Professional Documents
Culture Documents
101
PUAPEK
JZYKA
NIEMIECKIEGO
Przemyl 2002
Przedmowa
Cho w obliczu olbrzymiej iloci publikacji zwizanych z nauk jzyka niemieckiego
mona dosta materiay poruszajce praktycznie kady problem tego jzyka, to jednak bardzo
trudno bdzie nam znale na polskim rynku wydawniczym pozycj podobn do tej.
101 puapek jzykowych jest publikacj, ktra z pewnoci zainteresuje nie tylko
nauczycieli, ale bdzie pomocna dla wszystkich, pragncych dogbniej pozna tajemnice
jzyka Goethego i Schillera.
Jak powszechnie wiadomo jzyk niemiecki ze wzgldu na rozbudowan i
skomplikowan struktur gramatyczn jest jzykiem bardzo trudnym do opanowania i kady
kto pragnie pozna go lepiej, musi spdzi niezliczon ilo godzin, zagbiony w fachow
literatur. Nie oznacza to jednak, e publikacja niniejsza przeznaczona jest jedynie dla
wskiego grona odbiorcw, chocia zdaniem autorw jej adresatami bd przede wszystkim
nauczyciele chccy doszlifowa swoj wiedz o jzyku.
Istotne informacje znajd tutaj nie tylko osoby pracujce z modzie przygotowujc si do
egzaminw maturalnych i wstpnych na studia, ale rwnie bdzie ona pomocna dla
nauczycieli gimnazjw czy nawet szk podstawowych, gdy znajdziemy w niej rwnie
informacje o tych aspektach jzyka niemieckiego, ktre poruszane s czsto ju na bardzo
wczesnym etapie nauki. Pewne zagadnienia mog by rwnie wane dla osb zajmujcych
si tumaczeniami i pozwol z pewnoci unikn wielu racych bdw.
Publikacja niniejsza skada si z trzech czci.W rozdziale pierwszym zaprezentowana
zostaa problematyka zwizana z gramatyk jzyka niemieckiego. Znajdziemy tu zarwno
aspekty jzykowe, z ktrymi spotykamy si przy codziennym uywaniu jzyka niemieckiego,
jak rwnie takie, na ktre natrafiamy sporadycznie.
Rozdzia drugi powicony zosta zasadom pisowni, a w obliczu reformy jest on niezmiernie
istotny.
Rozdzia trzeci bdzie z pewnoci interesujcy dla osb zajmujcych si tumaczeniami,
gdy przedstawia rnice znaczeniowe (i nie tylko) pomidzy wybranymi grupami wyrazw.
Poniewa kada ksika jest rodzajem dialogu pomidzy czytelnikiem i autorem,
wypada w kilku sowach przedstawi si czytelnikom. Autorzy niniejszej publikacji s
nauczycielami jzyka niemieckiego, pracujcymi aktualnie w szkoach na terenie Przemyla.
Poza prac zawodow w szkole zajmuj si rwnie tumaczeniami pisemnymi i
symultanicznymi dla firm i towarzystw oraz s autorami innych publikacji z zakresu jzyka
niemieckiego i problematyki owiatowej, zamieszczanych m.in. w internetowych serwisach
edukacyjnych, z ktrymi systematycznie wsppracuj.
Koczc to krtkie wprowadzenie, wyraamy nadziej, e 101 puapek jzyka
niemieckiego bdzie interesujc lektur i praktyczn pomoc w zgbianiu tajemnic tego
piknego jzyka.
Autorzy
3
SPIS TRECI
Przedmowa .............................................................................................................................2
I.GRAMATYKA ........................................................................................................................6
1.1 Co wybra alleine czy allein?....................................................................................6
1.2 Poprawnie czy nie : Ich werde allein die Aufgabe lsen mssen ? ..............................6
1.3 Co wybra : Ich brauche den Satz aufzuschreiben czy Ich brauche den Satz
aufschreiben ? .......................................................................................................................6
1.4. Als i co dalej ?..............................................................................................................7
1.5 Der Soldat wurde durch einen Schu getroffen - czy aby na pewno? ..........................7
1.6. Ich habe gerade ein Cola getrunken - a nie eine Cola ? ...........................................8
1.7 Tworzenie strony biernej nie tylko z werden ...............................................................8
1.8 Czy heien moe znaczy jeszcze co innego?.............................................................8
1.9 Brauchen nie zawsze wymaga zu. ............................................................................8
1.10 Dodatkowe e w trybie rozkazujcym. .........................................................................9
1.11 Tryb rozkazujcy - inaczej. ............................................................................................9
1.12 Niemand nieodmienne...?............................................................................................9
1.13 Ach, te zdrobnienia ! ....................................................................................................10
1.14 Kiedy nie odmieniamy przymiotnikw w roli przydawki ? .........................................11
1.15 Zaimki dzierawcze inaczej..........................................................................................11
1.16 Kiedy uywamy imion wasnych z rodzajnikiem ?......................................................11
1.17 Odmiana czasownikw w czasie teraniejszym nie taka prosta ! ................................11
1.18 Czy zawsze musi by podmiot?....................................................................................12
1.19 Stawianie bezokolicznika bez zu po haben i nie tylko !.......................................12
1.20 Czy mssen znaczy zawsze musie? ....................................................................12
1.21 Wyraanie przeszoci za pomoc czasu Prsens? .......................................................14
1.22 Czy mona stosowa Perfekt do wyraania przyszoci ?............................................14
1.23 Po gehen i bleiben stawiamu bezokolicznik poprzedzony partyku zu ?........14
1.24 Komm du zu mir! Czy nie dziwne? ........................................................................15
1.25 Ich habe das Brett durchgebohrt czy Ich habe das Brett durchbohrt ? .................15
1.26 Tworzenie form eskich nie takie proste !..................................................................16
1.27 Niezwyka odmiana Jesus Christus ! ........................................................................17
1.28 Man i frau. .............................................................................................................17
1.29 Weil i szyk prosty?....................................................................................................18
1.30 Trb czy trbe ?.....................................................................................................18
1.31 Odmiana liczebnikw gwnych. .................................................................................18
1.32 Odmiana rzeczownikw oznaczajcych ilo lub miar. .............................................19
1.33 Miejsce bitte w zdaniu. .............................................................................................19
1.34 Miejsce w zdaniu rzeczownikw w stosunku do orzecznika. .....................................19
1.35 Zdania przyzwalajce inaczej. ......................................................................................19
1.36 Interfiks czcy s-......................................................................................................20
1.37 Der Hund hat mir czy mich in die Hand gebissen? ...............................................20
1.38 Dwa razy dopeniacz. ..................................................................................................21
1.39 Nie wszdzie przyswek zaimkowy ! .........................................................................21
1.40 Liczebnik ein- nie zawsze zgodny z rodzajem rzeczownika. ......................................21
1.41 Besser wie heute....?..................................................................................................22
