Professional Documents
Culture Documents
Bd nowe koalicje
komentarz do wynikw wyborw
krajowych w Badenii-Wirtembergii,
Nadrenii-Palatynacie
i Saksonii-Anhalt
Piotr Kubiak
Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek
Nr 227/2016
16.03.16
ISSN 2450-5080
Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER
13 marca 2016 r. w trzech krajach federacji Badenii-Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie i Saksonii-Anhalt odbyy si wybory
do parlamentw krajowych. Kampanie wyborcze zdominowane
zostay przez debat wok kryzysu zwizanego z napywem
do RFN rzesz uchodcw; pod jego wpywem ksztatoway si strategie wyborcze poszczeglnych partii. Wyniki wyborw przyniosy
zaskakujce rozstrzygnicia, pokazujc wyrane rnice w preferencjach wyborczych mieszkacw poszczeglnych krajw. W adnym z trzech omawianych krajw federacji dotychczasowym
koalicjom nie udao si utrzyma wikszoci w parlamencie, cho
notowania premierw i ich partii nie wypady le (to mniejsi
koalicjanci ponieli dotkliwe straty). Oznacza to, e po wyborach
w kadym z trzech krajw trzeba bdzie powoa nowe koalicje
rzdzce. Najbardziej spektakularny sukces odniosa jednak
Alternatywa dla Niemiec (AfD), partia zdecydowanie protestujca
przeciwko polityce otwartych drzwi wobec imigrantw kanclerz
Angeli Merkel.
W niedzielnych wyborach rozstrzyga si nie tylko ksztat
parlamentw i rzdw w Badenii-Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie
i Saksonii-Anhalt, ale rwnie w sposb poredni ksztat Rady
Federalnej (Bundesrat). To rzdy krajowe deleguj przedstawicieli
do Bundesratu, a przedstawicielom omawianych krajw przysuguje
14 spord 69 miejsc. Rada Federalna jest bardzo wan instytucj, za porednictwem ktrej (art. 50 Ustawy Zasadniczej) kraje
wspdziaaj w ustawodawstwie i administracji federacji oraz
w sprawach Unii Europejskiej. W wielu sprawach brak zgody krajw moe zahamowa rnego rodzaju inicjatywy ustawodawcze
1z9
rzdu federalnego, ktre wczeniej zyskay akceptacj Bundestagu. Dlatego z perspektywy rzdu federalnego wyniki wyborw w kadym z krajw federacji s niezwykle
istotne.
Specyficzn cech niemieckiego systemu partyjnego jest jego dwupoziomowy
(a nawet trjpoziomowy, bo dochodzi jeszcze szczebel lokalny) charakter: poziom
federalny i poziom poszczeglnych krajw. Powizania pomidzy obydwoma poziomami
s bardzo cise, gdy krajowe organizacje partyjne podlegaj wadzom centralnym
partii, lecz maj pewn swobod decyzyjn. Dwupoziomowo ma okrelone konsekwencje, m.in. poparcie dla poszczeglnych partii na poziomie krajowym moe si
rni znaczco od poparcia na terenie caych Niemiec, co wynika ze specyfiki poszczeglnych krajw federacji; partie na poziomie krajowym czsto zawieraj zupenie
inne koalicje ni na szczeblu federacji. I wanie rozstrzygnicia jakie zapady 13 marca
idealnie wpisuj si w powysz tez.
Badenia-Wirtembergia
Badenia-Wirtembergia naley do grona najwikszych i najbogatszych krajw
federacji. Rzd w Stuttgarcie deleguje 6 przedstawicieli do Bundesratu. Od 1952 r.
