Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

NARZDZIA POMIAROWE

CEL WICZENIA
Poznanie rde informacji o parametrach i warunkach eksploatacji narzdzi pomiarowych,
zapoznanie ze sposobami uytkowania wybranych analogowych i cyfrowych przyrzdw
pomiarowych oraz wzorcw rezystancji, nabycie umiejtnoci oceny niepewnoci wynikw
pomiarw, wynikajcej z wartoci bdw granicznych uytkowanego narzdzia pomiarowego.
PROGRAM WICZENIA
1. Przyrzd analogowy
1.1. Rozpozna
informacje umieszczone na podzielni przyrzdu, ze szczeglnym
uwzgldnieniem parametrw metrologicznych i sposobem podawania informacji o bdzie
podstawowym przyrzdu.
1.2. Zmierzy wskazane napicie woltomierzem magnetoelektrycznym. Pomiar tego samego
napicia wykona stosujc rne zakresy woltomierza. Porwna wyniki pomiarw.
1.3. Obliczy graniczne bdy bezwzgldne i wzgldne wskaza woltomierza na dla kadego
wyniku.
1.4. Poda dla kadego pomiaru przedzia wartoci w jakim znajduje si napicie wskazywane
przez woltomierz.
2. Przyrzd cyfrowy.
2.1. Zapozna si parametrami metrologicznymi i technicznymi oraz sposobem podawania
bdu podstawowego dla przyrzd cyfrowych.
2.2. Zmierzy wskazane napicie. Pomiar tego samego napicia wykona stosujc rne
zakresy woltomierza. Porwna wyniki pomiarw.
2.3. Obliczy graniczne bdy bezwzgldne i wzgldne wskaza woltomierza dla kadego
wyniku.
2.4. Poda dla kadego pomiaru przedzia wartoci w jakim znajduje si napicie wskazywane
przez woltomierz.
2.5. Zmierzy prd pyncy we wskazanym obwodzie. Pomiar wykona stosujc rne zakresy
amperomierza
2.6. Obliczy graniczne bdy bezwzgldne i wzgldne wskaza amperomierza decydujce o
niepewnoci wartoci odczytanej z amperomierza
Wzorzec rezystancji.
3.1. Zapozna si z informacj umieszczon na jednomiarowym wzorcu rezystancji i na
dekadzie rezystancyjnej
3.2. Obliczy bd graniczny bezwzgldny wzorca rezystancji i poda przedzia wartoci, w
ktrym ley rzeczywista warto wzorca..
3.3. Zmierzy omomierzem cyfrowym warto rezystora wzorcowego oraz warto rezystancji
R ustawionej na dekadzie.
3.4. Okreli bd bezwzgldny i wzgldny wyniku pomiaru (niepewno wyniku pomiaru)
wynikajcy z bdu granicznego omomierza i na tej podstawie przedzia wartoci, w ktrym
znajduje si rzeczywista warto mierzonej rezystancji.
3.5. Sprawdzi czy wyniki oblicze z punktu 3.2 nie s sprzeczne z wynikami oblicze w
punktach 3.4..