II.PISOWNIA ...........................................................................................................................23
2.1.Uycie przecinka, a also..............................................................................................23
2.2.Pisownia nazw ulic. ........................................................................................................23
2.3. Mir gehts gut czy Mir gehts gut ? ........................................................................23
4
2.4 Ein viertel Kilo czy moe ein Viertelkilo ? .............................................................24
2.5 Beim sauber Machen czy beim Saubermachen ? ....................................................24
2.6 Die Mickiewiczausgabe czy moe die Mickiewicz- Ausgabe ?..............................24
2.7 Listy..., ach te listy ! .......................................................................................................24
2.8 Abends czy abends ? ..............................................................................................25
2.9 Ein bisschen czy moe ein Bisschen ? .................................................................25
2.10 Czy mona pisa przymiotniki du liter ?.................................................................25
2.11 Ach ten stopie najwyszy ! .........................................................................................26
2.12 Ein durcheinander czy ein Durcheinander ?..........................................................26
2.13 Czy zawsze na kocu zdania oznajmujcego stawiamy kropk ?................................27
2.14 Uycie przecinka pomidzy przymiotnikami. ..............................................................27
2.15 Und i ten przecinek ! ................................................................................................27
2.16 Uycie przecinka w konstrukcjach bezokolicznikowych. ............................................28
2.17 Czy zawsze na kocu zdania rozkazujcego postawimy wykrzyknik?........................28
2.18 Amen piszemy du czy ma liter?.......................................................................28
2.19 Eh czy eh ? ..........................................................................................................28
2.20 Extra z przymiotnikiem piszemy cznie czy oddzielnie? ........................................29
2.21 Sobald czy so bald ? ..............................................................................................29
2.22 Soviel czy so viel ? ................................................................................................29
2.23 Der Tip ju nie der Tip. .........................................................................................29
III. WYRAZY BLISKOZNACZNE.........................................................................................31
3.1.Co wybra:abgewhnen czy entwhnen ? ..............................................................31
3.2. Co wybra montags czy am Montag ? ...................................................................31
3.3. Co wybra gesinnt czy gesonnen ?.........................................................................31
3.4. Co wybra: gespenstig czy gespenstisch ? ............................................................31
3.5 Abnorm, abnormal, anomal czy anormal ? ......................................................32
3.6 Achten i beachten. ...................................................................................................32
3.7 Altvterisch i altvterlich ........................................................................................32
3.8 Czy forma andererseits jest poprawna ? .....................................................................32
3.9 Apartment czy Appartement?..................................................................................33
3.10 Bayerisch, bayrisch czy bairisch? ......................................................................33
3.11 Czy jest jaka rnica pomidzy bedeutend i bedeutsam ? ..................................33
3.12 Begegnen czy treffen ? ..........................................................................................33
3.13 Berichten jemanden czy berichten jemandem ? ....................................................34
3.14 Co wybra : behindern, hindern czy verhindern? .............................................34
3.15 Czy beleuchten znaczy to samo co erleuchten?.....................................................34
3.16 Jaka jest rnica pomidzy: benutzen, gebrauchen i verwenden? ..................35
3.17 Zweifeln czy bezweifeln ?.....................................................................................35
3.18 Deinetwegen - i wszystko przez ciebie !.................................................................35
3.19 Czy derer i deren to to samo? ................................................................................36
3.20 Deutschsprachig i deutschsprachlich.....................................................................36
3.21 Dursten i drsten....................................................................................................37
3.22 Erfordern i fordern.................................................................................................37
3.23 Fassbar i fasslich....................................................................................................37
3.24 Gesitig i geistlich. ..................................................................................................37
3.25 Landmann czy Landsmann ? .................................................................................38
3.26 Langweile czy Langeweile ? .................................................................................38
3.27 Miene i Mine. .......................................................................................................38
3.28 Numerale i Numerus.............................................................................................39
3.29 Ostern ist... czy Ostern sind ... ? ..........................................................................39
5
3.30 Personal i personell................................................................................................39
3.31 Rational i rationell. ................................................................................................40
3.32 Regelmig i regelgem. .....................................................................................40
3.33 Schreck i Schrecken. .............................................................................................40
3.34 Unvergleichbar i unvergleichlich. .........................................................................40
3.35 Wie alt bist du? inaczej!.........................................................................................41
3.37 Ach, te powody! ...........................................................................................................41
IV. BIBLIOGRAFIA:...............................................................................................................42
I.GRAMATYKA
1.1 Co wybra alleine czy allein?
Obydwie formy s poprawne, przy czym allein stosowane jest oficjalnie, natomiast w
mowie potocznej uywane jest czsto alleine.
Jeli allein peni funkj spjnika: aber lub jedoch, to wwczas powinno by
oddzielone przecinkiem np.: Die Botschaft hr ich wohl, allein fehlt mir der Glaube
(Goethe, Faust I)
W poczeniu z czasownikiem lub imiesowem swko allein piszemy zawsze oddzielnie,
Np.: allein reisen, die allein erziehende Mutter.
