P

CENTRUM PRAW KOBIET

zy ruch kobiecy powinien zwalcza popiera

akceptowa tolerowa czy ignorowa
prostytucj? to pytanie otworzyo w lutym
1998 r. dyskusj w OCE o stosunku feminizmu wobec tego
zjawiska. Braam w niej aktywny udzia, opowiadajc si
caym sercem za pen legalizacj zawodu prostytutki, naiwnie
wierzc, e w ten sposb uwolni si pracujce w niej kobiety
przed stygmatyzacj i wykorzystywaniem przez sutenerw,
zapewni godziwe warunki wykonywania owego najstarszego
zawodu wiata. Ponad osiem lat pniej, podczas ktrych
przemys erotyczny w Polsce, ale i na caym wiecie, rozwin
si na niespotykan skal, staam si rwnie zdeklarowan
zwolenniczk modelu szwedzkiego. Niewtpliwie rozwina si
moja wiadomo feministyczna, ale jak pokazuj wypowiedzi
Stany Buchowskiej zLa Strady (Szwedzki st) i Petry
stergen (Prostytutki krytykuj szwedzk polityk) mona
by feministk i przynajmniej czciowo aprobowa istnienie
tego zajwiska. W dyskusji, jak na naszych amach tocz ze
sob teksty tych autorek z artykuami Janice G. Raymond
(10 powodw, by nie legalizowa prostytucji) i Katarzyny
Kdzieli (Prostytucja nieodbyta debata), padaj zobu stron
bardzo powane argumenty. I prawd mwic, nie ma dobrego
rozwizania, jeli nie bdzie wsplnego, ponadnarodowego,
stanowiska w tej sprawie. A potrzeba wypracowania go
staje si bardzo pilna podpisana w Warszawie w2005r.
konwencja Rady Europy Przeciw wspczesnemu
niewolnictwu nie pozostawia zudze co do rozmiaru handlu
kobietami i dziemi sprzedawanymi do seks-biznesu.
Na tym tle tym jeszcze bardziej ponuro wypada polska
praktyka obchodzenia i lekcewaenie obowizujcego
prawa, a take jego nieprzystawalno do wspczesnych
realiw, o czym pisze Marta Krawczyska w otwierajcym
ten numer artykule Kuplerka, sutener i strczycielstwo.
Najlepsze przepisy jednak niewiele pomog, jeli nie bd
zanimi stay zmiany w mentalnoci spoecznej. Aotym,
jakimi stereotypami si karmimy, pisz Agnieszka
Walendzik-Ostrowska (Kilka mitw o prostytucji)
i Magdalena Karst (Jej Wysoko Dziwka).

Zesp, dziki ktremu ukaza si

s m y numer pisma:
Urszula Nowakowska
Magdalena Potocka
Joanna Ryska
Ewa B. Sawicka redaktorka naczelna
Korekta:

Marta Pawlus
Okadka:

Sawomir Dbrowski
Zdjcia:

Micha Paka
Serwis AI
Forum Pbase

Adres redakcji:
ul. Wilcza 60/19
00-679 Warszawa
tel./faks:+48 (22) 652 01 17
tel:+48 (22) 622 25 17
e-mail: prawoiplec@cpk.org.pl
Konto: PKO BP SA XV Oddz. Warszawa

591020 1156 00007102 00599241

Projekt typograficzny, amanie:

Sawomir Dbrowski
Druk: KRISMARK

Numer ukaza si dziki dotacji:

Women's World Day of Prayer
German Committee

Zapraszam do lektury i czekam na listy

Ewa B. Sawicka prawoiplec@cpk.org.pl

122 0 0 6

SPIS TR E C I
6

Wydarzenia

rda dyskryminacji i przemocy

wobec kobiet w kulturze
europejskiej, cz. 2

Temat numeru:
Prostytucja
Kuplerka, sutener i strczycielstwo

10

Prostytucja w Polsce jest legalna, nielegalne jest, jak wiadomo, czerpanie zniej korzyci majtkowych przez osoby
trzecie. Prawo to jest sabo egzekwowane, a obecnie - przy
milczcej zgodzie ustawodawcy oraz organw powoanych
do jego egzekwowania - wrcz ignorowane. Czy nie czas
zatem, by je zreformowa?

16

Katarzyna Kdziela
W Polsce dotychczas nie odbya si debata spoeczna na
temat prostytucji. W dyskursie publicznym najczciej pojawiaj si pozbawione gbszej refleksji albo groteskowe
iczsto gronie brzmice wezwania do zrobienia porzdku
z zakcajcymi spokj i obraajcymi moralno publiczn
prostytutkami. Gono wypowiadaj je politycy prawicy
i prawicowe media. Czasem proponuje si wprowadzenie
restrykcji karnych, zakazw, ciganie i karanie prostytutek.
Najczciej w praktyce sprowadza si to do zamiatania
problemu pod dywan.

Szwedzki st

25

Monika Ksieniewicz

Marta Krawczyska

Prostytucja nieodbyta debata

Podyskutujmy

Przemoc wobec kobiet w kulturze przejawia si w rny sposb,

bo ma rne rda. Najsilniejszymi z nich s religia i jej wiecki
odpowiednik filozofia. Jej koncepcje jak w zwierciadle
odbijaj wrogi kobietom patriarchalny charakter caej kultury
Zachodu. Wedug Kanta kobieta realizuje pikne czyny nie
opierajc si na uczuciach oglnych, ale na odczuciach partykularnych. Hegel podkrela racjonalno mczyzny i mtn
emocjonalno kobiety i w zwizku z tym odmawia kobietom
prawa obejmowania rzdw w pastwie. Z pism Freuda wyania si jednowymiarowy wizerunek kobiety: osoby dziecinnej,
pochej, mniej inteligentnej od mczyzny, istniejcej tylko
dziki uczuciowym relacjom z nim i w odniesieniu do niego.
Jego teoria o masochizmie kobiet, pasywnoci i seksualnoci
waginalnej byy podstaw do stworzenia stereotypw na
temat kobiet istniejcych do dzi.

35

Kilka mitw o prostytucji

Agnieszka Walendziak-Ostrowska

20

Mitologia dotyczca prostytucji skupia w sobie mieszank

przesdw i stereotypw opisujcych zachowania seksualne
czowieka, a w szczeglnoci seksualno kobiet. Stereotypy
przedstawiaj kobiety pracujce w seks-biznesie jako osoby
o pewnych cechach, na podstawie ktrych atwo je rozpozna
na pierwszy rzut oka. Kobiety te obwinia si za fakt istnienia
prostytucji, przypisuje brak jakichkolwiek zasad moralnych,
wulgarne zachowania, okrela jako upade, gupie itp. Takie
postrzeganie pracujcych w seks-biznesie pozwala usprawiedliwia negatywn postaw wobec nich.

23

Europa, Europa

wywiad ze Stan Buchowsk

Pracujc na ulicy
Agnieszka Grska

Kade miasto ma swoisty pigalak, czyli rejon, w jakim bez

problemu mona skorzysta zusug wiadczonych przez
uliczne dziewczny lub chopcw. Ulica bywa lepszym miejscem ni niejedna agencja, w ktrej kobieta np. nie moe
odmwi obsugi klienta. Na ulicy, gdzie opiekun nie towarzyszy jej tak nieustannie jak w agencji, ma przynajmniej
w pewnym zakresie tak moliwo.




Przeciw wspczesnemu
niewolnictwu Konwencja Rady
Europy w sprawie dziaa przeciwko
handlowi ludmi (fragmenty)

40

W maju 2005 r. w Warszawie podpisana zostaa konwencja,

wktrej Rada Europy jednoznacznie stwierdzia, i we wsp-

122006

S P I S T R E CI
czesnym wiecie istnieje niewolnictwo. Handel ludmi rozwija
si nie tylko w krajach sabo rozwinitych, ale take tych nalecych do Unii Europejskiej. Uwadze obradujcych nie uszed
fakt, e ofiarami handlu padaj najczciej kobiety.

Prostytutki krytykuj szwedzk

polityk

48

Petra stergren
Szwedzkie pastwo zwalcza prostytucj w oparciu o dwie
ustawy, wprowadzajce zakaz strczycielstwa i zakaz zakupu usug seksualnych. Feministki i politycy szwedzcy s
bardzo dumni z polityki rzdu w tej sprawie. W ich opinii
przyniosa ona jednoznacznie pozytywne skutki. Innego
zdania s same prostytutki. Wikszo kobiet wiadczcych
usugi seksualne w Szwecji wypowiada si bardzo krytycznie
na temat swojej sytuacji osobistej i prawnej. Prostytutki
czuj si dyskryminowane i zagroone przez przepisy, ktre
wprowadzono rzekomo po to, aby je chroni. Z powodu tych
samych przepisw kobiety te yj w cigym i wci nasilajcym si stresie.

60

Seksualno, przemoc i prawa

Raport Amnesty International

Przemoc seksualna to najstarsza, a przy tym najskuteczniejszy sposb kontroli zachowania kobiety. Jej czysto
ma chroni dziedziczenie mienia w mskiej linii, utrzyma
presti rodziny i spoeczestwa. W tym celu wiele spoecznoci stosuje wobec kobiet restrykcje w postaci obowizku
noszenia okrelonego stroju, ograniczenia wolnoci poruszania si, zakazu kontaktw zmczyznami nie bdcymi
czonkami najbliszej rodziny. Kobiety, ktre nie przestrzegaj tych norm, s zwykle brutalnie karane.

Sia obyczaju

67

Jej Wysoko Dziwka

Magdalena Karst

Postacie piknych, ale wyuzdanych, dobrych, ale amoralnych

dam lekkich obyczajw, stanowi nieodzown cz mitologii mskiego kina. Wszystko jedno - zamknita w ndznej
suterenie czy w zotej klatce posta prostytutki stanowi
jedn z najbardziej zmitologizowanych i stereotypowych
bohaterek pord caej galerii filmowych postaci.

wiat wobec kobiet

10 powodw, by nie legalizowa
prostytucji (i prawna odpowied
napopyt na prostytucj)

52

Janice G. Raymond
Od poowy lat 80., debata o tym, jak prawnie rozwiza
problem prostytucji staa si przedmiotem akcji legislacyjnej.
Niektre kraje w Europie, wrd nich przede wszystkim
Holandia i Niemcy, zalegalizoway i/lub zdekryminalizoway
system prostytucji. Inne rzdy, np. wadze Tajlandii, prawnie zakazuj prostytucji i przedsibiorstw erotycznych, ale
w praktyce toleruj domy publiczne i kupowanie kobiet.
Szwecja przyja inne rozwizanie prawne penalizacj
klientw przy jednoczesnej dekryminalizacji kobiet zajmujcych si prostytucj. Co si dzieje, kiedy prostytucj traktuje
si jak seks-prac, a nie jako seksualny wyzysk i przemoc
wobec kobiet? Co si dzieje, kiedy kraje takie jak Szwecja
odmawiaj legalizacji i odrzucaj popyt na prostytucj?

122 0 0 6

73

Nie chodzi tylko o seks

A.Z.

Dlaczego mczyni, ktrzy nie musz tego robi, s chtni

do pacenia za seks? Co tak naprawd jest podniet w korzystaniu z usug prostytutek? Z mskiego uwikania w seks bez
zobowiza zwierza si klient agencji towarzyskich.

Prosto z Centrum

74

WYDARZENIA
z K r a j u
Sutenerzy w areszcie

Polski towar eksportowy

wietnie zorganizowana, 16-osobowa midzynarodowa
grupa gangsterw wywioza do austriackich burdeli kilkaset Polek. Policjanci dotarli do 150 ofiar, ale podejrzewaj,
e moe ich by ponad 300. I to wszystko zaledwie w cigu
ostatnich dwch lat, czyli od wejcia Polski do Unii.
Werbunkiem dziewczyn zajmowaa si mieszkanka Dolnego lska
opseudonimie Justine oraz Piotr Sz., waciciel jednej z najwikszych
agencji modelek we Wrocawiu. Zanim kupi t agencje, pewnie
tylko po to, aby ciga mode kobiety do zachodnich domw
publicznych, by kelnerem w knajpie, gdzie spotyka si pwiatek
opowiada oficer wrocawskiego CB, ktry wsplnie z austriack
policj rozpracowa grup. Zapewne tam Piotr Sz. pozna Ew, by
prostytutk, obecnie wacicielk czterech domw publicznych w
Wiedniu, ktra powiedziaa mu, e wemie kad ilo polskiego
towaru. Bo Polki, obok robicych furor Afrykanek, s w burdelach na Zachodzie najbardziej podanym towarem opowiada
policjant. Polki krluj na wszystkich trotuarach Europy. Oprcz
angielskiego w dzielnicach rozpusty najczciej sycha jzyk polski
twierdzi Franco de Pena, reyser filmu opowiadajcego histori
dziewczyny sprzedanej przez swojego chopaka do niemieckiego
burdelu. Okazuje si, e wejcie Polski do Unii Europejskiej zamiast
ukrci handel ywym towarem, zadziaao odwrotnie twierdzi
Piotr Mielecki, sekretarz midzyresortowego zespou ds. zwalczania handlu ludmi przy MSWiA. Specjalici przewidywali wczeniej,
e jeli na Zachodzie bdzie mona podj legaln, kilkakrotnie
lepiej patn prac ni w kraju, znikn powody, dla ktrych wiele
dziewczyn, zwaszcza amatorek decydowao si na prostytucj.
Tymczasem chtnych wcale nie ubyo, a zapotrzebowanie gwatownie wzroso. W poczeniu z otwartymi granicami spowodowao to
wzrost liczby Polek sprzedawanych na Zachd do burdeli. Jak duy?
Szczegowych danych nie ma adna instytucja, ale w ubiegym roku
mogo to by 13-16 tysicy polskich kobiet.
za: Newsweek 22/06.

Dzieci prostytutek
na sprzeda
Gangsterzy podstpnie werbujcy
mode kobiety do agencji towarzyskich w Niemczech i Szwajcarii znaleli dodatkowe rdo dochodw
sprzeda urodzonych przez nie
niemowlt. Policjanci z poznaskiego
CB i niemieckiej policji kryminalnej ujli
piciu organizatorw gangu strczycieli.
Pracujce dla nich kobiety musiay odda-




wa 50-60 proc. zarobkw. Bandyci zarabiali na tym procederze dziesitki tys.

z. Dodatkowe zyski po kilkaset euro
od osoby czerpali, sprzedajc kobiety
do zagranicznych burdeli, atake ze
sprzeday ich nowonarodzonych dzieci.
Gangsterzy czuli si bezkarni, bo na swojej licie pac mieli jednego z gnienieskich strw prawa. Skorumpowany
funkcjonariusz zosta zatrzymany przez
Biuro Spraw Wewntrznych.
za: ycie Warszawy, 22.09.06 r.

Przez cztery lata polsko-biaoruskie

maestwo wabio do naszego kraju
dziewczyny zza wschodniej granicy,
obiecujc im prac w barze. Na miejscu
jednak zmuszano kobiety do prostytucji. Mode Biaorusinki werbowaa 34-letnia Ala O., ktra w Polsce mieszka od szeciu lat. Korzystaa te zpomocy swoich
znajomych. Za kad dziewczyn pacia
im po 400 dolarw. Zeznania obciajce
Al O. i jej ma Pawa zoyy pracownice
stoecznych agencji zarwno Polki, jak
iBiaorusinki. Maestwo O. oraz Marcin
K., waciciel agencji, w ktrej oboje
pracowali, trafili do aresztu. Prokuratura
postawia caej trjce zarzut handlu ludmi oraz strczycielstwa.
Za: Rzeczpospolita, 6.11.06 r.

Posowie zachcaj
do rodzenia
Wysze emerytury dla osb, ktre
wychoway wicej ni jedno dziecko,
ograniczenie stosowania rodkw
antykoncepcyjnych, promowanie form
elastycznego zatrudnienia kobiet to
pomysy posw, ktre miayby doprowadzi do zwikszenia liczby dzieci.
Zdaniem PiS przede wszystkim naley
wdalszym cigu wydua urlopy macierzyskie (a do 26 tygodni) i wprowadza
ulgi podatkowe dla rodzin wielodzietnych. Miayby by one uzalenione od
liczby dzieci w rodzinie. Pose Marian Pika
(PiS) zaapelowa do Ministerstwa Zdrowia
o rozpoczcie dziaa zmierzajcych do
ograniczenia liczby rodkw antykoncepcyjnych. Ich zbyt szerokie stosowanie
doprowadzio do epidemii niepodnoci
mwi. PiS chciaoby take zrnicowania wysokoci emerytury
w zalenoci od liczby urodzonych dzieci.
Nie moe by tak, eby emeryci, ktrzy
wychowali tylko jedno dziecko, dostawali
tyle samo co ci, ktrzy wychowali kilkoro.
Przecie ci, ktrzy wychowywali wicej
dzieci, woyli wicej mwi Pika. PO
stawia na wzrost gospodarczy i popraw
zamonoci rodzin. Trzeba promowa
elastyczne formy zatrudnienia i wpro-

122006

WYDARZENIA

wadzi zachty dla pracodawcw, aby

wswoich firmach zakadali obki i przedszkola mwia Elbieta Radziszewska
(PO). Rodziny, ktre nie wychowuj
dzieci, winny by obcione podatkami,
poniewa nie uczestnicz w trudzie
budowania spoeczestwa sugerowaa
Anna Sobecka (Ruch Ludowo-Narodowy).
Zaproponowaa, eby kada rodzina wielodzietna otrzymaa mieszkanie ze specjalnego funduszu mieszkaniowego.
za: Gazeta Wyborcza, 13.10.06.

Dusze urlopy macierzyskie

Sejm zdecydowa o wydueniu urlopu
macierzyskiego z 16 do 18 tygodni.
Jednoczenie posowie odrzucili poprawki SLD zakadajce m.in. wprowadzenie
6-miesicznego zakazu zwalniania
kobiet po powrocie z tego urlopu. Za
przyjciem nowelizacji gosowao 399
posw, przeciw byo czterech i nikt nie
wstrzyma si od gosu. Zgodnie z nowelizacj Kodeksu pracy, urlop macierzyski
bdzie wynosi: przy pierwszym dziecku
18 tygodni (obecnie 16 tygodni), przy
kadym nastpnym 20 tygodni (obecnie 18). W przypadku urodzenia wicej
ni jednego dziecka podczas jednego
porodu urlop macierzyski wynosiby
28 tygodni (obecnie 26). Take urlop dla
osb, ktre adoptuj lub przyjmuj do
rodziny zastpczej dziecko w wieku do
7 lat, byby o dwa tygodnie duszy ni
obecnie i wynosiby 18 tygodni.
za: gazetaprawana.pl, 18.10.06.

Jubileusz profesor
Marii Janion
Najwybitniejsza znawczyni polskiej
literatury romantycznej, mentorka
pokole feministek, mistrzyni, ktra
wszystkich uczy nowoczesnego odczytania romantyzmu, obchodzi jubileusz
80-lecia. Wielk uroczysto z tej okazji
przygotowao grono jej wychowanek
iwychowankw z Warszawy i Gdaska.
Laudacje na cze jubilatki wygaszali
jej przyjaciele i byli studenci. Jednak
najpikniejszy prezent ofiarowaa sobie
i czytelnikom sama Profesor. Uczestnicy
jubileuszu jako pierwsi mogli zapozna

122 0 0 6

Gwat po polsku

Policyjne statystyki informuj o 1987 zgwaceniach w 2005 roku.

Szacuje si jednak, e w Polsce popenianych jest ponad 200 gwatw
dziennie. Skd te rozbienoci? Tylko pewna cz zgwace jest zgaszana na policj. Wikszo tych przestpstw z powodu wstydu, strachu czy... poczucia winy zostaje przemilczana. Statystyki wykazuj, e
okoo 80% gwatw to sprawka osb z otoczenia kobiety.
To znaczy, e znaj one sprawcw, widyway ich wczeniej. I pewnie, o ile
nie zgosz si na policj, bd spotyka ich dalej. Badania wykazuj, e
jest najczstszym rodzajem gwatu jest ten popeniany w maestwie.
si z jej najnowsz ksik Niesamo
wita Sowiaszczyzna.
Inf. wasna, 19.12.06.

by prezesami bankw komercyjnych, to

okazao si przesad.
za: Jarosaw Makowski,
Gazeta Wyborcza, 14.12.06.

Feminizm jest mi bliski

Polki (nie)pracujce

Tak deklaracj zoya pierwsza prezydent stolicy, Hanna

GronkiewiczWaltz. W wywiadzie
udzielonym Gazecie Wyborczej
pani prezydent mwia: Feminizm
jest mi bliski, jeli przez niego rozumie si walk o rwnouprawnienie wpracy, rodzinie czy nawet w
Kociele. Im duej yj, tym czciej,
niestety, dostrzegam rozmaite przejawy
dyskryminacji kobiet. Irytujce jest dla
mnie na przykad to, e z pobaliwoci
patrzy si na kobiety w polityce.(...) Gdy
zajam si czynnie polityk, zaczo
do mnie dociera, e kobiety w yciu
politycznym bywaj traktowane jako
osoby nie do koca powane. Kiedy
otaram si o wyyny wadzy, zauwayam rwnie, i bardzo czsto resortem
kieruje mczyzna, a jego zastpcami
s kobiety. I to one ciko pracuj na
jego sukces. Gdy byam szefow NBP,
prezesem PKO SA bya kobieta pani
Maria Winiewska. Jako szefowa banku
centralnego zaproponowaam, by prezesem drugiego wielkiego banku, PKO
BP, take zostaa kobieta pani Henryka
Pieronkiewicz. Ico wtedy usyszaam od
jednego z mczyzn? Dwie kobiety to
jednak za duo. Odkd odeszam z NBP,
na stanowisku szefa banku komercyjnego nie ma ani jednej kobiety. Jaki z tego
wniosek? Ano taki, e jak mczyni
zajmuj wane stanowiska, to nie jest ich
za duo, ale jak ju dwie kobiety miay

Ponad poowa kobiet w Polsce nie

pracuje i nie szuka pracy wynika z
danych GUS. Powodem jest nadmiernie
obcione obowizkami rodzinnymi.
Kobiety deklaruj, e nie s w stanie
pogodzi obowizkw domowych z
prac zawodow. W obu tych dziedzinach bowiem s zatrudniane na penym
etacie. Czas pracy w Polsce naley do
najduszych, wicej od nas pracuj tylko
Japoczycy. Wiele kobiet, szczeglnie
matek, nie moe sobie pozwoli na tak
dug nieobecno w domu. Brakowi
aktywnoci zawodowej sprzyja take silnie
patriarchalny model rodziny, wktrym
obowizki domowe nale wycznie do
kobiety i brak wsparcia ze strony pastwa
w instytucjonalnej opiece nad dziemi.
W Polsce w a 800 gminach brakuje
przedszkoli przyznaje wiceminister pracy
Joanna Kluzik-Rostkowska.
Pracujce kobiety to zaledwie 38proc.
wszystkich Polek. Wikszo znich chodzi
do pracy, bo musi zapewni utrzymanie
sobie i swojej rodzinie. I prawie poowa
znich deklaruje, e gdyby miay inne rdo
dochodu, bez alu zrezygnowayby z pracy.
Uwaaj tak przewanie starsze, gorzej
wyksztacone mieszkanki wsi i maych
miast. Na szczcie zaczyna si to zmienia.
Mode, wyksztacone dziewczyny z duych
miast zadeklaroway, e dla nich praca jest
wartoci. Ale takich osb w grupie pracujcych Polek jest zaledwie 35 proc.
za: neww.org.pl 31.10.06.

WYDARZENIA

z e w i a t a

Popyt na mode prostytutki

wci ronie
W cigu pierwszych dziewiciu miesicy 2006 r. handlarze
ludmi sprzedali 1400 Rumunek i, jak wynika z oficjalnych
danych, 4-5 tys. modych Bugarek.
Wedug ekspertw te dane to tylko wierzchoek gry lodowej.
Bugaria i Rumunia (obok Modawii i Ukrainy) znajduj si w raportach ONZ w cisej czowce krajw handlujcych ywym towarem.
1stycznia 2007 r. oba te kraje stan si czonkami UE. Wielu komentatorw jest przekonanych, e ofiar handlu ludmi bdzie wtedy jeszcze
wicej. Bugarskie i rumuskie gangi ju zacieraj rce istaj si coraz
bardziej aktywne. Po otwarciu granic UE rynek zachodni bdzie dla
nich zdecydowanie bardziej dostpny. Ostatnio szukaj gwnie 13-,
14-letnich dziewczt. atwiej je kontrolowa. S szkolone, przechodz pranie mzgu. Myl, e zarobi pienidze i stan si niezalene
mwi Reutersowi Iana Matei, szefowa organizacji Reaching Out,
ktra pomaga ofiarom. Nastolatki trafiaj potem do nocnych klubw,
domw publicznych lub na ulic.
za: Rzeczpospolita, 28.12.2006 r.

(Nie)legalna prostytucja
Wadze holenderskie szacuj, e
w6tys. rnych miejscach w Holandii
pracuje ok. 25 tys. prostytutek.
Rzdowe szacunki z 1999 r. mwi,
e tylko jedna trzecia prostytutek
to Holenderki. Reszt stanowi kobiety z 44 krajw, przy czym wikszo z
nich pochodzi z Dominikany, Kolumbii,
Czech, Rumunii i Polski. Wikszo z nich
nie ma pozwolenia na prac, bo jak
susznie podejrzewaj wadze holenderskie zostaa cignita do Holandii
pod pozorem szansy normalnej pracy,
apotem zmuszona do prostytucji. S to
imigrantki przebywajce z rnych czci
wiata falami. Lata 70. naleay do Tajek i
Filipinek, 80. zdominoway kobiety zKaraibw i Ameryki aciskiej, z kolei 90. byy
czasem Europy Wschodniej. Prostytucja i
seksbiznes to nie tylko turystyczna atrakcja, ale i potna ga holenderskiej




gospodarki. Nieoficjalne szacunki

mwi, e przynosi ok. 1 mld dol. dochodw rocznie. Co wicej, jest w cigej
fazie wzrostu w cigu dekady dochody
te zwikszyy si o 25 proc.
za: Gazeta Wyborcza, 11.08.06 r.

obezpieczestwie kobiet pracujcych

wbrytyjskim seksbiznesie. Minister chcia
m.in. utworzy czerwone dzielnice
patrolowane przez policj i zalegalizowa
niewielkie domy publiczne, gdzie mogyby pracowa najwyej dwie kobiety
iosoba do pomocy. Rzd Tonyego Blaira
przestraszy si jednak reakcji mediw
na prb liberalizacji prawa i po odejciu Blunketta zrezygnowa z wikszoci
pomysw. Politycy woleli dba o wasne kariery ni o bezpieczestwo kobiet
grzmi Katharine Raymond, odpowiadajca w ministerstwie za realizacj tamtego
projektu. Obecne prawo krytykuje nawet
prasa konserwatywna i zarzuca rzdowi,
e nie ma odwagi zmierzy si z problemem. Kobiety regularnie padaj ofiar
przemocy. I cho prostytucja jest wWielkiej Brytanii legalna, to zabronione jest
prowadzenie domw publicznych, kobiety wiadczce usugi prywatnie nie mog
ich nigdzie reklamowa, nie wolno im te
czeka na klienta na ulicach. Wefekcie
musz si ukrywa w ciemnych zaukach
i parkowych alejkach, gdzie s najbardziej
naraone na atak. Ponad poowa z 80 tys.
kobiet pracujcych w seksbiznesie twierdzi, e dowiadczya przemocy ze strony
klientw. Ze statystyk wynika te, e od
1990 r. w Wielkiej Brytanii zamordowano
co najmniej 50 prostytutek, nie liczc
ostatnich piciu zabjstw. Przeciwnicy
liberalizacji prawa twierdz, e utworzenie czerwonych dzielnic tylko te problemy pogbi. Ich zdaniem, powstanie
turystyka seksualna, rozwinie si handel
ywym towarem, awpodziemiu bdzie
kwita pedofilia.
za: Rzeczpospolita, 20.12.06.

Seria morderstw wznieca

debat o seksbiznesie
Zapewnieniem bezpieczestwa kobietom pracujcym w brytyjskim seksbiznesie stao si przedmiotem zainteresowania politykw po serii brutalnych
morderstw popenionych na tamtejszych prostytutkach. Ju kilka lat temu
byy minister spraw wewntrznych David
Blunkett prbowa rozpocz debat

Co druga samobjczyni
to Chinka
W Chinach ronie liczba samobjstw, szczeglnie wrd modych
wieniaczek. Stanowi one a 90%
300tysicznej rzeszy samobjcw.
Ponur statystyk poda brytyjski przegld medyczny Lancet. To bardzo duo
nawet jak na najludniejszy kraj wiata.

122006

WYDARZENIA

ycie odbiera sobie rocznie 23 na kade

10 000 mieszkacw tego kraju, dwa razy
tyle co w USA. Inaczej ni w pozostaej
czciach wiata wikszo samobjcw
to kobiety Chinki stanowi poow
wszystkich samobjczy na wiecie.
Zaoyciel orodka studiw nad samobjstwem dr Michael Philips uwaa,
e Chinki ze wsi tak czsto si zabijaj,
poniewa nie chc duej godzi si znisk pozycj spoeczn kobiet w tradycyjnej rodzinie. Usuguj rodzicom, potem
mowi i teciowej. Czsto nie maj
wasnych pienidzy, musz owszystko
prosi, s rodziny, w ktrych kobieta
nadal jada osobno. Gdy m przyprowadzi do domu konkubin, taka tradycyjna
ona ma udawa, e nic nie widzi. Czsto
do samobjstwa prowadzi depresja,
bo moliwoci leczenia s ograniczone:
jeden psychiatra przypada na 100 tys.
mieszkacw (dla porwnania w Europie
jeden na 3-5 tys.).

Handel kobietami przed mundialem

Niemieckie organizacje pozarzdowe obliczyy, e w zwizku z odbywajcym si w czerwcu mundialem wbrew swojej woli do pracy
wniemieckich domach publicznych moe trafi nawet 100 tys. kobiet,
gwnie z Europy rodkowo Wschodniej. Wok miast, w ktrych
odbywa si bd mecze, powstaje wiele nowych miejsc wiadczenia
usug seksualnych. W zwizku ztym szwedzkie organizacje kobiece
wezway sportowcw tego kraju do zbojkotowania imprezy.

Nisza izba parlamentu pakistaskiego przyja ustaw o ochronie kobiet

zakazujc stosunkw seksualnych
zdziewczynk poniej 16. roku ycia
(islamski kodeks dopuszcza wspycie po osigniciu wieku dojrzewania).
Oskarone o cudzostwo ony bd
mogy zgodnie zustaw broni si przed
sdem cywilnym, a nie jak do tej pory
stawa tylko przed religijnym. W mocy
pozostaje kara do piciu lat wizienia za
stosunek pozamaeski dla kobiety.

Anne Lauvergon, prezydentk firmy

Areva produkujcej energi atomow.
Particia Russo stoi na czele midzynarodowej korporacji produkujcej wyposaenie do telefonw komrkowych
o wartoci 25 mld dolarw rocznie.
Osignicia Anne Lauvergon te s
godne podziwu kierowanej przez ni
firmie udao si wzeszym roku podwoi
zysk (do 1,3 mld dolarw) oraz rozpocz budow elektrowni atomowych
w Chinach i Japonii. Tu za Lauvergon
znalaza si Anne Marie Idrac, prezydent
francuskich kolei SNCF i bya minister
transportu. Jej przedsibiorstwo co
prawda chwali si przychodami na
poziomie 26 mld dolarw, ale ma ipowane wyzwania Francuzi mwi, e
powinna ona w pierwszej kolejnoci
przywrci pocigom punktualno.
Francj na licie Fortune reprezentuje
a dziewi kobiet, czyli najwicej ze
wszystkich krajw. Na drugim miejscu
s przedstawicielki brytyjskich przedsibiorstw, ktrych wrd 50 najbardziej
wpywowych kobiet jest sze. Polek
brak. Niespodziank natomiast moe
by obecno Lubny Olayan z Arabii
Saudyjskiej, ktra kieruje firm inwestycyjn Olayan Financial Group.

za: Reuters,17.11.06

za: rzeczpospolita.pl, 9.10.06.

za: serwisy.gazeta.pl/wiat, 19.09.06 r.

Ochrona kobiet
po pakistasku

Francuzki rzdz biznesem

Zabjstwo dziennikarki

Niekwestionowanym numerem 1
wrd wiatowych businesswoman jest
wedug Fortune Patricia Russo,
szefowa korporacji Alcatel Lucent.
Wyprzedzia ubiegoroczn liderk

Jedna z najsawniejszych rosyjskich

dziennikarek Anna Politkowska
zostaa zamordowana w biay dzie
wcentrum Moskwy. Moskiewska milicja ma tam wideo firmy ochroniarskiej,

122 0 0 6

na ktrej wida mczyzn podejrzanego ozabjstwo dziennikarki. 48-letnia

Anna Politkowska wadzy narazia si
wieloma artykuami odsaniajcymi
opinii publicznej prawd o wojnie w
Czeczenii. Wielokrotnie pisaa o gwattach izbrodniach, jakich na cywilnej
ludnoci czeczeskiej dopuszczaj si
onierze rosyjscy. Bya jedn z bardziej
niezalenych iznanych dziennikarek
rosyjskich ostatniej dekady. Jej odwaga,
upr i denie do prawdy sprawiay, e
miaa rwnie wielu przyjaci, co wrogw. Bya czowiekiem wielkiej uczciwoci i odpowiedzialnoci za czas i miejsce,
w ktrym przyszo jej y i pracowa.
Mona nazwa j sumieniem wspczesnej Rosji.
za: polskieradio.pl, 9.10.06.

Literacki Nobel dla Pamuka

Tegoroczn nagrod Nobla w dziedzinie
lliteratury otrzyma turecki pisarz Ohran
Pamuk, ktry talent pisarski czy zwraliwoci spoeczn. W wywiadzie dla jednego ze szwajcarskich dziennikw wlutym 2005 r. Pamuk powiedzia 30 tys.
Kurdw i milion domagajcych si autonomii Ormian zostao zamordowanych
w XX wieku w Turcji, ale nikt poza mn
nie ma odwagi o tym mwi. Pamuk
zasyn jako autor powieci o tureckich
problemach z tosamoci po upadku
Imperium Ottomaskiego. Ta otwarta
krytyka tureckiej niechci do skonfrontowania si z wasn histori uczynia zPamuka symbol walki o wolno sowa.
za: PAP, 12.10.06

temat n u m e r u : P R O S T Y T U C J A
Mar ta K r awc z y s k a
pr awniczka

KUPLERKA, SUTENER
I STRCZYCIELSTWO

Regulacje polskiego prawa

Prostytucja wPolsce
jest legalna,
nielegalne jest, jak
wiadomo, czerpanie
zniej korzyci
majtkowych
przez osoby trzecie.
Prawo to jest sabo
egzekwowane,
aobecnie przy
milczcej zgodzie
ustawodawcy
oraz organw
powoanych do
jego egzekwowania
wrcz ignorowane.
Czy nie czas zatem,
by je zreformowa?

10


L iczne, jak najbardziej legalne

agencje towarzyskie reklamuj
swoje usugi ulotkami zamiecajcymi ulice miast imiasteczek, a tre tych ulotek nie
pozostawia wtpliwoci co do
rodzaju wiadczonych usug.
W codziennej prasie zamieszczane s ogoszenia o naborze
nowych pracownic, zapewniajce
pocztkujcym pomoc na starcie, dowiadczonym wysokie
zarobki i mi atmosfer pracy,
a wszystkim innym moliwo
zamieszkania. Autorzy tych
anonsw maj zarejestrowan
dziaalno gospodarcz i pac
podatki. Trzeba doda, e niewspmiernie niskie w stosunku
do korzyci, jakie czerpi zpracy
tak pozyskiwanych atrakcyjnych
pa. Czym si one trudni, jest
tajemnic poliszynela. Oficjalnie
ich zajciem jest dotrzymywanie
towarzystwa klientom. Sytuacja
ta nosi znamiona trwaoci, bo
agencji oraz innych miejsc, ktre
tylko zlekka s zakamuflowanymi domami publicznymi, a ktrych prowadzenia prawo polskie
zabrania, raczej przybywa ni
ubywa. Pytanie, jakie w tej sytuacji trzeba zada ustawodawcy,
brzmi: czy zatrudniajce je osoby
nie speniaj de facto warun-

kw, by uzna je za strczycieli

i kuplerw? A tych, ktrzy cakowiecie podporzdkowuj sobie
pracownice, za sutenerw?
Zachowania uznane za prostytucj

Zbudowanie poprawnej definicji prostytucji nie jest atwe.

Rozbieno pogldw na ten
temat wrd socjologw, lekarzy,
prawnikw jest dua. Jak pisze
Aleksandra Flatau-Kowalska
wProcesie spoecznego wykolejenia modocianych dziewczt,
nikt nie jest w stanie dokadnie stwierdzi, gdzie prostytucja
si zaczyna i gdzie si koczy.
Jednak pewne kryteria powtarzaj
si prawie we wszystkich definicjach, chocia rozoenie akcentw bywa rne. Za prostytutk
najczciej uwaa si osob, ktra
uprawia odpatne, powtarzajce
si, charakteryzujce si brakiem
wyboru partnera i obojtnoci
uczuciow, obejmujce wiksz
nieokrelon liczb partnerw
stosunki seksualne. Magdalena
Jasiska posza o krok dalej, definiujc prostytutk jako osob,
ktra zaspakaja potrzeby seksualne przypadkowych partnerw
w zamian za pienidze lub inne
dobra materialne i bez zaangaowania uczuciowego, z ograniczo-

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

nym prawem wyboru klienta-partnera seksualnego. Natomiast projekt

polskiej ustawy o zwalczaniu nierzdu z 1937r. definiowa jego uprawianie jako obcowanie pciowe z dowoln liczb osb w celach zarobkowych.
Jednak w literaturze podkrela si,
e zawodowe uprawianie prostytucji
nie jest niezbdnym wymaganiem, by
dan osob uzna za prostytutk.
Przez wiele stuleci pokutowa
pogld, e prostytucja jest wentylem bezpieczestwa dla funkcjonowania elementarnej komrki ycia
spoecznego, jak jest rodzina. S
one bowiem mniej destrukcyjne
od mskich seksualnych stosunkw pozamaeskich wicych si
zuczuciowym zaangaowaniem si.
Ta druga sytuacja bowiem moe silnie wpywa na rozchwianie struktury rodziny, co ze spoecznego punktu
widzenia jest wysoce niepodane.
Bezpieczniej jest zatem dla caego spoeczestwa aby mczyzna
zaspokaja swoje potrzeby erotyczne
zprzygodnymi kobietami, pacc im
za to, ni trwale wiza si zkochank, prowadzc dwa rwnolege
zwizki. Takie zaoenie skutkowao
niechtn zgod na istnienie zjawiska prostytucji isamych prostytutek. eby jednak uspokoi spoeczne
sumienie, surowe kary nakadano na
osoby poredniczce w owym procederze, a same nierzdnice wykluczano ze spoeczestwa, podkrelajc,
e prostytucja uwarunkowana cik sytuacj materialn kobiety jest
odraajc form wyzysku.
Systemy regulacji prawnej

Wspczesne systemy prawne

regulujce zjawisko prostytucji odwouj si zasadniczo do czterech, historycznie uksztatowanych modeli:
prohibicyjnego,
reglamentacyjnego,
neoreglamentacyjnego,
abolicjonistycznego.
Prohibicjonizm przewidziany
przepisami karnymi cakowity zakaz
uprawiania prostytucji, ktra uwaana
jest za przestpstwo karane wizieniem. System ten czsto by stosowany w redniowieczu. W czasach

122 0 0 6

nowoytnych funkcjonuje jeszcze

wniektrych kantonach Szwajcarii
oraz w wielu stanach USA.
Reglamentaryzm pojawi si
w Europie w czasach Napoleona I.
Kierunek ten uznawa fizjologiczn
potrzeb mczyzny do zaspokojenia popdu pciowego i uwzgldnia, e warunki ekonomiczne nie
pozwalaj na zawieranie maestw
dosy wczesnych. Obecno prostytutek uznawa wic za nieodzown, jednake zpowodu szerzcej si
plagi chorb wenerycznych i towarzyszcej jej niechci prostytutek do
podjcia leczenia w obawie przed
utrat zarobkw zaleca zamknicie ich wdomach publicznych kontrolowanych przez suby sanitarne.
Realizacja wymienionych zaoe
prowadzia do rejestracji prostytutek,
ktre otrzymyway od policji prawo
wykonywania tego zajcia, a ograniczenie ujemnych skutkw prostytucji odbywao si przez kontrol
lekarsk, ktrej uatwieniem byo
skoszarowanie postytutek wdomach
publicznych.
Neoreglamentaryzm jest modyfikacj poprzedniego systemu, polegajc na rejestracji prostytutek nie
przez organa policyjne, lecz przez
wadze sanitarne. System ten wystpuje w wielu krajach, m.in. w Polsce,
a jego celem jest przede wszystkim
zapobieganie rozprzestrzenianiu si
chorb wenerycznych. W systemie
tym obowizuje zakaz prowadzenia
domw publicznych.
Abolicjonizm powsta jako
reakcja na prohibicjonizm i systemy reglamentacyjne. Zainicjowany
zosta w Anglii w latach 70. XIX w.
przez dziaaczk Jzefin Buthler.
Ruch abolicjonalistyczny ostro
zaatakowa instytucj domw
publicznych i rejestrowan prostytucj. Wskazywa na krzywdzc
nierwno w traktowaniu mczyzny i kobiety oraz nieskuteczno
przymusowych kontroli lekarskich.
Podstawowymi zaoeniami abolicjonizmu jest: praca propagandowa,
ktrej celem jest stae podnoszenie
higieny psychicznej spoeczestwa
i krzewienie owiaty zdrowotnej;

praca profilaktyczna majca uchroni dziewczta przed prostytucj

(zwaszcza te, ktre s najbardziej
naraone na niebezpieczestwo prostytucji, np. przybywajce ze wsi do
miast w poszukiwaniu pracy, wychowanice zakadw opiekuczych,
opuszczajce zakady reedukacyjne,
winiarki opuszczajce wizienia);
moliwie wszechstronna reedukacja
prostytutek; surowe karanie wszystkich czynw zwizanych z eksploatacj prostytucji. Abolicjonizm
rni si od wszystkich innych systemw tym, e realizacja jego zaoe dotyczy w zasadzie nie bezporednio prostytucji, ale warunkw
sprzyjajcych jej rozwojowi i uatwiajcych jej uprawianie.
Zauway naley, e ostatnio
pojawio si pojcie systemu dekryminalizacyjnego, ktry miaby polega na rezygnacji z penalizacji nie
tylko uprawiania prostytucji, ale
iz karalnoci wszelkich zachowa
innych osb zwizanych z prostytucj, wszczeglnoci tych, ktrzy z jej
uprawiania cign porednio zyski.
Sytuacja prawna prostytucji
naziemiach polskich

Prostytucj starano si kontrolowa poprzez wprowdzenie systemu reglamentacyjnego: obowizujcej rejestracji prostytutek, opodatkownia burdeli i przymusowych,
odpatnych bada lekarskich. Taki
system zainicjowali na przeomie
XVIII iXIX w. Prusacy, a w 1843 r.
genera Paskiewicz narzuci podobne przepisy w Krlestwie Polskim.
W Austrii natomiast przez cay wiek
XVIII wadze walczyy o zlikwidowanie prostytucji, nakadajc na
pocztku na prostytutki kary w stylu
reformacji, a pniej eksperymentujc z innymi formami karania, m.in.
przez golenie gowy skazanym prostytutkom. Wymierzona w prosytutki polityka osigna apogeum
wroku 1751, kiedy cesarzowa Maria
Teresa powoaa do ycia Komisj
Czystoci. Spowodowao to zejcie
handlu seksem do podziemia.
Pastwo szybko przekonao si, e
nie jest w stanie zlikwidowa zjawiska

11

temat numeru: PROSTYTUCJA

prostytucji, starao si wic przynajmniej nad nim czciowo zapanowa.

Prostytutki zobowizane byy poddawa si raz w tygodniu badaniom
lekarskim. Te, u ktrych wykryto
choroby weneryczne, ustawiano wkolumn i pod eskort policji odprowadzano do szpitali, a jeli nie miay
czym zapaci za leczenie (p zotego
dziennie), czekaa je kara chosty.
Utworzony w 1873 r. Warszawski
Komitet Policyjno-Lekarski wprowadzi pewn nowo: kontrolowano nie tylko mieszkanki domw
publicznych czy kobiety sporadycznie uprawiajce prostytucj, ale policja miaa za zadanie ledzi te, ktre
podejrzewa mona byo onierzd
tajemny. Waciciele burdeli co miesic mieli odprowadza do kasy miejskiej 15 kopiejek od jednej prostytutki (cz kapitau przeznaczono
dla kobiet, ktre chciay porzuci
ten zawd). Kiedy w 1884 r. kapita
kobiet publicznych urs do 17tys.
rubli, postanowiono wybudowa
przytuek dla byych prostytutek,
ktre z powodu staroci, kalectwa
bd chorb nie mogy ju pracowa.
Niestety, w prasie zawrzao z oburzenia i pomys ten trzeba byo zarzuci.
Po I wojnie wiatowej mnstwo kobiet znalazo si na ulicy,
a Wielki Kryzys zapocztkowany w 1929 r. pogbi to zjawisko.
Prostytucja przybraa ogromne rozmiary, powodujc, e handel kobietami kwit. Ju w 1919 r. Ministerstwo
Zdrowia Publicznego wydao dekret
o zamkniciu domw publicznych.
Odrodzona Polska przyja poprzez
rozporzdzenie Ministra Zdrowia
Publicznego, wydane w porozumieniu
z Ministrem Spraw Wewntrznych
zdnia 6 wrzenia 1922 r. o nadzorze
nad nierzdem system neoreglamentacyjny. Stosownie do przepisw rozporzdzenia prawo nadzoru
nad osobami zawodowo uprawiajcymi nierzd przysugiwao wadzom administracyjnym I instancji.
Prawo to sprawowano przez lekarzy pastwowych i organa policji.
Przy tyche wadzach utworzono
komisje sanitarno-obyczajowe, ktre
m.in. stwierdzay zawodowe upra-

12


P r o s t y t u c j a
we wspczesnej Polsce

Jak wynika zoglnego rozpoznania policji, liczba prostytutek

moe wynosi okoo 5000, w tym nieco ponad 1500 cudzoziemek.
Najliczniejsz ich grup stanowi Ukrainki, Biaorusinki i Bugarki
w wieku 16-20 lat zwyksztaceniem podstawowym, bezrobotne
i o niskim statusie materialnym. Werbowane s do pracy przez
swoich wspobywateli, trudni si przede wszystkim prostytucj
przydron.
W ostatnich latach powstay i funkcjonuj obok tradycyjnych
form (call girls, prostytucja w hotelach i na ulicy, prostytucja okazjonalna) nowe miejsca. S to:
drogi szybkiego ruchu,
nocne kluby GO-GO,
agencje towarzyskie,
salony masau,
prywatne lokum w formie indywidualnego sponsorigu przez
bogatego klienta w zamian za wiadczenie usug seksualnych.

Agencje towarzyskie

Cho w zakresie wiadczonych usug nie wymieniaj usug

seksualnych, wiadomo powszechnie, e s zakamuflowanymi
domami publicznymi (podobnie jak salony masau i kluby ztacem erotycznym). Waciciele agencji zabezpieczaj si przed
odpowiedzialnoci karn ztytuu czerpania korzyci finansowych zcudzego nierzdu przez tworzenie Regulaminu funkcjonowania agencji towarzyskiej czy te umieszczanie w umowie
o prac zapisu, e kobiecie nie wolno utrzymywa kontaktw
seksualnych zklientami pod grob natychmiastowego zerwania umowy. Waciciele agencji zrzeszaj si i tworz fundusze
specjalne, pozwalajce na pokrycie strat powstaych w wyniku
napadu, zniszcze dokonanych przez konkurencj lub na opat
adwokata w przypadku skierowania przeciwko nim sprawy do
sdu. Dziaajce przez duszy czas agencje przeksztacaj si
w elitarne kluby chronione przez wewntrzn sie telewizji przemysowej i liczn grup ochroniarzy.
Jak wynika zdotychczasowego rozpoznania, oprcz ochrony
wynajmowanej przez poszczeglne agencje, s one indywidualnie chronione przez grupy przestpcze, ktre czerpi ztego
tytuu zyski. Ponadto odnotowuje si przypadki wykupywania
agencji i salonw masau przez grupy przestpcze, kontrolujce
rynek prostytucji, w celu osigania korzyci majtkowych, jak
rwnie rozpoznania osb ze wiata biznesu, czsto korzystajcych zusug takich lokali.
Tworzenie tego typu warunkw pozwala na korzystanie zusug
seksualnych, jak rwnie pozwala na prowadzenie dziaalnoci
nie zawsze zgodnej zobowizujcym prawem. W tego typu lokalach najczciej zatrudniane s Polki, ale wiele znich chtnie
oferuje take kobiety zobcym obywatelstwem.
Dziaalno agencji towarzyskich nie ogranicza si jedynie
do wiadczenia usug seksualnych. Towarzysz jej take prze-

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

stpstwa skarbowe czy te naruszenie przepisw o prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej. Wagencjach czsto oferuje si narkotyki,
atake alkohol bez akcyzy i bez wymaganego
zezwolenia. Bardzo czsto s one schronieniem
dla osb poszukiwanych przez organa cigania
lub nieletnich bdcych na ucieczkach zdomw lub zakadw wychowawczych. Zdarzaj
si rwnie przypadki przetrzymywania prostytutek si i zmuszania ich do uprawiania nierzdu. Tego rodzaju lokale s ponadto dobrym
miejscem do werbowania kobiet, ktre nastpnie przeznaczone s na sprzeda do pracy
winnych lokalach krajowych lub zagranicznych.

Prostytucja przydrona

Zwana te TIR-owsk zuwagi na adresatw tych usug.

Rozpoznanie policyjne wskazuje, e tym rodzajem prostytucji zajmuje si okoo 450-500 kobiet. Tego rodzaju prostytutki s zazwyczaj cudzoziemkami, ktre przybyy do Polski dziki wizie turystycznej i ktre klientom prowadzcym dalekobiene ciarwki
i prywatne samochody osobowe su w miejscach nieodlegych
od punktw granicznych i tras szybkiego ruchu. Osoby trudnice
si tak prostytucj czsto popeniaj wykroczenia zwizane zniedopenieniem obowizku meldunkowego, przekroczeniem czasu
pobytu lub brakiem zezwolenia na niego, zakcaniem porzdku
publicznego lub stworzeniem zagroenia w ruchu drogowym.
Ponadto s one czsto zarwno sprawcami, jak i ofiarami przestpstw kryminalnych.

samej pci do czynu nierzdnego, podlega karze

wizienia do 3lat. By to w
zasadzie jedyny przypadek
karalnoci dobrowolnego
obcowania pciowego midzy osobami tej samej pci.
Art. 208 k.k. z 1932 r.
przewidywa kar wizienia do 5 lat dla sprawcy,
ktry z chci zysku uatwia cudzy nierzd.
Sutenerstwa, czyli czerpania zysku z cudzego nierzdu, zabrania art. 209 k.k. z 1932 r.
pod grob kary wizienia do 5 lat.
Karalne byo rwnie strczycielstwo, czyli samo nakanianie innej
osoby do zawodowego oddawania
si nierzdowi (art. 210 k.k. z 1932 r.
kara wizienia do 5 lat i grzywna).

Biuro Kryminalne KGP,

raport zdnia 2 marca 2006 r.
Charakterystyka zajwiska prostytucji,
sutenerstwa i strczycielstwa w Polsce

Nierzd w PRL

wianie nierzdu i orzekay o przymusowej kontroli lekarskiej lub

ozwolnieniu od niej. Osoby zawodowo uprawiajce nierzd podlegay
przymusowej, staej kontroli lekarskiej i ewentualnie leczeniu. Osoby
podejrzane o uprawianie nierzdu
zawodowego miay obowizek stawi
si przed komisj celem udzielenia
wyjanie. Zabroniono utrzymywania domw publicznych.
W nowym Kodeksie karnym
z1932 r. prostytucji powicono a 6 artykuw (207-212).
Wart.207 spenalizowano prostytucj homoseksualn. Kto z chci
zysku ofiarowa si osobie tej

122 0 0 6

Bezporednio po II wojnie wiatowej Polska przyja system neoreglamentacji, tworzc sekcje do

walki z nierzdem i przestpczoci nieletnich przy organach Milicji
Obywatelskiej. Prostytutki rejestrowano oraz poddawano je okresowym
badaniom lekarskim. W niedugim
czasie sekcje te zlikwidowano, zniesiono rwnie badania lekarskie.
Wroku 1952 wprowadzono wPolsce system abolicjonizmu, kiedy
to Polska ustaw z dnia 29 lutego
1952r. wyrazia zgod na ratyfikacj
konwencji ONZ otwartej do podpisu dnia 21 marca 1950 r. w sprawie
zwalczania handlu ludmi i eksploatacji prostytucji. Podstawowy przepis konwencji to art. 6, ktry mwi:

13

temat numeru: PROSTYTUCJA

Kada ze stron niniejszej

Konwencji zgadza si zastosowa
wszelkie niezbdne rodki celem
cofnicia lub uchylenia jakiegokolwiek istniejcego prawa, zarzdzenia lub przepisu administracyjnego,
w myl ktrego osoby zajmujce
si lub podejrzane o zajmowanie
si prostytucj, podlegaj specjalnej
rejestracji bd te obowizane s
posiada specjalny dokument, bd
wreszcie powinny podporzdkowa
si wyjtkowym wymaganiom co do
nadzoru lub zgaszania.
Szerzenie si prostytucji, zwaszcza w Warszawie, w orodkach
przemysowych i portowych, byo
powodem ponownego ewidencjonowania prostytutek oraz powoania w milicji w1956 r. specjalnych
ogniw do walki z nierzdem w 16
miastach. Pozwolio to na lepsz
orientacj w rozmiarach tego zjawiska i doprowadzio do ujawnienia
izewidencjonowania wikszej liczby osb uprawiajcych ten proceder.
Jednoczenie zmieni si stosunek
ustawodawcy do zjawiska prostytucji. Sze artykuw zKodeksu
karnego z1932 r. zostao zastpionych jednym. W Kodeksie karnym
z 1969 r. art. 174 mwi o tym, e

Politycy o zjawisku
Piszc ten artyku, wysaam do wszystkich istniejcych w Polsce
partii politycznych zapytanie o ich stanowisko w sprawie moliwoci
usankcjonowania w polskim systemie prawnym szerszych regulacji dotyczcych prostytucji. Jedynie Sojusz Lewicy Demokratycznej
zechcia podzieli si swoj opini na temat prostytucji w Polsce:
Wedug raportu Biura Programowego SLD Czy
prawa kobiet bd ograniczane? rnica wynagrodze kobiet i mczyzn wynosi ok. 20%, oczywicie na niekorzy kobiet. 55% osb korzystajcych z zasikw pomocy spoecznej stanowi
kobiety, a 88,5% samotnych rodzicw to samotne
matki. Wynika z tego jasno, e decyzja o podjciu pracy w charakterze prostytutki uwarunkowana jest w ogromnej wikszoci przypadkw
dyskryminacj ekonomiczn.
Przede wszystkim naley zauway, e sama
prostytucja nie jest nielegalna, a jedynie czerpanie korzyci z nierzdu, czyli strczycielstwo.
Kobiety pozbawione ubezpieczenia, ktrym nie
przysuguje prawo do renty bd emerytury, s
jedynie przedmiotami w rkach tych, ktrzy faktycznie na prostytucji zarabiaj. Wypowiedzi
politykw Sojuszu wskazuj, e prostytutki
powinny mc legalnie ubezpieczy si, opaca skadki emerytalne, rentowe, a ubezpieczenie chorobowe powinno im przysugiwa
z tej racji, e wykonuj wanie taki zawd,
anie inny. Wprowadzenie takich jasnych
zasad ewidencji pozwolioby na odseparowanie wiata przestpczego od kobiet prowadzcych tak dziaalno. Bardzo istotne jest take
stworzenie specjalnych stref, ktre ulokowane na poboczu nie stanowiyby zagroenia dla ssiedztwa agencji towarzyskich w centrach
miast. Wszystkie te dziaania w znaczcym stopniu pozwoliyby na
rozwizanie problemu, a w tym kierunku zmierza nasze mylenie.

nakanianie innej osoby do uprawiania nierzdu (strczycielstwo)

jest zagroone kar pozbawienia
wolnoci od roku do 10 lat (art. 174
1). Zwraca uwag podniesienie
grnej granicy zagroenia z 5 do
10 lat w porwnaniu zk.k. z 1932r.
Karalno sutenerstwa (czerpanie
korzyci majtkowych z cudzego
nierzdu) i kuplerstwa (uatwianie
cudzego nierzdu w celu osignicia korzyci majtkowej), w granicach przewidzianych dla strczycielstwa, przewidywa art. 174 2
k.k. z 1969r. Przepisy art. 174

14


z1969 r. nastawione byy wycznie

na ochron obyczajnoci.
Prawodawstwo po zmianie ustroju

wiadczenie usug seksualnych

wPolsce nie podlega karze. Na mocy
ustawy Kodeksu karnego z 6czerwca 1997 r., podlega jej natomiast:
nakanianie innej osoby do
uprawiania prostytucji (strczycielstwo) i uatwianie prostytucji (kuplerstwo), jeli czyny te s
wykonywane w celach osignicia
korzyci majtkowych (art. 204 1),
wtym gdy osoba nakaniana lub

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

ktrej uatwia si uprawianie prostytucji, jest maoletnia, maksymalna

kara pozbawienia wolnoci wzrasta
z 3 do 10 lat (art. 204 3),
czerpanie korzyci z uprawiania prostytucji przez inn osob,
czyli sutenerstwo (art. 204 2),
zwabianie lub uprowadzanie
osb w celu uprawiania prostytucji
za granic (art. 204 4),
doprowadzanie innej osoby do
uprawiania prostytucji poprzez stosowanie przemocy, grb, podstpu
lub wykorzystanie stosunku zalenoci lub krytycznego pooenia (art.
203) przestpstwo zagroone kar
do 10 lat pozbawienia wolnoci.
Poza tym jako przestpstwo mog
by traktowane:
obcowanie pciowe (art.1971)
i poddanie si czynnoci seksualnej
lub jej wykonanie (art. 197 2),
jeli osoba zostaa do nich przymuszona przemoc lub jej grob lub
podstpem lub gdy wykorzystano
jej upoledzenie umysowe, chorob
psychiczn (art. 198) albo krytyczne
pooenie (art. 199),
doprowadzenie do obcowania
pciowego lub poddania si czynnoci seksualnej, lub jej wykonania,
osb maoletnich poniej 15. roku
ycia (art. 200), lub spokrewnionych:
wstpnego, zstpnego, przysposobionego, przysposabiajcego, brata
lub siostry (art. 201),
utrwalanie treci pornograficznych z udziaem nieletnich.
Bezprawno i karalno eksploatacji, szczeglnie ekonomicznej, prostytucji przewiduj ratyfikowane przez
Polsk regulacje midzynarodowe:
Midzynarodowe Porozumienie
z 18 maja 1904 r. i Konwencja
z4maja 1910 r., dotyczce zwalczania handlu ywym towarem,
Midzynarodowa Konwencja
o zwalczaniu handlu kobietami
idziemi, podpisana w Genewie
30wrzenia 1921 r., i Protok
ozmianie tej Konwencji, podpisany
w Lake Success 12 listopada 1947 r.,
Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami penoletnimi, podpisana w Genewie 11 padziernika 1933 r., i Protok o zmianie

122 0 0 6

tej Konwencji, podpisany w Lake

Success 12 listopada 1947 r.,
Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludmi i eksploatacji prostytucji, otwarta do podpisu
wLake Success 21 marca 1950 r.,
art. 6 Konwencji w sprawie
likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjtej przez
Zgromadzenie Oglne ONZ
18grudnia 1979 r.,
art. 34 Konwencji o prawach
dziecka przyjtej przez Zgromadzenie
Oglne ONZ 20 listopada 1989 r.,
Rady Europy
Konwencja
wsprawie dziaa przeciwko handlowi ludmi, podpisana w Warszawie
w dniu 16 maja 2005 r.
Mimo tak wielu przepisw prostytucja w Polsce nadal naley do
sfery silnie kryminogennej. Wyranie
wida brak woli politycznej do powanego zajcia si tym problemem spoecznym. W walce
o gosy wyborcw
politycy w zalenoci od opcji politycznej nawouj
do penej legalizacji
(w tym do powstania domw publicznych lub wydzielenia czerwonych
dzielnic) lub przeciwnie: do cakowitego jej zakazu.
Niemiao przebi-

ja si te pomys, by odpowiedzialnoci karn obciy, podobnie jak

wSzwecji, klientw. Niemrawa, prowadzona zrywami dyskusja daleka
jest od chci rozwizania problemu.
Prostytucja zarwno dobrowolna,
jak i bdca efektem handlu ludmi
jest w Polsce nasilajcym si zjawiskiem (patrz ramka na stronach 12-13), ale trudno si oprze wraeniu,
e dla politykw jest to temat, dziki
ktremu pragn jedynie zaprezentowa swoj postaw moraln.
Nie ma jasnego stanowiska partii
rzdzcych, w tym take najpowaniejszej obok SLD partii opozycyjnej Platformy Obywatelskiej,
co potwierdza obawy, i problem
narastajcej prostytucji w naszym
kraju dugo jeszcze nie znajdzie
systemowego rozwizania. Utrwala
si tym samym grony dla praworzdnoci i porzdku publicznego
stan, w ktrym surowe prawo jest
jawnie obchodzone i lekcewaone,
take przez najwyszych przedstawicieli wadz.
Zwierzenia jednej zpracownic
agencji towarzyskich, opublikowane w poczytnym tygodniku
opinii, na temat
usug seksualnych,
jakie egzekwowa
od niej i jej koleanek urzdujcy
wicepremier, s
tego najlepszym
dowodem. 

15

temat n u m e r u : P R O S T Y T U C J A
K atar z y na KDZI ELA
f eministka

PROSTYTUCJA

NIEODBYTA DEBATA
Tak dugo jak
istniej ludzie
godzcy si
nato, e mona
kupowa usugi
seksualne,
awic kupi
czowieka, adne
rozwizanie
prawne nie
bdzie do koca
skuteczne.

16


W Polsce dotychczas nie odbya

si debata spoeczna na temat

prostytucji. W dyskursie publicznym najczciej pojawiaj si
pozbawione gbszej refleksji
albo groteskowe i czsto gronie brzmice wezwania do zrobienia porzdku z zakcajcymi
spokj i obraajcymi moralno
publiczn prostytutkami. Gono
wypowiadaj je politycy prawicy
i prawicowe media. Czasem proponuje si wprowadzenie restrykcji karnych, zakazw, ciganie
ikaranie prostytutek. Najczciej
w praktyce sprowadza si to do
zamiatania problemu pod dywan.
Tak bowiem mona by zakwalifikowa np. postulaty usunicia
agencji towarzyskich poza centra
miast, prby zakazywania ogosze o usugach towarzyskich
zamieszczanych w gazetach czy
akcje usuwania ulotek reklamowych tyche agencji. Dziaaniem
tego typu s take rozliczne akcje
policyjne podejmowane od lat
iod lat oczywicie nieskutkujce jakkolwiek zmian, sprowadzajce si do usuwania z drg
tzw. tirwek, czyli kobiet uprawiajcych prostytucj przydron.
Najchtniej policja podejmuje te
dziaania w przeddzie wanych
wit. Jedyne, co mona powie-

dzie o takich akcjach, to to, e

wminimalnym stopniu dotycz
one osb czerpicych realne zyski
z prostytucji.
Liberalne nieporozumienie

W rodowiskach liberalnych
(lub przynajmniej za takie si
uwaajcych) obecne s pogldy dotyczce wprowadzenia
legalizacji domw publicznych
wPolsce. Ludzie s wolni, a wic
wolno im uprawia wolny zawd
prostytutki. Take niektre rodowiska feministyczne i lewicowe opowiadaj si za liberalnym
rozwizaniem, a wic za uznaniem prostytucji za zawd, ktry
moe by wykonywany dobrowolnie i legalnie. Ich zdaniem
dorosy czowiek moe dysponowa samym sob i nikt nie
powinien decydowa za niego,
w jaki sposb to czyni. Ale czy
jest to istotnie wolny zawd?
Czy rzeczywicie chodzi o wolno? Czy uprawnione s opinie
o pozytywnych skutkach takiej
zmiany, w tym np. e zapewni
to lepsz ochron osb prostytuujcych si? Czy moe chodzi
raczej o wzmocnienie kontroli
nad osobami prostytuujcymi si
albo o ewentualne korzyci dla
budetw (pastwa, gminy)?

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

Te i wiele innych pyta warto postawi i nie powinny od ich stawiania

ucieka take kobiety. Take, amoe nawet przede wszystkim kobiety,
bo chocia prostytucj trudni si
take mczyni, to jednak zarwno
w spoecznym myleniu, jak i w rzeczywistoci, prostytutka to najczciej
kobieta. I do nas, kobiet, powinno
nalee sformuowanie postulatw
zmiany metod rozwizywania problemw prostytucji. Jestem przekonana,
e nadszed czas zadania przez nas,
kobiety, pytania, jak w pastwie, ktre
naley take do nas, mog funkcjonowa politycy publicznie dziwicy
si, e mona zgwaci prostytutk? Obmierzy, peen pogardy rechot
wicepremiera Leppera wymierzony
by bowiem wkad z nas. Kady
bowiem, kto godzi si na pogardliwe traktowanie zgwaconej kobiety,
godzi si na usprawiedliwienie gwatu na kadej kobiecie. Dlatego nie
wolno nam milcze. Dlatego musimy
stawia sobie pytania o traktowanie
prostytucji wPolsce. To nasz, kobiecy
problem.
Sprzeciw wobec kupowaniu ludzi

Istniej take, cho w dyskursie

publicznym w Polsce rzadko prezentowane, opinie i pogldy oparte
na konsekwentnym przekonaniu, e
podstawowym prawem czowieka
obowizujcym w stosunku do
wszystkich ludzi i w kadych okolicznociach jest ochrona przed
przemoc i dyskryminacj, w duchu
poszanowania godnoci i czowieczestwa. W opiniach tych osb
i rodowisk prostytucja polegajca na kupowaniu usug seksualnych
jest przemoc dokonywan przez
osoby kupujce ludzi i powinna
by wyeliminowana. Takie pogldy
nosz nazw stanowiska abolicyjnego osoba prostytuujca si jest
niewinn ofiar, natomiast osoba
kupujca seks powinna by karana za przemoc i wykorzystywanie
czowieka. Metod pozwalajc
na likwidacj prostytucji powinny
by dziaania nakierowane przede
wszystkim na klientw prostytucji,
anie na prostytuujce si osoby.

122 0 0 6

Wyraonemu wczeniej przeze

mnie pogldowi o tym, e nadszed
ju czas na zmian i konieczne jest
podjcie debaty o podejciu do problemw prostytucji przede wszystkim
przez kobiety, towarzyszy przekonanie, e, niestety, do takiej debaty nie
jestemy wcale przygotowane ani my,
kobiety, ani spoeczestwo jako cao.
Debata publiczna, w ktrej wszystkie
pogldy i stanowiska mogyby by
zaprezentowane i suy wypracowaniu lepszego, bardziej nowoczesnego
i istotnie chronicego prawa i interes
ludzi, a nie organizatorw procederu
prostytucji, jak dotd nie odbya si.
Jak w wielu innych, kontrowersyjnych i trudnych, zwaszcza dla politykw, tematach (przede wszystkim
zwizanych z seksualnoci czowieka) problem prostytucji i towarzyszcych jej zjawisk zepchnity jest
na margines. Spoeczestwo nie ma
o nim adnej wiedzy. Udostpniane
s hasa i mity, a najczciej temat
pokrywa wstydliwe milczenie. Peni
hipokryzji politycy przekonuj, e
wystarczy nam prawo speniajce co
prawda normy wynikajce z ratyfikowania konwencji i umw midzyna-

Czy prostytucj mona

uzna za tzw. wolny zawd?
I czy takie rozwizanie
faktycznie zapewni lepsz
ochron osb uprawiajcy
go? Iczy rzeczywicie chodzi
owolno, czy moe raczej
o wzmocnienie kontroli nad
osobami prostytuujcymi si,
albo o ewentualne korzyci
dla budetw (pastwa,
gminy)?

rodowych dotyczcych praw czowieka iochrony przed eksploatacj osb

prostytuujcych si, ale zezwalajce
na funkcjonowanie tzw. agencji towarzyskich. Niewiele wiedzce, amoe nie chcce wiedzie spoeczestwo uznaje wic, e uprawnione jest
karanie czerpania zyskw zcudzego
nierzdu, ale dozwolone jest pobieranie podatkw wynikajcych z prowadzenia dziaalnoci gospodarczej
polegajcej na organizowaniu usug
towarzyskich. To przecie absurd!
Chciaabym zapozna si zwynikami badania, w ktrym respondentom zostaoby postawione pytanie,
jaki to rodzaj usug realizowany jest
wagencjach towarzyskich i czy istotnie opinia publiczna przekonana jest,
e prowadzi si tam mie towarzyskie
rozmowy? Takie badanie oczywicie
nigdy nie zostao przeprowadzone,
bo i po co. Wszyscy wiedz i nikt nie
protestuje. A przecie Polska ratyfikowaa Konwencj ONZ W sprawie
zwalczania handlu ludmi i eksploatacji prostytucji, ktra w artykule 2
zakazuje wprost prowadzenia lub
finansowania domw publicznych:
Artyku 2.
Strony niniejszej Konwencji zgadzaj si ukara kadego, kto:
1. utrzymuje lub prowadzi dom
publiczny albo bierze udzia w jego
finansowaniu;
2. wiadomie wynajmuje komu
lub odnajmuje od kogo budynek
bd inne pomieszczenie lub jakkolwiek ich cz dla celw prostytucji innych osb.
Legalizowa czy kara?

Polska jest take stron innych

midzynarodowych porozumie
iaktw prawnych zobowizujcych
do zwalczania dyskryminacji kobiet
i odnoszcych si do handlu ludmi i wykorzystywania prostytucji.
Podejmujc spoeczn debat na
temat zmiany rozwiza prawnych,
a generalnie: zmiany spoecznego podejcia do prostytucji, warto
przyjrze si temu, jak poradzili
sobie inni. Przynaleno do Unii
Europejskiej i moliwo skorzystania z wypracowanych tutaj wzorw

17

temat numeru: PROSTYTUCJA

zobowizuje i moe by uatwieniem.

W krajach UE funkcjonuj rozwizania, ktre opisa mona poprzez
dwa zasadnicze modele podejcia do
problemu.
1. Prostytucja jako zawd. Ten
model wie si z legalizacj domw
publicznych i przyznaniem praw
pracowniczych osobom w nich
zatrudnionym. Poniewa rozwizania takie przyjto przede wszystkim
w Holandii, model ten umownie
mona nazwa holenderskim.
Opowiadajc si wszak za jego
wdraaniem, trzeba sobie odpowiedzie na nastpujce pytania:
Czy jest to zgodne z nowoczesnym rozumieniem praw czowieka
izasad rwnoci kobiet i mczyzn
oraz koniecznoci ochrony przed
dyskryminacj i poniajcymi praktykami?
Czy istotnie uwaamy, e
wszystko jest na sprzeda? Wszak
handel wasnymi organami, nawet

18


Niewiele wiedzce, amoe

nie chcce wiedzie
spoeczestwo uznaje
wic, e uprawnione jest
karanie czerpania zyskw
z cudzego nierzdu, ale
dozwolone jest pobieranie
podatkw wynikajcych
zprowadzenia dziaalnoci
gospodarczej polegajcej
na organizowaniu usug
towarzyskich.

za zgod ich posiadacza i na jego

wyrane yczenie, nie jest w Polsce
prawnie dopuszczalny i niewiele chyba jest w Polsce osb, ktre
uznaj sprzeda np. nerki za waciw metod na polepszenie sytuacji
finansowej polskich rodzin.
Czy istotnie jestemy w Polsce
przygotowani, przede wszystkim
mentalnie, do uznania prostytucji za zawd? Musiaoby to skutkowa uznaniem peni praw pracowniczych, takich jak prawo do
tworzenia zwizkw zawodowych,
prawo do zabezpieczenia spoecznego, wiadcze zdrowotnych nalenych osobom ubezpieczonym izatrudnionym (zwolnienia lekarskie,
renty, emerytury itd.). Wykrzywiona
wponurym rechocie twarz wicepremiera Leppera raczej nie skania do
pozytywnej odpowiedzi.
Naley take pamita o midzynarodowym aspekcie ewentualnej legalizacji domw publicznych,

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

w tym koniecznoci wypowiedzenia

Konwencji i to w sytuacji, kiedy
rne kraje Unii Europejskiej przygldaj si uwanie sytuacji wSzwecji konsekwentnie zwalczajcej
prostytucj przez ciganie i karanie
klientw. Niektre kraje UE rozwaaj obecnie wprowadzenie u siebie
podobnych rozwiza jako bardziej
sprawiedliwych i chronicych prawa
czowieka.
2. Sprzeda usug seksualnych to przejaw przemocy wobec
osb i poniajca godno czowieka praktyka dyskryminacyjna.
Zwalczanie prostytucji jest skuteczne, gdy uderza si w popyt, a wic
ciga sprawcw klientw prostytutek. Podejcie to najszerzej wdroono wSzwecji. Tak wic moemy
mwi o skutecznie funkcjonujcym
modelu szwedzkim. Szwedzi szacuj, e od wprowadzenia zmian
prawnych polegajcych na karaniu
klientw prostytucji zmniejszyli
rozmiar tego procederu o ok. 30%.
Uwaaj take, e dziki tym zmianom znacznie poprawili bezpieczestwo kobiet i ochron przed ich dyskryminacj. Zmian prawodawstwa
poprzedzia ogromna edukacyjna
kampania spoeczna, adresowana przede wszystkim do mczyzn.
Jej haso: Kupujc seks, stajesz si
sprawc przemocy i odpowiadasz za
cierpienie ludzi pomogo szwedzkiemu spoeczestwu zrozumie cel
nowego prawa. Zrozumienie tego
przesania gwarantuje nie tylko spoeczne przyzwolenie na funkcjonowanie prawa, ale te oczekiwanie
jego egzekwowania. A co najwaniejsze, zmienia indywidualne przekonania i postpowanie. Szwedzi
dostrzegaj jednak, e wprowadzenie takiego ustawodawstwa ma
take skutki ujemne, takie jak:
rozkwit podziemia prostytucyjnego,
nasilenie si turystyki prostytucyjnej klienci podruj w celu
zakupu usug prostytutek do innych
krajw, w tym do Polski, gdzie usugi s legalne, tasze i np. w polskich
agencjach towarzyskich powszechnie dostpne.

