Omwienia i materiay do nauki

historii sztuki
cz 7

XX WIEK

CHRONOLOGIA SZTUKI XX WIEKU

ARCHITEKTURA:
1. Nurty awangardowe:
Wczesny modernizm
Ekspresjonizm 1911 r. 1935 r.
Konstruktywizm lata 20 te XX w
nurt midzynarodowy 1919 r. 1990 r.
nurt organiczny XX w.
2. Art Dec ok. 1925 1939
3. Architektura totalitarna
Socrealizm 1934 - 1956
4. Postmodernizm od 1980

NURT (STYL) MIDZYNARODOWY

prd wystpujcy architekturze XX wieku od lat 20-tych o radykalnie
modernistycznym charakterze, odrzucajcy historyczn tradycj,
dekoracyjno i zbytni estetyzacj architektury. Odwoywa si do
zasad logiki i funkcjonalizmu, opierajc si na:
prostych, geometrycznie okrelonych bryach bdcych logicznie
okrelon aranacj przestrzeni;
pozbawionych dekoracji fasadach opartych na rytmach kondygnacji,
okien czy tarasw i powierzchniach ujawniajcych swoje tworzywo
(szko, beton, cega, kamie);
asymetrycznych planach, o regularnej i moduowej strukturze
wynikajcej z przeznaczenia (funkcji) budynku;
konstrukcji szkieletowej, wykorzystujcej technologi elbetu.
Nazwa nurtu akcentuje ponadregionalny, uniwersalny charakter
architektury. Jednym z gwnym orodkw ksztatowania i rozwoju
stylu midzynarodowego by BAUHAUS niemiecka uczelnia artystyczna
i jednoczenie aktywna placwka wykonujca projekty architektoniczne
wzornictwa przemysowego, ktre silnie oddziaay na wspczesny
design.

FUNKCJONALIZM
o piknie budynku stanowi gwnie jego funkcjonalno
LOUIS SULLIVAN:
Form follows function [forma wynika z funkcji]
ADOLF LOOS:
Ornament to zbrodnia
LUDWIG MIES VAN DER ROHE:
Less is more [Mniej znaczy wicej]
Manifestacja nowej funkcjonalnej architektury
plan asymetryczny o swobodnym ukadzie, bez gwnej budowli
trzy rnice si funkcjami niezalene czci [sale wykadowe,
warsztaty, mieszkania] poczone na wyszych pitrach systemem
cznikw.
proste kubiczne bloki, szklane elewacje kurtynowe [ciany osonowe]
o harmonijnych proporcjach bez osi organizujcej bry, naroniki
budynkw bez widocznych elementw nonych.
integracja szkoy i domu mieszkalnego - zaspokojenie potrzeb
spoecznoci i jednostki.
Spjno budowli ma charakter funkcjonalny wynikajcy z
przeznaczenia poszczeglnych jej czci oraz ich usytuowania
wzgldem siebie.

BAUHAUS
Niemiecka uczelnia artystyczna zaoona przez Waltera Gropiusa w
Weimarze w 1919 roku w wyniku poczenia Wyszej Szkoy Sztuk
Plastycznych i Szkoy Rzemios Artystycznych. W 1925 r.
przeniesiona do Dessau, rozwizana przez nazistw w 1933 r.
Nazwa Bauhaus dom budownictwa powstaa z odwrcenia wyrazu
Hausbau - budowa domu.
Szkoa artystyczna, rodzaj instytutu sztuki.
Gwne centrum projektowania w latach 20-tych w Niemczech.
Program oparty o koncepcje przeksztacenia systemu edukacji
artystycznej w powizaniu z ideaami powojennej [po I wojnie]
odbudowy i awangardowej odnowy.
Zaoeniem uczelni byo ksztacenie artystw - projektantw
nowoczesnej architektury funkcjonalnej oraz przedmiotw sztuki
uytkowej i rzemiosa artystycznego, ktre integralnie wizay si z
architektur.
Likwidacja podziaw miedzy sztuk a produkcj przemysow;
zastosowanie nowych technologii do wyrobw majcych wartoci
artystyczne; denie do jednoci estetycznej i technicznej dziea
Szkoa odegraa donios rol w dziedzinie rozwoju wspczesnej
architektury, koncepcji wntrz i sztuki uytkowej.

PODSTAWOWE ZASADY BAUHAUSU

Funkcjonalno oparta nie tylko na przesankach mechanicznych,
jak np. wymiary ciaa czowieka, ale take psychologicznych.
Potrzeby emocjonalne s uznane za rwnie wane jak pragmatyczne.
Znaczenie czynnikw spoecznych, szeroko rozumiane dobro i rozwj
osobisty czowieka, ktre uwaane s za waniejsze ni wymogi
czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.
Odkrycie, e zorganizowana przestrze wpywa na sposb dziaania i
mylenia ludzi, std waga spoecznej roli architekta. Architekt jako
projektant ycia spoecznego, a nie tylko budowli.
Architektura reguluje relacje midzy krajobrazem, przyrod, technik
a czowiekiem.
W projektowaniu naley uwzgldni biologi, socjologi, psychologi,
ergonomi.
Wprowadzanie do formy architektonicznej warunkw regionalnych,
klimatw, krajobrazw i zwyczajw mieszkacw.
Uywanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementw
prefabrykowanych. Elementy powinny by tak wytwarzane, by
umoliwiay powstanie rnych kombinacji.

LE CORBUSIER
Nikt nie zaprzeczy temu, e wyroby wspczesnego przemysu
wnosz wartoci estetyczne. W coraz wikszym stopniu ukad
proporcji bry materiau tak si ksztatuje w konstrukcjach i
maszynach, e wiele z nich staje si dzieami sztuki, zawieraj
bowiem liczb - czyli porzdek.

[...] Dom jest maszyn do mieszkania, Kpiele, soce ciepa i zimna

woda, regulowana temperatura, przechowywanie ywnoci, higiena,
pikno wynikajce z proporcji. Fotel jest maszyn do siedzenia itd.
LE CORBUSIER

Pi punktw nowoczesnej architektury:

konstrukcja supowa (Pilotis),
poziome okna,
paskie dachy i tarasy na dachach,
wolny plan,
wolna elewacja.

Le Corbusier, Jednostka Mieszkalna (Unit d'Habitation),

Marsylia, 1947-1952
Marsylski budynek, skada si
ze137 mieszka rozmieszczonych
na12 kondygnacjach, i wspiera si
na duych supach. W budynku
znajduj si te sklepy, miejsca do
uprawiania sportu, pomieszczenia
medyczne, edukacyjne i hotel.
Paski dach zosta zaprojektowany
jako przestrze publiczna z
wylotami wentylacji w formie
rzebiarskiej oraz basenem. Wzdu
dugiej osi wewntrz budynku co
trzeci poziom biegn korytarze.
Kade mieszkanie zajmuje dwa
poziomy, rozciga si od jednej
strony budynku do drugiej i jest
wyposaone w balkon.

NURT ORGANICZNY
w architekturze XX wieku przeciwstawny nurtowi midzynarodowemu,
traktuje kady obiekt jednostkowo, dc do jego idealnego,
harmonijnego wpasowania w okrelon przestrze. Nie rezygnujc z
jzyka architektury wspczesnej dy do wikszego nadania obiektowi
cech estetycznych, wykorzystujc najnowsze technologie, pozwalajce
swobodnie ksztatowa bry budynku, a take kontrastowa
rnorodne materiay by wzbogaci efekt artystyczny.
Pionierem nurtu by amerykaski architekt Frank Lloyd Wright.
"Architektura jest triumfem wyobrani ludzkiej, ktrej zostaje
podporzdkowany materia i struktura budowy. Romantyzm
jest niemiertelny. Przemys sam przez si, w epoce maszyny,
pozbawiony romantyzmu jest niczym. Nie ma najmniejszego
powodu, dla ktrego miayby by przedmiotem zachwytu
formy odarte z wszystkiego poza funkcj i uytecznoci.
Frank Lloyd Wright

ART DCO styl w sztuce:

architekturze, malarstwie, oraz we
wzornictwie, rozpowszechniony w latach
19201939. Nazwa wywodzi si od
francuskiego art sztuka i dcoratif
dekoracyjny, w rozumieniu jakie jzyk
polski czy z urzdzaniem wntrz;
termin dcoratif nie oznacza w tym
wypadku "zdobienia".
Art dco charakteryzowa si
klasycyzujcym zgeometryzowaniem i
deniem do syntetycznego ujmowania
form, poszukiwaniem pikna w funkcji
przedmiotu uytkowego i jasnoci
przekazu w grafice czy malarstwie.
Szczyt popularnoci przypada na lata
20 te, a Midzynarodowa Wystawa
Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w
Paryu w roku 1925 staa si
oczywistym zamanifestowaniem
popularnoci tego stylu w rnych
dziedzinach sztuki.

REALIZM SOCJALISTYCZNY (SOCREALIZM)

Kierunek w sztuce radzieckiej (w tym w architekturze, sztukach
uytkowych, malarstwie i rzebie) a po II wojnie wiatowej w
pozostaych pastwach socjalistycznych, proklamowany przez
Maksyma Gorkiego w 1934 na Zjedzie Pisarzy Radzieckich w
Moskwie.
Na wniosek sekretarza Andrieja danowa rozszerzony na wszystkie
dziedziny sztuki.
Podstawowa i jedyna metoda twrczoci artystycznej wyraajcej si
w realistycznej (narodowej) formie i socjalistycznej treci zgodnej z
ideami marksizmu i leninizmu.

FORMACJA PIERWSZYCH AWANGARD

1 po. XX wieku
FOWIZM 1904-1908
EKSPRESJONIZM NIEMICKI:
1. Die Brcke [Most] 1905
2. Der Blaue Reiter [Bkitny Jedziec] 1911
KUBIZM 1907
FUTURYZM 1909
ABSTRAKCJA GEOMETRYCZNA
1. SUPREMATYZM 1913
2. KONSTRUKTYWIZM 1920-26
3. GRUPA DE STIJL 1917; NEOPLASTCYZM
ABSTRAKCJA NIEGEOMETRYCZNA [LIRYCZNA] 1910-13
DADAIZM 1916-1922
SURREALIZM 1924
NOWA RZECZOWO 1925-33

AWANGARDA (franc. avant garde "stra przednia") zesp

tendencji i trendw w sztuce XX wieku odrzucajcy dotychczasowe
style, kreujcy wasny wiat, nie naladujcy rzeczywistoci,
szukajcy odrbnego jzyka wyrazu. Twrcy awangardy odrzucali
dorobek kulturowy i poszukiwali nowych, oryginalnych rozwiza
ideowo-artystycznych. Zjawisko pojawio si ok. 1910 roku i wizao
si z powstaniem nowych kierunkw w sztuce u progu XX wieku.