1.2 Poprawnie czy nie : Ich werde allein die Aufgabe lsen mssen ?
A nader czsto mona spotka w rnego rodzaju repetytoriach zdania z uyciem
czasownikw modalnych w czasie przyszym Futur I. I na pozr nic w tym dziwnego nie
byoby, gdyby nie fakt, e czasowniki modalne w jzyku niemieckim nie mog wystpowa
w czasie przyszym, gdy jest to konstrukcja bdna. Czasowniki modalne s tzw.
czasownikami uomnymi i nie mona od nich tworzy niektrych form gramatycznych. Tak
wic poprawna forma tego zdania brzmi : Ich muss allein die Aufgabe lsen.
1.3 Co wybra : Ich brauche den Satz aufzuschreiben czy Ich brauche den Satz
aufschreiben ?
Kady maturzysta chccy zdawa matur z jzyka niemieckiego potrafi wymieni z jakimi
czasownikami moemy w zdaniu uy bezokolicznik bez zu, a po jakich konstrukcjach
musimy poprzedzi czasownik wystpujcy w bezokoliczniku partyku zu. Poza
oczywistymi przypadkami, o ktrych moemy przeczyta w kadej podrcznej gramatyce
jzyka niemieckiego jest jeszcze kilka ciekawostek.
Po czasowniku brauchen moemy postawi bezokolicznik zarwno z partyku zu jak i bez
niej, z t rnic, e zu uyjemy czciej w wypowiedzi w formie pisemnej, a konstrukcj
bez zu spotkamy w jzyku mwionym.
Podobnie jest w przypadku czasownika helfen, po ktrym bezokolicznik rwnie moe
wystpowa z zu i bez zu. Tutaj jednak o tym czy postawimy zu czy nie, decyduje
najprociej mwic skomplikowano zdania. Jeli budujemy proste zdanie oznajmujce
skadajce si z niewielu czci, to wwczas powiemy Ich helfe der Mutter kochen.
Jeli zdanie bdzie jednak dosy rozbudowane to uyjemy partykuy zu i oddzielimy na
dodatek konstrukcj bezokolicznikow przecinkiem np: Ich helfe heute der Mutter, nach der
in meinem Zimmer gemachten Ordnung ein kstliches Mittagessen fr die ganze Familie
vorzubereiten.
No i jeszcze jeden czasownik, o ktrym si prawie wcale nie pisze, a po ktrym zazwyczaj,
poza jednym przypadkiem, musimy uy partykuy zu. Chodzi o czasownik bitten.
Zazwyczaj powiemy: Wir bitten euch diese Videokassette mitzubringen, czyli z zu. Ale
jeli jest to bardzo krtkie zdanie o charakterze stanowczej proby np.: Bitte die Tr
schlieen! Bitte nicht stren!, to wwczas nie stawiamy partykuy zu
7
1.4. Als i co dalej ?
Jest rzecz oczywist, e po kadym przyimku naley postawi np.: rzeczownik czy zaimek w
odpowiednim przypadku. Po zu czy po nach postawimy rzeczownik zawsze w celowniku, a
po fr czy ohne zawsze w bierniku, ale z przyimkiem als jest troch inaczej. Zazwyczaj nie
poprzedzamy rzeczownikw wystpujcych ze spjnikiem als adnym rodzajnikiem, a wic
nie ma problemu z okrelaniem przypadkw, np.:
Er arbeitet als Lehrer.
W zdaniu tym jest oczywiste, e rzeczownik Lehrer jest w mianowniku, ale sytuacja si
komplikuje w innego rodzaju zdaniu:
Ich kannte diesen Mann als Schler.
Moemy przetumaczy to zdanie na jzyk polski na dwa sposoby: Znaem tego pana jako
ucze (tzn. ja byem uczniem wtedy) lub Znaem tego pana jako ucznia (tzn. on by
wwczas uczniem). Oczywicie w zalenoci od intencji mwicego jest poprawne zarwno
pierwsze jak i drugie tumaczenie.
W jzyku niemieckim, gdy nie uywamy rodzajnika jest ta rnica niezauwaalna, ale w
przypadku rzeczownikw odmiany sabej musimy na to zwrci uwag, czyli :
Ich kannte diesen Mann als Student bdzie znaczy: Znaem tego pana jako student i to ja
byem wtedy studentem, ale w zdaniu:
Ich kannte diesen Mann als Studenten. Znaczenie bdzie troch inne: Znaem tego pana jako
studenta on by wtedy studentem.
1.5 Der Soldat wurde durch einen Schu getroffen - czy aby na pewno?
Przy tworzeniu strony biernej jest oczywiste, e przyimek von stawiamy przed sprawc
czynnoci np.:
Der Kranke ist von dem Arzt untersucht worden.
Natomiast durch przed rzeczownikiem, ktry oznacza rodek, przyrzd lub powd, przez
ktry dokonuje si jaka czynno, np.:
Das Fuballspiel wird durch das Fernsehen bertragen.
Na pozr wydaje si wybr odpowiedniego przyimka w stronie biernej bardzo prosty, czy jest
jednak rzeczywicie tak prosto? Ot wcale nie ! Spjrzmy na dwa ponisze zdania :
Der Soldat wurde von einem Schu getroffen.
Der Soldat wurde durch einen Schu getroffen.
Wedug przytoczonej wczeniej reguy, drugie zdanie jest poprawne. Ale zdanie pierwsze te
nie jest bdne w jzyku niemieckim. Czasami bowiem wybr odpowiedniego przyimka
uzaleniony jest sensu uytego czasownika. W zdaniu pierwszym Der Soldat wurde von
einem Schu getroffen zaakcentowane jest, e to wanie kula trafia onierza i nie interesuje
nas kto strzela. Natomiast w zdaniu drugim: Der Soldat wurde durch einen Schu getroffen
waniejsze jest, e kto strzela i zrani (akcentowany jest czasownik) onierza pociskiem.
Naley rwnie pamita o tym, e o ile w zdaniach musimy wybiera pomidzy von i durch,
to w konstrukcjach zoonych jedynie z rzeczownikw uywamy tylko przyimka durch np.:
Der Knig ist vom Diener ermordet worden.
Die Ermordung des Knigs durch den Diener.
