym, ktry odpowiednio przystrojony, zaskoczonemu i zdziwionemu badaczowi terenowemu
von den Steinowi owiadcza, zachowujc pen powag, e jest arar (czerwon papug). Dodajmy rwnie, e t deklarowan przez ludzi magii tosamo i tosamoci jej podobne
Lvy-Bruhl nazywa identycznoci partycypacji. Na ten temat zob. ibidem, s. 157-158.
17

18

Zob. ibidem, s. 70.

19

Zob. ibidem, s. 69.

Wskazuje na to choby wwczas, gdy stwierdza, e: Prawie wszystko to, co my widzimy [patrzc take oczami nauki A.D., A.P.], im [ludziom pierwotnym A.D.,
A.P.] si wymyka lub jest obojtne [] (ibidem, s. 59).
20

119

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

czym innym ni one same21, e jednoczenie s i nie s sob, czy te, e

nie musz by sob lub nie by sob22.
Mazurkiewicz zauwaa te, e mylenie prelogiczne nie uwzgldnia m.in.
porzdku przestrzennego. Ta wasno mylenia prelogicznego w ujciu polskiego psychiatry take nawizuje do odnotowanej przez Lvy-Bruhla pewnej jego wasnoci. Nie jest bowiem zgodne m.in. z tym porzdkiem to,
e ycie np. wodzw nalecych do danego plemienia Indian znajdowao
si jednoczenie w dwch miejscach: w ywych osobach oraz partycypujcych w tym yciu, malarskich przedstawieniach wodzw. Mamy w tym
przypadku zapewne do czynienia z wizjami omamowymi Indian23. Mazurkiewicz w swej koncepcji mylenia prelogicznego dostrzega, e ma ono
tendencj do zgszczania w jednej osobie kilku osb czy w danym przedmiocie kilku przedmiotw. Taki sposb mylenia przypisuje dzieciom od
trzeciego do sidmego roku ycia24. Dodajmy te, e ta mylowa operacja
jest te, m.in. wedug polskiego badacza, charakterystyczna dla schizofrenikw. Take w przypadku tego mylenia mona mwi o inspiracjach czerpanych przez Mazurkiewicza z prac Lvy-Bruhla. Zgszczanie to bowiem
mona u reprezentantw spoecznoci magicznych o typie totemicznym
rozpozna w tym, e zgodnie z ich gbokim odczuciem czy przekonaniem
jednoczenie s wspomnianymi reprezentantami i zarazem ararami, wydrami, wilkami itp.25 Dodajmy, e francuski antropolog okrela tosamo
istotow czy esencjaln take mianem specyficznej la dualit, tzn. symultaniczn egzystencj na dwch rnych biegunach czowieka i zwierzcia26. To
Lvy-Bruhlowskie pojcie la dualit trafia w sedno pojmowania przez Mazurkiewicza wspominanego zgszczania.
Przechodzimy do drugiej kwestii z zapowiedzianych dwch interpretacji. Mona sugerowa, e zaprezentowane przykady ilustrujce pojcie
mylenia prelogicznego zaproponowane przez francuskiego antropologa,
a co za tym idzie take przez polskiego psychiatr, dadz si wyeksplikowa za pomoc pojcia mylenia metamorficznego, a mwic precyzyjniej
pojcia relacji czciowej bd cakowitej tosamoci metamorficznej.
21

Zob. L. Lvy- Bruhl, op. cit., s. 103.

Zob. ibidem. Dodajmy, e powysze przykady naruszaj prawo logicznej tosamoci,

prawo niesprzecznoci oraz odpowiednio: wyczonego rodka, czyli prawa klasycznego
rachunku zda.
22

23
Wyraenie to jest wzite w nawias z prostego powodu dla rozpatrywanych Indian
wizje te nie s objawem choroby psychicznej, w szczeglnoci schizofrenii paranoidalnej, s
niejako czym naturalnym.

120

24

Zob. J. Mazurkiewicz, Zarys psychiatrii psychofizjologicznej, s. 82-84.

25

Zob. L. Lvy-Bruhl, op. cit., s. 124.