122 0 0 6

Uwaam, e take wPolsce

zmiana podejcia do
kwestii prostytucji jest
konieczna i moliwa,
ale jej przeprowadzenie
musi poprzedzi
spoeczna edukacja
idebata, aby przyjte
rozwizania nie tylko nie
pogorszyy sytuacji osb
uprawiajcych prostytucj,
ale by poszerzyy obszar
skutecznej ochrony praw
czowieka obowizujcych
wobec wszystkich osb,
awprowadzone prawo byo
respektowane.
A jak my radzimy sobie z kwesti
prostytucji? Jestem przekonana, e
obecny stan prawny i faktyczny nie
powinien by duej utrzymywany.
Organy pastwa udaj, e nie wiedz, e w legalnie funkcjonujcych
agencjach towarzyskich uprawia si
prostytucj, cho osoby zatrudnione
w tych agencjach publicznie okrelane s prostytutkami. Take one
same tak si definiuj. Poniewa
agencje towarzyskie zarejestrowane
s na mocy prawa jako instytucje wiadczce usugi towarzyskie
wramach istniejcej wolnoci prowadzenia dziaalnoci gospodarczej,
s opodatkowane tak jak iinne podmioty gospodarcze. Mona
by wic powiedzie, e pastwo
samo amie prawo polskie i zasady
Konwencji, poniewa czerpie zyski

z cudzego nierzdu, a co najmniej

nierzd ten uatwia. Jednoczenie
osoby prostytuujce si s wykorzystywane przez wacicieli agencji
i osoby organizujce cay proceder.
Nie przysuguje im a dokadniej:
nie jest wobec nich przestrzegana jakakolwiek ochrona z tytuu
praw pracowniczych. Zatem mona
by uzna, e liberalne stanowisko
uznajce konieczno legalizacji
domw publicznych byoby wyborem mniejszego za. Jednak odpowiedzi na postawione w stosunku
do tego modelu pytania wcale nie
wydaj si atwe i oczywiste. Moe
wic naleaoby opowiedzie si za
modelem szwedzkim i nakaza ciganie klientw? Takie rozwizania
mogyby znale poparcie pewnej
czci opinii publicznej, wtym by
moe Kocioa katolickiego, przynajmniej niektrych organizacji
kobiecych irodowisk obrocw
praw czowieka. Ale czy uda si
skutecznie egzekwowa takie prawo
przy obecnym stanie wiadomoci
prawnej i niewielkim zainteresowaniu rzdzcych dla problematyki
przestrzegania praw czowieka?
Uwaam, e take w Polsce zmiana podejcia do kwestii prostytucji
jest konieczna i moliwa, ale jej
przeprowadzenie musi poprzedzi
spoeczna edukacja i debata, aby
przyjte rozwizania nie tylko nie
pogorszyy sytuacji osb uprawiajcych prostytucj, ale by poszerzyy obszar skutecznej ochrony
praw czowieka obowizujcych
wobec wszystkich osb, a wprowadzone prawo byo respektowane.
Wzorem moe by np. midzynarodowa debata organizowana obecnie przez pastwa skandynawskie
zrzeszone wNordyckiej Radzie
Ministrw. Sama opowiadam si
za rozwizaniami wzorowanymi na
modelu szwedzkim, poniewa chc,
aby prawo czowieka do godnoci i ochrony przed okruciestwem,
ponieniem i przemoc obowizywao wobec wszystkich ludzi. Bo nie
chc, by prawo do radoci z mioci
i seksu byo nadal mylone z prawem
do kupowania czowieka. 

19

temat n u m e r u : P R O S T Y T U C J A

SZWEDZKI

ST

20


L-

La Strada to
najduej dziaajca
w Polsce organizacja
pozarzdowa
zajmujca si
niesieniem
pomocy ofiarom
handlu ludmi
oraz edukujca
spoeczestwo
orodzaju i skali
tego zjawiska.
Jakie, zdaniem
przedstawicielki tej
fundacji, regulacje
prawne dotyczce
prostytucji mog
zmniejszy zakres
tego zjawiska?

-J-

Rozmo wa z e S t a n B u c h o w s k z L a S t r ad y

Jak mona sta si wspczesn niewolnic?

Szukajc pracy za granic, nie

majc przy tym odpowiednich
kwalifikacji, przede wszystkim
znajomoci jzyka. Przy czym chc
podkreli, e obecnie seksbiznes
jest tylko jednym zwielu sposo
bw wykorzystywania niewolni
czej pracy. O wiele czciej mamy
ostatnio do czynienia zprzymu
sowymi robotnicami nie wiad
czcymi usug seksualnych.

Gone s sprawy Polakw

przetrzymywanych w okropnych warunkach i nie otrzymujcych wynagrodzenia za
kilkunastogodzinn prac we
Woszech czy Hiszpanii

Ale to si dzieje take wPol

sce! Tu u nas w zakadzie pro
dukujcycm arwki pracowaa
grupa guchoniemych Ukrainek
zamknitych w baraku, wok
ktrego biegay grone psy. To
by zorganizowany wyjazd!
Domylam si, e osobom,
ktre w taki sposb s wykorzystywane, mimo wszystko
atwiej psychicznie jest si
zwrci o pomoc ni kobiecie,
ktra trafia do seks-biznesu

Nie zawsze kobiety trafiajce

do prostytucji s tego niewia
domie. S takie, ktre doskonale
wiedz, jaki charakter ma praca,
jak bd wykonywa, i godz
si na to. Jeli waciciel agencji
dotrzymuje kontraktu, to my nie
mamy czego szuka. La Strada
nie ocenia decyzji kobiet upra
wiajcych ten zawd. Jeli jest
to dobrowolne i nie s przy tym
amane prawa czowieka, to ja
nie mam nic przeciwko temu.
Natomiast czsto zdarza si,
e kobieta dopiero na miejscu
dowiaduje si, e wszystko wygl
da nie tak, jak sobie wyobraaa.
Iwtedy zaczyna si dramat.

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

W jaki sposb werbowane s

kobiety i dziewczyny do domw
publicznych?

Zasadniczo s dwa sposoby nie

mwi tu o sytucji, gdy kobieta jest
wiadoma rodzaju zajcia, ale gdy
jest wykorzystywana na mio
ina prac. Pierwszy polega na tym,
e naganiacz zawiera znajomo
zdziewczyn, rozkochuje j w sobie
i po tygodniu czy dwch propnu
je wyjazd na weekend za grani
c. Atam sprzedaje j do domu
publicznego. Drugi sposb to obiet
nica pracy w charakterze pomocy
domowej, opiekunki do dzieci, ale
te kelnerki czy tancerki.
Jak to sprzedaje?

Zwyczajnie. Przekazuje dziew

czyn i jej paszport, ktry wzi ju
wczeniej pod pretekstem zaatwie
nia formalnoci w hotelu, i bierze
pienidze za porednictwo. A ona
dowiaduje si, e musi odpracowa
t prowizj. Wiele naiwnie godzi si,
mylc, e po krtkim czasie to si
skoczy i wrc do domu, nic niko
mu nie mwic.

Sie przeciwko handlowi kobietami

Zapobieganie Handlowi Kobietami w Europie rodkowo-Wschodniej
ma na celu uczynienie zjawiska handlu kobietami dostrzegalnym. La
Strada chce wywiera wpyw na wadze, media i opini publiczn, by
uwiadamia o amania praw czowieka w tym obszarze. Celem programu jest rwnie kierowanie ofiar do sieci organizacji pomocowych
oraz informowanie kobiet i dziewczt o potencjalnych zagroeniach
handlem ludmi. La Strada wypenia sw misj i realizuje sw polityk poprzez multidyscyplinarne podejcie, a mianowicie program
trzech kampanii: prasowej i lobbyingowej, prewencyjno-edukacyjnej
oraz pomocy spoecznej ofiarom handlu kobietami. W Polsce La
Strada rozpocza sw dziaalno we wrzeniu 1995 r. Polegaa ona
na wzajemnej wymianie pomidzy Holendersk Fundacj przeciwko
Handlowi Kobietami (Stichting tegen Vrouwenhandel, STV) oraz organizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si prawami kobiet wPolsce
i Republice Czeskiej. Pniej, w styczniu 1997 r. i czerwcu 1998r.
do sieci przyczyli si odpowiednio partnerzy z Ukrainy i Bugarii.
W2001 roku sie La Strady poszerzya si o czterech nowych partnerw na Biaorusi, w Boni i Hercegowinie, Modawii oraz Macedonii.
Obecnie, cznie z STV, sie skada si z dziewiciu organizacji
czonkowskich.
Telefon zaufania: +48 (22) 628 99 99
Informacje udzielane s w trzech jzykach: polskim,
rosyjskim i wietnamskim
E-mail: strada@pol.pl

ktrej dotyczy zgoszenie, to spa

liabym go. Mog jedynie przyzna,
e dobrze ukada si nasza wsp
praca zGrup Robocz wKomen
dzie Gwnej Policji. Pracuj tam
naprawd wietni modzi funkcjona
riusze, ktrzy coraz lepiej rozumiej
specyfik tego zjawiska i s napraw
d chtni do dziaania. Zsatysfakcj
te zauwaam, e take dziki
naszym akcjom informacyjno-szko
leniowo-edukacyjnym podnosi si
wiadomo szeregowych pracow
nikw, np. celnikw czy pogranicz
Jednak niektrym udaje si
nikw, ktrzy jak widz kolejny raz
tych samych panw zwci nowy
wyrwa. W jaki sposb?
Czsto osob, ktra powiadamia mi dziewczynami, to zapala im si
nas lub podobn organizacj win czerwona lampka.
To, co chc podkreli, to fakt,
nym europejskim kraju, jest klient.
Anonimowo dzwoni zinformacj.
e nigdy nie dziaamy wbrew woli
samej zainteresowanej. To ona musi
chcie wyj zprostytucji. Uczciwie
I co wtedy robicie?
informujemy j, zczym wie si
Powiadamiacie policj?
To ju jest tajemnica nasze np. podjcie krokw prawnych prze
go sukcesu gdybym opowiadaa, ciwko sutenerowi, czyli koniecz
wjaki sposb docieramy do osoby, no zoenia zezna w sdzie, by
Ale tak si nie dzieje, dlaczego?

Bo sutener nie jest tym zainte

resowany. Nalicza ogromne koszty
utrzymania i w ten sposb dug
zamiast male, ronie. A gdy termin
wykupu si zblia, sprzedaje kobie
t innemu sutenerowi i wszystko
zaczyna si od pocztku. W tym
czasie kobieta jest ju tak zmanipu
lowana, e nie ma siy protestowa.
Czsto w zatrzymaniu jej w burdelu
pomaga szanta e rodzina dowie
si, czym si teraz zajmuje.

122 0 0 6

moe nie zamierzone przez nas

upublicznienie caej sprawy, kon
frontacja zbyym pracodawc. Nie
odmawiamy jednak pomocy, jeli
kobieta nie decyduje si na wyst
pienie na drog sdow.
Na czym ta pomoc polega?

Pokrywamy, jeli jest taka koniecz

no, koszty powrotu do Polski,
pobyt w schronisku, ktrego adres
jest utajniony, pomoc prawn (na
yczenie) i psychologiczn. Od razu
jednak zaznaczamy, e nie moe on
trwa w nieskoczono, aprzeby
wanie w nim wie si zpewnymi
ograniczeniami.
Jakimi?

Przede wszystkim konieczno

ci zerwania wszelkich kontaktw
zdotychczasowym rodowiskiem.
Czsto w co osobom postron
nym trudno uwierzy kobiety te
udz si istnieniem uczucia midzy
nimi aopiekunem. Czasami te nie

21

-J-

temat numeru: PROSTYTUCJA

Zdarza si, e kobieta, ktry

zdecydowaa si zerwa zprostytucj, wraca do niej?

Zjawisko jest tak due, e prowadzimy

akcj uwiadamiajc w tym jzyku.

wlesie przenoszcych si zmiejsca na

miejsce prostytutek.

Zdarzyo si, e o pomoc dla siebie zwrci si mczyzna?

Jako nie ma we mnie wspczucia dla tych panw. Rozumiem

jednak, e zczysto praktycznych
powodw takie prawo powoduje,
e prostytucja de facto schodzi do
podziemia. Mj niepokj budzi jednak to, e nawet tam, gdzie jest ona
legalna, zauwaa si znaczny wzrost
podziemia seksualnego. Mam na
myli Holandi i Niemcy, europejskie turystyczne mekki mczyzn
dnych seksu za pienidze

Pomagaymy mczynie pracujcemu w agencji w procesie przeciwko klientom, ktrzy dokonali na

nim zbiorowego gwatu.
Pytam o mczyzn wiadczcych usugi seksualne dla kobiet

Nie, ztakim zjawiskiem si nie

spotkaam. Do tej pory zwracali si
Tak, to bardzo trudny proces. do nas tylko mczyni pracujcy
Wanie dlatego, e wymagajcy whomoseksualnej prostytucji.
cakowitego odcicia si od tego,
co przez pewien czas byo stylem Masz ogromne dowiadczenie
ycia. Prostytucja to take bardzo wniesieniu pomocy kobietom
uszkadzajcy zawd atwo popa ofiarom handlu ludmi. Jak ztej
w uzalenienie. A kolejnym ograni- perspektywy wyglda spr owyczeniem jest cakowity zakaz picia br prawnej strategii walki zproalkoholu czy brania narkotykw.
stytucj? Ktrego modelu jeste
Jednak te kobiety, ktre pomyl- zwolenniczkk legalizacji czy
nie przejd proces readaptacji, mog zakazu i penalizacji klientw?
liczy na to, e pomoemy im
Jestem wielk przeciwniczk
wpierwszym kontakcie zrodzin, szwedzkiegho rozwizania. Przede
jeli sobie tego ycz. Pomagamy wszystkim to hipokryzja kara klienta,
przygotowa najbliszych na ich skoro sama prostytucja nie podlepowrt, bo wraca zupenie inna ga zakazowi. To jakby zakaza palepsychicznie osoba. A jeli nie chc nia papierosw, nie zakazujc ich
wraca w swoje pierwotne rodowi- sprzeday. Gdzie tu sens? Uwaam
sko, szukamy dla nich miejsca gdzie poza tym, e Szwedzi zachowali si
indziej, cho nie poredniczymy arogancko, uchwalajc u siebie, bez
wszukaniu pracy czy wyrczaniu ich uprzednich konsultacji midzynarow sprawach bytowych. Ju podczas dowych takie prawo. Co ztego, e
pobytu w schronisku musz wyko- na ich szwedzkim stole jest czysto,
nywa zajcia zwizane z funkcjo- skoro wszystkie okruchy spady na
nowaniem schroniska.
okoliczne kraje. Klienci jed do
Polski, Niemiec, krajw batyckich,
Ilu kobietom pomoga LaStrada? a zamoniejsi do Azji. Ale nawet w
Nie prowadzimy takich statystyk. samej Szwecji wcale to nie jest tak
rednio jest to 230-250 spraw rocz- super, jak oni to przedstawiaj. Tam
nie. Dwie trzecie kobiet, w imieniu kwitnie podziemny rynek w lasach
ktrych podejmujemy interwencje, stoj przyczepy kempingowe, w ktto Polki, cho mamy te do czy- rych wiadczone s usugi seksualne, a
nienia zcudzoziemkami wykorzy- wzdu brzegu pywaj statki-burdele.
stywanymi w Polsce. S to przede Dotarcie do kobiet tam pracujcych
wszystkim Ukrainki, Modawianki, jest dla streetworkerw czy przedBiaorusinki iBugarki, a raczej bu- stawicieli takich organizacji jak nasza
garskie Turczynki. Ostatnio liczn niezwykle trudne. Tak jak wspominagrup zaczy stanowi Wietnamki. am, czsto sygna wychodzi od klienOkazuje si, e na terenie Polski ist- ta, ktry zauwaa, e dziewczyna nie
niej dobrze zakamuflowane domy jest tu chyba zwasnej woli. Jeli grozi
publiczne dla Wietnamczykw, do mu wizienie, to nie bdzie si naraktrych sprowadza si ich rodaczki. a bardziej ni ju to robi, szukajc

22


potrafi funkcjonowa towarzysko

poza rodowiskiem kobiet podobnie jak one pracujcymi w prostytucji. A kady telefon do kogo
ztamtej strony to ryzyko namierzenia schroniska inaraenia innych
kobiet. Wszystkie zasady przebywania wschronisku s spisane w
kontrakcie, ktry podpisujemy na
wstpie zkad zbeneficjentek.

A kto pracuje w tych nielegalnych burdelach? Imigrantki. Dopki

kobiecie pracujcej nielegalnie
wseks-biznesie, czsto nie zwasnej
woli, grozi deportacja, to przestpcy yjcy zhandlu kobietami bd
pomnaali swoje zyski. Tu potrzebne s systemowe rozwizania, ktre
nie karayby powtrnie nielegalnych
imigrantek, ale zapewniayby im
opiek w pierwszym okresie wyzwolenia si zniewolniczej pracy.
Co zatem proponujesz?

Nie twierdz, e to, co robi

Szwedzi, jest cakiem ze, ale do
takich rozwiza powinno si
dochodzi ewolucyjnie, najpierw
prowadzc systematyczn kampani
uwiadamiajc, a dopiero wtedy, gdy
zajd spoeczne zmiany polegajce
na zrozumieniu, czym tak naprawd
jest prostytucja, wprowadzi takie
prawo. Jednak nie w jednym czy
dwch krajach, ale na szersz skal.
Bo nawet jeli uchwalimy to w caej
Europie, to przecie jest jeszcze Azja,
Ameryka, Afryka skd przecie
masowo s przywoone kobiety do
europejskich burdeli. A dopki bd
biedne kraje, w ktrych kobiety nie
maj moliwoci utrzyma siebie
i dzieci w inny sposb, prostytucja
bdzie niezalenie od istniejcego
prawa bardzo dostpna. I to nie
tylko ta midzy dorosymi ludmi,
ale te dziemi. Moe wic na razie
lepiej to kontrolowa zamiast cakowicie zakazywa? 

Rozmawiaa Ewa B. Sawicka

122006

te m a t n u m e r u : P R O S T Y T U CJA
Agnieszka G r s k a
street workerka

pracujc

na ulicy
Do tej pracy
zwykle trafia si
przez porednikw
inn kobiet,
ktra ju pracuje,
lub opiekuna, do
ktrego rwnie
dociera si przez
osoby trzecie.
Wszystkie panie
czy jak my je
nazywamy
dziewczyny pilnuj
bowiem swoich
miejsc: okrelonej
przestrzeni
chodnika.

122 0 0 6

Nie

zawsze ulica jest ostatnim

przystankiem w tym zawodzie,
cho wiele kobiet, ktre tu trafiaj, pracowao wczeniej w agencjach lub lokalach: restauracjach
hotelowych czy kawiarniach. Dla
wielu ulica bywa lepszym miejscem ni niejedna agencja, w ktrej kobieta np. nie moe odmwi
obsugi klienta. Na ulicy, gdzie
opiekun nie towarzyszy jej tak
nieustannie jak w agencji, ma
przynajmniej w pewnym zakresie
tak moliwo. Wiele znaszych podopiecznych deklaruje,
e majc porwnanie pracy
pod dachem w agencji i pracy na
ulicy zdecydowanie wybiera ten
drugi wariant jako mniej obciajcy. Wyjcie zagencji na ulic
nie zawsze jest rwnoznaczne ze
zmian opiekuna prostytucja
uliczna odbywa si w ramach
agencji, kobieta nadal rozlicza si
ztym samym sutenerem.
W Warszawie, skd czerpi
swoje dowiadczenia w pracy
zosobami w prostytucji, ale take
w innych miastach, istnieje swoista rejonizacja. Tam, gdzie stoj
mode (20-26-letnie) kobiety, ruch jest wikszy, bo budz
one wiksze zainteresowanie. To
sprawia, e atwiej tu o dobre-

go (czyli zamonego) klienta. Rejon zwykle okrelany jest

przez opiekuna, cho s miejsca
zajmowane przez grupki kobiet
obywajcych si bez dozorcy. S
to zwykle weteranki, ktre nie
odchodz zzawodu, bo nie maj
innych perspektyw zarobkowania.
Jako streetworkerka mam pod
opiek jedn z takich grup.
Kade miasto ma swoisty pigalak, czyli rejon, w jakim bez problemu mona skorzysta zusug
wiadczonych przez uliczne dziewczyny lub chopcw. Naley przy
tym pamita, e w tym drugim
przypadku take mamy do czynienia zprostytucj dla mskich
klientw (homoseksualn). Swoj
prac jako streetworkerka zaczynaam wanie zmczyznami
i procent usug wiadczonych
przez nich kobietom by znikomy.
Zmojego dowiadczenia wynika,
i klientami s niemal wycznie
mczyni.
Crki, ony, matki

Mitem jest, i do tego zawodu

trafiaj wycznie kobiety pchnite chci zysku czy szukajce
moliwoci erotycznego spenienia. Owszem, od lat zauwaa si
wzrost zainteresowania prostytu-

23

temat numeru: PROSTYTUCJA

rejonu i atrakcyjnoci dziewczyny.

Zrozmw zdziewczynami, ktre
mam pod opiek (a jest to najniej
zarabiajca grupa), wiem, e miesicznie jest to okoo 1-2,5 tysica
zotych na rk. Zwykle jednak
zarobek nie przekracza 100-250 z
za dyur, zczego i tak cz naley
odda opiekunowi. Za tego typu
prac to naprawd nie jest duo.
Dziewczyny te nie maj ubezpieczenia zdrowotnego ani emerytalnego. Tylko nieliczne opacaj je sobie
same, wikszo nie myli perspektywicznie, co sprawia, e musz pracowa niemale do koca ycia. Moja
najstarsza podopieczna ma blisko 70
lat! Jest to niesychanie wyniszczajcy zawd, a po pierwszych kilku
latach, gdy atutem jest modo
iwieo, moliwoci zarobkowania
kurcz si. eby utrzyma dotychczasowy poziom zarobkw, naley
zwiksz liczb przyjmowanych
klientw, co nie zawsze jest molicj lub zachowaniami ocierajcymi we. Liczba osb wiadczcych ususi o ni (tzw. sponsoring) przez gi seksualne wWarszawie jest do
bardzo mode dziewczyny, ktre wysoka. Na ulicy pracuj tu przede
wtej sposb zarabiaj na lepsze ciu- wszystkim Polki. Cudzoziemki, ktre
chy i kosmetyki, traktujc to zaj- do czsto mona spotka wagencie jako czasowe lub incydentalne, cjach, wstolicy stanowi rzadko.
ale trzon tego rodowiska stanowi Ja miaam do czynienia zjedn czy
kobiety, ktre zdecydoway si na dwoma.
wiadczenie usug seksualnych zbraku innych moliwoci zarobkowania. Dziewczyny do wzicia
Nie zawsze przyczyn jest dysfunkcja
Kobiety pracujce na ulicy s
w rodzinie, cho jest to do wany naraone na wiele upokorze. Od
wskanik. Czsto wybr takiej drogi nieprzychylnych, by nie powiedzie
jest wynikiem bezradnoci ibra- wrogich spojrze przechodniw,
ku oparcia w pozornie porzdnej przez lekcewace traktowanie ze
rodzinie. Czasem odbywa si to za jej strony klientw (nagminne odmowy
cichym przyzwoleniem. M/partner stosowania prezerwatywy, odmoczy rodzice wol nie wnika wto, wa uiszczenia opaty za usug lub
jakiego rodzaju prac wykonuje bli- domaganie si jej zwrotu, pobicia),
ska osoba, skoro zzarobionych przez po obcesowe zachowania ze stroni pienidzy utrzymywanych jest ny strw prawa. Cho prostytucja
kilka-kilkanacie osb. Znam te sama w sobie nie jest przestpprzypadki, e opiekunem jest m, stwem, to kobieta, o ktrej policjana decyzja o takim sposobie utrzymy- ci wiedz, i trudni si tym zajciem,
wania rodziny zapada wsplnie.
rzadko moe liczy na ich pomoc.
Przytaczajca wikszo kobiet, Natomiast w odwrotnej sytuacji,
ktre zaczynaj prac w prostytucji, gdy pada podejrzenie o popenienie
bardzo szybko przekonuje si, e wykroczenia, oceniana jest surowiej
zarobki wcale nie s tak wielkie, ni przedstawicielki innych profejak si zwyko przypuszcza. Stawki sji. Niejednokrotnie streetworkerzy
s zrnicowane, uzalenione od wspieraj takie osoby w kontaktach

24


np. zwymiarem sprawiedliwoci, gdy

musz one zeznawa wcharakterze
wiadkw. Oczywicie, prostytuowanie si bardzo czsto, szczeglnie
wprzypadku wieloletniego uprawiania tego zajcia, idzie w parze zuzalenieniem od alkoholu czy narkotykw. Niewiele osb jest w stanie
uprawia ten zawd na trzewo.
A uzalenienie bywa powodem
dopuszczania si drobnych kradziey czy wszczynania awantur. Rzecz
w tym, e w sprawach midzy klientem a prostytutk wiksz wiar
daje si zwykle temu pierwszemu.
Dziewczyny rzadko decyduj si na
dochodzenie swoich praw, gdy to
one padn ofiar napadu lub zostan
ograbione przez klienta wliczaj
to w koszt uprawianego zawodu.
Czsto spotykam si zpytaniem,
dlaczego, skoro tak jest (nie najwysze zarobki w stosunku do ryzyka
iinnych obcie, m.in. spoeczengo
napitnowania, naraenia zdrowia),
kobiety, ktre dowiadczyy pieka
tego zawodu, nadal go uprawiaj. Streetworkerzy nie s od tego,
by ocenia czy skania do zmiany. Naszym celem jest uczyni prac
tych osb bardziej znon. Po kilku
miesicach kady znas rozumie
doskonale, e podstawowym problemem jest zjednej strony stygmatyzacja tego zajcia (mao kto zechce
zatrudni kobiet, ktra w swoim c.v.
wpisze tego typu dowiadczenie, lub
zatrzyma pracownic, dowiedziawszy si, czym si przedtem trudnia),
azdrugiej niskie kwalifikacje zawodowe lub wrcz ich brak, niska samoocena ibrak wiary, e poradzi sobie
winnym rodowisku. Trzeba bowiem
pamita, e kobiety w prostytucji
stanowi grup, ktra si nawzajem
wspiera. Odejcie zzawodu to take
konieczno rezygnacji zdotychczasowej swoistej grupy wsparcia. Te,
ktre si na to decyduj, wracaj na
ulic, jeli w nowym rodowisku nie
znajduj zrozumienia. I zich punktu
widzenia nie jest to wcale najgorszy
zmoliwych wyborw. 

Wysuchay: Weronika Haska

iEwa B. Sawicka.

122006

P O DYS K U T U J MY
Monika KSI ENI EWICZ
Wydzia Filo z ofii i S ocjologii UMCS

RDA

DYSKRYMINACJI IPRZEMOCY
WOBEC KOBIET WKULTURZE
cz. 2
EUROPEJSKIEJ
Przemoc wobec
kobiet w kulturze
przejawia si
wrny sposb, bo
ma rne rda.
Najsilniejszymi
znich s religia i jej
wiecki odpowiednik
filozofia. Jej
koncepcje jak
wzwierciadle
odbijaj wrogi
kobietom
patriarchalny
charakter caej
kultury Zachodu.
122 0 0 6

W Rozwaaniach o uczuciu

pikna i wzniosoci Immanuel

Kant podkrela zasadnicz
odmienno natury kobiety
imczyzny, nazywajc pcie
odmiennymi rodzajami. Poczucie
pikna i wzniosoci dane jest
kademu czowiekowi z natury.
I ani mczyni nie mog si
oby bez pikna, ani kobiety bez
wzniosoci. Niemniej inna jest
rola tych wartoci w yciu kadej
pci. Pikno jest podstawowym
ywioem kobiety, a wznioso
mczyzny. Wedug Kanta jest
to rnica pobudzajca, ktra
wpywa na sposb postrzegania i odczuwania wiata i ludzi.
Wkobiecie wszystkie inne przed
mioty zespalaj si, by wywyszy
charakter pikna, ktre jest pierw
szym punktem odniesienia, nato
miast wrd wasnoci mczy
zny rol tej dominujcej w sposb
wyrany przejmuje wznioso.
Kant dostrzega, e skupienie
wraliwoci mskiej na wzniosoci, a kobiecej na piknie
musi wkonsekwencji oznacza
odmienny sposb realizacji przez
kad z pci dobra w relacjach
midzyludzkich, a wic i odmienno reakcji i zachowa moralnych. W zwizku z tym odmien-

nie pojmuje pojcie mskiej ikobiecej cnoty. Mczynie atwiej

dziaa w oparciu o podstawowe dla moralnoci zrozumienie
godnoci natury ludzkiej, aposzanowaniem ogarn szeroki
zakres osb, np. ludzko, nard.
Mczyzna realizuje wic czciej
cnot autentyczn, a kobieta
adoptowaln. Kobieta realizuje
pikne czyny nie opierajc si
na uczuciach oglnych, ale na
odczuciach partykularnych.
Kant czyni kobiet autentyczn pani domu, jednoczenie (jak Rousseau) odmawia jej
prawa udziau w nastawionym
bardziej oglnie statusie obywatelskim. Ztego samego powodu
odradza te kobietom kultywowanie zainteresowa naukami
abstrakcyjnymi, gdy uznaje,
e zabijaj one istotne motywy cnt adaptowalnych, schadzaj uczucia i redukuj pikno
samej postaci, a tym samym jej
atrakcyjno dla mczyzn. Pilna
nauka czy te mozolne docieka
nia, choby nawet kobieta zdobya
wnich niejakie osignicia, tumi
przymioty, ktre waciwe s jej
pci i tylko jako osobliwoci zyska
mog zimny podziw, lecz wza
mian osabi wdziki majce tak

25

PODYSKUTUJMY

wysok wadz nad pci przeciwn.

Kobiety unikaj za nie dlatego, e
jest niesuszne, ale dlatego, e jest
szpetne.
W kontekcie rozwaa nad rodzin Kant mwi, e wanie w rodzinie
kobieta zyskuje najpeniejsz wolno, podczas gdy mczyzna zostaje
w niej ograniczony. Wszdzie poza
monogamicznym maestwem seks
oznacza przedmiotowe traktowanie
kobiety, natomiast w jego obrbie
wszystko jest dozwolone. Twierdzenia
te dowodz, e Kant uwaa kobiety
za osoby infantylne.
Johann G. Fichte, tak jak
Rousseau, przedstawia maestwo
nie tylko jako wsplnot naturaln
imoraln, ale te jako swoist cao,
w ktrej niemoliwy jest spr prawny
midzy jej czonkami. M reprezentuje rodzin na zewntrz i jest obywatelem dziaajcym na rzecz innych
ludzi. ona yje w sferze domowej,
a wic prywatnej, w zwizku z czym
nie posiada statusu obywatelskiego.
Zrnicowanie rl spoecznych ze
wzgldu na pe u obu filozofw
miao rdo w przekonaniu o zrnicowaniu predyspozycji.
Georg W.F. Hegel znany jest
jako autor zdania, e kady filozof jest dzieckiem swojej epoki.
Refleksje na temat kobiet dowodz,
e epoka owiecenia niemieckiego
nie bya dla kobiet zbyt askawa.
Etyczno to dla Hegla obszar
obowizku zwizanego ze wsplnot, a tym samym nieegoistyczne nastawienie dziaania na dobro
wsplnoty. Podstawowe wsplnoty
etyczne pastwo i rodzina wzajemnie si podtrzymuj i uzupeniaj, cho tworz czciowo przeciwstawne sobie wymagania. Kobieta
naley cakowicie do etycznoci
rodziny, z kolei mczyzna bardziej
do etycznoci pastwa (narodu).
Wrodzinie etyczne nastawienie to
dziaanie ze wzgldu na jej oglno. W przypadku ony oznacza
to dziaanie ze wzgldu na ma
jako ma i dziecko jako dziecko.
Natomiast w pastwie etyczno
to cakowite powicenie dla
jego celw.

26


Kant czyni kobiet autentyczn

pani domu, a jednoczenie
odmawia jej prawa udziau
wnastawionym bardziej
oglnie statusie obywatelskim.
Odradza kobietom
kultywowanie zainteresowa
naukami abstrakcyjnymi, gdy
uznaje, e schadzaj uczucia
iredukuj pikno kobiety,
atym samym jej atrakcyjno
dla mczyzn.

Mczyzna, zdaniem Hegla, predestynowany jest do udziau wwyszym porzdku etycznym pastwa.
Kobiety mog mie pomysy, smak
igracj, ale pierwiastka idealne
go wsobie nie posiadaj. Zasady
filozofii prawa Hegla pene s
tego typu sformuowa. To wanie ztego wzgldu kobiety nie
zostay stworzone do uprawiania
nauk wyszych, filozofii oraz pewnych dziedzin twrczoci artystycznej, takich, ktre wymagaj tego,
co oglne. Tote kobieta znajduje
swoje substancjalne przeznaczenie
w rodzinie, sigajc do wyszego
porzdku etycznego wsplnoty pastwowej poprzez ma. Potrafi dla
niej powici wiele pracy i troski, zwaszcza poprzez patriotyczne
wychowanie synw oraz zrozumienie i zaaprobowanie ich misji, cznie z koniecznoci powicenia ich
ycia w razie potrzeby wojennej.
Przynaleno kobiet i mczyzn
do zasadniczo odmiennych, cho
nierozdzielnych obszarw etycznych
grozi konfliktami rodem z tragedii greckiej. Sofokles w Antygonie
przedstawi racje pastwa, reprezentowane przez Kreona, i racje porzdku boskiego, reprezentowane przez
Antygon. Kobieta, reprezentujc
racje rodziny, jest w tym konflikcie czynnikiem destruktywnym
wobec pastwa.
Hegel podkrela racjonalno mczyzny i mtn emocjonalno kobiety i wzwizku z tym odmawia kobietom
prawa obejmowania rzdw
w pastwie. W Zasadach
filozofii prawa czytamy:
Kobiety mog wprawdzie by
wyksztacone, ale nie zostay one stwo
rzone do uprawiania nauk wyszych,
filozofii oraz pewnych dziedzin arty
stycznych twrczoci takich, ktre
wymagaj tego, co oglne. Kobiety mog
mie pomysy, smak, gracj, ale pier
wiastka idealnego w sobie nie posiada
j. Rnica midzy kobiet amczy
zn jest taka sama jak midzy zwie
rzciem a rolin. Zwierz jest czym
bardziej zgodnym z charakterem m
czyzny, rolina kobiety, bo kobiety to

122006

PODYSKUTUJMY

spokojne rozwijanie si, ktrego zasa

d jest pewna bardziej nieokrelona
jednia uczucia. Jeli kobiety stoj na
czele pastwa pastwo znajduje si
w niebezpieczestwie. Dziaaj one
bowiem nie wedug wymaga oglno
ci, lecz podug przypadkowej skonno
ci i przypadkowego mniemania. Byo
to stanowisko skrajne nawet jak na
protestanck tradycj paternalistyczn, przyznajc ojcu kierownictwo
rodziny, ale nie negujc przywdczych zdolnoci wielu koronowanych kobiet.
Fridrich W.J. Schelling niemal cakowicie wtrowa Rousseau,
dowodzc, e wykluczenie kobiet
z ycia publicznego i niemono
dysponowania wasnym majtkiem
w maestwie czyni ich ycie szlachetnie bezinteresownym i pozwala na rozwinicie postawy moralnej
wstopniu trudno osigalnym przez
mczyzn.
Sprawiedliwo wymaga rwnych praw

Utylitarystyczno-liberalne koncepcje Johna Stuarta Milla czyni

go protofeminist. Jego ycie (1806-1873) przypado na czasy, w ktrych
tak zwana kwestia kobieca przestaa
by spraw salonowych dyskusji, stajc si jedynym z powaniejszych
problemw spoecznych.
Przyjcie przez Milla opcji rwnociowej byo konsekwencj uprzedniego przyjcia hedonistycznego
utylitaryzmu jako najwyszej zasady
moralnej, spoeczno-politycznego
liberalizmu oraz pewnych antropologicznych hipotez empirycznych.
Argumentowa, e liberalny ustrj
polityczny, gwarantujcy kobietom
i mczyznom rwne prawa i wolnoci oraz otwarto systemu edukacyjnego, jest podstawowym czynnikiem maksymalizacji szczliwoci
na skal wiatow.
W XIX wieku statystyczna
matka angielska bya osob nie
tylko gorzej wyksztacon od ma,
ale take cakowicie uzalenion od
niego finansowo. I to nie tylko dlatego, e nie pracowaa zawodowo,
ale take dlatego, e wniesionym
przez ni do maestwa majtkiem

122 0 0 6

dysponowa m, reprezentujcy ca
rodzin w stosunkach zewntrznych. Ta zaleno finansowa kobiet
wmaestwie miaa powane konsekwencje w przypadku separacji.
Dzieci zazwyczaj pozostaway wwczas przy ojcu. Mg si on wprawdzie zgodzi na wychowywanie ich
przez matk i wychowywanie to
finansowa, ale te w kadej chwili
mg t zgod wycofa.
Maestwo uwaa Mill za relikt
czasw, w ktrych bez zaenowania mona byo powoywa si na
prawo silniejszego. Chodzio tu
wic o tolerowanie, a nawet kreowanie przez prawo okrelonych form
przemocy w rodzinie, a zwaszcza
faworyzowanie ma w sytuacjach
konfliktowych.
Niejednokrotnie pisa o tyranii
domowej. Prawne uprzywilejowanie
mczyzny demoralizuje go, wzbudzajc w nim od samego dziecistwa
przekonanie, e jest istot wysz od
caej poowy rodu ludzkiego, bez
adnej z jego strony zasugi. Nawet
pojmujc kobiet mdrzejsz i ulegajc jej wpywowi, wci zachowuje
przekonanie, e moe jej rozkazywa. Zadekretowana prawem wadza ma nad on powoduje, e
wszelkie niepowodzenia yciowe
moe on bezkarnie wetowa sobie
na onie lub, szerzej, na rodzinie.
A im mczyzna jest bardziej prymitywny, tym zagroenie takie jest
wiksze. Przedstawione przez Milla
studium tyranii domowej miao te
swj walor oglny. Wszystko bowiem,
co da si powiedzie o despotyzmie
domowym, da si zastosowa do despo
tyzmu politycznego. moemy przeczyta w Poddastwie kobiet.
Rwnouprawnienie pci, a zwaszcza rwnouprawnienie w maestwie, jest, wedug Milla, przede
wszystkim wymogiem sprawiedliwoci. Z rwnouprawnienia kobiet
wyniknie ta korzy gwna, e naj
powszechniejsze i najgbsze stosun
ki ludzkie regulowa bdzie sprawie
dliwo zamiast niesprawiedliwoci.
Pogld, e kobiety posiadaj znacznie nisze od mczyzn zdolnoci
intelektualne, opiera si na faszy-

wych przesankach. Gdyby bowiem

przyj, e zdolnoci intelektualne
kobiet s przecitnie duo nisze
od zdolnoci mczyzn, a znane
z historii wyjtki naleay jedynie
do osobliwych wybrykw natury, to
postulaty emancypacyjne nie miayby wikszego sensu. Stara si wic
wykaza niekonkluzywno zwaszcza dwch popularnych podwczas
argumentw antyfeministycznych:
biologicznego argumentu z wielkoci mzgu i historycznego z braku
osigni twrczych. Bez eksperymentw nie sposb okreli, co jest
przyrodzone, a co sztuczne wrnicach umysowych i w ogle psychicznych kobiet i mczyzn.
Mill uwaa, e emancypacja rozrusza ekonomi. Proponowa liberaln opcj penej dostpnoci dla
kadego wszelkich prac w przekonaniu, e niezalenie od moliwych
statystycznych rnic w predyspozycjach zawodowych kobiet i mczyzn najlepszym ich sprawdzianem
bdzie praktyka w warunkach wolnej konkurencji i rwnoci szans.
Rodzina to miejsce niewoli

Komunici i socjalici stawiali radykalne tezy o powszechnym

wyzysku kobiet, przy czym w przypadku kobiet z klas upoledzonych
mia to by wyzysk podwjny: po
pierwsze klasowy, po drugie rodzinny.
Wedug tej tezy po upadku matriarchatu kobiety utraciy posiadan
wczeniej pozycj. Wraz z rozwojem
ludzkoci i cywilizacji pojawia si
rodzina monogamiczna: mczyzna
uj w swe rce rwnie ster domu,
kobieta zostaa poniona, uciemiona,
staa si niewolnic jego namitnoci
i zwykym narzdziem do robienia
dzieci. napisa Fryderyk Engels
w dziele Pochodzenie rodziny, wasnoci prywatnej i pastwa.
Praca kobiet w domu i przy dzieciach urosa w literaturze socjalistycznej (Trocki, Bebel, Lenin) do
rangi symbolu kobiecego zniewolenia. I nikt nie zrobi tak wiele jak
socjalici i komunici dla obrzydzenia kobietom tych prac i rozbudzenia
w nich w zwizku z ich wykorzy-

27

PODYSKUTUJMY

wczeniej w wieku dwudziestu omiu lat. Tak

wczesna dojrzao
kobiet ma jednak
swoj cen. Jest ni
sabszy ni u mczyzn i znacznie
mniej precyzyjny
rozum. To wa
nie dlatego przez
cae swoje ycie pozo
staj kobiety dziemi,
postrzegaj tylko to,
co najblisze, lgn
do teraniejszoci,
bior pozr rze
czy za sam rzecz
i przedkadaj dro
biazgi nad sprawy
powane. Wanie
staniem poczucia osobistej krzywdy. dlatego wszystko, co nieobecne, przesze,
Wymiewano te kobiety wielodziet- przysze, o wiele sabiej oddziauje na
ne jako szczeglnie zacofane. August kobiety, ni na nas; std te wynika
Bebel uwaa np., e inteligentne czstsza ni u nas i niekiedy graniczca
kobiety nie maj zazwyczaj licznego z szalestwem rozrzutno. czytapotomstwa, bo szkoda im na to ycia. my w wiecie jako woli iwyobraPodawali przykady potwierdzajce
moliwo istnienia kultury, w ktrej
kobiety nie zajmuj pozycji podPopularny dzi pogld, e
porzdkowanej. Opisali te niemal
wszystkie wdraane pniej rodki
denia emancypacyjne
zrwnywania pci, cznie z pomysem procentowego okrelenia kwoty
nie le w interesie ogu
udziau kadej pci wkonkretnych
grupach zawodowych. Mona powiekobiet, sformuowa
dzie, e Charles Fourier pierwNietzsche. Twierdzi, e
szy opisa swoisty prototyp systemu
kwotowego.
Kobieta to wieczne dziecko natury

Artur Schopenhauer, Fryderyk

Nietzsche, Otto Weininger to
whistorii filozofii trjca mizoginistyczna. W zaoeniach filozofii
Schopenhauera kobieta reprezentuje
siy przyrody to, co w czowieku
biologiczne, a zwaszcza gatunkowe,
natomiast mczyzna to, co duchowe. Cae wyposaenie biologiczne,
atake zachowanie kobiet, wiadczy
o tym, e sprawy gatunku s dla nich
najwaniejsze. Ju w osiemnastym
roku ycia osigaj dojrzao, podczas gdy o penej dojrzaoci rozumu
i si duchowych mczyzn, zdaniem
Schopenhauera, mona mwi naj-

28


hasa emancypacyjne
podnosz kobiety wyjtkowe,
oszczeglnie silnej woli
mocy, we wasnym,
egoistycznym interesie,
starajc si pocign za
sob rzesz przecitnych
kobiet, ktrym hasa te s
cakowicie obce i wrogie.

nieniu. Nie troszczc si o sprawy odlege, kobiety z instynktown

atwoci posuguj si kamstwem
dla osignicia niezbyt odlegych
celw inie drcz ich z tego powodu
wiksze wyrzuty sumienia. Dlatego
atwo lekcewa zasady sprawiedliwoci. Wszystkie wady trudno mie
kobietom za ze, bo s one narzucone
przez natur.
Schopenhauer uzna, e kobiety,
podobnie jak dzieci, potrzebuj staej
opieki mczyzn, w zwizku ztym
nie powinny te posiada rwnych
zmczyznami praw cywilnych. Nie
powinny dysponowa majtkiem
ani sprawowa opieki nad dziemi
wprzypadku separacji zmem. Nie
ma te istotnych powodw, by darzy
je szczeglnym kultem i uwielbieniem, wynoszc je ponad mczyzn.
Zdaniem Schopenhauera, kultura
europejska otoczya kobiet bezprecedensowym, perwersyjnym i wielce
szkodliwym kultem, naraajc si na
pomiewisko caego wiata. Zwykle
przecenia si te estetyczny smak
kobiet, podczas gdy naprawd brak
im gbszego zainteresowania sztuk,
podobnie jak i zdolnoci twrczych
wtym zakresie.
Kobieta doskonaa jest wyszym
typem czowieka ni doskonay m
czyzna, a take czym o wiele rzad
szym czy Idziesz do kobiet? Nie zapo
mnij bicza! to najsynniesze mizoginiczne bon moty Nietzschego.
Nie mona skonstruowa etyki
uniwersalistycznej, bo istnieje wola
mocy ludzi twrczych (moralno panw) i resentyment sabeuszy (moralno niewolnikw), wic
ludzie musz kierowa si rnymi
typami moralnoci. Tylko jednostki twrcze, silne, ekspansywne s
sprawcami rozwoju kultury ludzkiej.
To ludzie walki, a zarazem mionicy
wolnoci. Czowiek wolny jest wojow
nikiem. A czym jest wolno? To
pragnienie samoodpowiedzialnoci. To
przestrzeganie dzielcych nas oddale.
To zobojtnienie na trudy, niedostatki,
srogo, nawet na ycie. To gotowo
powicenia swej sprawie innych i siebie.
Wolno to znaczy, e instynkty trium
falne, wojownicze, mskie zawad

122006

PODYSKUTUJMY

ny innymi, na przykad instynktem

szczcia. Czowiek wyzwolony gardzi
nikczemn bogoci, o ktrej marz
przekupnie, chrzecijanie, krowy, kobie
ty, Anglicy i inne demokraty. napisa
w Zmierzchu boyszcz.
Kobiety s krzewicielkami
moralnoci niewolniczej. Jako istoty sabe czerpi w skali zbiorowej
korzyci z kultu pokoju, podkrelania wasnej saboci i tradycyjnego kultu kobiecoci. Odpowiednio
upowszechniona ideologia sabych
daje im szans zniewolenia istot
od nich silniejszych, usprawiedliwiania wasnej tchrzliwoci i lenistwa, a take posugiwania si intryg, kamstwem i podstpem oraz
wysuwania najrniejszych roszcze
pod adresem mczyzn. Sowem
wywierania na wiat wpywu, awic
realizowania swej woli mocy. Jest
to cakiem naturalne i zrozumiae. Dlatego te denia emancypacyjne nie le winteresie ogu
kobiet. Hasa emancypacyjne podnosz kobiety wyjtkowe, o szczeglnie silniej woli mocy. Podnosz
je we wasnym, egoistycznym interesie, starajc si pocign za sob
rzesz przecitnych kobiet, ktrym
hasa te s cakowicie obce i wrogie. W miar przywaszczania sobie
nowych praw, denia do wadzy,
wypisywania postpu kobiecego na
chorgwiach i chorgiewkach, doko
nywa si straszliw wyrazistoci co
wrcz przeciwnego: kobieta cofa si
wrozwoju. Od czasw rewolucji fran
cuskiej wpyw kobiety zmniejsza si
w Europie wmiar wzrostu jej praw
i uroszcze: emancypacja kobieca,
oile domagaj si jej i krzewi same
kobiety (nie tylko mskie pgwki),
przedstawia si tedy jako znamien
ny objaw wzmagajcego si osabienia
iprzytpienia najistotniejszych kobie
cych instynktw. Jest to wyzuwanie
si z kobiecoci, podkopywanie mskiej
wiary wutajony w kobiecie wrcz
odmienny idea, wco wiekuicie i nie
odparcie kobiecego; wmawia w m
czyzn dosadnie, i kobieta bynajmniej
nie potrzebuje opieki, ochrony, obro
ny na podobiestwo jakiego delikat
niejszego, cudnie dzikiego, a nieraz

122 0 0 6

miego zwierzcia domowego; groma

dzi zawzicie a nieudolnie dowo
dy niewolniczoci ipoddaczoci, co
znamionoway iznamionuj jeszcze
stanowisko kobiety wdotychczasowym
ustroju spoecznym (jak gdyby niewol
nictwo byo przeciwargumentem, nie
za warunkiem wszelkiej kultury, ka
dego wywyszenia kultury), czyme
jest to wszystko jak nie nadwtleniem
instynktw kobiecych. Tem, czem kobie
ta wzbudza dla siebie cze, a nieraz
trwog, jest jej natura, naturalniejsza
od natury mskiej, jej icie drapiena,
przebiega gibko, jej szpon tygrysi
pod rkawiczk, naiwno jej egoizmu,
jej zawzito i wewntrzna dziko,
nieuchwytno, bezbrzeno, bdno
jej cnt i dz. Prcz lku, pikne to
i niebezpieczne koci kobieta budzi
dla siebie wspczucie, gdy zda si
bardziej cierpicem, acniej uraliwem,
wicej mioci potrzebujcem i na bole
niejsze rozczarowania skazanem od
kadego innego zwierzcia. czytamy
w Poza dobrem i zem.
Midzy kobiet i mczyzn istnieje antagonizm. Obie strony s
egoistyczne. Autentyczny wyraz
owego antagonizmu znajdowa
Nietzsche w opartym na mskiej
przemocy maestwie.
wiat bez kobiet jest doskonay?

Mizoginizm Weiningera oddaje

cytat z Pci i charakteru: Kobieta
jest niczym, jest pustym naczyniem,
czas jaki naszminkowanym i otynko
wanym. Jego antyfeminizm ma charakter totalny. Kobieta cigle zagraa
mskiej duchowoci cielesnoci,
biologicznoci, nicoci intelektualn i moraln. Kontakt z kobietami
wyzwala podanie zmysowe, powoduje zniewolenie i moralny upadek,
wyraajcy si zarwno w tendencji do instrumentalnego traktowania partnerki, jak i w zaniedbywaniu
wasnego denia do doskonaoci.
Jego stuprocentowa, absolutna
kobieta, czy raczej idea lub wzorzec kobiecoci, reprezentuje materialno, biologiczno, seksualno oraz duchow (intelektualn
i moraln) nico. Absolutny mczyzna reprezentuje podmiotowo,

intelekt, moralno, kreatywno.

Zkobiecoci kojarzy si wic to, co
w czowieku materialne, biologiczne, zwierzce; z mskoci to, co
duchowe, boskie. Punkt wyjcia znalaz w powszechnie znanych cechach
psychiki i umysowoci kobiecej.
Znich wyprowadzi pozostae. Za
podstawow waciwo kobiety
idealnej uzna przysowiow kobiec
nielogiczno, sabo i subiektywn
wybirczo pamici oraz niedostatki abstrakcyjnej fantazji.
Nie majc poczucia podmiotowej
cigoci, a wic nie majc jani
czy te duszy, absolutna kobieta nie moe szanowa oczywistych
(poznawalnych a priori) zasad logiki,
podobnie jak nie moe szanowa
Kantowskiego imperatywu moralnego. Nie majc szacunku dla wiedzy,
dobra i logiki kobieta absolutna stoi
wic poza moralnoci. Weininger
odmawia kobietom zdolnoci do
posugiwania si zasadami etycznymi, bo wymagay obiektywizmu,
abstrakcyjnej fantazji, bo kobiety
maj mierne osignicia w zakresie filozofii, rzeby, architektury,
muzyki. Tutaj kobiety nie stworzyy
i,zdaniem Weiningera, zapewne nie
stworz adnego wybitnego dziea.
Ich mtny sposb mylenia sprzyja
raczej uprawianiu poezji, malarstwa
iteozofii. Reasumujc: stuprocentowa kobieta, jeliby istniaa, byaby
istot pozbawion poczucia tosamoci, logiki, moralnoci i kreatywnej mocy w wielu dziedzinach ducha
i intelektu. Byaby wic istot niemal cakowicie bezduszn. Model
kobiety absolutnej nie jest budujcy. Nawet gdyby trafiaby si jaka
genialna kobieta, to filozof stwierdziby spokojnie, e w wysokim procencie jest ona mczyzn.
Kobieta pochodzi od mczyzny

Georg Simmel podj prb

wyjanienia rnic midzy psychik
msk a kobiec poprzez oryginaln hipotez zrnicowania gstoci
treci psychicznych, ale najoryginalniejsze s jego rozwaania na temat
moliwoci jakociowo odmiennej od mskiej kultury kobiecej.

29

PODYSKUTUJMY

Rozwaania te mona uzna za

prekursorskie wobec wspczesnego feminizmu rnicy. Msko
i kobieco stanowi podstawowy
ukad odniesienia wewntrz gatunku. Jest si mczyzn ze wzgldu na kobiet i odwrotnie. Ale ta
wzajemno nie daje si utrzyma,
bo cala wadza naley do mczyzny.
Pe mska nie gruje po prostu nad
esk, lecz staje si czym oglnoludz
kim, normujcym w rwnej mierze
przejawy jednostkowej mskoci, jak
i eskoci tendencja ta zasadza si,
poprzez rne formy porednie, na
silniejszej pozycji mczyzn.
W Filozofii pienidza Simmel
opisuje zwyczaj kupowania ony.
Handel ludmi w jakiejkolwiek
postaci wydaje nam si obrzydliwy
i niedopuszczalny. Nie zawsze byo
to naganne; zachowanie to mona
nawet uzna za postpowe w porwnaniu z porywaniem on gwatem
czy zdobywaniem ich na wyprawach wojennych. W niektrych
spoeczestwach kupno stanowio
pierwsz form przypisania kobiecie
wartoci i sprawiao, e wydawszy
na ni pienidze, przyszy maonek
musia dba o ni jak odrogocenny
nabytek. Wanie kupno kobiet dopro
wadzio do uderzajcego i przejmuj
cego wyrazu to, e kobiety s co warte
i to w psychologicznym powizaniu
z tym, e si nie tylko za nie zapacio,
bo s co warte, ale e s co warte, bo
si za nie zapacio. Po historycznym rozpadzie gospodarki rodzinnej
sytuacja odwrcia si. Zbdna jako
sia robocza kobieta wraz z potomstwem staa si dla mczyzny raczej
niewygodnym ciarem. Kupowanie

30


Pokusa atwego ycia jest

silna i wiele kobiet jej ulega,
ponoszc, przynajmniej
czciowo, win za swoj
nieistotno. Jednake
wskali dziejowej gwnym
winowajc okazuje si
mczyzna. Jest nim zarwno
wtedy, gdy wymusza
na kobietach rnego
rodzaju usugi (cznie
zseksualnymi), jak iwtedy,
gdy otacza je zbytkiem
idegraduje do roli lalki.
on wypar wtedy posag. Nastpio
znaczne pogorszenie sytuacji kobiet.
Wbrew utartej opinii kobiety nie
s nielogiczne nie jest tak, e zdajc sobie spraw z okrelonego zbioru przesanek, popeniaj logiczne
bdy w rozumowaniu. S raczej
pozalogiczne, gdy zagszczenie treci psychicznych utrudnia im jasne
wyodrbnienie zbioru przesanek
rozumowania.
Jednym z podstawowych elementw Simmlowskiej teorii kultury jest
stwierdzenie, e niemal caa kultu-

ra zachodnia nosi charakter mski.

Mski nie tylko w sensie genetycznym czyli e mczyni s jej
twrcami ale przede wszystkim
dlatego, e niemal wszystkie zoone formy kultury, a wic nauka,
technika, polityka, sztuka, religia itd.,
stanowi ekspresj mskoci idobrze jej su. Sowem: nasza kultura powstaa z ducha i pracy mczyzn i dostosowana jest do mskich
zdolnoci, operuje te mskimi kryteriami wartoci. Mski jest take
jzyk, jego zasb pojciowy, a nawet
sposb mwienia o czowieku i pci.
Simmel konkluduje, e cechy definicyjne s de facto wyabstrahowanymi
cechami mczyzny. Kobiet definiujemy zwykle przez odniesienie
do mczyzny, a nie do oglniejszej
definicji homo sapiens, co prowadzi nie tylko do definiowania jej
poprzez negacj, czyli jaki brak, ale
take sprawia, e pewne specyficznie cechy kobiece nie zostaj wogle uchwycone.
Niszo kobiet jest uwarunkowana
strukturalnie

Mczyni w toku normalnego

rozwoju przechodz traumatyczne przeycia zwizane z kompleksem Edypa i kastracji, co w efekcie
powoduje u nich silny rozwj superego twierdzi Zygmunt Freud.
Natomiast u kobiet superego nie
rozwija si, bo ich lk przed kastracj
jest zbyt saby, by sta si motywem
podporzdkowania prawom cywilizacji. Brak superego by wystarczajcym argumentem dla Freuda na to,
eby postulatw rwnouprawnienia
nie traktowa powanie.

122006

PODYSKUTUJMY

Z pism Freuda wyania si jednowymiarowy wizerunek kobiety: osoby

dziecinnej, pochej, mniej inteligentnej od mczyzny, istniejcej tylko
dziki uczuciowym relacjom z nim
iw odniesieniu do niego. Jego teoria
o masochizmie kobiet, pasywnoci i seksualnoci waginalnej byy
podstaw do stworzenia istniejcych do dzi stereotypw na
temat kobiet.
Kobieta to wykastrowany
samiec, co wicej, jest gorsza
moralnie. Wyciu seksualnym
czytamy: niepodobna oprze si
myli, e poziom tego, co moralnie
normalne dla kobiety, jest inny ni
poziom tego, co moralnie normalne
dla mczyzny. Nadja nigdy
nie jest tu tak nieubagane, tak
nieosobiste, tak niezalene od
swoich pocztkw afektowych,
jak postulujemy to w stosun
ku do indywiduum rodzaju mskie
go. Cechy charakteru, jakie krytyka
od dawna zastrzega dla kobiety
azatem to, e wykazuje ona mniej
sz skonno do poddania si wielkim
koniecznociom yciowym, e wswoich
decyzjach czciej daje si prowadzi
czuym lub wrogim uczuciom zna
lazyby ostateczne uzasadnienie wwy
powiedzianych wyej modyfikacjach
ksztatowania superego.
Synny kontynuator myli Freuda,
Jacques Lacan, posun si jeszcze
dalej, mwic, e Fallus jest uprzy
wilejowanym znaczcym. Wedug
Lacana kobiety nie mog skutecznie
pokona kompleksu Edypa i dlatego pozostaj na zewntrz porzdku
symbolicznego wyznaczonego przez
jzyk. Kobieta moe wyrazi jedynie

to, co myli i mwi mczyzna.

Nie ma kobiecego dyskursu, tak jak
uFreuda nie ma kobiecego superego.
Jzyk jest naszym wiatem, a ten
skonstruowany jest wedug prawa
Fallusa jako gwnego signif iant,
kobieta jako kategoria jzyka jest t,
w ktr wpisany jest brak. Kobieta
nie istnieje o tyle, e nie moe
wej do porzdku jzyka, bowiem
kade zetknicie z nim przypomina jej o pitnie nieobecnoci Fallusa,
czyli tego, co konstruuje jzyk wok
rozpoznania rnicy. Std jej relacja
do jzyka jest negatywna, stanowi
relacj braku. W takiej strukturze
(fallicznej, patriarchalnej) kobieta
jest Inn, postrzegan na zewntrz
mskiego jzyka.
Kobieta i mczyzna jest wkadym

Dla Carla Gustawa Junga psychika kadej jednostki ludzkiej

posiada elementy mskie i eskie.
Mczyzna nosi w sobie pewien kompleks kobiety, czyli Anim, akobieta
Animusa. W jzyku filozoficznym
msko/Animus naley kojarzy
zwszystkimi odcieniami znaczeniowymi greckiego pojcia Logosu, to
jest Si (czy raczej Wol), Czynem,

122 0 0 6

Sowem i Sensem. Inaczej mwic,

z rozumnym zrnicowaniem
iporzdkowaniem, wiadomoci i duchowoci. Anima
jest blisza materii, awic
przyrodzie to praktyczny
rozsdek, irracjonalno,
bezkrytyczno, pasywno. Emma Jung okrela
nawet duchowo kobiety
jako sabo rozwinit, dziecic, wrcz prymitywn.
W przypadku kobiety niezintegrowany Animus powoduje,
e ona zawsze wie lepiej, atwo
ulega czarowi sw, niezalenie od
tego, czy wygasza je powany polityk,
czy szarlatan, wic mczyzna atwo
wywiera gwat na kobiecie tak
wdobrym, jak i zym sensie (mantry, modlitwy, formuy magiczne).
Animus czsto dziaa w postaci
Sowa. To wanie dlatego sowo
moe imponowa kobiecie, gdy
brzmi uczenie. Poddana sile Animusa
kobieta sama z wielk pewnoci siebie gosi oklepane, niekiedy zupenie
nieprzystajce do omawianej sytuacji prawdy. Irytuje tym mczyzn
i przesania swoj kobieco. Kobiety,
ktre le zintegroway si i czyn,
staj si nadenergiczne i brutalne
rwnie w seksie.
W pracach Junga (O naturze
kobiety) moemy rwnie trafi na
uwagi w rodzaju: mczyzna powi
nien y jak mczyzna, a kobieta jak
kobieta, kobieta nauczya si rozumie,
e nie moe by rwna mczynie, e
przede wszystkim jest kobiet i tak
powinna pozosta.
Wrd krytykw Freuda s Bruno
Bettelhaim, Karen Horrney i Erich
Fromm. Ten pierwszy udowodni
na podstawie udokumentowanych
przez etnologw rytuaw spoeczestw pierwotnych ipsychicznych
kreacji dzieci neurotycznych e
pewne uczucia, pragnienia i lki s
wsplne wszystkim ludziom. Do
lkw tych zaliczy te Freudowski
lk kastracyjny chopcw i nienawi penisa dziewczynek, take
pen lku fascynacj mczyzn
moc prokreacyjn kobiet, szczeglnie zrozumia u ludw nie znaj-

31

PODYSKUTUJMY

cych roli mczyzny wtym procesie. Tak wic dziewczcej zazdroci

oczonek odpowiada miaa mska
zazdro otajemnic podnoci.
Pogldy Freuda na kobiec
kastracj zostay powanie zmodyfikowane w obrbie psychoanalizy dopiero przez Karen Horney.
Twierdzia ona, e ladw mskiego
strachu przed kobiet i zwizanych
z nim resentymentw wobec kobiet
mona szuka w biblijnej historii
o Ewie. Uwaaa, e strach ten ma
podoe seksualne, e mczyzna
boi si szczeglnie piknej kobiety,
cho jej zarazem pragnie. Za spra-

32


w lku przed kobietami i przed

wasn niewydolnoci resentyment
wobec kobiet sta si wic uniwersaln wrcz cech mskiej kondycji.
To kultura najpierw zmusza kobiety
do tego, by byy kobiece (pasywne,
narcystyczne, wstydliwe, masochistyczne), a potem usiuje je przekona, e to wanie jest ich natur. Jak to uja Sylviane Agacinski
w Polityce pci: to nie natura jest
podstaw porzdku politycznego, ale
strategia polityczna zawsze przepra
cowuje teorie natury.
W Seksie i charakterze Fromm
nie przeczy istnieniu zwizku mi-

dzy konstytucj a psychik. Czynniki

spoeczne mog wzmocni, wyeliminowa, a nawet odwrci rnice
zakorzenione w biologii. Zachodnia
kultura wyznacza jednostkom swoiste
dla siebie role. Rnice biologiczne je
zabarwiaj. Zabarwienie to nie jest
znaczce w porwnaniu do rnic
determinowanych spoecznie, ale nie
naley ich lekceway. Np. aspektem
potrzeby prestiu jest mska wraliwo na wymianie, a szczeglnie
na wymianie przez kobiety, co zdaje
si by gorsze od utraty ycia. Ta
postawa wobec kobiet owocuje czsto nienawici i potrzeb ich zdomi-

122006

PODYSKUTUJMY

nowania, co zapewnia podany szacunek z ich strony. Obietnic takiej

sytuacji dawa niegdy patriarchalny
mit biblijny.
Max Scheler sformuowa oparty
na zaoeniach fenomenologicznych
program antropologii filozoficznej,
ktrej zadaniem byo poszukiwanie
istoty czowieka we wszelkich jego
zjawiskowych aspektach, ale do ludzi
nie zaliczy kobiet. Pogldy Schelera
na pe podobne byy do tych, ktre
prezentowa Simmel. Scheler zaniepokojony by maskulinizacj kobiet.
System kapitalistyczny, stworzony
przez mczyzn i dostosowany do
ich ideaw i moliwoci, stwarzajc
kobietom warunki do samodzielnoci ekonomicznej, promuje typ
kobiety przejmujcej mski styl
pracy, aspiracje, maniery, a nawet
mod brak jest wzorw dla kobiet,
wic przejmuj mskie. Europejska
idea czowieka jest ide msk, co uwi
dacznia si w wielu jzykach poprzez
uywanie jednego i tego samego sowa
na oznaczenie czowieka i mczyzny.
Std gdy kobieta aspiruje do ideau tak
msko rozumianego czowieczestwa,
staje si jedynie map mczyzny.
czytamy w Pismach z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy.
Egzystencjalne powody nierwnoci

Oswald Spengler w Zmierzchu

zachodu pisze, e historia posiada
podwjny wity sens kosmiczny
i polityczny, zarazem prywatny ipolityczny. Mczyzna czyni histori,
kobieta jest histori. Kobieta jak
rolina zakorzeniona jest w rytmie
kosmicznym, bardziej mu podlega
i go odczuwa. Kobieta jest wieczna,
macierzyska i rolinna i rolina
ma zawsze co kobiecego bezkulturowa historia nastpstwa pokole.
W Drugiej pci Simone de
Beauvoir opisuje i analizuje egzystencjaln sytuacj kobiety. Od niepamitnych czasw kobiety cierpi
upoledzenie polegajce na tym, e
maj mniejsze w porwnaniu z mczyznami moliwoci prawdziwie
ludzkiej samorealizacji. Za punkt wyjcia przyjmuje stanowisko antropologii antyesencjalistycznej czowieka

122 0 0 6

Jzyk jest naszym wiatem,

a ten skonstruowany jest
wedug prawa fallusa jako
gwnego significant.
Kobieta jako kategoria
jzyka jest t, w ktr
wpisany jest brak, jest Inn,
postrzegan na zewntrz
mskiego jzyka.
uwaa za nieredukowalny do charakterystyki biologicznej byt dynamiczny i autokreatywny: Czowiek nie jest
istot, ktra jest dana, lecz istot, ktra
czyni z siebie tak, jak jest.
Lansowaa tez o egzystencjalnym upoledzeniu kobiet zarwno naturalnym, jak i spoecznym.
Upoledzenie biologiczne to saboci
organizmu i jego roli prokreacyjnej.
Znaczenie aksjologiczne tych rnic
konstytuuje dana kultura. Biologia nie
determinuje bezwzgldnie ani rl, ani
statusu spoecznego pci. Niemniej
wedug de Beauvoir co najmniej od
czasw epoki niewolniczej datuje si
proces spoecznej degradacji kobiet:
skazujce na niewano odsuwanie
od udziau we wadzy, twrczoci,
produkcji i obronie. To mczyni
byli autorami wikszoci wynalazkw,
kierowali polityk, rozstrzygali bitwy,
napisali wikszo arcydzie literatury, namalowali najsynniejsze obrazy, wyrzebili najpotniejsze posgi
iskomponowali najsawniejsze utwory muzyczne. Ich nazwiska przewaaj w encyklopediach isownikach.
Kobiety dokonay na tych polach
znacznie mniej, gdy na og wykonyway zajcia mniej twrcze, konserwoway przedmioty wytworzone przez mczyzn, pielgnoway
potomstwo, przygotowyway straw i umilay mczyznom wypoczynek. To niekorzystne dla kobiet
zrnicowanie rl spoecznych

utrwalane byo coraz silniej przez

systemy prawne, religijne, moralne
i obyczajowe. Beauvoir przyznaje,
e systemy te day i nadal daj od mczyzny wikszego wysiku,
uciliwego ksztacenia si, trudw
i niewygd fizycznych, ponoszenia
wikszego ryzyka, wynagradzajc
jednak to wszystko monoci wadania wiatem rzeczy, a czsto i ludzi.
Najgorszym przeklestwem, ktre ciy
na kobiecie, jest wykluczenie jej zwy
praw wojennych. Czowiek wznosi si
ponad zwierz nie przez to, e daje
ycie, lecz przez to, e je ryzykuje, dla
tego ludzko wyej stawia nie t pe,
ktra rodzi, lecz t, ktra zabija.
Stosunkowo bezpieczniejsze ycie
kobiety okupione jest wic jej odczowieczeniem. Przybiera ono rne
formy od niewolniczej krztaniny
wok spraw drugorzdnych, poprzez
prniactwo i pasoytnictwo, po rol
kosztownego przedmiotu podnoszcego presti mczyzny. Pokusa
atwego ycia jest silna i wiele kobiet
jej ulega, ponoszc, przynajmniej czciowo, win za swoj nieistotno.
Jednake w skali dziejowej gwnym
winowajc okazuje si mczyzna.
Jest nim zarwno wtedy, gdy wymusza na kobietach rnego rodzaju
usugi (cznie z seksualnymi), jak
iwtedy, gdy otacza je zbytkiem idegraduje do roli lalki. Takie praktyki
rodz zazwyczaj jakie tumaczce je,
a zarazem penice rol psychicznej
kompensaty ideologie. Jako przykad
takiej kompensaty Beauvoir wymienia m.in. antropologi chrzecijask. Z perspektywy zbawienia jest
bowiem wszystko jedno, czy czowiek
ciera kurze, czy buduje mosty.
Jak wiadomo, rwno wobec
prawa sama przez si nie gwarantuje
rwnoci spoecznej. Niezbdnym jej
warunkiem jest ujednolicenie procesu
edukacji i wychowania obojga pci,
pobudzenie takich samych zainteresowa, ambicji, wyrabianie odpowiednich umiejtnoci, dostpno dla obu
pci wszelkiego typu szk itp., a take
rezygnacja z wyrabiania w dziewcztach biernoci ikonformizmu.
Studium Margaret Mead Pe
icharakter w trzech spoecze-

33

PODYSKUTUJMY

stwach pierwotnych miao wykaza

faszywo i szkodliwo przekonania o istnieniu koniecznego zwizku
pomidzy pci a charakterem. Za
materia dowodowy posuy autorce
opis trzech zamieszkujcych Now
Gwine plemion, wrd ktrych
przebywaa w latach 19311933:
Arapeshw,
Mundugumorw
iTchambuli. W pierwszym z nich
charaktery kobiet i mczyzn bliskie
byy zachodniemu ideaowi kobiety, w drugim zachodniemu ideaowi
mczyzny, w trzecim natomiast byy
odwrcone: kobiety reprezentoway
typ mski, a mczyni kobiecy.
Modna w latach 70. socjobiologia
lansowaa tez o biologicznych podoach patriarchatu i mskiej dominacji. Wyranie antyfeministyczn teori przedstawi S. Goldberg
w The Inevitability of Patriarchy
(Konieczno patriarchatu). Uzna
on, i fakt powszechnoci patriarchatu i mskiej dominacji wie si
z wrodzon msk agresj, spowodowan dziaaniem testosteronu.
Czas na rewizj
mskocentrycznej kultury

Jean Bethke Elshtain nazwaa feministki crkami Antygony.

Wkrytyce feministycznej Antygona
symbolizuje bezdomno i milczenie kobiet w kulturze Zachodu. Po
pobienej lekturze wielkich filozofw wiemy ju, dlaczego kobiet nie
dopuszczano do gosu.
Zakrelone jedynie opisy kobiecoci dowodz, jak szeroki by zakres
stereotypotwrczy. Nieobecno
kobiet oraz ich publiczne milczenie
to fakt nie tylko historyczny, ale te
spoeczny, polityczny, filozoficzny
isymboliczny.
Represja w stosunku do kobiet
jest procesem zoonym, odnosi si
nie tylko do wymiaru politycznego,
psychologicznego czy historycznego, lecz do wymiaru symbolicznego, chodzi w niej o wykluczanie
tego, co kobiece, w sposobie konceptualizowania wiata charakteryzujcym kultur Zachodu. Teorie
i pogldy wybitnych filozofw nie s
tylko objawami powierzchownego

34


mizoginizmu, a s wyranie antyfeministyczne, wrcz seksistowskie,

jak powiedziaaby Elisabeth Grosz,
a wypyny przecie z tradycji
dychotomicznego mylenia, awic
zcaego dorobku nauki.
Wedug feministek istota dyskryminacji tkwi nie tyle w naturalnych
rnicach, ile w usankcjonowanym
przez Arystotelesa, a zmodyfikowanym przez filozofi indywidualistyczn podziale na to, co prywatne,
i to, co publiczne. To nie natura jest
podstaw porzdku politycznego, ale
strategia polityczna zawsze przepra
cowuje teorie natury. jak mwi
Agacinski.
Feministki dokonuj wic analizy systemw symbolicznych, ktre
traktuj jako gboki, nieuwiadomiony obszar wykluczenia tego, co
kobiece. Genevieve Lloyd w The
Man of Reason. Male and Female
in Western Philosophy, (Czowiek
rozumu. Kategorie mskoci i kobiecoci w zachodniej filozofii) przeledzia histori kategorii rozumu od
czasw Arystotelesa i wykazaa, e
na adnym etapie rozwoju i wadnej z przypisywanych mu funkcji
nie bya to kategoria neutralna. Od
Arystotelesa do Habermasa rozum
iracjonalno tosame byy z mskoci, a ich brak (uczucia, irracjonalno) z kobiecoci. Do wzmocnienia
tej binarnej, opartej na dominacji
ipodporzdkowaniu wizji w sposb szczeglny, wedug Lloyd, przyczynio si owiecenie. Zarwno
warunki epistemologiczne naoone
na obiektywn wiedz oraz kryteria prawdy, jak i penicy moralnopolityczne funkcje punkt widzenia
znikd okazay si mie charakter wartociujcy, przede wszystkim za wykluczajcy (dla kobiet).
Podobnie jak Theodor Adorno i Max
Horkheimer, Lloyd ubolewa: Straszne
rzeczy musiaa ludzko wyrzdzi
sama sobie, by stworzy ja, tosamy,
nastawiony na osiganie celw mski
charakter czowieka.
Koncepcje Arystotelesa i Hegla,
Kanta i Milla, Rousseau i Nietzschego
rni si od siebie radykalnie niemal pod wszelkimi wzgldami, ale

jeli chodzi o stosunek do kobiet,

to wszyscy ci filozofowie s zadziwiajco zgodni. Magdalena roda
w Indywidualizmie i jego krytykach
zauwaa, e twrcy wikszoci poli
tycznych koncepcji nie obejmuj kobiet,
a wic w istocie pozbawiaj je moli
woci partycypacji w yciu publicznym.
Jedni czyni to wiadomie (Arystoteles,
Rousseau, Hegel, Sandel), inni (libe
raowie, jak Hobbes, Locke czy Rawls)
zapoznaj problem kobiet, skrywajc
go, po czci niewiadomie, pod zma
skulinizowanym dyskursem pretendu
jcym do powszechnoci.
Arystoteles, Rousseau i Hegel nie
tylko pomijali kobiety w dystrybucji
praw i obowizkw, ale nawet uwaali ich obecno w sferze publicznej
za niemoliw (na mocy tez ontologicznych Hegel), nieuzasadnion czy wrcz szkodliw (Rousseau)
zarwno dla samej struktury ycia
politycznego, jak i dla trwaoci cnt
moralnych, ktrych obecno traktowali jako jeden z waniejszych
fundamentw sfery politycznej. Np.
Hegel wiadomie wyklucza kobiety,
uzasadniajc to innoci, zwaszcza podlegoci czy niezdolnoci
lub uomnoci kobiet.
Zarwno jzyk filozofii, jak i jzyk
polityki jest zawsze jzykiem zachod
niej, zwaszcza greckiej mskoci.
powiedzia Jean-Francios Lyotard
wKondycji ponowoczesnej.
Sednem krytyki feministycznej
jest teza, e gboka struktura spoeczestwa jest patriarchalna i nawet
jeli przyznaje kobietom miejsce,
prawa czy moliwoci, to pomija ich
dowiadczenia: uczy je mwi jzykiem, ktrego pojcia odnosz si
tylko od pewnego typu dowiadczenia i pewnego typu znacze. Czsto
brak wolnoci kobiet, brak ich niezalenoci ekonomicznej i moliwoci samorealizacji tumaczony by
retoryk ich natury i powoania.
Ale na szczcie byo kilku profeministw wrd filozofw i mimo e
patriarchat ma si dobrze, to nie
da si zatrzyma procesw cywilizacyjnych, ktre id wyranie wkierunku walki z dyskryminacj, nie
tylko t, ktra dotyka kobiety. 