PODSTAWY NOWOCZESNOCI
SZTUKA 1880-1940

Programowy antytradycjonalizm; szukanie odniesie poza tradycj wiat geometrii i wiat natury; dokonania na polu nauk cisych
oraz techniki
Otwarcie na cywilizacje pozaeuropejskie (pierwotne) i twrczo
nieprofesjonaln (naiwn)
Organizowanie si artystw w grupy; grupowy charakter wystpie
(analogia z ksztatowaniem si partii politycznych)
Koncentracja grup artystycznych wok programw i manifestw

FOWIZM (1905-1908)

Henri Matisse
Andre Derain
Maurice Vlaminck
Kees van Dongen
Georges Rouault
Nazwa kierunku nadana przez krytyka Louisa Vauxcelles, ktry na
Salonie Jesiennym w 1905 r., widzc niewielk rzeb z brzu w
otoczeniu krzyczcych ostrymi barwami prac artystw krzykn:
Donatello entre les Fauves - Donatello wrd dzikich.
Syntetyczne ksztatowanie formy
Paszczyznowo
miaa deformacja rysunku
Silna ekspresja barw
Kolor jaskrawy, abstrakcyjny, zestawiany dysonansowo; kadziony
paskimi plamami
Odejcie tradycyjnego modelunku wiatocieniowego autonomia
barwna wiata i cienia
Inspiracje sztuk pierwotn

Henri Matisse,
Kobieta w kapeluszu, 1905

KOMPOZYCJA:
Prostokt pionowy
Kompozycja jednofiguralna
Ujta w ppostaci,
Zwrcona w w kierunku widza
Zdynamizowana plamami barwnymi
Liczne kierunki skone/diagonalne
Kompozycja osiowa (symetryczna) osi jest
posta
Kompozycja otwarta, ale z wyranym
centrum
Jednoplanowa (brak zrnicowania midzy
figur a tem)
Bliski kadr
WIATOCIE:
Synteza wiata i barwy
rdo wiata trudne do zidentyfikowania
wiato pada spoza obrazu
wiato rozproszone
wiatocie umowny/brak tradycyjnego
modelunku
wiatocie budowany barwami

Henri Matisse,
Kobieta w kapeluszu, 1905

KOLORYSTYKA:
Szeroka gama barwna
Barwy czyste, jaskrawe
Przewaaj barwy chodne
Intensywne kontrasty barwne;
temperaturowe/dopenieniowe
Repetycja barwna (powtarzanie tych
samych tonw barwnych)
Barwy sugestywne, abstrakcyjne
EKSPRESJA:
Uproszczone ksztaty (Syntetyczny
sposb obrazowania)
Najwaniejszym rodkiem wyrazu jest
plama barwna
Ekspresja podkrelona efektami
fakturalnymi
Wyrane lady pdzla (dukty)
Brak dbaoci o szczeg
Deformacja postaci ludzkiej
Formy obwiedzione konturem
Kontakt wzrokowy z widzem
Nastrj skupienia (zamylenia, smutku)
widoczny na twarzy

EKSPRESJONIZM
Uniwersalna postawa wobec rzeczywistoci, ktr cechuje skupienie
wok czowieka i jego egzystencji, dca do spotgowania napicia
poprzez dobr odpowiednich treci i rodkw artystycznych.
Denie do wyraania w sposb spotgowany i dramatyczny
wewntrznych przey artysty.
[W. Kopaliski]

GRUPA DIE BRCKE (MOST) OD 1905 R.

Ernst Ludwig Kirchner
Emil Nolde
Erich Heckel

GRUPA DER BLAUE REITER (BKITNY JEDZIEC)

OD 1911 R.

Wassily Kandinsky
Aleksej Jawlensky
Franz Marc
Paul Klee, w pniejszym czasie

CECHY SZTUKI DIE BRCKE

Agresywna deformacja ksztatw
Ostro amane twarde formy w ukadach zaciosowych (jodekowych),
linie skone
Barwy czyste, nasycone, zestawiane kontrastowo
Konturowo
Kadry pene, rozsadzajce ramy
Odrodzenie drzeworytu
Ikonografia:
tematy tabu - rodowisko robotnicze, ulica i pwiatek, ycie
prostych ludzi
dramatyczne pejzae, motywy religijne, akty, sceny wiejskie i
kawiarniane

CECHY SZTUKI DER BLAUE REITER

Denie do uniezalenienia obrazu od przedmiotu.
Otwarto na wszystkie formy w sztuce.
Poprzez form, kolor i lini, ktre s elementami samodzielnie
istniejcymi w obrazie, stworzenie harmonii podobnej do muzycznej.
Funkcje: symboliczna i psychologiczna obrazu wyraana poprzez
ksztaty i czyst, yw barw.

DER BLAUE REITER 1911

Nazwa wymylona przez Kandinskiego i Franza Marca obaj
kochalimy bkit, Marc konie, ja jedcw. Tak wic nazwa powstaa
sama z siebie.

Bkitny Jedziec - kluczowa posta w ikonografii Kandinskiego,

motyw obecny w jego twrczoci od pocztku a do rozpynicia si w
abstrakcyjnych formach jest wyrazem zwycistwa nad wiatem
rzeczy materialnych i pozbawionych duchowego wymiaru.
Pojawia si w rozmaitych wariacjach:
jako romantyczna baniowa posta, redniowieczny rycerz ucielenienie cnt, tajemniczy posaniec, dmcy w trb herold,
wity Jerzy ratujcy ludzko od za, symbolizujcy walk i zryw.

KUBIZM (1907-1920)
Kubizm kierunek w sztukach plastycznych, gwnie malarstwie i
rzebie, ktry rozwin si we Francji na pocztku XX wieku,
poszukujcy nowych zasad budowy przestrzennej dziea przez
odrzucenie regu perspektywy i geometryczne uproszczenie elementw
kompozycji.
Po raz pierwszy okrelenia kubizm uy krytyk sztuki Louis Vauxcelles.
W jzyku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od aciskiego
sowa cabuse, co oznacza kostka lub szecian.
Przedstawiciele kubizmu:
Pablo Picasso
Georges Braque
Juan Gris
FAZY KUBIZMU:
FAZA PREKUBISTYCZNA 1907- lato 1909
FAZA ANALITYCZNA jesie 1909-1911/1912
FAZA SYNTETYCZNA 1912- do lat dwudziestych

FAZA PREKUBISTYCZNA PROTOKUBIZM FAZA CEZANOWSKA

1907-lato1909

odrzucenie perspektywy i przestrzeni atmosferycznej

geometryzacja, deformacja
wydobycie struktury podziau przedmiotu
tumienie koloru

KUBIZM ANALITYCZNY (FAZA ANALITYCZNA)

jesie 1909-1911/1912

brya rozoona na czci elementarne, widziana z kilku stron jednoczenie

pryzmatyczne rozbicie ksztatu przedmiotu
zanik granicy midzy przedmiotem a tem
gubienie cigoci konturu
monochromatyzm

KUBIZM SYNTETYCZNY (FAZA SYNTETYCZNA)

1912- do lat dwudziestych

wprowadzenie collage - kolau

naladowanie zastpione intuicyjnie wynalezionym znakiem
podkrelenie konstrukcji obrazu, a nie przedmiotu przedstawianego
przywrcenie koloru

SECTION DOR (ZOTY PODZIA) 1911

Marcel Duchamp 1887-1968
Fernand Lger 1881-1955
Robert Delaunay 1885-1941
Cechy:
Konstrukcja obrazu podporzdkowana cisym rygorom - stae
stosunki liczbowe jako podstawa kompozycji
Lekcja architektoniki wyoona w obrazach Czannea
Kolor i ruch
Rytm jako plastyczny wyraz dynamizmu wspczesnego ycia
Paryskie wystawy zwizane z Kubizmem
Salon Niezalenych 1911
Salon Jesienny 1911
Wystawa wasna Section dOr 1912, Galeria La Boetie

FUTURYZM (od 1909 r.)

Futuryzm (ac. futurus przyszy) awangardowy kierunek w kulturze
(zwaszcza w literaturze), ktry narodzi si we Woszech na pocztku
XX wieku. Zaoeniem futuryzmu byo patrzenie w przyszo,
odrzucanie przeszoci i tradycji. Futuryzm w swoim ywioowym
manifecie proponowa unicestwienie akademii, bibliotek i muzew,
winnych jego zdaniem utrzymywania i utrwalania kultury przestarzaej
i niedonej, a przez to szkodliwej i niebezpiecznej.
Zaoycielem futuryzmu, jak i czowiekiem majcym na niego
najwikszy wpyw by woski pisarz Filippo Tommaso Marinetti. Ruch
zapocztkowany zosta Manifestem Futurystycznym napisanym przez
Marinettiego, opublikowanym 5 lutego 1909 r. i przedrukowanym
pniej we francuskim dzienniku Le Figaro dnia 20 lutego 1909 r.

Umberto Boccioni
Gino Severini
Giacomo Balla
Carlo Carr
Luigi Russolo (malarz i kompozytor)
Antonio di SantElia (architekt)

PROGRAM I CECHY FUTURYZMU

Zniszczenie kultu przeszoci, bunt przeciwko fanatyzmowi antyku,
uwolnienie sztuki od antycznego ideau pikna.
Wyraanie charakterystycznego dla epoki nowoczesnej dynamizmu
powszechnego.
Wprowadzenie do sztuki czwartego wymiaru czasu.
Synteza wszystkich zmian, jakie zachodz w czasie, przejcie od
jednego stanu do drugiego, czyli nastpstwo zjawisk.
Symultaniczny rytm form, deformacja uzyskiwana poprzez ruch
abstrakcyjny i konkretny.
Synteza formy, koloru, tematu i stanu duszy.
Stosowanie w malarstwie dywizjonizmu barwnego i puentylizmu
Ikonografia: nowoczesne, stechnicyzowane ycie miasta, energia
elektryczna, maszyny i fabryki.

"[...] Owiadczamy, e wspaniao wiata zbogacia si o nowe pikno:

pikno szybkoci! Samochd wycigowy ze swoim pudem zdobnym
w wielkie rury podobne do ww o ognistym oddechu[...] ryczcy
samochd, ktry zdaje si pdzi po tamie karabinu maszynowego,
jest pikniejszy od Nike z Samotraki!"
(Akt zaoycielski i manifest futuryzmu, 1909)

Umberto Boccioni, Jedyna forma

cigoci w przestrzeni, 1913

Materia i technika:
1. Odlana z brzu
Kompozycja i stosunek do
przestrzeni:
1. Rzeba jednofiguralna,
wolnostojca
2. Otwarta na przestrze
3. Dynamiczna, oparta na
diagonalach
4. Ujta w szerokim rozkroku - idca
rodki artystycznego wyrazu i
ekspresja:
1. Faktura gadka, mechaniczna,
poyskliwa
2. Szerokie paszczyzny o ostrych
krawdziach
3. Posta zdeformowana, pozbawiona
cech indywidualnych maszynowa
4. Symultaniczno ukazanie ruchu
w kolejnych fazach czasu

COLE DE PARIS (fr. szkoa paryska)

nazw t, stworzon przez historyka sztuki Andr Warnoda okrela si
grup malarzy dziaajcych w Paryu w pierwszej poowie XX wieku,
cudzoziemcw wywodzcych si z rnych krajw, g. pochodzenia
ydowskiego. Uprawiali oni gwnie malarstwo figuratywne, jednak
reprezentowali rne tendencje artystyczne.
Do grona cole de Paris zaliczani s midzy innymi:

Amadeo Modigliani,
Chaim Soutine,
Marc Chagall,
Tamara empicka,
Tadeusz Makowski,
Mela Muter,
Tsugouharu Foujita,
Mojesz Kisling,
Eugeniusz Zak.

ABSTRAKCJONIZM
Abstrakcja geometryczna
czoowi przedstawiciele:
Kazimierz Malewicz
Piet Mondrian
Wadysaw Strzemiski

Abstrakcja niegeometryczna
czoowi przedstawiciele:
Vassily Kandinsky
Paul Klee
Sztuka abstrakcyjna jest najtrudniejsz ze sztuk w ogle. Do tego
dochodzi fakt, e trzeba umie dobrze rysowa, mie wyostrzone
wyczucie kompozycji i koloru, a take co najwaniejsze trzeba by
rwnie prawdziwym poet.
Treci malarstwa jest samo malarstwo. Tu nie potrzeba niczego
rozszyfrowywa. Zwraca si ono radonie do kadego, dla kogo kada
forma jest ywa, a wic pena treci.
Vassily Kandinsky. Rozwaania o sztuce abstrakcyjnej, 1931

KIERUNKI AWANGARDY ROSYJSKIEJ

Kubofuturyzm
uczyzm-Rajonizm
wykreowanie sztuki abstrakcyjnej w 1915 r.
Do wybuchu wojny trwa nieprzerwanie stan ustawicznego fermentu,
burzliwych dyskusji, sporw, tworzenia i rozpadu grup.
Po okresie kubizmu nastpi okres futuryzmu a logicznym
nastpstwem abstrakcji dotyczcej pewnych partii przedmiotu
jest abstrakcja samego przedmiotu oto droga ku sztuce
abstrakcyjnej.
Centralnej przebudowie stosunkw spoecznych w Rosji towarzyszy
mia rwnie rewolucyjny przeom w dziedzinie plastyki. Totalne
przeobraenie caego otoczenia czowieka.