26

L. Lvy-Bruhl, Lme primitive, Press Universitaires de France, Paris 1963, s. 204.

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

Wszystkie podane przemiany przeistoczenia si przedmiotw martwych

w istoty ywe, np. glinianej figurki czowieka w tego ywego czowieka, drewnianego, papierowego czy namalowanego konia w ywego konia mona eksplikowa za pomoc pojcia relacji tosamoci metamorficznej, podobnie
jak znane w psychiatrii przypadki urojenia zwanego fug, przejawiajcego
si tym, e dana osoba na duszy bd krtszy okres czasu, w swym niezachwianym odczuciu, przemienia si w inn osob27.
Natomiast z przypadkami przejawiania si tosamoci esencjalnej, specyficznej la dualit, mamy do czynienia wwczas, gdy uczestnik spoecznoci
totemicznej ywi gbokie, spontaniczne przekonanie, e j e s t t a k e papug, wydr, wilkiem itd. Analogiczne do pewnego stopnia zjawisko dotyczy te niektrych osb dotknitych schizofreni, przejawiajce si tym, e
przeywaj one obecno w sobie drugiej osoby, a niekiedy nawet wikszej
iloci osb w przypadku dysocjacyjnego zaburzenia tosamoci zwanego
osobowoci wielorak (mnog, naprzemienn). Przypadki te mona z kolei
wyeksplikowa za pomoc pojcia czciowej tosamoci metamorficznej,
czyli czciowego, pod pewnym wzgldem czy wzgldami, przeistoczenia
si czowieka pierwotnego w jego spontanicznym, gbokim odczuciu
np. w dane zwierz oraz odpowiednio: przeistoczenie si pewnej czci ja
(osobowoci, ego) pacjenta, w drugie ja czy jaki fragment tego drugiego
ja. W tych przykadach mona do atwo rozpozna przejawianie si bliskiego odpowiednika wspominanego wielokrotnie, odnotowanego przez
Mazurkiewicza, zjawiska zgszczania28.
Zanim przejdziemy do zaprezentowania trzech sygnalizowanych na
pocztku artykuu relacji, ktre w jednym ze znacze tego terminu czyni
koncepcj czowieka zaproponowan przez Mazurkiewicza kompletn, kilka
potrzebnych ustale dotyczcych pogldu omawianego badacza na temat
etapw psychicznego rozwoju czowieka. Zgodnie z koncepcj Mazurkiewicza rozwj psychiczny ma charakter stadialny. Wedug trafnej recepcji tej
koncepcji autorstwa Masiaka:
[...] kady kolejny etap jest coraz bardziej chronologicznie wyduony, a etap
ostatni dochodzenia do owej harmonii psychicznej nie ma waciwie granic
jednoznacznie okrelonych chronologicznie. Mazurkiewicz uwaa bowiem,
i czowiek wspczesny w deniu do harmonii psychicznej osiga co w rodzaju chwiejnej rwnowagi, ktr powinno si umacnia przez cae dojrzae
i wiadome ycie. Dopuszcza on wprawdzie moliwo osignicia penej
Zob. na ten temat m.in. A. Grzywa, Omamy i urojenia, Wydawnictwo Medyczne Urban
& Partner, Wrocaw 2000, s. 179-257.
27

Odsyamy czytelnika do owych analiz przeprowadzonych w sposb bardziej obszerny: Zob. A. Dobosz, Tosamo metamorficzna a komunikacja jzykowa oraz idem, Mylenie
magiczno-mityczne a schizofrenia, Oficyna Wydawnicza Epigram, Bydgoszcz 2013.
28

121

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

harmonii psychicznej na obecnym etapie ewolucji, lecz tylko przez bardzo
nielicznych ludzi, zarwno we wspczesnym wiecie, jak i w historii ludzkoci. Proces rozwoju, co podkrela, nie jest bowiem jeszcze zakoczony
i cigle trwa. W nieco peniejszym opisie przedstawia si to nastpujco:
czowiek rodzi si ze starymi filogenetycznie popdami, takimi, jak popd
zachowania ycia i popd zachowania gatunku, ktre nie podlegaj ewolucji i ktrych funkcjonowanie determinuje rozwj biologiczny czowieka
i jest jednoczenie rdem energii psychicznej, ktra, jak ju wspomniaem, moe by wykorzystana dla rozwoju psychicznego.29