w wyborach krajowych zwyciaa tutaj CDU i do 2011 r. nieprzerwanie znajdowaa
si u wadzy (czasami w koalicji z FDP). Badenia-Wirtembergia, gdzie najwiksz grup
wyznaniow s katolicy ok. 35% (zwaszcza w Badenii), jest ostoj CDU. Niemniej
w 2011 r. pod wpywem debaty o przyszoci energetyki atomowej i zwrocie jaki
nastpi po tsunami w Japonii i katastrofie w elektrowni Fukushima CDU poniosa
znaczne straty i musiaa przej do opozycji1. Ale ju w wyborach do Bundestagu
z 2013 r. CDU uzyskaa tutaj najlepszy wynik w caych Niemczech 45,7% i tylko siostrzana
CSU zdobya wysze poparcie w Bawarii (49,3%). Jesieni 2015 r. wraz z napywem
rzesz uchodcw, pitrzeniem si trudnoci z ich lokowaniem i aprowizacj, wzrostem
przestpczoci, wrd czci zwolennikw chadecji wzrastao zniechcenie do linii
reprezentowanej przez kanclerz Merkel, co odbio si na spadku wczeniejszych do
wysokich (ok. 40%) notowa tutejszej CDU. Cz elektoratu chadeckiego (na og
o zapatrywaniach konserwatywnych) przeciwna polityce otwartych drzwi coraz chtniej
spogldaa w stron AfD, z drugiej strony dla chadeckich zwolennikw otwarcia si
na imigrantw atrakcyjny sta si urzdujcy od 2011 r. premier Winfried Kretschmann
(Sojusz90/Zieloni). Jako praktykujcy katolik, a take chadecki Zielony zaliczany
w swojej partii do skrzyda realistw (Realos), by Kretschmann kandydatem do zaakceptowania przez cz zwolennikw chadecji. W obliczu spadkw notowa wasnej
partii lider miejscowej CDU Guido Wolf wzorem kolegw z Nadrenii-Palatynatu i Saksonii-Anhalt odci si od kursu kanclerz A. Merkel i zacz domaga si ograniczenia
napywu imigrantw. Ruch ten nie przynis zamierzonych skutkw, a rwnoczenie
osabi pozycj chadecji wrd wyborcw o pogldach centrowych. Z drugiej strony
dotychczasowa polityka kanclerz A. Merkel wobec uchodcw cieszy si poparciem
1
Szersz analiz wyborw krajowych z 2011 r. w omawianych trzech krajach wraz z analiz
systemw wyborczych (czego tutaj brak) mona znale w moim wczeniejszym opracowaniu:
P. Cichocki, P. Kubiak, Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Pozycja partii politycznych
na podstawie sonday i wynikw wyborw do parlamentw krajowych (2011-2012), IZ Policy
Papers nr 9, s. 29-37, http://www.iz.poznan.pl/news/666_pp_nr9internet.pdf (dostp 15.03.2016).
2z9
Wybory z 2011 r.
% gosw
Wybory z 2016 r.
mandaty
% gosw
mandaty
Rnica
poparcia
(w p.p.)
CDU
39,0
60
27,0
42
-12,0
SPD
23,1
35
12,7
19
-10,4
Sojusz90/Zieloni
24,2
36
30,3
47
+6,1
FDP
5,3
8,3
12
+3,0
Die Linke
2,8
2,9
+0,1
15,1
23
+15,1
5,6
3,7
-2,9
AfD
Pozostae
cznie
100
138
100
143
3z9
Nadrenia-Palatynat
Ssiadujca od pnocy z Badeni-Wirtembergi Nadrenia-Palatynat jest krajem o redniej wielkoci, delegujcym do Rady Federalnej czterech przedstawicieli.
W Nadrenii-Palatynacie o miano najsilniejszej partii od lat rywalizuj SPD i CDU.
Od pocztku lat 90. SPD rzdzi bd w koalicji z FDP, bd samodzielnie (2006-2011)
lub jak obecnie w koalicji z Sojuszem90/Zielonymi (od 2011 r.). Premierem rzdu
krajowego jest od 2013 r. Maria-Luise Malu Dreyer (SPD), ktra w cigu trzech lat
rzdw zdobya spore zaufanie mieszkacw. Kampania wyborcza zdominowana bya
przez starcie dwch wielkich rywalek: Malu Dreyer z SPD i Julii Klckner z CDU.