SUPREMATYZM
Celem Suprematyzmu bya sztuka sama w sobie, wolna od wszelkich
naturalistycznych odniesie, skupiona na wasnych moliwociach
i potwierdzajca supremacj czystej wraliwoci w sztuce.

KONSTRUKTYWIZM
Celem byo nadanie sztuce funkcji spoecznej. Konstruktywizm
odwoywa si do zdobyczy technicznych. Zrywajc z tradycyjn
praktyk artyci projektowa mieli wzory dla przemysu,
wprowadzajc sztuk do ycia codziennego.

PRZEDSTAWICIELE ROSYJSKIEJ AWANGARDY:

Kazimierz Malewicz 1879-1935

Michai arionow 1881-1964
Natalia Gonczarowa 1881-1962
Olga Rozanowa 1886-1918
Lubow Popowa 1889-1924
Aleksandra Ekster 1884-1949
Dawid Burliuk 1882-1967
Aristarch Lientuow 1882-1943
Wadimir Tatlin 1885-1953
Aleksander Rodczenko 1891-1956
El Lissitzky Lazar Markowicz Lisickij 1890-1941
Antoin Pevsner 1886-1962
Naum Gabo 1890-1977

SUPREMATYZM (ac. supremus najwyszy)

Kierunek w sztuce abstrakcyjnej stworzony przez Kazimierza
Malewicza, ktry ogranicza stosowanie formy do najprostszych figur
geometrycznych: kwadratu, prostokta, koa, krzya, prostej linii
komponowanych w dynamicznie ukady na paszczynie miay
wyraa doznanie szybkoci, lotu, energii.
Przewiadczony, e trwae wartoci sztuki stanowi wycznie walory
formy, dy do wyzwolenia jej z balastu wiata przedmiotowego i
wszelkiej ekspresji.
Nazwa kierunku podkrela supremacj czystego odczuwania
przestrzeni nad przedmiotowoci z sztuce.
Czarny kwadrat forma kluczowa, symbolizuje energetyczny wybuch
rozpoczynajcy nowy wiat. Ogniskuje wok siebie
suprematystyczn narracj rozpoczynajc cigi dynamicznie
przeksztacanych form, a do rozproszenia materii barwnej w
kosmicznej nieskoczonoci.
Czarny Kwadrat przedstawienie paszczyzny a zrazem odczucia
bezprzedmiotowego, transcendentna tre rzeczywistoci wyszego
wymiaru wypenionej duchow energi.
Kazimierz Malewicz

KONSTRUKTYWIZM 1913-1925
ac. constructio spojenie
Podkrelenie funkcjonalnej, celowej i racjonalnej konstrukcji
oglna zasada ksztatowania bryy zgodnie z logik konstrukcji.
Kierunek w plastyce z lat 20-30 dominujcy w Rosji i oddziaywujcy
silnie na sztuk europejsk. Stanowi punkt wyjcia do nauczania w
Bauhausie gdzie splt si z pokrewnymi ideami holenderskiej grupy
De Stijl.
W Polsce wywar wpyw na czonkw grup Blok, Preasens i a.r.
Rozwj kierunku szed w kierunku zastosowania w architekturze
wynikw uzyskanych z eksperymentw konstruktywistycznych, przy
wykorzystaniu nowych technik i materiaw (szko i elbeton).
Przedstawiciele:
Wadimir Tatlin 1885-1953
Aleksander Rodczenko 1891-1956
El Lissitzky Lazar Markowicz Lisickij 1890-1941
Antoin Pevsner 1886-1962
Naum Gabo 1890-1977

 Twrca Wadimir Tatlin; w 1913 wystawi kompozycje reliefowe

z rnych materiaw, pniej podwieszone konstrukcje
przestrzenne.
Haso kierunku synteza sztuki, nauki, wiedzy technicznej.
Sztuka miaa by wanym czynnikiem organizacji ycia
i ksztatowania wiadomoci jako instrument informacji i agitacji.

1920 rozam w grupie:

1. Produktywizm
Zesp skupiony wok Tatlina dy do wprzgnicia sztuki w sub
rewolucji i wykorzystania eksperymentw konstruktywistycznych
w budownictwie i sztuce uytkowej. Artysta musia by przede
wszystkim technikiem.
2. Grupa pod wodz Gabo i Pevsnera wraz z Malewiczem uwaajc,
e prawdziwej sztuki nie da si poczy z utylitaryzmem,
wystpowaa w obronie czystego konstruktywizmu zarzucajc
Tatlinowi maszynowy romantyzm.
1920 Gabo i Pevsner ogosili w Moskwie Manifest realistyczny.
Koncentracja uwagi na badaniu czystej formy, barwy, rytmu
i wspzalenoci miedzy nimi, w oderwaniu od realizmu.

PIET MONDRIAN 1872-1944

Nieartystyczny yciorys. Racjonalny rozwj twrczy przypomina
bardziej wywd logicznej tezy ni dugotrway proces ksztatowania
si ywej indywidualnoci.
Pnocny ekspresjonizm i typowa dla krajw protestanckich
skonno do mistycyzmu spotkay si z waciwym dla Holendrw
racjonalizmem i rygorem.

1892 -1897 studia w amsterdamskiej ASP

w Amsterdamie do 1911
1912 - 1914 Pary - przyjedajc ma 39 lat
1914 1919 Holandia
1919 1938 Pary
1938 1940 Anglia
1940 - 1944 Nowy Jork

Pary 1912 - 1914

Zainteresowanie kubizmem. Przyswaja zaoenia kubizmu
przeksztaca systematycznie motywy, likwiduje wszystko co byo nie
do pogodzenia z kubistyczn dyscyplin, zachowujc wietlisto
i lekko kolorw.
Kubistyczne rygory stosowa nie po to by dochodzi do
przedmiotu ale by wychodzi poza przedmiot zachowujc tylko
porzdek rytmw i przeciwstawie.
Decydujcy krok ku abstrakcyjnej koncepcji obrazu i samej
twrczoci malarskiej.
Holandia 1914 1919
Styl oceaniczny obserwacja ruchliwej i zmiennej morskiej
powierzchni, seria sprowadzajca si do znakowania geometrycznego
minusw i plusw.
1917 barwne prostokty i odcinki linii swobodnie rozmieszczone na
paszczynie.
1918 prostokty podporzdkowane regularnej siatce podziaw.

NEOPLASTYCYZM
Neoplastycyzm sprowadza rodki wyrazu do dwch podstawowych
linii: pionowej i poziomej oraz trzech podstawowych barw: tej,
niebieskiej i czerwonej.
Gwnym zadaniem i ostatecznym celem sztuki byo przeobraenie
ycia spoecznego przez uwolnienie czowieka od nurtujcych go
sprzecznoci i konfliktw majcych swe rdo w indywidualizmie.
Dlatego te artysta musia odrzuci wszystko to, co w naturze byo
indywidualne, czyli przypadkowe, zmienne i wymykao si kontroli
intelektu.
W malarstwie powinno si wykorzystywa kolory podstawowe, tzn.
tak czyste, jak to jest moliwe. W ten sposb s wyabstrahowanymi
od emocji i uczu kolorami naturalnymi.

 1920 Neoplastycyzm rozprawa teoretyczna o zasadach sztuki

dedykowana ludziom przyszoci wydana po francusku.
Opis wewntrznej konstrukcji rzeczywistoci - poszukiwanie w tym
co szczegowe tego co uniwersalne.
Istota bytu przejawia si w odwiecznym dualizmie pierwiastka
cielesnego i duchowego, kobiecego i mskiego, linii poziomej
i pionowej, krzy przecicia stanowi prastary symbol kosmicznego
porzdku i jednoci.
Prawo rzdzce kosmosem przejawia si w walce przeciwiestw,
ona stanowi podstawowy czynnik rozwoju, gwn cech jest
dwukierunkowo: PION i POZIOM podstawowe osie wszechwiata.
PION siy aktywne, ducha (kosmosu), mska
POZIOM sia bierna, materii (ciao, ziemia), eska
Postulaty neoplastyczne zawieraj element mylenia utopijnego,
sprowadzaj dziaalno artysty do poszukiwania absolutu,
nowej formy, ktra bdzie odpowiednia dla nowego wiata.
Kada praca kolejny krok na przd w drodze eliminacji wszelkich
elementw rzeczywistych na rzecz obrazowania tego, co absolutne
i uniwersalne.

Nowy Jork 1940 - 1944

W Nowym Jorku znalaz potwierdzenie, e neoplastycyzm jest

demonstracj czystego porzdku.
Rwnowaga pochodzca z kontrastujcych i neutralizujcych
przeciwiestw unicestwia pierwiastki indywidualne, tak jak
poszczeglne osobowoci i w ten sposb tworzy przysze
spoeczestwo jako jedno realn.
Metropolia stanowia ucielenienie abstrakcyjnoci i obrazu
natury uporzdkowanej z woli czowieka radosna i harmonijna
wizja wiata.

GRUPA DE STIJL 1917 - 1928

Holenderskie ugrupowanie zaoone przez Theo van Doesburga;

nazwa pochodzi od holenderskiego sowa stijl styl.
W twrczoci osb zwizanych z tym ugrupowaniem uwidaczniaj si
charakterystyczne cechy stylu: prostoktno i stosowanie czystych
kolorw (czerwony, niebieski, ty, czarny, biay, szary), brak
dekoracji, wiara w abstrakcj i postawa odrzucajca natur na rzecz
dzie rk ludzkich.
Czonkowie grupy:
Theo van Doesburg 1883-1931
Piet Mondrian
Vilmos Huszar 1884 1960 malarz
Georges Vantongerloo 1886 1965 teoretyk, rzebiarz
Jacobus Johannes Pieter Oud 1890 1963 architekt
Gerrit Thomas Rietveld 1888 1964 architekt, projektant

Gerrit Rietveld, Dom Pani Schroeder, Utrecht 1924

Will zaprojektowano dla pani dr Truus Schrder-Schrder i jej

trjki dzieci w 1924 r. Dom zosta zbudowany wg podstawowych
zasad estetyki grupy De Stijl, pod znaczcym wpywem twrczoci
Pieta Mondriana geometryczne, biae paszczyzny, proste porcze,
prostoktne otwory okienne z czarnymi obramowaniami.
Elementaryzm nakazywa podzielenie budynku na czci skadowe,
jednakowo znaczce w projektowaniu i odbiorze. Obiekt przesta by
caoci z wyodrbnionymi szczegami sta si sum specjalnie
izolowanych czci.

DADAIZM (1915-1920)
1. Hans Arp 1921 na amach Dada in Tirol:
Owiadczam niniejszym, e Tzara
wymyli sowo dada 6 lutego 1916 okoo
godziny szstej po poudniu. Wraz z
dwanaciorgiem moich dzieci byem przy
tym, kiedy Tzara wypowiedzia to sowo
po raz pierwszy... Nastpio to w Cafe de
la Terrasse w Zurychu, pamitam nawet,
e miaem precelek wetknity w lew
dziurk w nosie.
2. Richard Huelsenbeck replikuje Arpowi:
Sowo dada odkryem przypadkowo
razem z Ballem w sowniku niemieckofrancuskim, kiedymy szukalimy
pseudonimu artystycznego dla pani Le
Roy, piosenkarki wystpujcej w naszym
kabarecie. We francuskim dada oznacza
konia na kiju.
15 czerwca 1916 r. na amach Cabaret Voltaire sowo dada pojawio
si pierwszy raz w druku.