122006

P O DYS K U T U J MY
Agnieszka Walendzik-Ostrowska

kilka mitw
o prostytucji
Stereotypy dotyczce
prostytucji i kobiet
w niej pracujcych
zaciemniaj
prawdziwy obraz
wiata seks-biznesu,
poniewa ukazuj
go jednostronnie.
Nie ma w nich sowa
o mczyznach.
Te nieprawdziwe
przekonania
wyrastaj
bowiem z innych,
bdcych wyrazem
odmiennego
traktowania praw
kobiet i mczyzn
do funkcjonowania
seksualnego.
122 0 0 6

Mitologia dotyczca prostytucji

skupia w sobie mieszank przesdw i stereotypw opisujcych
zachowania seksualne czowieka, a w szczeglnoci seksualno kobiet. Stereotypy przedstawiaj kobiety pracujce w seks-biznesie jako osoby o pewnych
cechach, na podstawie ktrych
atwo je rozpozna na pierwszy
rzut oka. Jednoczenie w stereotypach wyranie wida negatywn postaw spoeczestwa wobec
nich. Kobiety te obwinia si za
fakt istnienia prostytucji, przypisuje brak jakichkolwiek zasad
moralnych, wulgarne zachowania,
okrela jako upade, gupie itp.
Takie postrzeganie pracujcych
w seks-biznesie pozwala usprawiedliwia negatywn postaw wobec nich. Trudno bowiem
wykaza wspczucie, zrozumienie czy ch pomocy wobec kogo
o takich cechach. A jeli takie
uczucia si ju pojawi, to bardzo
czsto towarzyszy im poczucie
wyszoci (ja taka/taki nie jestem).
To zreszt jeden z powodw, dla
ktrych kobiety pracujce w prostytucji niechtnie szukaj pomocy w instytucjach do tego powoanych: czuj si tam oceniane,
czasami pitnowane i poniane.
Wedug niepisanej umowy spoecznej mczyni maj prawo do

swobodnych i nieskrpowanych
kontaktw seksualnych, natomiast kobiety maj obowizek
by cnotliwe (do lubu) i wierne
(po lubie). Te, ktre zachowuj si inaczej, wbrew zasadom
umowy okrelane s jako atwe,
bez zasad, niemoralne, puszczalskie. Czsto ich charakter okrela
si jako kurewski, co szybko
nasuwa skojarzenie wanie z prostytucj. Wszystkie te stereotypy
s nieprawdziwe oraz szkodliwe.
Szkodz przede wszystkim kobietom wiadczcym usugi seksualne. Z jednej strony wzmacniaj
ich ju i tak negatywny wizerunek w spoeczestwie, a z drugiej
oddziaywaj na nie same. Gdy
kobieta prbuje pracowa bezpieczniej dla siebie (poprzez uycie prezerwatywy) lub zrezygnowa ze wiadczenia usug seksualnych, czsto nie ma wystarczajco
duo siy i motywacji do podjcia zmiany. Nie ma te wsparcia
zzewntrz: brakuje przyjaznych
miejsc i pomocnych instytucji
niezbdnych w takiej sytuacji.
Redukcja szkd w obszarze
seks-biznesu jest moliwa przede
wszystkim przez odmitologizowywanie zjawiska prostytucji, co
umoliwi szersz realizacj programw pomocowych nakierowanych
na osoby zajmujce si patnym

35

PODYSKTUJMY

projektw oraz totalnym niezrozumieniem przez urzdnikw zagadnie prostytucji,

redukcji szkd oraz zdrowia
publicznego. Osb kierujcych
si, czsto nawet niewiadomie, obiegowymi opiniami na
temat prostytucji oraz osb
j uprawiajcych jest bardzo
wiele. Warto przeledzi te
stereotypy.
Tekst zosta zilustrowany cyklem grafik
Williama Hogharta: A Harlots Progress
z 1732 r. To opowiedziana w szeciu
obrazach historia modej dziewczyny
zprowincji, ktra przyjeda do Londynu
w poszukiwaniu pracy. Ju na stacji trafia
pod opiek kuplerki, ktra sprzedaje j
pierwszemu klientowi. Kolejne sceny
przedstawiaj typow drog tysicy
takich Harlot nie tylko w czasach
artysty. Byo ni bycie utrzymanka,
potem prostytutk przyjmujc wielu
klientw, wkonsekwencji czego
trafiajc do wizienia za nierzd iutrat
zdobytego nim majtku, iniedugo
potem umierajc na skutek syfilisu
i ndzy. Moralista Hoghart ,tworzc
Harlot s Progress, potpi nie upad
dziewczyn, lecz obud spoeczestwa,
ktre najpierw nie daje szans na uczciw
prac, a nastpnie karze za nierzd
kobiety, pozostawiajc korzystajcych
z ich usug mczyzn bezkarnymi.

wizerunku osb ze sfery

seks-biznesu
moe
umoliwi im korzystanie z usug szeregu instytucji, takich jak suba
zdrowia, policja, sdownictwo, suby socjalne,
pomoc psychologiczna.
Ta zmiana nastawienia
pozwoli na zdobywanie rodkw publicznych przez organizacje
pozarzdowe dziaajce
na polu pomocy ososeksem. Programy te maj na celu bom wiadczcym usugi seksualne.
nie tyle wyciganie z prostytucji, co Wiele prb dziaa podejmowanych
raczej daj szans na najbezpieczniej- przez organizacje pozarzdowe kosze z moliwych wiadczenie usug. czy si niepowodzeniem z powodu
Zdrugiej strony spoeczna zmiana problemw z cigoci finansowania

36


1. Za istnienie prostytucji
odpowiedzialne s kobiety
wiadczce usugi seksualne.

Kada firma oferujca

jakikolwiek produkt istnieje
i funkcjonuje tylko dlatego,
e ma na niego nabywcw.
To popyt okrela poda, anie
odwrotnie. Podobne prawa
rzdz sektorem seks-biznesu: kobiety sprzedaj usugi seksualne, poniewa s
chtni, aby je kupi. Gdyby
nie byo klientw, nie byoby rynku seksu komercyjnego. Przypisywanie kobietom odpowiedzialnoci za
istnienie zjawiska prostytucji
idzie niejednokrotnie dalej
uznaje si, e mczyni
korzystaj z usug prostytutek dlatego, e one s. Idc
dalej takim tokiem rozumowania, mona zaoy, e
gdyby zlikwidowa prostytucj, mczyni przestan poszukiwa partnerek do anonimowych,
pozbawionych wizi kontaktw seksualnych, skoczy si take problem
czci zdrad maeskich i partnerskich. Tymczasem powody, dla
ktrych mczyni korzystaj zseksu komercyjnego, s zoone inie
wynikaj z faktu istnienia prostytucji.
S to m.in.: kompleksy, problemy
seksualne, trudnoci w nawizywaniu kontaktw interpersonalnych
oraz w nawizywaniu prawidowych
relacji seksualnych, brak umiejtnoci komunikacji intymnej w zwizku,
znudzenie dotychczasowym seksem
i potrzeba odmiany, ciekawo, ch
zaspokojenia potrzeb seksualnych
w przypadku niemonoci realizo-

122006

PODYSKUTUJMY

wania ich w normalnym zwizku

(np. z powodu oziboci lub problemw seksualnych partnerki, niepenosprawnoci). Rynek seks-biznesu jest odpowiedzi na te potrzeby
iwynikajce z nich zapotrzebowanie.
Korzystanie z seksu komercyjnego
nie rozwizuje wymienionych wyej
problemw, ale kobiety sprzedajce
usugi seksualne nie ponosz odpowiedzialnoci za ich istnienie.
2. Kobiety wiadczce usugi
seksualne roznosz choroby.

wiadczenie usug seksualnych jest

jednym z najczciej wymienianych
czynnikw rozprzestrzeniania si epidemii chorb przenoszonych drog
pciow, w tym zakae HIV. Zwraca
si uwag na to, e kobiety sprzedajce seks s potencjalnie grone dla
swoich klientw, a poprzez nich dla
reszty spoeczestwa. Tymczasem ze
wzgldw biologicznych to kobiety s
bardziej naraone na ryzyko infekcji.
Ryzyko to wynika rwnie z sytuacji, gdy kobiety wiadczce usugi
seksualne nie maj dostpu do wiedzy o bezpieczniejszym seksie ani do
prezerwatyw, pojawia si take wtedy,
gdy nie maj umiejtnoci ani moliwoci negocjowania z klientem bezpieczniejszych zachowa. Odrzucenie
i marginalizacja, jakiej dowiadczaj,
s dodatkowym czynnikiem utrudniajcym im dostp do informacji
oraz uzyskania pomocy. Przekonanie
o zwizku prostytucji z epidemi chorb przenoszonych drog kontaktw
seksualnych wzmocnio pojawienie
si AIDS. Na pocztku zachorowania
obserwowano gwnie wrd mczyzn homoseksualnych, narkomanw oraz kobiet zajmujcych si prostytucj. Trzy grupy, wrd ktrych
si pojawia, byy negatywnie oceniane i potpiane ju wczeniej, ale
marginalizacja spoeczna szczeglnie
nasilia si w tym okresie. I waciwie
ta postawa spoeczna nie zmienia si,
cho nowe zakaenia HIV dotycz
wzdecydowanej wikszoci tzw. normalnej czci spoeczestwa.
Nie zamierzam negowa zwizku prostytucji z infekcjami przenoszonymi przez seks. Tam, gdzie jest

122 0 0 6

czsta zmiana partnera seksualnego, zakaenia staj si bardzo

prawdopodobne. Ale
to klienci nalegaj na
seks bez prezerwatywy,
oferujc bardzo czsto
dodatkowe pienidze za
stosunek bez zabezpieczenia. Dla wielu kobiet
to atrakcyjna finansowa propozycja. Icho,
jak wynika zraportu
Zbigniewa Izdebskiego
Zachowania seksualne i wiedza na temat
HIV/AIDS w grupie
kobiet wiadczcych
usugi seksualne (2003)
zdecydowana wikszo
znich uywa prezerwatyw (podczas ostatniego stosunku zklientem uyo jej 97%)
inie zgodziaby si na
stosunek bez zabezpieczenia (81%), to co
dziesita dla wikszych
pienidzy zaryzykowaaby seks bez uycia
kondomu. Klienci s
wiadomi ryzyka, ale
podejmuj je, wybierajc kontakt bez zabezpieczenia. Zakaajc si,
naraaj swoje partnerki.
Odpowiedzialno za
rozprzestrzenianie si
zakae przenoszonych
drog pciow spoczywa tutaj przede wszystkim na mczyznach.
3. Robi to,
bo lubi seks.

To dla wielu osb

jedna znajprostszych
odpowiedzi na pytanie
o to, dlaczego niektre kobiety decyduj si
na prac w prostytucji.
Niektre kobiety zaczynajce prac
w seks-biznesie rzeczywicie jako
motyw wymieniaj fakt, e lubi
seks. Szybko jednak przekonuj si,
e prostytucja nie ma dla kobiety

nic wsplnego zodczuwaniem przyjemnoci seksualnej. Relacja midzy klientem a prostytutk nie jest
relacj rwnorzdn. Na pierwszym
miejscu s potrzeby klienta jako naj-

37

PODYSKUTUJMY

Negatywne skutki
prostytucji
Nieprawdziwy obraz osb zajmujcych si prostytucj utrudnia
take dziaania w zakresie redukcji szkd wywoanych prac w seks-biznesie. Dziaania te maj na celu likwidacj lub minimalizacj wszelkich negatywnych konsekwencji bdcych skutkiem zajmowania si
prostytucj. Szkody wynikajce z pracy w usugach seksualnych to:
szkody psychiczne: poczucie winy i upokorzenia, strach przed
ujawnieniem praktykowanych zachowa, niska samoocena oraz niskie
poczucie wasnej wartoci, obrzydzenie lub nieakceptowanie wasnego
ciaa, problemy seksualne i emocjonalne w kontakcie ze staym partnerem, ozibo seksualna, niechciana cia, uzalenienia, zachowania
autodestrukcyjne, przemoc psychiczna, zastraszanie, zmuszanie do
zachowa niechcianych lub nieakceptowanych, zmuszanie do prostytucji w przypadku kobiet bdcych ofiarami handlu ludmi;
szkody fizyczne: naraanie si na zakaenie chorobami przenoszonymi drog pciow, ryzyko kradziey, gwatu, pobicia oraz
zachowa agresywnych i dewiacyjnych ze strony klienta oraz sutenera, cznie z ryzykiem utraty ycia, choroby bdce wynikiem
pracy w trudnych warunkach, np. na drodze czy na ulicy;
szkody spoeczne: marginalizacja i stygmatyzacja, odrzucenie,
dyskryminacja, ryzyko wejcia w konflikt z prawem oraz zachowa
przestpczych.

waniejsze ich zaspokojeniu suy

wszystko, co si w tej relacji dzieje. Rola kobiety sprowadzona jest
wycznie do obiektu seksualnego,
ktrego zadaniem jest zrealizowanie
zamwienia klienta.

lonym miejscu (po co tam chodzia,

skoro jest tam ciemno albo po co sza do
tego mieszkania), na biernym zachowaniu (pewnie si za sabo bronia).
Takie przekonania wyraaj pogard
dla kobiety. Usprawiedliwiaj msk
przemoc i agresj. Tymczasem gwat
4. Prostytutki nie mona zgwaci.
jest przestpstwem, a Kodeks karny
Twierdzenie to zakada, e wszel- nie dokonuje rozrnienia na ofiary
kie zachowania wobec kobiety winne i niewinne.
wiadczcej usugi seksualne, wtym
take przemoc, s dopuszczalne 5. S wulgarne i agresywne, sabo
idozwolone. Wymuszenie gwatem wyksztacone, mao inteligentne.
zachowania seksualnego jest uspra- Pochodz z patologicznych rodowisk.
wiedliwione to przecie tylko
Badacze zajmujcy si prostytucj
prostytutka. To chyba najmocniej- prbuj wyjani, dlaczego niektszy wyraz przekonania otym, e re kobiety decyduj si na prac
kobiety wiadczce usugi seksualne w seks-biznesie. Teorie biologiczne
s gorsz kategori ludzi, pariasa- i psychologiczne wymieniaj cechy
mi yjcymi poza spoeczestwem, osobowociowe bdce przyczyn
bez prawa do godnego traktowania prostytucji. Problem w tym, e badaiszacunku nalenego kadej istocie nia czsto s wyrywkowe (trudno
ludzkiej. Ofiary przemocy seksual- z dotarciem do prby reprezentanej, bez wzgldu na to, czy s to tywnej), a przez to nie mona wycikobiety w ogle, czy te pracujce gnitych z nich wnioskw rozciga
wseks-biznesie, czsto spotykaj si na cae zjawisko prostytucji. Poza
z opiniami, e same sobie na ten tym adne badania nie potwierdzigwat zasuyy. Ich zasuga pole- y bezporedniego zwizku midzy
ga na wygldzie (miaa za krtk cechami charakteru, osobowoci,
spdniczk), na przebywaniu w okre- pochodzeniem, ilorazem inteligencji

38


czy wyksztaceniem a podejmowaniem pracy w seks-biznesie.

6. Nie potrafi kocha i mie
normalnego zwizku.

Wiele kobiet pracujcych w prostytucji funkcjonuje w zwizkach. S

partnerkami, onami, matkami, a najblisi czsto nie domylaj si, czym
si zajmuj. Nic w ich zachowaniu
ifunkcjonowaniu nie prowokuje
podejrze czy te pyta o to, jak zarabiaj na ycie. Niektre z kobiet maj
trudnoci wrelacji z partnerem: problemy seksualne, zanion samoocen,
poczucie niszej wartoci itp., ale jest
to skutek, a nie przyczyna prostytucji.

7. Zarabiaj bardzo due pienidze.

To jeden z mitw, ktry sprawia, e wci nowe kobiety trafiaj do sektora seks-biznesu. Wierz,
e szybko dorobi si duych pienidzy i zapewni sobie dostatnie
ycie. Sytuacja finansowa jest gwnym powodem wejcia w prostytucj.
Potwierdzaj to wyniki bada: trudna
sytuacja materialna (60% badanych
kobiet wskazao ten powd podjcia
pracy w seks-biznesie), moliwo
zarobku (17%) i ch podniesienia
standardu wasnego ycia (14%).
Co trzecia badana kobieta na
swoim ostatnim kontakcie seksualnym zarobia do 50z, awikszo (59%) deklaruje, e na kontakcie seksualnym zarabia rednio
nie mniej ni 100z. rednia liczba
klientw w tygodniu wyniosa 8-12.
Jeli zaoy, e w miesicu kobieta
przyjmuje 32 klientw idostaje od
50 do 100 z za kady kontakt, to
miesicznie zarabia rednio od 1600
do 3200 z. Nie s to jakie wielkie kwoty. Poza tym bardzo czsto
zarobione pienidze trzeba w czci
odda opiekunowi, nierzadko maj
miejsce sytuacje, gdy kobiety oddaj
wikszo zarobionej sumy, a nawet
wszystkie pienidze. Zdarza si, e
zatrudniajc si w agencji albo przyczajc do grupy kobiet pracujcych
na ulicy pod opiek, dziewczyna
na wejciu ma dug, ktry musi
spaci, dlatego pracuje za darmo
przez wiele miesicy.

122006

PODYSKUTUJMY

8. Prostytucja to okazja do poznania

bogatego ma (mit pretty woman).

Wrd kobiet zajmujcych si prostytucj kr opowieci o dziewczynach, w ktrych zakochiwali si klienci i podobnie jak w filmie Pretty
woman wycigali je z tego procederu. Problem w tym, e film koczy
si tam, gdzie z reguy zaczyna si
prawdziwe ycie. Mczyzna, ktry
zwiza si kobiet wiadczc usugi
seksualne, prdzej czy pniej bdzie
musia zmierzy si z przeszoci
swojej partnerki. Moe by to dla
niego zbyt trudne do zaakceptowania.
9. Gdy usugi seksualne wiadczy
mczyzna kobiecie, to nie jest to
prostytucja.

Na rynku seks-biznesu to przede

wszystkim kobiety oferuj usugi, a ich
odbiorcami zdecydowanie najczciej
s mczyni (w Polsce stanowi oni
94% klientw). Samo okrelenie prostytutka wystpuje jedynie w eskiej
formie. Tymczasem usugi seksualne
wiadcz take mczyni, zarwno
kobietom, jak i mczyznom (mska
prostytucja hetero- i homoseksualna).
W Polsce tylko 0,6% kobiet przyznaje,
e korzystao z patnych usug seksualnych. To zjawisko jest bardzo ukryte.
O ile bowiem w mskim towarzystwie panowie lubi pochwali si
wizyt w agencji, a w niektrych krgach korzystanie z patnych usug
seksualnych jest norm obyczajow,
o tyle kobiety bardzo rzadko mwi
o takich swoich dowiadczeniach.
Niechtnie przyznaj si, e kupuj
seks. Prostytucja mska heteroseksualna jest bardziej elitarna, a usugi s
zdecydowanie drosze. Mska prostytucja uliczna zarezerwowana jest
wycznie dla usug homoseksualnych.
Jest jeszcze kwestia zdrowotna.
Poniewa zjawisko mskiej prostytucji heteroseksualnej jest niewidoczne,
docieranie do mczyzn wiadczcych takie usugi jest bardzo utrudnione. Uniemoliwia to poznanie
tego wiata, a przez to znacznie
ogranicza moliwoci pracy profilaktycznej, dotyczcej gwnie prewencji zakae chorobami przenoszonymi drog pciow.

122 0 0 6

10. Prostytucja jest nielegalna.

W zalenoci od kraju, prawo rnie traktuje rynek usug seksualnych.

Ale przyjo si uwaa, e prostytucja
jest nielegalna i e jej uprawianie jest
zabronione w ogle. W Polsce prostytucja jest dozwolona (a waciwie
nie zakazana), karane s natomiast
inne zjawiska okooprostytucyjne,
takie jak: nakanianie innej osoby do
uprawiania prostytucji, czyli strczycielstwo, czerpanie korzyci z cudzego
prostytuowania si sutenerstwo, oraz
uatwianie komu uprawiania prostytucji celem osignicia korzyci
majtkowej kuplerstwo. W naszym
kraju przekonanie o nielegalnoci
prostytucji wynika gwnie z faktu, i
rynek seks-biznesu jest mocno zwizany ze wiatem przestpczym. Gdy
mowa jest o agencjach towarzyskich,
to bardzo czsto ich waciciele podkrelaj fakt, i zatrudniane przez
nich kobiety wiadcz usugi towarzyskie, a nie seksualne, i podpisuj
zobowizanie, e nie bd wspy
z klientami. Z kolei wiele cudzoziemek pracujcych w seks-biznesie
w naszym kraju (gwnie zEuropy
Wschodniej) przebywa tu nielegalnie
i zdarza si, e o ich zatrzymaniu
informuj media. Wszystkie te przekazy stwarzaj wraenie nielegalnoci
prostytucji oraz tego, e jest to przestpstwo. Przekonaniu o przestpczym charakterze prostytucji ulegaj
same kobiety i bardzo czsto boj si
szuka pomocy w sytuacji, gdy zostan okradzione, pobite lub zgwacone.
W innych krajach prostytucja jest
rnie traktowana przez prawo. Np.
w USA prostytucja jest nielegalna
wiadczenie usug seksualnych jest
karane. Z kolei w Szwecji penalizowane jest kupowanie usug seksualnych. Okazuje si jednak, e nie
ma skutecznych sposobw zlikwidowania prostytucji w spoeczestwie.
Co wicej prby kryminalizowania sprzedawania oraz kupowania
usug seksualnych powoduj zejcie
tego zjawiska do podziemia, staje
si ono ukryte, aco za tym idzie,
pomoc osobom zajmujcym si patnym seksem staje si utrudniona.
Penalizacja zachowa zwizanych z

prostytucj utrudnia iczsto uniemoliwia realizacj programw prewencyjnych dotyczcych zmniejszania szkd fizycznych i psychicznych
zwizanych z wykonywanym zajciem, skierowanych do osb sprzedajcych seks.
Prostytutka czy pracownica
seksualna?

Same definicje poj prostytucja iprostytutka odzwierciedlay

i nadal odzwierciedlaj negatywny
stosunek spoeczny do tego zjawiska. Pojawiay si te takie pojcia
iokrelenia jak: nierzd, oddawanie ciaa za pienidze, sprzedajno, dziaanie z chci zysku,
obojtno uczuciowa, oddawanie
ciaa kademu bez wyboru, dziwka,
ladacznica. Wzwizku z tym pojawiaj si prby zmiany nazewnictwa
proponuje si, aby prostytutki okrela jako sex-workers, czyli: pracownice seksualne, osoby wiadczce usugi seksualne, pracownicy
seks-biznesu, osoby sprzedajce
seks. Okrelenia te s neutralne, nie
pitnuj definiowanego. Przyjcie
takiego sownictwa nie oznacza, e
prostytucj uznaje si za zjawisko
pozytywne ipodane. Nie ma wtpliwoci co do tego, e produkuje
ono wiele szkd, a spora grupa osb
pracujca w tym sektorze nie zdecydowaaby si na tak form zarobkowania, gdyby miaa inne moliwoci
utrzymania. Zmiana nazewnictwa
suy wykonaniu pierwszego kroku
na drodze do przywrcenia pracujcym wprostytucji kobietom imczyznom nalenego im szacunku
i godnoci. 

Agnieszka Walendzik-Ostrowska
Agnieszka Walendzik-Ostrowska
pracuje w Zakadzie Poradnictwa
Modzieowego i Edukacji Seksualnej
Uniwersytetu Zielonogrskiego.
Wlatach 90. pracowaa jako
streetworkerka w rodowisku kobiet
wiadczcych usugi seksualne w
wojewdztwie lubuskim oraz jako ona
zaufania Fundacji La Strada.

39

E U R O PA , E U R O PA

Przeciw
wspczesnemu
niewolnictwu

Konwencja Rady Europy w sprawie

dziaa przeciwko handlowi ludmi

(fragmenty)
Handel ludmi
stanowi naruszenie
praw czowieka
oraz przestpstwo
przeciwko godnoci
i integralnoci istoty
ludzkiej imoe
prowadzi do
zniewolenia ofiar.
Dlatego poszanowanie
praw ofiar, ochrona
ofiar i walka
przeciwko handlowi
ludmi musz by
celami nadrzdnymi,
awszelkie dziaania
oraz inicjatywy
dotyczce dziaalnoci
przeciwko handlowi
ludmi musz by
niedyskryminujce
i bra pod uwag
rwno pci, jak
rwnie podejcie
uwzgldniajce
prawa dziecka.

40


w szczeglnoci korzystanie ze
rodkw ochrony i promowania
Art. 1 Cele Konwencji
praw ofiar, bdzie zapewniona bez
dyskryminacji wynikajcej zja1. Celami niniejszej Konwencji s:
kichkolwiek powodw takich jak:
a. zapobieganie i zwalczanie pe, rasa, kolor skry, jzyk, relihandlu ludmi, przy zagwarantowa- gia, przekonania polityczne lub inne,
niu rwnoci pci;
pochodzenie narodowe lub spoeczb. ochrona praw czowieka ofiar ne, przynaleno do mniejszoci
handlu, stworzenie caociowego narodowej, majtek, urodzenie lub
ramowego planu majcego na celu zjakichkolwiek innych przyczyn.
ochron i pomoc ofiarom oraz wiadArt. 4 Definicje
kom, przy zagwarantowaniu rwnoci
pci jak rwnie zapewnienie skuteczDla celw niniejszej Konwencji:
nego ledztwa i oskarenia;
(a) handel ludmi oznacza
c. promowanie wsppracy midzynarodowej w dziaaniu przeciw- werbowanie, transport, przekazywako handlowi ludmi;
nie, przechowywanie lub przyjmo2. W celu zapewnienia skutecz- wanie osb, z zastosowaniem groby
nej implementacji jej postanowie lub uyciem siy, bd innych form
przez Strony, niniejsza Konwencja przymusu, uprowadzenia, oszustwa,
ustanawia specjalny mechanizm podstpu, naduycia wadzy lub
monitoringu.
wykorzystania saboci, wrczenia
lub przyjcia patnoci lub korzyci
Art. 2 Zakres zastosowania
dla uzyskania zgody osoby sprawujcej kontrol nad inn osob, wceNiniejsz Konwencj stosuje si lu wykorzystania. Wykorzystanie
do wszystkich form handlu ludmi, obejmuje, jako minimum, wykorzyzarwno krajowego, jak i midzynaro- stywanie prostytucji innych osb,
dowego, zwizanego albo niezwizane- lub inne formy wykorzystywania
go, z przestpczoci zorganizowan.
seksualnego, przymusow prac lub
sub, niewolnictwo lub praktyki
Art. 3 Zasada
podobne do niewolnictwa, zniewoniedyskryminacji
lenie albo usunicie organw;
(b) zgoda ofiary handlu ludImplementacja
postanowie mi na zamierzone wykorzystanie
niniejszej Konwencji przez Strony, okrelone w punkcie (a) niniejszeROZDZIA I

122006

 |R-y
WWWCOEINT

#OU NCIL OF %U ROP E

go artykuu nie ma znaczenia, jeeli

5. Kada Strona podejmie wa- moliwe, rodki kontroli granicznej,
posuono si ktrkolwiek z metod ciwe dziaania w celu zredukowania jakie mog okaza si niezbdne do
wymienionych w punkcie (a);
stopnia naraenia dzieci na stanie zapobiegania i wykrywania handlu
(c) werbowanie, transport, przeka- si ofiarami handlu, w szczeglnoci ludmi.
zywanie, przechowywanie lub przyj- poprzez stworzenie dla nich ochron2. Kada Strona podejmie dziaamowanie dziecka celem jego wyko- nego otoczenia.
nia ustawodawcze lub inne stosowrzystania jest uznawane za handel
6. Dziaania podejmowane zgod- ne dziaania, w celu zapobiegania,
ludmi nawet wwczas, gdy nie obej- nie z niniejszym artykuem obejm, w miar moliwoci, wykorzystaniu
muje adnej z metod wymienionych stosownie do okolicznoci, organiza- rodkw transportu nalecych do
cje pozarzdowe, inne waciwe orga- komercyjnych przewonikw do
w punkcie (a) niniejszego artykuu;
(d) dziecko oznacza osob, ktra nizacje oraz czynniki spoeczestwa popeniania czynw uznanych za
nie ukoczya osiemnastego roku ycia; obywatelskiego zajmujce si zapo- przestpstwa zgodnie z niniejsz
(e) ofiara oznacza kad osob bieganiem handlowi ludmi oraz Konwencj.
fizyczn bdc podmiotem handlu ochron i pomoc ofiarom.
3. W razie koniecznoci i nie
ludmi zdefiniowanego w niniejszym
naruszajc obowizujcych konwenartykule.
Art. 6 rodki
cji midzynarodowych, dziaania te
zmniejszajce zapotrzebowanie
obejm wprowadzenie w stosunku
do przewonikw, wczajc w to
W celu zniechcenia do zaspoka- firmy transportowe, wacicieli lub
ROZDZIA II:
Zapobieganie, wsppraca
jania zapotrzebowania, sprzyjajcego operatorw dowolnych rodkw
i inne rodki
wszelkim formom wykorzystywania transportu, obowizku upewnienia
osb, w szczeglnoci kobiet i dzie- si, e wszyscy pasaerowie posiadaj
Art. 5 Zapobieganie
ci, prowadzcego do handlu ludmi, dokumenty podry wymagane przy
handlowi ludmi
kada Strona przyjmie lub wzmocni wjedzie do Pastwa przyjmujcego.
dziaania ustawodawcze, administra4. Kada Strona, zgodnie ze
1. Kada Strona podejmie dziaa- cyjne, edukacyjne, socjalne, kultural- swoim prawem wewntrznym, podejnia w celu ustanowienia lub wzmoc- ne i inne, takie jak:
mie dziaania niezbdne dla zapewnienia koordynacji krajowej pomidzy
a) badanie najlepszych praktyk, nienia sankcji w przypadkach naruszenia obowizku okrelonego wust.
rnymi organami odpowiedzialnymi metod i strategii;
za zapobieganie i zwalczanie handlu
b) podnoszenie
wiadomoci 3 niniejszego artykuu.
ludmi.
5. Kada Strona podejmie takie
wprzedmiocie odpowiedzialnoci
2. Kada Strona okreli i/lub iwanej roli mediw i spoeczestwa dziaania ustawodawcze lub inne,
wzmocni skuteczne zaoenia polity- obywatelskiego w uwiadamianiu jakie mog okaza si konieczne dla
ki i programy suce zapobieganiu podstawowego znaczenia zapotrze- zapewnienia, zgodnie z jej prawem
handlowi ludmi poprzez takie rod- bowania, ktre ley u podstaw han- wewntrznym moliwoci odmowy
ki jak: badania, informacje, kampanie dlu ludmi;
prawa wjazdu lub cofnicia wiz osouwiadamiajce i edukacyjne, inicjac) kampanie informacyjne skie- bom majcym zwizek z popenietywy spoeczne i gospodarcze oraz rowane do konkretnych adresatw niem czynw uznanych za przestpprogramy szkoleniowe skierowane angaujce, gdy jest to waciwe, mi- stwa zgodnie z niniejsz Konwencj.
6. Strony rozwa poszerzewszczeglnoci do osb naraonych dzy innymi wadze publiczne ipodna moliwo stania si ofiar handlu mioty odpowiedzialne za ksztatowa- nie wsppracy pomidzy organami
kontroli granicznej, midzy innymi,
ludmi oraz osb zawodowo zajmuj- nie polityki;
cych si zwalczaniem handlu ludmi.
d) dziaania zapobiegawcze, w- poprzez ustanowienie i utrzymywa3. Kada Strona bdzie promowa czajc w to programy edukacyjne nie bezporednich kanaw wymiany
()
podejcie respektujce prawa czo- dla chopcw i dziewczt w okresie informacji.
wieka oraz stosowa strategi rw- nauki, ktre podkrelaj niedopusznouprawnienia pci i podejcie wra- czalny charakter dyskryminacji ze
ROZDZIA III:
liwe na problemy dziecka w rozwoju, wzgldu na pe i jej zgubne skutki,
implementacji i ocenie polityk i pro- znaczenie zasady rwnoci pci oraz rodki ochrony i promowania praw
ofiar, gwarantujce
gramw, o ktrych mowa w ust. 2.
godnoci i integralnoci kadej jedrwno pci
4. Kada Strona podejmie wa- nostki ludzkiej.
ciwe dziaania, jakie mog okaza
Art. 7 Dziaania
Art. 10 Identyfikacja ofiar
si konieczne w celu umoliwienia
podejmowane na granicy
legalnej migracji, w szczeglnoci
1. Kada Strona zapewni obecpoprzez rozpowszechnianie dokad1. Bez uszczerbku dla zobowi- no w skadzie waciwych organw
nych informacji przez odpowiednie
placwki, na warunkach umoliwia- za midzynarodowych dotycz- osb wykwalifikowanych i wyspecjajcych legalny wjazd i pobyt na jej cych swobodnego ruchu osb Strony lizowanych w zapobieganiu i zwalterytorium.
wzmocni, tak dalece, jak to jest czaniu handlu ludmi, w identyfiko-

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

122 0 0 6

41

E U R O PA , E U R O PA

waniu i pomaganiu ofiarom, w tym

dzieciom, oraz zapewni, e rne
organy nawi wspprac midzy
sob, jak rwnie z odpowiednimi
instytucjami wspierajcymi, w celu
zapewnienia, e proces identyfikacji
ofiar bdzie nastpowa z naleytym
poszanowaniem szczeglnej sytuacji
kobiet i dzieci bdcych ofiarami, aw
odpowiednich wypadkach, ofiarom
bd wydawane pozwolenia na pobyt
na warunkach okrelonych w art. 14
niniejszej Konwencji.
2. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne, dla
identyfikacji ofiar, stosownie do okolicznoci we wsppracy z innymi
Stronami i odpowiednimi organizacjami wspierajcymi. Kada ze Stron
zapewni, e w wypadku, jeeli waciwe organy maj uzasadnione podstawy, aby przypuszcza, e dana osoba
jest ofiar handlu ludmi, to osoba
ta nie zostanie wydalona z jej terytorium, dopki proces jej identyfikacji,
jako ofiary przestpstwa, okrelonego
w art. 18 niniejszej Konwencji, nie
zostanie zakoczony przez waciwe
organy i zapewni take, e osoba ta
bdzie korzysta z pomocy przewidzianej w art. 12 ust. 1 i 2.
3. W sytuacji gdy nie ma pewnoci co do wieku ofiary i istniej
powody, aby sdzi, e ofiara jest
dzieckiem, to naley domniemywa,
e ofiara jest dzieckiem i zapewni
jej specjalne rodki ochrony do czasu
zakoczenia sprawdzania jej wieku.
4. Jeeli pozostawione bez opieki dziecko zostanie zidentyfikowane
jako ofiara, kada Strona:
(a) zapewni reprezentacj dziecka
przez kuratora, organizacj lub organ
odpowiedzialny za dziaanie w najlepszym interesie dziecka;
(b) podejmie niezbdne kroki
wcelu ustalenia tosamoci i obywatelstwa dziecka;
(c) podejmie wszelkie wysiki
wcelu zlokalizowania rodziny dziecka,
jeeli jest to w najlepszym interesie
dziecka.
Art. 11 Ochrona
ycia prywatnego
1. Kada Strona zapewni ochron
ycia prywatnego oraz tosamoci ofiar.

42


Dane osobowe ofiar bd przechowywane i uywane w zgodzie z warunkami okrelonymi przez Konwencj
oochronie jednostek w zwizku z automatycznym przetwarzaniem danych
osobowych (ETS Nr 108).
2. Kada Strona podejmie dziaania
dla zapewnienia, w szczeglnoci, e
tosamo lub szczegy umoliwiajce
identyfikacj dziecka ofiary handlu
ludmi nie bd podawane do wiadomoci publicznej przez media, bd w
jakikolwiek inny sposb, poza wyjtkowymi sytuacjami, gdy uatwi to odnalezienie czonkw rodziny, bd zabezpieczenie dobra iochrony dziecka.
3. Kada Strona rozway przyjcie,
zgodnie z art. 10 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych
wolnoci w wykadni Europejskiego
Trybunau Praw Czowieka, dziaa zachcajcych media do ochrony
ycia prywatnego i tosamoci ofiar
zarwno poprzez samoregulacj, jak
rwnie poprzez dziaania regulacyjne podejmowane przez Pastwo lub
wsplnie z pastwem.

3. Dodatkowo, kada Strona

zapewni konieczn pomoc medyczn
lub inn ofiarom legalnie przebywajcym na jej terytorium, ktre nie maj
odpowiednich rodkw i potrzebuj
takiej pomocy.
4. Kada ze Stron okreli zasady
na podstawie ktrych ofiary legalnie
przebywajce na jej terytorium bd
uprawnione do dostpu do rynku pracy,
szkolenia zawodowego i edukacji.
5. Kada Strona podejmie dziaania, stosownie do okolicznoci i na
podstawie warunkw przewidzianych
w jej prawie wewntrznym, w celu
wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, innymi odpowiednimi
organizacjami lub te innymi czynnikami spoeczestwa obywatelskiego
zajmujcymi si pomoc ofiarom.
6. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
zapewnienia, e pomoc dla ofiary nie
bdzie uzaleniona od jej zgody na
wystpowanie w charakterze wiadka.
7. W celu implementacji postanowie niniejszego artykuu, kada
Art. 12 Pomoc dla ofiar
Strona dopilnuje, eby wiadczenia dla
ofiar byy zapewnione w sposb kon1. Kada Strona podejmie takie sensualny i wiadomy, z uwzgldnieustawodawcze lub inne dziaania, jakie niem specjalnych potrzeb osb szczemog by konieczne w celu pomo- glnie naraonych oraz praw dzieci
cy ofiarom w odzyskaniu rwnowa- pod wzgldem zakwaterowania, edugi fizycznej, psychicznej i spoecznej. kacji iwaciwej opieki zdrowotnej.
Pomoc ta obejmie co najmniej:
Art. 13 Okres dochodzenia
(a) warunki ycia zapewniajce
do rwnowagi i do namysu
egzystencj, poprzez takie rodki, jak:
odpowiednie i bezpieczne zakwatero1. Kada Strona zagwarantuje
wanie, pomoc psychologiczna i materialna;
wswoim prawie wewntrznym okres
(b) dostp do pomocy medycznej dochodzenia do rwnowagi ido
w nagych wypadkach;
namysu, trwajcy co najmniej 30 dni,
(c) pomoc tumacza, w stosow- jeeli istniej uzasadnione podstawy
nych przypadkach;
aby sdzi, e osoba, oktr chodzi,
(d) poradnictwo i informacj, jest ofiar. Okres ten powinien by
dotyczce w szczeglnoci praw przy- wystarczajcy, aby umoliwi zaintesugujcych ofiarom oraz dostpnych resowanej osobie dojcie do rwnodla nich wiadcze, w jzyku dla nich wagi, jak rwnie uwolnienie si spod
wpywu osb dopuszczajcych si
zrozumiaym;
(e) pomoc majc na celu umoli- handlu ludmi i/lub podjcie wiawienie im przedstawienia i rozpatrze- domej decyzji dotyczcej wsppracy
nia swoich praw i interesw na odpo- z odpowiednimi organami. W tym
wiednim etapie postpowania karnego okresie nie mona wykona jakiegokolwiek nakazu wydalenia ofiaprowadzonego przeciwko sprawcom;
ry. Niniejszy przepis nie wyklucza
(f ) dostp do edukacji dla dzieci.
2. Kada Strona w sposb naleny dziaa prowadzonych przez waciwemie pod uwag potrzeby bezpie- we wadze na wszystkich etapach
czestwa i ochrony ofiar.
stosownych postpowa krajowych,

122006

122 0 0 6

Art. 17 Rwno pci

|R-y
WWWCOEINT

torium Strony przyjmujcej, wyrazi

zgod, na wniosek Strony przyjmujcej, na wydanie takich dokumentw
podry lub innego upowanienia,
jakie mog okaza si konieczne dla
umoliwienia danej osobie wielokrotnego wjazdu na jej terytorium.
5. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne, dla
stworzenia programw repatriacji,
wczajc w to odpowiednie instytucje
krajowe i midzynarodowe, w tym
organizacje pozarzdowe. Programy
te maj na celu ochron ofiar przed
ponown wiktymizacj. Kada Strona
powinna podj wszelkie starania dla
reintegracji ofiar ze spoeczestwem
Strony, do ktrej ofiary powracaj
cznie z reintegracj w systemie edukacji i na rynku pracy, w szczeglnoci
poprzez nabywanie i doskonalenie ich
zdolnoci zawodowych. W odniesieniu do dzieci, programy te powinny
obejmowa korzystanie z prawa do
edukacji oraz dziaania majce na celu
zapewnienie odpowiedniej opieki albo
przyjcie ich przez rodziny lub odpowiednie instytucje opiekucze.
6. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
udostpnienia ofiarom, stosownie do
okolicznoci we wsppracy z jakkolwiek inn zainteresowan Stron,
informacji kontaktowych dotyczcych
instytucji takich jak organy stosowania prawa, organizacje pozarzdowe,
przedstawiciele zawodw prawniczych mogcy udziela porad oraz
organy opieki spoecznej, ktre mog
im udzieli pomocy w kraju, do ktrego powracaj, bd s repatriowani.
7. Dzieci bdce ofiarami nie bd
zawracane do danego Pastwa, jeeli
istnieje wskazanie, bdce nastpstwem oceny ryzyka i bezpieczestwa,
e powrt ten nie ley w najlepszym
interesie dziecka.

#OUN CILO F%UR OPE

w szczeglnoci podczas prowadzo- postpowa sdowych i administracyjnych postpowa przygotowawczych nych, w jzyku dla nich zrozumiaym.
i sdowych dotyczcych czynw
2. Kada Strona zapewni w swoim
uznanych za przestpstwa zgodnie z prawie wewntrznym prawo ofiar do
niniejsz Konwencj. Wtym okresie uzyskania bezpatnej pomocy prawStrony zezwol osobom zaintereso- nej na warunkach okrelonych w jej
wanym na pozostanie na ich tery- prawie wewntrznym.
torium.
3. Kada Strona zapewni wswo2. W tym okresie, osoby o kt- im prawie wewntrznym prawo ofiar
rych mwi ust. 1 niniejszego artykuu do uzyskania odszkodowania od
bd uprawnione do korzystania ze sprawcw.
rodkw przewidzianych w artykule
4. Kada Strona podejmie takie
12 ust. 1 i 2.
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
Art. 14 Pozwolenie na pobyt
zagwarantowania ofiarom odszkodowania zgodnie z warunkami okrelo1. Kada Strona wyda ofiarom nymi w jej prawie wewntrznym, na
odnawialne pozwolenie na pobyt przykad poprzez utworzenie funwjednej z poniszych sytuacji bd duszu odszkodowawczego dla ofiar
bd te poprzez dziaania lub prowobu:
(a) gdy waciwy organ uzna, e gramy majce na celu pomoc socjaln
ich pobyt jest niezbdny ze wzgldu i integracj spoeczn ofiar, ktre
mogyby by finansowane z aktyww
na ich sytuacj osobist;
(b) gdy waciwy organ uzna, e uzyskanych dziki zastosowaniu
ich pobyt jest niezbdny dla celw metod okrelonych w artykule 23.
ich wsppracy z waciwymi organami w zakresie postpowania przygo- Art. 16 Repatriacja i powrt ofiar
towawczego lub karnego sdowego.
1. Strona, ktrej ofiara jest oby2. Pozwolenie na pobyt dla dzieci
bdcych ofiarami, gdy jest to nie- watelem lub te, na terytorium ktrej
zbdne ze wzgldw prawnych, bdzie posiadaa ona prawo staego pobywydawane zgodnie z najlepszym inte- tu w chwili wjazdu na terytorium
resem dziecka i stosownie odnawiane Strony przyjmujcej, z naleytym
na tych samych warunkach.
szacunkiem dla przysugujcych
3. Nieprzeduenie lub wycofanie ofierze praw, bezpieczestwa oraz
pozwolenia na pobyt podlega warun- godnoci, uatwi i wyrazi zgod na jej
kom okrelonym w prawie wewntrz- powrt bez nadmiernej i nieuzasadnym Strony.
nionej zwoki.
4. Jeeli ofiara zoy wniosek
2. Jeeli Strona odsya ofiar do
oinny rodzaj pozwolenia na pobyt, innego Pastwa, to powrt ten powizainteresowana Strona wemie pod nien nastpi z naleytym poszanouwag fakt, e ofiara posiada, bd waniem bezpieczestwa i godnoci
posiadaa pozwolenie na pobyt zgod- tej osoby, jak rwnie z uwzgldnienie z ust. 1.
niem stanu wszelkich postpowa
5. Majc na wzgldzie zobowi- prawnych zwizanych z faktem, e
zania Stron, do ktrych odnosi si dana osoba jest ofiar i powinien by
art. 40 niniejszej Konwencji, kada w miar moliwoci dobrowolny.
Strona zapewni, e wydanie zezwole3. Na wniosek Strony przyjmujcej
nia zgodnie z tym przepisem nastpi Strona wezwana sprawdzi, czy osoba
bez uszczerbku dla prawa ubiegania bdca ofiar jest jej obywatelem lub
si i korzystania z azylu .
te, czy posiadaa prawo staego pobytu na jej terytorium w chwili wjazdu
Art. 15 Odszkodowanie
na terytorium Strony przyjmujcej.
oraz prawne zadouczynienie
4. W celu uatwienia powrotu
ofierze nie posiadajcej waciwych
1. Kada Strona zapewni ofiarom dokumentw, Strona, ktrej obywadostp, od momentu ich pierwszego telem jest ofiara lub na terytorium
kontaktu z waciwymi organami, do ktrej ofiara posiadaa prawo staego
informacji dotyczcych stosownych pobytu w chwili wjazdu na tery-

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

Kada Strona, stosujc dziaania,

do ktrych odnosi si niniejszy rozdzia, bdzie dy do promowania
zasady rwnoci pci oraz stosowania strategii rwnouprawnienia pci
wrozwoju, implementacji i ocenie
()
tych dziaa.

43

E U R O PA , E U R O PA

Artyku 26 Klauzula
niekaralnoci

Artyku 28 Ochrona ofiar,

wiadkw oraz osb
wsppracujcych z wymiarem
sprawiedliwoci

Kada Strona, zgodnie z podstawowymi zasadami swojego wewntrzne1. Kada Strona podejmie takie
go systemu prawnego, zapewni moliwo nie karania ofiar za ich udzia dziaania ustawodawcze lub inne,
w czynach bezprawnych w zakresie, jakie mog okaza si konieczne dla
udzielenia skutecznej i waciwej
w jakim byy do tego zmuszone.
ochrony przed potencjalnym odwetem lub zastraszeniem, w szczeglROZDZIA V:
noci w trakcie i po zakoczeniu
ciganie, oskaranie
postpowania przygotowawczego lub
oraz procedura karna
sdowego, dla:
(a) ofiar;
Artyku 27 Wszczcie
(b) stosownie do okolicznopostpowania na wniosek
ci, osb, skadajcych doniesienie
strony oraz z urzdu
o popenieniu czynw uznanych za
przestpstwa zgodnie z art. 18 niniej1. Kada Strona zapewni, e wsz- szej Konwencji lub w inny sposb
czcie postpowania przygotowaw- wsppracujcych z organami proczego lub sdowego w stosunku do wadzcymi postpowanie przygotoczynw uznanych za przestpstwa wawcze lub sdowe;
(c) wiadkw, ktrych zeznania
zgodnie z niniejsz Konwencj nie
bdzie uzalenione od wniesienia dotycz czynw uznanych za przeprzez ofiar skargi lub oskarenia, stpstwa zgodnie z art. 18 niniejszej
przynajmniej w sytuacji gdy prze- Konwencji;
stpstwo zostao dokonane w caoci
(d) w sytuacji gdy jest to konieczne, czonkw rodzin osb, o ktrych
lub w czci na jej terytorium.
2. Kada Strona zapewni, aby mowa w punktach (a) i (c).
2. Kada Strona podejmie takie
ofiary przestpstwa popenionego na
terytorium innej Strony ni ta, gdzie dziaania ustawodawcze lub inne,
przebywaj, mogy wnie skarg do jakie mog okaza si konieczne dla
waciwych wadz Pastwa ich poby- zapewnienia i zaofiarowania rnych
tu. Waciwy organ, do ktrego wnie- rodzajw ochrony. rodki te mog
siono skarg, o ile sam nie ma kom- obejmowa: ochron fizyczn, zmian
petencji w tym wzgldzie, przekae miejsca zamieszkania, zmian tosaskarg bezzwocznie do waciwego moci oraz pomoc w uzyskaniu pracy.
3. Dziecku bdcemu ofiar
organu Strony, na terytorium ktrej przestpstwo zostao popenione. zostan zapewnione specjalne rodSkarga zostanie rozpatrzona zgod- ki ochrony, uwzgldniajce najlepszy
nie z prawem wewntrznym Strony, interes dziecka.
na terytorium ktrej przestpstwo
4. Kada Strona podejmie takie
zostao popenione.
dziaania ustawodawcze lub inne,
3. Kada Strona zapewni, poprzez jakie mog okaza si konieczne dla
dziaania ustawodawcze lub inne, zapewnienia, gdy jest to niezbdne,
zgodnie z warunkami przewidziany- waciwej ochrony przed potencjalmi w jej prawie wewntrznym, kadej nym odwetem lub zastraszeniem dla
grupie, fundacji, stowarzyszeniu lub czonkw grup, fundacji, stowarzyorganizacjom pozarzdowej, ktrych sze i organizacji pozarzdowych
celem jest zwalczanie handlu ludmi, prowadzcych dziaania okrelobd ochrona praw czowieka, mo- ne wart. 27 ust. 3, w szczeglnoci
liwo udzielenia ofierze za jej zgod wtrakcie i po zakoczeniu postpopomocy i wsparcia w trakcie trwaj- wania przygotowawczego i sdowego
cych postpowa karnych dotycz- przeciwko sprawcom.
cych popenienia czynu uznanego
5. Kada Strona rozway zawarza przestpstwo zgodnie z art. 18 cie umw lub porozumie z innymi Pastwami w celu implementacji
niniejszej Konwencji.
postanowie niniejszego artykuu.

44


Artyku 29 Organy
wyspecjalizowane
oraz jednostki koordynujce
1. Kada Strona podejmie takie
dziaania, jakie mog okaza si
konieczne dla zapewnienia osb lub
jednostek organizacyjnych wyspecjalizowanych w zwalczaniu handlu
ludmi i ochronie ofiar. Takie osoby
lub jednostki organizacyjne bd
posiada niezbdn niezaleno
zgodnie z podstawowymi zasadami
systemu prawnego Strony, w celu
umoliwienia im sprawowania ich
funkcji w sposb skuteczny i wolny
od niewaciwych naciskw. Osoby
te lub personel jednostek organizacyjnych bd posiada odpowiednie
wyszkolenie oraz rodki finansowe do
wykonywania swoich zada.
2. Kada Strona podejmie takie
dziaania, jakie mog okaza si
konieczne dla zapewnienia koordynacji polityki i dziaa jej resortw oraz
innych organw publicznych w zakresie przeciwdziaania handlowi ludmi,
stosownie do okolicznoci, poprzez
ustanowienie organw koordynujcych.
3. Kada Strona wprowadzi oraz
rozwinie szkolenia dla waciwych
urzdnikw w zakresie zapobiegania
i zwalczania handlu ludmi, w tym
szkolenia na temat praw czowieka.
Szkolenia mog uwzgldnia specyfik
instytucji i stosownie do okolicznoci
koncentrowa si na metodach wykorzystywanych w celu zapobiegania
takiemu handlowi, oskarania osb
dopuszczajcych si handlu ludmi
oraz ochrony praw ofiar, wczajc
w to ochron ofiar przed osobami
dopuszczajcymi si handlu ludmi.
4. Kada Strona rozway ustanowienie Krajowych Sprawozdawcw lub
innych mechanizmw monitorowania
dziaalnoci prowadzonej przez instytucje pastwowe przeciwko handlowi
ludmi oraz implementacji wymogw
okrelonych wprawie wewntrznym.
Artyku 30 Postpowania sdowe
Zgodnie Konwencj o ochronie
praw czowieka i podstawowych wolnoci, kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne, jakie
mog okaza si konieczne dla zapewnienia w toku postpowania sdowego:

122006

 |R-y
WWWCOEINT

#OUN CILO F%UR OPE

(a) ochrony ycia prywatnego ofiar uznanego za przestpstwo zgodnie glnoci zaginionych dzieci, jeeli
ikiedy to odpowiednie, ich tosamoci; zniniejsz Konwencj, zainteresowa- dostpne informacje prowadz je do
(b) zapewnienia bezpieczestwa ne Strony, stosownie do okolicznoci, przekonania, e dana osoba jest ofiaofiar i ich ochrony przed zastraszaniem; podejm konsultacje celem okrelenia r handlu ludmi. W tym celu strony
zgodnie z warunkami okrelony- czyja jurysdykcja jest najwaciwsza mog zawiera ze sob umowy dwumi w prawie krajowym, a przypad- dla wniesienia oskarenia.
stronne lub wielostronne.
()
ku ofiar bdcych dziemi, poprzez
5. Bez uszczerbku dla oglnych
Artyku 35 Wsppraca
zaspokojenie ich potrzeb i zapew- norm prawa midzynarodoweze spoeczestwem obywatelskim
nienie ich prawa do szczeglnych go, niniejsza Konwencja nie wycza jurysdykcji w sprawach karnych
rodkw ochrony.
Kada Strona zachci organy pawykonywanej przez Stron zgodnie
Artyku 31 Jurysdykcja
stwowe i urzdnikw publicznych, do
zjej prawem wewntrznym.
wsppracy z organizacjami pozarz1. Kada Strona podejmie takie
dowymi, innymi waciwymi organiROZDZIA VI:
dziaania ustawodawcze lub inne, jakie
zacjami oraz czonkami spoeczeWsppraca midzynarodowa
stwa obywatelskiego w nawizywaniu
mog okaza si konieczne dla ustanowienia swej jurysdykcji wobec kaiwsppraca ze spoeczestwem
strategicznych partnerstw dla osiobywatelskim
dego czynu uznanego za przestpstwo
gnicia celw niniejszej Konwencji.
zgodnie z niniejsz Konwencj, gdy to
Artyku 32 Oglne zasady
przestpstwo zostao popenione:
i rodki wsppracy midzynarodowej
ROZDZIA VII:
(a) na terytorium Strony; lub
Mechanizm monitoringu
(b) na pokadzie okrtu pywaj1. Strony, w moliwie najszerszym
cego pod bander teje Strony; lub
Artyku 36 Grupa Ekspertw
(c) na pokadzie samolotu zareje- zakresie, bd wsppracowa ze sob
do spraw dziaa przeciwko
strowanego na podstawie prawa teje zgodnie z postanowieniami niniejszej
handlowi ludmi
Strony; lub
Konwencji oraz poprzez zastosowa(d) przez jednego z jej obywateli nie odpowiednich midzynarodo1. Grupa ekspertw do spraw
lub przez bezpastwowca, ktry posia- wych i regionalnych instrumentw,
da miejsce staego zamieszkania na jej porozumie uzgodnionych na pod- dziaa przeciwko handlowi ludterytorium, jeeli przestpstwo to jest stawie jednolitego lub wzajemne- mi (zwana dalej GRETA) bdzie
karalne wedug prawa karnego miej- go ustawodawstwa oraz ich prawa monitorowa implementacj niniejsca jego popenienia lub jeeli zostao wewntrznego, dla celw:
szej Konwencji przez Strony.
popenione poza obszarem jurysdykcji
2. GRETA skada si bdzie z
zapobiegania i zwalczania handlu ludmi,
terytorialnej jakiegokolwiek Pastwa,
minimum 10 a maksimum 15 czon ochrony ofiar i pomocy ofiarom, kw z uwzgldnieniem rwne(e) przeciwko obywatelowi Strony.
postpowa przygotowawczych go udziau kobiet i mczyzn oraz
2. Kada Strona moe, podczas
podpisywania lub skadania dokumen- lub sdowych dotyczcych czynw czynnika geograficznego, jak rwnie
tu ratyfikacyjnego, akceptacji, aprobaty, uznanych za przestpstwa zgodnie wszechstronnej, specjalistycznej wiedzy.
bd przystpienia, poprzez deklaracj zniniejsz Konwencj.
Czonkowie GRETA bd wybierani
adresowan do Sekretarza Generalnego
przez Komitet Stron spord obywaArtyku 33 rodki zwizane
teli Pastw-Stron Konwencji na okres
Rady Europy, zastrzec prawo do niestosowania, bd stosowania tylko wszczezzagroonymi lub zaginionymi
4 lat, z zastrzeeniem moliwoci jedosobami
glnych przypadkach lub warunkach
nokrotnego ponownego wyboru.
zasad jurysdykcji ustanowionych w ust.
3. Wybory czonkw GRETA opar1. Jeeli Strona w oparciu o posia- te bd na nastpujcych zasadach:
1 pkt. (d) i (e) niniejszego artykuu,
dane informacje ma uzasadnione
(a) eksperci bd wybierani spobd jakiejkolwiek jego czci.
3. Kada Strona podejmie takie podstawy by przypuszcza, e ycie, rd osb o wysokiej moralnoci,
dziaania jakie mog by konieczne dla wolno, integralno fizyczna osoby, znanych za ich uznane kompetencje
ustanowienia swojej jurysdykcji wod- o ktrej mowa w art. 28 ust. 1, znaj- w dziedzinie praw czowieka, udzieniesieniu do przestpstw okrelonych duje si w bezporednim zagroe- lania pomocy i ochrony ofiarom oraz
w niniejszej Konwencji, w przypadkach niu na terytorium innej Strony, to dziaa przeciwko handlowi ludmi,
gdy domniemany sprawca znajduje si Strona posiadajca informacje, w tej bd te posiadajcych dowiadczena jej terytorium i po otrzymaniu wnio- wyjtkowej sytuacji, przekae je bez- nie zawodowe w obszarach objtych
sku o ekstradycj nie jest poddawany zwocznie drugiej Stronie celem pod- regulacj niniejszej Konwencji;
ekstradycji do innej Strony wycznie jcia waciwych dziaa ochronnych.
(b) bd sprawowa swoje funkcje
2. Strony niniejszej Konwencji osobicie, bd niezaleni i bezstronze wzgldu na swoje obywatelstwo.
4. W sytuacji gdy wicej ni jedna mog rozway wzmocnienie wza- ni w wykonywaniu swoich funkcji
Strona uznaje swoj jurysdykcj wod- jemnej wsppracy w zakresie poszu- oraz zdolni do skutecznego wykonyniesieniu do domniemanego czynu kiwania zaginionych osb, w szcze- wania swoich obowizkw;

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

122 0 0 6

45

E U R O PA , E U R O PA

(c) dwch obywateli tego samego

pastwa nie moe by czonkami
GRETA;
(d) eksperci powinni reprezentowa gwne systemy prawne.
4. Procedura wyborw czonkw
GRETA zostanie okrelona przez
Komitet Ministrw w cigu roku od
wejcia w ycie niniejszej Konwencji,
po odbyciu konsultacji i uzyskaniu
jednomylnej zgody ze strony PastwStron Konwencji. GRETA przyjmie
wasny regulamin.
Artyku 37 Komitet Stron
1. Komitet Stron skada si
zprzedstawicieli Pastw Stron
niniejszej Konwencji wchodzcych
w skad Komitetu Ministrw Rady
Europy oraz przedstawicieli Stron
Konwencji nie bdcych czonkami
Rady Europy.
2. Komitet Stron bdzie zwoywany przez Sekretarza Generalnego
Rady Europy. Jego pierwsze posiedzenie odbdzie si w cigu roku od
wejcia w ycie niniejszej Konwencji
w celu dokonania wyboru czonkw
GRETA. Kolejne spotkania bd
odbywa si na wniosek jednej trzeciej
Stron, Przewodniczcego GRETA
lub Sekretarza Generalnego.
3. Komitet Stron przyjmie wasny
regulamin.
Artyku 38 Procedura
1. Proces oceny dotyczy bdzie
Stron Konwencji i zostanie podzielony na etapy, ktrych dugo okreli
GRETA. Na pocztku kadego etapu
GRETA dokona wskae szczegowe
postanowienia, na ktrych opiera si
bdzie proces oceny.
2. GRETA okreli najwaciwsze
rodki suce przeprowadzeniu teje
ewaluacji. GRETA moe w szczeglnoci przyj kwestionariusz dla
kadego z etapw procesu oceny,
ktry moe suy za podstaw do
oceny implementacji przez Strony
niniejszej Konwencji. Kwestionariusz
ten zostanie skierowany do wszystkich Stron. Strony s zobowizane
do udzielenia odpowiedzi na tene
kwestionariusz, jak rwnie na kady
inny wniosek o udzielenie informacji
ze strony GRETA.

46


3. GRETA moe zwrci si

zprob o udzielenie informacji do
spoeczestwa obywatelskiego.
4. Dodatkowo, GRETA, we wsppracy z wadzami krajowymi i ustanowion przez te wadze osob kontaktow oraz w razie potrzeby, z pomoc
niezalenych ekspertw krajowych,
moe organizowa wizyty w poszczeglnych krajach. Podczas tych wizyt,
czonkom GRETA mog towarzyszy
specjalici z poszczeglnych dziedzin.
5. GRETA przygotuje projekt
raportu, zawierajcy analiz dotyczc
implementacji poszczeglnych przepisw, na ktrych opiera si ocena, atake sugestie i propozycje dotyczce sposobu w jaki dana Strona moe rozwiza problemy zidentyfikowane wwyniku przeprowadzonej oceny. Projekt
raportu zostanie przekazany, wcelu
przedstawienia uwag Stronie poddawanej ocenie. Uwagi Strony zostan
wzite pod uwag przez GRETA przy
opracowywaniu raportu.
6. Na tej podstawie GRETA przyjmie swj raport oraz wnioski dotyczce dziaa podejmowanych przez
ocenian Stron w celu implementacji postanowie niniejszej Konwencji.
Raport wraz z wnioskami zostanie
przesany do zainteresowanej Strony
ido Komitetu Stron. Raport i wnioski
GRETA wraz z ewentualnymi uwagami zainteresowanego Pastwa, bd
podane do publicznej wiadomoci od
chwili ich przyjcia.
7. Nie naruszajc postanowie ustpw od 1 do 6 niniejszego artykuu,
Komitet Stron moe przyj, na podstawie raportu i wnioskw GRETA,
rekomendacje adresowane do Strony
(a) dotyczce dziaa, ktre powinny
zosta podjte w celu implementacji
wnioskw GRETA, w razie koniecznoci ustalajc dat przedoenia informacji na temat ich implementacji i (b)
majce na celu wspieranie wsppracy
ze Stron dla waciwej implementacji
niniejszej Konwencji.

za handel ludmi, w szczeglnoci

kobietami i dziemi, uzupeniajcego
Konwencj Narodw Zjednoczonych
przeciwko midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej.
Niniejsza Konwencja nie narusza
praw i obowizkw wynikajcych
z postanowie Protokou o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu
za handel ludmi, w szczeglnoci
kobietami i dziemi, uzupeniajcego
Konwencj Narodw Zjednoczonych
przeciwko midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej i dy
do wzmocnienia zapewnionej przez
niego ochrony oraz rozwoju zawartych w nim standardw.
Artyku 40 Stosunek do innych
instrumentw midzynarodowych

1. Niniejsza Konwencja nie narusza praw i obowizkw wynikajcych

z innych instrumentw midzynarodowych, ktrych Strony niniejszej
Konwencji s lub stan si Stronami
i ktre zawieraj postanowienia
wkwestiach uregulowanych niniejsz Konwencj oraz ktre zapewniaj
wiksz ochron i pomoc ofiarom
handlu ludmi.
2. Strony Konwencji mog zawiera ze sob umowy dwustronne lub
wielostronne w sprawach bdcych
przedmiotem regulacji niniejszej
Konwencji, w celu uzupenienia lub
wzmocnienia jej postanowie albo
wcelu uatwienia realizacji zasad
wniej zawartych.
3. Strony bdce czonkami Unii
Europejskiej bd w swoich wzajemnych stosunkach stosowa wsplnotowe i unijne zasady w zakresie wjakim istniej wsplnotowe i unijne
zasady dotyczce danego zagadnienia,
dajce si zastosowa w konkretnej
sprawie, bez uszczerbku dla przedmiotu i celu niniejszej Konwencji
inie naruszajc jej penego zastosowania w stosunku do innych Stron.
4. adne z postanowie niniejszej
ROZDZIA VIII:
Konwencji nie narusza praw, zoboStosunek do innych
wiza oraz obowizkw Pastw
midzynarodowych instrumentw
oraz osb wynikajcych z prawa midzynarodowego, w tym midzynaroArtyku 39
dowego prawa humanitarnego oraz
Stosunek do Protokou o zapo- midzynarodowego prawa ochrony
bieganiu, zwalczaniu oraz karaniu praw czowieka oraz w szczegl-

122006

E U R O PA , E U R O PA

ROZDZIA X:
Postanowienia kocowe
Artyku 42 Podpisanie i wejcie
w ycie Konwencji

122 0 0 6

`uRu7R-R

1. Kada propozycja zmiany

niniejszej Konwencji zgoszona przez
Stron zostanie przekazana do wiadomoci Sekretarzowi Generalnemu
Rady Europy i nastpnie zostanie
przez niego przekazana do Pastw
Czonkw Rady Europy, wszystkich sygnatariuszy, kadego Pastwa
Strony, Wsplnoty Europejskiej,
do kadego Pastwa zaproszonego
do podpisania niniejszej Konwencji
zgodnie z postanowieniami art. 42
oraz do kadego Pastwa zaproszonego do przystpienia do niniejszej
Konwencji zgodnie z postanowieniami art. 43.
2. Kada zmiana zaproponowana
przez Stron zostanie przekazana do
wiadomoci GRETA, ktra przedstawi Komitetowi Ministrw swoj opini w kwestii zaproponowanej zmiany.
3. Komitet Ministrw rozway
zaproponowan poprawk wraz zopini przedstawion przez GRETA,
a nastpnie, po konsultacjach ze
Stronami niniejszej Konwencji i po
uzyskaniu ich jednomylnej zgody,
moe zmian przyj.
4. Tekst kadej zmiany przyjtej
przez Komitet Ministrw zgodnie
zust. 3 niniejszego artykuu zostanie
nastpnie przekazany Stronom do
akceptacji.
5. Kada zmiana przyjta zgodnie
z ust. 3 niniejszego artykuu wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie jednego
miesica od dnia, w ktrym wszystkie Strony poinformoway Sekretarza
Generalnego o jej akceptacji.

1. Kade Pastwo lub Wsplnota

Europejska moe, w chwili podpisania lub w chwili skadania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjcia, zatwierdzenia lub przystpienia, wskaza
terytorium lub terytoria, do ktrych
niniejsza Konwencja bdzie miaa
zastosowanie.
2. Kada Strona moe w dowolnym pniejszym czasie w drodze
deklaracji skierowanej do Sekretarza
Generalnego Rady Europy rozszerzy stosowanie niniejszej Konwencji
na kade inne terytorium wymienione wteje deklaracji i za ktrego
stosunki midzynarodowe jest odpowiedzialna lub w imieniu ktrego
upowaniona jest podejmowa zobowizania. W stosunku do takiego
terytorium Konwencja wejdzie wycie pierwszego dnia miesica nastpujcego po upywie trzech miesicy
od dnia przyjcia takiej deklaracji
przez Sekretarza Generalnego.
3. Kada deklaracja zoona na
podstawie powyszych dwch ustpw moe, w stosunku do jakiegokolwiek wymienionego w niej
terytorium, zosta wycofana poprzez
notyfikacj skierowan do Sekretarza
Artyku 43 Przystpienie
Generalnego
Rady
Europy.
do Konwencji
Wycofanie stanie si skuteczne
pierwszego dnia miesica nastpuj1. Po wejciu w ycie niniejszej cego po upywie trzech miesicy od
Konwencji, Komitet Ministrw Rady dnia przyjcia tej notyfikacji przez
Europy moe, po zasigniciu opinii Sekretarza Generalnego.
Stron niniejszej Konwencji i uzyska
()
niu ich jednomylnej zgody, zaprosi
kade Pastwo nie bdce czonkiem
Rady Europy, ktre nie uczestniczyo
Sporzdzono w Warszawie, dnia 16
w opracowaniu niniejszej Konwencji,
maja 2005 r. w jzykach angielskim
do przystpienia do niej w drodze
i francuskim, przy czym oba teksty
decyzji podjtej wikszoci przewidzian w art. 20 pkt. d Statutu
s jednakowo autentyczne, wjednym egzemplarzu, ktry zostanie
Rady Europy i przy jednomylnym
zoony w archiwach Rady Europy.
wyniku gosowania przedstawicieli
Sekretarz Generalny Rady Europy
Umawiajcych si Stron upowaprzekae uwierzytelnione odpisy
nionych do zasiadania w Komitecie
Ministrw.
kademu Pastwu Czonkowi
Rady Europy, kademu Pastwu nie
2. W stosunku do kadego przybdcemu czonkiem Rady Europy,
stpujcego Pastwa, Konwencja
ktre uczestniczyo w opracowaniu
wejdzie w ycie pierwszego dnia
niniejszej Konwencji, Wsplnocie
miesica nastpujcego po upywie
Europejskiej oraz kademu Pastwu
trzech miesicy od dnia zoenia
zaproszonemu do przystpienia do
Sekretarzowi Generalnemu Rady
niniejszej Konwencji. 
Europy dokumentu przystpienia.

|R-y

Artyku 41 Zmiany Konwencji

Artyku 44 Terytorialny zakres

stosowania

WWWCOEINT

ROZDZIA IX:
Zmiany Konwencji

1. Niniejsza Konwencja bdzie

otwarta do podpisu dla Pastw
Czonkw Rady Europy, dla Pastw
nie bdcych czonkami Rady Europy,
ktre uczestniczyy w jej opracowaniu,
oraz dla Wsplnoty Europejskiej.
2. Niniejsza Konwencja podlega
ratyfikacji, przyjciu lub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacyjne,
przyjcia lub zatwierdzenia zostan
zoone Sekretarzowi Generalnemu
Rady Europy.
3. Niniejsza Konwencja wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie trzech
miesicy od dnia, w ktrym dziesi
Pastw, w tym co najmniej osiem
Pastw Czonkw Rady Europy,
wyrazi zgod na zwizanie si ni
zgodnie z postanowieniami poprzedniego ustpu.
4. W stosunku do kadego
Pastwa wymienionego w ustpie 1 lub w stosunku do Wsplnoty
Europejskiej, jeli wyra swoj zgod
na zwizanie si Konwencj wpniejszym okresie, Konwencja wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie trzech
miesicy od dnia zoenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjcia lub
zatwierdzenia.

#OUN CILO F%UR OPE

noci, tam gdzie ma to zastosowanie, Konwencji z 1951 roku oraz

Protokou z 1967 roku dotyczcych
statusu uchodcw wraz ze sformuowan w nich zasad nie wydalania.

47

E U R O PA , E U R O PA
Petr a stergren
pisarka

prostytutki
krytykuj

szwedzk polityk
Za wysoce
niepokojce
uwaam, e
wdebacie na temat
prostytucji niemal
niesyszalny jest gos
kobiet, w obronie
ktrych rzekomo
wprowadzono
przepisy zakazujce
korzystania
zpatnych usug
seksualnych.
Rwnie niepokojcy
wydaje mi si
fakt, e szwedzkie
prostytutki czuj
si wykluczone
idyskryminowane.

48


W niniejszym artykule nie

poszukuj odpowiedzi na trudne
pytania dotyczce prostytucji
nie zastanawiam si na przykad,
czy jest to zjawisko poyteczne
spoecznie. Moim zamiarem jest
jedynie omwienie dowiadcze
ipogldw kobiet, ktre wiadcz
usugi seksualne w Szwecji. Jeli
kobiety w naszym kraju naprawd maj mie rwne prawa, ich
dowiadczenia i opinie na temat
wykonywanej przez nie pracy
musz by brane pod uwag bez
wzgldu na to, jakie jest nasze
stanowisko wobec prostytucji.
Szwedzkie pastwo zwalcza
prostytucj w oparciu o dwie
ustawy, wprowadzajce zakaz
strczycielstwa i zakaz zakupu
usug seksualnych. Feministki
i politycy szwedzcy s bardzo
dumni z polityki rzdu w tej sprawie. W ich opinii przyniosa ona
jednoznacznie pozytywne skutki.
Innego zdania s same prostytutki. Wikszo kobiet wiadczcych usugi seksualne w Szwecji
wypowiada si bardzo krytycznie
na temat swojej sytuacji osobistej i prawnej. Prostytutki czuj
si dyskryminowane i zagroone
przez przepisy, ktre wprowadzono rzekomo po to, aby je chroni.