J. Klckner (bdca rwnoczenie wiceprzewodniczc CDU) w czasie kampanii wyborczej odcinaa si od polityki migracyjnej kanclerz A. Merkel, domagajc si zaostrzenia
kursu wobec imigrantw. Dziki temu udao si przynajmniej czciowo ograniczy
odpyw elektoratu CDU w stron AfD. Podczas debaty telewizyjnej pomidzy liderkami
wybucha ciekawa dyskusja o tym, ktra z nich bardziej wspiera kanclerz A. Merkel:
czy polityk ze cisego kierownictwa jej wasnej partii, czy te polityk partii koalicyjnej
o odmiennym profilu i wiatopogldzie.
Tabela 2
Wyniki wyborw do Landtagu Nadrenii-Palatynatu w 2011 i 2016 r.
Partia
Wybory z 2011 r.
% gosw
Wybory z 2016 r.
mandaty
% gosw
mandaty
Rnica
poparcia
(w p.p.)
CDU
35,2
41
31,8
35
-3,4
SPD
35,7
42
36,2
39
+0,5
Sojusz90/Zieloni
15,4
18
5,3
-10,1
FDP
4,2
6,2
+2,0
Die Linke
3,0
2,8
-0,2
12,6
14
+12,6
6,5
5,1
-1,4
AfD
Pozostae
cznie
100
101
100
101
4z9
sw), ponoszc dotkliwe straty (-10,1 p.p.). Pomimo sukcesu SPD rzd SPD-Zieloni nie
utrzyma wikszoci w Landtagu, co oznacza powoanie nowej koalicji.
Saksonia-Anhalt
Saksonia-Anhalt deleguje do Bundesratu czterech przedstawicieli. Obejmuje
swym zasigiem tereny nalece w przeszoci do Niemieckiej Republiki Demokratycznej, co powoduje, e istniejcy tam ukad si politycznych rni si w duym
stopniu od sytuacji w Badenii-Wirtembergii czy te w Nadrenii-Palatynacie. Podobnie
jak w innych krajach z byej NRD, zachowania wyborcze obywateli s znacznie trudniejsze do przewidzenia. Duo czciej ni na zachodzie Niemiec mamy tutaj do czynienia
z przesuniciami na scenie politycznej, silniejsze poparcie zyskuj partie skrajne
i antysystemowe, a przywizanie wyborcw do partii jest o wiele sabsze ni na obszarze starej RFN. Siln pozycj ma tu Die Linke (wczeniej PDS), partia uwaana przede
wszystkim za reprezentantk interesw Niemcw wschodnich. Niemniej od 2006 r.
u wadzy w Magdeburgu znajduje si wielka koalicja CDU-SPD, a premier Reiner Haseloff
(CDU) cieszy si spor popularnoci wrd mieszkacw Saksonii-Anhalt. Problem
uchodcw odgrywa du rol podczas kampanii wyborczej. Due obawy przed masowym napywem uchodcw wrd mieszkacw niewtpliwie przysparzay zwolennikw
AfD. Take premier R. Haseloff naley do grona krytykw polityki migracyjnej rzdu
federalnego, domagajc si ograniczenia napywu imigrantw. Takie stanowisko odzwierciedla stosunkowo dobrze odczucia lokalnych struktur CDU, gdy wanie zwolennicy
chadecji z byej NRD najostrzej w partii krytykuj kanclerz A. Merkel za jej polityk
imigracyjn.
Tabela 3
Wyniki wyborw do Landtagu Saksonii-Anhalt w 2011 i 2016 r.
Partia
Wybory z 2011 r.
% gosw
Wybory z 2016 r.
mandaty
% gosw
mandaty
Rnica
poparcia
(w p.p.)
CDU
32,5
41
29,8
30
-2,7
SPD
21,5
26
10,6
11
-10,9
Sojusz90/Zieloni
7,1
5,2
-1,9
FDP
3,8
4,9
+1,1
23,7
29
16,3
17
-7,4
24,2
24
+24,2
11,4
9,0
-2,1
Die Linke
AfD
Pozostae
cznie
100
105
100
87
Wyniki wyborw przyniosy zwycistwo CDU 29,8% poparcia (spadek o 2,7 p.p.
w stosunku do 2011 r.), lecz w zwizku z klsk SPD (10,6% poparcia i strata 10,1 p.p.
gosw) wielka koalicja nie zachowaa wikszoci w magdeburskim Landtagu. Wielki
sukces odniosa Alternatywa dla Niemiec, na ktr gosowao 24,2% wyborcw. Wynik
uzyskany przez AfD by duo lepszy ni prognozoway to sondae przedwyborcze.