ZRICH 1915-1920
Tristan Tzara 1899-1963
Hugo Ball 1886-1927
Marcel Janco 1895-1984
Hans Arp 1887-1966
Richard Huelsenbeck 1892-1974
BERLIN 1918-1923
Rauol Hausmann 1886-1970
Hannah Hch 1885-1978
Georg Grosz 1893-1959
Otto Dix 1891-1961
KOLONIA 1918-1920
Max Ernst 1891-1976
HANNOWER

Kurt Schwitters 1887-1948

NOWY JORK 1915-1920
Man Ray 1890-1976
Francis Picabia 1878-1953
Marcel Duchamp 1887-1968

PIERWSZA WOJNA WIATOWA 1914-1918

Nikt z nas nie ceni zbytnio tego rodzaju odwagi, jakiej trzeba, by da si
zastrzeli w imi narodu, ktry w najlepszym przypadku jest kartelem
handlarzy futer i spekulantw skr, a w najgorszym kulturalnym
stowarzyszeniem psychopatw, ktrzy jak na przykad Niemcy
maszeruj z tomem Goethego w plecaku i nakuwaj na swoje bagnety
Francuzw i Rosjan.
[Richard Huelsenbeck]

DADA SZEROKO POJTA POSTAWA YCIOWA

Rewolta artystyczna, protest przeciwko wojnie, buruazyjnej
kulturze, wyzwanie rzucone mieszczaskiej hipokryzji i
chrzecijaskiej moralnoci; wiadoma prowokacja omieszajca
pustk kryjc si za wzniosymi hasami: Ojczyzna, Honor, Bg,
Moralno tzw. najwitszymi ideaami ludzkoci, za ktre miliony
wysano na mier.

DADA SZEROKO POJTA POSTAWA YCIOWA

Pragnienie nieograniczonej wolnoci, negacja wszelkich uznanych
wartoci, form ycia spoecznego i wszystkich aspektw wspczesnej
cywilizacji.
Krytyczna refleksja nad stanem wspczesnej cywilizacji, kultury i
sztuki.
Krytyka buruazyjnego wizerunku artysty.
Destrukcja sztuki jako przedmiotu kultu estetycznego prowadzca do
stworzenia antysztuki pozbawionej norm i prawide, podwaajcej
od wewntrz przyjte reguy
i definicje sztuki sztuka kontestujca sama siebie.
wiadoma prowokacja, skandal, art, absurdalny dowcip, drwina,
dziaalno autoironiczna dca do autodestrukcji, do zanegowania
sensu twrczoci artystycznej.

Dada nie oznacza nic, Dada powstaje w ustach. Zwraca si przeciw

stuleciom, w ktrych duch ludzki kroczy ku odnalezieniu sensu,
prbuje dokona zwrotu wstecz, ponownie przywie czowieka do
godziny zerowej - Dada jest dziewiczym zarazkiem czystego absurdu
i supernegacji.
Tristan Tzara Manifest dadaistyczny 1918

Odrzucenie tradycyjnej estetyki, konwencjonalnych technik

artystycznych, stylistyczne nowatorstwo:
akceptacja przypadku jako nowego bodca twrczoci artystycznej
przedmiot gotowy ready made
przedmiot znaleziony objets trouves
fotomonta, specyficzne uycie kolau
asambla [zbir] poczenie przedmiotw lub ich czci
wystpienia przed publicznoci czy wsplne akcje zapowiadaj
pojawienie si happeningu
poezja fonetyczna, muzyka bruistyczna
Dadaizm zapocztkowa cigle obecny w sztuce wspczesnej nurt
antysztuki obejmujcej dziea, ktre zawieraj refleksj o sensie
sztuki i jej granicach. Wysiki dadaistw zmierzajce do zniszczenia
sztuki zostay uznane za najgbsz jej reform.

SURREALIZM LUB NADREALIZM

ruch intelektualny pragncy uniezaleni wyobrani artysty od form
logicznego mylenia, opierajc twrczo na skojarzeniach pyncych
z podwiadomoci i marze sennych, wyraajcych si w
niepowizanych ze sob obrazach fantastycznych, w nienaturalnych
zestawieniach i kompilacjach.
Gwnym deniem surrealistw byo pene wyzwolenie osobowoci
czowieka pojte jako ujawnianie utajanych pragnie i marze
przytoczony i zepchnitych w podwiadomo przez prymat rozumu,
rozsdku i obowizku.
Program surrealizmu nie mia charakteru estetycznego, traktowany
by jako wiatopogld, doktryna, stanowisko filozoficzne.
Surrealizm otworzy przed twrcami i odbiorcami nowe obszary
wyobrani, wpyn na ksztatowanie si sztuki popularnej.
Andre Breton:
Manifest surrealizmu 1924
Surrealizm i malarstwo 1928
Drugi manifest surrealizmu 1930

TECHNIKI SURREALISTW

Frota frotage [pocieranie]

Grata grattages [drapanie]
Dekalkomania
Kola - collage
Fotomonta
Asambla assamblage [zbir]
Klasyfikacja malarstwa surrealistycznego
pod ktem uywanych rodkw i form

Wizanie czytelnych elementw rzeczywistoci w zaskakujc cao;

odbieranie codziennej zwykoci przedmiotom przez obdarzanie ich
obcymi waciwociami oksymoron malarski.
Tworzenie ze znanych elementw nowych niezwykych wiatw.
Kreowanie rzeczywistoci cakowicie wysnutej z fantazji, nierzadko
bliskiej sztuce abstrakcyjnej.

MALARSTWO METAFIZYCZNE
Nurt malarstwa woskiego, ktry wyprzedzi pojawienie si surrealizmu,
zainicjowany przez Giorgio de Chirico w 1911 r. inspirowany
romantyzmem, filozofi, archeologi, mitologi i sztuk antyczn.
Giorgio de Chirico 1888-1978
Alberto Savinio 1891-1952
Carlo Carr 1881-1966
Giorgio Morandi 1890-1964

PRZEDSTAWICIELE SURREALIZMU:

Max Ernst
Yves Tanguy
Salvador Dali
Metoda paranoiczno-krytyczna, od 1930
Joan Mir
Ren Magritte
Paul Delvaux
Hans Bellmer
Roberto Matta
Victor Brauner

NOWA RZECZOWO (niem. Neue Sachlichkeit),

take: REALIZM MAGICZNY
kierunek w sztuce niemieckiej przeomu lat 20. i 30. XX w.,
przeciwstawiajcy si ekspresjonizmowi i abstrakcjonizmowi. Artyci
tego nurtu zastpili wizyjno i symbolizm ekspresjonizmu
przedstawiajc rzeczywisto obiektywnie, czsto o zabarwieniu
satyrycznym. Zamiast ku abstrakcjonizmowi, zmierzali ku realizmowi
(czy wrcz naturalizmowi), czasem do brutalnemu i cynicznemu.
Ich sztuka bya reakcj na spoeczn, polityczn i gospodarcz
sytuacj w powojennych Niemczech.
Do twrcw tego nurtu zalicza si m.in. George Grosza, Otto Dixa,
Maxa Beckmanna, Christiana Schada, Aleksandra Kanoldta.
Twrc pojcia "Nowa Rzeczowo" by G. F. Hartlaub, dyrektor
muzeum sztuki (Kunsthalle) w Mannheim. Nazwa tym okreleniem
wystaw, ktra odbya si tam w 1923. Inn nazw nurtu, "Realizm
Magiczny", stworzy w 1925 Franz Roh (pojawia si ona w jego
ksice Nach-Expressionismus).

SZTUKA POLSKA 1918-1939

KIERUNKI I GRUPY ARTYSTYCZNE
DWUDZIESTOLECIA MIDZYWOJENNEGO
w kolejnoci powstania:

FORMICI
BUNT. EKSPRESJONIZM POZNASKI
RYTM
KOLORYZM
BRACTWO WITEGO UKASZA
KONSTRUKTYWIZM (Blok, Praesens, a.r.)
ARTES
GRUPA KRAKOWSKA

FORMIZM
polski awangardowy kierunek literacko-artystyczny rozwijajcy si w
Polsce, w latach 1917-1922, pokrewny kubizmowi, ekspresjonizmowi,
futuryzmowi. By jedn z dwu, obok unizmu, oryginalnie polskich
formacji awangardowych.
Pierwsza wystawa prac formistw odbya si w Krakowie w 1917 r. pod
nazw Ekspresjonici polscy. Pniej grupa przyja nazw Formici i
poza Krakowem obja rodowiska Warszawy, Lwowa i czciowo
Poznania.
Rozlegy i elastyczny program, uznanie autonomii dziaania
artystycznego i przekonanie o koniecznoci dokonania radykalnych
zmian w zakresie kreacji artystycznej, poczyo w obrbie tego nurtu
wiele wybitnych indywidualnoci artystycznych okresu dwudziestolecia
midzywojennego. Mimo rnorodnoci postaw, wsplne byo dla nich
zainteresowanie zagadnieniem formy, ktrej przypisywali nadrzdn
rol. Sprzeciwili si naturalizmowi - wiernemu przedstawianiu
rzeczywistoci w sztuce.
Grupa zaprzestaa dziaalnoci w 1922 r.

PRZEDSTAWICIELE FORMIZMU

Tytus Czyewski 1880-1945

Andrzej Pronaszko 1888-1961
Zbigniew Pronaszko 1885-1958
Leon Chwistek 1884-1944
Stanisaw Ignacy Witkiewicz - Witkacy 1885-1939
Tymon Niesioowski 1882-1965
Konrad Winkler 1882-1962
Jan Hrykowski 1891-1971
Jacek Mierzejewski 1884-1925
Romuald Kamil Witkowski 1876-1950
August Zamoyski 1893-1970

ZBIGNIEW PRONASZKO:
"Malarstwo nie moe by powrotem do natury, malarstwo musi by
zawsze powrotem do obrazu. Obrazem za jest celowe, logiczne
wypenienie pewnymi okrelonymi formami pewnej przestrzeni,
stanowicej w ten sposb jednolity, niezmienny organizm."

STANISAW IGNACY WITKIEWICZ - WITKACY 1885-1939

"Musz przede wszystkim zaznaczy, e teoretycznym formist, a
waciwie wyznawc teorii Czystej Formy, byem od szesnastego
roku ycia. [...] Chodzio mi o przywrcenie malarstwu rangi sztuki,
ktr w epoce realizmu utracio, o rwnouprawnienie go z muzyk,
o ktrej "wyszoci" nad realistycznym malarstwem mwio si
wtedy pomidzy muzykami.

Stanisaw Ignacy Witkiewicz,

Nowe formy w malarstwie i wynikajce std nieporozumienia, 1919

FIRMA PORTRETOWA od 1924 r.

Portrety moje s w piciu gatunkach:
Typ A- najbardziej wylizany i najdroszy.
Typ B- charakterystyczny. Pewne uproszczenia, podkrelenia cech,
robota mniej wylizana.
Typ C- zbliony do Czystej Formy, czyli z punktu widzenia krytykw
i laikw karykatura i deformacja. Wykonana przy uyciu C2H5OH.
Obecnie wykluczone. Bdzie kiedy wielk rzadkoci.
Typ D- to samo bez C2H5OH
Typ E- intuicyjnie osignity wynik typu A i B, bez kopiowania natury
jako takiej, tzn. inne rodki ujcia formy.

