KO NS T R UKCJ E E L EME N TY MAT ER IA Y

Zastosowanie kompozytowych prtw

zbrojeniowych w konstrukcjach budowlanych
Dr hab. in. Maciej Szumigaa, prof. nadzw. PP, mgr in. Dawid Pawowski,
Instytut Konstrukcji Budowlanych, Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska,
Politechnika Poznaska

Zbrojenie kompozytowe FRP (fiber-reinforced polymer) jest wykorzystywane w konstrukcjach budowlanych od ponad dwudziestu lat [W1]. Wysoka odporno
na korozj, dua wytrzymao na rozciganie, obojtno elektromagnetyczna oraz atwo cicia, to gwne
czynniki decydujce o wyborze prtw kompozytowych
jako zbrojenia konstrukcji. Liczne projekty, w ktrych zastosowano takie zbrojenie oraz pozytywne wyniki wielu bada [1, 2] wiadcz o tym, i moe by ono dobr
alternatyw dla klasycznej stali zbrojeniowej.

Rys. 1. Zbrojenie kompozytowe BFRP [rdo: EEC Sp. z o.o.]

2. Rodzaje zbrojenia kompozytowego

Zbrojenie kompozytowe skada si z cigych wkien osadzonych w ywicy polimerowej. Gwn rol wkien jest
zapewnienie odpowiedniej wytrzymaoci oraz sztywnoci
kompozytu, natomiast ywica odpowiada za poczenie
wkien z zachowaniem odpowiedniej odlegoci pomidzy nimi, zabezpieczenie ich powierzchni przed uszkodzeniem oraz przekazywanie na nie napre. W zalenoci
od typu wkien, wyrnia sie cztery rodzaje zbrojenia FRP:
z wkien wglowych CFRP (carbon fiber-reinforced
polymer) wkna wglowe i grafitowe,
z wkien aramidowych AFRP (aramid fiber-reinforced polymer) wkna Kevlar 29, Kevlar 49, Kevlar 149,
Technora H, SVM,
z wkien szklanych GFRP (glass fiber-reinforced polymer) wkna E-glass, S-glass oraz wkna odporne
na alkalia AR-glass,
z wkien bazaltowych BFRP (basalt fiber-reinforced
polymer) rys. 1,
W celu uzyskania kompozytu, wkna te s zatapiane w ywicy termoutwardzalnej (poliestrowej, epoksydowej, winyloestrowej) bd termoplastycznej (PEEK,
PPS, PSUL).
Na rysunku 2 przedstawiono charakterystyk naprenie-odksztacenie dla rnego rodzaju rozciganych
wkien [3]. Zgodnie z ni, cechuj si one liniowo-sprystym zachowaniem w caym zakresie wytrzymaoci, ktra waha si w granicach od 3000 do 5000 MPa.
Zbrojenie kompozytowe moe wystpowa w postaP R Z E G L D B U D O W LA NY 3/2014

A R T Y K U Y P R O B L E M O W E

1. Wprowadzenie

Rys. 2. Charakterystyka naprenie-odksztacenie dla rozciganych wkien [3]: a) grafitowych, b) wglowych, c ) aramidowych (Kevlar 49), d) S-glass, e) E-glass, f) bazaltowych

ci prtw, siatek, mat oraz lin. Prty zbrojeniowe mog

mie przekrj okrgy bd kwadratowy i mog by pene
lub drone w rodku. W celu zapewnienia wsppracy
zbrojenia z betonem jego powierzchnia jest odpowiednio
przygotowana poprzez pokrycie jej posypk piaskow,
wykonanie w niej eber, nawinicie na ni dodatkowych
wkien imitujcych ebra bd czenie tych metod.

3. Waciwoci zbrojenia kompozytowego

Zbrojenie kompozytowe charakteryzuje si zachowaniem anizotropowym. Waciwoci fizyczne i mechaniczne prtw FRP s cile zwizane z rodzajem i kierunkiem uoenia wkien, rodzajem matrycy, ich udziaem
objtociowym w kompozycie, rednic oraz procesem
produkcji. Amerykaska Norma ACI 440.1R-06 [N1] podaje zakres wartoci rnych parametrw mechanicznych i fizycznych zbrojenia FRP, jednak podczas projek-

47

KO NS T RUKCJ E EL E ME N TY MATE R IA Y
Tabela 1. Waciwoci fizyczne zbrojenia kompozytowego
[N1,W2]