Z powodu tych samych przepisw

kobiety te yj w cigym i wci
nasilajcym si stresie.
Materia do mojego artykuu
pochodzi z wywiadw, rozmw
prywatnych i korespondencji,
jak prowadziam z 20 kobietami,
oraz z wywiadw pochodzcych
z prasy i mediw elektronicznych.
Opieraam si take na rozmowach z handlarzami narkotykw
oraz na rzdowych raportach
przygotowanych po wprowadzeniu nowych przepisw.
wiadczenie usug seksualnych
nie jest prac

Prostytucja w Szwecji nie jest

uwaana za prac. Traktuje si
j jako plag spoeczn i form
przemocy mczyzn wobec
kobiet. Kobiety wiadczce pat-

122006

E U R O PA , E U R O PA

ne usugi seksualne uwaane s

za ofiary, ktrym potrzebna jest
ochrona ze strony pastwa. Rzadko
zauwaa si, e zajciem tym paraj
si rwnie mczyni. Dc do
stworzenia lepszego i bardziej sprawiedliwego spoeczestwa, szwedzkie pastwo zdecydowao, e prostytucj trzeba zlikwidowa. Pogld
ten tylko wyjtkowo jest podawany
w wtpliwo.
Zakaz strczycielstwa

Przepisy zakazujce strczycielstwa przewiduj, e nielegalne jest

wiadczenie patnych usug seksualnych wsplnie z innymi osobami,
reklamowanie tych usug i czerpanie korzyci z usug wiadczonych
przez inne osoby. Niektre z moich
respondentek wyraay zadowolenie
z tego, jak nowe przepisy wpyny na sytuacj wykorzystujcych
je sutenerw. W praktyce jednak
wpyw ten nie jest wielki, gdy
wostatnich dekadach wSzwecji
dziaao niewielu strczycieli. Inne
prostytutki uwaaj nowe przepisy
za dyskryminacyjne. Twierdz one,
e tak jak kady inny pracownik lub przedsibiorca powinny
mie prawo do pracy w przyjaznych
warunkach iwsplnie z innymi, e
powinny mie prawo do reklamowania swoich usug i podejmowania
legalnej dziaalnoci gospodarczej.
Nowe przepisy sprawiy, e prostytutki musz kama, gdy wynajmuj
lokal, w ktrym chc wiadczy prac,
lub w innych przypadkach godzi
si na pacenie zawyonego czynszu.
yj w cigym lku, e ich zajcie
wyjdzie na jaw, e bd le traktowane i zostan zmuszone do opuszcze-

122 0 0 6

nia zajmowanego lokalu. Niektre

zkobiet wolayby zdobywa klientw
na ulicy, inne z kolei uwaaj to za
upokarzajce. Wikszo prostytutek, z ktrymi rozmawiaam, chciaaby pracowa wsplnie z innymi
kobietami. Czuyby si bezpieczniej
i mogyby sobie wzajemnie pomaga. Zakaz wsplnej pracy uwaaj
za rac niesprawiedliwo; boj si
pracowa samotnie.
Restrykcyjne prawo negatywnie
wpywa na ycie osobiste prostytutek, gdy ich partnerzy, rwnie
ci, zktrymi zamieszkuj, nie maj
prawa, wadnej formie, korzysta
z ich zarobkw. Trudno im take
zaoy rodzin, gdy prostytutki
uwaane s za ze matki i czsto, gdy
wyjdzie na jaw, wjaki sposb zdobywaj rodki na ycie, pozbawiane s
praw rodzicielskich.
Zakaz nabywania usug seksualnych

Przepisy zakazujce pacenia ze

usugi seksualne krytykowane s
rwnie surowo. Prostytutki uwaaj,
e zakaz jest nielogiczny i dyskryminacyjny, utrudnia im prac i wystawia
na je wikszy stres i zagroenia.
Kobietom, z ktrymi rozmawiaam, nie trafiaj do przekonania argumenty, jakimi uzasadniono
wprowadzenie nowego prawa. Jak
politycy mog twierdzi, e tylko
klient jest karany, a one s chronione? Nowe prawo okazao si dla nich
zdecydowanie niekorzystne. Trudniej
jest im zdoby klienta, mczyni s
w wikszym stresie, wstpne uzgodnienia prowadzone s w popiechu,
wzwizku z czym wiksze jest ryzyko natrafienia na klienta, ktry moe
by niebezpieczny.

Nowe prawo spowodowao take,

e kobiety czuj si przeladowane
przez policj, pracownikw socjalnych, dziennikarzy, a niekiedy take
przez aktywistw z ruchu przeciwnikw prostytucji. Uwaaj one, e
obecna sytuacja jest nie do przyjcia.
Jedna z moich rozmwczy zauwaya, e adna inna grupa zawodowa
nie zgodziaby si, eby policja robia naloty na ich miejsce pracy.
Innym negatywnym skutkiem
wprowadzenia restrykcyjnych przepisw jest to, e kobiety boj si
prosi policj o pomoc, gdy maj do
czynienia z agresywnym klientem.
Nie chc by zmuszane do skadania zawiadomienia o przestpstwie
zakupu usugi seksualnej.
Poniewa spada liczba prostytutek
pracujcych na ulicy, a kobiety staraj
si wykonywa sw prac w tajemnicy przed innymi, osaby istniejce
midzy nimi wizi osobiste, w wyniku czego nie mog si one ostrzega
przed niebezpiecznymi klientami ani
udziela sobie innej pomocy.
Kobiety skar si take, e wwyniku zmniejszenia si liczby klientw i rosncej konkurencji musiay obniy ceny za swoje usugi
i znalazy si w trudnej sytuacji
finansowej, co powoduje, e godz
si na stosunki bez zabezpieczenia
ina takie formy wspycia, ktrych
dawniej nie toleroway. To jeszcze
bardziej obnia ich poczucie wasnej
wartoci i zwiksza ryzyko zaraenia
si gronymi chorobami.
Prostytutki pracujce na ulicach
duych miast skar si, e radykalnie spada liczba klientw miych
iuprzejmych, wzrosa za liczba
klientw perwersyjnych, ktrzy

49

E U R O PA , E U R O PA

domagaj si dziwacznych form

wspycia (np. seksu z fekaliami
iuryn), s bardziej skonni do przemocy i upokarzajcych zachowa.
Czsto te odmawiaj wspycia
zprezerwatyw. Poniewa oglna
liczba klientw spada, wiele kobiet,
ktre wiadcz usugi seksualne, chcc
na przykad sfinansowa zakup narkotykw, od ktrych s uzalenione,
nie moe sobie pozwoli na odmow
w takich przypadkach. Moje rozmwczynie twierdz, e klienci uprzejmi
zaczli korzysta zusug seksualnych
oferowanych przez internet albo cakowicie zaniechali kontaktw z prostytutkami. Klienci perwersyjni natomiast doskonale wiedz, co robi, aby
unikn aresztowania przez policj
i grzywny po prostu wszystkiemu
konsekwentnie zaprzeczaj, a rzadko
si zdarza, eby istniay niepodwaalne dowody.
Stosunek spoeczestwa

Prostytutki skar si na ze traktowanie ze strony wadz i wielu

grup spoecznych. Wszystkie kobiety, z ktrymi rozmawiaam, uskaray si na poniajc stygmatyzacj.
Wikszo Szwedw uwaa, e prostytutki s brudne, chore psychicznie, uzalenione od alkoholu i narkotykw. Traktowane s jak ofiary.
Prostytutki obawiaj si, e informacje o ich zajciu trafi do wiadomoci publicznej, i robi, co mog, eby
zachowa anonimowo. Niektre
z nich okamuj swoich przyjaci,
rodzin i ssiadw.
Prostytutki twierdz, e s ubezwasnowolnione przez pastwo, ktre

50


liczy te prostytutki, ktre zdecyduj

si porzuci swoje zajcie.
Wikszo moich rozmwczy
odrzuca pogld, w myl ktrego ich
zawd jest zy z samej swojej natury,
e powinny si podda terapii lub
przeszkoli zawodowo i podj inn
prac. Uwaaj take, e z takim traktowaniem nie spotyka si adna inna
grupa zawodowa. Twierdz wbrew
oficjalnemu stanowisku e nie s
ofiarami swoich klientw, lecz ofiarami pastwa. Nie tylko dlatego, e
nikt nie sucha ich gosu, e pastwo
traktuje je lekcewaco. Naruszane s stawia je w trudnej sytuacji i zmuich prawa obywatelskie. Cz z nich sza cz z nich do wsppracy ze
przekonana jest, e prostytucja peni wiatem przestpczym, ale rwnie
wan rol spoeczn, lecz mimo dlatego, e oglna sytuacja zmusza
to s wykluczone ze spoeczestwa. je do zatajania prawdy o wykonywaUwaaj, e odmawia im si prawa nej przez nie pracy, e nie mog si
do korzystania z dobrodziejstw pa- organizowa i penym gosem wypostwa opiekuczego, przysuguj- wiada przeciwko niesprawiedliwoci.
cych wszystkim innym obywatelom
szwedzkim.
Problemy zdrowotne
Niektre prostytutki czuj si
Wszystkie kobiety, z ktrymi rozwykorzystywane przez politykw, mawiaam, yj w gbokim stresie
feministki i dziennikarzy. Sucha si wynikajcym z ich sytuacji prawnej
ich i zwraca na nie uwag tylko wtedy, i traktowania przez spoeczestwo.
gdy wypowiadaj si zgodnie z obo- Bojc si, e ich prawdziwe zajcie
wizujcymi standardami poprawno- wyjdzie na jaw, prowadz podwjne
ci politycznej: e prostytucja jest ycie. Ofiar przeladowa i ostramoralnie odraajca, e s ofiarami cyzmu s nie tylko one, ale take ich
systemu patriarchalnego, e zarzuciy dzieci i partnerzy.
ju ten niecny proceder i nigdy do
rdem stresu jest take niepewna
niego nie powrc, e wdziczne s sytuacja finansowa. Poniewa wikpolitykom za wprowadzenie systemu szo kobiet nie paci podatkw, obazwalczania prostytucji.
wiaj si one o przyszo, gdy przejd
Moje rozmwczynie czuj si na emerytur, ktra bdzie zbyt niska,
pomijane w procesie podejmowania by si z niej utrzyma. Gdy zachodecyzji dotyczcych zmian wpra- ruj, nie mog przerwa pracy, gdy
wie, nawet wtedy, gdy te decyzje nie otrzymuj zasikw chorobowych
maj bezporedni wpyw na ich nalenych innym pracownikom. Ich
ycie. Uwaaj, e narusza to normy zobowizania podatkowe s niejasne
wspycia w demokratycznym pa- i w znacznej mierze rne w rnych
stwie. Pytaj retorycznie, czy jaka- miastach. Niektre urzdy podatkowe
kolwiek inna grupa spoeczna lub pozostawiaj je w spokoju, inne cigaj
zawodowa jest w rwnym stopniu je i obciaj podatkiem w arbitraleliminowana z procesu podejmowa- nie przyjtej wysokoci, co powoduje,
nia dotyczcych jej decyzji.
e yj w cigym napiciu. Niektre
Kobiety, z ktrym rozmawiaam, ofiary takich praktyk fiskusa popatwierdz, e nie mog liczy na adn dy w cikie tarapaty finansowe; inne
pomoc ze strony wadz lokalnych, tylko o takich przypadkach syszay, ale
ktre s wobec nich tak nieprzyja- boj si, e przydarzy im si to samo.
zne, e obawiayby si nawet o tak
Moje rozmwczynie nie maj wtpomoc zwrci. Tylko kilka znich pliwoci, e po wprowadzeniu nowych
stwierdzio, e na pomoc wadz mog przepisw ich sytuacja pogorszya si,

122006

E U R O PA , E U R O PA

a stres nasili. Prostytutki obawiaj si

problemw z policj i utraty dochodw. Niektre z nich uskaraj si na
napady lku, bezsenno, problemy
z koncentracj, zaburzenia jedzenia,
skonno do alkoholu inarkotykw.
U innych nasilio si poczucie bezradnoci. Wydaje im si, e adne starania na rzecz zmiany przepisw nie
maj sensu, gdy nikt ich nie wspiera
inie zabiera gosu wich imieniu.
Czego chc prostytutki?

Prostytutki odnosz si z ogromn

niechci do szwedzkich politykw,
ktrzy jak twierdz chwal si
i opowiadaj kamstwa o rzekomo
zbawiennych skutkach wprowadzenia nowych przepisw zakazujcych
strczycielstwa i nabywania usug
seksualnych. Chciayby, aby winnych pastwach poznano prawd
o rzeczywistych skutkach restrykcyjnego prawa. Przestrzegaj inne
kraje przed przyjciem podobnego
ustawodawstwa.
Prostytutki popieraj regulacje
niemieckie i holenderskie, cho tylko
kilka z moich rozmwczy zna szczegowo ustawy regulujce zjawisko
prostytucji w tych krajach. Chciayby,
eby prostytucja w Szwecji zostaa zalegalizowana lub przynajmniej
zdepenalizowana, eby powstay
organizacje i zwizki zawodowe pracownic wiadczcych usugi seksualne. Chciayby take, eby zakoczya
si stygmatyzacja spoeczna i eby
przyznano im te same prawa, z ktrych korzystaj inne kobiety.
Kobiety wiadczce usugi seksualne w celu zdobycia rodkw na narkotyki rzadziej uznaj prostytucj za
prac lub za pozytywne dowiadczenie. Jednak i one krytycznie odnosz
si do szwedzkich regulacji prawnych i polityki rzdu wobec prostytucji. Uzalenione kobiety chciayby
mie lepszy dostp do terapii substytucyjnej metadonem lub subutexem,
w tej chwili dostpnej tylko dla niektrych spord nich.
Raporty rzdowe

Sowa krytyki, podobne do tych,

ktre syszaam od swoich rozmw-

122 0 0 6

czy, znalazy si take w trzech

rzdowych raportach opracowanych
po wejciu w ycie zakazu nabywania usug seksualnych. Rok po
uchwaleniu nowej ustawy ankiet na temat jej skutkw praktycznych i problemw, jakie zrodzia, przeprowadzono na zlecenie
Narodowej Rady ds. Zapobiegania
Przestpczoci. W tym samym
okresie wasny raport przedstawi
take Narodowy Urzd ds. Zdrowia
iOpieki Spoecznej. Zadaniem obu
opracowa byo przede wszystkim
udokumentowanie zasigu zjawiska.
Komenda Gwna Policji ogosia
swj raport oparty na informacjach
zebranych w okresie dwch pierwszych lat dziaania nowego prawa.
Jego gwnym zadaniem bya ocena
praktyki stosowania nowych przepisw i przedstawienie wnioskw
co do nowych metod pracy policji
wramach zwalczania prostytucji.
W kadym z raportw odnotowano mniejsz liczb prostytutek pracujcych na ulicy. Ich autorzy przypuszczaj take, e zmniejszya si liczba
nowych prostytutek, cho, wedug
Narodowej Rady ds. Zapobiegania
Przestpczoci, dokadna ich liczba
w miastach takich jak Sztokholm
jest trudna do oszacowania, gdy
prostytutki przeniosy si na inne
ulice i dziaaj na obszarze wikszym ni dotd. Wszystkie instytucje
rzdowe iwadze lokalne twierdz,
e nie da si wykaza, i prostytucja ma mniejszy zasig ni dotd.
Prawdopodobnie wzrosa liczba prostytutek dziaajcych niejawnie.
Wszystkie raporty odnotowuj
powane problemy, ktre wystpiy
po wprowadzeniu nowych przepisw.
W raporcie Komendy Gwnej Policji
stwierdza si, e dla prostytutek pracujcych na ulicy nadeszy cikie
czasy: maj mniej klientw, spady
ceny wiadczonych przez nie usug,
a konkurencja jest coraz ostrzejsza,
wskutek czego prostytutki czciej
ni kiedy zgadzaj si na stosunki bez zabezpieczenia i przyjmuj
wicej klientw. W badaniu ankietowym przeprowadzonym na zamwienie Urzdu ds. Zdrowia i Opieki

Spoecznej (wrd ktrych nie byo

prostytutek) respondenci twierdzili,
e kobiety praktykujce prostytucj
napotykaj coraz wicej trudnoci
is bardziej ni dotd naraone na
niebezpieczestwo. Po wprowadzeniu restrykcji spada liczba klientw
uprzejmych, a wzrosa liczba klientw agresywnych. Kobiety, ktre nie
mog lub nie s zdolne do porzucenia swojego zajcia, uzalenione s
od owych niebezpiecznych mczyzn,
poniewa nie mog sobie pozwoli
na odmow wspycia, jak to czyniy
przedtem. Nawet mczyni korzystajcy z usug prostytutek uwaaj,
e nowe prawo zaszkodzio przede
wszystkim i tak ju zmarginalizowanym kobietom. Wedug danych
zebranych przez Komend Gwn
Policji coraz gorszy jest stan zdrowia
kobiet wiadczcych usugi seksualne.
Coraz wicej jest take przypadkw
zarae chorobami przenoszonymi
na drodze kontaktw seksualnych.
W raporcie przygotowanym na
zamwienie Komendy Gwnej
Policji stwierdza si take, e wprowadzenie nowych przepisw utrudnio ciganie strczycieli, ktrzy yj
z pracy kobiet. Przedtem podczas
postpowania przygotowawczego
ipodczas rozprawy w sdzie mona
byo korzysta z zezna klientw,
ktrzy teraz odmawiaj wsppracy, gdy sami mog by oskareni
o popenienie przestpstwa. Autorzy
raportu zauwayli take, e w wyniku
wprowadzenia restrykcji prostytutki
znalazy si w dwuznacznej sytuacji wobec prawa i swoich klientw.
Sprzedaj one usugi seksualne legalnie, poniewa jednak zakup tej usugi
jest przestpstwem; kobiety te mog
by powoywane na wiadka wprocesie karnym, w ktrym nie przysuguj im uprawnienia oskaronych,
ani ofiar. S take poddawane agresywnym przesuchaniom i przeszukaniom, majcym na celu zebranie
dowodw przestpstwa popenionego
przez ich klienta. Wbrew temu, co si
na og sdzi, ich sytuacja naprawd
nie jest godna pozazdroszczenia.

Tumaczenie: Andrzej Dominiczak

51

 W I AT W O B E C K O B I E T
Janice G. RAYMOND

10 POWODW,

BYNIE LEGALIZOWA
PROSTYTUCJI

(i prawna odpowied na popyt na prostytucj)

Co si dzieje, kiedy
prostytucj traktuje
si jak seks-prac,
anie jako seksualny
wyzysk i przemoc
wobec kobiet? Co si
dzieje, kiedy kraje
takie jak Szwecja
odmawiaj legalizacji
i odrzucaj popyt na
prostytucj? Niniejszy
artyku pokazuje,
w jaki sposb
legalizacja prostytucji
jako zawodu
wyrzdza krzywd
kobietom, sprawiajc,
e staj si one
niewidoczne, i jak
wpywa na ekspansj
seks-przemysu.

52


Od poowy lat 80. debata o tym,

jak prawnie rozwiza problem
prostytucji, staa si przedmiotem
akcji legislacyjnej. Niektre kraje
w Europie, wrd nich przede
wszystkim Holandia i Niemcy,
zalegalizoway i/lub zdekryminalizoway system prostytucji, ktry
zakada dekryminalizacj sutenerw, domw publicznych i klientw.
Inne rzdy, np. wadze Tajlandii,
prawnie zakazuj prostytucji
iprzedsibiorstw erotycznych, ale
w praktyce toleruj domy publiczne i kupowanie kobiet, pacenie za
ich prac seksualn, szczeglnie
jeli chodzi o turystyk seksualn.
Szwecja przyja inne rozwizanie prawne penalizacj klientw
przy jednoczesnej dekryminalizacji
kobiet zajmujcych si prostytucj.
Niniejszy artyku przedstawia 10 powodw, dla ktrych nie
naley legalizowa prostytucji.
Dotycz one wszelkich porczanych przez pastwo form prostytucji, nie ograniczajc si jedynie do w peni zalegalizowanych
domw publicznych i sutenerstwa,
ale te obejmuj dekryminalizacj seks-brany, prawne regulacje
prostytucji dotyczce rejestracji
lub obowizkowych bada kontrolnych dla kobiet w prostytucji,
a take inne systemy, w ktrych
prostytucja jest definiowana jako

seks-praca lub nazywana wybran

dobrowolnie profesj.
1. Dekryminalizacja/legalizacja
prostytucji to prezent dla
sutenerw, handlarzy ywym
towarem i caej seks-brany.

W Holandii legalizacja to rwno w sankcjonowaniu wszelkich

aspektw seks-przemysu: samych
kobiet, klientw i sutenerw, ktrzy
w legalnym ustroju przeksztacaj
si z osb trzecich w biznesmenw zapewniajcych legalnie seksualn rozrywk. Dekryminalizacja
seks-przemysu przeksztaca domy
publiczne, sekskluby, salony
masau i inne przejawy prostytucji w legalne miejsca, w ktrych
komercyjne seksualne usugi mog
kwitn legalnie.
Wiele osb wierzy, e wystpujc na rzecz legalizacji lub dekryminalizacji prostytucji, uszlachetniaj i profesjonalizuj kobiety
pracujce w prostytucji. Jednak
uszlachetnienie prostytucji jako
zawodu nie oznacza uszlachetnienia kobiet uszlachetnia si
po prostu seks-bran! Ludzie
czsto nie zdaj sobie sprawy, e
dekryminalizowanie prostytucji oznacza dekryminalizowanie
caej seks-brany, nie tylko kobiet,
ktre s jej czci. Nie przemy-

122006

E U R O PA , E U R O PA

leli dobrze wszystkich konsekwencji

prawnych, np. zrobienia z sutenerw
biznesmenw oferujcych seks-rozrywk, uczynienia z osb trzecich
porzdnych przedsibiorcw lub tego,
e mczyni, ktrzy pac za seksualne usugi, s teraz akceptowani jak
legalni konsumenci seksu.
W krajach, w ktrych kobiety s
karane za prostytucj, niezbdne jest
podejmowanie dziaa (prawnych)
w celu dekryminalizacji prostytucji.
adna kobieta bowiem nie powinna
by karana za to, e sama wykorzystuje swoje ciao. Jednak rzd nigdy
nie powinien dekryminalizowywa
sutenerw, klientw, strczycieli,
domw publicznych etc.
2. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji i seks-przemysu
wzmaga instenstywno handlu
ywym towarem.

Jednym z argumentw za legalizacj prostytucji w Holandii byo

to, e legalizacja pomoe pooy
kres eksploatacji zdesperowanych
emigrantek, ktre zostay sprzedane, aby wiadczy tu usugi seksualne. Jednak jeden z raportw
(Budapest Group, 1999) podaje, e
80% kobiet w domach publicznych
w Holandii zostao sprowadzonych
z innych krajw. W 1994r. na konferencji ministerialnej krajw czonkowskich Unii Europejskiej zwoanej z inicjatywy Komisji Europejskiej
i Midzynarodowej Organizacji ds.
Migracji (IOM) ustalono, e w samej
tylko Holandii prawie 70% sprzedanych kobiet pochodzio z krajw
Europy rodkowej iWschodniej.
Rzd Holandii sam przedstawia
si jako mistrz polityki i programw zwalczajcych handel ywym
towarem, jednak w ten sposb usun wszystkie legalne przeszkody do sutenerstwa, strczycielstwa
czy istnienia domw publicznych.
W2000 r. holenderskie Ministerstwo
Sprawiedliwoci przychylio si do
ustalenia liczby cudzoziemskich
legalnych
seks-pracownikw,
poniewa holenderski rynek prostytucji domaga si rnorodnych cia.
Rwnie w 2000 r. holenderski rzd,
prbujc rozstrzygn swoje dylematy, otrzyma orzeczenie Trybunau

122 0 0 6

Europejskiego uznajce prostytucj

za czynno ekonomiczn, w zwizku z czym umoliwi kobietom z
Unii Europejskiej ipastw byego
bloku wschodniego zachowanie
pozwolenia na prac jako seks-pracownice w holenderskiej seks-brany,
jeli potrafiyby dowie, e pracuj z
wasnej woli lub na wasny rachunek.
Organizacje pozarzdowe wEuropie szacuj, e handlarze ywym
towarem wykorzystuj pozwolenie
na prac, by sprowadzi kobiety do
holenderskiego przemysu prostytucyjnego. Przemilcza si to, e kobiety zostay sprzedane, i uczy si je,
aby opisyway si jako niezalene
migrujce pracownice sektora usug
seksualnych.
W cigu roku od cofnicia zakazu
dziaania domw publicznych wHolandii osiem holenderskich organizacji wspierajcych ofiary handlu
ludmi zgosio wzrost liczby ofiar,
a dwanacie organizacji udokumentowao, e liczba ofiar handlu zinnych krajw nie ulega zmniejszeniu.
Czterdzieci trzy z 348 samorzdowych gmin (12%) w Holandii zdecydowao si na polityk nietworzenia domw publicznych, jednak
Ministerstwo Sprawiedliwoci zasugerowao, e cakowity zakaz prostytucji obowizujcy w ktrejkolwiek
z gmin byby sprzeczny z konstytucyjn gwarancj prawa do wolnego
wyboru pracy.
Pierwszy krok do legalizacji prostytucji wNiemczech nastpi wlatach 80. Do roku 1993 zbadano,
e 75% kobiet pracujcych wprostytucji w Niemczech byo cudzoziemkami: z Urugwaju, Argentyny,
Paragwaju iinnych krajw Ameryki
Poudniowej. Po upadku muru berliskiego 80% zokoo 10000 kobiet
sprzedanych do Niemiec pochodzio z krajw Europy rodkowej
i Wschodniej. W2002 r., po latach
uprawiania prostytucji w dopuszczalnych strefach, zostaa ona uznana za
legaln prac. Promujc prostytucj,
zalegalizowano take sutenerstwo
idomy publiczne.
Znaczcy udzia cudzoziemek
w niemieckiej prostytucji sugeruje,
e kobiety te zostay sprzedane do
Niemiec w procesie eufemistycznie
nazywanym uatwianiem migracji.

Jest jednak praktycznie niemoliwe,

aby ubogie kobiety uatwiy sobie
same swj przyjazd, biorc pod
uwag koszty podry i dokumenty wjazdowe. Przecie nie mogyby same trafi do tej brany bez
pomocy osb trzecich!
W 1984 r. lewicowy rzd w australijskim stanie Victoria zaproponowa
procedur legislacyjn wprowadzajc legalizacj prostytucji w domach
publicznych. Dziesi lat pniej
australijski rzd uchwalli ustaw
rozszerzajc sfer legalnoci prostytucji. Dostrzegajc zaleno legalizacji prostytucji i handlu ywym
towarem w Australii, Departament
Stanu USA zauway: Handel
ywym towarem ze wschodniej Azji
jest rosncym problemem. (...) niejasne prawo wczajc w to legalizacj prostytucji w rnych czciach
kraju czyni przestrzeganie [polityki przeciwdziaania handlu ywym
towarem] trudnym na roboczym
poziomie.
3. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie kontroluje
seksualnej brany, ale pomaga jej
si rozrasta.

Zwolennicy legalizacji i dekryminalizacji prostytucji twierdz, e

wprowadzioby to kontrol ekspansji
seks-brany. Tymczasem prostytucja
stanowia w 2004 r. a 5% holenderskiej gospodarki! Przez ostatni
dekad, odkd sutenerstwo zostao
zalegalizowane i odkryminalizowano
domy publiczne w 2000 r., seksbrana wzrosa w Holandii o25%!
Okadej godzinie dnia kobiety
wrnym wieku i rnych ras stoj
w oknach holenderskich domw
publicznych i seks-klubw, pokazujc, e s na sprzeda. Wikszo
znich to cudzoziemki, prawdopodobnie sprzedane do Holandii.
Na dodatek dziki rzdowemu
poparciu prostytucja w Holandii jest
popierana take przez stowarzyszenia
seks-brany i organizacji skupiajcych klientw prostytutek, ktre konsultuj si i wsppracuj z rzdem
dla wasnych przyszych korzyci. S
to m.in. Stowarzyszenie Wacicieli
Rozrywki Relaksujcej, Zrzeszenie
Wacicieli Prostytutek w Oknach,

53

 W I AT W O B E C K O B I E T

atake Mczyni/Kobiety Fundacja

Prostytucji (grupa mczyzn regularnie wykorzystujcych kobiety w prostytucji, ktrych szczeglny cel zakada stworzenie zprostytucji i korzystania z usug prostytutek zachowania
bardziej akceptowalnego i bardziej
dyskutowalnego oraz ochron
potrzeb klientw).
Majc do czynienia ze zmniejszajc si liczb holenderskich kobiet
zaangaowanych w prostytucj i rwnoczesnym rosncym daniem coraz
wikszej iloci kobiecych cia i bardziej
egzotycznych typw kobiecej urody
na rynku prostytucji, Holenderski
Narodowy Raport o handlu stanowi, e w przyszoci rozwizaniem
moe by zapewnienie [rynkowi]
prostytutek zpastw spoza UE/EEA,
ktre dobrowolnie wybior prac w
prostytucji. Kobietom tym zostanie
umoliwiony legalny i kontrolowany dostp do holenderskiego rynku.
Skoro prostytucja zostaa zmieniona
w seks-prac, a sutenerzy w ludzi
oferujcych rozrywk, taka rekomendacja przeksztaca handel ywym
towarem w dobrowoln migracj
do seks-pracy. Patrzc w przyszo,
Holandia obiera za cel ubogie kobiety,
ktre staj si lekarstwem na niewystarczajc ofert wolnego rynku
seksualnych usug, skania do handlowania nimi na midzynarodowym
rynku. Prostytucja zostaje w ten sposb znormalizowana jako wybr dla
biedakw.
Legalizacja prostytucji w stanie
Victoria w Australii spowodowaa masow ekspansj seks-brany.
Obok legalizacji prostytucji take
iinne formy seksualnego wykorzystywania takie jak taniec na rurze,
niewolnictwo i obozy, w ktrych
wymusza si dyscyplin, peep shows,
seks na telefon, a take pornografia
rozwiny si w znacznie bardziej
dochodowy sposb ni przed legalizacj. Prostytucja staa si integraln
czci turystyki i booomu na legalne kasyna w Victorii, ktrych etonami mona paci w miejscowych
domach publicznych.
Systemy wspierania przez pastwo
prostytucji istniej w wielu pastwach:
Austrii, Danii, Niemczech, Holandii
iSzwajcarii. Wyglda na to, e europejskie kraje popierajce prostytucj

54


Prawna alternatywa:
penalizacja popytu klientw
Nie istniej adne dowody, e legalizacja prostytucji poprawia
sytuacj kobiet w prostytucji. Niewtpliwie poprawia sytuacj
rzdu, ktry legalizuje prostytucj, i oczywicie seks-biznesu obie
strony ciesz si wzrostem zyskw. Popularnym mitem jest, e
wszystko bdzie dobrze w wiecie prostytucji, kiedy zalegalizuje
izdekryminalizuje si seks-biznes. Jest to sprzeczne zdowodami,
e degradacja i wykorzystywanie kobiet, czynienie im krzywdy,
molestowanie i przemoc wobec nich pozostan nadal w dopuszczalnej przez pastwo prostytucji. Nagle brudne pienidze staj
si czyste! Nielegalne dziaanie staje si legalne! W cigu jednej
nocy sutenerzy przeistaczaj si w prawych biznesmenw i zwyczajnych ludzi parajcych si rozrywk, a mczyni, ktrzy wczeniej nie rozwaali kupowania prostytuujcych si kobiet, myl:
C, jeli to jest legalne, teraz musi by w porzdku.
Legalizujc prostytucj jako seks-prac, rzdy bd miay
ogromny zysk ekonomiczny. W konsekwencji spowoduje to ich
rosnc zaleno od seks-przemysu. Jeli kobiety w prostytucji
uzna si za pracownikw, wtedy rzd moe zrzec si odpowiedzialnoci za tworzenie porzdnych i odpowiednich miejsc pracy
dostpnych dla kobiet
Zamiast porzuca kobiety w seks-biznesie i popiera prostytucj, prawo powinno odrzuci drapienych mczyzn, ktrzy kupuj
kobiety dla seksu. Mczyni, ktrzy korzystaj z usug prostytutek,
dugo byli niewidoczni. Zamiast sankcjonowa prostytucj, rzd
powinien ogranicza popyt przez penalizacj mczyzn, ktrzy
kupuj seks.
Szwecja wycofaa si z legalizacji prostytucji, zakadajc, e bez
mskiego popytu nie bdzie poday ze strony kobiet. Wychodzc
poza ciasne ramy legalizacji, Szwecja uznaa, e prostytucja jest
form mskiej przemocy wobec kobiet idzieci, a kupowanie seksualnych usug jest kryminalizowane. Nierozerwalno prostytucji
ihandlu dostrzega szwedzkie prawo: Prostytucja i handel kobietami
s uwaane za szkodliw praktyk, ktra nie moe i nie powinna by
oddzielana; w celu efektywnej walki z handlem kobietami powinny
zosta zastosowane konkretne kroki przeciwko prostytucji.
Szwedzka Ustawa Rzdowa Przeciwko Przemocy Wobec
Kobiet zakazuje i penalizuje handel seks-usugami (Swedish
Government Offices, 1998). Szwedzka legislacja kryminalizujca
klientw opiera si na polityce, e prostytucja nie jest podanym
socjalnym fenomenem i jest przeszkod do nieustannego rozwoju na drodze do zrwnania kobiet i mczyzn. Co wicej, prawo
przeciw handlowi seksualnymi usugami jest czci szerszej
Ustawy Przeciwko Przemocy Wobec Kobiet, ktra asygnuje rodki
do wspierania rozwoju alternatywy dla kobiet w prostytucji.
Skutki szwedzkiego ustawodawstwa s obiecujce. Zakaz
wobec mczyzn kupujcych prostytuujce si kobiety spotka si
z duym spoecznym poparciem. Kilka bada opinii publicznej,
przeprowadzonych pomidzy 2000 a 2001 rokiem, pokazuje, e
80% Szwedw popiera to prawne rozwizanie.
Spord tych, ktrzy chc zniesienia tego prawa, wikszo
stanowi mczyni zniesienie popiera jedynie 7% kobiet.

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Waniejsze jest to, e kobiety, ktre maj zamiar porzuci prostytucj, wspieraj to prawo. Szwedzkie organizacje pozarzdowe,
ktre pracuj z kobietami w prostytucji, rwnie popieraj to rozwizanie prawne i utrzymanie go, skoro dziki temu wzrosa liczba
kobiet, ktre kontaktuj si z nimi i prosz o pomoc. To konkretne
prawne rozwizanie i fakt, e ludzie wiedz, e bdzie przestrzegane, suy pomoc modym kobietom, ktre s zalene od sutenerw
i strczycieli.
W cigu trzech lat od wprowadzenia tej ustawy zmniejszy si
rozmiar ulicznej prostytucji. Liczba prostytuujcych si kobiet spada o 50%, a 70-80% klientw opucio miejsca publiczne. Co wicej,
przedstawiciele policji twierdz, e nie ma dowodw, by prostytucja
zesza do podziemia lub e prostytucja w seks-klubach, agencjach
towarzyskich czy domach publicznych wzrosa. Policja owiadczya
te, e szwedzkie prawo zakazujce handlu seksualnymi usugami ostudzio handel ywym towarem. Wedug policji, gdyby nie to
prawo, Szwecja, podobnie jak Norwegia i Finlandia, dowiadczyaby wielkiego handlu Rosjankami przez granic. W pnocnych czciach Norwegii i Finlandii sprzedane Rosjanki s przeznaczone
do suenia skandynawskim mczyznom w obozach skadajcych
si z prostytutek.
Grupy zajmujce si prawami kobiet i prawami czowieka powinny zabiera gos, by studiowa i popularyzowa szwedzkie prawo.
Zamiast dawa carte blanche dla absolutnie wykorzystujcego
seks-biznesu, rzd powinien reagowa na msk przemoc i seksualne wykorzystanie kobiet w prostytucji przez prawn penalizacj
korzystania z prostytucji.
Syszelimy zbyt mao o roli seks-przemysu w kreowaniu globalnego rynku seksualnego kobiet i dzieci. Zamiast tego syszymy,
e prostytucja moe by przeksztacona w lepsz prac dla kobiet
poprzez regulacj i/lub legalizacj i stworzenie zwizkw tzw.
seks-pracownikw oraz poprzez akcje zapewniajce prezerwatywy kobietom. Nie zapewnia jednak alternatywy wobec prostytucji.
Syszymy sporo o tym, jak chroni kobiety w prostytucji, a bardzo
mao o tym, jak pomc kobietom z niej wyj.
To niedopuszczalne, e w kilku krajach zwizki zawodowe
zachcay do akceptowania prostytucji jako pracy. Zamiast afirmowa prostytucj jako zawd, zwizki zawodowe mogyby wzi
przykad z Duskiej Konfederacji Zwizkw (LO), ktra w czerwcu
2003 r. zabronia swoim 1,5 milionom czonkom (w caym kraju 5.4
millionom) korzystania z usug prostytutek, kiedy reprezentuj zwizek podczas podry.
Byoby to wielkim krokiem naprzd w akcji przeciwko seksualnemu wykorzystywaniu ze strony rzdw i agencji ONZ, gdyby zakazay swoim dyplomatom, personelowi wojskowemu, policji ONZ
iosobom odpowiedzialnym za rozmowy pokojowe angaowa si
w kontakty z prostytutkami na subie. Niektre agendy ONZ takie
jak Inter-Agency Standing Committee (IASC), ktre cz ponad 15
agend ONZ i midzykomisyjnych agend, uchwalio kodeks zachowania personelu w sytuacjach humanitarnych katastrof. Jedna
zpodstawowych zasad IASC gosi: Seksualne wykorzystywanie
iprzemoc pracownikw organizacji humanitarnych stanowi dobitne przykady zego prowadzenia si i naruszenia kodeksu, i jako
takie s powodami do zwolnienia z pracy. Kolejna istotna zasada
wyjania, e wymiana pienidzy, zatrudnienia, dbr osobistych lub
usug za seks, wczajc w to przysugi lub inne formy upokorzenia,
degradacji czy wykorzystywania, jest zabronione.

122 0 0 6

dziaaj jak magnesy, a w efekcie kocowym jako kanay, poprzez ktre

znaczca liczba kobiet jest sprzedawanych do innych europejskich krajw. Europa moe poszczyci si
znacznie wiksz liczb sprzedanych
kobiet (na kilometr kwadratowy)
ni Ameryka Pnocna. Biorc pod
uwag przepustowo granic, ktr
uatwia umowa z Schengen, nie
jest zaskoczeniem, e wysoka liczba
sprzedanych kobiet wystpuje take
winnych europejskich krajach, ktre
nie zalegalizoway lub dekryminalizoway prostytucji. Mimo e dokadna
liczba sprzedanych kobiet jest trudna do ustalenia, Komisja Europejska
Midzynarodowej Organizacji ds.
Migracji szacuje, e okoo 500 000
kobiet i dzieci jest sprzedawanych
rokrocznie do Europy. Dla porwnania szacuje si, e 45 000-50 000
kobiet i dzieci jest sprzedawanych
rokrocznie do USA.
4. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji zwiksza ukryt,
nielegaln i uliczn prostytucj.

Jednym z celw legalizacji prostytucji jest przeniesienie kobiet do

domw publicznych i klubw, gdzie
byyby bardziej bezpieczne ni gdyby
uprawiay uliczn prostytucj. Jednak
wiele kobiet zajmuje si prostytucj
uliczn, poniewa chce unikn kontroli i wykorzystywania przez sutenerw (przeksztaconych w legalnym
systemie prostytucji w seks-biznesmenw). Inne kobiety nie chc si
rejestrowa lub podlega pod system kontroli zdrowia, wymagany
przez prawo w niektrych krajach,
w ktrych prostytucja jest zalegalizowana. W ten sposb legalizacja
prostytucji moe wanie popchn
niektre kobiety do prostytucji ulicznej. Opowiadajc si przeciw woskiej propozycji legalizacji prostytucji, Esohe Aghatise stawia tez, e
domy publiczne waciwie odzieraj
kobiety z tej odrobiny ochrony, ktr
mog mie na ulicy, ograniczajc
kobiety do zamknitych przestrzeni,
gdzie maj znikome szanse na spotkanie pracownikw socjalnych lub
innych, ktrzy mogli by pomc im
wyj zprostytucji.

55

 W I AT W O B E C K O B I E T

Sposb, w jaki pastwa definiuj status prawny prostytucji,

bdzie mia ogromny wpyw na wysiki, by walczy z handlem
ywym towarem. Przeciwnicy handlu ywym towarem i legislatorzy musz odrzuci prostytucj jako pierwotn przyczyn handlu
ywym towarem i nie pozwoli, aby uciszali ich ci, ktrzy twierdz,
e na forach rzdowych i pozarzdowych powinnimy mwi jedynie o handlu ywym towarem, a nie o prostytucji. Wielu rzdowych
ipozarzdowych przedstawicieli skapitulowao przed tak presj.
Wreszcie zamiast podnosi ekonomiczne zalety seks-biznesu
przez opodatkowanie go, rzdy powinny zaj aktywa seks-brany
i potem uy tych rodkw, aby stworzy prawdziw alternatyw
kobietom w prostytucji. Sposoby zapobiegania prostytucji i handlowi ywym towarem, ciganie handlarzy, nagabywaczy (rekrutujcych), sutenerw i klientw tak dugo bd nieadekwatne, dopki
rzdy nie zainwestuj w przyszo prostytuujcych si kobiet,
zapewniajc ekonomiczne rodki, ktre sprawi, e kobiety poprawi swoje ycie.

W Holandii kobiety trudnice si

prostytucj podkrelaj, e legalizacja lub dekryminalizacja seks-brany
wcale nie uwalnia od stygmatu prostytucji. Poniewa musz si zarejestrowa i trac anonimowo, kobiety
staj si bardziej naraone na stygmatyzacj jako dziwki, ita tosamo poda za nimi wszdzie. W ten
sposb wikszo kobiet wprostytucji
dalej dziaa nielegalnie i w podziemiu.
Niektrzy czonkowie Parlamentu,
ktrzy na pocztku popierali legalizacj domw publicznych, sdzc, e
wyzwoli ona kobiety, widz teraz, e
legalizacja w ostatecznoci zwikszya
przemoc wobec kobiet.
Nadkomisarz Nancy Pollock,
jedna z najwyszej rangi policjantek
w Szkocji, organizowaa w 1998 r.
w Glasgow grupy ulicznych zwizkw dla kobiet w prostytucji. Pollock
twierdzi, e legalizacja lub dekryminalizacja jest po prostu wrzuceniem
kobiet do czego, co jest najbardziej poniajc prac na wiecie.
Odpierajc argumenty, e legalizacja
prostytucji zapewni bezpieczniejsze
miejsca kobietom, Pollock zauwaa,
e kobiety w prostytucji, pracujce
np. w saunach, maj nawet mniejsz
kontrol nad tym, jakie usugi bd
wiadczy. Na ulicy niewiele kobiet
zgodzi si na seks analny i niewiele
zgodzi si na seks bez prezerwatywy.
Ale w saunach waciciele, ktrzy
naturalnie nie chc, by klienci odeszli zawiedzeni, decyduj, co kobieta
bdzie robi, i bardzo czsto jest to

56


Na Filipinach 96%
przepytywanych kobiet
wypowiedziao si przeciw
legalizacji prostytucji. 56%
obywatelek z Rosji i krajw
byego ZSRR stwierdzio, e
prostytucja nie powinna zosta
zalegalizowana, 44% nie
byo pewnych lub nie miao
zdania; 85% przepytanych
amerykaskich kobiet
wprostytucji owiadczyo,
e prostytucja nie powinna
by legalna. WWenezueli
50% opowiadao si przeciw
legalizacji, 29% uwaao, e
legalizacja chroniaby kobiety,
a 21% nie odpowiedziao na
pytanie.

seks analny, seks oralny lub stosunek

bez prezerwatywy.
Argument, e legalizacja powinna
wypleni element kryminalny z seksprzemysu poprzez konkretne rozwizanie prawne dla tego przemysu,
jest cakowicie chybiony. WAustralii
prawdziwy wzrost prostytucji mia
miejsce w nielegalnym sektorze wasnie od momentu legalizacji. W cigu
12 miesicy (w latach 1998-1999)
w stanie Victoria potroia si liczba domw publicznych bez licencji i nadal dziaaj one bezkarnie.
WNowej Poudniowej Walii, gdzie
domy publiczne zostay dekryminalizowane w 1995 r., liczba domw
publicznych w Sydney potroia si do
400-500 w 1999 r., w tym olbrzymia
wikszo nie posiada licencji do prowadzenia rozrywki lub funkcjonowania. W odpowiedzi na rozszerzajc
si korupcj w policji, kontrola nielegalnej prostytucji zostaa przeniesiona
z policyjnej jurysdykcji i umiejscowiona pod kontrol lokalnych rad
wadz miasta i regulatorw. Niestety,
miejscowe wadze nie maj rodkw
na dochodzenia w sprawie nielegalnie
dziaajcych domw publicznych.
5. Legalizacja/dekryminalizacja
seks-przemysu zwiksza dziecic
prostytucj.

Kolejnym argumentem za legalizacj prostytucji w Holandii byo, e

zakoczy ona dziecic prostytucj.
Jednak dziecica prostytucja wzrosa
dramatycznie w latach 90. Majca
siedzib w Amsterdamie Organizacja
Praw Dziecka szacuje, e liczba dzieci w prostytucji wzrosa o ponad
300% w latach 1996-2001 z 4000
dzieci w 1996 r. do 15 000 dzieci
w 2001 r. Child Right szacuje, e
przynajmniej 5000 z tych dzieci pracujcych w holenderskiej prostytucji
zostao sprzedanych z innych krajw,
z ktrych ogromn cz stanowi
dziewczynki z Nigerii.
Dziecica prostytucja wzrosa gwatownie w stanie Victoria
w porwnaniu z innymi stanami
Australii, gdzie prostytucja nie zostaa zalegalizowana. Spord wszystkich stanw i regionw Australii
najwyszy odsetek liczby zgaszanych wypadkw dziecicej prosty-

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Sytuacja po penalizacji
klientw w Szwecji
Wedug raportu Krajowego Departamentu
Wydziau ledczego Szwedzkiej Policji z 2002 r.
Szwedzki Krajowy Raport o handlu ywym towarem mwi:
W cigu ostatnich lat wielokrotnie dao si zauway pozytywne
rezultaty ustawy odnoszcej si do kupna seksualnych usug.
Kilka kobiet podczas przesucha powiedziao, e sutenerzy
ihandlarze, z ktrymi si kontaktoway, nie uwaao Szwecji za
dobry rynek zbytu dla tego rodzaju usug. Kobiety musiay by
eskortowane do kupcw, a pniej nie miay zbyt wielu klientw,
ktrych miayby w domach publicznych czy gdyby uprawiay
uliczn prostytucj. W takiej sytuacji sutenerzy i handlarze nie
zarabiali pienidzy wystarczajco szybko.
Kupujcy usugi prostytutek boj si, e zostan zdemaskowani.
Odbywa si to wic z du dyskrecj. By prowadzi dziaalno,
trzeba mie do dyspozycji np. kilka mieszka. Potrzeba kilku
miejsc zostaa potwierdzona niemal we wszystkich wstpnych
ledztwach prowadzonych w 2002 r.
Niektre kobiety owiadczyy rwnie, e kraje takie jak Niemcy,
Dania, Holandia czy Hiszpania okazay si bardziej atrakcyjne
dla handlarzy ywym towarem i sutenerw.
Okazao si, e Szwecja nie jest dobrym rynkiem do sprzeday
kobiet. Zatrzymani kryminalii skaryli si, e kupujcy bali si
i zwracali uwag na fakt, e aby takie czynnoci przynosiy zyski,
musz by lepiej zorganizowane. Policja z krajw nadbatyckich
kilkakrotnie informowaa, e przestpcy w ich rodzimych krajach
nie uwaaj Szwecji za dobry rynek dla handlu ywym towarem.
W raporcie policyjnym NCID brak jest informacji o cakowitej
liczbie ofiar sprzedanych do Szwecji. Raport stwierdza, e nie
ma takich dostpnych danych wskazujcych na to, eby handel
ywym towarem do Szwecji wzrs. Ale nie ma rwnie adnych
informacji wiadczcych, e handel ywym towarem zmala.

tucji pochodzi wanie z Victorii. y bardzo niewiele, by je chroni, nieWroku 1998 w badaniach prze- wane czy organizacje byy legalne
prowadzonych przez ECPAT (End czy nie. Jedna z kobiet powiedziaa:
Child Prostitution and Trafficking Jedyni, ktrych chroni, to klienci.
Stop Dzicicej Prostytucji i Handlu
W jednym z tych bada przeproywym Towarem) dla Australijskiego wadzono wywiady z 146 ofiarami
Oglnokrajowego Orodka ds. handlu ywym towarem z piciu
Dziecicej Prostytucji znalazy si krajw. Spord kobiet biorcych
dowody na wzrost komercyjnego udzia w badaniu 80% dowiadczywykorzystania dzieci.
o przemocy fizycznej od sutenerw i klientw, znosio te podobne
6. Legalizacja/dekryminalizacja
(i powaniejsze) skutki zdrowotne
zwizane z przemoc i seksualnym
prostytucji nie chroni kobiet
wykorzystywaniem. Bez znaczenia
wprostytucji.
pozostaje tu, czy kobiety zostay
W dwch pracach, w ktrych prze- sprzedane do midzynarodowej czy
prowadzono wywiady z 186 ofiarami lokalnej prostytucji.
komercyjnej seksualnej eksploatacji,
Kolejne badania nad kobietami
kobiety stale podkrelay, e organi- sprzedanymi do prostytucji w USA
zacje zajmujce si prostytucj czyni- potwierdziy poprzednie wnioski.

122 0 0 6

Kobiety, ktre twierdziy, e seks przemys da im pewn ochron, zastrzegay,

e opiekun nigdy nie by razem znimi w pokoju. Jedna z badanych kobiet
owiadczya wyranie: Kierowca robi
za ochroniarza, powinna do niego
zadzwoni, kiedy wchodzisz do rodka,
by potwierdzi, e wszystko jest wporzdku. Ale on nie stoi pod drzwiami,
kiedy ty jeste w rodku, wic wszystko
moe si zdarzy.
Domy publiczne, nawet jeli maj
kamery bezpieczestwa, to i tak rol
takiego zabezpieczenia jest ochrona
klientw i domw publicznych, a nie
kobiet (w jednym z domw publicznych zaoono kamery po mierci
klienta). Ochrona kobiet przed przemoc jest spraw drugorzdn lub
wogle nie jest brana pod uwag.
7. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji zwiksza potrzeb
prostytucji. Zachca mczyzn
do kupowania kobiet dla
seksu wszerszych i bardziej
dopuszczalnych granicach
wmiejscach akceptowanych
przezspoeczestwo.

Jednym ze skutkw legalizacji

prostytucji w krajach, ktre dekryminalizoway seks-przemys, jest to,
e wielu mczyzn, ktrzy wczeniej
nie ryzykowali, by kupowa kobiety
i paci im za seks, teraz postrzegaj prostytucj jako akceptowan.
Kiedy znikaj bariery prawne, znikaj
take bariery spoeczne i etyczne
i traktuje si kobiety jak seksualny
towar. Legalizacja prostytucji wysya wiadomo do nowego pokolenia
mczyzn i chopcw, e kobiety s
seksualnymi towarami/przedmiotami wielokrotnego uycia, a prostytucja to nieszkodliwa zabawa.
Skoro mczyni maj nadmiar
usug seksualnych oferowanych im
przez prostytucje, kobiety musz
rywalizowa poprzez wykonywanie
seksu analnego, seks bez prezerwatyw,
niewolnictwo i dominacj, a take
inn aktywno dan przez klienta.
Kiedy prostytucja jest legalna, take
kobieca podno jest towarem do
sprzedania. Niektrzy klienci uwaaj, e cia jest podniecajca i daj
kobiecego mleka w trakcie seksualnych spotka z ciarn kobiet.

57

 W I AT W O B E C K O B I E T

W stanie Victoria w Australii

powstay specjalistyczne domy
publiczne dla niepenosprawnych
mczyzn. Stan zatrudnia opiekunw (gwnie kobiety), ktre musz
zabra tych mczyzn do domw
publicznych, jeli ci maj takie yczenie, i dosownie uatwi im spenienie fizycznego aktu seksualnego.
Reklamy i plakaty oferujce kobiety
jako obiekty do seksualnego uytku
znajduj si na autostradach stanu
Victoria. Biznesmenw zachca si,
by organizowali spotkania firmowe
w klubach, ktrych waciciel serwuje nagie kobiety na st podczas
przerwy na herbat lub podczas lunchu. Waciciel domu publicznego
w Melbourne owiadczy, e wikszo jego klientw to wyksztaceni,
specjalici, ktrzy odwiedzaj klub
w czasie dnia, a pniej wracaj do
domw i do swoich rodzin. Kobiety
pozostajce w zwizkach zmczyznami czsto
dowiaduj si,

58


e ich mczyni odwiedzaj domy

publiczne lub seks-kluby.
8. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie poprawia stanu
zdrowia kobiet.

Legalizacja systemu prostytucji

wymaga bada kontrolnych i certyfikatw, ale tylko od kobiet, a nie od
ich mskich klientw. Badania zdrowia lub testy dla kobiet, ale nie dla
mczyzn, nie maj sensu z punktu
widzenia zdrowia publicznego, poniewa monitorowanie prostytuujcych
si kobiet nie chroni ich przed HIV/
AIDS lub chorobami wenerycznymi. Nie chodzi o to, e obie strony
zarwno kobiety w prostytucji, jak
i mscy klienci powinny si bada.
To po prostu pokazuje podwjne
standardy polityki, ktra
sugeruje: Bdziemy

mieli bezpieczniejszy seks i kontrol HIV/AIDS, jeli bdziemy bada

kobiety w uregulowanym systemie
lub dekryminalizowanym systemie
prostytucji. Mscy klienci mog
przecie przenie choroby na kobiety,
ktre kupuj.
Uwaa si, e legalizacja domw
publicznych i innych kontrolowanych prostytucyjnych organizacji
chroni kobiety przez obowizkow polityk uywania prezerwatyw.
Wjednym zbada 47% kobiet uprawiajcych prostytucj w USA owiadczyo, e mczyni oczekuj seksu
bez prezerwatywy; 73% stwierdzio, e mczyni zaoferowali zapaci wicej za seks bez prezerwatywy, a45% owiadczyo, e mczyni stali si agresywni, jeli nalegay
na uycie prezerwatywy. Mimo e
seks-przemys ma zasady wymagajce uycia prezerwatywy, mczyni
usiuj odby stosunek bez niej. Jedna
z kobiet owiadczya, e zakadanie prezerwatywy wsaunie podlega negocjacjom midzy stronami na
boku. Wikszo facetw oczekuje
laski bez uycia prezerwatywy.
W rzeczywistoci przestrzeganie polityki uywania prezerwatywy
pozostawiono indywidualnym kobietom w prostytucji, a perspektywa
dodatkowych pienidzy jest sta
presj. Jedna z kobiet stwierdzia:
Byabym jedn z tych kamczuch,
gdybym powiedziaa Jasne, ja zawsze
uywam prezerwatywy. Gdy w gr
wchodz ekstra pienidze, prezerwatywa wylatuje przez okno. Szukam
dodatkowych pienidzy.
Wiele czynnikw skania kobiety do nieuywania prezerwatyw:
potrzeba zarobienia pienidzy,
mniejsza atrakcyjno starszej
prostytutki dla mczyzny, konkurencja z miejscami, ktre
nie wymagaj uycia prezerwatywy, presja wywierana
przez sutenerw na kobiety, by uprawiay seks bez
prezerwatywy, by dosta
wicej pienidzy, pienidze potrzebne na narkotyki lub opacenie sutenera
oraz generalny brak kontroli,
ktre kobiety prostytuujce
si maj nad swoimi ciaami
w miejscach pracy.

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Polityka bezpieczestwa wdomach publicznych nie chroni kobiet

przed czynieniem im krzywdy.
Wdomach publicznych, ktre teoretycznie kontroloway klientw
izatrudniay ochroniarzy, kobiety twierdziy, e byy ranione przez
klientw i czasem przez wacicieli
domw publicznych lub ich przyjaci. Jeli nawet kto natychmiast
reagowa na agresj klienta, kobiety
yy w atmosferze strachu. Chocia
60% kobiet owiadczyo, e udao si
zapobiec przemocy ze strony klientw, poowa z tych kobiet odpowiedziaa, e i tak mog zosta zabite
przez ktrego ze swoich klientw.
9. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie wzmacnia wyboru
kobiet.

Wikszo kobiet w prostytucji

nie uczynia racjonalnego wyboru, by
wej w prostytucj, nie wybray jej
spord wielu innych moliwoci. Nie
usiady przecie pewnego dnia inie
zdecydoway, e chc zosta prostytutkami. Nie miay innych realnych
moliwoci, takich jak: medycyna,
prawo, opieka czy polityka. Wrcz
przeciwnie: ich moliwoci zamykay si w granicach wyznaczanych
przez pytania, jak maj wyywi siebie i swoje dzieci. Taki wybr lepiej
nazwa strategi przetrwania.
Kobieta nie tyle zwraca si ku prostytucji, ile raczej zmaga si z ekstremalnie ograniczonymi opcjami, ktre
s dla niej dostpne. Jej ulego wynika z tego, e musi dostosowa si do
nierwnych warunkw, narzuconych
przez klienta, ktry paci jej za to, by
zrobia wszystko, czego on chce.
Wikszo kobiet pytanych w badaniu Raymonda twierdzia, e decyzja
o wkroczeniu w wiat seks-biznesu moe by dyskutowana jedynie
wkontekcie braku innych moliwoci. Wiele z nich opisuje prostytucj jako ostatni opcj, umoliwiajc
im zaspokojenie potrzeb bytowych.
Wjednej z ankiet 67% badanych
zgrupy urzdnikw przestrzegajcych
prawa wyrazio opini, e kobiety nie
weszy w prostytucj dobrowolnie.
Podobnie 72% pracownikw socjalnych nie sdzio, by kobiety dobrowolnie wkroczyy do seks-przemysu.

122 0 0 6

Rnica midzy zmuszaniem adobrowoln prostytucj jest dokadnie

tym, co promuje seks-biznes, poniewa zapewnia mu wiksz legaln
ochron i stabilno rynku prostytucji, sutenerstwa i domw publicznych. Jeli kobiety bd chciay wnie
oskarenie przeciwko sutenerom
istrczycielom, to na nie spadnie ciar udowodnienia, e zostay zmuszone. Jak zmarginalizowane kobiety
kiedykolwiek bd w stanie udowodni przymus? Jeli prostytuujca si
kobieta musi udowodni, e uyto
siy, by j zwerbowa, lub uywano
jej w trakcie pracy, niewiele kobiet
bdzie miao prawne rodki i niewielu
sprawcw bdzie sdzonych.
Kobiety w prostytucji musz
nieustannie kama o swoim yciu,
swoich ciaach i swoich seksualnych
potrzebach. Kamstwo jest czci ich
pracy, kiedy klient pyta: Podobalo ci
si to? Szczeglne oddziaywanie
prostytucji jest zbudowane na kamstwie, e kobieta to lubi. Kobiety,
ktrym udao si wyj z prostytucji,
mwiy, e wiele lat upyno, zanim
uwiadomiy sobie, e prostytucja
nie bya wolnym wyborem, poniewa wypierajc si wasnej godnoci,
musiay zaprze si samych siebie.
Nie ma wtpliwoci, e niewielka
liczba kobiet mwi, e wybray prostytucj wiadomie, zwaszcza wpublicznym kontekcie chru gosw
seks-brany. W ten sam sposb niektrzy wybieraj niebezpieczne narkotyki, takie jak amfetamina. Jednak
nawet jeli niektrzy decyduj si na
zaywanie niebezpiecznych narkotykw, dalej uwaamy to za szkodliwe
dla nich i wikszo ludzi nie oczekuje legalizacji amfetaminy. W tej
sytuacji przyzwolenie na rzdzenie
si wasnymi normami jest krzywd
wyrzdzan takiej osobie.
W roku 1998 raport Midzynaro
dowej Organizacji Pracy (ILO) sugerowa, eby traktowa seks-przemys
jak penoprawny sektor gospodarki,
jednak dalej pisano w nim, e prostytucja jest jedn z tych form pracy,
ktre najbardziej alienuj pracownika;
badania [w czterech krajach] pokazuj,
e kobiety pracoway z cikim sercem, czuy si zmuszane lub miay
poczucie winy i miay negatywn
tosamo. Znaczca liczba kobiet

twierdzia, e porzuciyby seks-prac

(sic!) gdyby mogy.
Kiedy kobieta pozostaje w zwizku, w ktrym jest przemoc, z partnerem, ktry j maltretuje (nawet
jeli kobieta tumaczy jego zachowanie), ludzie wiadomi rozumiej
dzi, e wybory takiej kobiety nie
s dobrowolne. Dostrzegaj zoono jej pooenia. Podobnie kobiety w prostytucji mog zaprzecza,
e dowiadczaj przemocy. jeli nie
stworzy si im alternatywy.
10. Kobiety w systemie prostytucji
nie chc, by seks-przemys
zosta zalegalizowany lub
dekryminalizowany.

W piciu krajach w badaniach nad

handlem seksem wikszo sprzedanych i prostytuujcych si kobiet
przepytywanych na Filipinach, wWenezueli i USA zdecydownaie wyraao swoj opini, e prostytucja nie
powinna by legalizowana i prawnie
uwaana za zawd. Kobiety ostrzegay, e legalizacja stworzy wiksze
ryzyko i szkod dla kobiet ze strony
ju i tak agresywnych klientw isutenerw. Jedna z kobiet powiedziaa:
Nie ma mowy. To nie jest zawd. To
ponienie i przemoc ze strony mczyzn. adna z kobiet, z ktrymi
rozmawialimy, nie chciaa, by jej
dzieci, rodzina czy przyjaciele musieli zarabia przez wstpienie do seksbrany. Kolejna kobieta owiadczya:
Prostytucja pozbawia mnie mojego
ycia, mojego zdrowia, wszystkiego.

Janice G. Raymond

jestemerytowan profesork Womens

Studies and Medical Ethics na
Uniwersytecie Massachusetts w Amherst.
Jest wspdyrektork Coalition Against
Trafficking in Women. Prof. Raymond
napisaa pi ksiek, w tym Women as
Wombs: Reproductive Freedom and the
Battle Over Womens Bodies (1994).
Tumaczenie: Anna Sawiska

Tekst w wersji oryginalnej zprzypisami

ibibliografi na stronie www.cpk.pl
Contact Address:
jraymond@wost.umass.edu

59

 W I AT W O B E C K O B I E T

seksualno,

przemoc iprawa

Raport Amnesty International

Przemoc seksualna
to najstarszy, a przy
tym najskuteczniejszy
sposb kontroli
zachowania kobiety.
Jej czysto ma
chroni dziedziczenie
mienia wmskiej
linii, utrzyma
presti rodziny
ispoeczestwa.
wtym celu wiele
spoecznoci stosuje
wobec kobiet restrykcje
wpostaci obowizku
noszenia okrelonego
stroju, ograniczenia
wolnoci poruszania
si, zakazu kontaktw
zmczyznami nie
bdcymi czonkami
najbliszej rodziny.
Kobiety, ktre nie
przestrzegaj tych
norm, s zwykle
brutalnie karane.

60


W lipcu 2001 roku walgierskim

miecie Hassi imam Messaoud

oskary o uprawianie prostytucji
niezamne kobiety mieszkajce na tym terenie. Noc okoo
trzystu mczyzn zaatakowao
czterdzieci samotnych kobiet,
z ktrych wiele przeprowadzio si do tego bogatego wrop naftow regionu po nieudanych maestwach iznalazo
prac wcharakterze pomocy
domowych u bogatszych rodzin.
Napastnicy spldrowali ich domy.
Ofiary zeznay, e pocito im
twarze, przypalano lub raniono
noem. Prawie wszystkie mwiy, e byy napastowane seksualnie, niektre zostay zgwacone,
aprzynajmniej trzy stay si ofia-

rami gwatw zbiorowych. Imam

zaprzeczy, jakoby podega do
przemocy. Po tych incydentach
zatrzymano okoo czterdziestu
mczyzn, ktrych oskarono midzy innymi o kradzie,
gwat inapad. wczerwcu 2002
roku sd uniewinni dziesiciu
z nich, a reszcie wymierzy kary
do trzech lat wizienia za udzia
wnielegalnych zgromadzeniach
ikradziee.
Sprawa ta jest przykadem
obaw, jakie budz wspoeczestwie niezalene kobiety, faszywego pogldu, e kobiety, ktre
osigny pewien stopie niezalenoci finansowej, s seksualnie wyzwolone, a take atwoci,
zjak te obawy mog przero-

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

dzi si wgwatowny wybuch agresji.

Tymczasem kada istota ludzka ma
prawo do integralnoci fizycznej
iumysowej. To podstawowe prawo
czowieka, zagwarantowane przez
prawo midzynarodowe wynikajce z Powszechnej Deklaracji Praw
Czowieka, zakada, e kobiety
idziewczta maj prawo do kontroli nad wasnym ciaem. Jednak wolno kobiety do korzystania ztego
prawa czsto okazuje si ograniczona przez przemoc igrob przemocy, jakich dopuszcza si pastwo,
spoeczestwo iosoby prywatne.
Standardy praw czowieka zabraniaj jakiejkolwiek formy przemocy
wobec kobiet, czy to fizycznej, czy
psychicznej, czy te seksualnej. Kiedy
kobieta jest bita, wykorzystywana seksualnie czy zmuszana do aborcji, sterylizacji bd poddania si testowi
dziewictwa, narusza si jej prawo do
integralnoci fizycznej ipsychicznej.
Kontrola zachowania kobiety

Kontrola seksualnoci kobiety jest

gwnym sposobem na utrzymanie
jej podrzdnoci. Okaleczanie eskich narzdw pciowych (FGM
female genital mutilation) jest ekstremalnym przejawem przemocy, ktr
stosuje si, aby ograniczy ekspresj
seksualn kobiety. Inne przykady to
kontrola ycia seksualnego, wyboru
partnera iposiadania potomstwa.
W wielu spoeczestwach kobiety idziewczta nie mog decydowa,
za kogo wyjd za m. Przymusowe
maestwa s bardzo powszechn
praktyk, cho midzynarodowe przepisy praw czowieka mwi, i kada
kobieta ma prawo do maestwa za
obopln zgod. Rwnie maestwa
we wczesnym wieku wci s zwyczajem wniektrych krajach, mimo e
naruszaj ratyfikowan przez praktycznie wszystkie pastwa Konwencj
o prawach dziecka, poniewa dziewczynki nie s wstanie wyrazi swojej
zgody ze znajomoci rzeczy odnonie stosunkw seksualnych.
W Afganistanie zmuszanie
dziewczynek imodych kobiet do
maestwa to bardzo powszechna praktyka. Chocia wedug prawa

122 0 0 6

afgaskiego maestwo przymusowe iwe wczesnym wieku to przestpstwa, generalnie spoeczestwo

iwymiar sprawiedliwoci nie traktuj ich wten sposb. Przykadem
moe by sprawa 8-letniej dziewczynki, ktrej babcia wniosa pozew
przeciwko 48-letniemu mczynie,
ktrego jej wnuczka zostaa zmuszona polubi. Mimo e prawo
afgaskie okrela minimalny wiek
zawarcia maestwa jako 16 lat, sd
odmwi dziaa. Jeli dziewczynka
lub kobieta afgaska sprzeciwia si
takiemu maestwu, naraa si, e
zostanie ukarana tak, jakby popenia przestpstwo. w2003 roku
Amnesty International rozmawiaa
wwizieniu z wieloma dziewcztami imodymi kobietami, ktrych
rodziny naciskay policj isdy, aby
je uwiziono z powodu odmowy
zawarcia zaaranowanego maestwa. Wwikszoci przypadkw
podstawa prawna wyroku nie bya
jasna. Wjednym z badanych przez
organizacj przypadkw 14-letnia
dziewczynka, zmuszona przez swoj
rodzin do lubu, kiedy miaa 13 lat,
zostaa skazana na 3 lata wizienia za opuszczenie ma, ktry j

le traktowa. Ucieczka z domu to

wAfganistanie przestpstwo.
W wielu czciach wiata kobiety,
ktrych moliwo wyboru sprowadza si praktycznie do uycia swojej
seksualnoci, aby przey, naraone
si na niebezpieczestwo pogwacenia praw czowieka. WChinach,
gdzie prostytucja jest nielegalna,
Amnesty International udokumentowaa powszechne naduycia policji wobec migrujcych ze wsi do
miast kobiet oskaronych o jej uprawianie. Policja zatrzymuje itorturuje te kobiety, wymuszajc ujawnienie
nazwisk domniemanych klientw,
aby mc ich pniej szantaowa.
Wiele z rzekomych prostytutek
iich rzekomych klientw zmaro
waresztach, wiele popenio samobjstwo krtko po wyjciu na wolno. Te praktyki s tak powszechne,
e stay si wanym rdem dochodw wielu funkcjonariuszy policji.
Pomimo zwizanego z otwartym
mwieniem o seksie iseksualnoci
tabu, z ktrym zmagaj si wswojej
walce dziaacze na rzecz praw kobiet,
seks iseksualno s bardzo upolitycznione. Ciao kobiety czsto suy
jako symbol wbataliach politycznych.

61

 W I AT W O B E C K O B I E T

Prawo do decydowaniu
oswojej seksualnoci
Prawa czowieka zawieraj prawo kobiety do sprawowania
kontroli nad kwestiami zwizanymi z jej seksualnoci, cznie
z jej zdrowiem seksualnym ireprodukcyjnym, idecydowania
otych kwestiach wsposb swobodny iodpowiedzialny, wolny
od przymusu, dyskryminacji iprzemocy. Oparte na rwnoci
relacje midzy kobiet imczyzn, odnonie stosunkw seksualnych ireprodukcji, wraz z penym poszanowaniem integralnoci osoby, wymagaj wzajemnego szacunku, oboplnej zgody
iwoli wzicia na siebie wsplnej odpowiedzialnoci za zachowania seksualne iich konsekwencje.
96 Pekiskiej platformy dziaania, porozumienia midzyrzdowego
osignitego na IV wiatowej Konferencji ONZ ds. Kobiet

Chocia spoeczestwo prbuje kontrolowa rwnie seksualno mczyzny, reakcje spoeczne s szczeglnie zajade igwatowne, kiedy chodzi
o regulowanie seksualnoci kobiety.
Kobiety, ktre uprawiaj seks
zkobietami iidentyfikuj si (lub
nie) jako lesbijki, staj si obiektem
narusze praw czowieka. Zdarza
si, e s one zmuszane do poddania si leczeniu lub zamykane
wdomach przez rodziny, ktre usiuj wyleczy je z ich skonnoci
iorientacji seksualnej. Wedug jednej z indyjskich organizacji pozarzdowych, psychiatrzy aplikuj im
silne lekarstwa po zdiagnozowaniu
homoseksualizmu, inne natomiast
poddaje si terapii zniechcajcej.
Kobiety, ktre kwestionuj obowizujce wspoeczestwie normy
seksualnoci, mogby karane rwnie przez pastwo. Midzynarodowa
Komisja Praw Czowieka Gejw
iLesbijek (IGLHRC) poinformowaa, e pewna ekipa filmowa, ktra
pracowaa nad serialem telewizyjnym
na temat seksualnoci, sponsorowana
przez boliwijsk organizacj lesbijek
Mujeres Creando, zostaa zaatakowana przez policj wLa Paz wsierpniu
2002 roku. Aktorzy, personel techniczny iaktywistki, biorcy udzia
wprojekcie, zostali pobici iskopani.
Policja uya gazu zawicego, aby
rozpdzi gapiw. Dwunastu czon-

62


kw ekipy zostao zatrzymanych

ioskaronych o czyny lubiene iobsceniczne przedstawienie. Po tym
incydencie wadze zezwoliy jednak
na kontynuowanie zdj.
Stygmatyzacja ubiorem

Jednym ze sposobw kontroli wolnoci kobiet jest nakadanie na nie cisego obowizku noszenia okrelonego
stroju. Wniektrych krajach wymierza si surowe, nieludzkie iponiajce
kary kobietom, ktre go nie przestrzegaj. Wkrajach takich jak Iran
czy Arabia Saudyjska istnieje specjalna pastwowa policja religijna, ktra
pilnuje, aby wymg ten by speniany.
Winnych grupy zbrojne demonstruj
sw wadz, ustalajc, jaki strj jest
odpowiedni. Na przykad wKolumbii grupy zbrojne zabroniy kobietom ubiera si wstroje odsaniajce
brzuch, a wIndiach siy zbrojne opozycji sikhijskiej wPendabie usioway
zmusi kobiety do przywdziewania
shalwar kameez lub tradycyjnej tuniki (zamiast sari lub dinsw), ktre
uznay za strj sikhijski. Po drugiej
stronie granicy, wPakistanie, grupy
islamskie uwaaj, e jest to strj
islamski. Wrzeczywistoci shalwar
kameez, noszony obecnie przez wiele
kobiet wcaej Azji Poudniowej, dawniej nosiy kobiety wpewnych regionach Pakistanu iIndii bez wzgldu na
wyznanie.