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

WPROWADZENIE
Do wykonania pomiaru niezbdne s narzdzia pomiarowe i pomocniczy sprzt pomiarowy. Do
narzdzi pomiarowych zaliczane s przyrzdy pomiarowe i wzorce miar. Wartoci bdw
narzdzi pomiarowych bardzo rzadko s znane dokadnie. Producenci aparatury podaj jedynie
wartoci graniczne bdw podstawowych i dodatkowych, gwarantujc tym samym, e przy
zachowaniu okrelonych warunkw uytkowania danego narzdzia pomiarowego popeniane nim
bdy nie przekrocz okrelonych wartoci. Bdy podstawowe narzdzi pomiarowych okrelaj
niedokadno wykonanego nimi pomiaru w warunkach odniesienia. Warunki odniesienia
stanowi odpowiedni, znormalizowany, zbir okrelonych wartoci wielkoci wpywajcych
(temperatury, wilgotnoci,...). Parametrem metrologicznym charakteryzujcym narzdzie
pomiarowe jest bd podstawowy. Bdy podstawowe wielu narzdzi pomiarowych podawane s
w postaci odpowiedniego wskanika klasy dokadnoci.
ANALOGOWE PRZYRZDY WSKAZUJCE O DZIAANIU BEZPOREDNIM
W przypadku analogowych przyrzdw wskazwkowych bd podstawowych okrela klasa
przyrzdu.. Klasa charakteryzuje warto graniczn bdu wskaza wyraon w procentach
wartoci umownej. Wartoci umown moe by grna granica zakresu pomiarowego, warto
wskazana, dugo podziaki, obszar pomiarowy. Informacje o rodzaju wartoci umownej
podawane s na przyrzdzie w formie odpowiedniego symbolu (tab. III-01 PN-92/E-06501/01). Dla
wikszoci magnetoelektrycznych i elektromagnetycznych przyrzdw pomiarowych
wartoci umown jest grna granica zakresu pomiarowego.
Liczby, wyraajce graniczn wzgldn niedokadno wskaza przyrzdw analogowych w formie
klasy, s znormalizowane : 0.1, 0.2, 0.5, 1, 1.5, 2.5, 5. Norma dopuszcza take wskaniki 0.3 i 3
W normie PN-92/E-06501/01 (tabela I-01) jako warunki odniesienia dla analogowych
przyrzdw wskazujcych okrelono m.in. nastpujce tolerancje dla wielkoci wpywajcych,
takich jak:
- temperatura otoczenia
230 10 dla przyrzdw o wskaniku klasy 0,3
230 20 dla przyrzdw o wskaniku klasy 0,5
- wilgotno wzgldna
40 60%
- pozycja pracy oznaczona( pozioma lub pionowa) 1o
- zewntrzne pole magnetyczne: cakowity brak
- zewntrzne pole elektryczne: cakowity brak
Niezachowanie wartoci wpywajcych w okrelonych przez warunki odniesienia granicach
powoduje powstawanie bdw dodatkowych. Normy definiuj dla kadej z moliwych wielkoci
wpywajcych granice nominalnego zakresu uytkowania i dopuszczalny bd dodatkowy ,
wyraony w procentach wskanika klasy. Przykadowo dla temperatury otoczenia w przedziale
zmian : temperatura odniesienia 100 dopuszczalny bd dodatkowy dla przyrzdw analogowych
wynosi 100% wskanika klasy. Producent musi zatem tak skonstruowa przyrzd, aby tych
wartoci nie przekroczy. .
Przykad 1: Woltomierz kl.1 i zakresie pomiarowym UZ=10 V w adnym punkcie skali nie powinien
mierzy z bdem wikszym ni graniczna warto:
U =

kl U Z
100

= 0,1V ,

o ile tylko warunki pracy bd zgodne z warunkami odniesienia ( np. temperatura otoczenia nie
przekroczy zakresu (232)oC.

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

Graniczny bd wzgldny pomiaru napicia , rwny:

U =

kl UZ
U
,
100% =
U
U

zaley od wykorzystania zakresu pomiarowego.

Przykad 2: Jeli w czasie pomiaru woltomierz z przykadu 1 wskae 5.00V to warto ta obarczona
bdzie bdem granicznym wzgldnym rwnym 2%, a wiec 2 razy wikszym ni wskanik klasy.
Pomiar jest tym dokadniejszy im warto mierzona jest blisza zakresowi przyrzdu.
Niepewno wyniku pomiaru przyrzdem analogowym jest czsto wiksza ni jego graniczny
bd podstawowy na skutek niezbyt starannego odczytu wskaza z podziaki przyrzdu. Przyrzdy
wielozakresowe maj podziak opisan w dziakach od 0 do max i wynik surowy ( ten odczytany z
przyrzdu) musi by podany z uwzgldnieniem penych moliwoci rozdzielczoci podziaki i
ludzkiego oka.
Do przeliczenia wychylenia wskazwki przyrzdu na warto mierzon, np. napicia, konieczne
jest wyznaczenie staej tego woltomierza na danym zakresie UZ i obliczenie wartoci mierzonej
jako:
Uz
.
U = c v =
max
PRZYRZDY CYFROWE
Wikszo stosowanych w pomiarach przyrzdw cyfrowych stanowi multimetry.
Multimetr jest wielozakresowym przyrzdem przeznaczonym do pomiaru kilku wielkoci.
Najczciej multimetry umoliwiaj pomiar napicia i natenia prdu staego i zmiennego oraz
rezystancji. Bardziej rozbudowane przyrzdy pozwalaj ponadto mierzy czstotliwo,
temperatur, pojemno elektryczn, testowa ukady cyfrowe.
Multimetr cyfrowy skada si z przetwornika A/C oraz wejciowych ukadw przetwarzajcych
mierzon wielko na sygna napiciowy o wartoci dopasowanej do zakresu przetwarzania
przetwornika A/C. Czsto przyrzd umoliwia automatyczn kalibracj i zerowanie, automatyczny
dobr zakresu. Zasadniczy blok multimetru cyfrowego stanowi przetwornik A/C - najczciej jest
to przetwornik cakujcy przetwarzajcy napicie na czas mierzony cyfrowo) Wynik pomiaru
wywietlany jest na cyfrowym polu odczytowym w postaci liczby dziesitnej ze znakiem, z
jednoczesnym wskazaniem jednostki miary i zakresu pomiarowego.
Dostosowanie woltomierza do pomiaru prdu polega na wczeniu rwnolegle do wejcia
woltomierza rezystora, przez ktry pynie mierzony prd. Pomiar prdu polega na pomiarze spadku
napicia na tym oporniku.
Pomiar rezystancji jest dokonywany za porednictwem przetwornika R/U, ktrego dziaanie polega
wytworzeniu napicia staego o wartoci proporcjonalnej do wartoci mierzonej rezystancji.
Zazwyczaj jest to przetwornik zawierajcy dodatkowe rdo prdu staego I.
Podczas pomiaru parametrw napi zmiennych w obwd wejciowy multimetru wczany jest
dodatkowy przetwornik AC/DC . Najczciej spotykane s przetworniki wartoci redniej
wyprostowanego napicia zmiennego oraz przetworniki wartoci skutecznej ( tzw. TRUE RMS).
Multimetr moe zawiera take ukad interfejsu, ktry umoliwia zdalne sterowanie prac
przyrzdu
oraz przesyanie wynikw pomiarw i w efekcie pozwala na stosowanie w
automatycznych systemach pomiarowych.
Podstawowe parametry typowego multimetru zawarte s w dokumentacji technicznej, dostarczanej
przez producenta. Znale w niej mona m.in. nastpujce informacje i parametry:

warunki pracy i warunki odniesienia

ilo cyfr pola odczytowego

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

wielkoci mierzone
podzakresy pomiarowe i rozdzielczo
bdy podstawowe pomiaru kadej z mierzonych wielkoci
bdy dodatkowe i czynniki na nie wpywajce
zakres czstotliwoci przy pomiarze napi i prdw zmiennych
rezystancja wejciowa przy pomiarze napicia staego
impedancja wejciowa przy pomiarze napicia zmiennego
spadek napicia na zaciskach wejciowych przy pomiarze prdu.

W przypadku cyfrowych przyrzdw pomiarowych, bezwzgldny bd podstawowy jest sum

dwch skadnikw:
c= p+ d .
p = a%X , gdzie X jest wynikiem pomiaru.
d = b%XZ lub n r ,
gdzie: XZ zakres (podzakres) pomiarowy,
n - liczba cyfr (dgt),
r- rozdzielczo czyli najmniejsza zmiana wielkoci mierzonej powodujca zmian o
1(jeden) ostatniej cyfry wyniku.
Zatem:
c = ( a%X + b%XZ ) lub c = ( a%X + n r ).
W dokumentacji technicznej, informacje o dokadnoci pomiaru przyrzdem cyfrowym podawane
s czsto w postaci uproszczonej: (a%+n). Na przykad dla multimetru DM-441B: (0.1%+4dgt).
Taki zapis naley interpretowa jako sum bdu rwnego a% wartoci mierzonej i bdu ,
odpowiadajcego n-krotnej rozdzielczoci pola odczytowego.(Jeeli nie ma informacji o wartoci
tego bdu, naley przyj jego minimaln moliw warto, odpowiadajc n=1).
Graniczny bd wzgldny cyfrowego pomiaru wartoci wielkoci X wyraony w %, rwny jest

zatem:

c =

= (a % + d 100%)
X
X

Pomiar cyfrowy jest tym dokadniejszy im wicej jest cyfr w wyniku pomiaru.
Przykad 3. Woltomierzem cyfrowym o bdzie podstawowym (0.1%+2dgt) , na zakresie
pomiarowym 200.0 mV zmierzono napicie 123,4 mV. Poda przedzia niepewnoci dla wartoci
mierzonego napicia.
Przedzia niepewnoci okrela suma dwch skadnikw:
p=0.1% 123,4=0.1230.12mV
i bdu d ,odpowiadajcego wartoci dwch, najmniej znaczcych cyfr wskazania, czyli d =0.2
mV.
Suma obu skadnikw daje warto U= 0.32mV, ktr przy zapisywaniu wyniku pomiaru i jego
niepewnoci naley zaokrgli , uwzgldniajc rozdzielczo przyrzdu 0.1mV. Ostatecznie zatem
wynik pomiaru zapiszemy jako: U= (123,40.3)mV. Graniczny bd wzgldny tego pomiaru rwny
jest U=0.24%.
Przykad 4: Woltomierzem cyfrowym o parametrach jak w przykadzie 3 zmierzono warto
napicia U= 10.2 mV. Obliczy bd wzgldny tego pomiaru.
Warto graniczna bdu wzgldnego jest sum bdu p= 0.1%, niezalenego od wskazania i bdu
d, rwnego ( 0.2mV/10.2 mV)100%= 2%. Tak wic ostatecznie U=2.1%.