A R T Y K U Y P R O B L E M O W E

Waciwoci

Stal

CFRP

Rodzaj zbrojenia
AFRP
GFRP

Wspczynnik
(9,0) (6,0)
6,0
Temp. Rozszerz.
11,7
0,0
(2,0)
10,0
Podunej aT
[x 10-6/C]
Wspczynnik
Temp. Rozszerz.
74,0
60,0
21,0
11,7
Poprzecznej aT
104,0
80,0
23,0
[x 10-6/C]
Gsto
1,50
1,25
1,25
7,86
[g/cm3]
1,60
1,40
2,10
*na podstawie informacji producenta [W2]

BFRP*
b.d.

b.d.

1.90

Tabela 2, Waciwoci mechaniczne zbrojenia kompozytowego [N1,W2]

Waciwoci
Granica
plastycznoci [Mpa]
Wytrzymao na rozciganie [Mpa]

Stal
276
517
483
690

Modu Younga** [Gpa]

200

Rodzaj zbrojenia
CFRP AFRP GFRP BFRP*

600
3690
120
580

1720
2540
41
125

483
1600
35
51

1100
70

Odksztacenie
0,14

plastyczne [%]
0,125
Odksztacenia przy
6,0
0,5
1,9
1,2
2,2
zerwaniu [%]
12,0
1,7
4,4
3,1
*na podstawie informacji producenta [W2]
**w przypadku zbrojenia FRP modu Younga dla rozcigania

Rys. 3. Wspczynnik redukcji nonoci przekroju zginanego w funkcji stopnia zbrojenia pf [N1], pfb graniczny
stopie zbrojenia

towania naley korzysta z informacji udostpnionych

przez producentw poszczeglnych wyrobw.
Waciwoci fizyczne
W tabeli 1 przedstawiono podstawowe waciwoci fizyczne zbrojenia kompozytowego zawarte w normie
ACI 440.1R-06 [N1] oraz w karcie technicznej producenta [W2]. Zgodnie z ni, zbrojenie FRP charakteryzuje si ponad czterokrotnie mniejsz gstoci od stali,
co w znaczcy sposb uatwia prace zbrojarskie i obnia koszty transportu zbrojenia. Biorc pod uwag

48

rozszerzalno termiczn, stal jest materiaem izotropowym, natomiast zachowanie prtw FRP jest uzalenione od kierunku uoenia wkien. To rodzaj wkien
decyduje o rozszerzalnoci podunej zbrojenia, a rodzaj ywicy o rozszerzalnoci poprzecznej.
Waciwoci mechaniczne
W tabeli 2 przedstawiono wybrane waciwoci mechaniczne zbrojenia FRP w kierunku rwnolegym do wkien. Prty kompozytowe cechuj si liniowo-spryst
charakterystyk wytrzymaociow podczas rozcigania (do zerwania), a zatem nie wykazuj odksztace
plastycznych. Ich zniszczenie ma charakter gwatowny
i nie jest wczeniej sygnalizowane. W celu zapewnienia
bezpieczestwa konstrukcji, norma ACI 440.1R-06 [N1]
zaleca stosowanie wspczynnika redukujcego nono przekroju zginanego, zgodnie z rysunkiem 3.
W porwnaniu z klasyczn stal zbrojeniow, prty kompozytowe charakteryzuj si znacznie wysz wytrzymaoci na rozciganie (od 600 do 3700 MPa) i stosunkowo niskim moduem Younga (od 35 do 125 GPa,
wyjtek stanowi CFRP). Wytrzymao na ciskanie natomiast stanowi od 20 do 70% wytrzymaoci na rozciganie, dlatego nie zaleca si uwzgldnia w obliczeniach
wkadek kompozytowych umieszczonych w strefie ciskanej przekroju.