Mona wyrni cztery etapy rozwoju psychicznego wedug Mazurkiewicza. Pierwszy z nich to dynamizmy majce charakter podkorowo-instynktowny. Aktywizowane s od trzeciego miesica ycia, stanowic
rdo i dostarczajc siy elementarnym czynnociom psychicznym. Okres,
w ktrym panuj izolowane psychizmy odruchowo-warunkowe narzdu pozaczoowego. Trwaj one midzy trzecim miesicem a trzecim rokiem ycia dziecka. W kolejnym okresie panuj izolowane psychizmy prelogiczne.
Trwa on od trzeciego do szstego roku ycia wcznie. Sprzone psychizmy
czoowo-logiczne rozwijaj si od sidmego roku ycia do ok. dwudziestego
pierwszego roku ycia30. Co ciekawe, Bobrowska-Nowak natomiast, analizujc propozycj Mazurkiewicza, sprowadza je do trzech etapw rozwoju
czynnoci psychicznych: Pierwszy z nich (do 3. roku ycia) wypeniony jest
przez czynnoci odruchowo-warunkowe i obejmuje rozwj elementarnych
hamulcw psychicznych. Okres drugi (3.7. rok ycia) to okres tzw. prelogicznej aktywnoci psychicznej. Aktywno ta kierowana jest przez uczucia
izolowane i cechuje j mylenie obrazowe (zachodzce za pomoc symboli
wzrokowych). Aktywno ta ma ju charakter intrapsychiczny. Okres trzeci
(po 7. roku ycia) trwa kilkanacie lat. Jest to okres mylenia logicznego
i najwyszych psychizmw. U czowieka dorosego te trzy instancje dynamizmw psychicznych istniej i wspdziaaj synergicznie ze sob.
Aktywno psychiczna czowieka dorosego jest wic syntez dynamizmw
odruchowo-warunkowych, prelogicznych i logicznych opartych na dynamizmach podkorowo-instynktowych.31 Dodajmy, e przeciwiestwem powyszej ewolucji psychicznej jest w koncepcji Mazurkiewicza (oraz koncepcji
Jacksona) dysolucja, tj. cofanie si z wyszych piter rozwoju psychicznego
na pitra nisze.
Tak przygotowani przejdmy obecnie do omwienia interesujcych nas
relacji zachodzcych midzy uczestnikami kultury (a) magicznej oraz kul-

122

29

M. Masiak, op. cit.

30

Zob. J. Mazurkiewicz, Zarys psychiatrii psychofizjologicznej, s. 78.

31

W. Bobrowska-Nowak, op. cit., s. 148.

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

tur mocno zakorzenionych w tej kulturze oraz kultur (b) pozamagicznych,

m.in. kultury Zachodu, dokadniej uczestnikw (b) tej kultury o osobowoci normalnej, a take uczestnikw (b) dotknitych rnymi zaburzeniami
i dysfunkcjami psychicznymi, w szczeglnoci z grupy schizofrenii. Na pocztku, zgodnie z koncepcj Mazurkiewicza, scharakteryzujmy pod interesujcym nas wzgldem powyszych uczestnikw:
I. U uczestnikw kultury (a) mylenie (dynamizmy, mechanizmy) (1)
prelogiczne, zgodnie z proponowan w artykule interpretacj mylenie metamorficzne, maj wyran przewag nad posiadajcymi
mglist, szcztkow32 posta myleniem (dynamizmami, mechanizmami) przyczynowo-logicznymi czy logicznymi. Mona okreli
to mylenie myleniem odwoujcym si do trwaych czy wzgldnie
trwaych relacji, w szczeglnoci opozycji czy rozrnie33.
II. W przypadku uczestnikw (b), u osb schizofrenicznych, ugruntowane ju i rozbudowane (1) mylenie (dynamizmy) prelogiczne,
podobnie jak u uczestnikw kultury (a), maj zdecydowan przewag nad myleniem (dynamizmami) (2).
III. Natomiast u uczestnikw (b) mylenie (dynamizmy) (1) oraz (2)
pozostaj w stanie ruchomej rwnowagi, w ktrej mylenie (dynamizmy) (2) maj zdecydowan przewag nad myleniem (dynamizmami) (1). Zdarza si, e (1) oraz (2) wsppracuj ze sob,
ale wsppraca ta, o czym ju wspomniano porednio, odbywa si
pod kontrol (2). Wsppraca ta ma miejsce, zdaniem Mazurkiewicza, w procesach twrczych, inicjowanych przez omawianych
uczestnikw. Chodzi m.in. o twrcze dziaania w obrbie nauki,
sztuki czy innych obszarach ludzkiej aktywnoci twrczej, np.
rozwizywania problemw. W procesach tych (1) nadaje impet,
dynamik twrczym dziaaniom jednostek.
Przytoczmy kilka wypowiedzi polskiego badacza uprawdopodabniajcych przedstawion charakterystyk uczestnikw (a) oraz (b), dokadniej
(b), (b).
Czowiek pierwotny i czowiek kultury34 wykazuj oba zasadnicze mechanizmy psychiczne, stanowice o psychicznym dualizmie czowieka, ale
W koncepcji Mazurkiewicza, o czym ju wspomnielimy, nie jest ono (a) takie sabe,
na co moe wskazywa okrelenie mglista posta, bowiem prowadz one niekiedy ze sob
do ostr, zawzit walk, rwnie w przypadku uczestnikw kultury magicznej i kultur
jej pokrewnych.
32