BUNT
EKSPRESJONIZM POZNASKI 1918-1920
Awangardowa grupa artystyczna powstaa wok poznaskiego
dwutygodnika literacko-artystycznego Zdrj [1917-1922].
Uprawiali ekspresjonistyczne malarstwo i grafik (g. drzeworyt)
Przedstwiciele:
Jerzy Hulewicz 1886-1941
Stanisaw Kubicki 1889-1942
Wadysaw Skotarek 1894-1969

Artyci Buntu dziaali na styku dwch kultur: polskiej i niemieckiej,

wsppracowali z awangardowymi rodowiskami Berlina i
Monachium: z Galeri Der Sturm oraz grupami Die Brcke i Der
Blaue Reiter.
Program Buntu by bliski zaoeniom polskich formistw.
Proponowali rewolucyjne zmiany w zakresie formy i teorii sztuki. W
emocjonalnej sztuce ekspresjonizmu znajdowali form protestu
przeciwko sztuce naturalistycznej i impresjonistycznej.
1918 pierwsza wystawa i manifest:
Mina era Matejki... Wielkie malarstwo polskie zamyka
Stanisaw Wyspiaski

KONSTRUKTYWIZM POLSKI

Konstruktywizm - pojcie formy zastpuje konstrukcja i funkcja

Inspiracje polskiego konstruktywizmu:
Awangarda rosyjska: suprematyzm i konstruktywizm
Bauhaus
Grupa De Stijl: neoplastycyzm

W myl zasady uniwersalizmu i kolektywizmu konstruktywici

wystpowali przeciw indywidualizmowi i subiektywizmowi w sztuce.
Kluczow ide ich doktryny artystycznej bya budowa
abstrakcyjnego dziea sztuki oparta na uniwersalnych prawach,
ktre trzeba odkry na drodze eksperymentu i analizy.
Poddany bezwzgldnej dyscyplinie artysta mia dy do osignicia
maksymalnej czystoci i cisoci form zgodnie z normami estetyki
maksymalnej ekonomii.
Struktura dziea miaa odzwierciedla - na mocy analogii - prostot i
logik budowy maszyn.
Konstruktywici postulowali mechaniczne wykonanie dziea i
posugiwanie si nowym, przemysowym materiaem.
Tradycyjne pojcie pikna zastpili pojciem spoecznej uytecznoci
sztuki.

WADYSAW STRZEMISKI 1893-1952

1916 amputacja ramienia i nogi, straci wzrok w jednym oku.
W czasie rewolucji kontakty z moskiewsk awangard, wsppraca w
Witebsku z Malewiczem.
1920 lub z Katarzyn Kobro.
1922 powrt z on do Polski.
1923 Wystawa Nowej Sztuki w Wilnie organizator.
1931 wykada typografi w Szkole Technicznej w odzi.
Po II wojnie wykadowca WSSP w odzi, oskarony o formalizm,
zwolniony z pracy 1950; umiera na grulic.
Prace teoretyczne:
1928 Unizm w malarstwie
1931 [wspautor z Katarzyn Kobro] Kompozycja przestrzeni.
Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego Biblioteka a.r. nr 2
1935 Typografia funkcjonalna Biblioteka a.r. nr 6
Teoria widzenia wydana 1958
Obraz powinien by jednolity i paski. Dramatyzmowi barokowemu
naley przeciwstawi unizm malarstwa.

UNIZM 1930-1934
ac.unio - jedno
Koncepcja artystyczna Wadysawa Strzemiskiego, ktrej podstawy
teoretyczne zawar w rozprawie Unizm w malarstwie 1928
Biblioteka Preasensu [pierwsza wersja 1927]
Unizm w malarstwa polega na jednozgodnoci wszystkich elementw
obrazu z jego danymi przyrodzonymi, e pasko caej powierzchni
obrazu jest jego cech przyrodzon, a wiec e cay obraz po
namalowaniu powinien tworzy powierzchnie jednolicie pask.
Obraz powinien by jednolity i paski. Dramatyzmowi barokowemu
naley przeciwstawi unizm malarstwa.
Cechy:
ujednolicenie powierzchni i jednolite natenie abstrakcyjnej formy,
unifikacja paszczyzny
subtelne zestawienia kolorystyczne sprowadzane do jednego tonu,
monochromatyzm
jednostajnie zagszczone wypenienie paszczyzny reliefowo
wypukymi, swobodnie wijcymi si liniami zwizanymi organicznie z
paszczyzn ptna i jego prostoktn form.

KATARZYNA KOBRO 1898-1951

1917-1920 studia w moskiewskim Sowmasie [Wolne Pracownie
Artystyczne]
1920 przenosi si do Smoleska, gdzie wykada rzeb w szkole
ceramiki i bierze lub z Wadysawem Strzemiskim
1921wsporganizuje smolesk fili grupy Unowis
1922 razem z mem przekracza nielegalnie granic Polski
1924 otrzymuje polskie obywatelstwo
1936 rodzi si Nika [zm.2001]
1945 oddaje swoj twrczo do MS
1946 nie zostaje przyjta do Zwizku Artystw, zarabia robic filcowe
maskotki
1947 separacja i kolejne rozprawy sdowe o opiek nad dzieckiem
1949 oskarenie w sprawie o odstpstwo od narodowoci polskiej
w czasie wojny [sd i wizienie, 1950 uniewinnienie]
1950 rozpoznanie raka, powrt do odzi
1951 umiera, pochowana na dzkim Cmentarzu Doy w czci
prawosawnej
Do lat 70-tych XX traktowano twrczo Kobro jako drugorzdn
w stosunku do sztuki Strzemiskiego

 1925-1933 powstaje cykl dziewiciu kanoniczych kompozycji.

Radykalna koncepcja rzeby nie ksztatujcej formy a przestrze;
rzeby pozbawionej bryy, ograniczonej do czystych podziaw
przestrzennych.
Rzeba ma by otwart na przestrze kompozycj a nie zwart bry;
rzeba wyznacza podziay przestrzeni.
Przeksztacenie rzeby-bryy w konstrukcje przestrzenne,
abstrakcyjne i autonomiczne.
Organizowanie przestrzeni za pomoc zharmonizowanych wedug
matematycznych regu i zotego podziau paszczyzn.
W rzebie tej nie mona oddzieli tego co zewntrzne od tego co
wewntrzne; nie zostaje ona otoczona przez przestrze, ale zamyka
przestrze w sobie.
Zrywa z tradycj XIX wiecznej koncepcji rzeby pomnika czy posgu.
Konstrukcje pikne i pene harmonii, doskonae w proporcjach, nie
ograniczone do cisego rygoryzmu ktw prostych, operuj te
formami pynnymi.

HENRYK STAEWSKI 1894-1990

1913-1919 studia w warszawskiej SSP
1923 uczestnik wileskiej Wystawy Sztuki
od 1924 wyjazdy do Parya [poznaje Mondriana i Seuphora]
1929-1931 pomaga w pozyskiwaniu prac do Midzynarodowej
Kolekcji Sztuki Nowoczesnej w odzi
1930-1931 czonek Cercle et Carre
1931-1936 czonek Abstractin-Creation
1955 powrt do abstrakcji, dziea oparte na racjonalnej dyscyplinie
geometrii.

Technika, nauka i sztuka s w swej istocie abstrakcyjne i maj wsplny

cel zdobywanie nowej wiedzy.

1. BLOK (1922-1926)
Wadysaw Strzemiski
Katarzyna Kobro
Henryk Staewski
Mieczysaw Szczuka
Teresa arnowerwna
Maria Nicz-Borowiakowa
Henryk Berlewi
Aleksander Rafaowski
2.
PRAESENS (1926-1930)
Wadysaw Strzemiski
Katarzyna Kobro
Henryk Staewski
Maria Nicz-Borowiakowa
Aleksander Rafaowski
Barbara i Stanisaw Brukalscy
Szymon Syrkus
Bohdan Lachert
3. a.r. (Artyci Rewolucyjni) (od 1929)
Wadysaw Strzemiski
Katarzyna Kobro
Henryk Staewski
Karol Hiller
Julian Przybo
Jan Brzkowski

BLOK KUBISTW SUPREMATYSTW I

KONSTRUKTYWISTW (GRUPA BLOK) 1924-1926
Ruch konstruktywistyczny w Polsce zainicjowaa w 1923 r. Wystawa
Nowej Sztuki w Wilnie, w nastpstwie ktrej ukonstytuowa si w
Warszawie Blok Kubistw, Suprematystw i Konstruktywistw.
Dwie wystawy; 11 numerw czasopisma BLOK
Polaryzacja stanowisk:
1. idea autonomii sztuki, przeciwstawienie hasu podporzdkowania
sztuki wymogom spoecznej uytecznoci
[Strzemiski, Kobro i Staewski]
2. twrczo artystyczna ma funkcj instrumentaln, utosamian
z
prac produkcyjn; zastosowanie nowych rozwiza wycznie do
projektowania form przemysowych, wyposaenia wntrz, typografii i
mody [Szczuka i arnowerwna].

GRUPA PRAESENS [czas teraniejszy] 1926-1929

W 1926 zaoenia programowe Bloku przeja grupa Praesens
[Warszawa] utworzona z inicjatywy Szymona Syrkusa, gwnie przez
funkcjonalistycznych architektw oraz niektrych czonkw Bloku.
1926 i 1930 dwa numery pisma Preasens
Od 1930 kontynuacja w pimie Dom Osiedle Mieszkanie Polskiego
Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej
Program postulowa:
spoeczn przydatno dziaania artysty
powizanie form twrczoci z nowoczesn organizacj ycia
uytkowo sztuki
zagadnienie zwizku przemysu budowlanego z nowym typem
budownictwa mieszkaniowego
architektura funkcjonalna stanowi syntez estetyki i spoecznych
zada sztuki
redukcja bry i powierzchni do prostych form i rozwiza pionowopoziomych

a.r. 1929-1936
artyci rewolucyjni, awangarda rzeczywista
Dziaalno Praesensu kontynuowaa grupa a.r. utworzona przez
plastykw: Wadysawa Strzemiskiego, Katarzyn Kobro, Henryka
Staewskiego oraz poetw: Juliana Przybosia i Jana Brzkowskiego
Strzemiski: a.r. nie oznacza nic, nazwa abstrakcyjna
1929-1933 Koluszki [mieszkaj Strzemiski i Kobro], pniej
1933-1936 d
Program:
racjonalizm, walka z tradycjonalizmem, prostota rodkw wyrazu
Dziaalno na polu wydawniczym: Biblioteka a.r. 7 pozycji
Komunikaty a.r. 1930 i 1932
Szczeglnym dokonaniem grupy byo stworzenie Midzynarodowej
Kolekcji Sztuki Nowoczesnej, ktra staa si zalkiem zbiorw
Muzeum Sztuki w odzi.