4. Dugotrwae waciwoci zbrojenia FRP

Waciwoci zbrojenia kompozytowego poddanego dugotrwaemu obcieniu i oddziaywaniu agresywnego
rodowiska rni si w sposb znaczcy od jego waciwoci krtkotrwaych. Wie si to ze zjawiskiem pezania, relaksacji oraz zmczenia materiau.
Pezanie
Pezanie jest zjawiskiem polegajcym na wzrocie odksztace materiau wraz z u pywem czasu, poddanego staemu obcieniu. Prty FRP, w przeciwiestwie
do zbrojenia stalowego, wykazuj znaczn podatno
na proces pezania. Intensywno tego zjawiska wzrasta wraz ze wzrostem poziomu dugotrwaego obcienia oraz z wystpowaniem niekorzystnych warunkw
rodowiska: wysokiej temperatury, promieniowania UV,
rodowiska zasadowego, naprzemiennego zamraania
i rozmraania oraz zawilgacania i osuszania. Wyniki licznych bada pozwalaj stwierdzi, i zbrojenie wglowe wykazuje najmniejsz, aramidowe redni, a szklane najwiksz podatno na pezanie. Dla przykadu,
zgodnie z rezultatami bada [4], naprenia w prtach
CFRP, AFRP i GFRP poddanych dugotrwaemu obcieniu (wyniki bada ekstrapolowane dla okresu czasu
500 000 h), w chwili zniszczenia stanowiy odpowiednio 93, 47 i 23% ich krtkotrwaej wytrzymaoci na rozciganie.
Relaksacja
Relaksacja to proces polegajcy na spadku napre
w materiale waz z upywem czasu, poddanym staemu
odksztaceniu w staej temperaturze. Na podstawie baP R Z E G L D B U D O W LA NY 3/2014

KO NS T R UKCJ E E L EME N TY MAT ER IA Y

Tablica 3. Wspczynniki redukcji wytrzymaoci na rozciganie prtw FRP ze wzgldu na wpyw warunkw rodowiska
oraz obcie dugotrwaych [N1,N2,N3]
Wspczynnik

Norma
JSCE
1/fm wspczynnik materiaowy
GFRP: 0,77
AFRP: 0,87
CFRP: 0,87

CAN/CSAS80602
FRP wspczynnik wytrzymaoci
GFRP: 0,50
AFRP: 0,60
CFRP: 0,75

Wpyw obcienia
dugotrwaego (SGU)

Cakowita redukcja
nonoci wpyw
rodowiska (SGN)

Zawiera:
(0,550,65)
GFRP: 0,390,52
AFRP: 0,440,59
CFRP: 0,500,65

GFRP: 0,77
AFRP: 0,87
CFRP: 0,87

FSLS: najwiksze naprenia od obc.

uytkowych
GFRP: 0,25
AFRP: 0,35
CFRP: 0,65

Ograniczenie napre
od obcie staych
(SGN)

GFRP: 0,140,16
AFRP: 0,240,27
CFRP: 0,440,50

0,8x wytrzymao na rozciganie

podczas pezania, nie wicej ni:
GFRP 0,70
AFRP 0,70
CFRP 0,70

GFRP: 0,250,30
AFRP: 0,350,40
CFRP: 0,650,70

Wpyw rodowiska
(SGU)

da [5] szacuje si, e redukcja obcienia w prtach

CFRP, AFRP oraz GFRP po 50 latach obcienia wynosi
odpowiednio 210%, 414% i 1125%, i zaley od pocztkowego poziomu obcienia.
Zmczenie
Zmczenie materiau polega na degradacji jego jednorodnoci, w wyniku poddania go duej liczbie cykli obcienia. Wytrzymao zmczeniowa prtw kompozytowych
zaley od warunkw rodowiska, w jakich znajduje si
konstrukcja (kwasowo i zasadowo rodowiska, wilgotno, temperatura), czstotliwoci przykadania obcienia oraz stopnia wytenia materiau. Zniszczenie zmczeniowe zbrojenia FRP jest spowodowane zoonymi
mechanizmami, na ktre skadaj si: zarysowanie matrycy, pknicie wkien, propagacja rys oraz rozwarstwienie
kompozytu. Zgodnie z wynikami wielu bada, prty CFRP
wykazuj najwiksz, AFRP redni, a prty z wkna szklanego najmniejsz odporno na zmczenie.
W celu zapewnienia bezpieczestwa konstrukcji przez
cay projektowy okres uytkowania, normy podejmujce tematyk zbrojenia FRP zalecaj stosowanie odpowiednich wspczynnikw bezpieczestwa. W tabeli 3
przedstawiono wartoci takich wspczynnikw na podstawie Normy Amerykaskiej ACI 440.1R-06 [N1], Japoskiej JSCE [N2] oraz Kanadyjskiej CAN/CSA-S806-02
[N3]. Wahaj si one w granicach od 0,14 do 1,00 i s
najmniejsze dla zbrojenia z wkna szklanego (najwiksza redukcja nonoci), porednie dla AFRP i najwiksze dla CFRP (najmniejsza redukcja nonoci).