1.6. Ich habe gerade ein Cola getrunken - a nie eine Cola ?
No wanie ! Prawie kady ucze powie eine Cola i wszystko bdzie poprawnie, bo
rzeczownik Cola jest rodzaju eskiego, ale mao kto wie, e rwnie rodzajnik das przy
rzeczowniku Cola jest moliwy. Tak wic mona powiedzie: Ich habe gerade eine Cola
getrunken lub Ich habe gerade ein Cola getrunken.
Dodajmy, e Cola to skrcona forma zastrzeonej penej nazwy COCA-COLA.
1.7 Tworzenie strony biernej nie tylko z werden .
Jest oczywiste, e stron biern tworzymy w jzyku niemieckim za pomoc czasownika
posikowego werden, ale zamiast tworzy j w sposb tradycyjny, moemy w niektrych
sytuacjach uy czasownika bekommen lub kriegen , np.:
Zamiast:
Die Zeitungen wurden mir geschickt.
moemy powiedzie:
Ich habe die Zeitungen geschickt bekommen.
lub :
Ich habe die Zeitungen geschickt gekriegt.
9
1.10 Dodatkowe e w trybie rozkazujcym.
Tworzc form trybu rozkazujcego w 2 os. l.p. w wikszoci przypadkw moemy, musimy
lub nie wolno nam doda dodatkowej litery e. Przypomnijmy najwaniejsze reguy:
Dodatkowe e dodajemy obowizkowo jeli:
temat czasownika koczy si na ig:
entschuldigen - Entschuldige! a nie Entschuldig!
temat czasownika koczy si na :-d, -t, -ffn, -tm :
atmen Atme !
reden Rede !
ffnen ffne !
bezokolicznik czasownika zakoczony jest na eln, -ern:
schutteln Schttle !
kichern Kichere nicht !
Nie wolno doda dodatkowej litery e jeli:
zmienia si samogoska rdzenna e na i :
geben Gib! a nie Gibe!
Ale od tej reguy jest jeden wyjtek, a mianowicie czasownik sehen.
Zazwyczaj tryb rozkazujcy Zobacz! brzmi w jzyku niemieckim:
Sieh!
Forma Siehe! bdzie rwnie poprawna, ale jedynie jako forma odsyacza w tekcie
naukowym.
W wikszoci czasownikw regularnych moemy, ale nie musimy dodawa dodatkowej litery
e, np.:
Mach die Aufgabe! lub Mache die Aufgabe!
1.11 Tryb rozkazujcy - inaczej.
Tak jak w jzyku polskim, rwnie w jzyku niemieckim rnego rodzaju proby, rozkazy
czy wezwania moemy formuowa za pomoc rnych konstrukcji. Jedn z takich
moliwoci jest sformuowanie rozkazu bd zakazu za pomoc bezokolicznika, np.:
Nicht stren! Nie przeszkadza!
Klopfen! Puka!
Konstrukcja bardzo atwa w jzyku niemieckim. Musimy jednak pamita, e przy
czasownikach zwrotnych ponisze konstrukcje nie bd poprawne:
Sich festhalten ! Trzyma si!
Sich nicht hinauslehnen! Nie wychyla si!
Chcc utworzy tryb rozkazujcy od czasownikw zwrotnych za pomoc bezokolicznika
musimy pamita, e zaimek zwrotny naley opuci:
Trzyma si! Festhalten!
Nie wychyla si! Nicht hinauslehnen!
10
11
1.14 Kiedy nie odmieniamy przymiotnikw w roli przydawki ?
Trzeba wiedzie, e przymiotnik stojcy przed rzeczownikiem naley odpowiednio odmieni:
das groe Haus, die netten Leute, eine schne Stadt.
Czy jest jednak moliwa sytuacja, w ktrej stojcy przed rzeczownikiem przymiotnik nie
bdzie odmieniony? Okazuje si, e tak. Takimi nieodmiennymi przymiotnikami s sowa
utworzone za pomoc przyrostka erlei, np.:
dreierlei auf dreierlei Art (w trojaki sposb)
zweierlei auf zweierlei Weise (dwojakim sposobem)
hundertelei hundertelei Schwierigkeiten ( setki rnych trudnoci), a nie hunderteleie
Schwierigkeiten
1.15 Zaimki dzierawcze inaczej.
Formy zaimkw dzierawczych mein,dein,sein itd. s znane oczywicie kademu. Nie jest to
jednak jedyna poprawna forma w jzyku niemieckim. W jzyku literackim mona stosowa
take formy z przyrostkiem ig, poprzedzone rodzajnikiem okrelonym, np.:
der/die/das meinige,
der/die/das deinige,
der/die/das seinige
Du hast das deinige getan, der Rest gehrt den anderen.
1.16 Kiedy uywamy imion wasnych z rodzajnikiem ?
W jzyku niemieckim uywamy zazwyczaj imion wasnych bez rodzajnika, np.:
das Buch von Klaus
Karls Kassette
Romans Haus
Jednak imiona historyczne zakoczone na s wystpuj czsto z rodzajnikiem okrelonym:
die Worte des Sokrates
1.17 Odmiana czasownikw w czasie teraniejszym nie taka prosta !
T cz powicimy czasownikom zakoczonych na eln lub ern, ktrych odmiana w
czasie teraniejszym moe sprawi kopoty. Jest jasne, e w 1 os. l.p. odrzucamy samogosk
e- z tematu czasownika, ale czy jest to obowizkowe czy uzalenione od intencji
mwicego?
Powiemy:
ich rudere czy ich rudre?
ich scheukele czy ich schaukle?
12
Ot przy czasownikach zakoczonych na eln, jest to obowizkowe, czyli:
Ich schaukle.
Ich lchle.
Ich klingle.
Ale w przypadku czasownikw zakoczonych na ern, samogosk e- odrzucamy tylko w
mowie potocznej :
ich rudre, ich plaudre, ich bewundre
W pismach oficjalnych powinnimy pozostawi samogosk e-:
ich rudere, ich bewundere, ich plaudere
13
Poza podstawowym znaczeniem czasownikw modalnych istnieje jeszcze co takiego jak
subiektywna wymowa czasownikw modalnych. Wyraaj one wwczas co innego ni
sugerowaoby to ich podstawowe znaczenie. Ciekawa jest rwnie sama konstrukcja takiego
zdania, ktre moe by mylona z konstrukcj w czasie Perfekt.