33
O trafnoci takiej interpretacji zob. A. Dobosz, Mylenie magiczno-mityczne a schizofrenia, s. 7-27.

Chodzi o czowieka bdcego uczestnikiem kultury pomagicznej, w domyle: nowoytnoeuropejskiej, czyli zgodnie z nasz notacj, uczestnika (b).
34

123

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

podstawowa rnica pomidzy nimi polega na tym, e u czowieka kultury mechanizmy prelogiczne odgrywaj rol podrzdn i pomocnicz
[w dziaalnoci twrczej, np. w obrbie rnych dziedzin sztuki A.D.,
A.P.] w stosunku do mechanizmw czoowo-logicznych, natomiast u czowieka pierwotnego sabo jeszcze rozwinite, niejasne, mgliste mylenie
przyczynowo-logiczne nie tylko nie koryguje mistycznego, czyli prelogicznego, ale co wicej w wielu razach idzie na jego usugi.35

I kolejna wypowied:
Nic nie przemawia bardziej pisze Mazurkiewicz przeciwko jednolitoci czynnoci korowo-psychicznych [] jak wanie [] dualizm i
wzajemny stosunek dynamizmw logicznych do prelogicznych []. Czy
mona sobie wyobrazi jednolito aktywnoci korowo-psychicznej, jeli ta
aktywno polega na synergii dwch odmiennych, w duym stopniu antagonistycznych ukadw energetycznych, niekiedy toczcych zawzit, wewntrzn walk midzy sob.36

I jeszcze jeden cytat na potwierdzenie:

Mechanizm powstawania wszystkich pozytywnych objaww w psychozach37, uwaanych za chorobowe, jest w zasadzie taki sam, jaki Malinowski stwierdza u Triobrandczykw i innych plemion pierwotnych, jako
ich wierzenia i rytuay normalne, charakteryzujce ich sposb mylenia i postpowania. Jest to przewaga uczu izolowanych, mechanizmw
prelogicznych nad logicznymi u czowieka pierwotnego wskutek jego
niedorozwoju, u czowieka kultury wskutek ubytkw powodowanych bezporednio przez proces chorobowy w mechanizmach czoowo-logicznych.
Psychicznie chory czowiek kulturalny produkuje swoj uczuciowo izolowan, swoje urojenia, omamy i zudzenia zmysowe, swoje zachowania
si dziwaczne, jak czowiek pierwotny swoj popdowo uczuciow, swoje
mylenie mistyczne i wykorzystywanie swoich rytuaw magicznych
wszelkiego rodzaju.38

35

J. Mazurkiewicz, Zarys psychiatrii psychofizycznej, s. 146 i in.

36

Ibidem, s. 167-168.

S to m.in. urojenia (faszywe przekonania), np. przeladowcze, odniesienia

(ksobne) oraz omamy (faszywe percepcje) np. suchowe (gosy) czy omamy
wzrokowe. Wsplnie tworz one objawy pozytywne, czyli wytwrcze. Z kolei, dodajmy,
ponownie upraszczajc spraw, do objaww negatywnych, ubytkowych, w dwuwymiarowym modelu tych objaww, zalicza si autyzm schizofreniczny czy zaburzenia mowy,
jej ubstwo, natok myli i inne. Mazurkiewicz zalicza do nich przede wszystkim wspomniany autyzm. Zob. m.in. A. Grzywa, op. cit. oraz J. Mazurkiewicz, Zarys psychiatrii
neurofizjologicznej, s. 159-164.
37

38

124

Ibidem, s. 147.