5. Zachowanie zbrojenia FRP w podwyszonej

temperaturze
Podwyszona temperatura negatywnie wpywa na waciwoci zbrojenia kompozytowego, dlatego nie zaleca
si go stosowa w konstrukcjach, od ktrych wymagana
jest wysoka odporno ogniowa. Po osigniciu przez
zbrojenie temperatury zeszklenia Tg, nastpuje znaczP R Z E G L D B U D O W LA NY 3/2014

na redukcja moduu sprystoci ywicy polimerowej,

co skutkuje zmniejszeniem wytrzymaoci kompozytu oraz pogorszeniem jego przyczepnoci do betonu.
Zgodnie z norm [N1], warto Tg waha si w granicach
od 65 do 120C i zaley od rodzaju ywicy.
Osabienie zakotwienia zbrojenia w betonie jest jedn
z gwnych przyczyn zniszczenia elementw konstrukcji
poddanych oddziaywaniu wysokiej temperatury. Drug
jest osignicie przez zbrojenie temperatury progowej,
powyej ktrej cakowicie traci ono swoj nono. Temperatura ta wynosi 880, 180 i 1600C, odpowiednio dla
wkien szklanych, aramidowych i wglowych [N1].

6. Zastosowanie zbrojenia FRP

Zbrojenie kompozytowe charakteryzuje si wieloma waciwociami odrniajcymi je od stali zbrojeniowej. Z jednej strony s to zalety, do ktrych mona zaliczy:
wysok wytrzymao na rozciganie,
odporno na zjawisko korozji,
obojtno elektromagnetyczn,
niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne (GFRP
oraz AFRP),
wysok wytrzymao zmczeniow (w zalenoci
od rodzaju wkien),
ma gsto,
atwo cicia.
Z drugiej strony, zbrojenie FRP posiada rwnie nastpujce wady:
brak rezerwy plastycznej,
nisk wytrzymao na cinanie,
niski modu sprystoci (w zalenoci od rodzaju wkien),
ma odporno na dziaanie promieniowania UV,
nisk trwao wkien szklanych w rodowisku wilgotnym,
nisk trwao wkien szklanych i aramidowych
w rodowisku zasadowym,

A R T Y K U Y P R O B L E M O W E

ACI 440.1R06
CE rodowiskowy wsp. redukcyjny
GFRP: 0,700,80
AFRP: 0,800,90
CFRP: 0,901,00

49

KO NS T RUKCJ E EL E ME N TY MATE R IA Y
powinny by: przeznaczenie projektowanej konstrukcji oraz warunki rodowiska, w jakich bdzie ona pracowa. W tabeli 4 podano najwaniejsze zastosowania zbrojenia FRP.
Ze wzgldu na brak dokadnych bada oraz graniczon ilo realizacji, nie zaleca si stosowania zbrojenia
FRP w konstrukcjach ram o sztywnych wzach, w elementach, w ktrych wymagana jest redystrybucja momentw zginajcych oraz jako wzmocnienie strefy ciskanej przekroju betonowego.

A R T Y K U Y P R O B L E M O W E

7. Podsumowanie
Rys. 4. Zbrojenie posadzki prtami GFRP [rdo: Schck
Sp. z o.o.]

wysoki wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej w kierunku poprzecznym do wkien,

moe mie nisk odporno ogniow (w zalenoci
od rodzaju ywicy i gruboci otuliny betonowej),
wysok cen (od 2 do 10 razy drosze od stali zbrojeniowej, w zalenoci od rodzaju wkien),
W zwizku z powyszym, zbrojenia FRP nie naley stosowa w dowolnych konstrukcjach jako rwnorzdnego zamiennika stali zbrojeniowej. Gwnymi czynnikami decydujcymi o wyborze prtw kompozytowych
Tabela 4. Zastosowanie zbrojenia kompozytowego
Zastosowanie
zbrojenia FRP
zbrojenie posadzek przemysowych, pyt na gruncie, rys. 4
konstrukcje parkingw wielopoziomowych
konstrukcje inynierskie (mosty,
wiadukty, ekrany akustyczne,
bariery energochonne)