Na konferencji zorganizowanej
w2002 roku przez Women Living
Under Muslim Laws wiele kobiet
zrnych krajw Afryki iAzji skaryo si na rosnc popularno tradycyjnych nakry gowy, ktre coraz
czciej byy zmuszane nosi. Jak
twierdziy, cho takie chustki nie byy
tradycyjne wich spoeczestwach,
miay obowizek zakada je z powodu coraz wikszego wpywu ruchw
regresywnych na instytucje religijne
ipastwowe. Natomiast winnych
pastwach, ktrych rzdy narzucaj
brutalnie laicyzm jako oznak nowoczesnoci, kobiety nie mog nosi
ani strojw tradycyjnych, ani nowoczeniejszych symboli przynalenoci politycznej ireligijnej. Tak byo
na przykad wTurcji, gdzie kobiety
zgrup islamskich dochodziy swego
prawa do nakrywania gowy.
Bardzo powszechny jest pogld,
jakoby kobieta prowokowaa sytuacje przemocy seksualnej swoim
stylem ubierania. Na przykad
w2003 roku rzd Tanzanii zabroni urzdniczkom noszenia wpracy
spdniczek mini iobcisych strojw.
Politycy Dar es Salaam twierdzili,
e wten sposb mona zahamowa
rozprzestrzenianie si AIDS.
Gubernator malezyjskiego stanu
Kelantan, Nik Aziz Nik Mat, lider
opozycyjnej partii islamskiej, stwierdzi we wrzeniu 2003 roku, e
nawet kobiety, ktre ubieraj si
skromnie, mog budzi podanie
wmczyznach, jeli maluj sobie
usta czy perfumuj si. Wczeniej,
przy innej okazji, polityk skrytykowa kobiety, ktre nosz odwane
stroje, twierdzc, e kiedy ubieraj
si wten sposb, zapraszaj mczyzn, eby je gwacili lub wykorzystywali seksualnie.
Znajomi, przemys, reklama imedia zachcaj kobiety idziewczta
do noszenia ubra modnych isexy,
ale jednoczenie, gdy ulegaj one tej
presji, czyni si je odpowiedzialnymi
za przemoc, ktrej ofiar mog si
sta, jeli si ubior wprowokujcy
sposb. Czasami to wanie rodki masowego przekazu sprawiaj, e
przemoc wobec kobiet jest nie tylko

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

akceptowana, ale nawet postrzegana

jako zachowanie atrakcyjne seksualnie. Przykadem moe by refren
pewnej popularnej piosenki brazylijskiej, wktrym prosi si kobiet, aby
taczya prowokujco (Vai glamorosa):
Se te bota maluquinha
Um tapinha eu vou te dar porque
Di, um tapinha no doi,
um tapinha no doi.
Jeli troch zwariujesz,
Dam ci maego klapsa, poniewa
Boli, jeden may klaps nie boli,
jeden may klaps nie boli.
Naduycia o charakterze seksualnym

Znaczna cz przypadkw przemocy wobec kobiet to naduycia o

charakterze seksualnym. WStanach
Zjednoczonych szacuje si, e co
trzecia kobieta bdzie wcigu swojego ycia ofiar napaci na tle seksualnym.
Gwat, ktry powanie zagraa nietykalnoci cielesnej kobiety imoe stanowi form tortur,
jest powszechny na caym wiecie.
Jednak odnotowuje si duo mniej
przypadkw gwatw ni zdarza si
wrzeczywistoci, czego przyczyn jest pitno, jakie pozostawia na
ofierze, a jeszcze mniej si karze.
Wkraju, gdzie notuje si szczeglnie duo gwatw, Republice
Poudniowej Afryki, policja szacuje,
e zgaszany jest zaledwie jeden z 35
popenionych gwatw. We Francji
z 25tysicy gwatw popenianych
kadego roku tylko 8 tysicy zostaje
zgoszonych na policj.
Wiele kobiet uwaa, e nie ma
prawa odmwi stosunkw seksualnych swoimi mom. Wniektrych
krajach przepisy prawne dotyczce
gwatu nie wspominaj o gwacie
maeskim, wic zakada si, e
wychodzc za m, kobieta daje swoj
nieustajc zgod na wspycie. Na
przykad art.375 Kodeksu karnego
Indii mwi, e stosunki seksualne
mczyzny z jego on, jeli ma ona
powyej 15 lat, nie s gwatem.
W ostatnich latach gwat stanowi rodzaj metody prowadzenia

122 0 0 6

chopw indiaskich rozpoczynay si gwatami kobiet idziewczt.

WAlgierii wlatach 90. setki kobiet
zostao uprowadzonych izgwaconych przez czonkw grup zbrojnych; niektre zabito wniewoli,
inne natomiast zdoay uciec lub
zostay pniej uwolnione. Podczas
ostatnich konfliktw etnicznych na
Bakanach iwAfryce rodkowej
iZachodniej onierze stosowali
gwat iprzemoc seksualn wobec
kobiet z okrelonych grup etnicznych jako narzdzie ludobjstwa.
W 1998 roku Sabina Ngedu
Lesirikali wracaa ze szkoy do domu
niedaleko miejscowoci Archers
Post wrodkowej czci Kenii, kiedy
zostaa zgwacona przez dwch onierzy brytyjskich. Matka znalaza
j pod drzewem nieprzytomn izakrwawion. Mniej wicej miesic
pniej Sabina zdaa sobie spraw,
e jest wciy. Urodzia blinita, z ktrych jedno umaro, gdy
miao 3 miesice. Sabina musiaa
zrezygnowa z nauki, aby mc zaj
si dzieckiem. Mwi, e od czasu
gwatu czonkowie jej spoecznoci
dziaa wojennych ijest stosowa- uwaaj j za gorsz inie pozwalaj
ny wkonfliktach we wszystkich uczestniczy wtradycyjnych cereczciach wiata. Skierowany jest moniach. Inne dzieci miej si z jej
zwykle przeciwko konkretnej gru- syna inazywaj go mzungu (biay).
pie etnicznej, religijnej lub politycz- Wcigu ponad trzydziestu lat zgonej. WGwatemali podczas wojny szono setki przypadkw gwatw
domowej wlatach 70. i80. masakry popenionych przez onierzy bry-

Zawaszczanie kobiecej
seksualnoci
Jeli uzna si, e zachowanie seksualne kobiety jest niezgodne
zobowizujcymi wspoecznoci kanonami, moe ona zosta
ukarana [...]. Wwikszoci spoeczestw prawo wyboru kobiety
wkwestii aktywnoci seksualnej ogranicza si do maestwa
zmczyzn z tego samego spoeczestwa. Kobieta, ktra
dokona wyboru pozbawionego aprobaty spoecznoci czy utrzymuje stosunki seksualne z mczyzn, nie bdc matk bd
utrzymuje kontakty z osobami spoza swojej grupy etnicznej lub
religijnej czy warstwy spoecznej albo wyraa swoj seksualno wsposb inny ni heteroseksualizm, staje si zwykle ofiar
przemocy iponiajcego traktowania.
Specjalna sprawozdawczyni ONZ
ds. przemocy wobec kobiet

63

 W I AT W O B E C K O B I E T

Prawa seksualne
Stanowi one cz praw czowieka, ktre s ju uznawane wprawodawstwie krajowym, przepisach midzynarodowych dotyczcych praw czowieka iinnych stosownych dokumentach. Wrd
nich znajduje si przepis mwicy, e kady czowiek, wsposb
wolny od przymusu, dyskryminacji iprzemocy, ma prawo do:
najwyszego moliwego poziomu zdrowia seksualnego, dostpu do orodkw ochrony zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego;
poszukiwania, otrzymywania iprzekazywania informacji na
temat seksualnoci;
edukacji seksualnej;
poszanowania jego nietykalnoci fizycznej;
samodzielnego wyboru partnera;
decydowania o stopniu aktywnoci seksualnej;
utrzymywania stosunkw seksualnych za obopln zgod;
zawarcia maestwa za obopln zgod;
decydowania o posiadaniu dzieci iczasie, kiedy si one
pojawi;
prowadzenia satysfakcjonujcego ibezpiecznego ycia
seksualnego.
Odpowiedzialne korzystanie z praw czowieka wymaga, aby
kady czowiek szanowa prawa innych.
tyjskich przebywajcych wKenii
wcelach szkoleniowych.
Naduycia o charakterze seksualnym mog rwnie przybra form
upokorzenia, jak rozebranie kobiet
izmuszanie ich do paradowania nago
oraz pozorowanie aktw seksualnych
czy zniewaanie ich. Jedn z form
naduy stosowanych za przyzwoleniem pastwa, ktre usiuje kontrolowa seksualno kobiety ijednoczenie narusza jej integralno fizyczn,
s testy dziewictwa. Przymusowe
badanie ginekologiczne, majce na
celu stwierdzi, czy bona dziewicza jest nienaruszona, jest bolesne,
poniajce ibudzi strach. Mimo e
jest nieskuteczne jako dowd dziewictwa czy gwatu, wci stosuje si
je wwielu krajach, midzy innymi
wAfganistanie, RPA iIndiach.
W lutym 2002 roku, dziki kampanii organizacji kobiet iorganizacji bronicych praw czowieka, rzd
turecki znis kontrowersyjn ustaw
zezwalajc na poddawanie testowi dziewictwa dziewczt wwieku
szkolnym, wstosunku do ktrych
istnieje przypuszczenie, i utrzymuj stosunki seksualne przed lubem.

64


Przymusowe badania ginekologiczne

byy czym normalnym, usankcjonowanym przez prawo, a do momentu, kiedy pi uczennic prbowao
wobec perspektywy takich bada
popeni samobjstwo za pomoc trucizny na szczury. Wstyczniu
1999 roku Minister Sprawiedliwoci
zabroni wykonywania tych testw
zwyjtkiem przypadkw, gdy zleci je
sdzia jako dowd wsprawie karnej.
Jednak, jak dowodz badania przeprowadzone wszpitalu wStambule po
wydaniu zakazu, tylko 16,8% testw
dziewictwa byo realizowanych dla
celw sdowych. Reszta natomiast
bya przeprowadzana zinnych powodw spoecznych. Przypuszczalnie
badania te stosowano wTurcji rwnie po to, aby poniy okrelone
grupy kobiet, jak na przykad aresztowane dziaaczki polityczne.
Prby ochrony kobiet przed przemoc czasami opieraj si na idei, e
ich seksualno jest z natury podatna
na naduycia, a to niestety prowadzi
do kolejnych ogranicze ich praw.
Na przykad prba przeciwstawienia si zjawisku sprzedawania kobiet
zBangladeszu za granic, gdzie pra-

cuj jako opiekunki ipielgniarki,

zaowocowaa prawem, ktre narusza
ich wolno poruszania si.
Prawa reprodukcyjne

W skrzydle dla kobiet Wizienia

Centralnego stanu Katsina wpnocnej Nigerii na pocztku 2003 roku
przebywao siedem kobiet skazanych
za przestpstwa zwizane z aborcj.
Jedna zostaa skazana na kar mierci
za umylne zabjstwo. Innym postawiono ten sam zarzut, a dwie byy
oskarone rwnie o udzielenie pomocy wdokonaniu aborcji. Wszystkie
pochodziy z biednych rodowisk
wiejskich ibyy pannami lub rozwdkami, kiedy zaszy wci. Donieli
na nie policji wodzowie wiosek, ssiedzi lub inne osoby. Wadnym z tych
przypadkw nie przeprowadzono
postpowania wedug standardw
midzynarodowych, zapewniajcych
sprawiedliwy proces.
Prawa reprodukcyjne, jak prawo
do ochrony zdrowia reprodukcyjnego ido samodzielnego decydowania
wkwestiach reprodukcji, maj fundamentalne znaczenie dla moliwoci kontroli kobiety nad jej wasnym
yciem. Zarwno Midzynarodowa
Konferencja ONZ ds. Ludnoci
iRozwoju (Kair, 1994 rok), jak iIV
wiatowa Konferencja ONZ ds.
Kobiet (Pekin, 1995 rok) uznay, e
zdrowie reprodukcyjne iseksualne
stanowi cz elementarnych praw
czowieka. Deklaracje tych konferencji cz zdrowie reprodukcyjne iseksualne z prawem kadego
czowieka do nietykalnoci cielesnej
ibezpieczestwa wasnej osoby, jak
iz prawem do osignicia najwyszego moliwego poziomu opieki
zdrowia oraz otrzymania informacji
irodkw do tego niezbdnych.
Art. 16 Konwencji wsprawie
likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet chroni prawo kobiety do decydowania o liczbie dzieci
idugoci przerwy pomidzy ich
narodzinami. Jednak szacuje si, e
kadego roku na caym wiecie co
szsta kobieta wwieku reprodukcyjnym zachodzi wniepodan ci.
Z 190 milionw ci pojawiajcych

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Powinnoci
pastwa wobec
obywatelek
Komisja ONZ ds. Praw
Czowieka na sesji w2003
roku przyja rezolucj
dotyczc prawa do zdrowia, wktrej nalegaa, aby
wszystkie pastwa chroniy
iwspieray zdrowie seksualne izdrowie reprodukcyjne
jako podstawowe elementy
prawa kadej jednostki do
korzystania z najwyszego
moliwego poziomu zdrowia
fizycznego ipsychicznego.
si co roku na wiecie 51 milionw
koczy si aborcj, z czego 21 milionw ma miejsce wkrajach, gdzie
aborcja jest prawnie ograniczona.
Amnesty International nie zajmuje stanowiska wkwestii tego,
czy kobieta ma prawo wybra
przerwanie niepodanej ciy.
Wprzepisach praw czowieka aborcja nie jest prawem powszechnie
uznanym, aczkolwiek oficjalne organy, ktre interpretuj traktaty praw
czowieka, coraz wyraniej wspieraj
stanowisko, e wprzypadkach, kiedy
nie jest ona zabroniona przez prawo,
powinna by bezpieczna idostpna,
a ponadto powinna by dopuszczalna, gdy cia jest rezultatem
gwatu. Midzynarodowe organizacje praw czowieka nalegaj rwnie,
aby pastwa zniosy sankcje karne
wobec kobiet, ktre usuny ci.
Powodw niechcianych ci jest
wiele iczasami zazbiaj si. Wrd
nich figuruje brak informacji iedukacji na temat antykoncepcji ibrak
dostpu do opieki medycznej irodkw antykoncepcyjnych. Szacuje si,
e na wiecie jest 350 milionw par,
ktre nie maj dostpu do orodkw
planowania rodziny. Jednak gwna
przyczyna to fakt, e kobieta zamna nie ma wyboru ie zarwno ta,
ktra jest zamna, jak ita, ktra nie
jest, musi znosi przymus iprzemoc.

122 0 0 6

wwielu spoeczestwach to mczyni decyduj o tym, czy stosowa rodki antykoncepcyjne oraz jakie metody
wybra. Kobiety zwykle nie domagaj
si bezpiecznego seksu ani stosowania
prezerwatyw nawet wprzypadku
stosunkw seksualnych za obopln
zgod obawiajc si, e partner
zareaguje wgwatowny sposb.
Dostpno informacji na temat
planowania rodziny zostaa ograniczona wwielu krajach wkonsekwencji
polityki rzdu Stanw Zjednoczonych,
znanej jako zasada globalnego knebla. Wstyczniu 2001 roku prezydent George Bush ograniczy finansowanie programw planowania
rodziny za granic, ktre realizowaa
Amerykaska Agencja ds. Rozwoju
Midzynarodowego
(USAID).
Organizacje otrzymujce rodki z funduszy USAID nie mog przeznacza
wasnych rodkw na usugi aborcyjne
(nawet tam, gdzie jest ona legalna),
wspieranie zmian wustawodawstwie
dotyczcym aborcji ani dostarczanie
pacjentom informacji medycznej na
temat legalnych orodkw aborcyjnych. Analiza przeprowadzona przez
zwizek organizacji zajmujcych si
kwesti ochrony zdrowia reprodukcyjnego, majca na celu zbadanie
skutkw tych ogranicze wEtiopii,
Kenii, Zambii iRumunii, wykazaa,
e zmalaa liczba orodkw zdrowia
izamknito kliniki zdrowia reprodukcyjnego, pozostawiajc niektre spoeczestwa bez opieki. Badanie dowiodo rwnie, e polityka ta utrudnia
dziaania zapobiegajce rozprzestrzenianiu si wirusa HIV.
W niektrych krajach zmusza
si kobiety do usunicia ciy lub
do sterylizacji. W2003 roku Stany
Zjednoczone przyznay azyl Chince,
ktra wswoim kraju dwa razy zostaa zmuszona do poddania si aborcji.
Uznano, e wrazie deportacji do
Chin mogaby zosta wysterylizowana iuwiziona, poniewa czeka tam na ni niewykonany nakaz
sterylizacji. WPeru wlatach 19961998 wrezultacie polityki tamtejszego rzdu wiele kobiet zostao
wysterylizowanych, nie wyraziwszy
zgody ze znajomoci rzeczy.

Powiedziaa do mnie: Jeli znw

zajdziesz wci, umrzesz. Moliwe,
e umrzesz ju dzisiaj. Wic musisz to
podpisa. Byam przeraona ipodpisaam. tak 22-letnia Romka opowiada, wjaki sposb pielgniarka
przekonaa j, aby zgodzia si na
sterylizacj, gdy przed porodem leaa na stole operacyjnym wszpitalu.
Ujawniono, e na wschodzie Sowacji
miay miejsce przymusowe sterylizacje kobiet rumuskich. wwikszoci
przypadkw lekarze lub pielgniarki
przekonywali kobiety nieprawdziwymi informacjami lub grobami, aby
podday si sterylizacji podczas porodu przez cesarskie cicie.
Przemoc wobec kobiet zagraa
ich nietykalnoci cielesnej. Prawo
kobiety do kontroli nad wasnym
ciaem, seksualnoci irozrodczoci to podstawowe prawa czowieka. Nieuznawanie go sprzyja praktykom, ktre wyrzdzaj jej krzywd
iczasami przyznaj prymat wadzy
itradycji nad osobistym dobrem
jednostki. Jednak mimo przemocy,
za pomoc ktrej ogranicza si ich

Kobiety maj
ograniczony
dostp do
informacji
oHIV iAIDS
Najnowsza analiza poziomu
wiadomoci na temat zapobiegania HIV/AIDS, przeprowadzona w23 krajach rozwijajcych si, ujawnia, e
prawie zawsze jest on wyszy
wrd mczyzn ni wrd
kobiet. Naduycia seksualne
dowiadczone wdziecistwie
iprzedwczesne rozpoczcie
ycia seksualnego mog
przyczyni si do czstego
naraania si na ryzyko
wpniejszych fazach modoci iwwieku dorosym, co
z kolei zwiksza podatno
modych kobiet na HIV/AIDS.

65

 W I AT W O B E C K O B I E T

P r a w a
reprodukcyjne
Prawa reprodukcyjne opieraj si na uznaniu podstawowego prawa wszystkich par
ikadej jednostki do swobodnego iodpowiedzialnego
decydowania o liczbie dzieci, momencie ich przyjcia
na wiat iprzerwie midzy
narodzinami, do informacji
imoliwoci ich zdobycia,
atake prawa do osignicia najwyszego moliwego
poziomu zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego.
Ponadto zawieraj prawo
kadej osoby do podejmowania decyzji wkwestii reprodukcji bez naraania si na
dyskryminacj, przymus czy
przemoc.
7 Kairskiego
programu dziaania

niezaleno wsprawach zwizanych z seksualnoci, na caym

wiecie kobiety decyduj si przeciwstawi krpujcym ich wolno
normom izwyczajom spoecznym,
podejmujc akcje wspierajce prawo
do wolnego od dyskryminacji, przymusu iprzemocy decydowania
wkwestii wasnej pci.
Nierwne traktowanie: kobiety,
przemoc iHIV

Dyskryminacja indza ograniczaj prawa kobiet zarwno na

poziomie lokalnym, jak iglobalnym,
naraajc ich zdrowie idobro na
niebezpieczestwo. To poczenie
zagroe potguj dodatkowo skutki
epidemii AIDS. Na przykad wrd
kobiet afrykaskich liczba nosicielek
HIV ichorych na AIDS jest szczeglnie wysoka, lecz ich potrzeby
opieki medycznej nie s zaspokajane wkonsekwencji nierwnego
rozmieszczenia na wiecie przeznaczonych na ni rodkw, a take
z powodu nierwnoci pci. Coraz

66


czciej uznaje si, e istnieje zwizek midzy rozprzestrzenianiem si

HIV aprzemoc wobec kobiet, marginalizacj spoeczn iubstwem.
Ndza jest istotnym czynnikiem
epidemiologicznym HIV ijednoczenie skutkiem zaraenia.
Zwizek midzy gwatem a przenoszeniem wirusa HIV jest dobrze
udokumentowany. Wielokrotne
gwaty, ktrych sprawc jest partner,
pocigaj za sob znaczne prawdopodobiestwo zakaenia. Znaczca
wikszo ofiar gwatu izwizanego z nim ryzyka zajcia wci izaraenia HIV (i innymi chorobami
wenerycznymi) to kobiety idziewczynki. Uwaa si, e leczenie prewencyjne podjte wcigu 72 godzin
od chwili kontaktu z wirusem moe
zmniejszy prawdopodobiestwo
zaraenia, jednak wkrajach uboszych niewiele kobiet moe sobie
pozwoli na tak kuracj.
Przemoc lub strach przed ni
uniemoliwiaj kobietom negocjowanie bezpieczniejszych praktyk
seksualnych nawet wmaestwie.
Kobiety, ktre domagaj si zmian
wzachowaniach seksualnych swojego
partnera, polegajcych na przykad
na uyciu prezerwatywy, mog zosta
oskarone o niewierno lub nosicielstwo HIV. Ale wierno kobiety
nie chroni jej przed ryzykiem zakaenia wirusem przez seropozytywnego ma. Liczne raporty wskazuj, e
kobiety yjce wndzy, cznie z tymi,
ktre straciy partnerw z powodu
AIDS, lub dziewczynki, ktre straciy oboje rodzicw, s zmuszone
do poszukiwania dochodw poprzez
seks transakcyjny lub prostytucj, aby
utrzyma siebie iswoje rodziny, co
zkolei naraa je na niebezpieczestwo zaraenia wirusem.
UNAIDS uznaje nierwno pci
za jedn z przeszkd dla dobrowolnych inicjatyw zasigania informacji ipoddawania si badaniom.
Seropozytywna kobieta moe by
naraona na przemoc z powodu
pitna zwizanego z AIDS. Przykad
Gugu Dlamini z RPA, ktr czonkowie wsplnoty pobili na mier,
gdy ujawnia, e jest nosicielk, nie

jest odosobniony. Istnieje te wiele

raportw na temat kobiet, ktre
obawiaj si gwatownych reakcji
swoich mw na wie, i s nosicielkami. Obecnie zaledwie okoo
5% osb, ktre yj z HIV wkrajach rozwijajcych si, otrzymuje
odpowiednie leki antyretrowirusowe. Przyczyn jest brak dostpu do
takiego leczenia ijego koszt oraz
niedostatek infrastruktury medycznej. Ponadto wikszo nosicieli nie
wie nawet, e s zaraeni, lub nie jest
wiadoma korzyci terapii.
Skutek globalizacji nierwno wida wyranie wdostpie
do leczenia AIDS. Multinarodowe
koncerny farmaceutyczne produkuj
szerok gam lekw antyretrowirusowych, niestety, z racji wysokiej ceny,
ktre s nieosigalne dla ludnoci
krajw ubogich. Wonie wiatowej
Organizacji Handlu miay miejsce
trudne negocjacje odnonie rwnowagi midzy prawami wasnoci
intelektualnej koncernw farmaceutycznych a prawami osb ubogich do
korzystania z lekw, ktre mog uratowa im ycie. Rezultatem jest kilka
ustpstw idecyzja z 30 sierpnia 2003
roku zapewniajca bardziej demokratyczny dostp do oryginalnych
lekw. Jednak dla obywateli krajw
biedniejszych koszt tych lekarstw
jest wci zbyt wysoki, dlatego organizacje krytykuj to porozumienie.
Niektre pastwa lekcewa wadz firm farmaceutycznych itworz
wasny system zaopatrzenia w leki
antyretrowirusowe. Na pocztku lat
90. Brazylia rozpocza kampani
na rzecz prewencji ileczenia, a take
opracowywanie wlaboratoriach pastwowych lekw, ktre mog by
dostarczane bezpatnie osobom
zaraonym wirusem HIV. Wedug
najnowszych bada, wlatach 1996-2002 uniknito ponad 60 tysicy
przypadkw zachorowa na AIDS,
90 tysicy zgonw i358 tysicy przyj do szpitala wzwizku z chorob.

Tumaczenie z jzyka hiszpaskiego:

Magorzata Grygierowska

Raport drukujemy za zgod polskiej sekcji AI.

122006

S I A O BYC ZA JU
Magdalena K a r s t
kuluro znawcz y ni

Jej wysoko

dziwka
Postacie piknych,
ale wyuzdanych,
dobrych, ale
amoralnych
dam lekkich
obyczajw stanowi
nieodzown cz
mitologii mskiego
kina. Wszystko
jedno: zamknita
wndznej suterenie
czy w zotej klatce,
posta prostytutki
stanowi jedn
z najbardziej
zmitologizowanych
i stereotypowych
bohaterek pord
caej galerii
filmowych postaci.

122 0 0 6

K ino uwielbia metafory i dlatego

karmi widzw mitami i iluzjami. Pokazuje wiat w mniej lub

bardziej skonwencjonalizowanych sytuacjach, w ktre uwikani
s tyle modelowi, co nierealni bohaterowie. W wiecie filmu,
ktry od swoich pocztkw naley do obszarw mskiej dominacji, gwna linia podziau wrd
ekranowych postaci przebiega
na poziomie pci. Mscy herosi
reprezentuj prawo i moralno,
a idealne partnerki gotuj im
obiady, rodz dzieci, s im wierne i bezgranicznie oddane. Czy
tak wyglda prawdziwe ycie? Nie.
Tak wygldaj mskie marzenia
o idealnym yciu, ktre panowie
chtnie przenosz na ekran. Ale
prawdziwy mczyzna ma take
potrzeby, ktrych nawet kochajca poddacz mioci ona nie
jest w stanie zaspokoi.
Dlatego kino stworzyo jej
ciemny rewers kobiet upad.
Jednoznacznie potpiana wdobie
Wielkiego Kryzysu, nie wpeni wyzwolona nawet w wyniku
rewolucji obyczajowej, take we
wspczesnym kinie nie przestaje
by jedynie fantomem przeniesionymi na ekran wprost zmskiej wyobrani.

Uroda grzech miertelny

W latach kina niemego wrole prostytutek wcielay si boginie ekranu: Louise Brooks,
Greta Garbo, Marlena Dietrich.
Kreoway one kobiety nie ze swej
woli parajce si tym zajciem,
aprzy tam wci zdolne do wielkiej mioci. Obowizyway wwczas dwa typy ekranowych ladacznic: poczciwa dziwka i szlachetna kurtyzana. Ten pierwszy typ
pojawia si kilkakrotnie wfilmach
Georga Pabsta. W filmie z1925 r.
Zatracona ulica jedn zbohaterek, gran przez modziutk Gret
Garbo, przed ostatecznym upadkiem ratuje mio amerykaskiego oficera. Z kolei w pniejszym
o cztery lata obrazie Dusze bez
steru(znanego te unas jako
Dziennik upadej dziewczyny)
Luise Brooks gra uwiedzion,
anastpnie w niemal wiziennym
rygorze resocjalizowan crk
aptekarza, ktra spokj i zrozumienie znajduje dopiero w burdelu. Cho reyser planowa tragiczne, realistyczne zakoczenie,
zosta zmuszony do zagodzenia
wymowy filmu happy endem. Nie
jedyny to raz kocowa wymowa
dziea musiaa ulec krytykowanej
w nim obyczajowoci.

67

SIA OBYCZA JU

Podobne dowiadczenie stao

si udziaem filmu Blond Wenus
Jozefa von Sternberga z 1932 r.,
wktrym Marlena Dietrich stworzya jedn z najwaniejszych kreacji
kobiety upadej tamtych lat. Fabua
filmu jest typowa dla melodramatu:
Helen, artystka kabaretowa, zdobywa mio Edwarda, po czym zakochani bior lub, zostaj rodzicami
i wiod szczliwe rodzinne ycie.
Ale ich spokj burzy nieoczekiwana
choroba Edwarda moe uratowa
jedynie naga i kosztowna operacja.
W tajemnicy przed mem Helen
prostytuuje si, by za zarobione
wten sposb pienidze ocali ukochanego mczyzn. Gdy prawda
wychodzi na jaw, Edward nie potrafi doceni skali powicenia ony,
czuje si zbrukany i upokorzony
jej wystpkiem. Helen zabiera syna
i ucieka, ale szukana przez policj listem goczym, na utrzymanie
moe zarabia tylko w jeden sposb
prostytucj.
W pierwotnej wersji scenariusz
zakada pojednanie maonkw.
Cenzura nie zaakceptowaa takiego
rozwizania, gdy jak si obawiano
sugerowaoby to widzom, e wyuzdanie i niewierno mog zosta
kobiecie przebaczone. Tymczasem
powinna ona ponie zasuon kar.
I tak wanie si dzieje wyrokiem
cenzora Helen zostaje skazana na
samotno. Dopiero takie zakoczenie pozwolio spa spokojnie
obrocom moralnego adu zatrudnionym w wytwrni filmowej Studio
Relations Committee. Na tym jednak
nie skoczyy si kopoty z cenzur.
Gdy w 1934r. wszed w ycie synny
Kodeks Haysa (autorstwa fanatyka,
ktry sam siebie mianowa stranikiem moralnoci wHollywood),
obraz Blond Wenus wycofano
zdystrybucji, powoujc si na zasad rwnowagi wartoci moralnych,
ktrej obraz podobno nie spenia.
Dopiero w czasie II wojny wiatowej
posta zakochanej kobiety prostytujcej si zrozpaczy i braku rodkw
do ycia moga powrci na ekran
tym razem grana przez Vivien Leigh
w Poegnalnym walcu. W zreali-

68


zowanym w 1940 r. filmie nadal

mio nie moga zatriumfowa.
W finale bohaterka popenia
samobjstwo, nie mogc znie
swojego upadku.
mier jako sposb ocalenia
mioci wyciska zy oraz budzi
ciepe uczucia dla innej kobiety
upadej nasynniejszej paryskiej
kurtyzany Magorzaty. W zrealizowanej w 1936r. ekranizacji powieci Alexandra Dumasa
Syna pt. Dama kameliowa (re.
George Cukor) wjej rol wcielia si sawna ju wwczas Greta
Garbo. Obraz Cukora jest typowym melodramatem, przedstawiajcym histori niemoliwej mioci
midzy dziewczyn z pwiatka
i modziecem z wyszych sfer.
WXIX wieku dla piknej dziewczyny z ludu rola utrzymanki
bya jedyn szans na luksusowe
i wygodne ycie. Garbo uczyni- cych postaw: z jednej strony cnoa z Magorzaty prawdziw dam, tliwe ony, niewinne crki farmekobiet szlachetn i dystyngowan rw i prawe nauczycielki, z drugiej
niezalenie od tego, w jaki sposb ubrane w wydekoltowane suknie
zarabiaa na ycie.
dziewczyny z saloonu, lubice alkohol i miosne igraszki. Zwykle staGobek z rewolwerem
nowiy one jedynie to, przy czym
Jeszcze tylko jeden filmowy gatu- przez wiele dziesicioleci pominek eksploatowa posta kobiety jano milczeniem, co poza tacem
lekkich obyczajw z jednakowym ipiewem naleao jeszcze do ich
upodobaniem i w sposb rwnie obowizkw. Jeli awansoway do
skonwencjonalizowany jak melodra- pozycji partnerki gwnego bohamat. Mowa o westernie. Westerny, tera, zawsze okazyway si istotami
ktre odwoyway si do mskich o gobim sercu. Czsto przy tym
mitw, stworzyy dwa typy kobie- naiwnymi, jak grana przez Marylin
Monroe piosenkarka zsaloonu
w westernie Rzeka bez powrotu
(1954) lub dowiadczonymi przez
ycie, ale koniec kocw opowiadajcymi si po stronie dobra, jak partnerujca Johnowi Wayneowi Angie
Dickinson w Rio Bravo (1959).
Szukajc rda tego stereotypu,
wystarczy sign do zaoe gatunku. W westernie prawda i dobro
zawsze stoj po stronie ludzi biednych i pokrzywdzonych przez los.
Trudno si zatem dziwi, e western
przyjanie odnosi si do kobiet
zmuszonych y na marginesie spoeczestwa.
Jednak dopiero w polskim westernie Summer love, filmie z 2006 r.,

122006

SIA OBYCZA JU

grajca rol kobiety lekkich obycza- jednej chwili ona, pospolita rzymjw Katarzyna Figura epatuje widza ska prostytutka staje si Jedynym
nagoci i wyuzdaniem przypisanym Najdoskonalszym Czowiekiem.
tej profesji.
W filmach Felliniego to mczyzna gubi i krzywdzi kobiet, stajc
Prostytutka `a la Chaplin
si jak mwi sam mistrz wspPo raz pierwszy w historii kina czesnym Judaszem. Ale naiwnoci
stereotyp piknej i uwodzicielskiej byoby wierzy, e obraz woskiego
prostytutki, ktra wykorzystuje swj reysera zmieni stereotyp prostyerotyzm, by zawadn mczyzn, tutki w kinie i e odtd twrcy filpodway Federico Fellini. Cho mowi mieli odmitologizowa posta
feministki niejednokrotnie zarzucay kobiety lekkich obyczajw. Nie udao
reyserowi mizoginizm iszowinizm, si to take Alanowi Paculi w znato jednak trzeba odda artycie spra- komitym skdind filmie Klute.
wiedliwo filmem Noce Cabirii Zrealizowany w najgortszym okresie
z 1957 r. wspi si na wyyny fil- rewolucji obyczajowej (rok produkcji
mowego realizmu iobiektywizmu. 1971) dramat o policjancie (Donald
Obraz ten stanowi bowiem poru- Sutherland) i luksusowej prostytutce
szajce studium naiwnej, ale prze- ( Jane Fonda) take utrwala stereopenionej nadziej prostytutki, ktra typ kobiety pozornie zimnej, ktr
w niczym nie przypomina penych ocala mio do mczyzny.
seksapilu aktorek z lat przedwojenBlisko p wieku musiao
nych. W rol tytuowej Cabirii wcie- min, by na ekranie znw pojala si niepozorna Giulietta Masina wia si prostytutka, ktr mio
niezapomniana Gelsomina z La gubi. Wobrazie Monster (2003)
Strady (prywatnie ona Felliniego). bohaterka Felliniego niejako odraCabirii zdecydowanie bliej do dza si w osobie Aileen (za t
Charliego Chaplina ni do Grety rol Charlize Theron otrzymaa
Garbo. Z Chaplinem czy Cabiri Oskara) prostytutki, ktra jednie tylko fizyczne podobiestwo, ale nak, w przeciwiestwie do bohaterki
take dojmujca potrzeba uczucia. granej przez Masin, nie pozwaCabiria mimo wykonywanej pro- la ju sob pomiata. Zaatakowana
fesji jest moralnie pikna i czy- przez klienta Aileen w obronie wasta, marzy o prawdziwej mioci snego czowieczestwa posuwa si
io nowym, lepszym yciu. W swej do zabjstwa. Przypadkowo trafia
naiwnoci wierzy w szczero mio- do baru dla lesbijek i tam spotyka
snych deklaracji oszusta matrymo- mio swego ycia, Selby (Christina
nialnego, ktry ostatecznie brutalnie Ricci). Zakochana, utrzymuje siebie
j bije i okrada. Ale w finale bohater- i kochank, nadal si postytuujc i
ka odzyskuje nadziej. Noce Cabirii mordujc kolejnych klientw. Gdy
s po La Stradzie i Niebieskim moliwoci ucieczki si
ptaku ostatni czci cyklu kurcz, zostaje wydanazywanego trylogi samotnoci. na policji przez Selby,
Ambicj Felliniego byo pokazanie ktra podczas procesu
w tym tryptyku ludzi wyrzuconych odcina si od Alieen,
poza nawias ycia spoecznego, kt- kreujc si na jeszcze
rzy posiedli prawd, czysto i zdol- jedn jej ofiar. Po
no do bezinteresownych uczu. raz pierwszy od czaWNocach Cabirii udao si rey- sw Pabsta prostytutserowi pokaza psychologiczny por- ka pokazana jest jako
tret bohaterki, ktra nie jest jedynie osoba, ktra mimo
symbolem, ale czowiekiem z krwi swej profesji idokonaikoci. Sam Fellini mia powiedzie, nych zbrodni moralnie
e Cabiria w chwili, kiedy daje stoi wyej ni pozowspczesnemu Judaszowi wszyst- stali bohaterowie, czyli
ko wraz ze swoj nadziej w tej typowa midlle class

122 0 0 6

rodzina Selby oraz osdzajcy Aileen

prawnicy i komentatorzy procesu, a
wic filary spoeczestwa. To przesunicie akcentw zawdziczamy
nie tylko zmianom obyczajowym,
jakie zaszy w czasie dzielcym oba
te obrazy, ale te innej, kobiecej perspektywie reyserki Patty Jenkins.
Kobieta te lubi

Dziesi lat po Fellinim do mitu

prostytutki sign jeden z najwikszych mizoginistw w historii kina,
Luis Buuel. W obrazie Pikno
Dnia ten niepokorny syn katolickiej Hiszpanii pokaza i skrytykowa typowe dla mieszczan rozdwojenie midzy moralnoci na pokaz
arozwizoci duszy. Moda, pikna
itylko pozornie szczliwa w ma-

69

SIA OBYCZA JU

Krlowa jest naga

Kino gwnego nurtu pokazujc prostytutk, skrztnie
wymiatao poza ekran drastyczne realia. Dopiero w 1976r.
Martin Scorsese pokaza, e za pienidze mona mie seks
nawet zdzieckiem.
Jego Takswkarz z oskarow
rol Roberta de Niro wywoa wstrzs
pokazujc zniezwyk ostroci
ycie, jakie noc toczy si w Nowym
Jorku. Na ulicach tego najbardziej
cywilizowanego amerykaskiego
miasta, syncego zWall Street,
Metropolitan Opera i muzeum
MoMA, mona w biay dzie kupi
sobie seks z12-latk. Tak, jak
grana przez Jodie Foster, 12-letnia Iris. Dziewczynka nie jest wtej
pracy bynajmniej odosobniona,
wkilku scenach przewijaj si jej
rwnie mode koleanki po fachu.
I cho rozwizanie fabularne nie
odbiega zbytnio od tradycyjnych
hollywoodzkich schematw (osi
dramatu jest mio gwnego
bohatera do dziewczynki,
ktr pragnie uratowa
zrk sutenera) to scena,
gdy Iris zwpraw siga
do paska Travisa, by go
obsuy, robi wraenie
nawet po trzydziestu latach od premiery. Dwuznaczny urok Iris,
ktra nie rozumie oporw klienta, zakopotanie Travisa, byo nie
byo weterana wojny w Wietnamie, a nade wszystko ich cakowity
brak zrozumienia wzajemnych motywacji trudno o lepsze pokazanie jak upokarzajcy dla obu stron jest seks za pienidze.
Grajcy w tym filmie sutenera Harvey Keitel mia okazaj
w1992r. powtrzy to mroczne wcielenie w filmie Zy porucznik.
Tym razem zagra tytuow rol zdeprawowanego stra prawa,
ktry w jednej ze scen bez skrpowania korzysta podczas narkotykowej orgii zseksualnych usug modocianych prostytutek pracujcych dla niego jako informatorki.
Innego rodzaju odkamaniem obrazu prostytutki jest film Lizzie
Borden Working Girls nakrcony w 1987 r. Reyserka, wyranie
opowiadajc si po stronie prawa do wykonawania tego zawodu,
w fabule stylizowanej na dokument pokazaa jeden dzie zycia
pracujcej dziewczyny. Molly przyjmuje klientw w apartamencie nalecym do eksprostytutki Lucy. Mao, by nie rzec, wcale
wtym filmie seksu, duo natomiast codziennoci od wydawania
rcznikw i rodkw czystoci, poprzez przyjmowanie telefonw
od klientw i negocjowanie znimi warunkw, kupowanie prezerwatyw i rodkw nawilajcych, do rozmw dziewczyn oproble-

70


estwie Sverine (w tej roli znakomita Catherine Denevue) miewa

sadomasochistyczne sny. Przyjaciel
domu opowiada, e pewna dama
ztowarzystwa odwiedza dom schadzek dla zabicia nudy. Od tej pory
ta myl staje si obsesj bohaterki
iostatecznie pikna Sverine decyduje si rozpocz podwjne ycie
w godzinach poudniowych pracuje jako ekskluzywna prostytutka
o pseudonimie Pikno Dnia, by
wpozostaym czasie by przykadn,
cnotliw on. Film Buuela (niektrzy zarzucali reyserowi, e obraz
znajduje si na pograniczu pornografii) mia pokaza, e erotyczne fantazje, niesmaczne plugastwa i moralne zakamanie to nie tylko domena
mczyzn. Jakkolwiek Buuel raczej
omiesza i ponia sw bohaterk,
to jednak twrca Piknoci Dnia
odda kobietom przysug pokaza,
e s one nie tylko przedmiotem
erotycznej gry, ale take podmiotem
czerpicym ztej gry przyjemno
ispenienie. Iby to niewtpliwie
krok milowy na drodze odmitologizowania kobiety na ekranie, cho
trudno podejrzewa Buuela, by
byo to jego zamiarem.
Niemy krzyk Maleny

W przeciwiestwie do Buuela,
inny hiszpaski obrazoburca i kontestator, Pedro Almodvar, w sposb jak
najbardziej wiadomy i zamierzony
krytykuje patriarchat i staje po stronie
kobiety uwizionej w wiecie mskich
wartoci. Almodvar, jeli nawet
posuguje si stereotypami i utartymi filmowymi schematami, czyni to
wsposb przewrotny i prowokacyjny.
W komediodramacie Czym sobie
na to wszystko zasuyam (1984),
czwartym w dorobku artysty filmie
fabularnym, obok gwnej bohaterki
zaniedbanej i zmczonej yciem
gospodyni domowej, sportretowana
zostaje take posta jej ssiadki, prostytutki imieniem Crystal. Crystal
jest infantylna i naiwna, ale wypenia
j dobro i nadzieja. Film pokazuje,
jak zapewne powiedziaaby Simone
de Beauvoir, kobiety w najbardziej
typowych rolach prostytutki i kury

122006

SIA OBYCZA JU

mach bytowych i rodzinnych, marzeniach. Lucy pokazana jest jak

typowy szef w jej obecnoci dziewczyny staj na baczno is
bardziej ustpliwe wobec oczekiwa klientw, a ona narzeka,
jakim powiceniem jest dla niej zatrudnianie ich, cigle podwyki
czynszu i kopoty ze znalezieniem chtnych do pracy popoudniami. Przesanie filmu jest jasne to taka sama praca jak kada inna.
Klienci te, jak w kadej brany, s rni. Zniektrymi wsppracuje si dobrze, zinnymi gorzej. Jedni s wierni firmie, inni pojawiaj
si i znikaj po odebraniu usugi.
Zpodobnych zaoe wyszed, cho w rezultacie da nie tak
sielankowy obraz ycia pracujcych dziewczyn, paradokument
Dziwka. Ten film take zrealizowaa kobieta, hiszpaska reyserka Maria Lidon. W fikcyjn intryg wplota autentyczne wypowiedzi osb zatrudnionych w seks-biznesie (prostytutek, opiekunw,
aktorek i aktorw filmw porno). Film, podobnie jak ksika, ktra
jest jego kanw, zaczyna si od wypowiedzi luksusowych call-grils,
zadowolonych zarwno zklientw, jak i prowadzonego stylu ycia.
Koczy opowieciami nastoletnich Jugosowianek sprzedajcych si
onierzom UNFORu za kilka papierosw. Cena zaley bowiem od
Opr. es.
okolicznoci. I to ten, kto ma rodki, j wyznacza.

domowej. Ale Almodvar nie byby

sob, gdyby nie ukaza przewrotnoci
tych dwu rl. Crystal, sprzedajc wasne ciao za pienidze, paradoksalnie
ocala wasn niezaleno, podczas
gdy Gloria sprzedaje wasne ciao
mowi w zamian za utrzymanie (na
do marnym zreszt poziomie), co
jeszcze bardziej pogra j w zalenoci od niego. Almdvar jest daleki od fetyszyzacji swych bohaterek
i przedstawia prawd o nich bez
zamykania postaci w sztywnym gorsecie stereotypw.
Rwnie Woody Allen pokazuje wiat damsko-mskich zalenoci wsposb przewrotny i niejednoznaczny. W komedii Jej Wysoko
Afrodyta (1995) wscenerii Nowego
Jorku przedstawia intelektualist
Lenego (w tej roli sam reyser), ktry
poszukuje matki swojego adoptowanego, ponadprzecitnie inteligentnego synka. Ku zdumieniu bohatera matk maego okazuje si
infantylna, wyuzdana prostytutka Linda, ktra bynajmniej
nie czerwieni si, opowiadajc
oswoich erotycznych przygodach. Przewrotno reysera
polega nie na tym, e odszed od
stereotypu kobiety z pwiatka (Linda jest bowiem typow
dobr i prostoduszn ekranow

122 0 0 6

prostytutk), ale na tym, e obali

mit mczyzny typu macho. Bohater
Allena jest bowiem nieudacznikiem, neurotykiem i niespenionym
kochankiem. Leny usysza od Lindy
sowa, jakich aden filmowy kochanek nigdy nie usysza od kobiety
Lynda mwi: pocigaj mnie przegrani faceci. Caa historia koczy si
szczliwie, ale zakoczenie to naley
traktowa jako pastisz cukierkowej
konwencji happy endu.
Cakiem serio natomiast happy
end wieczy pierwsz komedi
romantyczn, w ktrej Kopciuszek
zanim pozna swojego Ksicia
wykonuje prac ulicznej prostytutki.
Mowa oczywicie o wielkim przeboju z roku 1990, czyli Pretty Woman,
ktry zJulii Roberts uczyni gwiazd.
Spord wspczesnych filmw,
ktre odwouj si do mitu prostytutki, nie sposb pomin milczeniem

dwch tytuw: Przeamujc fale

Larsa von Triera (1996) i Maleny
Giuseppe Tornatore (2000).
Przeamujc fale to studium
kobiety, ktra z mioci do mczyzny zdolna jest do bezgranicznego
powicenia (trudno si oprze wraeniu, i przy pewnych rnicach
mamy tu do czynienia zuwspczenion wersj Blond Wenus,
awic postaci kobiety powicajcej
cnot wiernoci na otarzu prawdziwej mioci). Rzecz dzieje si wlatach 70., w zaciankowym i skrajnie patriarchalnym szkockim miasteczku. Niezbyt urodziwa i niezbyt
rozgarnita, ale dobra ibogobojna
Bess wychodzi za m za starszego
od siebie Jana, ktry wkrtce po
lubie ulega wypadkowi na platformie wiertniczej. Przykuty do ka
Jan prosi on, by znalaza sobie
kochanka, a potem opowiadaa mu
o swoich erotycznych doznaniach.
Prostoduszna Bess, pena wiary, e
w ten sposb moe pomc mowi, zaczyna uprawia prostytucj. Jej
zachowanie nie podoba si maomiasteczkowej spoecznoci, wktrej kobiety pozbawione s wszelkich
praw Bess zostaje wyklta przez
mieszkacw i najblisz rodzin.
Ale seksualna swoboda staje si dla
bohaterki wentylem uwalniajcym
si ipoczucie wasnej wartoci.
Proces przemiany, ktry si w niej
dokonuje, jest nieodwracalny. Bess
amie najwiksze tabu, kiedy podczas mszy zabiera gos (obowizujca religia daje to prawo tylko mczyznom). Ostatecznie Bess, ktra
nie moe liczy na nikogo, zostaje
zgwacona, brutalnie pobita iumiera
na sali operacyjnej. Wfinale filmu
podczas wyrzucania jej ciaa do
morza zaczynaj bi dzwony,
ktre dawno zdjto z kocioa. Ten dochodzcy z niebios
gos oznajmia widzom, i czasy
Kodeksu Heysa miny. Nie
sposb jednak nie zauway,
e nadal kobieta za swj upadek musi zapaci yciem.
O ile w filmie Triera przeklestwem bohaterki okazuje si bezgraniczna mio

71

SIA OBYCZA JU

do mczyzny, otyle w obrazie

Malena grzechem kobiety jest jej
uroda. Malena, ktrej m walczy
na froncie II wojny wiatowej, yje
wypchnita poza nawias spoeczestwa w sycylijskim miasteczku, ktrego zaciankowi mieszkacy wierz w stereotyp, e pikna kobieta
jest dzieckiem szatana. Bohaterka
nie mogc znie krzywdzcych
plotek na swj temat i doskwierajcej samotnoci, szuka wasnej
przestrzeni tam, gdzie wszyscy od
dawna widz jej miejsce wdomu publicznym. Film ten, bdcy
w istocie oskareniem wymierzonym w maomiasteczkow, faszyw
moralno, ktrej ofiarami padaj
przede wszystkim kobiety, wpisuje
si w nurt kina feministycznego. Ju
na przeomie lat 70. i 80. feministki
zauwayy, e najwiksz przeszkod na drodze odmitologizowania
kobiety na ekranie jest system lingwistyczny, ktry zosta stworzony
przez mczyzn w imi umacniania patriarchatu. Dlatego awangarda
kina feministycznego nawoywaa
do tego, by zrezygnowa z jzyka.
Postulat ten zdaje si wciela wycie Tornatore, gdy trudno uwierzy,
by byo dzieem przypadku, e zjawiskowa Monika Bellucci, ktra si
wciela w rol Maleny, podczas caego filmu nie mwi ani sowa.
Podr do pieka

Cho polskie kino jest wyjtkowo oporne na zmiany w obszarze

stereotypw, to jednak i w rodzimej
kinematografii znalazy si prby
pochylenia nad niedol kobiety zarabiajcej na ycie nierzdem.
WStrachach i Dziewcztach zNowolipek (oba filmy s ekranizacjami
powieci napisanych przez kobiety:

72


Mari Ukniewsk i Pol

Gojawiczysk) drugoplanowe bohaterki staj
si prostytutkami, gdy
inne sposoby polepszenia swojego losu (kariera
artystyczna, maestwo)
zawodz. Jednak inaczej ni w amerykaskich
produkcjach wfilmie
polskim prostutucja nie jest (nie
zawsze dobrowolnym) wyborem
kobiety, ale wie si zhandlem
ludmi. Ju przed wojn powstay
dwa filmy mwice o tym procederze: W szponach haby (1929)
ofiar szajki handlarzy ywym towarem padaj mode kobiety zmiasta,
zkolei w Kobietach nad przepaci
(1938), zrealizowanym na zamwienie Polskiego Komitetu Walki zKobietami i Dziemi, tak ofier staje
si wiejska dziewczyna. Mamione
prac za oceanem, decyduj si
na wyjazd, ale trafiaj do domw
publicznych. Ponad p wieku pniej to samo zjawisko znw staje
si tematem dwch filmw z nurtu
kina zaangaowanego. S to: Moja
Angelika (1999) i Masz na imi
Justine (2005). Obydwa osnute s
na faktach, cho nie wolne od melodramatycznych zawrotw akcji.
Pierwszy opowiada o tym, jak
trudno jest wyrwa si zseksbiznesu, jeli trafio si tam jako towar.
Tytuowa Angelika ucieka zdomu
publicznego, do ktrego zostaa
zwabiona podstpem, ale przeszo
w osobie dowiadczonej prostytutki
Iriny, a nastpnie dwch mafiozw
nie pozwala dziewczynie wrci
do normalnego ycia. Wdesperacji
namawia ukochanego do zabicia
przeladowcw.
W obrazie Masz na imi Justine
Mariola, podobnie jak Cabiria,
zaufaa niewaciwemu mczynie.
Przekonana, e oto spenia si najpikniejszy jej sen i przeywa najwspanialsz podr ycia, nie podejrzewa, e jedzie prosto do pieka.
Artur, chopak Marioli, zamiast na
wymarzone wakacje nad Atlantykiem
wywozi dziewczyn do Berlina, gdzie
wymienia j na plik banknotw. Od tej

pory Mariola ma zapomnie oswoim

dotychczasowym yciu i sta si rasow prostytutk Justine (imi znaczce
Justyna to posta zpowieci markiza
de Sade). Oprawcy gro, e jeeli nie
przystanie na ich warunki, zabij jej
babci. Film Franco de Peny, ktry
powsta wpolsko-luksemburskiej
koprodukcji, jest poruszajc opowieci olosach jednej z15 000 Polek
sprzedawanych kadego roku za
granic izmuszanych do prostytucji.
Mariola jest do prostytucji zmuszana
przemoc iszantaem, natomiast Jul,
bohaterk filmu Poudnie-Pnoc
(film wejdzie na ekrany w 2007r.)
wszpony prostytucji pcha ycie, ktre
dziewczynie z prowincji nie ma nic
do zaoferowania.
Julia, 21-letnia prostytutka (w tej
roli Agnieszka Grochowska), spotyka
Kub (Borys Szyc) byego zakonnika, chorego na raka, ktry opuszcza
bramy zakonu, by ostatni raz zobaczy morze. Bohaterowie dwoje
ludzi na krawdzi ycia odbywaj
wspln podr. To ta sama opowie,
co w filmie Zostawi Las Vegas
(1995, w rolach gwnych: Nicolas
Cage i Elisabeth Shue), w ktrym
spotkanie dwjki yciowych wykolejecw prostytutki i alkoholika
staje si dla nich ostatni szans
na spenienie w prawdziwej mioci.
Film Karwowskiego jest troch bardziej pretensjonalny, cho zakoczenie (Kuba umiera, a Julia rodzi jego
dziecko i zaczyna nowe ycie) pokazuje, jak dalek drog przesza prostytutka w historii kina. Julia dostpuje tego, co nie byo dane Helen
zBlond Wenus aski odkupienia.
Ale sia stereotypu jest ogromna inaiwnoci byoby sdzi, e ekranowe
ladacznice zostay odmitologizowane.
Cho filmowe prostytutki s dzi
blisze yciu ni kiedykolwiek, to
jednak mit uwodzicielskiej i wyuzdanej dziwki nie wydaje si zagroony.
Almodvar, Trier, Allen to, niestety,
jedynie chlubne wyjtki. W filmowej
rzeczywistoci to wci mczyni
rozdaj karty, a na odwrocie tych kart
znajduj si nagie kobiety, ktrych
najwikszym atutem (ale te przeklestwem) pozostaje ciao. 

122006

S I A O BYC ZA JU

Nie chodzi
tylko o seks
Pierwszy raz
skorzystaem zusug
prostytutki zciekawoci.
Nastpnym razem
zamwiem dziewczyn,
bo czuem si samotny,
ale najchtniej jedziem
do nich, by rozadowa
napicie po udanej
imprezie. Pocigaa mnie
w tym pewna dziko,
amoralno caej sytuacji.

wszystkie koszyty i czas, to agencja,

nawet luksusowa, wychodzi taniej.
Dziwka idealna

Zawsze szukaem w prostytutkach

tego obrazu dzikiej, namitnej, pozbawionej zahamowa kobiety, piknej,
araczej seksownej, a przy tym nieco
niebezpiecznej. Dlatego nigdy nie paciem za godzin czy dwie, ale od razu za
ca noc. Nie chodzio mi tylko o sam
stosunek, ale o to, by zaiskrzyo, eby
dziewczyna, zktr byem zapomniaa,
e jest to jej praca i te miaa ztego przyjemno. To mnie najbardziej
podkrcao. Bywao, e jeli traciem
zainteresowanie prostytutk podczas
rozmowy, rezygnowaem zseksu.
Musiao min dziesi lat, zanim
zorientowaem si, e cigam mira.
Wtym czasie dobrze poznaem pracujce w tej brany kobiety. Niejedn
godzin przesiedziaem znimi wkuchni i przegadaem. Nasuchaem si
zapewnie, e jak tylko zarobi na szaf,
komuni dziecka, remont czy spac
dugi, to ztym kocz. Oczywicie nie
robiy tego, bo wiadomo, e nie jest
to praca jak kada inna i trudno j
wpisa w c.v. A nawet jeli czasowo
zatrudninay si gdzie inndziej, to szybko wracay. Takich pienidzy nie byy
wstanie zarobi winny sposb. A wikszo prostytutek, jeli nie wszystkie, to
kobiety lubice pienidze.

Miaem 21 lat, gdy zamwiem

sobie pierwsz kobiet do domu. Nie
pamitam ju, jak wygldaa, bo prostytutek po prostu si nie pamita.
Chyba e zdarza si taka, ktra to
lubi. Oczywicie nie zkadym, ale
to wida. Na okoo 100 prostytutek,
zktrymi miaem do czynienia, spotkaem moe ze trzy takie.
Ten pierwszy raz zapamitaem dlatego, e zamwiona dziewczyna miaa
okres, co zauwayem dopiero po wszystkim. Wtedy nie pomylaem otym, e
mgbym si od niej zarazi HIV lub
jak chorob weneryczn. Miaem
szczcie, nic si nie stao. Pewnie dlatego take pniej rzadko uywaem
gumki. Jak si wicej zapaci, zawsze
mona zniej zrezygnowa. A zwykle
byem po alkoholu lub narkotykach, wic Tarzan rusza na owy
nie mylaem o bezpieczestwie.
Moim zdaniem 70% klientw proNale do tych mczyzn, ktrzy stytutek zachowuje si jak Tarzan.
po udanej imprezie wol pojecha Gwnym powodem jest ch pokado agencji i zapaci za stosunek ni zania, kto tu rzdzi, okazania swojej
cay wieczr podrywa dziewczyn, samczej dominacji. Skoro pac, wydaje
tylko po to, eby na koniec dosta im si, e dostan wszystko. Nie rozunumer telefonu, eby nastpnego dnia miem tego, bo przecie wiadomo, e
umwi si do kina. Jak si zliczy kobiety w agencjach robi to dla pie-

122 0 0 6

A.Z.

nidzy, wic to poczucie, e facet moe

wszystko, a kobieta musi mu ulec, jest
zudzeniem. Wydaje mi si, e nie tyle
chodzi o sam seks, ale o ten moment
decyzji, kiedy klient wybiera, ktrej
dziewczynie zapaci, a one pokornie
czekaj na werdykt. To czsto mczyni, ktrzy tak naprawd w domu siedz
pod pantoflem. Boj si uprawia seks
zon wtaki sposb, w jaki robi to
zprostytutk. Potrafi wpa do agencji
podczas spaceru zpsem, a po dokonaniu wyboru spdzi ledwie kwadrans
sam na sam zwybran dziewczyn.
Zdecydowanie mniej jest mczyzn, ktrzy przywizuj si do jednej,
wybranej kobiety, w ktrej lokuj swoje
uczucia. Zwykle kada dziewczyna ma
takich dwch-trzech staych klientw. Zdarza si, e jeli taki klient jest
zamony, zabiera dziewczyn, ale rzadko takie zwizki si udaj. Wczeniej
czy pniej ona wraca do zawodu. Win
ponosi moim zdaniem facet, ktry nie
moe zapomie o tym, e bya ona
kurw. To wychodzi przy pierwszym
konflikcie. Sam miaem pokus zwizania si zdziewczyn poznan w agencji,
ale szybko si zorientowaem, e nie
poradzibym sobie zt sytuacj. Nie
chodzio o to, kim bya, ale co mogaby zrobi w przyszoci. Jak wikszo
mczyzn, mam silne przekonanie, e
kurwa to kurwa i zkurestwa si nigdy
nie wychodzi. A jednoczenie lubiem
wiele poznanych w agencjach dziewczyn, a niektre szanowaem. Byo
wrd nich sporo modych, porzuconych przez facetw matek, ktre do
prostytucji trafiy ju po urodzeniu
dziecka. Jest w tym sprzeczno, ktrej
nie potrafi wyjani mog by swobodny i nie ocenia ich, gdy przebywam
znimi, ale po wyjciu zagencji jeszcze
bardziej kocham swoj on. 

73

prosto z C E N T R U M
JAK MIN ROK
Rok 2006 w Fundacji Centrum Praw Kobiet to realizacja zada majcych na celu doprowadzenie do stanu rwnego traktowania kobiet
i mczyzn w prawie, w praktyce jego stosowania oraz w yciu spoecznym, politycznym, gospodarczym i rodzinnym. Najwicej uwagi
powicono programom: pomocowemu, edukacyjnemu, monitoringu prawa i praktyki jego stosowania oraz aktywizacji zawodowej.

Program pomocowy

Udzielanie bezpatnych porad prawnych kobietom dowiadczajcym przemocy i dyskryminacji;

zakres porad: przemoc w rodzinie, zgwacenia, molestowanie
seksualne dzieci, rozwody, alimenty, ograniczenie wadzy rodzicielskiej, podzia majtku;
liczba udzielonych porad: 3938 porad prawnych, w tym 2366
indywidualnych porad bezporednich, 764 mailowych i listowych
oraz 810 porad telefonicznych;
Prowadzenie grup wsparcia i indywidualnych konsultacji
psychologicznych skierowanych do kobiet ofiar przemocy;
zakres pomocy: konsultacje indywidualne, grupy wsparcia
terapeutyczne i teatralne majce na celu zwikszenie umiejtnoci radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych, przede wszystkim
zwizanych z przemoc domow;
liczba udzielonych porad: 2213 bezporednich konsultacji indywidualnych, 795 telefonicznych i 60 godzin porad mailowych.
Dziaania podejmowane w ramach programu pomocowego sfinansowane zostay ze rodkw Urzdu m. st. Warszawy, Mazowieckiego Urzdu Wojewdzkiego, Funduszu Inicjatyw Obywatelskich,
Inicjatywy Wsplnotowej EQUAL, Womens Word Day of Prayer.

Program edukacyjny
Organizowanie szkole majcych na celu zwikszenie wiedzy na
temat przemocy w rodzinie;
6 szkole dla przedstawicieli mazowieckich sub publicznych
podejmujcych tematyk psychologicznych i prawnych aspektw
przemocy w rodzinie;
2 szkolenia dla funkcjonariuszy policji obejmujce wiedz z zakresu prawa i zasad przesuchiwania ofiar i sprawcw przemocy;
4 szkolenia dla nauczycieli i pedagogw szkolnych dotyczce
przemocy wobec dzieci;
1 szkolenie dla pracownikw orodkw pomocy spoecznej na
temat prawa rodzinnego;
1 szkolenie dla lokalnych sub gminy Halinw majce na celu
powoanie lokalnej koalicji przeciw przemocy i dyskryminacji;

2 szkolenia dla rzeczniczek i lokalnych liderek praw kobiet podejmujce tematyk budowania lokalnych koalicji przeciw przemocy przez kobiety, ktre osobicie dowiadczyy przemocy i chc
pomc innym;
18 otwartych spotka edukacyjnych dla kobiet, na ktrych
omawiano prawne i psychologiczne aspekty przemocy w rodzinie
oraz udzielano indywidualnych porad prawnych.
Dziaania podejmowane w ramach programu edukacyjnego sfinansowane zostay ze rodkw Funduszu Inicjatyw Obywatelskich,
Inicjatywy Wsplnotowej EQUAL, Womens Word Day of Prayer.

Program monitoringu prawa i praktyki jego stosowania

Monitorowanie prawa i dziaania na rzecz wprowadzenia zmian legislacyjnych majcych na celu skuteczniejsz ochron praw kobiet;
Uczestnictwo w grupie roboczej pracujcej nad nowelizacj Kodeksu pracy w zakresie urlopw macierzyskich;
Uczestnictwo w grupie roboczej zajmujcej si projektem ustawy o nieodpatnej pomocy prawnej dla osb niezamonych;
Dziaania na rzecz nowelizacji ustawy o przeciwdziaaniu przemocy w rodzinie.

Program aktywizacji zawodowej

Realizacja projektu Praca i Godne ycie dla Kobiet Ofiar Przemocy, ktrego celem jest wypracowanie modelowych rozwiza uatwiajcych kobietom ofiarom przemocy podnoszenie kwalifikacji
zawodowych, znalezienie zatrudnienia, powrt i utrzymanie si na
rynku pracy;
Przeprowadzenie bada dotyczcych zwizku pomidzy przemoc w rodzinie a sytuacj kobiet na rynku pracy;
Popularyzacja wrd pracodawcw idei rwnych szans dla kobiet i mczyzn oraz uwraliwienie ich na specyficzne problemy
ipotrzeby kobiet dowiadczajcych przemocy w rodzinie;
Promocja elastycznych form zatrudnienia oraz innych rozwiza uatwiajcych godzenie ycia rodzinnego i zawodowego.
Dziaania podejmowane w ramach programu aktywizacji zawodowej sfinansowane zostay ze rodkw Inicjatywy Wsplnotowej EQUAL.

Pene Sprawozdanie z dziaalnoci Fundacji Centrum Praw Kobiet za rok 2006 znajduje si na stronie internetowej fundacji
www.cpk.org.pl

Biura Centrum Praw Kobiet Udzielamy porad prawnych i psychologicznych

Warszawa

Biuro: 00-679 Warszawa

ul. Wilcza 60/19

tel. (022) 652 01 17

faks (022) 622 25 17
telefon zaufania STOP (022) 621 35 37
czynny pn.-pt. 10.00-15.00 (w czwartki
dyuruje prawniczka)

Gdask

Biuro: 80-261 Gdask

ul. Gen. de Gaullea iB/15

tel. (058) 341 79 15

Grjec

Biuro: 05-600 Grjec

ul. Pisudskiego 59

tel. (048) 624 07 17

Biuro: 90-430 d, ul. Piotrkowska 115

tel./faks (042) 633 34 11

N a s z a s t ro n a inter netowa www.cpk.org.pl

74


122006

S I A O BYC ZA JU

Nie chodzi
tylko o seks
Pierwszy raz
skorzystaem zusug
prostytutki zciekawoci.
Nastpnym razem
zamwiem dziewczyn,
bo czuem si samotny,
ale najchtniej jedziem
do nich, by rozadowa
napicie po udanej
imprezie. Pocigaa mnie
w tym pewna dziko,
amoralno caej sytuacji.

wszystkie koszyty i czas, to agencja,

nawet luksusowa, wychodzi taniej.
Dziwka idealna

Zawsze szukaem w prostytutkach

tego obrazu dzikiej, namitnej, pozbawionej zahamowa kobiety, piknej,
araczej seksownej, a przy tym nieco
niebezpiecznej. Dlatego nigdy nie paciem za godzin czy dwie, ale od razu za
ca noc. Nie chodzio mi tylko o sam
stosunek, ale o to, by zaiskrzyo, eby
dziewczyna, zktr byem zapomniaa,
e jest to jej praca i te miaa ztego przyjemno. To mnie najbardziej
podkrcao. Bywao, e jeli traciem
zainteresowanie prostytutk podczas
rozmowy, rezygnowaem zseksu.
Musiao min dziesi lat, zanim
zorientowaem si, e cigam mira.
Wtym czasie dobrze poznaem pracujce w tej brany kobiety. Niejedn
godzin przesiedziaem znimi wkuchni i przegadaem. Nasuchaem si
zapewnie, e jak tylko zarobi na szaf,
komuni dziecka, remont czy spac
dugi, to ztym kocz. Oczywicie nie
robiy tego, bo wiadomo, e nie jest
to praca jak kada inna i trudno j
wpisa w c.v. A nawet jeli czasowo
zatrudninay si gdzie inndziej, to szybko wracay. Takich pienidzy nie byy
wstanie zarobi winny sposb. A wikszo prostytutek, jeli nie wszystkie, to
kobiety lubice pienidze.

Miaem 21 lat, gdy zamwiem

sobie pierwsz kobiet do domu. Nie
pamitam ju, jak wygldaa, bo prostytutek po prostu si nie pamita.
Chyba e zdarza si taka, ktra to
lubi. Oczywicie nie zkadym, ale
to wida. Na okoo 100 prostytutek,
zktrymi miaem do czynienia, spotkaem moe ze trzy takie.
Ten pierwszy raz zapamitaem dlatego, e zamwiona dziewczyna miaa
okres, co zauwayem dopiero po wszystkim. Wtedy nie pomylaem otym, e
mgbym si od niej zarazi HIV lub
jak chorob weneryczn. Miaem
szczcie, nic si nie stao. Pewnie dlatego take pniej rzadko uywaem
gumki. Jak si wicej zapaci, zawsze
mona zniej zrezygnowa. A zwykle
byem po alkoholu lub narkotykach, wic Tarzan rusza na owy
nie mylaem o bezpieczestwie.
Moim zdaniem 70% klientw proNale do tych mczyzn, ktrzy stytutek zachowuje si jak Tarzan.
po udanej imprezie wol pojecha Gwnym powodem jest ch pokado agencji i zapaci za stosunek ni zania, kto tu rzdzi, okazania swojej
cay wieczr podrywa dziewczyn, samczej dominacji. Skoro pac, wydaje
tylko po to, eby na koniec dosta im si, e dostan wszystko. Nie rozunumer telefonu, eby nastpnego dnia miem tego, bo przecie wiadomo, e
umwi si do kina. Jak si zliczy kobiety w agencjach robi to dla pie-

122 0 0 6

A.Z.

nidzy, wic to poczucie, e facet moe

wszystko, a kobieta musi mu ulec, jest
zudzeniem. Wydaje mi si, e nie tyle
chodzi o sam seks, ale o ten moment
decyzji, kiedy klient wybiera, ktrej
dziewczynie zapaci, a one pokornie
czekaj na werdykt. To czsto mczyni, ktrzy tak naprawd w domu siedz
pod pantoflem. Boj si uprawia seks
zon wtaki sposb, w jaki robi to
zprostytutk. Potrafi wpa do agencji
podczas spaceru zpsem, a po dokonaniu wyboru spdzi ledwie kwadrans
sam na sam zwybran dziewczyn.
Zdecydowanie mniej jest mczyzn, ktrzy przywizuj si do jednej,
wybranej kobiety, w ktrej lokuj swoje
uczucia. Zwykle kada dziewczyna ma
takich dwch-trzech staych klientw. Zdarza si, e jeli taki klient jest
zamony, zabiera dziewczyn, ale rzadko takie zwizki si udaj. Wczeniej
czy pniej ona wraca do zawodu. Win
ponosi moim zdaniem facet, ktry nie
moe zapomie o tym, e bya ona
kurw. To wychodzi przy pierwszym
konflikcie. Sam miaem pokus zwizania si zdziewczyn poznan w agencji,
ale szybko si zorientowaem, e nie
poradzibym sobie zt sytuacj. Nie
chodzio o to, kim bya, ale co mogaby zrobi w przyszoci. Jak wikszo
mczyzn, mam silne przekonanie, e
kurwa to kurwa i zkurestwa si nigdy
nie wychodzi. A jednoczenie lubiem
wiele poznanych w agencjach dziewczyn, a niektre szanowaem. Byo
wrd nich sporo modych, porzuconych przez facetw matek, ktre do
prostytucji trafiy ju po urodzeniu
dziecka. Jest w tym sprzeczno, ktrej
nie potrafi wyjani mog by swobodny i nie ocenia ich, gdy przebywam
znimi, ale po wyjciu zagencji jeszcze
bardziej kocham swoj on. 

73

S I A O BYC ZA JU
Magdalena K a r s t
kuluro znawcz y ni

Jej wysoko

dziwka
Postacie piknych,
ale wyuzdanych,
dobrych, ale
amoralnych
dam lekkich
obyczajw stanowi
nieodzown cz
mitologii mskiego
kina. Wszystko
jedno: zamknita
wndznej suterenie
czy w zotej klatce,
posta prostytutki
stanowi jedn
z najbardziej
zmitologizowanych
i stereotypowych
bohaterek pord
caej galerii
filmowych postaci.

122 0 0 6

K ino uwielbia metafory i dlatego

karmi widzw mitami i iluzjami. Pokazuje wiat w mniej lub

bardziej skonwencjonalizowanych sytuacjach, w ktre uwikani
s tyle modelowi, co nierealni bohaterowie. W wiecie filmu,
ktry od swoich pocztkw naley do obszarw mskiej dominacji, gwna linia podziau wrd
ekranowych postaci przebiega
na poziomie pci. Mscy herosi
reprezentuj prawo i moralno,
a idealne partnerki gotuj im
obiady, rodz dzieci, s im wierne i bezgranicznie oddane. Czy
tak wyglda prawdziwe ycie? Nie.
Tak wygldaj mskie marzenia
o idealnym yciu, ktre panowie
chtnie przenosz na ekran. Ale
prawdziwy mczyzna ma take
potrzeby, ktrych nawet kochajca poddacz mioci ona nie
jest w stanie zaspokoi.
Dlatego kino stworzyo jej
ciemny rewers kobiet upad.
Jednoznacznie potpiana wdobie
Wielkiego Kryzysu, nie wpeni wyzwolona nawet w wyniku
rewolucji obyczajowej, take we
wspczesnym kinie nie przestaje
by jedynie fantomem przeniesionymi na ekran wprost zmskiej wyobrani.

Uroda grzech miertelny

W latach kina niemego wrole prostytutek wcielay si boginie ekranu: Louise Brooks,
Greta Garbo, Marlena Dietrich.
Kreoway one kobiety nie ze swej
woli parajce si tym zajciem,
aprzy tam wci zdolne do wielkiej mioci. Obowizyway wwczas dwa typy ekranowych ladacznic: poczciwa dziwka i szlachetna kurtyzana. Ten pierwszy typ
pojawia si kilkakrotnie wfilmach
Georga Pabsta. W filmie z1925 r.
Zatracona ulica jedn zbohaterek, gran przez modziutk Gret
Garbo, przed ostatecznym upadkiem ratuje mio amerykaskiego oficera. Z kolei w pniejszym
o cztery lata obrazie Dusze bez
steru(znanego te unas jako
Dziennik upadej dziewczyny)
Luise Brooks gra uwiedzion,
anastpnie w niemal wiziennym
rygorze resocjalizowan crk
aptekarza, ktra spokj i zrozumienie znajduje dopiero w burdelu. Cho reyser planowa tragiczne, realistyczne zakoczenie,
zosta zmuszony do zagodzenia
wymowy filmu happy endem. Nie
jedyny to raz kocowa wymowa
dziea musiaa ulec krytykowanej
w nim obyczajowoci.