GRUPA ARTES 1929-1937 Lww

Artes ac.- sztuki
Twrczo artystw cechoway inspiracje twrczoci Fernanda Legera
a od1931 dominowa w niej surrealizm o lirycznym zabarwieniu
PRZEDSTAWICIELE
Marek Wodarski w. Henryk Streng 1903-1976
Jerzy Janisch 1901-1962
Aleksander Krzywobocki 1901-1979

GRUPA KRAKOWSKA I 1932-1937

Ugrupowanie artystyczne utworzone przez lewicujcych studentw
ASP w Krakowie. Twrczo pokrewna pnemu kubizmowi,
skaniajca si ku formie abstrakcyjnej.
PRZEDSTAWICIELE
Sasza Blonder 1909-1949
Maria Jarema 1908-1958
Jzef Jarema 1900-1974
Adam Marczyski 1908-1985
Leopold Lewicki 1906-1973
Stanisaw Osostowicz 1906-1939
Jonasz Stern 1904-1988
Henryk Wiciski 1908-1943

GRUPA RYTM 1922-1932

W nazwie grupy odbijaa si skonno do akcentowania walorw
rytmicznych dziea, uzyskiwana czsto dziki stylizacji motyww
ze sztuki ludowej.
Prba poczenia tradycji i nowoczesnoci
Sztuka dekoracyjna i atwa w odbiorze, czsto czona z art dec

Przedstawiciele:
Eugeniusz Zak 1884-1926
Rafa Malczewski 1892-1965
Zofia Stryjeska 1891-1976
Roman Kramsztyk 1885-1942
Ludomir ledziski 1889-1980
Wacaw Borowski 1885-1954
Wadysaw Skoczylas 1883-1934
Henryk Kuna 1879-1945
Edward Wittig 1879-1941

STOWARZYSZENIE POLSKICH ARTYSTW GRAFIKW

RYT 1925-1939
Zdominowao polsk grafik, doprowadzajc technik drzeworytu do
wyjtkowej perfekcji i artystycznego mistrzostwa.
Artyci:
Wadysaw Skoczylas
1883-1934
Edmund Bartomiejczyk
1895-1950
Stanisaw Ostoja-Chrostowski
1897-1947
Tadeusz Kulisiewicz
1899-1988

KAPICI 1924-1934
Nazwa pochodzi do skrtu KP czyli KOMITET PARYSKI
[Komitet Paryskiej Pomocy dla Wyjedajcych Studentw na Studia
Malarskie do Francji] utworzony w 1923 przez Jzefa Pankiewicza
w celu zebrania funduszy na zorganizowanie filii krakowskiej ASP
w Paryu.
1924 wyjazd do Parya grupy modych malarzy wywodzcych si
z pracowni Jzefa Pankiewicza, powrt 1931 [zamiast 7 miesicy
zostali 7 lat].
Po powrocie do Polski stali si gwnymi propagatorami francuskiego
postimpresjonizmu, unikali wszelkiej symboliki i narracji,
ostentacyjnie malowali proste tematy: pejzae, martwe natury,
postacie we wntrzu.
Kapici nie tworzyli adnych doktryn artystycznych, ich jedynym
zaoeniem byo malarskie rozstrzygnicie ptna, gra stosunkw
i dziaa plastycznych.
Wielu z nich pracowao pniej w szkolnictwie artystycznym, dziki
czemu mieli duy wpyw na malarstwo polskie, zwaszcza na rozwj
nurtu kolorystycznego przed i po II wojnie.

KAPICI 1924-1934

Jan Cybis 1897-1972

Hanna Rudzka-Cybisowa 1897-1988
Zygmunt Waliszewski 1897-1936
Artur Nacht-Samborski 1898-1974
Jzef Czapski 1896-1993
Piotr Potworowski 1898-1962

"Dla malarstwa tre, przedmiot, czy natura zawsze tylko byy

pretekstem do zestawie gry malarskiej, do abstrakcji form i barw.
Jan Cybis

BRACTWO W.UKASZA 1925-1930

Bractwo zakadaj uczestnicy pierwszego pleneru w Kazimierzu
Dolnym: profesor Tadeusz Pruszkowski [1888-1942] i jego studenci
z warszawskiej Szkoy Sztuk Piknych:
Bolesaw Cybis 1985-1957
Jan Gotard 1898-1943
Antoni Michalak 1899-1975
Jan Wydra 1902-1937
Czesaw Wdowiszewski 1904 -1982
Jan Zamoyski 1901-1986
Teresa Roszkowska 1904-1992
Zaoenia artystyczne grupy:
Nawizywanie do tradycji sztuki dawnej.
Historyczna stylizacja, przetwarzanie i czenie dawnych konwencji.
Malowali kompozycje historyczne, pejzae, portrety, sceny rodzajowe,
biblijne.
Na pierwszy plan wysuwali kunszt malarski i perfekcjonizm
warsztatowy.

KLASYCY RZEBY XX WIEKU

Constantin Brncui 1876-1957
Artysta rumuski tworzcy w Paryu. Ucze A. Rodina,
twrca rzeb figuratywnych, w ktrych artysta dokonuje
syntetycznych uproszcze formy na granicy abstrakcji, o
gadkiej wypolerowanej powierzchni.
Alberto Giacometti 1901-1966
rzebiarz szwajcarski, pocztkowo zwizany z surrealizmem,
po wojnie stworzy wasn odmian figuracji, opart na
wydueniu proporcji postaci ukazanych bez anatomicznych
szczegw i cech indywidualnych, o bogatej fakturalnie,
organicznej powierzchni.
Henry Moore 1898-1986
rzebiarz angielski, przedstawiciel rzeby organicznej o
charakterze zarwno figuratywnym, jak i abstrakcyjnym.
Alexander Calder 1898-1976
rzebiarz amerykaski, twrca metalowej rzeby kinetycznej
(ruchomej) tzw. mobili o charakterze abstrakcyjnym.
Alberto Giacometti, Plac II, 1948-49

Alberto Giacometti, Idcy, 1960

CECHY FORMY:
1.Rzeba wolnostojca (penoplastyczna
2.Figuralna
3.Otwarta na przestrze
4.Ukazana w rozkroku
5.Dynamiczna
6.Uproszczenia anatomii (syntetycznie
ukazana forma czowieka)
7.Zaburzenia proporcji (wyduenie
postaci, drobna gowa, due stopy)
8.Bogata, porowata faktura
(organiczno powierzchni)
9.Brak indywidualnego charakteru
postaci (anonimowo czowieka)
10. Odlana z brzu i patynowana

MEKSYKASKIE MURALE I REALIZM MAGICZNY

Artyci:
Diego Rivera
David Alfaro Siqueiros
Jose Clemente Orozco
Frida Kahlo
Rufino Tamayo
Murale - monumentalne malowida zdobice ciany gmachw
publicznych w Meksyku (malowane take w USA).
Malarstwo tego typu byo przede wszystkim wynikiem nastrojw
po rewolucji 1910 r. i kwito jeszcze w latach 50. XX wieku. W
treciach ukazywanych w muralach istotn rol odgrywaj idee
meksykaskiej rewolucji spoecznej, idei komunistycznych oraz
krytyka kapitalizmu i imperializmu, a take wtki historii i
mitologii cywilizacji prekolumbijskich.
W formie malowide widoczne s inspiracje malarstwem baroku,
sztuk Aztekw i Majw poczone z wpywami surrealizmu i
awangard Europy.

KIERUNKI AWANGARDOWE
2 po. XX wieku
Abstrakcyjny ekspresjonizm Informel 1946 r. 1956 r.

Action painting (malarstwo gestu)

Taszyzm
Malarstwo materii

Nowa Figuracja 1946 r. 1970 r.

Kierunki abstrakcji geometrycznej:
Abstrakcja pomalarska 1956 r. 1965 r.
Op- Art l. 50-60 te XX w.
Minimal Art (minimalizm) l. 60-te XX w.
Neodada (neodadaizm) od 1956 r. do po. l. 70-tych XX w.

Nowy Realizm Francja

Fluxus Niemcy i inne kraje Europy
Arte povera Wochy

Pop Art. (sztuka popularna) 1956 r. 1974 r.

Hiperrealizm (superrealizm, fotorealizm) 1965 r. 1980 r.
Konceptualizm (sztuka pojciowa) od 1967 r.
Land art (sztuka ziemi) od 1968 r.
Graffiti od l. 80-tych XX w.
Neoekspresjonizm, Neue Wilde (Nowi dzicy) l. 80-te XX w.
Postmodernizm l. 80-te, 90-te XX w.

ABSTRAKCYJNY EKSPRESJONIZM 1946-1956

Szeroki nurt malarstwa powojennego, zainicjowanego w Stanach
Zjednoczonych w latach 40-tych, wykorzystujcego przedwojenne
dowiadczenia europejskiej awangardy 1 po. XX w. gwnie
abstrakcji lirycznej Kandinskiego.
Preferowa wielkoformatowe malarstwo o spontanicznej, przewanie
abstrakcyjnej formie wyraajcej emocje artysty, jego stan duchowy,
przeycia, zarejestrowane w trakcie malowania, z wykorzystaniem
efektw przypadku i nowych, niekonwencjonalnych sposobw
malowania.
W nurcie ekspresjonizmu abstrakcyjnego mieszcz si kierunki
i zjawiska charakterystyczne dla sztuki amerykaskiej, takie jak:
ACTION PAINTING czy ABSTRAKCJA CHROMATYCZNA; jak i sztuki
europejskiej: INFORMEL, TASZYZM, ABSTRAKCJA GORCA.
Czoowi artyci amerykascy reprezentujcy ten kierunek:
Jackson Pollock
Willem de Kooning
Franz Kline
Mark Rothko

ACTION PAINTING (MALARSTWO GESTU) 1946-1956

Termin wprowadzi w 1952 roku Harold Rosenberg w tekcie: The
American Action Painting w Art News, ktry sta si manifestem
szkoy nowojorskiej.
Okrela si nim malarstwo gestu, w ktrym nacisk kadziony jest na
sam proces malowania a obraz staje si tylko zapisem dziaa artysty
wynikajcych z jego spontanicznych, czsto wykorzystujcych
przypadek czynnoci podyktowanych stanem jego emocji. W efekcie
obraz uzyskuje silnie ekspresyjn form.
"Obraz nie jest gotowym produktem, ale stanowi zapis procesu
tworzenia, czynnoci wykonanych przez artyst podczas malowania
Harold Rosenberg

Jackson Pollock, Numer 14, 1948

JACKSON POLLOCK:
Moje malarstwo nie rodzi si na sztaludze. Prawie nigdy nie nacigam
ptna na blejtram. Wol je przymocowa do twardej powierzchni
ciany albo rozkada na ziemi. Wtedy jestem bliej malowida, sam
staj si jakby jego czci, mog je obchodzi naokoo, pracowa ze
wszystkich stron, dosownie wchodzi w rodek[...]. Coraz czciej si
oddalam od normalnych malarskich przyborw - sztalugi, palety,
pdzla. Wol patyki, szpachle, noe, pynn, ciekajc farb, farb
gst zmieszan z piaskiem, tuczonym szkem i innymi substancjami,
na og obcymi malarstwu.

DRIPPING (od ang. ciekanie, kapanie) metoda malowania

stosowana od 1947 r. przez J. Pollocka polegajca na bezporednim
wylewaniu farby na ptno.
ALL OVER regua komponowania obrazu stosowana przez Pollocka
polegajca na rwnorzdnym traktowaniu kadej strony dziea
wynikajcym ze sposobu malowania lecego na ziemi ptna
dookoa, ze wszystkich stron.

MALARSTWO INFORMEL 1946-1956

(fr. art informel sztuka bezksztatna). Termin wprowadzi Michel
Tapi w 1951 roku z okazji dwch wystaw zorganizowanych przez
niego w Paryu.
Sztuka informel stanowi europejski odpowiednik amerykaskiego
action painting i czona jest z nim jako nurt ekspresjonizmu
abstrakcyjnego. Podobnie jak w szkole nowojorskiej malarstwo
informel wyraa w silnie ekspresyjnej formie emocje artysty.
Malarstwo informel posuguje si szerokim zestawem rodkw
plastycznych z wylewaniem farby, rozbryzgiwaniem, efektami
przypadku i fakturalnymi.
Przedstawiciele:
Jean Dubuffet 1901-1985
Wols (Alfred Otto Wolfgang Schultze Battman) 1913-1951
Niki de Stal
Pierre Soulages
Nasza kultura jest ubraniem, ktre na nas nie pasuje; ktre w kadym
razie przestao pasowa. Owa kultura jest niczym martwy jzyk, ktry
nie ma ju nic wsplnego z mow ulicy.
Jean Dubuffet

 W sztuce informel wyraaa si atmosfera panujca w Europie po

zakoczeniu dziaa wojennych, stan gbokiego kryzysu tosamoci
kultury wspgrajcy z rozwijajcym si w tym czasie
egzystencjalizmem nurtem filozoficznym zapocztkowanym przez
Jean Paul Sartrea.
W 1953 roku pojawi si termin TASZYZM (fr.la tache plama;
autorem tej nazwy by Pierre Guguen). W istocie informel, taszyzm,
malarstwo materii, abstrakcja gorca, nie bez pewnego pomieszania
poj, okrelaj kierunki bardzo sobie bliskie.
W obrbie informelu mieszcz si dokonania aktywnej po wojnie
grupy COBRA ( utworzonej w Paryu w 1948 r. nazwa utworzona
zostaa z nazw miast skd pochodzili artyci: COpenhagen, Bruksela,
Amsterdam),
ktrej czonkami byli m. in.
Asger Jorn,
Karel Appel,
Pierre Alechinski.