5z9
Istotne jest to, e krajowa organizacja AfD uchodzi za jedn z bardziej radykalnych,
co moe zapowiada zaostrzenie debat w Landtagu, a take definitywnie zamyka
przed AfD drzwi przed ewentualnymi rozmowami koalicyjnymi. Spor porak poniosa
tutaj Die Linke (16,2% gosw; - 7,4 p.p. poparcia w stosunku do 2011 r.), ktra stracia
na rzecz AfD status drugiej siy politycznej w kraju. Do parlamentu dostali si przedstawiciele Sojuszu90/Zielonych (5,2% poparcia), a FDP nie udao si przekroczy granicy
progu wyborczego. Ukad si w nowym magdeburskim Landtagu, polaryzacja nastrojw,
zdolno koalicyjna poszczeglnych partii i silne poparcie dla partii antysystemowych
wszystko to wry ogromne trudnoci przy powoaniu nowej koalicji.
Moliwe koalicje
Rozstrzygnicia wyborcze nie zapowiadaj szybkich i atwych rozmw koalicyjnych. W kadym z trzech krajw dotychczasowy rzd utraci poparcie wikszoci
parlamentu, co oznacza konieczno powoania nowych koalicji. Wyniki wyborw
oznaczaj rwnie pogbion fragmentaryzacj i polaryzacj krajowych systemw
partyjnych, a take wzrost poparcia dla ugrupowania antysystemowego, jakim niewtpliwie jest AfD. Oznacza to, e powoanie rzdw majcych poparcie wikszoci
parlamentu nie bdzie atwe i bdzie wymagao zawarcia wielu kompromisw. Moliwe s te nowe rozwizania, a wic koalicje jakich nie zawierano wczeniej.
a) Badenia-Wirtembergia. Najrozsdniejszym rozwizaniem wydaje si powoanie koalicji Zieloni-CDU, tj. powielenie modelu heskiego, przy czym silniejszym partnerem
bd tutaj Zieloni. G. Wolf, lider CDU i tak naprawd wielki przegrany tych wyborw,
nie spieszy si do tego rozwizania. Niemniej taka zielono-czarna koalicja miaaby
poparcie zdecydowanej wikszoci Landtagu, sam premier W. Kretschmann cieszy si
dobr opini w krgach chadecji, a zdecydowana wikszo mieszkacw kraju widzi
go ponownie w roli premiera. Natomiast G. Wolf ze swej strony proponuje tzw. koalicj
niemieck CDU-SPD-FDP (od kolorw flagi czarno-czerwono-t, tj. zot), lecz mona
j raczej okreli koalicj przegranych. Za takim rozwizaniem optuj liberaowie,
cho SPD jest temu przeciwna. Innym rozwizaniem jest zmodyfikowana koalicja
wiate ulicznych (zielono-czerwono-ta) Zieloni-SPD-FDP, ale sprzeciwia si temu
FDP. Inne koalicje (z AfD) nie wchodz w gr.
b) Nadrenia-Palatynat. Take tutaj niezbdne bdzie zawizanie nowej koalicji.
Powoanie w Moguncji wielkiej koalicji SPD-CDU premier Dreyer, chtnie widziane
byoby z perspektywy rzdu federalnego. Taki rzd miaby siln pozycj w Landtagu,
lecz midzy liderkami obu partii s znaczne rozbienoci w kwestii polityki imigracyjnej, ponadto J. Klckner musiaaby si pogodzi z rol osoby numer dwa w rzdzie.