67

SIA OBYCZA JU

Podobne dowiadczenie stao

si udziaem filmu Blond Wenus
Jozefa von Sternberga z 1932 r.,
wktrym Marlena Dietrich stworzya jedn z najwaniejszych kreacji
kobiety upadej tamtych lat. Fabua
filmu jest typowa dla melodramatu:
Helen, artystka kabaretowa, zdobywa mio Edwarda, po czym zakochani bior lub, zostaj rodzicami
i wiod szczliwe rodzinne ycie.
Ale ich spokj burzy nieoczekiwana
choroba Edwarda moe uratowa
jedynie naga i kosztowna operacja.
W tajemnicy przed mem Helen
prostytuuje si, by za zarobione
wten sposb pienidze ocali ukochanego mczyzn. Gdy prawda
wychodzi na jaw, Edward nie potrafi doceni skali powicenia ony,
czuje si zbrukany i upokorzony
jej wystpkiem. Helen zabiera syna
i ucieka, ale szukana przez policj listem goczym, na utrzymanie
moe zarabia tylko w jeden sposb
prostytucj.
W pierwotnej wersji scenariusz
zakada pojednanie maonkw.
Cenzura nie zaakceptowaa takiego
rozwizania, gdy jak si obawiano
sugerowaoby to widzom, e wyuzdanie i niewierno mog zosta
kobiecie przebaczone. Tymczasem
powinna ona ponie zasuon kar.
I tak wanie si dzieje wyrokiem
cenzora Helen zostaje skazana na
samotno. Dopiero takie zakoczenie pozwolio spa spokojnie
obrocom moralnego adu zatrudnionym w wytwrni filmowej Studio
Relations Committee. Na tym jednak
nie skoczyy si kopoty z cenzur.
Gdy w 1934r. wszed w ycie synny
Kodeks Haysa (autorstwa fanatyka,
ktry sam siebie mianowa stranikiem moralnoci wHollywood),
obraz Blond Wenus wycofano
zdystrybucji, powoujc si na zasad rwnowagi wartoci moralnych,
ktrej obraz podobno nie spenia.
Dopiero w czasie II wojny wiatowej
posta zakochanej kobiety prostytujcej si zrozpaczy i braku rodkw
do ycia moga powrci na ekran
tym razem grana przez Vivien Leigh
w Poegnalnym walcu. W zreali-

68


zowanym w 1940 r. filmie nadal

mio nie moga zatriumfowa.
W finale bohaterka popenia
samobjstwo, nie mogc znie
swojego upadku.
mier jako sposb ocalenia
mioci wyciska zy oraz budzi
ciepe uczucia dla innej kobiety
upadej nasynniejszej paryskiej
kurtyzany Magorzaty. W zrealizowanej w 1936r. ekranizacji powieci Alexandra Dumasa
Syna pt. Dama kameliowa (re.
George Cukor) wjej rol wcielia si sawna ju wwczas Greta
Garbo. Obraz Cukora jest typowym melodramatem, przedstawiajcym histori niemoliwej mioci
midzy dziewczyn z pwiatka
i modziecem z wyszych sfer.
WXIX wieku dla piknej dziewczyny z ludu rola utrzymanki
bya jedyn szans na luksusowe
i wygodne ycie. Garbo uczyni- cych postaw: z jednej strony cnoa z Magorzaty prawdziw dam, tliwe ony, niewinne crki farmekobiet szlachetn i dystyngowan rw i prawe nauczycielki, z drugiej
niezalenie od tego, w jaki sposb ubrane w wydekoltowane suknie
zarabiaa na ycie.
dziewczyny z saloonu, lubice alkohol i miosne igraszki. Zwykle staGobek z rewolwerem
nowiy one jedynie to, przy czym
Jeszcze tylko jeden filmowy gatu- przez wiele dziesicioleci pominek eksploatowa posta kobiety jano milczeniem, co poza tacem
lekkich obyczajw z jednakowym ipiewem naleao jeszcze do ich
upodobaniem i w sposb rwnie obowizkw. Jeli awansoway do
skonwencjonalizowany jak melodra- pozycji partnerki gwnego bohamat. Mowa o westernie. Westerny, tera, zawsze okazyway si istotami
ktre odwoyway si do mskich o gobim sercu. Czsto przy tym
mitw, stworzyy dwa typy kobie- naiwnymi, jak grana przez Marylin
Monroe piosenkarka zsaloonu
w westernie Rzeka bez powrotu
(1954) lub dowiadczonymi przez
ycie, ale koniec kocw opowiadajcymi si po stronie dobra, jak partnerujca Johnowi Wayneowi Angie
Dickinson w Rio Bravo (1959).
Szukajc rda tego stereotypu,
wystarczy sign do zaoe gatunku. W westernie prawda i dobro
zawsze stoj po stronie ludzi biednych i pokrzywdzonych przez los.
Trudno si zatem dziwi, e western
przyjanie odnosi si do kobiet
zmuszonych y na marginesie spoeczestwa.
Jednak dopiero w polskim westernie Summer love, filmie z 2006 r.,

122006

SIA OBYCZA JU

grajca rol kobiety lekkich obycza- jednej chwili ona, pospolita rzymjw Katarzyna Figura epatuje widza ska prostytutka staje si Jedynym
nagoci i wyuzdaniem przypisanym Najdoskonalszym Czowiekiem.
tej profesji.
W filmach Felliniego to mczyzna gubi i krzywdzi kobiet, stajc
Prostytutka `a la Chaplin
si jak mwi sam mistrz wspPo raz pierwszy w historii kina czesnym Judaszem. Ale naiwnoci
stereotyp piknej i uwodzicielskiej byoby wierzy, e obraz woskiego
prostytutki, ktra wykorzystuje swj reysera zmieni stereotyp prostyerotyzm, by zawadn mczyzn, tutki w kinie i e odtd twrcy filpodway Federico Fellini. Cho mowi mieli odmitologizowa posta
feministki niejednokrotnie zarzucay kobiety lekkich obyczajw. Nie udao
reyserowi mizoginizm iszowinizm, si to take Alanowi Paculi w znato jednak trzeba odda artycie spra- komitym skdind filmie Klute.
wiedliwo filmem Noce Cabirii Zrealizowany w najgortszym okresie
z 1957 r. wspi si na wyyny fil- rewolucji obyczajowej (rok produkcji
mowego realizmu iobiektywizmu. 1971) dramat o policjancie (Donald
Obraz ten stanowi bowiem poru- Sutherland) i luksusowej prostytutce
szajce studium naiwnej, ale prze- ( Jane Fonda) take utrwala stereopenionej nadziej prostytutki, ktra typ kobiety pozornie zimnej, ktr
w niczym nie przypomina penych ocala mio do mczyzny.
seksapilu aktorek z lat przedwojenBlisko p wieku musiao
nych. W rol tytuowej Cabirii wcie- min, by na ekranie znw pojala si niepozorna Giulietta Masina wia si prostytutka, ktr mio
niezapomniana Gelsomina z La gubi. Wobrazie Monster (2003)
Strady (prywatnie ona Felliniego). bohaterka Felliniego niejako odraCabirii zdecydowanie bliej do dza si w osobie Aileen (za t
Charliego Chaplina ni do Grety rol Charlize Theron otrzymaa
Garbo. Z Chaplinem czy Cabiri Oskara) prostytutki, ktra jednie tylko fizyczne podobiestwo, ale nak, w przeciwiestwie do bohaterki
take dojmujca potrzeba uczucia. granej przez Masin, nie pozwaCabiria mimo wykonywanej pro- la ju sob pomiata. Zaatakowana
fesji jest moralnie pikna i czy- przez klienta Aileen w obronie wasta, marzy o prawdziwej mioci snego czowieczestwa posuwa si
io nowym, lepszym yciu. W swej do zabjstwa. Przypadkowo trafia
naiwnoci wierzy w szczero mio- do baru dla lesbijek i tam spotyka
snych deklaracji oszusta matrymo- mio swego ycia, Selby (Christina
nialnego, ktry ostatecznie brutalnie Ricci). Zakochana, utrzymuje siebie
j bije i okrada. Ale w finale bohater- i kochank, nadal si postytuujc i
ka odzyskuje nadziej. Noce Cabirii mordujc kolejnych klientw. Gdy
s po La Stradzie i Niebieskim moliwoci ucieczki si
ptaku ostatni czci cyklu kurcz, zostaje wydanazywanego trylogi samotnoci. na policji przez Selby,
Ambicj Felliniego byo pokazanie ktra podczas procesu
w tym tryptyku ludzi wyrzuconych odcina si od Alieen,
poza nawias ycia spoecznego, kt- kreujc si na jeszcze
rzy posiedli prawd, czysto i zdol- jedn jej ofiar. Po
no do bezinteresownych uczu. raz pierwszy od czaWNocach Cabirii udao si rey- sw Pabsta prostytutserowi pokaza psychologiczny por- ka pokazana jest jako
tret bohaterki, ktra nie jest jedynie osoba, ktra mimo
symbolem, ale czowiekiem z krwi swej profesji idokonaikoci. Sam Fellini mia powiedzie, nych zbrodni moralnie
e Cabiria w chwili, kiedy daje stoi wyej ni pozowspczesnemu Judaszowi wszyst- stali bohaterowie, czyli
ko wraz ze swoj nadziej w tej typowa midlle class

122 0 0 6

rodzina Selby oraz osdzajcy Aileen

prawnicy i komentatorzy procesu, a
wic filary spoeczestwa. To przesunicie akcentw zawdziczamy
nie tylko zmianom obyczajowym,
jakie zaszy w czasie dzielcym oba
te obrazy, ale te innej, kobiecej perspektywie reyserki Patty Jenkins.
Kobieta te lubi

Dziesi lat po Fellinim do mitu

prostytutki sign jeden z najwikszych mizoginistw w historii kina,
Luis Buuel. W obrazie Pikno
Dnia ten niepokorny syn katolickiej Hiszpanii pokaza i skrytykowa typowe dla mieszczan rozdwojenie midzy moralnoci na pokaz
arozwizoci duszy. Moda, pikna
itylko pozornie szczliwa w ma-

69

SIA OBYCZA JU

Krlowa jest naga

Kino gwnego nurtu pokazujc prostytutk, skrztnie
wymiatao poza ekran drastyczne realia. Dopiero w 1976r.
Martin Scorsese pokaza, e za pienidze mona mie seks
nawet zdzieckiem.
Jego Takswkarz z oskarow
rol Roberta de Niro wywoa wstrzs
pokazujc zniezwyk ostroci
ycie, jakie noc toczy si w Nowym
Jorku. Na ulicach tego najbardziej
cywilizowanego amerykaskiego
miasta, syncego zWall Street,
Metropolitan Opera i muzeum
MoMA, mona w biay dzie kupi
sobie seks z12-latk. Tak, jak
grana przez Jodie Foster, 12-letnia Iris. Dziewczynka nie jest wtej
pracy bynajmniej odosobniona,
wkilku scenach przewijaj si jej
rwnie mode koleanki po fachu.
I cho rozwizanie fabularne nie
odbiega zbytnio od tradycyjnych
hollywoodzkich schematw (osi
dramatu jest mio gwnego
bohatera do dziewczynki,
ktr pragnie uratowa
zrk sutenera) to scena,
gdy Iris zwpraw siga
do paska Travisa, by go
obsuy, robi wraenie
nawet po trzydziestu latach od premiery. Dwuznaczny urok Iris,
ktra nie rozumie oporw klienta, zakopotanie Travisa, byo nie
byo weterana wojny w Wietnamie, a nade wszystko ich cakowity
brak zrozumienia wzajemnych motywacji trudno o lepsze pokazanie jak upokarzajcy dla obu stron jest seks za pienidze.
Grajcy w tym filmie sutenera Harvey Keitel mia okazaj
w1992r. powtrzy to mroczne wcielenie w filmie Zy porucznik.
Tym razem zagra tytuow rol zdeprawowanego stra prawa,
ktry w jednej ze scen bez skrpowania korzysta podczas narkotykowej orgii zseksualnych usug modocianych prostytutek pracujcych dla niego jako informatorki.
Innego rodzaju odkamaniem obrazu prostytutki jest film Lizzie
Borden Working Girls nakrcony w 1987 r. Reyserka, wyranie
opowiadajc si po stronie prawa do wykonawania tego zawodu,
w fabule stylizowanej na dokument pokazaa jeden dzie zycia
pracujcej dziewczyny. Molly przyjmuje klientw w apartamencie nalecym do eksprostytutki Lucy. Mao, by nie rzec, wcale
wtym filmie seksu, duo natomiast codziennoci od wydawania
rcznikw i rodkw czystoci, poprzez przyjmowanie telefonw
od klientw i negocjowanie znimi warunkw, kupowanie prezerwatyw i rodkw nawilajcych, do rozmw dziewczyn oproble-

70


estwie Sverine (w tej roli znakomita Catherine Denevue) miewa

sadomasochistyczne sny. Przyjaciel
domu opowiada, e pewna dama
ztowarzystwa odwiedza dom schadzek dla zabicia nudy. Od tej pory
ta myl staje si obsesj bohaterki
iostatecznie pikna Sverine decyduje si rozpocz podwjne ycie
w godzinach poudniowych pracuje jako ekskluzywna prostytutka
o pseudonimie Pikno Dnia, by
wpozostaym czasie by przykadn,
cnotliw on. Film Buuela (niektrzy zarzucali reyserowi, e obraz
znajduje si na pograniczu pornografii) mia pokaza, e erotyczne fantazje, niesmaczne plugastwa i moralne zakamanie to nie tylko domena
mczyzn. Jakkolwiek Buuel raczej
omiesza i ponia sw bohaterk,
to jednak twrca Piknoci Dnia
odda kobietom przysug pokaza,
e s one nie tylko przedmiotem
erotycznej gry, ale take podmiotem
czerpicym ztej gry przyjemno
ispenienie. Iby to niewtpliwie
krok milowy na drodze odmitologizowania kobiety na ekranie, cho
trudno podejrzewa Buuela, by
byo to jego zamiarem.
Niemy krzyk Maleny

W przeciwiestwie do Buuela,
inny hiszpaski obrazoburca i kontestator, Pedro Almodvar, w sposb jak
najbardziej wiadomy i zamierzony
krytykuje patriarchat i staje po stronie
kobiety uwizionej w wiecie mskich
wartoci. Almodvar, jeli nawet
posuguje si stereotypami i utartymi filmowymi schematami, czyni to
wsposb przewrotny i prowokacyjny.
W komediodramacie Czym sobie
na to wszystko zasuyam (1984),
czwartym w dorobku artysty filmie
fabularnym, obok gwnej bohaterki
zaniedbanej i zmczonej yciem
gospodyni domowej, sportretowana
zostaje take posta jej ssiadki, prostytutki imieniem Crystal. Crystal
jest infantylna i naiwna, ale wypenia
j dobro i nadzieja. Film pokazuje,
jak zapewne powiedziaaby Simone
de Beauvoir, kobiety w najbardziej
typowych rolach prostytutki i kury

122006

SIA OBYCZA JU

mach bytowych i rodzinnych, marzeniach. Lucy pokazana jest jak

typowy szef w jej obecnoci dziewczyny staj na baczno is
bardziej ustpliwe wobec oczekiwa klientw, a ona narzeka,
jakim powiceniem jest dla niej zatrudnianie ich, cigle podwyki
czynszu i kopoty ze znalezieniem chtnych do pracy popoudniami. Przesanie filmu jest jasne to taka sama praca jak kada inna.
Klienci te, jak w kadej brany, s rni. Zniektrymi wsppracuje si dobrze, zinnymi gorzej. Jedni s wierni firmie, inni pojawiaj
si i znikaj po odebraniu usugi.
Zpodobnych zaoe wyszed, cho w rezultacie da nie tak
sielankowy obraz ycia pracujcych dziewczyn, paradokument
Dziwka. Ten film take zrealizowaa kobieta, hiszpaska reyserka Maria Lidon. W fikcyjn intryg wplota autentyczne wypowiedzi osb zatrudnionych w seks-biznesie (prostytutek, opiekunw,
aktorek i aktorw filmw porno). Film, podobnie jak ksika, ktra
jest jego kanw, zaczyna si od wypowiedzi luksusowych call-grils,
zadowolonych zarwno zklientw, jak i prowadzonego stylu ycia.
Koczy opowieciami nastoletnich Jugosowianek sprzedajcych si
onierzom UNFORu za kilka papierosw. Cena zaley bowiem od
Opr. es.
okolicznoci. I to ten, kto ma rodki, j wyznacza.

domowej. Ale Almodvar nie byby

sob, gdyby nie ukaza przewrotnoci
tych dwu rl. Crystal, sprzedajc wasne ciao za pienidze, paradoksalnie
ocala wasn niezaleno, podczas
gdy Gloria sprzedaje wasne ciao
mowi w zamian za utrzymanie (na
do marnym zreszt poziomie), co
jeszcze bardziej pogra j w zalenoci od niego. Almdvar jest daleki od fetyszyzacji swych bohaterek
i przedstawia prawd o nich bez
zamykania postaci w sztywnym gorsecie stereotypw.
Rwnie Woody Allen pokazuje wiat damsko-mskich zalenoci wsposb przewrotny i niejednoznaczny. W komedii Jej Wysoko
Afrodyta (1995) wscenerii Nowego
Jorku przedstawia intelektualist
Lenego (w tej roli sam reyser), ktry
poszukuje matki swojego adoptowanego, ponadprzecitnie inteligentnego synka. Ku zdumieniu bohatera matk maego okazuje si
infantylna, wyuzdana prostytutka Linda, ktra bynajmniej
nie czerwieni si, opowiadajc
oswoich erotycznych przygodach. Przewrotno reysera
polega nie na tym, e odszed od
stereotypu kobiety z pwiatka (Linda jest bowiem typow
dobr i prostoduszn ekranow

122 0 0 6

prostytutk), ale na tym, e obali

mit mczyzny typu macho. Bohater
Allena jest bowiem nieudacznikiem, neurotykiem i niespenionym
kochankiem. Leny usysza od Lindy
sowa, jakich aden filmowy kochanek nigdy nie usysza od kobiety
Lynda mwi: pocigaj mnie przegrani faceci. Caa historia koczy si
szczliwie, ale zakoczenie to naley
traktowa jako pastisz cukierkowej
konwencji happy endu.
Cakiem serio natomiast happy
end wieczy pierwsz komedi
romantyczn, w ktrej Kopciuszek
zanim pozna swojego Ksicia
wykonuje prac ulicznej prostytutki.
Mowa oczywicie o wielkim przeboju z roku 1990, czyli Pretty Woman,
ktry zJulii Roberts uczyni gwiazd.
Spord wspczesnych filmw,
ktre odwouj si do mitu prostytutki, nie sposb pomin milczeniem

dwch tytuw: Przeamujc fale

Larsa von Triera (1996) i Maleny
Giuseppe Tornatore (2000).
Przeamujc fale to studium
kobiety, ktra z mioci do mczyzny zdolna jest do bezgranicznego
powicenia (trudno si oprze wraeniu, i przy pewnych rnicach
mamy tu do czynienia zuwspczenion wersj Blond Wenus,
awic postaci kobiety powicajcej
cnot wiernoci na otarzu prawdziwej mioci). Rzecz dzieje si wlatach 70., w zaciankowym i skrajnie patriarchalnym szkockim miasteczku. Niezbyt urodziwa i niezbyt
rozgarnita, ale dobra ibogobojna
Bess wychodzi za m za starszego
od siebie Jana, ktry wkrtce po
lubie ulega wypadkowi na platformie wiertniczej. Przykuty do ka
Jan prosi on, by znalaza sobie
kochanka, a potem opowiadaa mu
o swoich erotycznych doznaniach.
Prostoduszna Bess, pena wiary, e
w ten sposb moe pomc mowi, zaczyna uprawia prostytucj. Jej
zachowanie nie podoba si maomiasteczkowej spoecznoci, wktrej kobiety pozbawione s wszelkich
praw Bess zostaje wyklta przez
mieszkacw i najblisz rodzin.
Ale seksualna swoboda staje si dla
bohaterki wentylem uwalniajcym
si ipoczucie wasnej wartoci.
Proces przemiany, ktry si w niej
dokonuje, jest nieodwracalny. Bess
amie najwiksze tabu, kiedy podczas mszy zabiera gos (obowizujca religia daje to prawo tylko mczyznom). Ostatecznie Bess, ktra
nie moe liczy na nikogo, zostaje
zgwacona, brutalnie pobita iumiera
na sali operacyjnej. Wfinale filmu
podczas wyrzucania jej ciaa do
morza zaczynaj bi dzwony,
ktre dawno zdjto z kocioa. Ten dochodzcy z niebios
gos oznajmia widzom, i czasy
Kodeksu Heysa miny. Nie
sposb jednak nie zauway,
e nadal kobieta za swj upadek musi zapaci yciem.
O ile w filmie Triera przeklestwem bohaterki okazuje si bezgraniczna mio

71

SIA OBYCZA JU

do mczyzny, otyle w obrazie

Malena grzechem kobiety jest jej
uroda. Malena, ktrej m walczy
na froncie II wojny wiatowej, yje
wypchnita poza nawias spoeczestwa w sycylijskim miasteczku, ktrego zaciankowi mieszkacy wierz w stereotyp, e pikna kobieta
jest dzieckiem szatana. Bohaterka
nie mogc znie krzywdzcych
plotek na swj temat i doskwierajcej samotnoci, szuka wasnej
przestrzeni tam, gdzie wszyscy od
dawna widz jej miejsce wdomu publicznym. Film ten, bdcy
w istocie oskareniem wymierzonym w maomiasteczkow, faszyw
moralno, ktrej ofiarami padaj
przede wszystkim kobiety, wpisuje
si w nurt kina feministycznego. Ju
na przeomie lat 70. i 80. feministki
zauwayy, e najwiksz przeszkod na drodze odmitologizowania
kobiety na ekranie jest system lingwistyczny, ktry zosta stworzony
przez mczyzn w imi umacniania patriarchatu. Dlatego awangarda
kina feministycznego nawoywaa
do tego, by zrezygnowa z jzyka.
Postulat ten zdaje si wciela wycie Tornatore, gdy trudno uwierzy,
by byo dzieem przypadku, e zjawiskowa Monika Bellucci, ktra si
wciela w rol Maleny, podczas caego filmu nie mwi ani sowa.
Podr do pieka

Cho polskie kino jest wyjtkowo oporne na zmiany w obszarze

stereotypw, to jednak i w rodzimej
kinematografii znalazy si prby
pochylenia nad niedol kobiety zarabiajcej na ycie nierzdem.
WStrachach i Dziewcztach zNowolipek (oba filmy s ekranizacjami
powieci napisanych przez kobiety:

72


Mari Ukniewsk i Pol

Gojawiczysk) drugoplanowe bohaterki staj
si prostytutkami, gdy
inne sposoby polepszenia swojego losu (kariera
artystyczna, maestwo)
zawodz. Jednak inaczej ni w amerykaskich
produkcjach wfilmie
polskim prostutucja nie jest (nie
zawsze dobrowolnym) wyborem
kobiety, ale wie si zhandlem
ludmi. Ju przed wojn powstay
dwa filmy mwice o tym procederze: W szponach haby (1929)
ofiar szajki handlarzy ywym towarem padaj mode kobiety zmiasta,
zkolei w Kobietach nad przepaci
(1938), zrealizowanym na zamwienie Polskiego Komitetu Walki zKobietami i Dziemi, tak ofier staje
si wiejska dziewczyna. Mamione
prac za oceanem, decyduj si
na wyjazd, ale trafiaj do domw
publicznych. Ponad p wieku pniej to samo zjawisko znw staje
si tematem dwch filmw z nurtu
kina zaangaowanego. S to: Moja
Angelika (1999) i Masz na imi
Justine (2005). Obydwa osnute s
na faktach, cho nie wolne od melodramatycznych zawrotw akcji.
Pierwszy opowiada o tym, jak
trudno jest wyrwa si zseksbiznesu, jeli trafio si tam jako towar.
Tytuowa Angelika ucieka zdomu
publicznego, do ktrego zostaa
zwabiona podstpem, ale przeszo
w osobie dowiadczonej prostytutki
Iriny, a nastpnie dwch mafiozw
nie pozwala dziewczynie wrci
do normalnego ycia. Wdesperacji
namawia ukochanego do zabicia
przeladowcw.
W obrazie Masz na imi Justine
Mariola, podobnie jak Cabiria,
zaufaa niewaciwemu mczynie.
Przekonana, e oto spenia si najpikniejszy jej sen i przeywa najwspanialsz podr ycia, nie podejrzewa, e jedzie prosto do pieka.
Artur, chopak Marioli, zamiast na
wymarzone wakacje nad Atlantykiem
wywozi dziewczyn do Berlina, gdzie
wymienia j na plik banknotw. Od tej

pory Mariola ma zapomnie oswoim

dotychczasowym yciu i sta si rasow prostytutk Justine (imi znaczce
Justyna to posta zpowieci markiza
de Sade). Oprawcy gro, e jeeli nie
przystanie na ich warunki, zabij jej
babci. Film Franco de Peny, ktry
powsta wpolsko-luksemburskiej
koprodukcji, jest poruszajc opowieci olosach jednej z15 000 Polek
sprzedawanych kadego roku za
granic izmuszanych do prostytucji.
Mariola jest do prostytucji zmuszana
przemoc iszantaem, natomiast Jul,
bohaterk filmu Poudnie-Pnoc
(film wejdzie na ekrany w 2007r.)
wszpony prostytucji pcha ycie, ktre
dziewczynie z prowincji nie ma nic
do zaoferowania.
Julia, 21-letnia prostytutka (w tej
roli Agnieszka Grochowska), spotyka
Kub (Borys Szyc) byego zakonnika, chorego na raka, ktry opuszcza
bramy zakonu, by ostatni raz zobaczy morze. Bohaterowie dwoje
ludzi na krawdzi ycia odbywaj
wspln podr. To ta sama opowie,
co w filmie Zostawi Las Vegas
(1995, w rolach gwnych: Nicolas
Cage i Elisabeth Shue), w ktrym
spotkanie dwjki yciowych wykolejecw prostytutki i alkoholika
staje si dla nich ostatni szans
na spenienie w prawdziwej mioci.
Film Karwowskiego jest troch bardziej pretensjonalny, cho zakoczenie (Kuba umiera, a Julia rodzi jego
dziecko i zaczyna nowe ycie) pokazuje, jak dalek drog przesza prostytutka w historii kina. Julia dostpuje tego, co nie byo dane Helen
zBlond Wenus aski odkupienia.
Ale sia stereotypu jest ogromna inaiwnoci byoby sdzi, e ekranowe
ladacznice zostay odmitologizowane.
Cho filmowe prostytutki s dzi
blisze yciu ni kiedykolwiek, to
jednak mit uwodzicielskiej i wyuzdanej dziwki nie wydaje si zagroony.
Almodvar, Trier, Allen to, niestety,
jedynie chlubne wyjtki. W filmowej
rzeczywistoci to wci mczyni
rozdaj karty, a na odwrocie tych kart
znajduj si nagie kobiety, ktrych
najwikszym atutem (ale te przeklestwem) pozostaje ciao. 

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

seksualno,

przemoc iprawa

Raport Amnesty International

Przemoc seksualna
to najstarszy, a przy
tym najskuteczniejszy
sposb kontroli
zachowania kobiety.
Jej czysto ma
chroni dziedziczenie
mienia wmskiej
linii, utrzyma
presti rodziny
ispoeczestwa.
wtym celu wiele
spoecznoci stosuje
wobec kobiet restrykcje
wpostaci obowizku
noszenia okrelonego
stroju, ograniczenia
wolnoci poruszania
si, zakazu kontaktw
zmczyznami nie
bdcymi czonkami
najbliszej rodziny.
Kobiety, ktre nie
przestrzegaj tych
norm, s zwykle
brutalnie karane.

60


W lipcu 2001 roku walgierskim

miecie Hassi imam Messaoud

oskary o uprawianie prostytucji
niezamne kobiety mieszkajce na tym terenie. Noc okoo
trzystu mczyzn zaatakowao
czterdzieci samotnych kobiet,
z ktrych wiele przeprowadzio si do tego bogatego wrop naftow regionu po nieudanych maestwach iznalazo
prac wcharakterze pomocy
domowych u bogatszych rodzin.
Napastnicy spldrowali ich domy.
Ofiary zeznay, e pocito im
twarze, przypalano lub raniono
noem. Prawie wszystkie mwiy, e byy napastowane seksualnie, niektre zostay zgwacone,
aprzynajmniej trzy stay si ofia-

rami gwatw zbiorowych. Imam

zaprzeczy, jakoby podega do
przemocy. Po tych incydentach
zatrzymano okoo czterdziestu
mczyzn, ktrych oskarono midzy innymi o kradzie,
gwat inapad. wczerwcu 2002
roku sd uniewinni dziesiciu
z nich, a reszcie wymierzy kary
do trzech lat wizienia za udzia
wnielegalnych zgromadzeniach
ikradziee.
Sprawa ta jest przykadem
obaw, jakie budz wspoeczestwie niezalene kobiety, faszywego pogldu, e kobiety, ktre
osigny pewien stopie niezalenoci finansowej, s seksualnie wyzwolone, a take atwoci,
zjak te obawy mog przero-

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

dzi si wgwatowny wybuch agresji.

Tymczasem kada istota ludzka ma
prawo do integralnoci fizycznej
iumysowej. To podstawowe prawo
czowieka, zagwarantowane przez
prawo midzynarodowe wynikajce z Powszechnej Deklaracji Praw
Czowieka, zakada, e kobiety
idziewczta maj prawo do kontroli nad wasnym ciaem. Jednak wolno kobiety do korzystania ztego
prawa czsto okazuje si ograniczona przez przemoc igrob przemocy, jakich dopuszcza si pastwo,
spoeczestwo iosoby prywatne.
Standardy praw czowieka zabraniaj jakiejkolwiek formy przemocy
wobec kobiet, czy to fizycznej, czy
psychicznej, czy te seksualnej. Kiedy
kobieta jest bita, wykorzystywana seksualnie czy zmuszana do aborcji, sterylizacji bd poddania si testowi
dziewictwa, narusza si jej prawo do
integralnoci fizycznej ipsychicznej.
Kontrola zachowania kobiety

Kontrola seksualnoci kobiety jest

gwnym sposobem na utrzymanie
jej podrzdnoci. Okaleczanie eskich narzdw pciowych (FGM
female genital mutilation) jest ekstremalnym przejawem przemocy, ktr
stosuje si, aby ograniczy ekspresj
seksualn kobiety. Inne przykady to
kontrola ycia seksualnego, wyboru
partnera iposiadania potomstwa.
W wielu spoeczestwach kobiety idziewczta nie mog decydowa,
za kogo wyjd za m. Przymusowe
maestwa s bardzo powszechn
praktyk, cho midzynarodowe przepisy praw czowieka mwi, i kada
kobieta ma prawo do maestwa za
obopln zgod. Rwnie maestwa
we wczesnym wieku wci s zwyczajem wniektrych krajach, mimo e
naruszaj ratyfikowan przez praktycznie wszystkie pastwa Konwencj
o prawach dziecka, poniewa dziewczynki nie s wstanie wyrazi swojej
zgody ze znajomoci rzeczy odnonie stosunkw seksualnych.
W Afganistanie zmuszanie
dziewczynek imodych kobiet do
maestwa to bardzo powszechna praktyka. Chocia wedug prawa

122 0 0 6

afgaskiego maestwo przymusowe iwe wczesnym wieku to przestpstwa, generalnie spoeczestwo

iwymiar sprawiedliwoci nie traktuj ich wten sposb. Przykadem
moe by sprawa 8-letniej dziewczynki, ktrej babcia wniosa pozew
przeciwko 48-letniemu mczynie,
ktrego jej wnuczka zostaa zmuszona polubi. Mimo e prawo
afgaskie okrela minimalny wiek
zawarcia maestwa jako 16 lat, sd
odmwi dziaa. Jeli dziewczynka
lub kobieta afgaska sprzeciwia si
takiemu maestwu, naraa si, e
zostanie ukarana tak, jakby popenia przestpstwo. w2003 roku
Amnesty International rozmawiaa
wwizieniu z wieloma dziewcztami imodymi kobietami, ktrych
rodziny naciskay policj isdy, aby
je uwiziono z powodu odmowy
zawarcia zaaranowanego maestwa. Wwikszoci przypadkw
podstawa prawna wyroku nie bya
jasna. Wjednym z badanych przez
organizacj przypadkw 14-letnia
dziewczynka, zmuszona przez swoj
rodzin do lubu, kiedy miaa 13 lat,
zostaa skazana na 3 lata wizienia za opuszczenie ma, ktry j

le traktowa. Ucieczka z domu to

wAfganistanie przestpstwo.
W wielu czciach wiata kobiety,
ktrych moliwo wyboru sprowadza si praktycznie do uycia swojej
seksualnoci, aby przey, naraone
si na niebezpieczestwo pogwacenia praw czowieka. WChinach,
gdzie prostytucja jest nielegalna,
Amnesty International udokumentowaa powszechne naduycia policji wobec migrujcych ze wsi do
miast kobiet oskaronych o jej uprawianie. Policja zatrzymuje itorturuje te kobiety, wymuszajc ujawnienie
nazwisk domniemanych klientw,
aby mc ich pniej szantaowa.
Wiele z rzekomych prostytutek
iich rzekomych klientw zmaro
waresztach, wiele popenio samobjstwo krtko po wyjciu na wolno. Te praktyki s tak powszechne,
e stay si wanym rdem dochodw wielu funkcjonariuszy policji.
Pomimo zwizanego z otwartym
mwieniem o seksie iseksualnoci
tabu, z ktrym zmagaj si wswojej
walce dziaacze na rzecz praw kobiet,
seks iseksualno s bardzo upolitycznione. Ciao kobiety czsto suy
jako symbol wbataliach politycznych.

61

 W I AT W O B E C K O B I E T

Prawo do decydowaniu
oswojej seksualnoci
Prawa czowieka zawieraj prawo kobiety do sprawowania
kontroli nad kwestiami zwizanymi z jej seksualnoci, cznie
z jej zdrowiem seksualnym ireprodukcyjnym, idecydowania
otych kwestiach wsposb swobodny iodpowiedzialny, wolny
od przymusu, dyskryminacji iprzemocy. Oparte na rwnoci
relacje midzy kobiet imczyzn, odnonie stosunkw seksualnych ireprodukcji, wraz z penym poszanowaniem integralnoci osoby, wymagaj wzajemnego szacunku, oboplnej zgody
iwoli wzicia na siebie wsplnej odpowiedzialnoci za zachowania seksualne iich konsekwencje.
96 Pekiskiej platformy dziaania, porozumienia midzyrzdowego
osignitego na IV wiatowej Konferencji ONZ ds. Kobiet

Chocia spoeczestwo prbuje kontrolowa rwnie seksualno mczyzny, reakcje spoeczne s szczeglnie zajade igwatowne, kiedy chodzi
o regulowanie seksualnoci kobiety.
Kobiety, ktre uprawiaj seks
zkobietami iidentyfikuj si (lub
nie) jako lesbijki, staj si obiektem
narusze praw czowieka. Zdarza
si, e s one zmuszane do poddania si leczeniu lub zamykane
wdomach przez rodziny, ktre usiuj wyleczy je z ich skonnoci
iorientacji seksualnej. Wedug jednej z indyjskich organizacji pozarzdowych, psychiatrzy aplikuj im
silne lekarstwa po zdiagnozowaniu
homoseksualizmu, inne natomiast
poddaje si terapii zniechcajcej.
Kobiety, ktre kwestionuj obowizujce wspoeczestwie normy
seksualnoci, mogby karane rwnie przez pastwo. Midzynarodowa
Komisja Praw Czowieka Gejw
iLesbijek (IGLHRC) poinformowaa, e pewna ekipa filmowa, ktra
pracowaa nad serialem telewizyjnym
na temat seksualnoci, sponsorowana
przez boliwijsk organizacj lesbijek
Mujeres Creando, zostaa zaatakowana przez policj wLa Paz wsierpniu
2002 roku. Aktorzy, personel techniczny iaktywistki, biorcy udzia
wprojekcie, zostali pobici iskopani.
Policja uya gazu zawicego, aby
rozpdzi gapiw. Dwunastu czon-

62


kw ekipy zostao zatrzymanych

ioskaronych o czyny lubiene iobsceniczne przedstawienie. Po tym
incydencie wadze zezwoliy jednak
na kontynuowanie zdj.
Stygmatyzacja ubiorem

Jednym ze sposobw kontroli wolnoci kobiet jest nakadanie na nie cisego obowizku noszenia okrelonego
stroju. Wniektrych krajach wymierza si surowe, nieludzkie iponiajce
kary kobietom, ktre go nie przestrzegaj. Wkrajach takich jak Iran
czy Arabia Saudyjska istnieje specjalna pastwowa policja religijna, ktra
pilnuje, aby wymg ten by speniany.
Winnych grupy zbrojne demonstruj
sw wadz, ustalajc, jaki strj jest
odpowiedni. Na przykad wKolumbii grupy zbrojne zabroniy kobietom ubiera si wstroje odsaniajce
brzuch, a wIndiach siy zbrojne opozycji sikhijskiej wPendabie usioway
zmusi kobiety do przywdziewania
shalwar kameez lub tradycyjnej tuniki (zamiast sari lub dinsw), ktre
uznay za strj sikhijski. Po drugiej
stronie granicy, wPakistanie, grupy
islamskie uwaaj, e jest to strj
islamski. Wrzeczywistoci shalwar
kameez, noszony obecnie przez wiele
kobiet wcaej Azji Poudniowej, dawniej nosiy kobiety wpewnych regionach Pakistanu iIndii bez wzgldu na
wyznanie.

Na konferencji zorganizowanej
w2002 roku przez Women Living
Under Muslim Laws wiele kobiet
zrnych krajw Afryki iAzji skaryo si na rosnc popularno tradycyjnych nakry gowy, ktre coraz
czciej byy zmuszane nosi. Jak
twierdziy, cho takie chustki nie byy
tradycyjne wich spoeczestwach,
miay obowizek zakada je z powodu coraz wikszego wpywu ruchw
regresywnych na instytucje religijne
ipastwowe. Natomiast winnych
pastwach, ktrych rzdy narzucaj
brutalnie laicyzm jako oznak nowoczesnoci, kobiety nie mog nosi
ani strojw tradycyjnych, ani nowoczeniejszych symboli przynalenoci politycznej ireligijnej. Tak byo
na przykad wTurcji, gdzie kobiety
zgrup islamskich dochodziy swego
prawa do nakrywania gowy.
Bardzo powszechny jest pogld,
jakoby kobieta prowokowaa sytuacje przemocy seksualnej swoim
stylem ubierania. Na przykad
w2003 roku rzd Tanzanii zabroni urzdniczkom noszenia wpracy
spdniczek mini iobcisych strojw.
Politycy Dar es Salaam twierdzili,
e wten sposb mona zahamowa
rozprzestrzenianie si AIDS.
Gubernator malezyjskiego stanu
Kelantan, Nik Aziz Nik Mat, lider
opozycyjnej partii islamskiej, stwierdzi we wrzeniu 2003 roku, e
nawet kobiety, ktre ubieraj si
skromnie, mog budzi podanie
wmczyznach, jeli maluj sobie
usta czy perfumuj si. Wczeniej,
przy innej okazji, polityk skrytykowa kobiety, ktre nosz odwane
stroje, twierdzc, e kiedy ubieraj
si wten sposb, zapraszaj mczyzn, eby je gwacili lub wykorzystywali seksualnie.
Znajomi, przemys, reklama imedia zachcaj kobiety idziewczta
do noszenia ubra modnych isexy,
ale jednoczenie, gdy ulegaj one tej
presji, czyni si je odpowiedzialnymi
za przemoc, ktrej ofiar mog si
sta, jeli si ubior wprowokujcy
sposb. Czasami to wanie rodki masowego przekazu sprawiaj, e
przemoc wobec kobiet jest nie tylko

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

akceptowana, ale nawet postrzegana

jako zachowanie atrakcyjne seksualnie. Przykadem moe by refren
pewnej popularnej piosenki brazylijskiej, wktrym prosi si kobiet, aby
taczya prowokujco (Vai glamorosa):
Se te bota maluquinha
Um tapinha eu vou te dar porque
Di, um tapinha no doi,
um tapinha no doi.
Jeli troch zwariujesz,
Dam ci maego klapsa, poniewa
Boli, jeden may klaps nie boli,
jeden may klaps nie boli.
Naduycia o charakterze seksualnym

Znaczna cz przypadkw przemocy wobec kobiet to naduycia o

charakterze seksualnym. WStanach
Zjednoczonych szacuje si, e co
trzecia kobieta bdzie wcigu swojego ycia ofiar napaci na tle seksualnym.
Gwat, ktry powanie zagraa nietykalnoci cielesnej kobiety imoe stanowi form tortur,
jest powszechny na caym wiecie.
Jednak odnotowuje si duo mniej
przypadkw gwatw ni zdarza si
wrzeczywistoci, czego przyczyn jest pitno, jakie pozostawia na
ofierze, a jeszcze mniej si karze.
Wkraju, gdzie notuje si szczeglnie duo gwatw, Republice
Poudniowej Afryki, policja szacuje,
e zgaszany jest zaledwie jeden z 35
popenionych gwatw. We Francji
z 25tysicy gwatw popenianych
kadego roku tylko 8 tysicy zostaje
zgoszonych na policj.
Wiele kobiet uwaa, e nie ma
prawa odmwi stosunkw seksualnych swoimi mom. Wniektrych
krajach przepisy prawne dotyczce
gwatu nie wspominaj o gwacie
maeskim, wic zakada si, e
wychodzc za m, kobieta daje swoj
nieustajc zgod na wspycie. Na
przykad art.375 Kodeksu karnego
Indii mwi, e stosunki seksualne
mczyzny z jego on, jeli ma ona
powyej 15 lat, nie s gwatem.
W ostatnich latach gwat stanowi rodzaj metody prowadzenia

122 0 0 6

chopw indiaskich rozpoczynay si gwatami kobiet idziewczt.

WAlgierii wlatach 90. setki kobiet
zostao uprowadzonych izgwaconych przez czonkw grup zbrojnych; niektre zabito wniewoli,
inne natomiast zdoay uciec lub
zostay pniej uwolnione. Podczas
ostatnich konfliktw etnicznych na
Bakanach iwAfryce rodkowej
iZachodniej onierze stosowali
gwat iprzemoc seksualn wobec
kobiet z okrelonych grup etnicznych jako narzdzie ludobjstwa.
W 1998 roku Sabina Ngedu
Lesirikali wracaa ze szkoy do domu
niedaleko miejscowoci Archers
Post wrodkowej czci Kenii, kiedy
zostaa zgwacona przez dwch onierzy brytyjskich. Matka znalaza
j pod drzewem nieprzytomn izakrwawion. Mniej wicej miesic
pniej Sabina zdaa sobie spraw,
e jest wciy. Urodzia blinita, z ktrych jedno umaro, gdy
miao 3 miesice. Sabina musiaa
zrezygnowa z nauki, aby mc zaj
si dzieckiem. Mwi, e od czasu
gwatu czonkowie jej spoecznoci
dziaa wojennych ijest stosowa- uwaaj j za gorsz inie pozwalaj
ny wkonfliktach we wszystkich uczestniczy wtradycyjnych cereczciach wiata. Skierowany jest moniach. Inne dzieci miej si z jej
zwykle przeciwko konkretnej gru- syna inazywaj go mzungu (biay).
pie etnicznej, religijnej lub politycz- Wcigu ponad trzydziestu lat zgonej. WGwatemali podczas wojny szono setki przypadkw gwatw
domowej wlatach 70. i80. masakry popenionych przez onierzy bry-

Zawaszczanie kobiecej
seksualnoci
Jeli uzna si, e zachowanie seksualne kobiety jest niezgodne
zobowizujcymi wspoecznoci kanonami, moe ona zosta
ukarana [...]. Wwikszoci spoeczestw prawo wyboru kobiety
wkwestii aktywnoci seksualnej ogranicza si do maestwa
zmczyzn z tego samego spoeczestwa. Kobieta, ktra
dokona wyboru pozbawionego aprobaty spoecznoci czy utrzymuje stosunki seksualne z mczyzn, nie bdc matk bd
utrzymuje kontakty z osobami spoza swojej grupy etnicznej lub
religijnej czy warstwy spoecznej albo wyraa swoj seksualno wsposb inny ni heteroseksualizm, staje si zwykle ofiar
przemocy iponiajcego traktowania.
Specjalna sprawozdawczyni ONZ
ds. przemocy wobec kobiet

63

 W I AT W O B E C K O B I E T

Prawa seksualne
Stanowi one cz praw czowieka, ktre s ju uznawane wprawodawstwie krajowym, przepisach midzynarodowych dotyczcych praw czowieka iinnych stosownych dokumentach. Wrd
nich znajduje si przepis mwicy, e kady czowiek, wsposb
wolny od przymusu, dyskryminacji iprzemocy, ma prawo do:
najwyszego moliwego poziomu zdrowia seksualnego, dostpu do orodkw ochrony zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego;
poszukiwania, otrzymywania iprzekazywania informacji na
temat seksualnoci;
edukacji seksualnej;
poszanowania jego nietykalnoci fizycznej;
samodzielnego wyboru partnera;
decydowania o stopniu aktywnoci seksualnej;
utrzymywania stosunkw seksualnych za obopln zgod;
zawarcia maestwa za obopln zgod;
decydowania o posiadaniu dzieci iczasie, kiedy si one
pojawi;
prowadzenia satysfakcjonujcego ibezpiecznego ycia
seksualnego.
Odpowiedzialne korzystanie z praw czowieka wymaga, aby
kady czowiek szanowa prawa innych.
tyjskich przebywajcych wKenii
wcelach szkoleniowych.
Naduycia o charakterze seksualnym mog rwnie przybra form
upokorzenia, jak rozebranie kobiet
izmuszanie ich do paradowania nago
oraz pozorowanie aktw seksualnych
czy zniewaanie ich. Jedn z form
naduy stosowanych za przyzwoleniem pastwa, ktre usiuje kontrolowa seksualno kobiety ijednoczenie narusza jej integralno fizyczn,
s testy dziewictwa. Przymusowe
badanie ginekologiczne, majce na
celu stwierdzi, czy bona dziewicza jest nienaruszona, jest bolesne,
poniajce ibudzi strach. Mimo e
jest nieskuteczne jako dowd dziewictwa czy gwatu, wci stosuje si
je wwielu krajach, midzy innymi
wAfganistanie, RPA iIndiach.
W lutym 2002 roku, dziki kampanii organizacji kobiet iorganizacji bronicych praw czowieka, rzd
turecki znis kontrowersyjn ustaw
zezwalajc na poddawanie testowi dziewictwa dziewczt wwieku
szkolnym, wstosunku do ktrych
istnieje przypuszczenie, i utrzymuj stosunki seksualne przed lubem.

64


Przymusowe badania ginekologiczne

byy czym normalnym, usankcjonowanym przez prawo, a do momentu, kiedy pi uczennic prbowao
wobec perspektywy takich bada
popeni samobjstwo za pomoc trucizny na szczury. Wstyczniu
1999 roku Minister Sprawiedliwoci
zabroni wykonywania tych testw
zwyjtkiem przypadkw, gdy zleci je
sdzia jako dowd wsprawie karnej.
Jednak, jak dowodz badania przeprowadzone wszpitalu wStambule po
wydaniu zakazu, tylko 16,8% testw
dziewictwa byo realizowanych dla
celw sdowych. Reszta natomiast
bya przeprowadzana zinnych powodw spoecznych. Przypuszczalnie
badania te stosowano wTurcji rwnie po to, aby poniy okrelone
grupy kobiet, jak na przykad aresztowane dziaaczki polityczne.
Prby ochrony kobiet przed przemoc czasami opieraj si na idei, e
ich seksualno jest z natury podatna
na naduycia, a to niestety prowadzi
do kolejnych ogranicze ich praw.
Na przykad prba przeciwstawienia si zjawisku sprzedawania kobiet
zBangladeszu za granic, gdzie pra-

cuj jako opiekunki ipielgniarki,

zaowocowaa prawem, ktre narusza
ich wolno poruszania si.
Prawa reprodukcyjne

W skrzydle dla kobiet Wizienia

Centralnego stanu Katsina wpnocnej Nigerii na pocztku 2003 roku
przebywao siedem kobiet skazanych
za przestpstwa zwizane z aborcj.
Jedna zostaa skazana na kar mierci
za umylne zabjstwo. Innym postawiono ten sam zarzut, a dwie byy
oskarone rwnie o udzielenie pomocy wdokonaniu aborcji. Wszystkie
pochodziy z biednych rodowisk
wiejskich ibyy pannami lub rozwdkami, kiedy zaszy wci. Donieli
na nie policji wodzowie wiosek, ssiedzi lub inne osoby. Wadnym z tych
przypadkw nie przeprowadzono
postpowania wedug standardw
midzynarodowych, zapewniajcych
sprawiedliwy proces.
Prawa reprodukcyjne, jak prawo
do ochrony zdrowia reprodukcyjnego ido samodzielnego decydowania
wkwestiach reprodukcji, maj fundamentalne znaczenie dla moliwoci kontroli kobiety nad jej wasnym
yciem. Zarwno Midzynarodowa
Konferencja ONZ ds. Ludnoci
iRozwoju (Kair, 1994 rok), jak iIV
wiatowa Konferencja ONZ ds.
Kobiet (Pekin, 1995 rok) uznay, e
zdrowie reprodukcyjne iseksualne
stanowi cz elementarnych praw
czowieka. Deklaracje tych konferencji cz zdrowie reprodukcyjne iseksualne z prawem kadego
czowieka do nietykalnoci cielesnej
ibezpieczestwa wasnej osoby, jak
iz prawem do osignicia najwyszego moliwego poziomu opieki
zdrowia oraz otrzymania informacji
irodkw do tego niezbdnych.
Art. 16 Konwencji wsprawie
likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet chroni prawo kobiety do decydowania o liczbie dzieci
idugoci przerwy pomidzy ich
narodzinami. Jednak szacuje si, e
kadego roku na caym wiecie co
szsta kobieta wwieku reprodukcyjnym zachodzi wniepodan ci.
Z 190 milionw ci pojawiajcych

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Powinnoci
pastwa wobec
obywatelek
Komisja ONZ ds. Praw
Czowieka na sesji w2003
roku przyja rezolucj
dotyczc prawa do zdrowia, wktrej nalegaa, aby
wszystkie pastwa chroniy
iwspieray zdrowie seksualne izdrowie reprodukcyjne
jako podstawowe elementy
prawa kadej jednostki do
korzystania z najwyszego
moliwego poziomu zdrowia
fizycznego ipsychicznego.
si co roku na wiecie 51 milionw
koczy si aborcj, z czego 21 milionw ma miejsce wkrajach, gdzie
aborcja jest prawnie ograniczona.
Amnesty International nie zajmuje stanowiska wkwestii tego,
czy kobieta ma prawo wybra
przerwanie niepodanej ciy.
Wprzepisach praw czowieka aborcja nie jest prawem powszechnie
uznanym, aczkolwiek oficjalne organy, ktre interpretuj traktaty praw
czowieka, coraz wyraniej wspieraj
stanowisko, e wprzypadkach, kiedy
nie jest ona zabroniona przez prawo,
powinna by bezpieczna idostpna,
a ponadto powinna by dopuszczalna, gdy cia jest rezultatem
gwatu. Midzynarodowe organizacje praw czowieka nalegaj rwnie,
aby pastwa zniosy sankcje karne
wobec kobiet, ktre usuny ci.
Powodw niechcianych ci jest
wiele iczasami zazbiaj si. Wrd
nich figuruje brak informacji iedukacji na temat antykoncepcji ibrak
dostpu do opieki medycznej irodkw antykoncepcyjnych. Szacuje si,
e na wiecie jest 350 milionw par,
ktre nie maj dostpu do orodkw
planowania rodziny. Jednak gwna
przyczyna to fakt, e kobieta zamna nie ma wyboru ie zarwno ta,
ktra jest zamna, jak ita, ktra nie
jest, musi znosi przymus iprzemoc.

122 0 0 6

wwielu spoeczestwach to mczyni decyduj o tym, czy stosowa rodki antykoncepcyjne oraz jakie metody
wybra. Kobiety zwykle nie domagaj
si bezpiecznego seksu ani stosowania
prezerwatyw nawet wprzypadku
stosunkw seksualnych za obopln
zgod obawiajc si, e partner
zareaguje wgwatowny sposb.
Dostpno informacji na temat
planowania rodziny zostaa ograniczona wwielu krajach wkonsekwencji
polityki rzdu Stanw Zjednoczonych,
znanej jako zasada globalnego knebla. Wstyczniu 2001 roku prezydent George Bush ograniczy finansowanie programw planowania
rodziny za granic, ktre realizowaa
Amerykaska Agencja ds. Rozwoju
Midzynarodowego
(USAID).
Organizacje otrzymujce rodki z funduszy USAID nie mog przeznacza
wasnych rodkw na usugi aborcyjne
(nawet tam, gdzie jest ona legalna),
wspieranie zmian wustawodawstwie
dotyczcym aborcji ani dostarczanie
pacjentom informacji medycznej na
temat legalnych orodkw aborcyjnych. Analiza przeprowadzona przez
zwizek organizacji zajmujcych si
kwesti ochrony zdrowia reprodukcyjnego, majca na celu zbadanie
skutkw tych ogranicze wEtiopii,
Kenii, Zambii iRumunii, wykazaa,
e zmalaa liczba orodkw zdrowia
izamknito kliniki zdrowia reprodukcyjnego, pozostawiajc niektre spoeczestwa bez opieki. Badanie dowiodo rwnie, e polityka ta utrudnia
dziaania zapobiegajce rozprzestrzenianiu si wirusa HIV.
W niektrych krajach zmusza
si kobiety do usunicia ciy lub
do sterylizacji. W2003 roku Stany
Zjednoczone przyznay azyl Chince,
ktra wswoim kraju dwa razy zostaa zmuszona do poddania si aborcji.
Uznano, e wrazie deportacji do
Chin mogaby zosta wysterylizowana iuwiziona, poniewa czeka tam na ni niewykonany nakaz
sterylizacji. WPeru wlatach 19961998 wrezultacie polityki tamtejszego rzdu wiele kobiet zostao
wysterylizowanych, nie wyraziwszy
zgody ze znajomoci rzeczy.

Powiedziaa do mnie: Jeli znw

zajdziesz wci, umrzesz. Moliwe,
e umrzesz ju dzisiaj. Wic musisz to
podpisa. Byam przeraona ipodpisaam. tak 22-letnia Romka opowiada, wjaki sposb pielgniarka
przekonaa j, aby zgodzia si na
sterylizacj, gdy przed porodem leaa na stole operacyjnym wszpitalu.
Ujawniono, e na wschodzie Sowacji
miay miejsce przymusowe sterylizacje kobiet rumuskich. wwikszoci
przypadkw lekarze lub pielgniarki
przekonywali kobiety nieprawdziwymi informacjami lub grobami, aby
podday si sterylizacji podczas porodu przez cesarskie cicie.
Przemoc wobec kobiet zagraa
ich nietykalnoci cielesnej. Prawo
kobiety do kontroli nad wasnym
ciaem, seksualnoci irozrodczoci to podstawowe prawa czowieka. Nieuznawanie go sprzyja praktykom, ktre wyrzdzaj jej krzywd
iczasami przyznaj prymat wadzy
itradycji nad osobistym dobrem
jednostki. Jednak mimo przemocy,
za pomoc ktrej ogranicza si ich

Kobiety maj
ograniczony
dostp do
informacji
oHIV iAIDS
Najnowsza analiza poziomu
wiadomoci na temat zapobiegania HIV/AIDS, przeprowadzona w23 krajach rozwijajcych si, ujawnia, e
prawie zawsze jest on wyszy
wrd mczyzn ni wrd
kobiet. Naduycia seksualne
dowiadczone wdziecistwie
iprzedwczesne rozpoczcie
ycia seksualnego mog
przyczyni si do czstego
naraania si na ryzyko
wpniejszych fazach modoci iwwieku dorosym, co
z kolei zwiksza podatno
modych kobiet na HIV/AIDS.

65

 W I AT W O B E C K O B I E T

P r a w a
reprodukcyjne
Prawa reprodukcyjne opieraj si na uznaniu podstawowego prawa wszystkich par
ikadej jednostki do swobodnego iodpowiedzialnego
decydowania o liczbie dzieci, momencie ich przyjcia
na wiat iprzerwie midzy
narodzinami, do informacji
imoliwoci ich zdobycia,
atake prawa do osignicia najwyszego moliwego
poziomu zdrowia seksualnego ireprodukcyjnego.
Ponadto zawieraj prawo
kadej osoby do podejmowania decyzji wkwestii reprodukcji bez naraania si na
dyskryminacj, przymus czy
przemoc.
7 Kairskiego
programu dziaania

niezaleno wsprawach zwizanych z seksualnoci, na caym

wiecie kobiety decyduj si przeciwstawi krpujcym ich wolno
normom izwyczajom spoecznym,
podejmujc akcje wspierajce prawo
do wolnego od dyskryminacji, przymusu iprzemocy decydowania
wkwestii wasnej pci.
Nierwne traktowanie: kobiety,
przemoc iHIV

Dyskryminacja indza ograniczaj prawa kobiet zarwno na

poziomie lokalnym, jak iglobalnym,
naraajc ich zdrowie idobro na
niebezpieczestwo. To poczenie
zagroe potguj dodatkowo skutki
epidemii AIDS. Na przykad wrd
kobiet afrykaskich liczba nosicielek
HIV ichorych na AIDS jest szczeglnie wysoka, lecz ich potrzeby
opieki medycznej nie s zaspokajane wkonsekwencji nierwnego
rozmieszczenia na wiecie przeznaczonych na ni rodkw, a take
z powodu nierwnoci pci. Coraz

66


czciej uznaje si, e istnieje zwizek midzy rozprzestrzenianiem si

HIV aprzemoc wobec kobiet, marginalizacj spoeczn iubstwem.
Ndza jest istotnym czynnikiem
epidemiologicznym HIV ijednoczenie skutkiem zaraenia.
Zwizek midzy gwatem a przenoszeniem wirusa HIV jest dobrze
udokumentowany. Wielokrotne
gwaty, ktrych sprawc jest partner,
pocigaj za sob znaczne prawdopodobiestwo zakaenia. Znaczca
wikszo ofiar gwatu izwizanego z nim ryzyka zajcia wci izaraenia HIV (i innymi chorobami
wenerycznymi) to kobiety idziewczynki. Uwaa si, e leczenie prewencyjne podjte wcigu 72 godzin
od chwili kontaktu z wirusem moe
zmniejszy prawdopodobiestwo
zaraenia, jednak wkrajach uboszych niewiele kobiet moe sobie
pozwoli na tak kuracj.
Przemoc lub strach przed ni
uniemoliwiaj kobietom negocjowanie bezpieczniejszych praktyk
seksualnych nawet wmaestwie.
Kobiety, ktre domagaj si zmian
wzachowaniach seksualnych swojego
partnera, polegajcych na przykad
na uyciu prezerwatywy, mog zosta
oskarone o niewierno lub nosicielstwo HIV. Ale wierno kobiety
nie chroni jej przed ryzykiem zakaenia wirusem przez seropozytywnego ma. Liczne raporty wskazuj, e
kobiety yjce wndzy, cznie z tymi,
ktre straciy partnerw z powodu
AIDS, lub dziewczynki, ktre straciy oboje rodzicw, s zmuszone
do poszukiwania dochodw poprzez
seks transakcyjny lub prostytucj, aby
utrzyma siebie iswoje rodziny, co
zkolei naraa je na niebezpieczestwo zaraenia wirusem.
UNAIDS uznaje nierwno pci
za jedn z przeszkd dla dobrowolnych inicjatyw zasigania informacji ipoddawania si badaniom.
Seropozytywna kobieta moe by
naraona na przemoc z powodu
pitna zwizanego z AIDS. Przykad
Gugu Dlamini z RPA, ktr czonkowie wsplnoty pobili na mier,
gdy ujawnia, e jest nosicielk, nie

jest odosobniony. Istnieje te wiele

raportw na temat kobiet, ktre
obawiaj si gwatownych reakcji
swoich mw na wie, i s nosicielkami. Obecnie zaledwie okoo
5% osb, ktre yj z HIV wkrajach rozwijajcych si, otrzymuje
odpowiednie leki antyretrowirusowe. Przyczyn jest brak dostpu do
takiego leczenia ijego koszt oraz
niedostatek infrastruktury medycznej. Ponadto wikszo nosicieli nie
wie nawet, e s zaraeni, lub nie jest
wiadoma korzyci terapii.
Skutek globalizacji nierwno wida wyranie wdostpie
do leczenia AIDS. Multinarodowe
koncerny farmaceutyczne produkuj
szerok gam lekw antyretrowirusowych, niestety, z racji wysokiej ceny,
ktre s nieosigalne dla ludnoci
krajw ubogich. Wonie wiatowej
Organizacji Handlu miay miejsce
trudne negocjacje odnonie rwnowagi midzy prawami wasnoci
intelektualnej koncernw farmaceutycznych a prawami osb ubogich do
korzystania z lekw, ktre mog uratowa im ycie. Rezultatem jest kilka
ustpstw idecyzja z 30 sierpnia 2003
roku zapewniajca bardziej demokratyczny dostp do oryginalnych
lekw. Jednak dla obywateli krajw
biedniejszych koszt tych lekarstw
jest wci zbyt wysoki, dlatego organizacje krytykuj to porozumienie.
Niektre pastwa lekcewa wadz firm farmaceutycznych itworz
wasny system zaopatrzenia w leki
antyretrowirusowe. Na pocztku lat
90. Brazylia rozpocza kampani
na rzecz prewencji ileczenia, a take
opracowywanie wlaboratoriach pastwowych lekw, ktre mog by
dostarczane bezpatnie osobom
zaraonym wirusem HIV. Wedug
najnowszych bada, wlatach 1996-2002 uniknito ponad 60 tysicy
przypadkw zachorowa na AIDS,
90 tysicy zgonw i358 tysicy przyj do szpitala wzwizku z chorob.

Tumaczenie z jzyka hiszpaskiego:

Magorzata Grygierowska

Raport drukujemy za zgod polskiej sekcji AI.

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T
Janice G. RAYMOND

10 POWODW,

BYNIE LEGALIZOWA
PROSTYTUCJI

(i prawna odpowied na popyt na prostytucj)

Co si dzieje, kiedy
prostytucj traktuje
si jak seks-prac,
anie jako seksualny
wyzysk i przemoc
wobec kobiet? Co si
dzieje, kiedy kraje
takie jak Szwecja
odmawiaj legalizacji
i odrzucaj popyt na
prostytucj? Niniejszy
artyku pokazuje,
w jaki sposb
legalizacja prostytucji
jako zawodu
wyrzdza krzywd
kobietom, sprawiajc,
e staj si one
niewidoczne, i jak
wpywa na ekspansj
seks-przemysu.

52


Od poowy lat 80. debata o tym,

jak prawnie rozwiza problem
prostytucji, staa si przedmiotem
akcji legislacyjnej. Niektre kraje
w Europie, wrd nich przede
wszystkim Holandia i Niemcy,
zalegalizoway i/lub zdekryminalizoway system prostytucji, ktry
zakada dekryminalizacj sutenerw, domw publicznych i klientw.
Inne rzdy, np. wadze Tajlandii,
prawnie zakazuj prostytucji
iprzedsibiorstw erotycznych, ale
w praktyce toleruj domy publiczne i kupowanie kobiet, pacenie za
ich prac seksualn, szczeglnie
jeli chodzi o turystyk seksualn.
Szwecja przyja inne rozwizanie prawne penalizacj klientw
przy jednoczesnej dekryminalizacji
kobiet zajmujcych si prostytucj.
Niniejszy artyku przedstawia 10 powodw, dla ktrych nie
naley legalizowa prostytucji.
Dotycz one wszelkich porczanych przez pastwo form prostytucji, nie ograniczajc si jedynie do w peni zalegalizowanych
domw publicznych i sutenerstwa,
ale te obejmuj dekryminalizacj seks-brany, prawne regulacje
prostytucji dotyczce rejestracji
lub obowizkowych bada kontrolnych dla kobiet w prostytucji,
a take inne systemy, w ktrych
prostytucja jest definiowana jako

seks-praca lub nazywana wybran

dobrowolnie profesj.
1. Dekryminalizacja/legalizacja
prostytucji to prezent dla
sutenerw, handlarzy ywym
towarem i caej seks-brany.

W Holandii legalizacja to rwno w sankcjonowaniu wszelkich

aspektw seks-przemysu: samych
kobiet, klientw i sutenerw, ktrzy
w legalnym ustroju przeksztacaj
si z osb trzecich w biznesmenw zapewniajcych legalnie seksualn rozrywk. Dekryminalizacja
seks-przemysu przeksztaca domy
publiczne, sekskluby, salony
masau i inne przejawy prostytucji w legalne miejsca, w ktrych
komercyjne seksualne usugi mog
kwitn legalnie.
Wiele osb wierzy, e wystpujc na rzecz legalizacji lub dekryminalizacji prostytucji, uszlachetniaj i profesjonalizuj kobiety
pracujce w prostytucji. Jednak
uszlachetnienie prostytucji jako
zawodu nie oznacza uszlachetnienia kobiet uszlachetnia si
po prostu seks-bran! Ludzie
czsto nie zdaj sobie sprawy, e
dekryminalizowanie prostytucji oznacza dekryminalizowanie
caej seks-brany, nie tylko kobiet,
ktre s jej czci. Nie przemy-

122006

E U R O PA , E U R O PA

leli dobrze wszystkich konsekwencji

prawnych, np. zrobienia z sutenerw
biznesmenw oferujcych seks-rozrywk, uczynienia z osb trzecich
porzdnych przedsibiorcw lub tego,
e mczyni, ktrzy pac za seksualne usugi, s teraz akceptowani jak
legalni konsumenci seksu.
W krajach, w ktrych kobiety s
karane za prostytucj, niezbdne jest
podejmowanie dziaa (prawnych)
w celu dekryminalizacji prostytucji.
adna kobieta bowiem nie powinna
by karana za to, e sama wykorzystuje swoje ciao. Jednak rzd nigdy
nie powinien dekryminalizowywa
sutenerw, klientw, strczycieli,
domw publicznych etc.
2. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji i seks-przemysu
wzmaga instenstywno handlu
ywym towarem.

Jednym z argumentw za legalizacj prostytucji w Holandii byo

to, e legalizacja pomoe pooy
kres eksploatacji zdesperowanych
emigrantek, ktre zostay sprzedane, aby wiadczy tu usugi seksualne. Jednak jeden z raportw
(Budapest Group, 1999) podaje, e
80% kobiet w domach publicznych
w Holandii zostao sprowadzonych
z innych krajw. W 1994r. na konferencji ministerialnej krajw czonkowskich Unii Europejskiej zwoanej z inicjatywy Komisji Europejskiej
i Midzynarodowej Organizacji ds.
Migracji (IOM) ustalono, e w samej
tylko Holandii prawie 70% sprzedanych kobiet pochodzio z krajw
Europy rodkowej iWschodniej.
Rzd Holandii sam przedstawia
si jako mistrz polityki i programw zwalczajcych handel ywym
towarem, jednak w ten sposb usun wszystkie legalne przeszkody do sutenerstwa, strczycielstwa
czy istnienia domw publicznych.
W2000 r. holenderskie Ministerstwo
Sprawiedliwoci przychylio si do
ustalenia liczby cudzoziemskich
legalnych
seks-pracownikw,
poniewa holenderski rynek prostytucji domaga si rnorodnych cia.
Rwnie w 2000 r. holenderski rzd,
prbujc rozstrzygn swoje dylematy, otrzyma orzeczenie Trybunau

122 0 0 6

Europejskiego uznajce prostytucj

za czynno ekonomiczn, w zwizku z czym umoliwi kobietom z
Unii Europejskiej ipastw byego
bloku wschodniego zachowanie
pozwolenia na prac jako seks-pracownice w holenderskiej seks-brany,
jeli potrafiyby dowie, e pracuj z
wasnej woli lub na wasny rachunek.
Organizacje pozarzdowe wEuropie szacuj, e handlarze ywym
towarem wykorzystuj pozwolenie
na prac, by sprowadzi kobiety do
holenderskiego przemysu prostytucyjnego. Przemilcza si to, e kobiety zostay sprzedane, i uczy si je,
aby opisyway si jako niezalene
migrujce pracownice sektora usug
seksualnych.
W cigu roku od cofnicia zakazu
dziaania domw publicznych wHolandii osiem holenderskich organizacji wspierajcych ofiary handlu
ludmi zgosio wzrost liczby ofiar,
a dwanacie organizacji udokumentowao, e liczba ofiar handlu zinnych krajw nie ulega zmniejszeniu.
Czterdzieci trzy z 348 samorzdowych gmin (12%) w Holandii zdecydowao si na polityk nietworzenia domw publicznych, jednak
Ministerstwo Sprawiedliwoci zasugerowao, e cakowity zakaz prostytucji obowizujcy w ktrejkolwiek
z gmin byby sprzeczny z konstytucyjn gwarancj prawa do wolnego
wyboru pracy.
Pierwszy krok do legalizacji prostytucji wNiemczech nastpi wlatach 80. Do roku 1993 zbadano,
e 75% kobiet pracujcych wprostytucji w Niemczech byo cudzoziemkami: z Urugwaju, Argentyny,
Paragwaju iinnych krajw Ameryki
Poudniowej. Po upadku muru berliskiego 80% zokoo 10000 kobiet
sprzedanych do Niemiec pochodzio z krajw Europy rodkowej
i Wschodniej. W2002 r., po latach
uprawiania prostytucji w dopuszczalnych strefach, zostaa ona uznana za
legaln prac. Promujc prostytucj,
zalegalizowano take sutenerstwo
idomy publiczne.
Znaczcy udzia cudzoziemek
w niemieckiej prostytucji sugeruje,
e kobiety te zostay sprzedane do
Niemiec w procesie eufemistycznie
nazywanym uatwianiem migracji.

Jest jednak praktycznie niemoliwe,

aby ubogie kobiety uatwiy sobie
same swj przyjazd, biorc pod
uwag koszty podry i dokumenty wjazdowe. Przecie nie mogyby same trafi do tej brany bez
pomocy osb trzecich!
W 1984 r. lewicowy rzd w australijskim stanie Victoria zaproponowa
procedur legislacyjn wprowadzajc legalizacj prostytucji w domach
publicznych. Dziesi lat pniej
australijski rzd uchwalli ustaw
rozszerzajc sfer legalnoci prostytucji. Dostrzegajc zaleno legalizacji prostytucji i handlu ywym
towarem w Australii, Departament
Stanu USA zauway: Handel
ywym towarem ze wschodniej Azji
jest rosncym problemem. (...) niejasne prawo wczajc w to legalizacj prostytucji w rnych czciach
kraju czyni przestrzeganie [polityki przeciwdziaania handlu ywym
towarem] trudnym na roboczym
poziomie.
3. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie kontroluje
seksualnej brany, ale pomaga jej
si rozrasta.

Zwolennicy legalizacji i dekryminalizacji prostytucji twierdz, e

wprowadzioby to kontrol ekspansji
seks-brany. Tymczasem prostytucja
stanowia w 2004 r. a 5% holenderskiej gospodarki! Przez ostatni
dekad, odkd sutenerstwo zostao
zalegalizowane i odkryminalizowano
domy publiczne w 2000 r., seksbrana wzrosa w Holandii o25%!
Okadej godzinie dnia kobiety
wrnym wieku i rnych ras stoj
w oknach holenderskich domw
publicznych i seks-klubw, pokazujc, e s na sprzeda. Wikszo
znich to cudzoziemki, prawdopodobnie sprzedane do Holandii.
Na dodatek dziki rzdowemu
poparciu prostytucja w Holandii jest
popierana take przez stowarzyszenia
seks-brany i organizacji skupiajcych klientw prostytutek, ktre konsultuj si i wsppracuj z rzdem
dla wasnych przyszych korzyci. S
to m.in. Stowarzyszenie Wacicieli
Rozrywki Relaksujcej, Zrzeszenie
Wacicieli Prostytutek w Oknach,

53

 W I AT W O B E C K O B I E T

atake Mczyni/Kobiety Fundacja

Prostytucji (grupa mczyzn regularnie wykorzystujcych kobiety w prostytucji, ktrych szczeglny cel zakada stworzenie zprostytucji i korzystania z usug prostytutek zachowania
bardziej akceptowalnego i bardziej
dyskutowalnego oraz ochron
potrzeb klientw).
Majc do czynienia ze zmniejszajc si liczb holenderskich kobiet
zaangaowanych w prostytucj i rwnoczesnym rosncym daniem coraz
wikszej iloci kobiecych cia i bardziej
egzotycznych typw kobiecej urody
na rynku prostytucji, Holenderski
Narodowy Raport o handlu stanowi, e w przyszoci rozwizaniem
moe by zapewnienie [rynkowi]
prostytutek zpastw spoza UE/EEA,
ktre dobrowolnie wybior prac w
prostytucji. Kobietom tym zostanie
umoliwiony legalny i kontrolowany dostp do holenderskiego rynku.
Skoro prostytucja zostaa zmieniona
w seks-prac, a sutenerzy w ludzi
oferujcych rozrywk, taka rekomendacja przeksztaca handel ywym
towarem w dobrowoln migracj
do seks-pracy. Patrzc w przyszo,
Holandia obiera za cel ubogie kobiety,
ktre staj si lekarstwem na niewystarczajc ofert wolnego rynku
seksualnych usug, skania do handlowania nimi na midzynarodowym
rynku. Prostytucja zostaje w ten sposb znormalizowana jako wybr dla
biedakw.
Legalizacja prostytucji w stanie
Victoria w Australii spowodowaa masow ekspansj seks-brany.
Obok legalizacji prostytucji take
iinne formy seksualnego wykorzystywania takie jak taniec na rurze,
niewolnictwo i obozy, w ktrych
wymusza si dyscyplin, peep shows,
seks na telefon, a take pornografia
rozwiny si w znacznie bardziej
dochodowy sposb ni przed legalizacj. Prostytucja staa si integraln
czci turystyki i booomu na legalne kasyna w Victorii, ktrych etonami mona paci w miejscowych
domach publicznych.
Systemy wspierania przez pastwo
prostytucji istniej w wielu pastwach:
Austrii, Danii, Niemczech, Holandii
iSzwajcarii. Wyglda na to, e europejskie kraje popierajce prostytucj

54


Prawna alternatywa:
penalizacja popytu klientw
Nie istniej adne dowody, e legalizacja prostytucji poprawia
sytuacj kobiet w prostytucji. Niewtpliwie poprawia sytuacj
rzdu, ktry legalizuje prostytucj, i oczywicie seks-biznesu obie
strony ciesz si wzrostem zyskw. Popularnym mitem jest, e
wszystko bdzie dobrze w wiecie prostytucji, kiedy zalegalizuje
izdekryminalizuje si seks-biznes. Jest to sprzeczne zdowodami,
e degradacja i wykorzystywanie kobiet, czynienie im krzywdy,
molestowanie i przemoc wobec nich pozostan nadal w dopuszczalnej przez pastwo prostytucji. Nagle brudne pienidze staj
si czyste! Nielegalne dziaanie staje si legalne! W cigu jednej
nocy sutenerzy przeistaczaj si w prawych biznesmenw i zwyczajnych ludzi parajcych si rozrywk, a mczyni, ktrzy wczeniej nie rozwaali kupowania prostytuujcych si kobiet, myl:
C, jeli to jest legalne, teraz musi by w porzdku.
Legalizujc prostytucj jako seks-prac, rzdy bd miay
ogromny zysk ekonomiczny. W konsekwencji spowoduje to ich
rosnc zaleno od seks-przemysu. Jeli kobiety w prostytucji
uzna si za pracownikw, wtedy rzd moe zrzec si odpowiedzialnoci za tworzenie porzdnych i odpowiednich miejsc pracy
dostpnych dla kobiet
Zamiast porzuca kobiety w seks-biznesie i popiera prostytucj, prawo powinno odrzuci drapienych mczyzn, ktrzy kupuj
kobiety dla seksu. Mczyni, ktrzy korzystaj z usug prostytutek,
dugo byli niewidoczni. Zamiast sankcjonowa prostytucj, rzd
powinien ogranicza popyt przez penalizacj mczyzn, ktrzy
kupuj seks.
Szwecja wycofaa si z legalizacji prostytucji, zakadajc, e bez
mskiego popytu nie bdzie poday ze strony kobiet. Wychodzc
poza ciasne ramy legalizacji, Szwecja uznaa, e prostytucja jest
form mskiej przemocy wobec kobiet idzieci, a kupowanie seksualnych usug jest kryminalizowane. Nierozerwalno prostytucji
ihandlu dostrzega szwedzkie prawo: Prostytucja i handel kobietami
s uwaane za szkodliw praktyk, ktra nie moe i nie powinna by
oddzielana; w celu efektywnej walki z handlem kobietami powinny
zosta zastosowane konkretne kroki przeciwko prostytucji.
Szwedzka Ustawa Rzdowa Przeciwko Przemocy Wobec
Kobiet zakazuje i penalizuje handel seks-usugami (Swedish
Government Offices, 1998). Szwedzka legislacja kryminalizujca
klientw opiera si na polityce, e prostytucja nie jest podanym
socjalnym fenomenem i jest przeszkod do nieustannego rozwoju na drodze do zrwnania kobiet i mczyzn. Co wicej, prawo
przeciw handlowi seksualnymi usugami jest czci szerszej
Ustawy Przeciwko Przemocy Wobec Kobiet, ktra asygnuje rodki
do wspierania rozwoju alternatywy dla kobiet w prostytucji.
Skutki szwedzkiego ustawodawstwa s obiecujce. Zakaz
wobec mczyzn kupujcych prostytuujce si kobiety spotka si
z duym spoecznym poparciem. Kilka bada opinii publicznej,
przeprowadzonych pomidzy 2000 a 2001 rokiem, pokazuje, e
80% Szwedw popiera to prawne rozwizanie.
Spord tych, ktrzy chc zniesienia tego prawa, wikszo
stanowi mczyni zniesienie popiera jedynie 7% kobiet.