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

WZORCE WIELKOCI
Dla uytkowych wzorcw wielkoci elektrycznych (np. wzorcw rezystancji, napicia, pojemnoci)
klasa wzorca okrela graniczny bd bezwzgldny odniesiony do wartoci nominalnej wzorca,
wyraony w procentach.
Przykad 5: Rezystor o wartoci nominalnej Rn = 1000, opisany klas kl. 0,05 moe mie w
warunkach odniesienia warto R w przedziale niepewnoci opisanym zalenoci:
kl. R n
R = Rn
.
R= 1000,00,5
100%
Wskaniki kl klas wzorcw tworz znormalizowany szereg liczb (1,2,5)10k, gdzie k jest liczb
cakowit niedodatni.
W przypadku regulowanego, wielodekadowego, wzorca rezystancji danej klasy kada, dowolnie
ustawiona na nim warto rezystancji jest okrelona z granicznym bdem wzgldnym rwnym
jego klasie. Jeeli wielodekadowy wzorzec rezystancji R skada si z k dekad wykonanych w rnej
klasie dokadnoci kl1, kl2, kl3..... klk, to taki wzorzec rezystancji naley potraktowa jako sum
wzorcw R1+ R2+R3+.... Rk, a wypadkowy bd graniczny bezwzgldny policzy zgodnie z
reguami przenoszenia bdw jako sum bdw granicznych bezwzgldnych wynikajcych z klas
zastosowanych rezystorw. Graniczny bd wzgldny (w %) takiego wzorca opisuje zaleno:
k

kl R
i

R k =

i =1
k

i=1

ZADANIA
1.Wykreli, w zalenoci od wartoci mierzonego napicia, bd graniczny wzgldny i
bezwzgldny pomiaru amperomierzem kl.0,5 na zakresie 30mA.
2.Poprawno wskaza woltomierza o zakresie 10V, kl 0.5, max = 100 dziaek sprawdzono
woltomierzem o znacznie wikszej dokadnoci. Czy sprawdzany woltomierz zachowuje
klas, gdy w wyniku sprawdzenia uzyskano nastpujce wyniki :
[dz]
Uw[V]

10,0
1,013

20,0
2,007

30,0
2,980

40,0
3,954

50,0
4,998

60,0
6,002

70,0
6,942

80,0
8,010

90,0
9,015

100,0
10,007

a wskazania woltomierza wzorcowego mona przyj za warto poprawn mierzonego

napicia ?
3.Wykreli, w zalenoci od wartoci mierzonego napicia, bd graniczny wzgldny i bezwzgldny
woltomierza cyfrowego o bdzie podstawowym 0,05% wartoci mierzonej i 0,01% wartoci
podzakresu, dla zakresu 10V.Czy wskazania tego woltomierza mogyby by traktowane jako
wartoci poprawne w badaniu woltomierza z zad.2? ( zgodnie z wymaganiami normy bd
graniczny urzdzenia kontrolnego nie powinien by wikszy ni 0,25 wartoci granicznego bdu
podstawowego przyrzdu sprawdzanego).
4. Zmierzono napicie Ux rwnoczenie woltomierzem analogowym o zakresie 30V,max = 150
dziaek, klasy 0,5 i woltomierzem cyfrowym o zakresie 100V i bdzie 0,05% wartoci
mierzonej 0,01% zakresu. Woltomierz analogowy wskaza 125,5 dziaki a woltomierz cyfrowy
24,92V. Zaznaczy na osi liczbowej przedziay wartoci w jakich mieszcz si wyniki pomiaru

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzdzia pomiarowe

poszczeglnymi woltomierzami. Czy wskazania woltomierzy s sprzeczne? Dla jakiej rnicy

wskaza mona przyj, e wyniki nie s sprzeczne?
5. Jak zmieni si graniczny bd wzgldny pomiaru prdu Ix jeeli na zakresie 2 mA odczytano
wynik: Ix1= 1.845 mA, a na zakresie 20 mA: Ix2= 1.86 mA. Uyty amperomierz ma bd graniczny
okrelony jako (0.05% + 3cyfry).
6..Na oporniku wielodekadowym (tzw dekadzie) 10(100, 10,1, 0,1) wykonanym z rezystorw
100 kl 0,05; 10 kl 0,05; 1 kl 0,1; 0,1 kl 0,5 nastawiono wartoci R1=985,5 i R2= 1,5.

Obliczy bd graniczny (bezwzgldny i wzgldny) okrelenia wartoci tych rezystancji.