Drugim realnym rozwizaniem jest powoanie koalicji wiate ulicznych (czerwona-ta-zielona) SPD-FDP-Zieloni. Taka koalicja miaaby minimaln wikszo w Landtagu
(52 spord 101 mandatw). Inne rozwizania s mao prawdopodobne ze wzgldu
na nik zdolno koalicyjn AfD, a koalicja CDU-FDP-Zieloni nie bdzie mie wikszoci.
c) Saksonia-Anhalt. Tutaj sytuacja jest najtrudniejsza. Dotychczasowy rzd wielkiej
koalicji utraci wikszo, ale ze wzgldu na bardzo siln pozycj AfD (24,2%) i siln
Die Linke, ktra ze wzgldu na rozbienoci programowe w zasadniczych kwestiach
nigdy nie bya brana pod uwag jako koalicjant CDU, powoanie stabilnej koalicji
6z9
bdzie niezwykle skomplikowanym zadaniem. W tej sytuacji najbardziej prawdopodobnym wyjciem jest koalicja kenijska CDU-SPD-Zieloni (czarno-czerwono-zielona,
od kolorw flagi Kenii). Byoby to nowe rozwizanie, po czci wymuszone pojawieniem si silnej reprezentacji AfD. Z punktu widzenia arytmetyki wyborczej najrozsdniejszym wyjciem byoby powoanie czarno-niebieskiej koalicji CDU-AfD, jednak
dystans i niech do wsppracy w obu partiach jest bardzo silny. Niewykluczone,
e w razie niepowodzenia przy powoaniu koalicji konieczne bdzie rozpisanie w Saksonii-Anhalt nowych wyborw.
Wnioski
1. Podobnie jak w 2011 r., take w 2016 r. wybory krajowe w Badenii-Wirtembergii,
Nadrenii-Palatynacie i Saksonii-Anhalt zdominowane zostay przez oglnonarodow
debat. Pi lat temu debata o przyszoci energetyki atomowej (i zwrot wywoany
katastrof w Japonii) przyniosa sukces partii Zielonych, a znaczne straty odniosy
partie rzdzcej na szczeblu federalnym koalicji CDU-FDP, zwaszcza FDP. Tym razem
beneficjentem debaty o uchodcach jest AfD, za najwiksze straty ponosz partie
wielkiej koalicji CDU i SPD. Z perspektywy Zielonych w 2011 r., jak i AfD w 2016 r.,
istotne jest to, e oglnonarodowa debata koncentrowaa si wok fundamentalnych
kwestii dla obu partii.
2. Znaczenie osobowoci. W wyborach z 13 marca od partii waniejsi byli liderzy.
Popularno premierw Winfrieda Kretschmanna w Badenii-Wirtembergii, Malu
Dreyer w Nadrenii-Palatynacie i Reinera Haseloffa w Saksonii-Anhalt utorowaa drog
do zwycistwa ich partiom. Caa trjka staa na czele dobrze ocenianych przez mieszkacw rzdw krajowych. Z drugiej strony ich koalicyjni partnerzy SPD w Badenii-Wirtembergii, Zieloni w Nadrenii-Palatynacie, SPD w Saksonii-Anhalt ponieli dotkliwe
straty, przez co wszystkie trzy koalicje straciy wikszo w Landtagach. Taka sytuacja moe by ostrzeeniem dla partii wchodzcych w skad koalicji w roli sabszego
partnera, gdzie premierem jest polityk o uznanej osobowoci. Mona to rwnie odnie
do sytuacji na poziomie federalnym. W 2009 r. SPD poniosa klsk przystpujc
do wyborw jako sabszy partner w ramach wielkiej koalicji z partiami chadeckimi
w pierwszym rzdzie A. Merkel, w 2013 r. do Bundestagu nie dostaa si FDP, wczeniejszy koalicjant CDU i CSU w drugim rzdzie A. Merkel.
3. Rnorodne wyniki wyborw z 13 marca uwypukliy zrnicowane preferencje wyborcze mieszkacw poszczeglnych czci Niemiec. Zwaszcza rnice pomidzy wynikami
w Saksonii-Anhalt a obydwoma krajami z poudniowo-zachodnich Niemiec. Potwierdza to tez o zrnicowanej pozycji partii w poszczeglnych krajach w zalenoci
od ich tradycji, sytuacji gospodarczej, skadu spoecznego i wyznaniowego oraz pogld,
e w Niemczech wschd gosuje inaczej.