Cechy
zbrojenia FRP
wysoka odporno na korozj,
obojtno elektromagnetyczna
wysoka odporno na korozj,
wysoka wytrzymao na rozciganie
wysoka odporno na korozj,
wysoka wytrzymao zmczeniowa, wysoka wytrzymao
na rozciganie

konstrukcje naraone na siln

agresj rodowiska (zbiorniki,
silosy, oczyszczalnie ciekw)

wysoka odporno na korozj

konstrukcje nadmorskie

wysoka odporno na korozj,

wysoka wytrzymao zmczeniowa

konstrukcje szpitali, przychodni,

laboratoriw, magazynw materiaw wybuchowych
elementy infrastruktury kolei
magnetycznej

obojtno elektromagnetyczna,
elektryczna i elektrostatyczna

obojtno elektromagnetyczna,
wysoka odporno na korozj
odporno na korozj,
fundamenty specjalne (pale,
wysoka wytrzymao na rozciany szczelinowe)
ciganie
wzmacnianie i renowacja istniewysoka wytrzymao na rozjcych konstrukcji
ciganie
elementy prefabrykowane o mawysoka odporno na korozj
ej gruboci (np. prefabrykowane (wymagana maa otulina zbrociany elbetowe)
jenia)
konstrukcje tymczasowe (elemenatwo cicia
ty tuneli, budowli podziemnych)

50

Obecnie dostpne s na rynku cztery rodzaje zbrojenia

kompozytowego: z wkien wglowych (CFRP), aramidowych (AFRP), szklanych (GFRP) oraz bazaltowych
(BFRP). Gwne cechy odrniajce je od stali zbrojeniowej to: liniowo-spryste zachowanie w caym zakresie nonoci, wysoka wytrzymao na rozciganie, niski
modu sprystoci, wysoka odporno na korozj, obojtno elektromagnetyczna, elektryczna i elektrostatyczna (w zalenoci od rodzaju wkien), atwo cicia (niska wytrzymao na cinanie) oraz niska gsto.
Takie waciwoci zbrojenia FRP maj wpyw na projektowanie elementw zbrojonych prtami kompozytowymi
(wysokie wspczynniki bezpieczestwa, zniszczenie betonu jako kryterium nonoci przekroju zginanego) oraz
decyduj o jego zastosowaniu (konstrukcje naraone
na dziaanie agresywnych warunkw rodowiska, konstrukcje tymczasowe, elementy, od ktrych wymagana
jest obojtno elektromagnetyczna, elektryczna).
BIBLIOGRAFIA:
Czasopisma:
[1] Ashour A. F., Flexural and shear capacities of concrete beams reinforced with GFRP bars, Composite Structures, 71/2005, p. 130138
[2] Urbaski M., apko A., Garbacz A., Investigation on concrete beams
reinforced with basalt rebars as an effective alternative of conventional
R/C structures, Procedia Engineering, 57/2013, p. 11831191
[3] FIB Bulletin 40, FRP reinforcement in RC structures, September 2007
[4] Yamaguchi T., Kato Y., Nishimura T., Uomoto T., Creep rupture
of FRP rods made of aramid, carbon and glass fibers, Proceedings
of the Third International Symposium on Non-Metallic (FRP)
Reinforcement for concrete structures (FRPFCS-3), Japan Concrete
Institut , Tokyo 1997, Vol. 2, p. 179186
[5] Balazs G. L., Borosnyoi A., Long-term behaviour of FRP,
Proceedings of the International Workshop Composites in
Construction: A reality, American Society of Civil Engineers, Reston
2001, p. 8491
Normy:
[N1] ACI 440.1R-06 (2006), Guide for the design and construction
of concrete reinforced with FRP bars, ACI Committee 440, American
Concrete Institute
[N2] JSCE (1997), Recommendation for design and construction of
concrete structures using continuous fibre reinforcing materials, Japan
Society of Civil Engineering
[N3] CAN/CSA-S806-02 (2002), Design and construction of building components with fibre reinforced polymers, Canadian Standards
Association
Internet:
[W1] The American Composites Manufacturers Association (ACMA),
http://www.acmanet.org/the-industry/history, Wrzesie 2013
[W2] EEC Sp. z o.o., www.comfibertec.eu/pdf/declaration_BFRP.pdf,
Wrzesie 2013

P R Z E G L D B U D O W LA NY 3/2014