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

Przytoczmy jeszcze kilka wypowiedzi polskiego psychiatry dotyczcych swoistej wsppracy mylenia (dynamizmu) logiczno-przyczynowego
czy mylenia (dynamizmu) logicznego oraz mylenia (dynamizmu) prelogicznego w dziaaniach twrczych, czyli w procesach rozwizywania takich
bd innych problemw. Mazurkiewicz pisze, e:
[] w warunkach normalnych dynamizmy prelogiczne przejawiaj si w rnych okolicznociach i pod rnymi postaciami []. Mam tu na myli prac
cile naukow, o ktrej wiemy, e dla swojej wydajnoci dynamizmu mylenia przyczynowo-skutkowego musi si nie tylko izolowa od wrae
ustrojowych i zmysowych [], ale musi take tumi dziaanie mechanizmw prelogicznych, ktrych fantazje bywaj czasem tak sprzeczne nawet
ze zwykym rozsdkiem, nie mwic ju o cisoci naukowej mylenia naukowego. A jednak nawet i w tej dziedzinie pracy naukowej, a zwaszcza
twrczoci naukowej, jest bez wtpienia konieczna pewna, zreszt bardzo
ograniczona doza wsppracy dynamizmw fantazji [dynamizmw mylenia prelogicznego A.D., A.P.], oczywicie naleycie kontrolowanych przez
mylenie logiczne.39

Nastpna wypowied Mazurkiewicza dotyczca interesujcej nas kwestii.

Pisze on:
W yciu czowieka, narodu, ludzkoci d y n a m i z m p r e l o g i c z n y
o d g r y w a [take A.D., A.P.] o l b r z y m i r o l w s z c z y t o w ym okresie rozwoju psychicznego, jako czynnik
wsppracujcy z dynamizmem mylenia logiczn e g o , zaopatrujc go w yw wielk si swych ekskluzywnych nastawie
uczuciowych, jak i wolno, swobod wizania myli, ktra w kracowych
przypadkach mylenia prelogicznego dochodzi wprawdzie do wizania
wszystkiego ze wszystkim, nieliczcymi si z adnymi prawami przyrody
i mylenia logicznego, ale w p r z y p a d k a c h n a l e y t e j s y n e r g i i
z dynamizmem mylenia uatwia temu ostatniemu
w yjcie z utartego szablonu mylowego, umoliwia
t w r c z o p r a w d z i w 40.

Przy czym wedug polskiego psychiatry: Zwaszcza w poezji mona

znale nieraz masowe przejawy dynamizmw mylenia magicznego []41.
W przytoczonych cytatach Mazurkiewicz niemal explicite szkicuje relacje midzy uczestnikami (a) i (b), (a) i (b) oraz (b) i (b). I tak pierwsz
par wymienionych grup uczestnikw czy relacja wyranego odrniania
si, opozycji. Drug relacja mocnego, wyranego podobiestwa. Trze39

J. Mazurkiewicz, Wstp do psychofizjologii normalnej, t. 1, s. 97.

40

Ibidem, s. 98.

41

Ibidem, s. 96.

125

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

ci, podobnie jak pierwsz, wyranego rnienia si. Inaczej mwic, to, co
przyblia do siebie uczestnikw (a) oraz (b), oddala ich od uczestnikw (a)
oraz (b), a take (b) oraz (b).
Natomiast wspln cech umysowoci wszystkich grup uczestnikw, pozwalajc konstytuowa si powyszym relacjom, jest wystpujca w takiej
bd innej konfiguracji, w takim bd innym nateniu zdolno do mylenia prelogicznego (metamorficznego), jak rwnie mylenia przyczynowo-logicznego czy logicznego (mylenia w kategoriach trwaych lub wzgldnie
trwaych relacji).
Nie wydaje si jednak, aby Mazurkiewicz mia racj, wyranie rnicujc urojenia, omamy itd. dowiadczane przez uczestnikw kultury (a)
oraz (b). Uwaamy bowiem, e wiele z nich czy wyrane podobiestwo42.
Nadto, co wane, Mazurkiewicz (za Jacksonem) za chorobowe objawy schizofrenii uznaje jedynie objawy negatywne, ubytkowe, natomiast objaww
wytwrczych, pozytywnych, nie uznaje za objawy choroby. Traktuje te objawy jako efekt dysolucji, cofnicia si, w szczeglnoci pacjenta z poziomu,
na ktrym dominuje mylenie przyczynowo-logiczne czy logiczne do poziomu wczeniejszego, gdzie przewag ma mylenie prelogiczne.
Pora na wnioski kocowe, bdce rwnie, si rzeczy, przypomnieniem sformuowanych w artykule sugestii czy hipotez, w tym pokazujce
novum prezentowanej tu recepcji pogldw Mazurkiewicza. Niewtpliwie
polski badacz zaproponowa wan dla psychiatrii koncepcj patogenezy
chorb psychicznych, w tym przede wszystkim schizofrenii, opart na idei
dysolucji, ale i istotn dla humanistyki, w tym przede wszystkim dla psychologii psychokulturow koncepcj osobowoci czowieka zdrowego.
Trudno bowiem zaprzeczy, e mao znana koncepcja polskiego psychiatry
uwzgldniajca (czy wrcz akcentujca) magiczny charakter mylenia ludzkiego, cho oparta, o czym wielokrotnie ju wspominalimy, na ideach Lvy-Bruhla, stanowi oryginalny polski wkad w rozwj subdyscypliny okrelanej
mianem psychologii osobowoci, a szerzej i paradoksalnie (Mazurkiewicz,
przypomnijmy, by psychiatr i autorem koncepcji psychofizjologicznej)
psychologii czy psychiatrii kulturowej. I w tym miejscu, niejako zakrelajc okrg, wracamy do tytuu niniejszego artykuu, cilej, do pojawiajcego
si w nim pojcia mitocentrycznoci43. Ot mitocentryczno koncepcji
42