Wyjanijmy jednak po kolei znaczenie poszczeglnych czasownikw:
mssen
Porwnajmy dwa ponisze zdania:
Der Vater hat den Fernseher reparieren mssen.
Der Vater muss den Fernseher repariert haben.
Pierwsze zdanie jest oczywicie w czasie przeszym Perfekt i oznacza : Tato musia
naprawi telewizor (Bo np.: nie mia innej moliwoci). Zdanie to nie informuje nas jednak,
czy ten telewizor zosta ju rzeczywicie naprawiony czy te nie.
Ale zdanie drugie wskazuje na co cakiem innego :To na pewno tato (a nie kto inny)
naprawi telewizor (i telewizor jest ju na pewno naprawiony).
Inaczej mwic, czasownik mssen wyraa, e co zostao zrobione lub stao si na pewno.
Der Zug muss schon abgefahren sein Pocig ju na pewno odjecha.
A jak sytuacja wyglda przy innych czasownikach modalnych?
drfen
Znowu zacznijmy od przykadu:
Das Kind hat noch spielen drfen.
Das Kind darf noch gespielt haben.
Pierwsze zdanie przetumaczymy: Dziecko mogo jeszcze si bawi (bo np.: nikt mu tego
nie zabrania). Mamy tutaj do czynienia z podstawowym znaczeniem czasownika drfen.
Drugie zdanie natomiast oznacza, e dziecko jeszcze si bawio prawdopodobnie (bo np.:
nie byo go jeszcze w domu).
Inaczej mwic, drfen wyraa, e co prawdopodobnie si dzieje lub stao.
mgen
I znowu najpierw przykady:
Sie hat nicht mit dem Flugzeug fliegen mgen.
Sie mag nicht mit dem Flugzeug geflogen haben.
W pierwszym zdaniu mamy znowu do czynienia z podstawowym znaczeniem mgen lubi:
Ona nie lubia lata samolotem.
Natomiast znaczenie drugiego zdania jest cakiem inne: Ona przypuszczalnie nie poleciaa
samolotem.
Wida na przykadzie tego zdania, e czasownik mgen wyraa przypuszczenie mwicego:
Es mag gestern geregnet haben. Przypuszczalnie wczoraj padao.
knnen
I tradycyjnie na pocztek dwa zdania:
Dein Sohn hat noch in der Schule sein knnen.
Dein Sohn kann noch in der Schule gewesen sein.
Pierwsze zdanie przetumaczymy uywajc podstawowego znaczenia czasownika knnen:
Twj syn mg by jeszcze w szkole, (mia tak moliwo).
W drugim zdaniu wyraone jest:
Twj syn by by moe jeszcze w szkole (a nie gdzie indziej) nie wiadomo jednak w 100
procentach, gdzie by rzeczywicie.
I na koniec jeszcze dwa czasowniki: wollen i sollen:
Er hat in Italien wohnen wollen.- On chcia mieszka we Woszech. Er will in Italien
gewohnt haben.- On twierdzi, e mieszka we Woszech.
14
Za pomoc czasownika wollen, przytaczamy czyje sowa i nie koniecznie musimy by
przekonani o ich prawdziwoci.
Sie hat das Examen bestehen sollen - Ona powinna bya zda ten egzamin (np.: aby mc
studiowa).
Sie soll das Examen bestanden haben Mwi si, e ona zdaa ten egzamin.
Za pomoc czasownika sollen wyraamy rwnie czyje sowa, ale w tym przypadku nie
wiemy dokadnie, kto to powiedzia.
15
Ich gehe heute schwimmen.- Id dzisiaj pywa.
Die Mutter geht in die Stadt einkaufen Mama idzie do miasta robi zakupy
Jednak ponisze zdanie rwnie bdzie poprawne:
Das Radio geht zu reparieren.
Na jzyk polski przetumaczymy je: Radio da si naprawi
Inaczej w jzyku niemieckim moglibymy to zdanie wyrazi za pomoc czasownika knnen.
Das Radio kann man reparieren.
Regua mwi, e jeli czasownik gehen bdziemy chcieli uy w sensie, e jaka czynno
jest moliwa do wykonania, np.:
To da si naprawi / Ten tekst da si nauczy / T potraw da si zje,
to wystpujcy w zdaniu bezokolicznik musi by poprzedzony partyku zu.
W podobny sposb mona uy czasownika bleiben, po ktrym zazwyczaj wystpuje
bezokolicznik bez zu:
Das Kind bleibt zu Hause sitzen - Dziecko zostaje siedzie w domu.
Das Auto bleibt in der Garage stehen - Samochd pozostanie sta w garau.
Ale w konstrukcjach :
Das Resultat bleibt abzuwarten.
Der Text bleibt zu korrigieren.
widzimy jednak, e bezokoliczniki s poprzedzone partyku zu.
Sens powyszych zda mona wyrazi za pomoc czasownika modalnego mssen:
Das Resultat muss abgewartet werden.
Der Text muss korrigiert werden.
Na jzyk polski przetumaczymy te zdania:
Na rezultat trzeba poczeka
Tekst musi by poprawiony
Podsumowujc: Jeli czasownik gehen wyraa jak moliwo, a czasownik bleiben wyraa
konieczno, to wystpujce w takich zdaniach czasowniki w bezokoliczniku musz by
poprzedzone partyku zu.
1.25 Ich habe das Brett durchgebohrt czy Ich habe das Brett durchbohrt ?
16
Uczc si jzyka niemieckiego naley zwrci uwag na to, e pewne czasowniki s
rozdzielnie zoone, a inne nierozdzielnie. Jest jednak jeszcze caa grupa czasownikw, ktre
s i rozdzielnie zoone i nierozdzielnie zoone. Takim czasownikiem jest np.: durchbohren.