NOWA FIGURACJA OD 1961

Nurt malarski charakterystyczny dla sztuki lat 50-tych i 60-tych,
bdcy przeciwwag dla dominujcych w tym okresie nurtw
abstrakcyjnych.
Wyraenie pojawio si po raz pierwszy przy okazji dwch wystaw
zorganizowanych w jednej z paryskich galerii w 1961 i 1962 r.
Podstawowym zagadnieniem podjtym w ramach nurtu byo nowe
wyobraenie postaci ludzkiej, interpretowanej w kontekcie
abstrakcyjnego ekspresjonizmu, sztuki informel czy dawniejszych
tradycji figuratywnych (realizmu, ekspresjonizmu, surrealizmu).
Pioniersk rol odegray tu figuratywne obrazy Fautriera, Dubuffeta
czy de Kooninga.
Do najwybitniejszych przedstawicieli nowej figuracji zalicza si:
Francisa Bacona 1909-1992
Luciana Freuda 1922-2011

NURTY ABSTRAKCJI GEOMETRYCZNEJ 1950-1965

Krytyka abstrakcyjnego ekspresjonizmu (informel) narastajca od
poowy lat 50-tych kulminuje wok dwch wielkich imprez
artystycznych Biennale w Wenecji w1958 r. i Documenta w Kassel w
1959 r. ujawniajcych jaowo i naduywanie sposobw malarstwa
akcji wykorzystujcych przypadek.
Reakcj staje si malarstwo o charakterze powcigliwym,
preferujcym due paszczyzny barwne, geometryczne podziay.
Widoczne jest w tym nurcie due ograniczenie ekspresji i
emocjonalnego wyrazu, prowadzce do zredukowania przekazu
pyncego w stron odbiorcy, a kontrastujce z charakterystycznym
uczuciowym ekshibicjonizmem malarstwa informel.
W nurtach odwoujcych si do jzyka abstrakcji geometrycznej po
po. lat 50-tych dominuj: OP-ART, ABSTRAKCJA POMALARSKA I
MINIMALIZM

OP-ART lata 50-te 60-te XX wieku

Op-art (ang. optical art - sztuka optyczna, wzrokowa, inaczej
wizualizm) to kierunek w sztukach plastycznych, ktrego zadaniem
jest oddziaywanie na oko widza, a nie na jego intelekt czy emocje;
stosujcy abstrakcyjne kombinacje form dajce geometryczne
zudzenia optyczne, efekty wietlne, dynamiczne i fakturalne,
zmierzajce do wywoania wraenia gbi oraz ruchu oraz
rozwibrowaniem pola widzenia.
Op-art jest odmian abstrakcjonizmu. Typowe dzieo stworzone w
tym stylu skada si z powtarzajcych si, geometrycznych wzorw,
przypominajcych czsto figury przesuwajce si w kalejdoskopie.
Twrcy op-artu chtnie wcigaj widza w gr zudze, pozoruj
trjwymiarowo ptna, prowadz oko wzdu przecinajcych si
linii.
Pionierem op-artu jest artysta pochodzenia wgierskiego
Victor Vasarely (1906-1997), ktry pierwsze eksperymenty z
jzykiem abstrakcji i zudze wzrokowych podejmowa ju przed 2
wojn wiatow. Wrd przedstawicieli kierunku wyrniaj si:
Bridget Riley
Wojciech Fangor

ABSTRAKCJA POMALARSKA 1956-1965

Abstrakcja pomalarska, ang. Post-painterly Abstraction

trend w amerykaskim malarstwie abstrakcyjnym, ktry zaistnia jako
reakcja na abstrakcyjny ekspresjonizm.
Termin zosta stworzony jako tytu wystawy w 1964 przez krytyka
Clementa Greenberga. W tekcie towarzyszcym wystawie Greenberg
powouje si na podzia stworzony przez Heinricha Wlfflina podzia na
sztuk "malarsk" (w odniesieniu do malarstwa baroku), i "linearn"
(malarstwo renesansu, czy klasycyzmu). Greenberg jako malarski
okrela ywioowy, peen emocjonalnego adunku, i "gsto"
komponowany abstrakcyjny ekspresjonizm, nastpujce po nim
tendencje, zaliczane do abstrakcji pomalarskiej polegaj na operowaniu
paskimi, niemodelowanymi plamami koloru, unikaniu grubych warstw
farby i ladw indywidualnoci artysty w dziele, charakteryzuje si duo
spokojniejszymi, bardziej intelektualnymi, ni emocjonalnymi
kompozycjami.
Przedstawiciele:
Barnett Newman 1905-1970
Kenneth Noland 1924-2010
Frank Stella ur. 1936

MINIMALIZM lata 60-te - 70-te XX wieku

Minimalizm, sztuka minimalna (ang. minimalism albo minimal art)

nurt w sztuce, rozwijajcy si w latach 60. XX wieku. Termin zosta
uyty po raz pierwszy w 1965 r. przez R. Wollheima w Art Magazine.
Twrcy minimalizmu dyli do ograniczenia w dziele rodkw
plastycznych. Operowano jedynie uproszczon bry i podstawowymi
ksztatami (okrg, trjkt, prostokt) i gadkimi powierzchniami.
Operowano wielkociami, skal (powstaway tak czsto monumentalne
obiekty). W dzieach tych wyeliminowano "lad autorski" tworzc prace o
anonimowej atmosferze. Tendencja ta odwoywaa si do fascynacji
produkcj przemysow (nierzadko artysta ogranicza si do zamwienia
dziea w zakadzie przemysowym zrealizowanego wedug przekazanego
projektu). Powstaway w ten sposb obrazy o prostych podziaach np.
moduowych lub cakiem gadkie, obiekty-rzeby jako proste bryy, lub
zestawy bry, czasami budzce architektoniczne skojarzenia.
Interpretacje tych dzie nasuwaj skojarzenia dotyczce: spokoju,
kontemplacji, medytacji, bezruchu, ciszy lub sprawiaj wraenie
niemych pozbawionych jakichkolwiek emocji elementw rzeczywistoci.
Przedstawiciele:
Donald Judd
Carl Andr

NEO-DADA od 1956 do po. lat 70-tych XX wieku

Termin po raz pierwszy uyty w 1958 r. Wkrtce nazw t, zaczto
okrela wiele nowych zjawisk artystycznych, w ktrych znalazy
zastosowanie przedmioty znalezione. Z czasem neo-dada stay si
okreleniami stosowanymi do twrczoci wielu artystw dziaajcych
niezalenie od siebie, a wychodzcych z przekonania, e mietniska
naszej cywilizacji tworz substytut natury i powinny by, tak jak
niegdy ona, materiaem sztuki. Dzi termin ten stosowany jest jako
okrelenie szerokiego nurtu midzynarodowej awangardy lat 60-tych,
ktry dokonujc wnikliwej analizy cywilizacji wspczesnej, a w
szczeglnoci jej konsumpcyjnej postawy doprowadzi do kolejnej
kontestacji obowizujcych modeli sztuki, poszerzajc jej granice i
wprowadzajc nowe formy uprawiania sztuki.

Wrd zjawisk charakterystycznych dla neo-dada wymieni naley

twrczo amerykaskich artystw:
R. Rauschenberga i J. Johnsa, tworzcych czsto asamblae i
instalacje (enivronments);
powstae w USA, a potem popularne w innych krajach: happening i
performance;
w Europie za:
Nowy Realizm, Fluxus, Arte Povera.

SOWNICZEK TERMINW:

D-COLLAGE(DEKOLA):
Termin wprowadzony przez Wolfa Vostella w 1954 r. okrelajcy
technik (a take dzieo powstae w tej technice) polegajc na
zdzieraniu naklejonych na siebie warstw plakatw, fotografii,
odsaniajcych w wyniku tego dziaania spodnie, wczeniej zakryte
elementy, lub innej formie dekonstrukcji gotowego obiektu.
ASAMBLA (ASSEMBLAGE):
(fr. Assemblage zbir, zbieranie, gromadzenie) Dzieo zoone z
rozmaitych poczonych ze sob przedmiotw lub ich fragmentw,
obiektw naturalnych, tworzcych cao o charakterze
trjwymiarowym. Termin wprowadzi do sztuki Jean Dubuffet w
1954 r. uywajc go do swojej serii prac, w ktrej wykorzysta
rnorodne materiay i odpadki. Std terminem asambla mog by
te okrelane niektre prace Picassa, dadaistw (Schwittersa) czy
surrealistw (Ernsta), w ktrych pojawiay si gotowe przedmioty.

 INSTALACJA (ENVIRONMENT):
Termin pojawi si w latach 60-tych (ang. Environment otoczenie,
rodowisko) dla okrelenia dzie trjwymiarowych przestrzennych,
specjalnie zaprojektowanych i zaaranowanych, w ktrych widz mg
si swobodnie porusza, stajc si niejako ich czci. Przyjmuje si,
e pioniersk rol odegraa tu Hannover Merzbau Kurta Schwittersa z
lat 1923-33.
HAPPENING:
(ang. dzianie si, zdarzenie) zorganizowane jednorazowe,
niepowtarzalne wydarzenie o charakterze artystycznym, ograniczone
czasowo, majce swoj dramaturgi, czsto jednak z elementami
improwizacji, zaplanowane i zorganizowane przez artyst w
przestrzeni zamknitej lub otwartej (podwrza, ulice miasta, tereny
niezabudowane), z udziaem zaproszonych goci lub przypadkowych
widzw. Pierwszy happening zorganizowa w Nowym Jorku Allan
Kaprow w 1959 r.
PERFORMANCE:
(ang. przedstawienie, wykonanie) sytuacja artystyczna, zbliona do
happeningu, w ktrej przedmiotem i podmiotem jest ciao artysty
performera, wystpujcego przed publicznoci, ktr niekiedy
angauje w performance na zasadzie interakcji.

NOWY REALIZM
Nowy realizm (franc. Nouveau Ralisme) - ruch artystyczny powstay
w 1960 roku we Francji, analogiczny do amerykaskiego
neodadaizmu. Pomysodawc i teoretykiem grupy by francuski
krytyk Pierre Restany. Gwnym zaoeniem ruchu byo
eksponowanie fragmentw rzeczywistoci, ktre miay wprost
oddziaywa na emocje widza, a nie poprzez pryzmat wyobrani
artysty.
Jego czonkowie posugiwali si przedmiotami zuytymi, odpadami
konsumpcji spoecznej i pozostaociami przemysu, tworzc z nich
obiekty artystyczne. Akcentowali przez to nostalgi za przeszoci
przedmiotu w dobie spoeczestwa konsumpcyjnego i
przemysowego.
Czonkami ruchu byli m.in Daniel Spoerri, Csar, Jean Tinguely,
Yves Klein, Arman, Niki de Saint-Phalle, Martial Raysse.
Symptomatyczne dla ruchu byy obrazy-puapki (tableaux piges)
Daniela Spoerriego, ktry przykleja przypadkowe przedmioty na
meblach i innych podoach, na ktrych zostay znalezione. Csar
budowa kompozycje ze zmiadonego zomu, a Arman segregowa
zuyte przedmioty w gablotach nazywajc je Akumulacjami.