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Waniejsze jest to, e kobiety, ktre maj zamiar porzuci prostytucj, wspieraj to prawo. Szwedzkie organizacje pozarzdowe,
ktre pracuj z kobietami w prostytucji, rwnie popieraj to rozwizanie prawne i utrzymanie go, skoro dziki temu wzrosa liczba
kobiet, ktre kontaktuj si z nimi i prosz o pomoc. To konkretne
prawne rozwizanie i fakt, e ludzie wiedz, e bdzie przestrzegane, suy pomoc modym kobietom, ktre s zalene od sutenerw
i strczycieli.
W cigu trzech lat od wprowadzenia tej ustawy zmniejszy si
rozmiar ulicznej prostytucji. Liczba prostytuujcych si kobiet spada o 50%, a 70-80% klientw opucio miejsca publiczne. Co wicej,
przedstawiciele policji twierdz, e nie ma dowodw, by prostytucja
zesza do podziemia lub e prostytucja w seks-klubach, agencjach
towarzyskich czy domach publicznych wzrosa. Policja owiadczya
te, e szwedzkie prawo zakazujce handlu seksualnymi usugami ostudzio handel ywym towarem. Wedug policji, gdyby nie to
prawo, Szwecja, podobnie jak Norwegia i Finlandia, dowiadczyaby wielkiego handlu Rosjankami przez granic. W pnocnych czciach Norwegii i Finlandii sprzedane Rosjanki s przeznaczone
do suenia skandynawskim mczyznom w obozach skadajcych
si z prostytutek.
Grupy zajmujce si prawami kobiet i prawami czowieka powinny zabiera gos, by studiowa i popularyzowa szwedzkie prawo.
Zamiast dawa carte blanche dla absolutnie wykorzystujcego
seks-biznesu, rzd powinien reagowa na msk przemoc i seksualne wykorzystanie kobiet w prostytucji przez prawn penalizacj
korzystania z prostytucji.
Syszelimy zbyt mao o roli seks-przemysu w kreowaniu globalnego rynku seksualnego kobiet i dzieci. Zamiast tego syszymy,
e prostytucja moe by przeksztacona w lepsz prac dla kobiet
poprzez regulacj i/lub legalizacj i stworzenie zwizkw tzw.
seks-pracownikw oraz poprzez akcje zapewniajce prezerwatywy kobietom. Nie zapewnia jednak alternatywy wobec prostytucji.
Syszymy sporo o tym, jak chroni kobiety w prostytucji, a bardzo
mao o tym, jak pomc kobietom z niej wyj.
To niedopuszczalne, e w kilku krajach zwizki zawodowe
zachcay do akceptowania prostytucji jako pracy. Zamiast afirmowa prostytucj jako zawd, zwizki zawodowe mogyby wzi
przykad z Duskiej Konfederacji Zwizkw (LO), ktra w czerwcu
2003 r. zabronia swoim 1,5 milionom czonkom (w caym kraju 5.4
millionom) korzystania z usug prostytutek, kiedy reprezentuj zwizek podczas podry.
Byoby to wielkim krokiem naprzd w akcji przeciwko seksualnemu wykorzystywaniu ze strony rzdw i agencji ONZ, gdyby zakazay swoim dyplomatom, personelowi wojskowemu, policji ONZ
iosobom odpowiedzialnym za rozmowy pokojowe angaowa si
w kontakty z prostytutkami na subie. Niektre agendy ONZ takie
jak Inter-Agency Standing Committee (IASC), ktre cz ponad 15
agend ONZ i midzykomisyjnych agend, uchwalio kodeks zachowania personelu w sytuacjach humanitarnych katastrof. Jedna
zpodstawowych zasad IASC gosi: Seksualne wykorzystywanie
iprzemoc pracownikw organizacji humanitarnych stanowi dobitne przykady zego prowadzenia si i naruszenia kodeksu, i jako
takie s powodami do zwolnienia z pracy. Kolejna istotna zasada
wyjania, e wymiana pienidzy, zatrudnienia, dbr osobistych lub
usug za seks, wczajc w to przysugi lub inne formy upokorzenia,
degradacji czy wykorzystywania, jest zabronione.

122 0 0 6

dziaaj jak magnesy, a w efekcie kocowym jako kanay, poprzez ktre

znaczca liczba kobiet jest sprzedawanych do innych europejskich krajw. Europa moe poszczyci si
znacznie wiksz liczb sprzedanych
kobiet (na kilometr kwadratowy)
ni Ameryka Pnocna. Biorc pod
uwag przepustowo granic, ktr
uatwia umowa z Schengen, nie
jest zaskoczeniem, e wysoka liczba
sprzedanych kobiet wystpuje take
winnych europejskich krajach, ktre
nie zalegalizoway lub dekryminalizoway prostytucji. Mimo e dokadna
liczba sprzedanych kobiet jest trudna do ustalenia, Komisja Europejska
Midzynarodowej Organizacji ds.
Migracji szacuje, e okoo 500 000
kobiet i dzieci jest sprzedawanych
rokrocznie do Europy. Dla porwnania szacuje si, e 45 000-50 000
kobiet i dzieci jest sprzedawanych
rokrocznie do USA.
4. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji zwiksza ukryt,
nielegaln i uliczn prostytucj.

Jednym z celw legalizacji prostytucji jest przeniesienie kobiet do

domw publicznych i klubw, gdzie
byyby bardziej bezpieczne ni gdyby
uprawiay uliczn prostytucj. Jednak
wiele kobiet zajmuje si prostytucj
uliczn, poniewa chce unikn kontroli i wykorzystywania przez sutenerw (przeksztaconych w legalnym
systemie prostytucji w seks-biznesmenw). Inne kobiety nie chc si
rejestrowa lub podlega pod system kontroli zdrowia, wymagany
przez prawo w niektrych krajach,
w ktrych prostytucja jest zalegalizowana. W ten sposb legalizacja
prostytucji moe wanie popchn
niektre kobiety do prostytucji ulicznej. Opowiadajc si przeciw woskiej propozycji legalizacji prostytucji, Esohe Aghatise stawia tez, e
domy publiczne waciwie odzieraj
kobiety z tej odrobiny ochrony, ktr
mog mie na ulicy, ograniczajc
kobiety do zamknitych przestrzeni,
gdzie maj znikome szanse na spotkanie pracownikw socjalnych lub
innych, ktrzy mogli by pomc im
wyj zprostytucji.

55

 W I AT W O B E C K O B I E T

Sposb, w jaki pastwa definiuj status prawny prostytucji,

bdzie mia ogromny wpyw na wysiki, by walczy z handlem
ywym towarem. Przeciwnicy handlu ywym towarem i legislatorzy musz odrzuci prostytucj jako pierwotn przyczyn handlu
ywym towarem i nie pozwoli, aby uciszali ich ci, ktrzy twierdz,
e na forach rzdowych i pozarzdowych powinnimy mwi jedynie o handlu ywym towarem, a nie o prostytucji. Wielu rzdowych
ipozarzdowych przedstawicieli skapitulowao przed tak presj.
Wreszcie zamiast podnosi ekonomiczne zalety seks-biznesu
przez opodatkowanie go, rzdy powinny zaj aktywa seks-brany
i potem uy tych rodkw, aby stworzy prawdziw alternatyw
kobietom w prostytucji. Sposoby zapobiegania prostytucji i handlowi ywym towarem, ciganie handlarzy, nagabywaczy (rekrutujcych), sutenerw i klientw tak dugo bd nieadekwatne, dopki
rzdy nie zainwestuj w przyszo prostytuujcych si kobiet,
zapewniajc ekonomiczne rodki, ktre sprawi, e kobiety poprawi swoje ycie.

W Holandii kobiety trudnice si

prostytucj podkrelaj, e legalizacja lub dekryminalizacja seks-brany
wcale nie uwalnia od stygmatu prostytucji. Poniewa musz si zarejestrowa i trac anonimowo, kobiety
staj si bardziej naraone na stygmatyzacj jako dziwki, ita tosamo poda za nimi wszdzie. W ten
sposb wikszo kobiet wprostytucji
dalej dziaa nielegalnie i w podziemiu.
Niektrzy czonkowie Parlamentu,
ktrzy na pocztku popierali legalizacj domw publicznych, sdzc, e
wyzwoli ona kobiety, widz teraz, e
legalizacja w ostatecznoci zwikszya
przemoc wobec kobiet.
Nadkomisarz Nancy Pollock,
jedna z najwyszej rangi policjantek
w Szkocji, organizowaa w 1998 r.
w Glasgow grupy ulicznych zwizkw dla kobiet w prostytucji. Pollock
twierdzi, e legalizacja lub dekryminalizacja jest po prostu wrzuceniem
kobiet do czego, co jest najbardziej poniajc prac na wiecie.
Odpierajc argumenty, e legalizacja
prostytucji zapewni bezpieczniejsze
miejsca kobietom, Pollock zauwaa,
e kobiety w prostytucji, pracujce
np. w saunach, maj nawet mniejsz
kontrol nad tym, jakie usugi bd
wiadczy. Na ulicy niewiele kobiet
zgodzi si na seks analny i niewiele
zgodzi si na seks bez prezerwatywy.
Ale w saunach waciciele, ktrzy
naturalnie nie chc, by klienci odeszli zawiedzeni, decyduj, co kobieta
bdzie robi, i bardzo czsto jest to

56


Na Filipinach 96%
przepytywanych kobiet
wypowiedziao si przeciw
legalizacji prostytucji. 56%
obywatelek z Rosji i krajw
byego ZSRR stwierdzio, e
prostytucja nie powinna zosta
zalegalizowana, 44% nie
byo pewnych lub nie miao
zdania; 85% przepytanych
amerykaskich kobiet
wprostytucji owiadczyo,
e prostytucja nie powinna
by legalna. WWenezueli
50% opowiadao si przeciw
legalizacji, 29% uwaao, e
legalizacja chroniaby kobiety,
a 21% nie odpowiedziao na
pytanie.

seks analny, seks oralny lub stosunek

bez prezerwatywy.
Argument, e legalizacja powinna
wypleni element kryminalny z seksprzemysu poprzez konkretne rozwizanie prawne dla tego przemysu,
jest cakowicie chybiony. WAustralii
prawdziwy wzrost prostytucji mia
miejsce w nielegalnym sektorze wasnie od momentu legalizacji. W cigu
12 miesicy (w latach 1998-1999)
w stanie Victoria potroia si liczba domw publicznych bez licencji i nadal dziaaj one bezkarnie.
WNowej Poudniowej Walii, gdzie
domy publiczne zostay dekryminalizowane w 1995 r., liczba domw
publicznych w Sydney potroia si do
400-500 w 1999 r., w tym olbrzymia
wikszo nie posiada licencji do prowadzenia rozrywki lub funkcjonowania. W odpowiedzi na rozszerzajc
si korupcj w policji, kontrola nielegalnej prostytucji zostaa przeniesiona
z policyjnej jurysdykcji i umiejscowiona pod kontrol lokalnych rad
wadz miasta i regulatorw. Niestety,
miejscowe wadze nie maj rodkw
na dochodzenia w sprawie nielegalnie
dziaajcych domw publicznych.
5. Legalizacja/dekryminalizacja
seks-przemysu zwiksza dziecic
prostytucj.

Kolejnym argumentem za legalizacj prostytucji w Holandii byo, e

zakoczy ona dziecic prostytucj.
Jednak dziecica prostytucja wzrosa
dramatycznie w latach 90. Majca
siedzib w Amsterdamie Organizacja
Praw Dziecka szacuje, e liczba dzieci w prostytucji wzrosa o ponad
300% w latach 1996-2001 z 4000
dzieci w 1996 r. do 15 000 dzieci
w 2001 r. Child Right szacuje, e
przynajmniej 5000 z tych dzieci pracujcych w holenderskiej prostytucji
zostao sprzedanych z innych krajw,
z ktrych ogromn cz stanowi
dziewczynki z Nigerii.
Dziecica prostytucja wzrosa gwatownie w stanie Victoria
w porwnaniu z innymi stanami
Australii, gdzie prostytucja nie zostaa zalegalizowana. Spord wszystkich stanw i regionw Australii
najwyszy odsetek liczby zgaszanych wypadkw dziecicej prosty-

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Sytuacja po penalizacji
klientw w Szwecji
Wedug raportu Krajowego Departamentu
Wydziau ledczego Szwedzkiej Policji z 2002 r.
Szwedzki Krajowy Raport o handlu ywym towarem mwi:
W cigu ostatnich lat wielokrotnie dao si zauway pozytywne
rezultaty ustawy odnoszcej si do kupna seksualnych usug.
Kilka kobiet podczas przesucha powiedziao, e sutenerzy
ihandlarze, z ktrymi si kontaktoway, nie uwaao Szwecji za
dobry rynek zbytu dla tego rodzaju usug. Kobiety musiay by
eskortowane do kupcw, a pniej nie miay zbyt wielu klientw,
ktrych miayby w domach publicznych czy gdyby uprawiay
uliczn prostytucj. W takiej sytuacji sutenerzy i handlarze nie
zarabiali pienidzy wystarczajco szybko.
Kupujcy usugi prostytutek boj si, e zostan zdemaskowani.
Odbywa si to wic z du dyskrecj. By prowadzi dziaalno,
trzeba mie do dyspozycji np. kilka mieszka. Potrzeba kilku
miejsc zostaa potwierdzona niemal we wszystkich wstpnych
ledztwach prowadzonych w 2002 r.
Niektre kobiety owiadczyy rwnie, e kraje takie jak Niemcy,
Dania, Holandia czy Hiszpania okazay si bardziej atrakcyjne
dla handlarzy ywym towarem i sutenerw.
Okazao si, e Szwecja nie jest dobrym rynkiem do sprzeday
kobiet. Zatrzymani kryminalii skaryli si, e kupujcy bali si
i zwracali uwag na fakt, e aby takie czynnoci przynosiy zyski,
musz by lepiej zorganizowane. Policja z krajw nadbatyckich
kilkakrotnie informowaa, e przestpcy w ich rodzimych krajach
nie uwaaj Szwecji za dobry rynek dla handlu ywym towarem.
W raporcie policyjnym NCID brak jest informacji o cakowitej
liczbie ofiar sprzedanych do Szwecji. Raport stwierdza, e nie
ma takich dostpnych danych wskazujcych na to, eby handel
ywym towarem do Szwecji wzrs. Ale nie ma rwnie adnych
informacji wiadczcych, e handel ywym towarem zmala.

tucji pochodzi wanie z Victorii. y bardzo niewiele, by je chroni, nieWroku 1998 w badaniach prze- wane czy organizacje byy legalne
prowadzonych przez ECPAT (End czy nie. Jedna z kobiet powiedziaa:
Child Prostitution and Trafficking Jedyni, ktrych chroni, to klienci.
Stop Dzicicej Prostytucji i Handlu
W jednym z tych bada przeproywym Towarem) dla Australijskiego wadzono wywiady z 146 ofiarami
Oglnokrajowego Orodka ds. handlu ywym towarem z piciu
Dziecicej Prostytucji znalazy si krajw. Spord kobiet biorcych
dowody na wzrost komercyjnego udzia w badaniu 80% dowiadczywykorzystania dzieci.
o przemocy fizycznej od sutenerw i klientw, znosio te podobne
6. Legalizacja/dekryminalizacja
(i powaniejsze) skutki zdrowotne
zwizane z przemoc i seksualnym
prostytucji nie chroni kobiet
wykorzystywaniem. Bez znaczenia
wprostytucji.
pozostaje tu, czy kobiety zostay
W dwch pracach, w ktrych prze- sprzedane do midzynarodowej czy
prowadzono wywiady z 186 ofiarami lokalnej prostytucji.
komercyjnej seksualnej eksploatacji,
Kolejne badania nad kobietami
kobiety stale podkrelay, e organi- sprzedanymi do prostytucji w USA
zacje zajmujce si prostytucj czyni- potwierdziy poprzednie wnioski.

122 0 0 6

Kobiety, ktre twierdziy, e seks przemys da im pewn ochron, zastrzegay,

e opiekun nigdy nie by razem znimi w pokoju. Jedna z badanych kobiet
owiadczya wyranie: Kierowca robi
za ochroniarza, powinna do niego
zadzwoni, kiedy wchodzisz do rodka,
by potwierdzi, e wszystko jest wporzdku. Ale on nie stoi pod drzwiami,
kiedy ty jeste w rodku, wic wszystko
moe si zdarzy.
Domy publiczne, nawet jeli maj
kamery bezpieczestwa, to i tak rol
takiego zabezpieczenia jest ochrona
klientw i domw publicznych, a nie
kobiet (w jednym z domw publicznych zaoono kamery po mierci
klienta). Ochrona kobiet przed przemoc jest spraw drugorzdn lub
wogle nie jest brana pod uwag.
7. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji zwiksza potrzeb
prostytucji. Zachca mczyzn
do kupowania kobiet dla
seksu wszerszych i bardziej
dopuszczalnych granicach
wmiejscach akceptowanych
przezspoeczestwo.

Jednym ze skutkw legalizacji

prostytucji w krajach, ktre dekryminalizoway seks-przemys, jest to,
e wielu mczyzn, ktrzy wczeniej
nie ryzykowali, by kupowa kobiety
i paci im za seks, teraz postrzegaj prostytucj jako akceptowan.
Kiedy znikaj bariery prawne, znikaj
take bariery spoeczne i etyczne
i traktuje si kobiety jak seksualny
towar. Legalizacja prostytucji wysya wiadomo do nowego pokolenia
mczyzn i chopcw, e kobiety s
seksualnymi towarami/przedmiotami wielokrotnego uycia, a prostytucja to nieszkodliwa zabawa.
Skoro mczyni maj nadmiar
usug seksualnych oferowanych im
przez prostytucje, kobiety musz
rywalizowa poprzez wykonywanie
seksu analnego, seks bez prezerwatyw,
niewolnictwo i dominacj, a take
inn aktywno dan przez klienta.
Kiedy prostytucja jest legalna, take
kobieca podno jest towarem do
sprzedania. Niektrzy klienci uwaaj, e cia jest podniecajca i daj
kobiecego mleka w trakcie seksualnych spotka z ciarn kobiet.

57

 W I AT W O B E C K O B I E T

W stanie Victoria w Australii

powstay specjalistyczne domy
publiczne dla niepenosprawnych
mczyzn. Stan zatrudnia opiekunw (gwnie kobiety), ktre musz
zabra tych mczyzn do domw
publicznych, jeli ci maj takie yczenie, i dosownie uatwi im spenienie fizycznego aktu seksualnego.
Reklamy i plakaty oferujce kobiety
jako obiekty do seksualnego uytku
znajduj si na autostradach stanu
Victoria. Biznesmenw zachca si,
by organizowali spotkania firmowe
w klubach, ktrych waciciel serwuje nagie kobiety na st podczas
przerwy na herbat lub podczas lunchu. Waciciel domu publicznego
w Melbourne owiadczy, e wikszo jego klientw to wyksztaceni,
specjalici, ktrzy odwiedzaj klub
w czasie dnia, a pniej wracaj do
domw i do swoich rodzin. Kobiety
pozostajce w zwizkach zmczyznami czsto
dowiaduj si,

58


e ich mczyni odwiedzaj domy

publiczne lub seks-kluby.
8. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie poprawia stanu
zdrowia kobiet.

Legalizacja systemu prostytucji

wymaga bada kontrolnych i certyfikatw, ale tylko od kobiet, a nie od
ich mskich klientw. Badania zdrowia lub testy dla kobiet, ale nie dla
mczyzn, nie maj sensu z punktu
widzenia zdrowia publicznego, poniewa monitorowanie prostytuujcych
si kobiet nie chroni ich przed HIV/
AIDS lub chorobami wenerycznymi. Nie chodzi o to, e obie strony
zarwno kobiety w prostytucji, jak
i mscy klienci powinny si bada.
To po prostu pokazuje podwjne
standardy polityki, ktra
sugeruje: Bdziemy

mieli bezpieczniejszy seks i kontrol HIV/AIDS, jeli bdziemy bada

kobiety w uregulowanym systemie
lub dekryminalizowanym systemie
prostytucji. Mscy klienci mog
przecie przenie choroby na kobiety,
ktre kupuj.
Uwaa si, e legalizacja domw
publicznych i innych kontrolowanych prostytucyjnych organizacji
chroni kobiety przez obowizkow polityk uywania prezerwatyw.
Wjednym zbada 47% kobiet uprawiajcych prostytucj w USA owiadczyo, e mczyni oczekuj seksu
bez prezerwatywy; 73% stwierdzio, e mczyni zaoferowali zapaci wicej za seks bez prezerwatywy, a45% owiadczyo, e mczyni stali si agresywni, jeli nalegay
na uycie prezerwatywy. Mimo e
seks-przemys ma zasady wymagajce uycia prezerwatywy, mczyni
usiuj odby stosunek bez niej. Jedna
z kobiet owiadczya, e zakadanie prezerwatywy wsaunie podlega negocjacjom midzy stronami na
boku. Wikszo facetw oczekuje
laski bez uycia prezerwatywy.
W rzeczywistoci przestrzeganie polityki uywania prezerwatywy
pozostawiono indywidualnym kobietom w prostytucji, a perspektywa
dodatkowych pienidzy jest sta
presj. Jedna z kobiet stwierdzia:
Byabym jedn z tych kamczuch,
gdybym powiedziaa Jasne, ja zawsze
uywam prezerwatywy. Gdy w gr
wchodz ekstra pienidze, prezerwatywa wylatuje przez okno. Szukam
dodatkowych pienidzy.
Wiele czynnikw skania kobiety do nieuywania prezerwatyw:
potrzeba zarobienia pienidzy,
mniejsza atrakcyjno starszej
prostytutki dla mczyzny, konkurencja z miejscami, ktre
nie wymagaj uycia prezerwatywy, presja wywierana
przez sutenerw na kobiety, by uprawiay seks bez
prezerwatywy, by dosta
wicej pienidzy, pienidze potrzebne na narkotyki lub opacenie sutenera
oraz generalny brak kontroli,
ktre kobiety prostytuujce
si maj nad swoimi ciaami
w miejscach pracy.

122006

 W I AT W O B E C K O B I E T

Polityka bezpieczestwa wdomach publicznych nie chroni kobiet

przed czynieniem im krzywdy.
Wdomach publicznych, ktre teoretycznie kontroloway klientw
izatrudniay ochroniarzy, kobiety twierdziy, e byy ranione przez
klientw i czasem przez wacicieli
domw publicznych lub ich przyjaci. Jeli nawet kto natychmiast
reagowa na agresj klienta, kobiety
yy w atmosferze strachu. Chocia
60% kobiet owiadczyo, e udao si
zapobiec przemocy ze strony klientw, poowa z tych kobiet odpowiedziaa, e i tak mog zosta zabite
przez ktrego ze swoich klientw.
9. Legalizacja/dekryminalizacja
prostytucji nie wzmacnia wyboru
kobiet.

Wikszo kobiet w prostytucji

nie uczynia racjonalnego wyboru, by
wej w prostytucj, nie wybray jej
spord wielu innych moliwoci. Nie
usiady przecie pewnego dnia inie
zdecydoway, e chc zosta prostytutkami. Nie miay innych realnych
moliwoci, takich jak: medycyna,
prawo, opieka czy polityka. Wrcz
przeciwnie: ich moliwoci zamykay si w granicach wyznaczanych
przez pytania, jak maj wyywi siebie i swoje dzieci. Taki wybr lepiej
nazwa strategi przetrwania.
Kobieta nie tyle zwraca si ku prostytucji, ile raczej zmaga si z ekstremalnie ograniczonymi opcjami, ktre
s dla niej dostpne. Jej ulego wynika z tego, e musi dostosowa si do
nierwnych warunkw, narzuconych
przez klienta, ktry paci jej za to, by
zrobia wszystko, czego on chce.
Wikszo kobiet pytanych w badaniu Raymonda twierdzia, e decyzja
o wkroczeniu w wiat seks-biznesu moe by dyskutowana jedynie
wkontekcie braku innych moliwoci. Wiele z nich opisuje prostytucj jako ostatni opcj, umoliwiajc
im zaspokojenie potrzeb bytowych.
Wjednej z ankiet 67% badanych
zgrupy urzdnikw przestrzegajcych
prawa wyrazio opini, e kobiety nie
weszy w prostytucj dobrowolnie.
Podobnie 72% pracownikw socjalnych nie sdzio, by kobiety dobrowolnie wkroczyy do seks-przemysu.

122 0 0 6

Rnica midzy zmuszaniem adobrowoln prostytucj jest dokadnie

tym, co promuje seks-biznes, poniewa zapewnia mu wiksz legaln
ochron i stabilno rynku prostytucji, sutenerstwa i domw publicznych. Jeli kobiety bd chciay wnie
oskarenie przeciwko sutenerom
istrczycielom, to na nie spadnie ciar udowodnienia, e zostay zmuszone. Jak zmarginalizowane kobiety
kiedykolwiek bd w stanie udowodni przymus? Jeli prostytuujca si
kobieta musi udowodni, e uyto
siy, by j zwerbowa, lub uywano
jej w trakcie pracy, niewiele kobiet
bdzie miao prawne rodki i niewielu
sprawcw bdzie sdzonych.
Kobiety w prostytucji musz
nieustannie kama o swoim yciu,
swoich ciaach i swoich seksualnych
potrzebach. Kamstwo jest czci ich
pracy, kiedy klient pyta: Podobalo ci
si to? Szczeglne oddziaywanie
prostytucji jest zbudowane na kamstwie, e kobieta to lubi. Kobiety,
ktrym udao si wyj z prostytucji,
mwiy, e wiele lat upyno, zanim
uwiadomiy sobie, e prostytucja
nie bya wolnym wyborem, poniewa wypierajc si wasnej godnoci,
musiay zaprze si samych siebie.
Nie ma wtpliwoci, e niewielka
liczba kobiet mwi, e wybray prostytucj wiadomie, zwaszcza wpublicznym kontekcie chru gosw
seks-brany. W ten sam sposb niektrzy wybieraj niebezpieczne narkotyki, takie jak amfetamina. Jednak
nawet jeli niektrzy decyduj si na
zaywanie niebezpiecznych narkotykw, dalej uwaamy to za szkodliwe
dla nich i wikszo ludzi nie oczekuje legalizacji amfetaminy. W tej
sytuacji przyzwolenie na rzdzenie
si wasnymi normami jest krzywd
wyrzdzan takiej osobie.
W roku 1998 raport Midzynaro
dowej Organizacji Pracy (ILO) sugerowa, eby traktowa seks-przemys
jak penoprawny sektor gospodarki,
jednak dalej pisano w nim, e prostytucja jest jedn z tych form pracy,
ktre najbardziej alienuj pracownika;
badania [w czterech krajach] pokazuj,
e kobiety pracoway z cikim sercem, czuy si zmuszane lub miay
poczucie winy i miay negatywn
tosamo. Znaczca liczba kobiet

twierdzia, e porzuciyby seks-prac

(sic!) gdyby mogy.
Kiedy kobieta pozostaje w zwizku, w ktrym jest przemoc, z partnerem, ktry j maltretuje (nawet
jeli kobieta tumaczy jego zachowanie), ludzie wiadomi rozumiej
dzi, e wybory takiej kobiety nie
s dobrowolne. Dostrzegaj zoono jej pooenia. Podobnie kobiety w prostytucji mog zaprzecza,
e dowiadczaj przemocy. jeli nie
stworzy si im alternatywy.
10. Kobiety w systemie prostytucji
nie chc, by seks-przemys
zosta zalegalizowany lub
dekryminalizowany.

W piciu krajach w badaniach nad

handlem seksem wikszo sprzedanych i prostytuujcych si kobiet
przepytywanych na Filipinach, wWenezueli i USA zdecydownaie wyraao swoj opini, e prostytucja nie
powinna by legalizowana i prawnie
uwaana za zawd. Kobiety ostrzegay, e legalizacja stworzy wiksze
ryzyko i szkod dla kobiet ze strony
ju i tak agresywnych klientw isutenerw. Jedna z kobiet powiedziaa:
Nie ma mowy. To nie jest zawd. To
ponienie i przemoc ze strony mczyzn. adna z kobiet, z ktrymi
rozmawialimy, nie chciaa, by jej
dzieci, rodzina czy przyjaciele musieli zarabia przez wstpienie do seksbrany. Kolejna kobieta owiadczya:
Prostytucja pozbawia mnie mojego
ycia, mojego zdrowia, wszystkiego.

Janice G. Raymond

jestemerytowan profesork Womens

Studies and Medical Ethics na
Uniwersytecie Massachusetts w Amherst.
Jest wspdyrektork Coalition Against
Trafficking in Women. Prof. Raymond
napisaa pi ksiek, w tym Women as
Wombs: Reproductive Freedom and the
Battle Over Womens Bodies (1994).
Tumaczenie: Anna Sawiska

Tekst w wersji oryginalnej zprzypisami

ibibliografi na stronie www.cpk.pl
Contact Address:
jraymond@wost.umass.edu

59

E U R O PA , E U R O PA
Petr a stergren
pisarka

prostytutki
krytykuj

szwedzk polityk
Za wysoce
niepokojce
uwaam, e
wdebacie na temat
prostytucji niemal
niesyszalny jest gos
kobiet, w obronie
ktrych rzekomo
wprowadzono
przepisy zakazujce
korzystania
zpatnych usug
seksualnych.
Rwnie niepokojcy
wydaje mi si
fakt, e szwedzkie
prostytutki czuj
si wykluczone
idyskryminowane.

48


W niniejszym artykule nie

poszukuj odpowiedzi na trudne
pytania dotyczce prostytucji
nie zastanawiam si na przykad,
czy jest to zjawisko poyteczne
spoecznie. Moim zamiarem jest
jedynie omwienie dowiadcze
ipogldw kobiet, ktre wiadcz
usugi seksualne w Szwecji. Jeli
kobiety w naszym kraju naprawd maj mie rwne prawa, ich
dowiadczenia i opinie na temat
wykonywanej przez nie pracy
musz by brane pod uwag bez
wzgldu na to, jakie jest nasze
stanowisko wobec prostytucji.
Szwedzkie pastwo zwalcza
prostytucj w oparciu o dwie
ustawy, wprowadzajce zakaz
strczycielstwa i zakaz zakupu
usug seksualnych. Feministki
i politycy szwedzcy s bardzo
dumni z polityki rzdu w tej sprawie. W ich opinii przyniosa ona
jednoznacznie pozytywne skutki.
Innego zdania s same prostytutki. Wikszo kobiet wiadczcych usugi seksualne w Szwecji
wypowiada si bardzo krytycznie
na temat swojej sytuacji osobistej i prawnej. Prostytutki czuj
si dyskryminowane i zagroone
przez przepisy, ktre wprowadzono rzekomo po to, aby je chroni.

Z powodu tych samych przepisw

kobiety te yj w cigym i wci
nasilajcym si stresie.
Materia do mojego artykuu
pochodzi z wywiadw, rozmw
prywatnych i korespondencji,
jak prowadziam z 20 kobietami,
oraz z wywiadw pochodzcych
z prasy i mediw elektronicznych.
Opieraam si take na rozmowach z handlarzami narkotykw
oraz na rzdowych raportach
przygotowanych po wprowadzeniu nowych przepisw.
wiadczenie usug seksualnych
nie jest prac

Prostytucja w Szwecji nie jest

uwaana za prac. Traktuje si
j jako plag spoeczn i form
przemocy mczyzn wobec
kobiet. Kobiety wiadczce pat-

122006

E U R O PA , E U R O PA

ne usugi seksualne uwaane s

za ofiary, ktrym potrzebna jest
ochrona ze strony pastwa. Rzadko
zauwaa si, e zajciem tym paraj
si rwnie mczyni. Dc do
stworzenia lepszego i bardziej sprawiedliwego spoeczestwa, szwedzkie pastwo zdecydowao, e prostytucj trzeba zlikwidowa. Pogld
ten tylko wyjtkowo jest podawany
w wtpliwo.
Zakaz strczycielstwa

Przepisy zakazujce strczycielstwa przewiduj, e nielegalne jest

wiadczenie patnych usug seksualnych wsplnie z innymi osobami,
reklamowanie tych usug i czerpanie korzyci z usug wiadczonych
przez inne osoby. Niektre z moich
respondentek wyraay zadowolenie
z tego, jak nowe przepisy wpyny na sytuacj wykorzystujcych
je sutenerw. W praktyce jednak
wpyw ten nie jest wielki, gdy
wostatnich dekadach wSzwecji
dziaao niewielu strczycieli. Inne
prostytutki uwaaj nowe przepisy
za dyskryminacyjne. Twierdz one,
e tak jak kady inny pracownik lub przedsibiorca powinny
mie prawo do pracy w przyjaznych
warunkach iwsplnie z innymi, e
powinny mie prawo do reklamowania swoich usug i podejmowania
legalnej dziaalnoci gospodarczej.
Nowe przepisy sprawiy, e prostytutki musz kama, gdy wynajmuj
lokal, w ktrym chc wiadczy prac,
lub w innych przypadkach godzi
si na pacenie zawyonego czynszu.
yj w cigym lku, e ich zajcie
wyjdzie na jaw, e bd le traktowane i zostan zmuszone do opuszcze-

122 0 0 6

nia zajmowanego lokalu. Niektre

zkobiet wolayby zdobywa klientw
na ulicy, inne z kolei uwaaj to za
upokarzajce. Wikszo prostytutek, z ktrymi rozmawiaam, chciaaby pracowa wsplnie z innymi
kobietami. Czuyby si bezpieczniej
i mogyby sobie wzajemnie pomaga. Zakaz wsplnej pracy uwaaj
za rac niesprawiedliwo; boj si
pracowa samotnie.
Restrykcyjne prawo negatywnie
wpywa na ycie osobiste prostytutek, gdy ich partnerzy, rwnie
ci, zktrymi zamieszkuj, nie maj
prawa, wadnej formie, korzysta
z ich zarobkw. Trudno im take
zaoy rodzin, gdy prostytutki
uwaane s za ze matki i czsto, gdy
wyjdzie na jaw, wjaki sposb zdobywaj rodki na ycie, pozbawiane s
praw rodzicielskich.
Zakaz nabywania usug seksualnych

Przepisy zakazujce pacenia ze

usugi seksualne krytykowane s
rwnie surowo. Prostytutki uwaaj,
e zakaz jest nielogiczny i dyskryminacyjny, utrudnia im prac i wystawia
na je wikszy stres i zagroenia.
Kobietom, z ktrymi rozmawiaam, nie trafiaj do przekonania argumenty, jakimi uzasadniono
wprowadzenie nowego prawa. Jak
politycy mog twierdzi, e tylko
klient jest karany, a one s chronione? Nowe prawo okazao si dla nich
zdecydowanie niekorzystne. Trudniej
jest im zdoby klienta, mczyni s
w wikszym stresie, wstpne uzgodnienia prowadzone s w popiechu,
wzwizku z czym wiksze jest ryzyko natrafienia na klienta, ktry moe
by niebezpieczny.

Nowe prawo spowodowao take,

e kobiety czuj si przeladowane
przez policj, pracownikw socjalnych, dziennikarzy, a niekiedy take
przez aktywistw z ruchu przeciwnikw prostytucji. Uwaaj one, e
obecna sytuacja jest nie do przyjcia.
Jedna z moich rozmwczy zauwaya, e adna inna grupa zawodowa
nie zgodziaby si, eby policja robia naloty na ich miejsce pracy.
Innym negatywnym skutkiem
wprowadzenia restrykcyjnych przepisw jest to, e kobiety boj si
prosi policj o pomoc, gdy maj do
czynienia z agresywnym klientem.
Nie chc by zmuszane do skadania zawiadomienia o przestpstwie
zakupu usugi seksualnej.
Poniewa spada liczba prostytutek
pracujcych na ulicy, a kobiety staraj
si wykonywa sw prac w tajemnicy przed innymi, osaby istniejce
midzy nimi wizi osobiste, w wyniku czego nie mog si one ostrzega
przed niebezpiecznymi klientami ani
udziela sobie innej pomocy.
Kobiety skar si take, e wwyniku zmniejszenia si liczby klientw i rosncej konkurencji musiay obniy ceny za swoje usugi
i znalazy si w trudnej sytuacji
finansowej, co powoduje, e godz
si na stosunki bez zabezpieczenia
ina takie formy wspycia, ktrych
dawniej nie toleroway. To jeszcze
bardziej obnia ich poczucie wasnej
wartoci i zwiksza ryzyko zaraenia
si gronymi chorobami.
Prostytutki pracujce na ulicach
duych miast skar si, e radykalnie spada liczba klientw miych
iuprzejmych, wzrosa za liczba
klientw perwersyjnych, ktrzy

49

E U R O PA , E U R O PA

domagaj si dziwacznych form

wspycia (np. seksu z fekaliami
iuryn), s bardziej skonni do przemocy i upokarzajcych zachowa.
Czsto te odmawiaj wspycia
zprezerwatyw. Poniewa oglna
liczba klientw spada, wiele kobiet,
ktre wiadcz usugi seksualne, chcc
na przykad sfinansowa zakup narkotykw, od ktrych s uzalenione,
nie moe sobie pozwoli na odmow
w takich przypadkach. Moje rozmwczynie twierdz, e klienci uprzejmi
zaczli korzysta zusug seksualnych
oferowanych przez internet albo cakowicie zaniechali kontaktw z prostytutkami. Klienci perwersyjni natomiast doskonale wiedz, co robi, aby
unikn aresztowania przez policj
i grzywny po prostu wszystkiemu
konsekwentnie zaprzeczaj, a rzadko
si zdarza, eby istniay niepodwaalne dowody.
Stosunek spoeczestwa

Prostytutki skar si na ze traktowanie ze strony wadz i wielu

grup spoecznych. Wszystkie kobiety, z ktrymi rozmawiaam, uskaray si na poniajc stygmatyzacj.
Wikszo Szwedw uwaa, e prostytutki s brudne, chore psychicznie, uzalenione od alkoholu i narkotykw. Traktowane s jak ofiary.
Prostytutki obawiaj si, e informacje o ich zajciu trafi do wiadomoci publicznej, i robi, co mog, eby
zachowa anonimowo. Niektre
z nich okamuj swoich przyjaci,
rodzin i ssiadw.
Prostytutki twierdz, e s ubezwasnowolnione przez pastwo, ktre

50


liczy te prostytutki, ktre zdecyduj

si porzuci swoje zajcie.
Wikszo moich rozmwczy
odrzuca pogld, w myl ktrego ich
zawd jest zy z samej swojej natury,
e powinny si podda terapii lub
przeszkoli zawodowo i podj inn
prac. Uwaaj take, e z takim traktowaniem nie spotyka si adna inna
grupa zawodowa. Twierdz wbrew
oficjalnemu stanowisku e nie s
ofiarami swoich klientw, lecz ofiarami pastwa. Nie tylko dlatego, e
nikt nie sucha ich gosu, e pastwo
traktuje je lekcewaco. Naruszane s stawia je w trudnej sytuacji i zmuich prawa obywatelskie. Cz z nich sza cz z nich do wsppracy ze
przekonana jest, e prostytucja peni wiatem przestpczym, ale rwnie
wan rol spoeczn, lecz mimo dlatego, e oglna sytuacja zmusza
to s wykluczone ze spoeczestwa. je do zatajania prawdy o wykonywaUwaaj, e odmawia im si prawa nej przez nie pracy, e nie mog si
do korzystania z dobrodziejstw pa- organizowa i penym gosem wypostwa opiekuczego, przysuguj- wiada przeciwko niesprawiedliwoci.
cych wszystkim innym obywatelom
szwedzkim.
Problemy zdrowotne
Niektre prostytutki czuj si
Wszystkie kobiety, z ktrymi rozwykorzystywane przez politykw, mawiaam, yj w gbokim stresie
feministki i dziennikarzy. Sucha si wynikajcym z ich sytuacji prawnej
ich i zwraca na nie uwag tylko wtedy, i traktowania przez spoeczestwo.
gdy wypowiadaj si zgodnie z obo- Bojc si, e ich prawdziwe zajcie
wizujcymi standardami poprawno- wyjdzie na jaw, prowadz podwjne
ci politycznej: e prostytucja jest ycie. Ofiar przeladowa i ostramoralnie odraajca, e s ofiarami cyzmu s nie tylko one, ale take ich
systemu patriarchalnego, e zarzuciy dzieci i partnerzy.
ju ten niecny proceder i nigdy do
rdem stresu jest take niepewna
niego nie powrc, e wdziczne s sytuacja finansowa. Poniewa wikpolitykom za wprowadzenie systemu szo kobiet nie paci podatkw, obazwalczania prostytucji.
wiaj si one o przyszo, gdy przejd
Moje rozmwczynie czuj si na emerytur, ktra bdzie zbyt niska,
pomijane w procesie podejmowania by si z niej utrzyma. Gdy zachodecyzji dotyczcych zmian wpra- ruj, nie mog przerwa pracy, gdy
wie, nawet wtedy, gdy te decyzje nie otrzymuj zasikw chorobowych
maj bezporedni wpyw na ich nalenych innym pracownikom. Ich
ycie. Uwaaj, e narusza to normy zobowizania podatkowe s niejasne
wspycia w demokratycznym pa- i w znacznej mierze rne w rnych
stwie. Pytaj retorycznie, czy jaka- miastach. Niektre urzdy podatkowe
kolwiek inna grupa spoeczna lub pozostawiaj je w spokoju, inne cigaj
zawodowa jest w rwnym stopniu je i obciaj podatkiem w arbitraleliminowana z procesu podejmowa- nie przyjtej wysokoci, co powoduje,
nia dotyczcych jej decyzji.
e yj w cigym napiciu. Niektre
Kobiety, z ktrym rozmawiaam, ofiary takich praktyk fiskusa popatwierdz, e nie mog liczy na adn dy w cikie tarapaty finansowe; inne
pomoc ze strony wadz lokalnych, tylko o takich przypadkach syszay, ale
ktre s wobec nich tak nieprzyja- boj si, e przydarzy im si to samo.
zne, e obawiayby si nawet o tak
Moje rozmwczynie nie maj wtpomoc zwrci. Tylko kilka znich pliwoci, e po wprowadzeniu nowych
stwierdzio, e na pomoc wadz mog przepisw ich sytuacja pogorszya si,

122006

E U R O PA , E U R O PA

a stres nasili. Prostytutki obawiaj si

problemw z policj i utraty dochodw. Niektre z nich uskaraj si na
napady lku, bezsenno, problemy
z koncentracj, zaburzenia jedzenia,
skonno do alkoholu inarkotykw.
U innych nasilio si poczucie bezradnoci. Wydaje im si, e adne starania na rzecz zmiany przepisw nie
maj sensu, gdy nikt ich nie wspiera
inie zabiera gosu wich imieniu.
Czego chc prostytutki?

Prostytutki odnosz si z ogromn

niechci do szwedzkich politykw,
ktrzy jak twierdz chwal si
i opowiadaj kamstwa o rzekomo
zbawiennych skutkach wprowadzenia nowych przepisw zakazujcych
strczycielstwa i nabywania usug
seksualnych. Chciayby, aby winnych pastwach poznano prawd
o rzeczywistych skutkach restrykcyjnego prawa. Przestrzegaj inne
kraje przed przyjciem podobnego
ustawodawstwa.
Prostytutki popieraj regulacje
niemieckie i holenderskie, cho tylko
kilka z moich rozmwczy zna szczegowo ustawy regulujce zjawisko
prostytucji w tych krajach. Chciayby,
eby prostytucja w Szwecji zostaa zalegalizowana lub przynajmniej
zdepenalizowana, eby powstay
organizacje i zwizki zawodowe pracownic wiadczcych usugi seksualne. Chciayby take, eby zakoczya
si stygmatyzacja spoeczna i eby
przyznano im te same prawa, z ktrych korzystaj inne kobiety.
Kobiety wiadczce usugi seksualne w celu zdobycia rodkw na narkotyki rzadziej uznaj prostytucj za
prac lub za pozytywne dowiadczenie. Jednak i one krytycznie odnosz
si do szwedzkich regulacji prawnych i polityki rzdu wobec prostytucji. Uzalenione kobiety chciayby
mie lepszy dostp do terapii substytucyjnej metadonem lub subutexem,
w tej chwili dostpnej tylko dla niektrych spord nich.
Raporty rzdowe

Sowa krytyki, podobne do tych,

ktre syszaam od swoich rozmw-

122 0 0 6

czy, znalazy si take w trzech

rzdowych raportach opracowanych
po wejciu w ycie zakazu nabywania usug seksualnych. Rok po
uchwaleniu nowej ustawy ankiet na temat jej skutkw praktycznych i problemw, jakie zrodzia, przeprowadzono na zlecenie
Narodowej Rady ds. Zapobiegania
Przestpczoci. W tym samym
okresie wasny raport przedstawi
take Narodowy Urzd ds. Zdrowia
iOpieki Spoecznej. Zadaniem obu
opracowa byo przede wszystkim
udokumentowanie zasigu zjawiska.
Komenda Gwna Policji ogosia
swj raport oparty na informacjach
zebranych w okresie dwch pierwszych lat dziaania nowego prawa.
Jego gwnym zadaniem bya ocena
praktyki stosowania nowych przepisw i przedstawienie wnioskw
co do nowych metod pracy policji
wramach zwalczania prostytucji.
W kadym z raportw odnotowano mniejsz liczb prostytutek pracujcych na ulicy. Ich autorzy przypuszczaj take, e zmniejszya si liczba
nowych prostytutek, cho, wedug
Narodowej Rady ds. Zapobiegania
Przestpczoci, dokadna ich liczba
w miastach takich jak Sztokholm
jest trudna do oszacowania, gdy
prostytutki przeniosy si na inne
ulice i dziaaj na obszarze wikszym ni dotd. Wszystkie instytucje
rzdowe iwadze lokalne twierdz,
e nie da si wykaza, i prostytucja ma mniejszy zasig ni dotd.
Prawdopodobnie wzrosa liczba prostytutek dziaajcych niejawnie.
Wszystkie raporty odnotowuj
powane problemy, ktre wystpiy
po wprowadzeniu nowych przepisw.
W raporcie Komendy Gwnej Policji
stwierdza si, e dla prostytutek pracujcych na ulicy nadeszy cikie
czasy: maj mniej klientw, spady
ceny wiadczonych przez nie usug,
a konkurencja jest coraz ostrzejsza,
wskutek czego prostytutki czciej
ni kiedy zgadzaj si na stosunki bez zabezpieczenia i przyjmuj
wicej klientw. W badaniu ankietowym przeprowadzonym na zamwienie Urzdu ds. Zdrowia i Opieki

Spoecznej (wrd ktrych nie byo

prostytutek) respondenci twierdzili,
e kobiety praktykujce prostytucj
napotykaj coraz wicej trudnoci
is bardziej ni dotd naraone na
niebezpieczestwo. Po wprowadzeniu restrykcji spada liczba klientw
uprzejmych, a wzrosa liczba klientw agresywnych. Kobiety, ktre nie
mog lub nie s zdolne do porzucenia swojego zajcia, uzalenione s
od owych niebezpiecznych mczyzn,
poniewa nie mog sobie pozwoli
na odmow wspycia, jak to czyniy
przedtem. Nawet mczyni korzystajcy z usug prostytutek uwaaj,
e nowe prawo zaszkodzio przede
wszystkim i tak ju zmarginalizowanym kobietom. Wedug danych
zebranych przez Komend Gwn
Policji coraz gorszy jest stan zdrowia
kobiet wiadczcych usugi seksualne.
Coraz wicej jest take przypadkw
zarae chorobami przenoszonymi
na drodze kontaktw seksualnych.
W raporcie przygotowanym na
zamwienie Komendy Gwnej
Policji stwierdza si take, e wprowadzenie nowych przepisw utrudnio ciganie strczycieli, ktrzy yj
z pracy kobiet. Przedtem podczas
postpowania przygotowawczego
ipodczas rozprawy w sdzie mona
byo korzysta z zezna klientw,
ktrzy teraz odmawiaj wsppracy, gdy sami mog by oskareni
o popenienie przestpstwa. Autorzy
raportu zauwayli take, e w wyniku
wprowadzenia restrykcji prostytutki
znalazy si w dwuznacznej sytuacji wobec prawa i swoich klientw.
Sprzedaj one usugi seksualne legalnie, poniewa jednak zakup tej usugi
jest przestpstwem; kobiety te mog
by powoywane na wiadka wprocesie karnym, w ktrym nie przysuguj im uprawnienia oskaronych,
ani ofiar. S take poddawane agresywnym przesuchaniom i przeszukaniom, majcym na celu zebranie
dowodw przestpstwa popenionego
przez ich klienta. Wbrew temu, co si
na og sdzi, ich sytuacja naprawd
nie jest godna pozazdroszczenia.

Tumaczenie: Andrzej Dominiczak

51

E U R O PA , E U R O PA

Przeciw
wspczesnemu
niewolnictwu

Konwencja Rady Europy w sprawie

dziaa przeciwko handlowi ludmi

(fragmenty)
Handel ludmi
stanowi naruszenie
praw czowieka
oraz przestpstwo
przeciwko godnoci
i integralnoci istoty
ludzkiej imoe
prowadzi do
zniewolenia ofiar.
Dlatego poszanowanie
praw ofiar, ochrona
ofiar i walka
przeciwko handlowi
ludmi musz by
celami nadrzdnymi,
awszelkie dziaania
oraz inicjatywy
dotyczce dziaalnoci
przeciwko handlowi
ludmi musz by
niedyskryminujce
i bra pod uwag
rwno pci, jak
rwnie podejcie
uwzgldniajce
prawa dziecka.

40


w szczeglnoci korzystanie ze
rodkw ochrony i promowania
Art. 1 Cele Konwencji
praw ofiar, bdzie zapewniona bez
dyskryminacji wynikajcej zja1. Celami niniejszej Konwencji s:
kichkolwiek powodw takich jak:
a. zapobieganie i zwalczanie pe, rasa, kolor skry, jzyk, relihandlu ludmi, przy zagwarantowa- gia, przekonania polityczne lub inne,
niu rwnoci pci;
pochodzenie narodowe lub spoeczb. ochrona praw czowieka ofiar ne, przynaleno do mniejszoci
handlu, stworzenie caociowego narodowej, majtek, urodzenie lub
ramowego planu majcego na celu zjakichkolwiek innych przyczyn.
ochron i pomoc ofiarom oraz wiadArt. 4 Definicje
kom, przy zagwarantowaniu rwnoci
pci jak rwnie zapewnienie skuteczDla celw niniejszej Konwencji:
nego ledztwa i oskarenia;
(a) handel ludmi oznacza
c. promowanie wsppracy midzynarodowej w dziaaniu przeciw- werbowanie, transport, przekazywako handlowi ludmi;
nie, przechowywanie lub przyjmo2. W celu zapewnienia skutecz- wanie osb, z zastosowaniem groby
nej implementacji jej postanowie lub uyciem siy, bd innych form
przez Strony, niniejsza Konwencja przymusu, uprowadzenia, oszustwa,
ustanawia specjalny mechanizm podstpu, naduycia wadzy lub
monitoringu.
wykorzystania saboci, wrczenia
lub przyjcia patnoci lub korzyci
Art. 2 Zakres zastosowania
dla uzyskania zgody osoby sprawujcej kontrol nad inn osob, wceNiniejsz Konwencj stosuje si lu wykorzystania. Wykorzystanie
do wszystkich form handlu ludmi, obejmuje, jako minimum, wykorzyzarwno krajowego, jak i midzynaro- stywanie prostytucji innych osb,
dowego, zwizanego albo niezwizane- lub inne formy wykorzystywania
go, z przestpczoci zorganizowan.
seksualnego, przymusow prac lub
sub, niewolnictwo lub praktyki
Art. 3 Zasada
podobne do niewolnictwa, zniewoniedyskryminacji
lenie albo usunicie organw;
(b) zgoda ofiary handlu ludImplementacja
postanowie mi na zamierzone wykorzystanie
niniejszej Konwencji przez Strony, okrelone w punkcie (a) niniejszeROZDZIA I

122006

 |R-y
WWWCOEINT

#OU NCIL OF %U ROP E

go artykuu nie ma znaczenia, jeeli

5. Kada Strona podejmie wa- moliwe, rodki kontroli granicznej,
posuono si ktrkolwiek z metod ciwe dziaania w celu zredukowania jakie mog okaza si niezbdne do
wymienionych w punkcie (a);
stopnia naraenia dzieci na stanie zapobiegania i wykrywania handlu
(c) werbowanie, transport, przeka- si ofiarami handlu, w szczeglnoci ludmi.
zywanie, przechowywanie lub przyj- poprzez stworzenie dla nich ochron2. Kada Strona podejmie dziaamowanie dziecka celem jego wyko- nego otoczenia.
nia ustawodawcze lub inne stosowrzystania jest uznawane za handel
6. Dziaania podejmowane zgod- ne dziaania, w celu zapobiegania,
ludmi nawet wwczas, gdy nie obej- nie z niniejszym artykuem obejm, w miar moliwoci, wykorzystaniu
muje adnej z metod wymienionych stosownie do okolicznoci, organiza- rodkw transportu nalecych do
cje pozarzdowe, inne waciwe orga- komercyjnych przewonikw do
w punkcie (a) niniejszego artykuu;
(d) dziecko oznacza osob, ktra nizacje oraz czynniki spoeczestwa popeniania czynw uznanych za
nie ukoczya osiemnastego roku ycia; obywatelskiego zajmujce si zapo- przestpstwa zgodnie z niniejsz
(e) ofiara oznacza kad osob bieganiem handlowi ludmi oraz Konwencj.
fizyczn bdc podmiotem handlu ochron i pomoc ofiarom.
3. W razie koniecznoci i nie
ludmi zdefiniowanego w niniejszym
naruszajc obowizujcych konwenartykule.
Art. 6 rodki
cji midzynarodowych, dziaania te
zmniejszajce zapotrzebowanie
obejm wprowadzenie w stosunku
do przewonikw, wczajc w to
W celu zniechcenia do zaspoka- firmy transportowe, wacicieli lub
ROZDZIA II:
Zapobieganie, wsppraca
jania zapotrzebowania, sprzyjajcego operatorw dowolnych rodkw
i inne rodki
wszelkim formom wykorzystywania transportu, obowizku upewnienia
osb, w szczeglnoci kobiet i dzie- si, e wszyscy pasaerowie posiadaj
Art. 5 Zapobieganie
ci, prowadzcego do handlu ludmi, dokumenty podry wymagane przy
handlowi ludmi
kada Strona przyjmie lub wzmocni wjedzie do Pastwa przyjmujcego.
dziaania ustawodawcze, administra4. Kada Strona, zgodnie ze
1. Kada Strona podejmie dziaa- cyjne, edukacyjne, socjalne, kultural- swoim prawem wewntrznym, podejnia w celu ustanowienia lub wzmoc- ne i inne, takie jak:
mie dziaania niezbdne dla zapewnienia koordynacji krajowej pomidzy
a) badanie najlepszych praktyk, nienia sankcji w przypadkach naruszenia obowizku okrelonego wust.
rnymi organami odpowiedzialnymi metod i strategii;
za zapobieganie i zwalczanie handlu
b) podnoszenie
wiadomoci 3 niniejszego artykuu.
ludmi.
5. Kada Strona podejmie takie
wprzedmiocie odpowiedzialnoci
2. Kada Strona okreli i/lub iwanej roli mediw i spoeczestwa dziaania ustawodawcze lub inne,
wzmocni skuteczne zaoenia polity- obywatelskiego w uwiadamianiu jakie mog okaza si konieczne dla
ki i programy suce zapobieganiu podstawowego znaczenia zapotrze- zapewnienia, zgodnie z jej prawem
handlowi ludmi poprzez takie rod- bowania, ktre ley u podstaw han- wewntrznym moliwoci odmowy
ki jak: badania, informacje, kampanie dlu ludmi;
prawa wjazdu lub cofnicia wiz osouwiadamiajce i edukacyjne, inicjac) kampanie informacyjne skie- bom majcym zwizek z popenietywy spoeczne i gospodarcze oraz rowane do konkretnych adresatw niem czynw uznanych za przestpprogramy szkoleniowe skierowane angaujce, gdy jest to waciwe, mi- stwa zgodnie z niniejsz Konwencj.
6. Strony rozwa poszerzewszczeglnoci do osb naraonych dzy innymi wadze publiczne ipodna moliwo stania si ofiar handlu mioty odpowiedzialne za ksztatowa- nie wsppracy pomidzy organami
kontroli granicznej, midzy innymi,
ludmi oraz osb zawodowo zajmuj- nie polityki;
cych si zwalczaniem handlu ludmi.
d) dziaania zapobiegawcze, w- poprzez ustanowienie i utrzymywa3. Kada Strona bdzie promowa czajc w to programy edukacyjne nie bezporednich kanaw wymiany
()
podejcie respektujce prawa czo- dla chopcw i dziewczt w okresie informacji.
wieka oraz stosowa strategi rw- nauki, ktre podkrelaj niedopusznouprawnienia pci i podejcie wra- czalny charakter dyskryminacji ze
ROZDZIA III:
liwe na problemy dziecka w rozwoju, wzgldu na pe i jej zgubne skutki,
implementacji i ocenie polityk i pro- znaczenie zasady rwnoci pci oraz rodki ochrony i promowania praw
ofiar, gwarantujce
gramw, o ktrych mowa w ust. 2.
godnoci i integralnoci kadej jedrwno pci
4. Kada Strona podejmie wa- nostki ludzkiej.
ciwe dziaania, jakie mog okaza
Art. 7 Dziaania
Art. 10 Identyfikacja ofiar
si konieczne w celu umoliwienia
podejmowane na granicy
legalnej migracji, w szczeglnoci
1. Kada Strona zapewni obecpoprzez rozpowszechnianie dokad1. Bez uszczerbku dla zobowi- no w skadzie waciwych organw
nych informacji przez odpowiednie
placwki, na warunkach umoliwia- za midzynarodowych dotycz- osb wykwalifikowanych i wyspecjajcych legalny wjazd i pobyt na jej cych swobodnego ruchu osb Strony lizowanych w zapobieganiu i zwalterytorium.
wzmocni, tak dalece, jak to jest czaniu handlu ludmi, w identyfiko-

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

122 0 0 6

41

E U R O PA , E U R O PA

waniu i pomaganiu ofiarom, w tym

dzieciom, oraz zapewni, e rne
organy nawi wspprac midzy
sob, jak rwnie z odpowiednimi
instytucjami wspierajcymi, w celu
zapewnienia, e proces identyfikacji
ofiar bdzie nastpowa z naleytym
poszanowaniem szczeglnej sytuacji
kobiet i dzieci bdcych ofiarami, aw
odpowiednich wypadkach, ofiarom
bd wydawane pozwolenia na pobyt
na warunkach okrelonych w art. 14
niniejszej Konwencji.
2. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne, dla
identyfikacji ofiar, stosownie do okolicznoci we wsppracy z innymi
Stronami i odpowiednimi organizacjami wspierajcymi. Kada ze Stron
zapewni, e w wypadku, jeeli waciwe organy maj uzasadnione podstawy, aby przypuszcza, e dana osoba
jest ofiar handlu ludmi, to osoba
ta nie zostanie wydalona z jej terytorium, dopki proces jej identyfikacji,
jako ofiary przestpstwa, okrelonego
w art. 18 niniejszej Konwencji, nie
zostanie zakoczony przez waciwe
organy i zapewni take, e osoba ta
bdzie korzysta z pomocy przewidzianej w art. 12 ust. 1 i 2.
3. W sytuacji gdy nie ma pewnoci co do wieku ofiary i istniej
powody, aby sdzi, e ofiara jest
dzieckiem, to naley domniemywa,
e ofiara jest dzieckiem i zapewni
jej specjalne rodki ochrony do czasu
zakoczenia sprawdzania jej wieku.
4. Jeeli pozostawione bez opieki dziecko zostanie zidentyfikowane
jako ofiara, kada Strona:
(a) zapewni reprezentacj dziecka
przez kuratora, organizacj lub organ
odpowiedzialny za dziaanie w najlepszym interesie dziecka;
(b) podejmie niezbdne kroki
wcelu ustalenia tosamoci i obywatelstwa dziecka;
(c) podejmie wszelkie wysiki
wcelu zlokalizowania rodziny dziecka,
jeeli jest to w najlepszym interesie
dziecka.
Art. 11 Ochrona
ycia prywatnego
1. Kada Strona zapewni ochron
ycia prywatnego oraz tosamoci ofiar.

42


Dane osobowe ofiar bd przechowywane i uywane w zgodzie z warunkami okrelonymi przez Konwencj
oochronie jednostek w zwizku z automatycznym przetwarzaniem danych
osobowych (ETS Nr 108).
2. Kada Strona podejmie dziaania
dla zapewnienia, w szczeglnoci, e
tosamo lub szczegy umoliwiajce
identyfikacj dziecka ofiary handlu
ludmi nie bd podawane do wiadomoci publicznej przez media, bd w
jakikolwiek inny sposb, poza wyjtkowymi sytuacjami, gdy uatwi to odnalezienie czonkw rodziny, bd zabezpieczenie dobra iochrony dziecka.
3. Kada Strona rozway przyjcie,
zgodnie z art. 10 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych
wolnoci w wykadni Europejskiego
Trybunau Praw Czowieka, dziaa zachcajcych media do ochrony
ycia prywatnego i tosamoci ofiar
zarwno poprzez samoregulacj, jak
rwnie poprzez dziaania regulacyjne podejmowane przez Pastwo lub
wsplnie z pastwem.

3. Dodatkowo, kada Strona

zapewni konieczn pomoc medyczn
lub inn ofiarom legalnie przebywajcym na jej terytorium, ktre nie maj
odpowiednich rodkw i potrzebuj
takiej pomocy.
4. Kada ze Stron okreli zasady
na podstawie ktrych ofiary legalnie
przebywajce na jej terytorium bd
uprawnione do dostpu do rynku pracy,
szkolenia zawodowego i edukacji.
5. Kada Strona podejmie dziaania, stosownie do okolicznoci i na
podstawie warunkw przewidzianych
w jej prawie wewntrznym, w celu
wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, innymi odpowiednimi
organizacjami lub te innymi czynnikami spoeczestwa obywatelskiego
zajmujcymi si pomoc ofiarom.
6. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
zapewnienia, e pomoc dla ofiary nie
bdzie uzaleniona od jej zgody na
wystpowanie w charakterze wiadka.
7. W celu implementacji postanowie niniejszego artykuu, kada
Art. 12 Pomoc dla ofiar
Strona dopilnuje, eby wiadczenia dla
ofiar byy zapewnione w sposb kon1. Kada Strona podejmie takie sensualny i wiadomy, z uwzgldnieustawodawcze lub inne dziaania, jakie niem specjalnych potrzeb osb szczemog by konieczne w celu pomo- glnie naraonych oraz praw dzieci
cy ofiarom w odzyskaniu rwnowa- pod wzgldem zakwaterowania, edugi fizycznej, psychicznej i spoecznej. kacji iwaciwej opieki zdrowotnej.
Pomoc ta obejmie co najmniej:
Art. 13 Okres dochodzenia
(a) warunki ycia zapewniajce
do rwnowagi i do namysu
egzystencj, poprzez takie rodki, jak:
odpowiednie i bezpieczne zakwatero1. Kada Strona zagwarantuje
wanie, pomoc psychologiczna i materialna;
wswoim prawie wewntrznym okres
(b) dostp do pomocy medycznej dochodzenia do rwnowagi ido
w nagych wypadkach;
namysu, trwajcy co najmniej 30 dni,
(c) pomoc tumacza, w stosow- jeeli istniej uzasadnione podstawy
nych przypadkach;
aby sdzi, e osoba, oktr chodzi,
(d) poradnictwo i informacj, jest ofiar. Okres ten powinien by
dotyczce w szczeglnoci praw przy- wystarczajcy, aby umoliwi zaintesugujcych ofiarom oraz dostpnych resowanej osobie dojcie do rwnodla nich wiadcze, w jzyku dla nich wagi, jak rwnie uwolnienie si spod
wpywu osb dopuszczajcych si
zrozumiaym;
(e) pomoc majc na celu umoli- handlu ludmi i/lub podjcie wiawienie im przedstawienia i rozpatrze- domej decyzji dotyczcej wsppracy
nia swoich praw i interesw na odpo- z odpowiednimi organami. W tym
wiednim etapie postpowania karnego okresie nie mona wykona jakiegokolwiek nakazu wydalenia ofiaprowadzonego przeciwko sprawcom;
ry. Niniejszy przepis nie wyklucza
(f ) dostp do edukacji dla dzieci.
2. Kada Strona w sposb naleny dziaa prowadzonych przez waciwemie pod uwag potrzeby bezpie- we wadze na wszystkich etapach
czestwa i ochrony ofiar.
stosownych postpowa krajowych,

122006

122 0 0 6

Art. 17 Rwno pci

|R-y
WWWCOEINT

torium Strony przyjmujcej, wyrazi

zgod, na wniosek Strony przyjmujcej, na wydanie takich dokumentw
podry lub innego upowanienia,
jakie mog okaza si konieczne dla
umoliwienia danej osobie wielokrotnego wjazdu na jej terytorium.
5. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne, dla
stworzenia programw repatriacji,
wczajc w to odpowiednie instytucje
krajowe i midzynarodowe, w tym
organizacje pozarzdowe. Programy
te maj na celu ochron ofiar przed
ponown wiktymizacj. Kada Strona
powinna podj wszelkie starania dla
reintegracji ofiar ze spoeczestwem
Strony, do ktrej ofiary powracaj
cznie z reintegracj w systemie edukacji i na rynku pracy, w szczeglnoci
poprzez nabywanie i doskonalenie ich
zdolnoci zawodowych. W odniesieniu do dzieci, programy te powinny
obejmowa korzystanie z prawa do
edukacji oraz dziaania majce na celu
zapewnienie odpowiedniej opieki albo
przyjcie ich przez rodziny lub odpowiednie instytucje opiekucze.
6. Kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
udostpnienia ofiarom, stosownie do
okolicznoci we wsppracy z jakkolwiek inn zainteresowan Stron,
informacji kontaktowych dotyczcych
instytucji takich jak organy stosowania prawa, organizacje pozarzdowe,
przedstawiciele zawodw prawniczych mogcy udziela porad oraz
organy opieki spoecznej, ktre mog
im udzieli pomocy w kraju, do ktrego powracaj, bd s repatriowani.
7. Dzieci bdce ofiarami nie bd
zawracane do danego Pastwa, jeeli
istnieje wskazanie, bdce nastpstwem oceny ryzyka i bezpieczestwa,
e powrt ten nie ley w najlepszym
interesie dziecka.

#OUN CILO F%UR OPE

w szczeglnoci podczas prowadzo- postpowa sdowych i administracyjnych postpowa przygotowawczych nych, w jzyku dla nich zrozumiaym.
i sdowych dotyczcych czynw
2. Kada Strona zapewni w swoim
uznanych za przestpstwa zgodnie z prawie wewntrznym prawo ofiar do
niniejsz Konwencj. Wtym okresie uzyskania bezpatnej pomocy prawStrony zezwol osobom zaintereso- nej na warunkach okrelonych w jej
wanym na pozostanie na ich tery- prawie wewntrznym.
torium.
3. Kada Strona zapewni wswo2. W tym okresie, osoby o kt- im prawie wewntrznym prawo ofiar
rych mwi ust. 1 niniejszego artykuu do uzyskania odszkodowania od
bd uprawnione do korzystania ze sprawcw.
rodkw przewidzianych w artykule
4. Kada Strona podejmie takie
12 ust. 1 i 2.
dziaania ustawodawcze lub inne,
jakie mog okaza si konieczne dla
Art. 14 Pozwolenie na pobyt
zagwarantowania ofiarom odszkodowania zgodnie z warunkami okrelo1. Kada Strona wyda ofiarom nymi w jej prawie wewntrznym, na
odnawialne pozwolenie na pobyt przykad poprzez utworzenie funwjednej z poniszych sytuacji bd duszu odszkodowawczego dla ofiar
bd te poprzez dziaania lub prowobu:
(a) gdy waciwy organ uzna, e gramy majce na celu pomoc socjaln
ich pobyt jest niezbdny ze wzgldu i integracj spoeczn ofiar, ktre
mogyby by finansowane z aktyww
na ich sytuacj osobist;
(b) gdy waciwy organ uzna, e uzyskanych dziki zastosowaniu
ich pobyt jest niezbdny dla celw metod okrelonych w artykule 23.
ich wsppracy z waciwymi organami w zakresie postpowania przygo- Art. 16 Repatriacja i powrt ofiar
towawczego lub karnego sdowego.
1. Strona, ktrej ofiara jest oby2. Pozwolenie na pobyt dla dzieci
bdcych ofiarami, gdy jest to nie- watelem lub te, na terytorium ktrej
zbdne ze wzgldw prawnych, bdzie posiadaa ona prawo staego pobywydawane zgodnie z najlepszym inte- tu w chwili wjazdu na terytorium
resem dziecka i stosownie odnawiane Strony przyjmujcej, z naleytym
na tych samych warunkach.
szacunkiem dla przysugujcych
3. Nieprzeduenie lub wycofanie ofierze praw, bezpieczestwa oraz
pozwolenia na pobyt podlega warun- godnoci, uatwi i wyrazi zgod na jej
kom okrelonym w prawie wewntrz- powrt bez nadmiernej i nieuzasadnym Strony.
nionej zwoki.
4. Jeeli ofiara zoy wniosek
2. Jeeli Strona odsya ofiar do
oinny rodzaj pozwolenia na pobyt, innego Pastwa, to powrt ten powizainteresowana Strona wemie pod nien nastpi z naleytym poszanouwag fakt, e ofiara posiada, bd waniem bezpieczestwa i godnoci
posiadaa pozwolenie na pobyt zgod- tej osoby, jak rwnie z uwzgldnienie z ust. 1.
niem stanu wszelkich postpowa
5. Majc na wzgldzie zobowi- prawnych zwizanych z faktem, e
zania Stron, do ktrych odnosi si dana osoba jest ofiar i powinien by
art. 40 niniejszej Konwencji, kada w miar moliwoci dobrowolny.
Strona zapewni, e wydanie zezwole3. Na wniosek Strony przyjmujcej
nia zgodnie z tym przepisem nastpi Strona wezwana sprawdzi, czy osoba
bez uszczerbku dla prawa ubiegania bdca ofiar jest jej obywatelem lub
si i korzystania z azylu .
te, czy posiadaa prawo staego pobytu na jej terytorium w chwili wjazdu
Art. 15 Odszkodowanie
na terytorium Strony przyjmujcej.
oraz prawne zadouczynienie
4. W celu uatwienia powrotu
ofierze nie posiadajcej waciwych
1. Kada Strona zapewni ofiarom dokumentw, Strona, ktrej obywadostp, od momentu ich pierwszego telem jest ofiara lub na terytorium
kontaktu z waciwymi organami, do ktrej ofiara posiadaa prawo staego
informacji dotyczcych stosownych pobytu w chwili wjazdu na tery-

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

Kada Strona, stosujc dziaania,

do ktrych odnosi si niniejszy rozdzia, bdzie dy do promowania
zasady rwnoci pci oraz stosowania strategii rwnouprawnienia pci
wrozwoju, implementacji i ocenie
()
tych dziaa.

43

E U R O PA , E U R O PA

Artyku 26 Klauzula
niekaralnoci

Artyku 28 Ochrona ofiar,

wiadkw oraz osb
wsppracujcych z wymiarem
sprawiedliwoci

Kada Strona, zgodnie z podstawowymi zasadami swojego wewntrzne1. Kada Strona podejmie takie
go systemu prawnego, zapewni moliwo nie karania ofiar za ich udzia dziaania ustawodawcze lub inne,
w czynach bezprawnych w zakresie, jakie mog okaza si konieczne dla
udzielenia skutecznej i waciwej
w jakim byy do tego zmuszone.
ochrony przed potencjalnym odwetem lub zastraszeniem, w szczeglROZDZIA V:
noci w trakcie i po zakoczeniu
ciganie, oskaranie
postpowania przygotowawczego lub
oraz procedura karna
sdowego, dla:
(a) ofiar;
Artyku 27 Wszczcie
(b) stosownie do okolicznopostpowania na wniosek
ci, osb, skadajcych doniesienie
strony oraz z urzdu
o popenieniu czynw uznanych za
przestpstwa zgodnie z art. 18 niniej1. Kada Strona zapewni, e wsz- szej Konwencji lub w inny sposb
czcie postpowania przygotowaw- wsppracujcych z organami proczego lub sdowego w stosunku do wadzcymi postpowanie przygotoczynw uznanych za przestpstwa wawcze lub sdowe;
(c) wiadkw, ktrych zeznania
zgodnie z niniejsz Konwencj nie
bdzie uzalenione od wniesienia dotycz czynw uznanych za przeprzez ofiar skargi lub oskarenia, stpstwa zgodnie z art. 18 niniejszej
przynajmniej w sytuacji gdy prze- Konwencji;
stpstwo zostao dokonane w caoci
(d) w sytuacji gdy jest to konieczne, czonkw rodzin osb, o ktrych
lub w czci na jej terytorium.
2. Kada Strona zapewni, aby mowa w punktach (a) i (c).
2. Kada Strona podejmie takie
ofiary przestpstwa popenionego na
terytorium innej Strony ni ta, gdzie dziaania ustawodawcze lub inne,
przebywaj, mogy wnie skarg do jakie mog okaza si konieczne dla
waciwych wadz Pastwa ich poby- zapewnienia i zaofiarowania rnych
tu. Waciwy organ, do ktrego wnie- rodzajw ochrony. rodki te mog
siono skarg, o ile sam nie ma kom- obejmowa: ochron fizyczn, zmian
petencji w tym wzgldzie, przekae miejsca zamieszkania, zmian tosaskarg bezzwocznie do waciwego moci oraz pomoc w uzyskaniu pracy.
3. Dziecku bdcemu ofiar
organu Strony, na terytorium ktrej przestpstwo zostao popenione. zostan zapewnione specjalne rodSkarga zostanie rozpatrzona zgod- ki ochrony, uwzgldniajce najlepszy
nie z prawem wewntrznym Strony, interes dziecka.
na terytorium ktrej przestpstwo
4. Kada Strona podejmie takie
zostao popenione.
dziaania ustawodawcze lub inne,
3. Kada Strona zapewni, poprzez jakie mog okaza si konieczne dla
dziaania ustawodawcze lub inne, zapewnienia, gdy jest to niezbdne,
zgodnie z warunkami przewidziany- waciwej ochrony przed potencjalmi w jej prawie wewntrznym, kadej nym odwetem lub zastraszeniem dla
grupie, fundacji, stowarzyszeniu lub czonkw grup, fundacji, stowarzyorganizacjom pozarzdowej, ktrych sze i organizacji pozarzdowych
celem jest zwalczanie handlu ludmi, prowadzcych dziaania okrelobd ochrona praw czowieka, mo- ne wart. 27 ust. 3, w szczeglnoci
liwo udzielenia ofierze za jej zgod wtrakcie i po zakoczeniu postpopomocy i wsparcia w trakcie trwaj- wania przygotowawczego i sdowego
cych postpowa karnych dotycz- przeciwko sprawcom.
cych popenienia czynu uznanego
5. Kada Strona rozway zawarza przestpstwo zgodnie z art. 18 cie umw lub porozumie z innymi Pastwami w celu implementacji
niniejszej Konwencji.
postanowie niniejszego artykuu.