Rnica bdzie polegaa na znaczeniu. Niektre czasowniki z przedrostkiem durch- mog
by rozdzielnie i nierozdzielnie zoone z t rnic, e jeli czasownik akcentuje rezultat
czynnoci, to jest rozdzielnie zoony, a jeli wiksz uwag przywizujemy do sposobu
wykonania czynnoci to uyjemy formy nierozdzielnie zoonej:
Ich habe das Brett durchgebohrt Przepiowaem t desk (Wane jest, e ju skoczyem i
dziura jest gotowa)
Ich habe das Brett durchbohrt Przepiowaem t desk. (Wane jest, e przepiowaem, a
nie np.: przeamaem
To czy dany czasownik powinien by uyty rozdzielnie czy nie zaley rwnie od tego, czy
jest on czasownikiem przechodnim czy nie, tzn., czy mona utworzy stron biern.
Jeli utworzenie strony biernej jest moliwe, to czasownik jest zazwyczaj nierozdzielnie
zoony:
Der Sportler bersprang die Hhe von 2,30 m Die Hhe 2,30 m ist vom Sportler
bersprungen worden.
Das Feuer sprang auf das Nachbarhaus ber Es wurde vom Feuer auf das Nachbarhaus
bergesprungen.
Zasada ta dotyczy czasownikw z przedrostkiem durch- i ber-.
Inna regua umoliwia odpowiednie zastosowanie czasownikw z przedrostkiem um-, ktre
rwnie mog by rozdzielnie i nierozdzielnie zoone.
Czasownik jest rozdzielnie zoony :
a) jeli podmiot si porusza ( dotyczy czasownikw nieprzechodnich) lub robi co ze
sob:
Der Wind sprang von Sd auf West um Wiatr zmieni kierunek z poudnia na zachd.
Die Hunde umsprangen den Dieb Psy obskoczyy zodzieja.
Er ist nach Deutschland umgezogen. On przeprowadzi si do Niemiec.
Man hat den Platz mit Draht umgezogen To miejsce otoczono drutem.
b) jeli obiekt bezporednio dotknity jest przez wykonawc jakiej czynnoci:
Ich habe die Mbel umgestellt Przestawiem meble.(Aby przestawi meble, musiaem je
uchwyci)
Die Polizei hat das Haus umstellt. Policja obstawia dom. (Nie ma bezporedniego
kontaktu midzy policj, a domem)
17
Ale jeli to bdzie kobieta to nie powiemy : Frau Amtmnnin! Ich mchte............,
tylko :
Frau Amtmann! Ich mchte ..........
18
19
20
spjnika wenn lub bezspjnikowo. W zdaniu nadrzdnym musi wystpi partykua doch, a w
zdaniu podrzdnym patrykua auch, np.:
Obwohl die Aufgabe schwer war, hatten sie alle Schler richtig gelst = Wenn die Aufgabe
auch schwer war, hatten sie alle Schler doch richtig gelst = War die Aufgabe auch schwer
war, hatten sie alle Schler doch richtig gelst Chocia zadanie byo trudne, wszyscy
uczniowie rozwizali je dobrze.
W przypadku zdania bezspjnikowego obowizkowa jest kolejno: najpierw zdanie
podrzdne, a potem nadrzdne:
Haben wir auch gut unseren Urlaub verbracht, sind wir doch nicht so sehr zufrieden
Chocia spdzilimy dobrze nasz urlop, nie jestemy zadowoleni.
1.36 Interfiks czcy s-.
Tworzc wyrazy zoone czsto zastanawiamy si czy wstawi element czcy s- czy te
nie, np.:
Lanndsmann czy Landmann?
Deutschlandreise czy Deutschlandsreise ?
Nie istnieje oglna regua, ktra obowizywaaby zawsze. Istniej jednak zasady, ktre
moemy stosowa w kilku przypadkach. Interfiks s- stawiamy przy rzeczownikach
zoonych, ktrych pierwszy czon zakoczony jest na: -tum, -ling, -heit, -keit, -schaft, -ung
oraz przy urzeczownikowionych czasownikach, np.:
Eigentumsdelikt, Heringssalat, Frhlingswetter, Schnheitswettbewerb, Schlafenszeit,
Lebensmittel itp. .
Interfiks s- postawimy rwnie po urzeczownikowionych bezokolicznikach : die
Lebensverhltnisse
Nie dajemy natomiast dodatkowego s- przy rzeczownikach zoonych, gdy pierwszy czon
jest rzeczownikiem rodzaju eskiego, jednosylabowym lub dwusylabowym zakoczonym na
e, np.:
Nachtwchter, Jagdhund, Modeschau
1.37 Der Hund hat mir czy mich in die Hand gebissen?
No wanie, ktra forma zaimka osobowego bdzie poprawna. Przetumaczenie tego zdania
na jzyk polski: Pies ugryz mnie w rk, sugerowaoby, e powinien by uyty biernik,
czyli:
Der Hund hat mich in die Hand gebissen.
Okazuje si jednak, e rwnie zaimek w celowniku bdzie uyty oprawnie:
Der Hund hat mir in die Hand gebissen.
Wybr jednej bd drugiej formy uzaleniony jest od intencji mwicego i od tego co chce on
zaakcentowa:
Der Junge kte sie in die Hand - Chopiec pocaowa j (a nie kogo innego) w rk.
W zdaniu tym mwicy kieruje szczegln uwag na to, kto zosta pocaowany.
21
Der Junge kte ihr in die Hand - Chopiec pocaowa j w rk (a nie np.: w policzek)
W tym zdaniu mwicy akcentuje nie osob, ale to, w co pocaowa chopiec dziewczyn.
Podsumowujc, jeli chcemy zaakcentowa osob, uyjemy biernika, a jeli cz ciaa to
celownika.
22
Moe si jednak zdarzy, e liczebnik nie bdzie si zgadza z rzeczownikiem:
Es ist ein Uhr Jest godzina pierwsza.
Chocia rzeczownik Uhr jest rodzaju eskiego, nie powiemy:
Es ist eine Uhr.
23
II.PISOWNIA
24
wprowadzeniu reformy pisowni niemieckiej zasada ta ulega zmianie i jedyna poprawna
moliwo to:
Mir gehts gut.
Podobnie w innych zdaniach tego typu np.:
Zamiast:
Ich versuchs noch einmal napiszemy Ich versuchs noch einmal.