FLUXUS od 1961 r.
Fluxus (od ac. pyn) - to prd artystyczny w sztuce XX wieku.
Midzynarodowy ruch artystyczny patronujcy dziaaniom wielu
dziedzin (sztuki wizualne, poezja, muzyka) i artystom o rnych
postawach i dowiadczeniach sztuki, ale charakteryzujcych si
przekraczaniem wskich specjalnoci, specyficznym humorem,
dystansem do tradycyjnej sztuki. Nawizywali do ruchu dada,
inspiracj by dla nich take John Cage. Po raz pierwszy tego
terminu uy George Maciunas w 1962, a pierwsza wystawa Fluxus
International Festspiele odbya si w Wiesbaden we wrzeniu 1962.
Przedstawiciele:
Joseph Beuys
Wolf Vostell
Nam June Paik

ARTE POVERA
Arte Povera (w. sztuka uboga) - ruch artystyczny rozwijajcy si
w latach 1967-77 w Woszech. W 1967 roku woski krytyk sztuki
Germano Celant uy tego terminu opisujc prace grupy artystw,
ktrych cech charakterystyczn byo eksponowanie surowoci
(ubstwa) materiaw - metalu, gazi, szka, kamienia, gazet,
szmat. Posugiwanie si przedmiotami pospolitymi miao by
odwrotem od tradycyjnej tzw. wysokiej sztuki, co zblia dziaania
woskich artystw do tych, ktre realizowali artyci Nowego
Realizmu. Termin zosta zaczerpnity z pism wybitnego polskiego
reformatora teatru i reysera Jerzego Grotowskiego.
Wrd twrcw wyrniali si:
Michelangelo Pistoletto,
Mario Merz,
Jannis Kounellis

AKCJONIZM WIEDESKI

ruch artystyczny dziaajcy w latach 60. i 70. XX wieku,

wyrastajcy ze sprzeciwu wobec katolicko-mieszczaskiego stylu
ycia w powojennej Austrii. W swoich dziaaniach stosowa
happening, performance i inne dziaania o charakterze
prowokacyjnym.
Gwnymi protagonistami nurtu byli:
Hermann Nitsch,
Gnter Brus,
Otto Mhl,
Rudolf Schwarzkogler.
Artyci wypracowali mow ciaa, zastpujc jzyk pisany i sowny.
Za cel stawiali sobie osignicie cakowitej swobody cielesnej,
kulturowej oraz przeamanie mentalnych zachowa spoeczestwa
austriackiego. Celem byo samopoznanie. Swoje rozwaania opierali
na psychoanalizie Freuda. Akcje ich byy czsto uznawane za
kontrowersyjne. Wykorzystywali element rytuaw. Orgie seksualne,
samookaleczenia, misteria, zabijanie zwierzt traktowane byy jako
te rytuay. Wykorzystywali te symbole, takie jak krew, krzy,
baranek, narzdy pciowe.

POP-ART 1956-1974
(z ang. popular art = sztuka popularna) kierunek w sztuce po
poowie lat 50-tych. Termin pop-art zosta po raz pierwszy uyty
przez angielskiego krytyka sztuki Lawrencea Allowaya w Przegldzie
Architektonicznym (Architectural Digest) z 1952 roku do opisania
tych obrazw, ktre ilustroway powojenny konsumpcjonizm i
czerpay z dbr materializmu.
Na uksztatowanie si pop-artu mia wpyw konsumpcyjny charakter
zachodniej cywilizacji, zwaszcza mechanizmy reklamy. Styl ten
czerpa z surrealizmu, co wida m.in. w paradoksalnych
zestawieniach, komiksw, przenoszc je na ptna, jak i naturalizmu,
przedstawiajc niekiedy przedmioty codziennego uytku z
werystyczn dokadnoci. Wyrnia si nieograniczon swobod
twrcz, dc do zobrazowania cywilizacji wielkomiejskiej i jej
kultury masowej. Pocztkowo wyraa si za pomoc malarstwa, z
czasem zacz wykorzystywa inne rodki plastyczne tworzc
aranacje przestrzenne, instalacje itd.
Opisujc pop-art naley pamita o jego dwutorowoci: europejskiej,
przede wszystkim angielskiej, oraz amerykaskiej historii.

POP-ART (od 1956r.)

Pop-art jest - popularny (zaprojektowany dla masowego odbioru)
przejciowy (rozprzestrzeniajcy si w szybkim czasie)
podlegajcy zuyciu (atwo zapominany)
tani
produkowany masowo [...]
przynoszcy wielki dochd.
Richard Hamilton
Artyci pop tworzyli obrazy, ktre kady z przechodniw z
Broadwayu by w stanie rozpozna w uamku sekundy: (...) wszystkie
te wspaniae, nowoczesne rzeczy, ktrych za wszelk cen starali si
nie zauwaa ekspresjonici abstrakcyjni.
Andy Warhol
Kupowa to bardziej amerykaskie ni myle, a ja jestem tak
amerykaski jak kady.
Andy Warhol

Pop-art w Wielkiej Brytanii

Pocztki pop-artu sigaj londyskiej Independent Group, ktr tworzyli
midzy innymi Richard Hamilton i Eduardo Paolozzi (poowa lat 50. XX
wieku). Lansowali oni nowy kierunek w sztuce, bliski dadaizmowi.
Charakteryzowao go mieszanie rnych gatunkw sztuki, tworzenie
kompozycji z przedmiotw codziennego uytku, przesiknicie
wielkomiejskim charakterem.
Przedstawiciele pop-artu w Wielkiej Brytanii:
Richard Hamilton, Edouardo Paolozzi, Peter Blake, David Hockney,
Allen Jones, Peter Phillips.
Pop-art w Stanach Zjednoczonych
W Stanach Zjednoczonych pop-art pojawi si na pocztku lat 60. Cechy
amerykaskiego pop-artu to szczeglnie widoczna gigantyczno
formatw, uywanie jaskrawych lub mdych kolorytw, wirtuozeria
rysunku, a przede wszystkim wyrany zwrot ku figuracji. Wbrew rnym
upodobaniom byo to zdecydowanie najwaniejsze zjawisko artystyczne
w latach 1960-1970. W czasie gdy wszelkie artystyczne skandale byy
ju jak si wydawao przeszoci, pojawiajcy si nurt sztuki pop-art
odraa i budzi gwatowne protesty.
Przedstawiciele pop-artu w Stanach Zjednoczonych:
Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Tom Wesselmann, Andy Warhol,
Jim Dine, Robert Segal, James Rosenquist, Robert Indiana, Ed Ruscha.

HIPERREALIZM

Hiperrealizm, superrealizm lub fotorealizm

kierunek w malarstwie XX wieku, ktrego celem jest przedstawianie
rzeczywistoci z jak najwiksz precyzj. Termin ten po raz pierwszy
zastosowa Daniel Abadie w odniesieniu do twrcw amerykaskich
odtwarzajcych na ptnach fotografi.
Nurt ten zrodzi si okoo 1965 roku w Stanach Zjednoczonych.
Momentem triumfu hiperrealistw bya wystawa sztuki Documenta w
Kassel w Niemczech (1972).
Malarze fotorealistyczni, korzystajc z zaoe pop-artu, gloryfikuj
nieprzekaman rzeczywisto wspczesnoci ukazan obiektywem
aparatu fotograficznego. Tematami malarskimi staj si
wielkomiejskie pejzae, wntrza barw, wystawy sklepowe,
samochody lub ich fragmenty, zdjcia paszportowe itp.
Wielu artystw rzutuje z pomoc rzutnika do slajdw wykonane
przez siebie fotografie na ptno, i maluje stricte wedug
wywietlanego zdjcia starajc si zatrze efekt malowania i
upodobni obraz do fotografii. Do tego typu celw niezbdne jest
absolutne mistrzostwo techniczne, cho z drugiej strony
hiperrealici byli oskarani o wykonywanie "mechanicznej pracy" i
odtwrczo.

LAND-ART lata 60-te 70-te XX wieku

Sztuka ziemi - inaczej sztuka krajobrazu lub land art to
dziaalno artystyczna, ktrej obszarem dziaania jest przestrze
ziemi, obszar rodowiska naturalnego. Dziaania tego typu czsto s
ingerencj w pejza, przeksztaceniem jego fragmentu, lub
wykorzystaniem naturalnych procesw dla stworzenia dziaania,
obiektu o charakterze artystycznym.
Realizacje tego typu pojawiy si w sztuce w latach 60. XX wieku
(wystawa Earthworks, 1968,Dwan Galery w Nowym Jorku), a
najwikszy rozwj przypad na lata 70. Byy to bardzo rne w skali i
charakterze dziaania, monumentalne realizacje wymagajce
radykalnych prac ziemnych (przekopy, kopce, rowy), czasem
subtelne, trudne nawet do znalezienia w otwartej przestrzeni, lub
kompozycje istniejce kilka chwil niszczone np. wiatrem, czy
przypywem. Do czoowych przedstawicieli land artu zaliczaj si:
Richard Long
Robert Smithson
Michael Heizer
Walter de Maria
Christo

AMBALA (EMBALLAGE)
(fr. emballage opakowanie), typ dziaa artystycznych z pogranicza
prowokacji i absurdu, powstay w latach 60. XX w., polegajcy na
pakowaniu, osanianiu lub okrywaniu w ptno, foli lub papier
przedmiotw, form krajobrazu, mostw czy budynkw miejskich.
Emballage jest zwizany z nurtem land-artu (sztuka ziemi) oraz arte
povera (sztuka biedna) i wywodzi si z happeningu i estetyki
neodadaizmu. Ma na celu - przez zaburzenie zautomatyzowanej
percepcji przechodnia czy widza i przycignicie jego uwagi ujawnienie waciwego widoku przedmiotu, budynku itp. oraz jego
nie zauwaanych dotd aspektw. Najbardziej znanym artyst
wykonujcym emballage jest Christo.

KONCEPTUALIZM

lata 60- 70-te XX wieku

Sztuka konceptualna (od ac. conceptus- pojcie) nurt sztuki XXwiecznej, zasadzajcy si na eksponowaniu samego procesu
twrczego, to co jest najwaniejsze w dziele sztuki to koncept, idea.
W rezultacie artyci tego nurtu odrzucili prymat przedmiotu nad
ide, przy jednoczesnym mocnym podkreleniu intelektualnego
charakteru twrczoci. Inne nazwy to sztuka pojciowa,
zdematerializowana, postprzedmiotowa (post-object art), Kunst-imKopf. Terminu peinture conceptuelle uy Guillaume Apollinaire w
stosunku do kubizmu, miao to podkrelic intelektualny charakter
tego malarstwa. W 1963 ukaza si artyku Henry Flyntha Concept
Art, w 1967 Sol LeWitta Paragraphs of Conceptual Art, w roku 1969
grupa Art-Language zacza wydawa pismo o tej samej nazwie,
wtedy te Joseph Kossuth opublikowa artyku Art after Philosophy.
Dzieami sztuki mog by same pomysy; znajduj si
wewntrz acucha rozwojowego, ktry przypuszczalnie
moe znale jakkolwiek form. Nie wszystkie pomysy
musz by fizycznie realizowane.
Sol Le Witt

SZTUKA KOCA XX WIEKU

POSTMODERNIZM, PERFORMANCE, NOWE MEDIA
Postmodernizm - termin uywany przez histori i krytyk sztuki do
nazywania rnorodnych, czasem nawet przeciwstawnych stylistyk.
W znaczeniu potocznym oznacza przede wszystkim tyle, co
poawangardowy, zdystansowany w stosunku do awangardy, ale
niekoniecznie z ni sprzeczny. Postmodernizm moe by rwnie
rozumiany jako sprzeciw wobec koncepcji racjonalnego charakteru
kultury i jej liniowego rozwoju.
Postmodernizm nie jest zwartym, jednolitym, planowo wykreowanym
ruchem artystycznym, jest to wsplna przestrze konfrontacji
rnych tendencji i koncepcji, ktrych wsplnym mianownikiem jest
krytyczny stosunek do monolitycznej, homogenicznej wizji wiata.