Zob. A. Dobosz, Mylenie magiczno-mityczne a schizofrenia (ed. cit.).

Pojcie mitocentryzmu wykorzystuje autorsko w swych badaniach Andrzej Pankalla.

Okazuje si ono bardzo przydatne, m.in. do pokazania w humanistyce koncepcji skoncentrowanych na idei mitu, czyli wykorzystujcych t ide do zrozumienia specyfiki ludzkiego
funkcjonowania, mylenia czy osobowoci. Ma to miejsce w przypadku eksplikacji psychokulturowej koncepcji szwajcarskiego badacza, nieznanego szerzej w Polsce, Ernesta Boescha.
Zob. na ten temat: A. Pankalla, Mitocentryczna psychologia kulurowa Ernesta Boescha, Wydaw43

126

Jana Mazurkiewicza mitocentryczna koncepcja osobowoci

Mazurkiewicza (i zdaje si to by zgodne z intencjami polskiego psychiatry) oznacza uwzgldnianie przez ni w analizie osobowoci ludzkiej, tj.
m.in. w jej dziaaniach, w szczeglnoci symbolicznych, mylenia okrelanego
tu mianem magiczno-mitycznego. Mylenie to, jak wiadomo, pojmuje Mazurkiewicz jako mylenie (1) prelogiczne (metamorficzne), charakteryzujce
w szczeglnoci przedstawicieli kultur tzw. pierwotnych/magicznych (vide
motto), osoby schizofreniczne reprezentujce m.in. kultur nowoytnoeuropejsk, jak rwnie znajdujce swj specyficzny wyraz o czym take
bya mowa u dzieci, szczeglnie w wieku przedszkolnym mylenie, ktre
wspwystpuje nierozerwalnie i zarazem konkuruje z myleniem (2) logicznym44 czy przyczynowo-logicznym (myleniem w kategoriach trwaych czy
wzgldnie trwaych relacji).

Artur Dobosz, Andrzej Pankalla

Mythocentric Theory of Personality of Jan Mazurkiewicz
Abstract
The article deals with not well known theory of personality of Polish Neojacsonist
psychiatrist Jan Mazurkiewicz. It describes its scientific background, biography
and basic ideas and assumptions. The accent is put here on its, based on LviBruhls ideas but mostly original mythocentricity in psychological perspective and
description of human symbolic thinking and acting.
Keywords: Jan Mazurkiewicz, theory of personality, Polish Neojacsonist psychiatrist,
human symbolic thinking and acting.

nictwo Naukowe UAM, Pozna 2011. M.in. na temat powyszego pojcia oraz innych poj i koncepcji o charakterze psychokulturowym, w tym psychologii mitu i mitoterapii zob.
take: A. Pankalla, Psychologia mitu. Kultury tradycyjne a wspczesno, ENETEIA, Warszawa
2000 oraz A. Pankalla, A. Killian, Psychescapes. Tosamo naszych czasw?, Poznaskie Wydawnictwo Psycho-Kulturowe, Pozna 2007; A. Pankalla, Z. Klaus, Mitoterapia. Historia,
teoria, praktyka, Poznaskie Wydawnictwo Psycho-Kulturowe PWP, Pozna 2010.
U reprezentantw kultur pierwotnych, jak wiemy, ksztatujcym si dopiero, mglistym, jak okrela je Mazurkiewicz.
44

127

Anachronos III