2.4 Ein viertel Kilo czy moe ein Viertelkilo ?
Jak to naley napisa: razem czy osobno? Regua jest dosy prosta, mianowicie liczby
uamkowe zakoczone na tel lub stel stojce przed oznaczeniem miary piszemy albo
osobno ma liter albo cznie i oczywicie du liter, np.:
Ein viertel Kilogramm lub ein Viertelkilogramm (wier kilograma)
Eine tausendste Sekunde lub eine Tausendstesekunde ( jedna tysiczna sekundy)
2.5 Beim sauber Machen czy beim Saubermachen ?
Bardzo czsto chcemy uy jakiego czasownika w formie rzeczownika, ale musimy
pamita o tym, e jeli chcemy przeksztaci czasownik w form rzeczownikow i do tego
skadajc si z wicej ni jednego elementu, to musimy wszystko napisa cznie np .:
Schlange stehen whrend des Schlangestehens (podczas stania w kolejce)
Sauber machen beim Saubermachen ( przy robieniu porzdkw)
25
Ludzie listy pisz... piewali dawno temu Skaldowie..., a w kadym licie w jakiej formie
zwracamy si do kogo. W jzyku niemieckim jest to najczciej forma:
Liebe Frau Keller lub Sehr geehrter Herr Schmidt.
Istotne jest jednak, e w jzyku niemieckim po takim zwrocie moemy postawi albo
wykrzyknik Sehr geehrte Frau Mller ! albo przecinek i nastpne zdanie zacz od maej
litery, np.:
Sehr geehrter Herr Klein,
ich antworte ......................
26
O tym, e rzeczowniki piszemy w jzyku niemieckim du liter wie kady kto uczy si tego
jzyka, ale warto jeszcze wiedzie, e w niektrych przypadkach musimy napisa rwnie
przymiotniki du liter, chocia niekoniecznie musz one sta na pocztku zdania.
Jeli przymiotnik uyty jest w funkcji rzeczownika, to napiszemy go zawsze du liter:
Vor der Tr stand ein Unbekannter Przed drzwiami sta nieznajomy.
Du bist kein Erwachsener Ty ne jeste dorosym.
Oczywicie musimy pamita, e te przymiotniki, mimo e zostay urzeczownikowione,
odmieniaj si nadal jak przymiotniki : ein Bekannter, der Bekannte.
Przymiotniki w formie rzeczownikw uywa si najczciej po takich sowach jak: etwas,
viel, wenig, nichts, alles, np.:
viel Neues - duo nowego
nichts Interessantes nic interesujcego
Wyjtkiem jest sowo ander-, ktre piszemy rwnie w takiej formie ma liter :
etwas anderes co innego
Rwnie urzeczownikowione liczebniki porzdkowe napiszemy du liter:
Ich kamm als Dritter (Przyszedem jako trzeci)
Jeder Fnfte lehnte den Entwurf ab. (Co pity odrzuci projekt)
27
28
2.19 Eh czy eh ?
Ot jeli eh wystpuje w roli wykrzyknika oznaczajcego:Hola!, Co to! lub przyswka:
i tak ju pisze si bez apostrofu:
Eh, was soll das bedeuten? Hola! Co to ma znaczy?
29
Ich habe das eh gemacht I tak ju to zrobiem.
Jeli jednak eh wystpuje jako skrcona forma spjnika ehe zanim, to naley
obowizkowo uy apostrof, np.:
Eh` ich den Entschlu fasse, muss ich es gut berlegen Zanim podejm decyzj, musz to
dobrze przemyle.
30
Sowo der Tip wskazwka po wprowadzeniu reformy pisowni jzyka niemieckiego
zmienio si rwnie i teraz pisownia z jedn liter p na kocu jest bdna. Aby bya
poprawna musimy doda jeszcze jedno p, czyli: der Tipp
31
32
Wcale nie musimy si zastanawia co wybra, gdy obydwie formy s poprawne i znacz
dokadnie to samo upiorny. Rnica polega jedynie na tym, e forma gespenstig staje si
powoli form przestarza i lepiej jest uy gespenstisch.
3.5 Abnorm, abnormal, anomal czy anormal ?
Tumaczenie wszystkich wyej wymienionych brzmi nienormalny i chocia dokadne
rozgraniczenie nie jest moliwe, nie znaczy to, e moemy uywa ich dowolnie. Sprbujmy
jednak wyjani rnice pomidzy tymi przymiotnikami:
abnorm odbiegajcy od normy, np.: ein abnormer Preis, eine abnormeEntwicklung
abnormal nienormalny, chory, np. abnormales Vehalten
anomal - nieregularny, nierwnomierny, np.: ein anomaler Verlauf
anormal nie taki jak powinien by np.: eine anormale Reaktion
3.6 Achten i beachten.
Obydwa czasowniki znacz m.in. zwaa, ale pomimo takiego samego znaczenia musimy
zwrci uwag na niewielkie rnice pomidzy nimi. Ju analiza gramatyczna pozwala
zauway rnic, gdy achten wymaga dopenienia poprzedzonego przyimkiem auf, np.:
Sie achtet auf die Gefhle der anderen.
Czasownik beachten wymaga uycia dopenienia w bierniku, np.:
Er beachtet in der Arbeit alle Vorschriften.
Nie jest to jedyna rnica pomidzy tymi czasownikami.Achten znaczy zwaa na co, w
sensie mie szacunek do czego, natomiast beachten to zwaa na co i przestrzega
tego, np.:
Ich achte auf seine Worte- Szanuj jego sowa( opini, przekonanie)
Ich beachte seine Anweisungen Przestrzegam jego polece.
3.7 Altvterisch i altvterlich
Nie naley myli tych dwch przymiotnikw, chocia niektre polskie sowniki traktuj je
jako synonimy.
Altvterisch znaczy dokadnie w jzyku polski staromodny lub starowiecki, np.:
eine altvrerische Wohnungseinrichtung
Altvterlich przetumaczymy jako patriarchalny, zacny, np.: ein altvterliches Auftreten
3.8 Czy forma andererseits jest poprawna ?
Odpowied brzmi tak, ale oprcz formy andererseits istniej rwnie andrerseits i anderseits,
ktre take s poprawne pod wzgldem stylistycznym.