4. Naley odnotowa wyrany wzrost frekwencji wyborczej we wszystkich trzech krajach
w porwnaniu do wyborw z 2011 r. Wstpne analizy pokazuj, e osoby nie biorce
udziau w poprzednich wyborach (tzw. Nichtwhler), ktre tym razem poszy do urn
wyborczych, najchtniej gosoway na AfD. Midzy innymi dziki poparciu tych osb,
ktre w ostatniej chwili zdecydoway si odda gos, AfD uzyskaa tak dobre wyniki.
7z9
8z9
spoeczne, jak rwnie o kocu dominacji CDU/CSU i SPD w systemie partyjnym. Jak
bowiem mona mwi o dominacji SPD w Saksonii-Anhalt i Badenii-Wirtembergii,
gdzie partia ta przekroczya ledwie 10% poparcia?
10. Wyniki wyborw ukazuj istotny trend. Osabieniu ulega pozycja koalicji CDU/CSU-SPD, ustabilizowaa si sytuacja mniejszych partii jak Zieloni i Die Linke, a coraz
silniejsze staj si partie spoza Bundestagu AfD i FDP. Tym samym pogbia si fragmentaryzacja niemieckiego systemu partyjnego, ktry (o ile trend si utrwali) moe
po 2017 r. przeobrazi si w system zoony z szeciu partii, w ktrym adna z nich
nie bdzie miaa tak silnej pozycji w Bundestagu, jak CDU/CSU po wyborach z 2013 r.
11. Postpujca fragmentaryzacja i polaryzacja systemu powoduje trudnoci w zawizaniu silnych koalicji. W Badenii-Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie i Saksonii-Anhalt
niezbdne bd nowe koalicje, zbudowane na powanych kompromisach midzy partiami. Nowe rzdy sprawowane przez partie, ktre mog by od siebie oddalone ideowo,
nie bd miay zatem tak silnej pozycji, jak ich poprzednicy. Moliwe s te koalicje
przeciwko konkretnym partiom (np. przeciwko AfD), jak np. koalicja jamajska (przeciwko Die Linke) w Kraju Saary powoana w 2009 r. (rozpada si w 2012 r.).
12. Z perspektywy rzdu federalnego wyniki wyborw s bardzo niekorzystne. Pokazuj
zachwianie pozycji CDU i SPD. Rwnie pozycja kanclerz A. Merkel i wicekanclerza
Sigmara Gabriela (SPD) ulega osabieniu, take wewntrz ich wasnych partii. Przed
rzdem federalnym stoi kluczowe wyzwanie: rozwizanie kryzysu migracyjnego
w sposb, ktry pozwoli zapobiec dalszemu spadkowi popularnoci partii koalicyjnych
i jednoczenie zachowa spjno wielkiej koalicji. W tej kwestii wida zgodno
pogldw kanclerz A. Merkel i wicekanclerza S. Gabriela. Tymczasem lider CSU (Horst
Seehofer) ma w tej sprawie odmienne zdanie. Jeli problemy zwizane z napywem
uchodcw bd si pogbiay, stabilno wielkiej koalicji moe ulec osabieniu, podobnie jak miao to miejsce w latach 2008/2009, kiedy SPD w wielu aspektach dystansowaa
si od polityki rzdu, ktry wsptworzya. Zbliajcy si termin wyborw do Bundestagu
(wrzesie 2017 r.), a take do parlamentw krajowych (dwa kraje we wrzeniu 2016 r.,
trzy kolejne wiosn 2017 r.) mog wymusi na partiach wielkiej koalicji bardziej radykalne dziaania. Wybory z 13 marca 2016 r. stay si zatem powanym ostrzeeniem
zarwno dla kanclerz A. Merkel i wicekanclerza S. Gabriela, jak i ich partii.
Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna
9z9