Einerseits freute er sich auf Weihnachten, andererseits (andrerseits lub anderseits) langweilte
er sich whrend der Festtage meistens.
33
3.9 Apartment czy Appartement?
Obydwu sw nie mona zawsze uywa zamiennie, gdy maj one inne znaczenia. Sowo
das Apartment uywane jest w znaczeniu mae, komfortowe mieszkanie, np.:
Mein Nachbar ist letztens in ein komfortables Apartment umgezogen.
Natomiast sowo das Appartement znaczy apartament w hotelu, np.:
Der Gast wollte ein Appartement mit dem schnen Meeresblick bekommen.
O ile das Appartement mona rwnie uy w znaczeniu mae mieszkanie, o tyle das
Apartment nie mona uy w sensie apartament hotelowy, np.:
Der Gast wollte ein Apartment mit dem schnen Meeresblick bekommen.
Mein Nachbar ist letztens in ein komfortables Appartement umgezogen.
3.10 Bayerisch, bayrisch czy bairisch?
Na okrelenie nazwy bawarski mamy a trzy okrelenia w jzyku niemieckim. Przymiotnik
bayerisch jest tak samo poprawny jak bayrisch, naley jedynie pamita, e w jzyku
urzdowym uywany jest jedynie bayerisch, np.:
der Bayerische Wald, Bayerische Motorwerke
Przymiotnik bairisch uywany jest jedynie w przypadku, gdy chodzi o dialekt bawarski,
np.:
In dieser Region spricht man Bairisch.
3.11 Czy jest jaka rnica pomidzy bedeutend i bedeutsam ?
Tak, i to znaczna. Przymiotnik bedeutsam nie uywany jest zazwyczaj w odniesieniu do osb,
tylko do zjawisk, rzeczy itp., ktre s wane, istotne
Die Rede des Prsindenten war fr die Brger bedeutsam Mowa prezydenta bya znaczca (
wana) dla obywateli.
Przymiotnik bedeutend uywamy w stosunku nie tylko do osb, ale te do zjawisk, rzeczy
itp., ktre s niezwyke, niesamowite:
Sie war eine bedeutende Journalistin Ona bya znaczco dziennikark.
Schiller hinterlie ein bedeutendes Werk Schiller pozostawi znaczce dzieo
34
Ich traff meine alte Bekannte auf der Strae Spotkaem moj dawn znajom na ulicy
(przypadkowo).
Wir treffen uns also heute um 12 Uhr vor dem Kino Spotkamy si wic dzisiaj o godz. 12
przed kinem (planowane spotkanie).
35
Die Diener erleuchteten den Saal jest zdaniem bdnym.
36
Ile to rzeczy w yciu zdarza si przez inne osoby i mwimy wtedy: wszystko przez ciebie,
i to znowu przeze mnie, cae to zamieszanie znowu przez ciebie itd. .
W jzyku niemieckim moemy usysze w takich sytuacjach:
Das ist wegen dir.
Jest to jednak forma niepoprawna stylistycznie. Aby poprawnie wyrazi to w jzyku
niemieckim musimy powiedzie:
Das ist deinetwegen.
Es passierte meinetwegen.
37
38
Obydwa przymiotniki nie mog by uywane zamiennie. Geistlich dotyczy jedynie obszaru
religii i tumaczy si go jako duchowny, religijny, kocielny, np.:
die geistliche Behrde wadza kocielna
Natomiast geistig uywany jest w sensie: duchowy,umysowy, mentalny, np.:
geistige Arbeit praca umysowa
39
Rzeczownik die Miene oznacza wyraz twarzy, mina, np.:
Seine Miene war auergewhnlich - Jego wyraz twarzy by dziwny.
Natomiast rzeczownik die Mine oznacza wkad do dugopisu, np.:
Mein Kuli schreibt nicht mehr, ich brauche eine neue Mine.
40
41
Cakiem poprawne przetumaczenie tych przymiotnikw na jzyk polski brzmi
nieporwnany, niezrwnany, warto jednak wiedzie o rnicy pomidzy tymi dwoma
przymiotnikami w jzyku niemieckim.
Unvergleichbar oznacza, e dwie lub wicej rzeczy nie mona ( nie jest moliwe) porwna
midzy sob, np.:
Einzelne Menschen sind unvergleichbar Poszczeglni ludzie s nie do porwnania.
Unvergleichlich oznacza z kolei, e co jest jedyne w swoim rodzaju, szczeglne, np.:
Sie ist eine unvergleichliche Schnheit - Ona to jest niezrwnana pikno.
42
IV. BIBLIOGRAFIA:
1.
Berger D.
Fehlerfreies Deutsch, Dudenverlag, Mannhem 1982
2.
Biadu-Grabarek H.
Grundprobleme der deutschen Orthographie und Interpunktion, Wydawnictwo
Wyszej Szkoy Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszw 1994
3.
4.
Czochralski J.
Gramatyka funkcjonalna jzyka niemieckiego, Wiedza Powszechna, Warszawa
1994
5.
6.
7.
Grabarek J.
Indikatoren des Grundes im deutschen und im polnischen einfachen Satz,
Wydawnictwo Wyszej Szkoy Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszw 1992
8.
9.
Heller K.
Sprachreport- Extra Ausgabe, Institut fr die deutsche Sprache, Mannheim 1996
10.
43
11.
Ktny A.
Deutsche Sprache im Kontrast und im Kontakt, Wydawnictwo Wyszej Szkoy
Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszw 1990
12.
Leisering H.
Fremdwrter, Compact Verlag, Mnchen 1997
13.
14.
15.
16.
Ostermair H.
Zweifelsflle Deutsch, Compact Verlag, Mnchen 1997
17.
Piprek J. , Ippoldt J.
Wielki sownik niemiecko polski, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
1989
18.
Schmitz W.
Der Gebrauch der deutschen Prpositionen, Max Hueber Verlag, Ismaning 1993
19.
20.
Wierzbicka M.
Grammatische Analyse, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Pedagogicznej w
Rzeszowie, Rzeszw 1997