44


Artyku 29 Organy
wyspecjalizowane
oraz jednostki koordynujce
1. Kada Strona podejmie takie
dziaania, jakie mog okaza si
konieczne dla zapewnienia osb lub
jednostek organizacyjnych wyspecjalizowanych w zwalczaniu handlu
ludmi i ochronie ofiar. Takie osoby
lub jednostki organizacyjne bd
posiada niezbdn niezaleno
zgodnie z podstawowymi zasadami
systemu prawnego Strony, w celu
umoliwienia im sprawowania ich
funkcji w sposb skuteczny i wolny
od niewaciwych naciskw. Osoby
te lub personel jednostek organizacyjnych bd posiada odpowiednie
wyszkolenie oraz rodki finansowe do
wykonywania swoich zada.
2. Kada Strona podejmie takie
dziaania, jakie mog okaza si
konieczne dla zapewnienia koordynacji polityki i dziaa jej resortw oraz
innych organw publicznych w zakresie przeciwdziaania handlowi ludmi,
stosownie do okolicznoci, poprzez
ustanowienie organw koordynujcych.
3. Kada Strona wprowadzi oraz
rozwinie szkolenia dla waciwych
urzdnikw w zakresie zapobiegania
i zwalczania handlu ludmi, w tym
szkolenia na temat praw czowieka.
Szkolenia mog uwzgldnia specyfik
instytucji i stosownie do okolicznoci
koncentrowa si na metodach wykorzystywanych w celu zapobiegania
takiemu handlowi, oskarania osb
dopuszczajcych si handlu ludmi
oraz ochrony praw ofiar, wczajc
w to ochron ofiar przed osobami
dopuszczajcymi si handlu ludmi.
4. Kada Strona rozway ustanowienie Krajowych Sprawozdawcw lub
innych mechanizmw monitorowania
dziaalnoci prowadzonej przez instytucje pastwowe przeciwko handlowi
ludmi oraz implementacji wymogw
okrelonych wprawie wewntrznym.
Artyku 30 Postpowania sdowe
Zgodnie Konwencj o ochronie
praw czowieka i podstawowych wolnoci, kada Strona podejmie takie
dziaania ustawodawcze lub inne, jakie
mog okaza si konieczne dla zapewnienia w toku postpowania sdowego:

122006

 |R-y
WWWCOEINT

#OUN CILO F%UR OPE

(a) ochrony ycia prywatnego ofiar uznanego za przestpstwo zgodnie glnoci zaginionych dzieci, jeeli
ikiedy to odpowiednie, ich tosamoci; zniniejsz Konwencj, zainteresowa- dostpne informacje prowadz je do
(b) zapewnienia bezpieczestwa ne Strony, stosownie do okolicznoci, przekonania, e dana osoba jest ofiaofiar i ich ochrony przed zastraszaniem; podejm konsultacje celem okrelenia r handlu ludmi. W tym celu strony
zgodnie z warunkami okrelony- czyja jurysdykcja jest najwaciwsza mog zawiera ze sob umowy dwumi w prawie krajowym, a przypad- dla wniesienia oskarenia.
stronne lub wielostronne.
()
ku ofiar bdcych dziemi, poprzez
5. Bez uszczerbku dla oglnych
Artyku 35 Wsppraca
zaspokojenie ich potrzeb i zapew- norm prawa midzynarodoweze spoeczestwem obywatelskim
nienie ich prawa do szczeglnych go, niniejsza Konwencja nie wycza jurysdykcji w sprawach karnych
rodkw ochrony.
Kada Strona zachci organy pawykonywanej przez Stron zgodnie
Artyku 31 Jurysdykcja
stwowe i urzdnikw publicznych, do
zjej prawem wewntrznym.
wsppracy z organizacjami pozarz1. Kada Strona podejmie takie
dowymi, innymi waciwymi organiROZDZIA VI:
dziaania ustawodawcze lub inne, jakie
zacjami oraz czonkami spoeczeWsppraca midzynarodowa
stwa obywatelskiego w nawizywaniu
mog okaza si konieczne dla ustanowienia swej jurysdykcji wobec kaiwsppraca ze spoeczestwem
strategicznych partnerstw dla osiobywatelskim
dego czynu uznanego za przestpstwo
gnicia celw niniejszej Konwencji.
zgodnie z niniejsz Konwencj, gdy to
Artyku 32 Oglne zasady
przestpstwo zostao popenione:
i rodki wsppracy midzynarodowej
ROZDZIA VII:
(a) na terytorium Strony; lub
Mechanizm monitoringu
(b) na pokadzie okrtu pywaj1. Strony, w moliwie najszerszym
cego pod bander teje Strony; lub
Artyku 36 Grupa Ekspertw
(c) na pokadzie samolotu zareje- zakresie, bd wsppracowa ze sob
do spraw dziaa przeciwko
strowanego na podstawie prawa teje zgodnie z postanowieniami niniejszej
handlowi ludmi
Strony; lub
Konwencji oraz poprzez zastosowa(d) przez jednego z jej obywateli nie odpowiednich midzynarodo1. Grupa ekspertw do spraw
lub przez bezpastwowca, ktry posia- wych i regionalnych instrumentw,
da miejsce staego zamieszkania na jej porozumie uzgodnionych na pod- dziaa przeciwko handlowi ludterytorium, jeeli przestpstwo to jest stawie jednolitego lub wzajemne- mi (zwana dalej GRETA) bdzie
karalne wedug prawa karnego miej- go ustawodawstwa oraz ich prawa monitorowa implementacj niniejsca jego popenienia lub jeeli zostao wewntrznego, dla celw:
szej Konwencji przez Strony.
popenione poza obszarem jurysdykcji
2. GRETA skada si bdzie z
zapobiegania i zwalczania handlu ludmi,
terytorialnej jakiegokolwiek Pastwa,
minimum 10 a maksimum 15 czon ochrony ofiar i pomocy ofiarom, kw z uwzgldnieniem rwne(e) przeciwko obywatelowi Strony.
postpowa przygotowawczych go udziau kobiet i mczyzn oraz
2. Kada Strona moe, podczas
podpisywania lub skadania dokumen- lub sdowych dotyczcych czynw czynnika geograficznego, jak rwnie
tu ratyfikacyjnego, akceptacji, aprobaty, uznanych za przestpstwa zgodnie wszechstronnej, specjalistycznej wiedzy.
bd przystpienia, poprzez deklaracj zniniejsz Konwencj.
Czonkowie GRETA bd wybierani
adresowan do Sekretarza Generalnego
przez Komitet Stron spord obywaArtyku 33 rodki zwizane
teli Pastw-Stron Konwencji na okres
Rady Europy, zastrzec prawo do niestosowania, bd stosowania tylko wszczezzagroonymi lub zaginionymi
4 lat, z zastrzeeniem moliwoci jedosobami
glnych przypadkach lub warunkach
nokrotnego ponownego wyboru.
zasad jurysdykcji ustanowionych w ust.
3. Wybory czonkw GRETA opar1. Jeeli Strona w oparciu o posia- te bd na nastpujcych zasadach:
1 pkt. (d) i (e) niniejszego artykuu,
dane informacje ma uzasadnione
(a) eksperci bd wybierani spobd jakiejkolwiek jego czci.
3. Kada Strona podejmie takie podstawy by przypuszcza, e ycie, rd osb o wysokiej moralnoci,
dziaania jakie mog by konieczne dla wolno, integralno fizyczna osoby, znanych za ich uznane kompetencje
ustanowienia swojej jurysdykcji wod- o ktrej mowa w art. 28 ust. 1, znaj- w dziedzinie praw czowieka, udzieniesieniu do przestpstw okrelonych duje si w bezporednim zagroe- lania pomocy i ochrony ofiarom oraz
w niniejszej Konwencji, w przypadkach niu na terytorium innej Strony, to dziaa przeciwko handlowi ludmi,
gdy domniemany sprawca znajduje si Strona posiadajca informacje, w tej bd te posiadajcych dowiadczena jej terytorium i po otrzymaniu wnio- wyjtkowej sytuacji, przekae je bez- nie zawodowe w obszarach objtych
sku o ekstradycj nie jest poddawany zwocznie drugiej Stronie celem pod- regulacj niniejszej Konwencji;
ekstradycji do innej Strony wycznie jcia waciwych dziaa ochronnych.
(b) bd sprawowa swoje funkcje
2. Strony niniejszej Konwencji osobicie, bd niezaleni i bezstronze wzgldu na swoje obywatelstwo.
4. W sytuacji gdy wicej ni jedna mog rozway wzmocnienie wza- ni w wykonywaniu swoich funkcji
Strona uznaje swoj jurysdykcj wod- jemnej wsppracy w zakresie poszu- oraz zdolni do skutecznego wykonyniesieniu do domniemanego czynu kiwania zaginionych osb, w szcze- wania swoich obowizkw;

`uRu7R-R

E U R O PA , E U R O PA

122 0 0 6

45

E U R O PA , E U R O PA

(c) dwch obywateli tego samego

pastwa nie moe by czonkami
GRETA;
(d) eksperci powinni reprezentowa gwne systemy prawne.
4. Procedura wyborw czonkw
GRETA zostanie okrelona przez
Komitet Ministrw w cigu roku od
wejcia w ycie niniejszej Konwencji,
po odbyciu konsultacji i uzyskaniu
jednomylnej zgody ze strony PastwStron Konwencji. GRETA przyjmie
wasny regulamin.
Artyku 37 Komitet Stron
1. Komitet Stron skada si
zprzedstawicieli Pastw Stron
niniejszej Konwencji wchodzcych
w skad Komitetu Ministrw Rady
Europy oraz przedstawicieli Stron
Konwencji nie bdcych czonkami
Rady Europy.
2. Komitet Stron bdzie zwoywany przez Sekretarza Generalnego
Rady Europy. Jego pierwsze posiedzenie odbdzie si w cigu roku od
wejcia w ycie niniejszej Konwencji
w celu dokonania wyboru czonkw
GRETA. Kolejne spotkania bd
odbywa si na wniosek jednej trzeciej
Stron, Przewodniczcego GRETA
lub Sekretarza Generalnego.
3. Komitet Stron przyjmie wasny
regulamin.
Artyku 38 Procedura
1. Proces oceny dotyczy bdzie
Stron Konwencji i zostanie podzielony na etapy, ktrych dugo okreli
GRETA. Na pocztku kadego etapu
GRETA dokona wskae szczegowe
postanowienia, na ktrych opiera si
bdzie proces oceny.
2. GRETA okreli najwaciwsze
rodki suce przeprowadzeniu teje
ewaluacji. GRETA moe w szczeglnoci przyj kwestionariusz dla
kadego z etapw procesu oceny,
ktry moe suy za podstaw do
oceny implementacji przez Strony
niniejszej Konwencji. Kwestionariusz
ten zostanie skierowany do wszystkich Stron. Strony s zobowizane
do udzielenia odpowiedzi na tene
kwestionariusz, jak rwnie na kady
inny wniosek o udzielenie informacji
ze strony GRETA.

46


3. GRETA moe zwrci si

zprob o udzielenie informacji do
spoeczestwa obywatelskiego.
4. Dodatkowo, GRETA, we wsppracy z wadzami krajowymi i ustanowion przez te wadze osob kontaktow oraz w razie potrzeby, z pomoc
niezalenych ekspertw krajowych,
moe organizowa wizyty w poszczeglnych krajach. Podczas tych wizyt,
czonkom GRETA mog towarzyszy
specjalici z poszczeglnych dziedzin.
5. GRETA przygotuje projekt
raportu, zawierajcy analiz dotyczc
implementacji poszczeglnych przepisw, na ktrych opiera si ocena, atake sugestie i propozycje dotyczce sposobu w jaki dana Strona moe rozwiza problemy zidentyfikowane wwyniku przeprowadzonej oceny. Projekt
raportu zostanie przekazany, wcelu
przedstawienia uwag Stronie poddawanej ocenie. Uwagi Strony zostan
wzite pod uwag przez GRETA przy
opracowywaniu raportu.
6. Na tej podstawie GRETA przyjmie swj raport oraz wnioski dotyczce dziaa podejmowanych przez
ocenian Stron w celu implementacji postanowie niniejszej Konwencji.
Raport wraz z wnioskami zostanie
przesany do zainteresowanej Strony
ido Komitetu Stron. Raport i wnioski
GRETA wraz z ewentualnymi uwagami zainteresowanego Pastwa, bd
podane do publicznej wiadomoci od
chwili ich przyjcia.
7. Nie naruszajc postanowie ustpw od 1 do 6 niniejszego artykuu,
Komitet Stron moe przyj, na podstawie raportu i wnioskw GRETA,
rekomendacje adresowane do Strony
(a) dotyczce dziaa, ktre powinny
zosta podjte w celu implementacji
wnioskw GRETA, w razie koniecznoci ustalajc dat przedoenia informacji na temat ich implementacji i (b)
majce na celu wspieranie wsppracy
ze Stron dla waciwej implementacji
niniejszej Konwencji.

za handel ludmi, w szczeglnoci

kobietami i dziemi, uzupeniajcego
Konwencj Narodw Zjednoczonych
przeciwko midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej.
Niniejsza Konwencja nie narusza
praw i obowizkw wynikajcych
z postanowie Protokou o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu
za handel ludmi, w szczeglnoci
kobietami i dziemi, uzupeniajcego
Konwencj Narodw Zjednoczonych
przeciwko midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej i dy
do wzmocnienia zapewnionej przez
niego ochrony oraz rozwoju zawartych w nim standardw.
Artyku 40 Stosunek do innych
instrumentw midzynarodowych

1. Niniejsza Konwencja nie narusza praw i obowizkw wynikajcych

z innych instrumentw midzynarodowych, ktrych Strony niniejszej
Konwencji s lub stan si Stronami
i ktre zawieraj postanowienia
wkwestiach uregulowanych niniejsz Konwencj oraz ktre zapewniaj
wiksz ochron i pomoc ofiarom
handlu ludmi.
2. Strony Konwencji mog zawiera ze sob umowy dwustronne lub
wielostronne w sprawach bdcych
przedmiotem regulacji niniejszej
Konwencji, w celu uzupenienia lub
wzmocnienia jej postanowie albo
wcelu uatwienia realizacji zasad
wniej zawartych.
3. Strony bdce czonkami Unii
Europejskiej bd w swoich wzajemnych stosunkach stosowa wsplnotowe i unijne zasady w zakresie wjakim istniej wsplnotowe i unijne
zasady dotyczce danego zagadnienia,
dajce si zastosowa w konkretnej
sprawie, bez uszczerbku dla przedmiotu i celu niniejszej Konwencji
inie naruszajc jej penego zastosowania w stosunku do innych Stron.
4. adne z postanowie niniejszej
ROZDZIA VIII:
Konwencji nie narusza praw, zoboStosunek do innych
wiza oraz obowizkw Pastw
midzynarodowych instrumentw
oraz osb wynikajcych z prawa midzynarodowego, w tym midzynaroArtyku 39
dowego prawa humanitarnego oraz
Stosunek do Protokou o zapo- midzynarodowego prawa ochrony
bieganiu, zwalczaniu oraz karaniu praw czowieka oraz w szczegl-

122006

E U R O PA , E U R O PA

ROZDZIA X:
Postanowienia kocowe
Artyku 42 Podpisanie i wejcie
w ycie Konwencji

122 0 0 6

`uRu7R-R

1. Kada propozycja zmiany

niniejszej Konwencji zgoszona przez
Stron zostanie przekazana do wiadomoci Sekretarzowi Generalnemu
Rady Europy i nastpnie zostanie
przez niego przekazana do Pastw
Czonkw Rady Europy, wszystkich sygnatariuszy, kadego Pastwa
Strony, Wsplnoty Europejskiej,
do kadego Pastwa zaproszonego
do podpisania niniejszej Konwencji
zgodnie z postanowieniami art. 42
oraz do kadego Pastwa zaproszonego do przystpienia do niniejszej
Konwencji zgodnie z postanowieniami art. 43.
2. Kada zmiana zaproponowana
przez Stron zostanie przekazana do
wiadomoci GRETA, ktra przedstawi Komitetowi Ministrw swoj opini w kwestii zaproponowanej zmiany.
3. Komitet Ministrw rozway
zaproponowan poprawk wraz zopini przedstawion przez GRETA,
a nastpnie, po konsultacjach ze
Stronami niniejszej Konwencji i po
uzyskaniu ich jednomylnej zgody,
moe zmian przyj.
4. Tekst kadej zmiany przyjtej
przez Komitet Ministrw zgodnie
zust. 3 niniejszego artykuu zostanie
nastpnie przekazany Stronom do
akceptacji.
5. Kada zmiana przyjta zgodnie
z ust. 3 niniejszego artykuu wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie jednego
miesica od dnia, w ktrym wszystkie Strony poinformoway Sekretarza
Generalnego o jej akceptacji.

1. Kade Pastwo lub Wsplnota

Europejska moe, w chwili podpisania lub w chwili skadania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjcia, zatwierdzenia lub przystpienia, wskaza
terytorium lub terytoria, do ktrych
niniejsza Konwencja bdzie miaa
zastosowanie.
2. Kada Strona moe w dowolnym pniejszym czasie w drodze
deklaracji skierowanej do Sekretarza
Generalnego Rady Europy rozszerzy stosowanie niniejszej Konwencji
na kade inne terytorium wymienione wteje deklaracji i za ktrego
stosunki midzynarodowe jest odpowiedzialna lub w imieniu ktrego
upowaniona jest podejmowa zobowizania. W stosunku do takiego
terytorium Konwencja wejdzie wycie pierwszego dnia miesica nastpujcego po upywie trzech miesicy
od dnia przyjcia takiej deklaracji
przez Sekretarza Generalnego.
3. Kada deklaracja zoona na
podstawie powyszych dwch ustpw moe, w stosunku do jakiegokolwiek wymienionego w niej
terytorium, zosta wycofana poprzez
notyfikacj skierowan do Sekretarza
Artyku 43 Przystpienie
Generalnego
Rady
Europy.
do Konwencji
Wycofanie stanie si skuteczne
pierwszego dnia miesica nastpuj1. Po wejciu w ycie niniejszej cego po upywie trzech miesicy od
Konwencji, Komitet Ministrw Rady dnia przyjcia tej notyfikacji przez
Europy moe, po zasigniciu opinii Sekretarza Generalnego.
Stron niniejszej Konwencji i uzyska
()
niu ich jednomylnej zgody, zaprosi
kade Pastwo nie bdce czonkiem
Rady Europy, ktre nie uczestniczyo
Sporzdzono w Warszawie, dnia 16
w opracowaniu niniejszej Konwencji,
maja 2005 r. w jzykach angielskim
do przystpienia do niej w drodze
i francuskim, przy czym oba teksty
decyzji podjtej wikszoci przewidzian w art. 20 pkt. d Statutu
s jednakowo autentyczne, wjednym egzemplarzu, ktry zostanie
Rady Europy i przy jednomylnym
zoony w archiwach Rady Europy.
wyniku gosowania przedstawicieli
Sekretarz Generalny Rady Europy
Umawiajcych si Stron upowaprzekae uwierzytelnione odpisy
nionych do zasiadania w Komitecie
Ministrw.
kademu Pastwu Czonkowi
Rady Europy, kademu Pastwu nie
2. W stosunku do kadego przybdcemu czonkiem Rady Europy,
stpujcego Pastwa, Konwencja
ktre uczestniczyo w opracowaniu
wejdzie w ycie pierwszego dnia
niniejszej Konwencji, Wsplnocie
miesica nastpujcego po upywie
Europejskiej oraz kademu Pastwu
trzech miesicy od dnia zoenia
zaproszonemu do przystpienia do
Sekretarzowi Generalnemu Rady
niniejszej Konwencji. 
Europy dokumentu przystpienia.

|R-y

Artyku 41 Zmiany Konwencji

Artyku 44 Terytorialny zakres

stosowania

WWWCOEINT

ROZDZIA IX:
Zmiany Konwencji

1. Niniejsza Konwencja bdzie

otwarta do podpisu dla Pastw
Czonkw Rady Europy, dla Pastw
nie bdcych czonkami Rady Europy,
ktre uczestniczyy w jej opracowaniu,
oraz dla Wsplnoty Europejskiej.
2. Niniejsza Konwencja podlega
ratyfikacji, przyjciu lub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacyjne,
przyjcia lub zatwierdzenia zostan
zoone Sekretarzowi Generalnemu
Rady Europy.
3. Niniejsza Konwencja wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie trzech
miesicy od dnia, w ktrym dziesi
Pastw, w tym co najmniej osiem
Pastw Czonkw Rady Europy,
wyrazi zgod na zwizanie si ni
zgodnie z postanowieniami poprzedniego ustpu.
4. W stosunku do kadego
Pastwa wymienionego w ustpie 1 lub w stosunku do Wsplnoty
Europejskiej, jeli wyra swoj zgod
na zwizanie si Konwencj wpniejszym okresie, Konwencja wejdzie
w ycie pierwszego dnia miesica
nastpujcego po upywie trzech
miesicy od dnia zoenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjcia lub
zatwierdzenia.

#OUN CILO F%UR OPE

noci, tam gdzie ma to zastosowanie, Konwencji z 1951 roku oraz

Protokou z 1967 roku dotyczcych
statusu uchodcw wraz ze sformuowan w nich zasad nie wydalania.

47

P O DYS K U T U J MY
Agnieszka Walendzik-Ostrowska

kilka mitw
o prostytucji
Stereotypy dotyczce
prostytucji i kobiet
w niej pracujcych
zaciemniaj
prawdziwy obraz
wiata seks-biznesu,
poniewa ukazuj
go jednostronnie.
Nie ma w nich sowa
o mczyznach.
Te nieprawdziwe
przekonania
wyrastaj
bowiem z innych,
bdcych wyrazem
odmiennego
traktowania praw
kobiet i mczyzn
do funkcjonowania
seksualnego.
122 0 0 6

Mitologia dotyczca prostytucji

skupia w sobie mieszank przesdw i stereotypw opisujcych
zachowania seksualne czowieka, a w szczeglnoci seksualno kobiet. Stereotypy przedstawiaj kobiety pracujce w seks-biznesie jako osoby o pewnych
cechach, na podstawie ktrych
atwo je rozpozna na pierwszy
rzut oka. Jednoczenie w stereotypach wyranie wida negatywn postaw spoeczestwa wobec
nich. Kobiety te obwinia si za
fakt istnienia prostytucji, przypisuje brak jakichkolwiek zasad
moralnych, wulgarne zachowania,
okrela jako upade, gupie itp.
Takie postrzeganie pracujcych
w seks-biznesie pozwala usprawiedliwia negatywn postaw wobec nich. Trudno bowiem
wykaza wspczucie, zrozumienie czy ch pomocy wobec kogo
o takich cechach. A jeli takie
uczucia si ju pojawi, to bardzo
czsto towarzyszy im poczucie
wyszoci (ja taka/taki nie jestem).
To zreszt jeden z powodw, dla
ktrych kobiety pracujce w prostytucji niechtnie szukaj pomocy w instytucjach do tego powoanych: czuj si tam oceniane,
czasami pitnowane i poniane.
Wedug niepisanej umowy spoecznej mczyni maj prawo do

swobodnych i nieskrpowanych
kontaktw seksualnych, natomiast kobiety maj obowizek
by cnotliwe (do lubu) i wierne
(po lubie). Te, ktre zachowuj si inaczej, wbrew zasadom
umowy okrelane s jako atwe,
bez zasad, niemoralne, puszczalskie. Czsto ich charakter okrela
si jako kurewski, co szybko
nasuwa skojarzenie wanie z prostytucj. Wszystkie te stereotypy
s nieprawdziwe oraz szkodliwe.
Szkodz przede wszystkim kobietom wiadczcym usugi seksualne. Z jednej strony wzmacniaj
ich ju i tak negatywny wizerunek w spoeczestwie, a z drugiej
oddziaywaj na nie same. Gdy
kobieta prbuje pracowa bezpieczniej dla siebie (poprzez uycie prezerwatywy) lub zrezygnowa ze wiadczenia usug seksualnych, czsto nie ma wystarczajco
duo siy i motywacji do podjcia zmiany. Nie ma te wsparcia
zzewntrz: brakuje przyjaznych
miejsc i pomocnych instytucji
niezbdnych w takiej sytuacji.
Redukcja szkd w obszarze
seks-biznesu jest moliwa przede
wszystkim przez odmitologizowywanie zjawiska prostytucji, co
umoliwi szersz realizacj programw pomocowych nakierowanych
na osoby zajmujce si patnym

35

PODYSKTUJMY

projektw oraz totalnym niezrozumieniem przez urzdnikw zagadnie prostytucji,

redukcji szkd oraz zdrowia
publicznego. Osb kierujcych
si, czsto nawet niewiadomie, obiegowymi opiniami na
temat prostytucji oraz osb
j uprawiajcych jest bardzo
wiele. Warto przeledzi te
stereotypy.
Tekst zosta zilustrowany cyklem grafik
Williama Hogharta: A Harlots Progress
z 1732 r. To opowiedziana w szeciu
obrazach historia modej dziewczyny
zprowincji, ktra przyjeda do Londynu
w poszukiwaniu pracy. Ju na stacji trafia
pod opiek kuplerki, ktra sprzedaje j
pierwszemu klientowi. Kolejne sceny
przedstawiaj typow drog tysicy
takich Harlot nie tylko w czasach
artysty. Byo ni bycie utrzymanka,
potem prostytutk przyjmujc wielu
klientw, wkonsekwencji czego
trafiajc do wizienia za nierzd iutrat
zdobytego nim majtku, iniedugo
potem umierajc na skutek syfilisu
i ndzy. Moralista Hoghart ,tworzc
Harlot s Progress, potpi nie upad
dziewczyn, lecz obud spoeczestwa,
ktre najpierw nie daje szans na uczciw
prac, a nastpnie karze za nierzd
kobiety, pozostawiajc korzystajcych
z ich usug mczyzn bezkarnymi.

wizerunku osb ze sfery

seks-biznesu
moe
umoliwi im korzystanie z usug szeregu instytucji, takich jak suba
zdrowia, policja, sdownictwo, suby socjalne,
pomoc psychologiczna.
Ta zmiana nastawienia
pozwoli na zdobywanie rodkw publicznych przez organizacje
pozarzdowe dziaajce
na polu pomocy ososeksem. Programy te maj na celu bom wiadczcym usugi seksualne.
nie tyle wyciganie z prostytucji, co Wiele prb dziaa podejmowanych
raczej daj szans na najbezpieczniej- przez organizacje pozarzdowe kosze z moliwych wiadczenie usug. czy si niepowodzeniem z powodu
Zdrugiej strony spoeczna zmiana problemw z cigoci finansowania

36


1. Za istnienie prostytucji
odpowiedzialne s kobiety
wiadczce usugi seksualne.

Kada firma oferujca

jakikolwiek produkt istnieje
i funkcjonuje tylko dlatego,
e ma na niego nabywcw.
To popyt okrela poda, anie
odwrotnie. Podobne prawa
rzdz sektorem seks-biznesu: kobiety sprzedaj usugi seksualne, poniewa s
chtni, aby je kupi. Gdyby
nie byo klientw, nie byoby rynku seksu komercyjnego. Przypisywanie kobietom odpowiedzialnoci za
istnienie zjawiska prostytucji
idzie niejednokrotnie dalej
uznaje si, e mczyni
korzystaj z usug prostytutek dlatego, e one s. Idc
dalej takim tokiem rozumowania, mona zaoy, e
gdyby zlikwidowa prostytucj, mczyni przestan poszukiwa partnerek do anonimowych,
pozbawionych wizi kontaktw seksualnych, skoczy si take problem
czci zdrad maeskich i partnerskich. Tymczasem powody, dla
ktrych mczyni korzystaj zseksu komercyjnego, s zoone inie
wynikaj z faktu istnienia prostytucji.
S to m.in.: kompleksy, problemy
seksualne, trudnoci w nawizywaniu kontaktw interpersonalnych
oraz w nawizywaniu prawidowych
relacji seksualnych, brak umiejtnoci komunikacji intymnej w zwizku,
znudzenie dotychczasowym seksem
i potrzeba odmiany, ciekawo, ch
zaspokojenia potrzeb seksualnych
w przypadku niemonoci realizo-

122006

PODYSKUTUJMY

wania ich w normalnym zwizku

(np. z powodu oziboci lub problemw seksualnych partnerki, niepenosprawnoci). Rynek seks-biznesu jest odpowiedzi na te potrzeby
iwynikajce z nich zapotrzebowanie.
Korzystanie z seksu komercyjnego
nie rozwizuje wymienionych wyej
problemw, ale kobiety sprzedajce
usugi seksualne nie ponosz odpowiedzialnoci za ich istnienie.
2. Kobiety wiadczce usugi
seksualne roznosz choroby.

wiadczenie usug seksualnych jest

jednym z najczciej wymienianych
czynnikw rozprzestrzeniania si epidemii chorb przenoszonych drog
pciow, w tym zakae HIV. Zwraca
si uwag na to, e kobiety sprzedajce seks s potencjalnie grone dla
swoich klientw, a poprzez nich dla
reszty spoeczestwa. Tymczasem ze
wzgldw biologicznych to kobiety s
bardziej naraone na ryzyko infekcji.
Ryzyko to wynika rwnie z sytuacji, gdy kobiety wiadczce usugi
seksualne nie maj dostpu do wiedzy o bezpieczniejszym seksie ani do
prezerwatyw, pojawia si take wtedy,
gdy nie maj umiejtnoci ani moliwoci negocjowania z klientem bezpieczniejszych zachowa. Odrzucenie
i marginalizacja, jakiej dowiadczaj,
s dodatkowym czynnikiem utrudniajcym im dostp do informacji
oraz uzyskania pomocy. Przekonanie
o zwizku prostytucji z epidemi chorb przenoszonych drog kontaktw
seksualnych wzmocnio pojawienie
si AIDS. Na pocztku zachorowania
obserwowano gwnie wrd mczyzn homoseksualnych, narkomanw oraz kobiet zajmujcych si prostytucj. Trzy grupy, wrd ktrych
si pojawia, byy negatywnie oceniane i potpiane ju wczeniej, ale
marginalizacja spoeczna szczeglnie
nasilia si w tym okresie. I waciwie
ta postawa spoeczna nie zmienia si,
cho nowe zakaenia HIV dotycz
wzdecydowanej wikszoci tzw. normalnej czci spoeczestwa.
Nie zamierzam negowa zwizku prostytucji z infekcjami przenoszonymi przez seks. Tam, gdzie jest

122 0 0 6

czsta zmiana partnera seksualnego, zakaenia staj si bardzo

prawdopodobne. Ale
to klienci nalegaj na
seks bez prezerwatywy,
oferujc bardzo czsto
dodatkowe pienidze za
stosunek bez zabezpieczenia. Dla wielu kobiet
to atrakcyjna finansowa propozycja. Icho,
jak wynika zraportu
Zbigniewa Izdebskiego
Zachowania seksualne i wiedza na temat
HIV/AIDS w grupie
kobiet wiadczcych
usugi seksualne (2003)
zdecydowana wikszo
znich uywa prezerwatyw (podczas ostatniego stosunku zklientem uyo jej 97%)
inie zgodziaby si na
stosunek bez zabezpieczenia (81%), to co
dziesita dla wikszych
pienidzy zaryzykowaaby seks bez uycia
kondomu. Klienci s
wiadomi ryzyka, ale
podejmuj je, wybierajc kontakt bez zabezpieczenia. Zakaajc si,
naraaj swoje partnerki.
Odpowiedzialno za
rozprzestrzenianie si
zakae przenoszonych
drog pciow spoczywa tutaj przede wszystkim na mczyznach.
3. Robi to,
bo lubi seks.

To dla wielu osb

jedna znajprostszych
odpowiedzi na pytanie
o to, dlaczego niektre kobiety decyduj si
na prac w prostytucji.
Niektre kobiety zaczynajce prac
w seks-biznesie rzeczywicie jako
motyw wymieniaj fakt, e lubi
seks. Szybko jednak przekonuj si,
e prostytucja nie ma dla kobiety

nic wsplnego zodczuwaniem przyjemnoci seksualnej. Relacja midzy klientem a prostytutk nie jest
relacj rwnorzdn. Na pierwszym
miejscu s potrzeby klienta jako naj-

37

PODYSKUTUJMY

Negatywne skutki
prostytucji
Nieprawdziwy obraz osb zajmujcych si prostytucj utrudnia
take dziaania w zakresie redukcji szkd wywoanych prac w seks-biznesie. Dziaania te maj na celu likwidacj lub minimalizacj wszelkich negatywnych konsekwencji bdcych skutkiem zajmowania si
prostytucj. Szkody wynikajce z pracy w usugach seksualnych to:
szkody psychiczne: poczucie winy i upokorzenia, strach przed
ujawnieniem praktykowanych zachowa, niska samoocena oraz niskie
poczucie wasnej wartoci, obrzydzenie lub nieakceptowanie wasnego
ciaa, problemy seksualne i emocjonalne w kontakcie ze staym partnerem, ozibo seksualna, niechciana cia, uzalenienia, zachowania
autodestrukcyjne, przemoc psychiczna, zastraszanie, zmuszanie do
zachowa niechcianych lub nieakceptowanych, zmuszanie do prostytucji w przypadku kobiet bdcych ofiarami handlu ludmi;
szkody fizyczne: naraanie si na zakaenie chorobami przenoszonymi drog pciow, ryzyko kradziey, gwatu, pobicia oraz
zachowa agresywnych i dewiacyjnych ze strony klienta oraz sutenera, cznie z ryzykiem utraty ycia, choroby bdce wynikiem
pracy w trudnych warunkach, np. na drodze czy na ulicy;
szkody spoeczne: marginalizacja i stygmatyzacja, odrzucenie,
dyskryminacja, ryzyko wejcia w konflikt z prawem oraz zachowa
przestpczych.

waniejsze ich zaspokojeniu suy

wszystko, co si w tej relacji dzieje. Rola kobiety sprowadzona jest
wycznie do obiektu seksualnego,
ktrego zadaniem jest zrealizowanie
zamwienia klienta.

lonym miejscu (po co tam chodzia,

skoro jest tam ciemno albo po co sza do
tego mieszkania), na biernym zachowaniu (pewnie si za sabo bronia).
Takie przekonania wyraaj pogard
dla kobiety. Usprawiedliwiaj msk
przemoc i agresj. Tymczasem gwat
4. Prostytutki nie mona zgwaci.
jest przestpstwem, a Kodeks karny
Twierdzenie to zakada, e wszel- nie dokonuje rozrnienia na ofiary
kie zachowania wobec kobiety winne i niewinne.
wiadczcej usugi seksualne, wtym
take przemoc, s dopuszczalne 5. S wulgarne i agresywne, sabo
idozwolone. Wymuszenie gwatem wyksztacone, mao inteligentne.
zachowania seksualnego jest uspra- Pochodz z patologicznych rodowisk.
wiedliwione to przecie tylko
Badacze zajmujcy si prostytucj
prostytutka. To chyba najmocniej- prbuj wyjani, dlaczego niektszy wyraz przekonania otym, e re kobiety decyduj si na prac
kobiety wiadczce usugi seksualne w seks-biznesie. Teorie biologiczne
s gorsz kategori ludzi, pariasa- i psychologiczne wymieniaj cechy
mi yjcymi poza spoeczestwem, osobowociowe bdce przyczyn
bez prawa do godnego traktowania prostytucji. Problem w tym, e badaiszacunku nalenego kadej istocie nia czsto s wyrywkowe (trudno
ludzkiej. Ofiary przemocy seksual- z dotarciem do prby reprezentanej, bez wzgldu na to, czy s to tywnej), a przez to nie mona wycikobiety w ogle, czy te pracujce gnitych z nich wnioskw rozciga
wseks-biznesie, czsto spotykaj si na cae zjawisko prostytucji. Poza
z opiniami, e same sobie na ten tym adne badania nie potwierdzigwat zasuyy. Ich zasuga pole- y bezporedniego zwizku midzy
ga na wygldzie (miaa za krtk cechami charakteru, osobowoci,
spdniczk), na przebywaniu w okre- pochodzeniem, ilorazem inteligencji

38


czy wyksztaceniem a podejmowaniem pracy w seks-biznesie.

6. Nie potrafi kocha i mie
normalnego zwizku.

Wiele kobiet pracujcych w prostytucji funkcjonuje w zwizkach. S

partnerkami, onami, matkami, a najblisi czsto nie domylaj si, czym
si zajmuj. Nic w ich zachowaniu
ifunkcjonowaniu nie prowokuje
podejrze czy te pyta o to, jak zarabiaj na ycie. Niektre z kobiet maj
trudnoci wrelacji z partnerem: problemy seksualne, zanion samoocen,
poczucie niszej wartoci itp., ale jest
to skutek, a nie przyczyna prostytucji.

7. Zarabiaj bardzo due pienidze.

To jeden z mitw, ktry sprawia, e wci nowe kobiety trafiaj do sektora seks-biznesu. Wierz,
e szybko dorobi si duych pienidzy i zapewni sobie dostatnie
ycie. Sytuacja finansowa jest gwnym powodem wejcia w prostytucj.
Potwierdzaj to wyniki bada: trudna
sytuacja materialna (60% badanych
kobiet wskazao ten powd podjcia
pracy w seks-biznesie), moliwo
zarobku (17%) i ch podniesienia
standardu wasnego ycia (14%).
Co trzecia badana kobieta na
swoim ostatnim kontakcie seksualnym zarobia do 50z, awikszo (59%) deklaruje, e na kontakcie seksualnym zarabia rednio
nie mniej ni 100z. rednia liczba
klientw w tygodniu wyniosa 8-12.
Jeli zaoy, e w miesicu kobieta
przyjmuje 32 klientw idostaje od
50 do 100 z za kady kontakt, to
miesicznie zarabia rednio od 1600
do 3200 z. Nie s to jakie wielkie kwoty. Poza tym bardzo czsto
zarobione pienidze trzeba w czci
odda opiekunowi, nierzadko maj
miejsce sytuacje, gdy kobiety oddaj
wikszo zarobionej sumy, a nawet
wszystkie pienidze. Zdarza si, e
zatrudniajc si w agencji albo przyczajc do grupy kobiet pracujcych
na ulicy pod opiek, dziewczyna
na wejciu ma dug, ktry musi
spaci, dlatego pracuje za darmo
przez wiele miesicy.

122006

PODYSKUTUJMY

8. Prostytucja to okazja do poznania

bogatego ma (mit pretty woman).

Wrd kobiet zajmujcych si prostytucj kr opowieci o dziewczynach, w ktrych zakochiwali si klienci i podobnie jak w filmie Pretty
woman wycigali je z tego procederu. Problem w tym, e film koczy
si tam, gdzie z reguy zaczyna si
prawdziwe ycie. Mczyzna, ktry
zwiza si kobiet wiadczc usugi
seksualne, prdzej czy pniej bdzie
musia zmierzy si z przeszoci
swojej partnerki. Moe by to dla
niego zbyt trudne do zaakceptowania.
9. Gdy usugi seksualne wiadczy
mczyzna kobiecie, to nie jest to
prostytucja.

Na rynku seks-biznesu to przede

wszystkim kobiety oferuj usugi, a ich
odbiorcami zdecydowanie najczciej
s mczyni (w Polsce stanowi oni
94% klientw). Samo okrelenie prostytutka wystpuje jedynie w eskiej
formie. Tymczasem usugi seksualne
wiadcz take mczyni, zarwno
kobietom, jak i mczyznom (mska
prostytucja hetero- i homoseksualna).
W Polsce tylko 0,6% kobiet przyznaje,
e korzystao z patnych usug seksualnych. To zjawisko jest bardzo ukryte.
O ile bowiem w mskim towarzystwie panowie lubi pochwali si
wizyt w agencji, a w niektrych krgach korzystanie z patnych usug
seksualnych jest norm obyczajow,
o tyle kobiety bardzo rzadko mwi
o takich swoich dowiadczeniach.
Niechtnie przyznaj si, e kupuj
seks. Prostytucja mska heteroseksualna jest bardziej elitarna, a usugi s
zdecydowanie drosze. Mska prostytucja uliczna zarezerwowana jest
wycznie dla usug homoseksualnych.
Jest jeszcze kwestia zdrowotna.
Poniewa zjawisko mskiej prostytucji heteroseksualnej jest niewidoczne,
docieranie do mczyzn wiadczcych takie usugi jest bardzo utrudnione. Uniemoliwia to poznanie
tego wiata, a przez to znacznie
ogranicza moliwoci pracy profilaktycznej, dotyczcej gwnie prewencji zakae chorobami przenoszonymi drog pciow.

122 0 0 6

10. Prostytucja jest nielegalna.

W zalenoci od kraju, prawo rnie traktuje rynek usug seksualnych.

Ale przyjo si uwaa, e prostytucja
jest nielegalna i e jej uprawianie jest
zabronione w ogle. W Polsce prostytucja jest dozwolona (a waciwie
nie zakazana), karane s natomiast
inne zjawiska okooprostytucyjne,
takie jak: nakanianie innej osoby do
uprawiania prostytucji, czyli strczycielstwo, czerpanie korzyci z cudzego
prostytuowania si sutenerstwo, oraz
uatwianie komu uprawiania prostytucji celem osignicia korzyci
majtkowej kuplerstwo. W naszym
kraju przekonanie o nielegalnoci
prostytucji wynika gwnie z faktu, i
rynek seks-biznesu jest mocno zwizany ze wiatem przestpczym. Gdy
mowa jest o agencjach towarzyskich,
to bardzo czsto ich waciciele podkrelaj fakt, i zatrudniane przez
nich kobiety wiadcz usugi towarzyskie, a nie seksualne, i podpisuj
zobowizanie, e nie bd wspy
z klientami. Z kolei wiele cudzoziemek pracujcych w seks-biznesie
w naszym kraju (gwnie zEuropy
Wschodniej) przebywa tu nielegalnie
i zdarza si, e o ich zatrzymaniu
informuj media. Wszystkie te przekazy stwarzaj wraenie nielegalnoci
prostytucji oraz tego, e jest to przestpstwo. Przekonaniu o przestpczym charakterze prostytucji ulegaj
same kobiety i bardzo czsto boj si
szuka pomocy w sytuacji, gdy zostan okradzione, pobite lub zgwacone.
W innych krajach prostytucja jest
rnie traktowana przez prawo. Np.
w USA prostytucja jest nielegalna
wiadczenie usug seksualnych jest
karane. Z kolei w Szwecji penalizowane jest kupowanie usug seksualnych. Okazuje si jednak, e nie
ma skutecznych sposobw zlikwidowania prostytucji w spoeczestwie.
Co wicej prby kryminalizowania sprzedawania oraz kupowania
usug seksualnych powoduj zejcie
tego zjawiska do podziemia, staje
si ono ukryte, aco za tym idzie,
pomoc osobom zajmujcym si patnym seksem staje si utrudniona.
Penalizacja zachowa zwizanych z

prostytucj utrudnia iczsto uniemoliwia realizacj programw prewencyjnych dotyczcych zmniejszania szkd fizycznych i psychicznych
zwizanych z wykonywanym zajciem, skierowanych do osb sprzedajcych seks.
Prostytutka czy pracownica
seksualna?

Same definicje poj prostytucja iprostytutka odzwierciedlay

i nadal odzwierciedlaj negatywny
stosunek spoeczny do tego zjawiska. Pojawiay si te takie pojcia
iokrelenia jak: nierzd, oddawanie ciaa za pienidze, sprzedajno, dziaanie z chci zysku,
obojtno uczuciowa, oddawanie
ciaa kademu bez wyboru, dziwka,
ladacznica. Wzwizku z tym pojawiaj si prby zmiany nazewnictwa
proponuje si, aby prostytutki okrela jako sex-workers, czyli: pracownice seksualne, osoby wiadczce usugi seksualne, pracownicy
seks-biznesu, osoby sprzedajce
seks. Okrelenia te s neutralne, nie
pitnuj definiowanego. Przyjcie
takiego sownictwa nie oznacza, e
prostytucj uznaje si za zjawisko
pozytywne ipodane. Nie ma wtpliwoci co do tego, e produkuje
ono wiele szkd, a spora grupa osb
pracujca w tym sektorze nie zdecydowaaby si na tak form zarobkowania, gdyby miaa inne moliwoci
utrzymania. Zmiana nazewnictwa
suy wykonaniu pierwszego kroku
na drodze do przywrcenia pracujcym wprostytucji kobietom imczyznom nalenego im szacunku
i godnoci. 

Agnieszka Walendzik-Ostrowska
Agnieszka Walendzik-Ostrowska
pracuje w Zakadzie Poradnictwa
Modzieowego i Edukacji Seksualnej
Uniwersytetu Zielonogrskiego.
Wlatach 90. pracowaa jako
streetworkerka w rodowisku kobiet
wiadczcych usugi seksualne w
wojewdztwie lubuskim oraz jako ona
zaufania Fundacji La Strada.

39

P O DYS K U T U J MY
Monika KSI ENI EWICZ
Wydzia Filo z ofii i S ocjologii UMCS

RDA

DYSKRYMINACJI IPRZEMOCY
WOBEC KOBIET WKULTURZE
cz. 2
EUROPEJSKIEJ
Przemoc wobec
kobiet w kulturze
przejawia si
wrny sposb, bo
ma rne rda.
Najsilniejszymi
znich s religia i jej
wiecki odpowiednik
filozofia. Jej
koncepcje jak
wzwierciadle
odbijaj wrogi
kobietom
patriarchalny
charakter caej
kultury Zachodu.
122 0 0 6

W Rozwaaniach o uczuciu

pikna i wzniosoci Immanuel

Kant podkrela zasadnicz
odmienno natury kobiety
imczyzny, nazywajc pcie
odmiennymi rodzajami. Poczucie
pikna i wzniosoci dane jest
kademu czowiekowi z natury.
I ani mczyni nie mog si
oby bez pikna, ani kobiety bez
wzniosoci. Niemniej inna jest
rola tych wartoci w yciu kadej
pci. Pikno jest podstawowym
ywioem kobiety, a wznioso
mczyzny. Wedug Kanta jest
to rnica pobudzajca, ktra
wpywa na sposb postrzegania i odczuwania wiata i ludzi.
Wkobiecie wszystkie inne przed
mioty zespalaj si, by wywyszy
charakter pikna, ktre jest pierw
szym punktem odniesienia, nato
miast wrd wasnoci mczy
zny rol tej dominujcej w sposb
wyrany przejmuje wznioso.
Kant dostrzega, e skupienie
wraliwoci mskiej na wzniosoci, a kobiecej na piknie
musi wkonsekwencji oznacza
odmienny sposb realizacji przez
kad z pci dobra w relacjach
midzyludzkich, a wic i odmienno reakcji i zachowa moralnych. W zwizku z tym odmien-

nie pojmuje pojcie mskiej ikobiecej cnoty. Mczynie atwiej

dziaa w oparciu o podstawowe dla moralnoci zrozumienie
godnoci natury ludzkiej, aposzanowaniem ogarn szeroki
zakres osb, np. ludzko, nard.
Mczyzna realizuje wic czciej
cnot autentyczn, a kobieta
adoptowaln. Kobieta realizuje
pikne czyny nie opierajc si
na uczuciach oglnych, ale na
odczuciach partykularnych.
Kant czyni kobiet autentyczn pani domu, jednoczenie (jak Rousseau) odmawia jej
prawa udziau w nastawionym
bardziej oglnie statusie obywatelskim. Ztego samego powodu
odradza te kobietom kultywowanie zainteresowa naukami
abstrakcyjnymi, gdy uznaje,
e zabijaj one istotne motywy cnt adaptowalnych, schadzaj uczucia i redukuj pikno
samej postaci, a tym samym jej
atrakcyjno dla mczyzn. Pilna
nauka czy te mozolne docieka
nia, choby nawet kobieta zdobya
wnich niejakie osignicia, tumi
przymioty, ktre waciwe s jej
pci i tylko jako osobliwoci zyska
mog zimny podziw, lecz wza
mian osabi wdziki majce tak

25

PODYSKUTUJMY

wysok wadz nad pci przeciwn.

Kobiety unikaj za nie dlatego, e
jest niesuszne, ale dlatego, e jest
szpetne.
W kontekcie rozwaa nad rodzin Kant mwi, e wanie w rodzinie
kobieta zyskuje najpeniejsz wolno, podczas gdy mczyzna zostaje
w niej ograniczony. Wszdzie poza
monogamicznym maestwem seks
oznacza przedmiotowe traktowanie
kobiety, natomiast w jego obrbie
wszystko jest dozwolone. Twierdzenia
te dowodz, e Kant uwaa kobiety
za osoby infantylne.
Johann G. Fichte, tak jak
Rousseau, przedstawia maestwo
nie tylko jako wsplnot naturaln
imoraln, ale te jako swoist cao,
w ktrej niemoliwy jest spr prawny
midzy jej czonkami. M reprezentuje rodzin na zewntrz i jest obywatelem dziaajcym na rzecz innych
ludzi. ona yje w sferze domowej,
a wic prywatnej, w zwizku z czym
nie posiada statusu obywatelskiego.
Zrnicowanie rl spoecznych ze
wzgldu na pe u obu filozofw
miao rdo w przekonaniu o zrnicowaniu predyspozycji.
Georg W.F. Hegel znany jest
jako autor zdania, e kady filozof jest dzieckiem swojej epoki.
Refleksje na temat kobiet dowodz,
e epoka owiecenia niemieckiego
nie bya dla kobiet zbyt askawa.
Etyczno to dla Hegla obszar
obowizku zwizanego ze wsplnot, a tym samym nieegoistyczne nastawienie dziaania na dobro
wsplnoty. Podstawowe wsplnoty
etyczne pastwo i rodzina wzajemnie si podtrzymuj i uzupeniaj, cho tworz czciowo przeciwstawne sobie wymagania. Kobieta
naley cakowicie do etycznoci
rodziny, z kolei mczyzna bardziej
do etycznoci pastwa (narodu).
Wrodzinie etyczne nastawienie to
dziaanie ze wzgldu na jej oglno. W przypadku ony oznacza
to dziaanie ze wzgldu na ma
jako ma i dziecko jako dziecko.
Natomiast w pastwie etyczno
to cakowite powicenie dla
jego celw.

26


Kant czyni kobiet autentyczn

pani domu, a jednoczenie
odmawia jej prawa udziau
wnastawionym bardziej
oglnie statusie obywatelskim.
Odradza kobietom
kultywowanie zainteresowa
naukami abstrakcyjnymi, gdy
uznaje, e schadzaj uczucia
iredukuj pikno kobiety,
atym samym jej atrakcyjno
dla mczyzn.

Mczyzna, zdaniem Hegla, predestynowany jest do udziau wwyszym porzdku etycznym pastwa.
Kobiety mog mie pomysy, smak
igracj, ale pierwiastka idealne
go wsobie nie posiadaj. Zasady
filozofii prawa Hegla pene s
tego typu sformuowa. To wanie ztego wzgldu kobiety nie
zostay stworzone do uprawiania
nauk wyszych, filozofii oraz pewnych dziedzin twrczoci artystycznej, takich, ktre wymagaj tego,
co oglne. Tote kobieta znajduje
swoje substancjalne przeznaczenie
w rodzinie, sigajc do wyszego
porzdku etycznego wsplnoty pastwowej poprzez ma. Potrafi dla
niej powici wiele pracy i troski, zwaszcza poprzez patriotyczne
wychowanie synw oraz zrozumienie i zaaprobowanie ich misji, cznie z koniecznoci powicenia ich
ycia w razie potrzeby wojennej.
Przynaleno kobiet i mczyzn
do zasadniczo odmiennych, cho
nierozdzielnych obszarw etycznych
grozi konfliktami rodem z tragedii greckiej. Sofokles w Antygonie
przedstawi racje pastwa, reprezentowane przez Kreona, i racje porzdku boskiego, reprezentowane przez
Antygon. Kobieta, reprezentujc
racje rodziny, jest w tym konflikcie czynnikiem destruktywnym
wobec pastwa.
Hegel podkrela racjonalno mczyzny i mtn emocjonalno kobiety i wzwizku z tym odmawia kobietom
prawa obejmowania rzdw
w pastwie. W Zasadach
filozofii prawa czytamy:
Kobiety mog wprawdzie by
wyksztacone, ale nie zostay one stwo
rzone do uprawiania nauk wyszych,
filozofii oraz pewnych dziedzin arty
stycznych twrczoci takich, ktre
wymagaj tego, co oglne. Kobiety mog
mie pomysy, smak, gracj, ale pier
wiastka idealnego w sobie nie posiada
j. Rnica midzy kobiet amczy
zn jest taka sama jak midzy zwie
rzciem a rolin. Zwierz jest czym
bardziej zgodnym z charakterem m
czyzny, rolina kobiety, bo kobiety to

122006

PODYSKUTUJMY

spokojne rozwijanie si, ktrego zasa

d jest pewna bardziej nieokrelona
jednia uczucia. Jeli kobiety stoj na
czele pastwa pastwo znajduje si
w niebezpieczestwie. Dziaaj one
bowiem nie wedug wymaga oglno
ci, lecz podug przypadkowej skonno
ci i przypadkowego mniemania. Byo
to stanowisko skrajne nawet jak na
protestanck tradycj paternalistyczn, przyznajc ojcu kierownictwo
rodziny, ale nie negujc przywdczych zdolnoci wielu koronowanych kobiet.
Fridrich W.J. Schelling niemal cakowicie wtrowa Rousseau,
dowodzc, e wykluczenie kobiet
z ycia publicznego i niemono
dysponowania wasnym majtkiem
w maestwie czyni ich ycie szlachetnie bezinteresownym i pozwala na rozwinicie postawy moralnej
wstopniu trudno osigalnym przez
mczyzn.
Sprawiedliwo wymaga rwnych praw

Utylitarystyczno-liberalne koncepcje Johna Stuarta Milla czyni

go protofeminist. Jego ycie (1806-1873) przypado na czasy, w ktrych
tak zwana kwestia kobieca przestaa
by spraw salonowych dyskusji, stajc si jedynym z powaniejszych
problemw spoecznych.
Przyjcie przez Milla opcji rwnociowej byo konsekwencj uprzedniego przyjcia hedonistycznego
utylitaryzmu jako najwyszej zasady
moralnej, spoeczno-politycznego
liberalizmu oraz pewnych antropologicznych hipotez empirycznych.
Argumentowa, e liberalny ustrj
polityczny, gwarantujcy kobietom
i mczyznom rwne prawa i wolnoci oraz otwarto systemu edukacyjnego, jest podstawowym czynnikiem maksymalizacji szczliwoci
na skal wiatow.
W XIX wieku statystyczna
matka angielska bya osob nie
tylko gorzej wyksztacon od ma,
ale take cakowicie uzalenion od
niego finansowo. I to nie tylko dlatego, e nie pracowaa zawodowo,
ale take dlatego, e wniesionym
przez ni do maestwa majtkiem

122 0 0 6

dysponowa m, reprezentujcy ca
rodzin w stosunkach zewntrznych. Ta zaleno finansowa kobiet
wmaestwie miaa powane konsekwencje w przypadku separacji.
Dzieci zazwyczaj pozostaway wwczas przy ojcu. Mg si on wprawdzie zgodzi na wychowywanie ich
przez matk i wychowywanie to
finansowa, ale te w kadej chwili
mg t zgod wycofa.
Maestwo uwaa Mill za relikt
czasw, w ktrych bez zaenowania mona byo powoywa si na
prawo silniejszego. Chodzio tu
wic o tolerowanie, a nawet kreowanie przez prawo okrelonych form
przemocy w rodzinie, a zwaszcza
faworyzowanie ma w sytuacjach
konfliktowych.
Niejednokrotnie pisa o tyranii
domowej. Prawne uprzywilejowanie
mczyzny demoralizuje go, wzbudzajc w nim od samego dziecistwa
przekonanie, e jest istot wysz od
caej poowy rodu ludzkiego, bez
adnej z jego strony zasugi. Nawet
pojmujc kobiet mdrzejsz i ulegajc jej wpywowi, wci zachowuje
przekonanie, e moe jej rozkazywa. Zadekretowana prawem wadza ma nad on powoduje, e
wszelkie niepowodzenia yciowe
moe on bezkarnie wetowa sobie
na onie lub, szerzej, na rodzinie.
A im mczyzna jest bardziej prymitywny, tym zagroenie takie jest
wiksze. Przedstawione przez Milla
studium tyranii domowej miao te
swj walor oglny. Wszystko bowiem,
co da si powiedzie o despotyzmie
domowym, da si zastosowa do despo
tyzmu politycznego. moemy przeczyta w Poddastwie kobiet.
Rwnouprawnienie pci, a zwaszcza rwnouprawnienie w maestwie, jest, wedug Milla, przede
wszystkim wymogiem sprawiedliwoci. Z rwnouprawnienia kobiet
wyniknie ta korzy gwna, e naj
powszechniejsze i najgbsze stosun
ki ludzkie regulowa bdzie sprawie
dliwo zamiast niesprawiedliwoci.
Pogld, e kobiety posiadaj znacznie nisze od mczyzn zdolnoci
intelektualne, opiera si na faszy-

wych przesankach. Gdyby bowiem

przyj, e zdolnoci intelektualne
kobiet s przecitnie duo nisze
od zdolnoci mczyzn, a znane
z historii wyjtki naleay jedynie
do osobliwych wybrykw natury, to
postulaty emancypacyjne nie miayby wikszego sensu. Stara si wic
wykaza niekonkluzywno zwaszcza dwch popularnych podwczas
argumentw antyfeministycznych:
biologicznego argumentu z wielkoci mzgu i historycznego z braku
osigni twrczych. Bez eksperymentw nie sposb okreli, co jest
przyrodzone, a co sztuczne wrnicach umysowych i w ogle psychicznych kobiet i mczyzn.
Mill uwaa, e emancypacja rozrusza ekonomi. Proponowa liberaln opcj penej dostpnoci dla
kadego wszelkich prac w przekonaniu, e niezalenie od moliwych
statystycznych rnic w predyspozycjach zawodowych kobiet i mczyzn najlepszym ich sprawdzianem
bdzie praktyka w warunkach wolnej konkurencji i rwnoci szans.
Rodzina to miejsce niewoli

Komunici i socjalici stawiali radykalne tezy o powszechnym

wyzysku kobiet, przy czym w przypadku kobiet z klas upoledzonych
mia to by wyzysk podwjny: po
pierwsze klasowy, po drugie rodzinny.
Wedug tej tezy po upadku matriarchatu kobiety utraciy posiadan
wczeniej pozycj. Wraz z rozwojem
ludzkoci i cywilizacji pojawia si
rodzina monogamiczna: mczyzna
uj w swe rce rwnie ster domu,
kobieta zostaa poniona, uciemiona,
staa si niewolnic jego namitnoci
i zwykym narzdziem do robienia
dzieci. napisa Fryderyk Engels
w dziele Pochodzenie rodziny, wasnoci prywatnej i pastwa.
Praca kobiet w domu i przy dzieciach urosa w literaturze socjalistycznej (Trocki, Bebel, Lenin) do
rangi symbolu kobiecego zniewolenia. I nikt nie zrobi tak wiele jak
socjalici i komunici dla obrzydzenia kobietom tych prac i rozbudzenia
w nich w zwizku z ich wykorzy-

27

PODYSKUTUJMY

wczeniej w wieku dwudziestu omiu lat. Tak

wczesna dojrzao
kobiet ma jednak
swoj cen. Jest ni
sabszy ni u mczyzn i znacznie
mniej precyzyjny
rozum. To wa
nie dlatego przez
cae swoje ycie pozo
staj kobiety dziemi,
postrzegaj tylko to,
co najblisze, lgn
do teraniejszoci,
bior pozr rze
czy za sam rzecz
i przedkadaj dro
biazgi nad sprawy
powane. Wanie
staniem poczucia osobistej krzywdy. dlatego wszystko, co nieobecne, przesze,
Wymiewano te kobiety wielodziet- przysze, o wiele sabiej oddziauje na
ne jako szczeglnie zacofane. August kobiety, ni na nas; std te wynika
Bebel uwaa np., e inteligentne czstsza ni u nas i niekiedy graniczca
kobiety nie maj zazwyczaj licznego z szalestwem rozrzutno. czytapotomstwa, bo szkoda im na to ycia. my w wiecie jako woli iwyobraPodawali przykady potwierdzajce
moliwo istnienia kultury, w ktrej
kobiety nie zajmuj pozycji podPopularny dzi pogld, e
porzdkowanej. Opisali te niemal
wszystkie wdraane pniej rodki
denia emancypacyjne
zrwnywania pci, cznie z pomysem procentowego okrelenia kwoty
nie le w interesie ogu
udziau kadej pci wkonkretnych
grupach zawodowych. Mona powiekobiet, sformuowa
dzie, e Charles Fourier pierwNietzsche. Twierdzi, e
szy opisa swoisty prototyp systemu
kwotowego.
Kobieta to wieczne dziecko natury

Artur Schopenhauer, Fryderyk

Nietzsche, Otto Weininger to
whistorii filozofii trjca mizoginistyczna. W zaoeniach filozofii
Schopenhauera kobieta reprezentuje
siy przyrody to, co w czowieku
biologiczne, a zwaszcza gatunkowe,
natomiast mczyzna to, co duchowe. Cae wyposaenie biologiczne,
atake zachowanie kobiet, wiadczy
o tym, e sprawy gatunku s dla nich
najwaniejsze. Ju w osiemnastym
roku ycia osigaj dojrzao, podczas gdy o penej dojrzaoci rozumu
i si duchowych mczyzn, zdaniem
Schopenhauera, mona mwi naj-

28


hasa emancypacyjne
podnosz kobiety wyjtkowe,
oszczeglnie silnej woli
mocy, we wasnym,
egoistycznym interesie,
starajc si pocign za
sob rzesz przecitnych
kobiet, ktrym hasa te s
cakowicie obce i wrogie.

nieniu. Nie troszczc si o sprawy odlege, kobiety z instynktown

atwoci posuguj si kamstwem
dla osignicia niezbyt odlegych
celw inie drcz ich z tego powodu
wiksze wyrzuty sumienia. Dlatego
atwo lekcewa zasady sprawiedliwoci. Wszystkie wady trudno mie
kobietom za ze, bo s one narzucone
przez natur.
Schopenhauer uzna, e kobiety,
podobnie jak dzieci, potrzebuj staej
opieki mczyzn, w zwizku ztym
nie powinny te posiada rwnych
zmczyznami praw cywilnych. Nie
powinny dysponowa majtkiem
ani sprawowa opieki nad dziemi
wprzypadku separacji zmem. Nie
ma te istotnych powodw, by darzy
je szczeglnym kultem i uwielbieniem, wynoszc je ponad mczyzn.
Zdaniem Schopenhauera, kultura
europejska otoczya kobiet bezprecedensowym, perwersyjnym i wielce
szkodliwym kultem, naraajc si na
pomiewisko caego wiata. Zwykle
przecenia si te estetyczny smak
kobiet, podczas gdy naprawd brak
im gbszego zainteresowania sztuk,
podobnie jak i zdolnoci twrczych
wtym zakresie.
Kobieta doskonaa jest wyszym
typem czowieka ni doskonay m
czyzna, a take czym o wiele rzad
szym czy Idziesz do kobiet? Nie zapo
mnij bicza! to najsynniesze mizoginiczne bon moty Nietzschego.
Nie mona skonstruowa etyki
uniwersalistycznej, bo istnieje wola
mocy ludzi twrczych (moralno panw) i resentyment sabeuszy (moralno niewolnikw), wic
ludzie musz kierowa si rnymi
typami moralnoci. Tylko jednostki twrcze, silne, ekspansywne s
sprawcami rozwoju kultury ludzkiej.
To ludzie walki, a zarazem mionicy
wolnoci. Czowiek wolny jest wojow
nikiem. A czym jest wolno? To
pragnienie samoodpowiedzialnoci. To
przestrzeganie dzielcych nas oddale.
To zobojtnienie na trudy, niedostatki,
srogo, nawet na ycie. To gotowo
powicenia swej sprawie innych i siebie.
Wolno to znaczy, e instynkty trium
falne, wojownicze, mskie zawad

122006

PODYSKUTUJMY

ny innymi, na przykad instynktem

szczcia. Czowiek wyzwolony gardzi
nikczemn bogoci, o ktrej marz
przekupnie, chrzecijanie, krowy, kobie
ty, Anglicy i inne demokraty. napisa
w Zmierzchu boyszcz.
Kobiety s krzewicielkami
moralnoci niewolniczej. Jako istoty sabe czerpi w skali zbiorowej
korzyci z kultu pokoju, podkrelania wasnej saboci i tradycyjnego kultu kobiecoci. Odpowiednio
upowszechniona ideologia sabych
daje im szans zniewolenia istot
od nich silniejszych, usprawiedliwiania wasnej tchrzliwoci i lenistwa, a take posugiwania si intryg, kamstwem i podstpem oraz
wysuwania najrniejszych roszcze
pod adresem mczyzn. Sowem
wywierania na wiat wpywu, awic
realizowania swej woli mocy. Jest
to cakiem naturalne i zrozumiae. Dlatego te denia emancypacyjne nie le winteresie ogu
kobiet. Hasa emancypacyjne podnosz kobiety wyjtkowe, o szczeglnie silniej woli mocy. Podnosz
je we wasnym, egoistycznym interesie, starajc si pocign za sob
rzesz przecitnych kobiet, ktrym
hasa te s cakowicie obce i wrogie. W miar przywaszczania sobie
nowych praw, denia do wadzy,
wypisywania postpu kobiecego na
chorgwiach i chorgiewkach, doko
nywa si straszliw wyrazistoci co
wrcz przeciwnego: kobieta cofa si
wrozwoju. Od czasw rewolucji fran
cuskiej wpyw kobiety zmniejsza si
w Europie wmiar wzrostu jej praw
i uroszcze: emancypacja kobieca,
oile domagaj si jej i krzewi same
kobiety (nie tylko mskie pgwki),
przedstawia si tedy jako znamien
ny objaw wzmagajcego si osabienia
iprzytpienia najistotniejszych kobie
cych instynktw. Jest to wyzuwanie
si z kobiecoci, podkopywanie mskiej
wiary wutajony w kobiecie wrcz
odmienny idea, wco wiekuicie i nie
odparcie kobiecego; wmawia w m
czyzn dosadnie, i kobieta bynajmniej
nie potrzebuje opieki, ochrony, obro
ny na podobiestwo jakiego delikat
niejszego, cudnie dzikiego, a nieraz

122 0 0 6

miego zwierzcia domowego; groma

dzi zawzicie a nieudolnie dowo
dy niewolniczoci ipoddaczoci, co
znamionoway iznamionuj jeszcze
stanowisko kobiety wdotychczasowym
ustroju spoecznym (jak gdyby niewol
nictwo byo przeciwargumentem, nie
za warunkiem wszelkiej kultury, ka
dego wywyszenia kultury), czyme
jest to wszystko jak nie nadwtleniem
instynktw kobiecych. Tem, czem kobie
ta wzbudza dla siebie cze, a nieraz
trwog, jest jej natura, naturalniejsza
od natury mskiej, jej icie drapiena,
przebiega gibko, jej szpon tygrysi
pod rkawiczk, naiwno jej egoizmu,
jej zawzito i wewntrzna dziko,
nieuchwytno, bezbrzeno, bdno
jej cnt i dz. Prcz lku, pikne to
i niebezpieczne koci kobieta budzi
dla siebie wspczucie, gdy zda si
bardziej cierpicem, acniej uraliwem,
wicej mioci potrzebujcem i na bole
niejsze rozczarowania skazanem od
kadego innego zwierzcia. czytamy
w Poza dobrem i zem.
Midzy kobiet i mczyzn istnieje antagonizm. Obie strony s
egoistyczne. Autentyczny wyraz
owego antagonizmu znajdowa
Nietzsche w opartym na mskiej
przemocy maestwie.
wiat bez kobiet jest doskonay?

Mizoginizm Weiningera oddaje

cytat z Pci i charakteru: Kobieta
jest niczym, jest pustym naczyniem,
czas jaki naszminkowanym i otynko
wanym. Jego antyfeminizm ma charakter totalny. Kobieta cigle zagraa
mskiej duchowoci cielesnoci,
biologicznoci, nicoci intelektualn i moraln. Kontakt z kobietami
wyzwala podanie zmysowe, powoduje zniewolenie i moralny upadek,
wyraajcy si zarwno w tendencji do instrumentalnego traktowania partnerki, jak i w zaniedbywaniu
wasnego denia do doskonaoci.
Jego stuprocentowa, absolutna
kobieta, czy raczej idea lub wzorzec kobiecoci, reprezentuje materialno, biologiczno, seksualno oraz duchow (intelektualn
i moraln) nico. Absolutny mczyzna reprezentuje podmiotowo,

intelekt, moralno, kreatywno.

Zkobiecoci kojarzy si wic to, co
w czowieku materialne, biologiczne, zwierzce; z mskoci to, co
duchowe, boskie. Punkt wyjcia znalaz w powszechnie znanych cechach
psychiki i umysowoci kobiecej.
Znich wyprowadzi pozostae. Za
podstawow waciwo kobiety
idealnej uzna przysowiow kobiec
nielogiczno, sabo i subiektywn
wybirczo pamici oraz niedostatki abstrakcyjnej fantazji.
Nie majc poczucia podmiotowej
cigoci, a wic nie majc jani
czy te duszy, absolutna kobieta nie moe szanowa oczywistych
(poznawalnych a priori) zasad logiki,
podobnie jak nie moe szanowa
Kantowskiego imperatywu moralnego. Nie majc szacunku dla wiedzy,
dobra i logiki kobieta absolutna stoi
wic poza moralnoci. Weininger
odmawia kobietom zdolnoci do
posugiwania si zasadami etycznymi, bo wymagay obiektywizmu,
abstrakcyjnej fantazji, bo kobiety
maj mierne osignicia w zakresie filozofii, rzeby, architektury,
muzyki. Tutaj kobiety nie stworzyy
i,zdaniem Weiningera, zapewne nie
stworz adnego wybitnego dziea.
Ich mtny sposb mylenia sprzyja
raczej uprawianiu poezji, malarstwa
iteozofii. Reasumujc: stuprocentowa kobieta, jeliby istniaa, byaby
istot pozbawion poczucia tosamoci, logiki, moralnoci i kreatywnej mocy w wielu dziedzinach ducha
i intelektu. Byaby wic istot niemal cakowicie bezduszn. Model
kobiety absolutnej nie jest budujcy. Nawet gdyby trafiaby si jaka
genialna kobieta, to filozof stwierdziby spokojnie, e w wysokim procencie jest ona mczyzn.
Kobieta pochodzi od mczyzny

Georg Simmel podj prb

wyjanienia rnic midzy psychik
msk a kobiec poprzez oryginaln hipotez zrnicowania gstoci
treci psychicznych, ale najoryginalniejsze s jego rozwaania na temat
moliwoci jakociowo odmiennej od mskiej kultury kobiecej.

29

PODYSKUTUJMY

Rozwaania te mona uzna za

prekursorskie wobec wspczesnego feminizmu rnicy. Msko
i kobieco stanowi podstawowy
ukad odniesienia wewntrz gatunku. Jest si mczyzn ze wzgldu na kobiet i odwrotnie. Ale ta
wzajemno nie daje si utrzyma,
bo cala wadza naley do mczyzny.
Pe mska nie gruje po prostu nad
esk, lecz staje si czym oglnoludz
kim, normujcym w rwnej mierze
przejawy jednostkowej mskoci, jak
i eskoci tendencja ta zasadza si,
poprzez rne formy porednie, na
silniejszej pozycji mczyzn.
W Filozofii pienidza Simmel
opisuje zwyczaj kupowania ony.
Handel ludmi w jakiejkolwiek
postaci wydaje nam si obrzydliwy
i niedopuszczalny. Nie zawsze byo
to naganne; zachowanie to mona
nawet uzna za postpowe w porwnaniu z porywaniem on gwatem
czy zdobywaniem ich na wyprawach wojennych. W niektrych
spoeczestwach kupno stanowio
pierwsz form przypisania kobiecie
wartoci i sprawiao, e wydawszy
na ni pienidze, przyszy maonek
musia dba o ni jak odrogocenny
nabytek. Wanie kupno kobiet dopro
wadzio do uderzajcego i przejmuj
cego wyrazu to, e kobiety s co warte
i to w psychologicznym powizaniu
z tym, e si nie tylko za nie zapacio,
bo s co warte, ale e s co warte, bo
si za nie zapacio. Po historycznym rozpadzie gospodarki rodzinnej
sytuacja odwrcia si. Zbdna jako
sia robocza kobieta wraz z potomstwem staa si dla mczyzny raczej
niewygodnym ciarem. Kupowanie

30


Pokusa atwego ycia jest

silna i wiele kobiet jej ulega,
ponoszc, przynajmniej
czciowo, win za swoj
nieistotno. Jednake
wskali dziejowej gwnym
winowajc okazuje si
mczyzna. Jest nim zarwno
wtedy, gdy wymusza
na kobietach rnego
rodzaju usugi (cznie
zseksualnymi), jak iwtedy,
gdy otacza je zbytkiem
idegraduje do roli lalki.
on wypar wtedy posag. Nastpio
znaczne pogorszenie sytuacji kobiet.
Wbrew utartej opinii kobiety nie
s nielogiczne nie jest tak, e zdajc sobie spraw z okrelonego zbioru przesanek, popeniaj logiczne
bdy w rozumowaniu. S raczej
pozalogiczne, gdy zagszczenie treci psychicznych utrudnia im jasne
wyodrbnienie zbioru przesanek
rozumowania.
Jednym z podstawowych elementw Simmlowskiej teorii kultury jest
stwierdzenie, e niemal caa kultu-

ra zachodnia nosi charakter mski.

Mski nie tylko w sensie genetycznym czyli e mczyni s jej
twrcami ale przede wszystkim
dlatego, e niemal wszystkie zoone formy kultury, a wic nauka,
technika, polityka, sztuka, religia itd.,
stanowi ekspresj mskoci idobrze jej su. Sowem: nasza kultura powstaa z ducha i pracy mczyzn i dostosowana jest do mskich
zdolnoci, operuje te mskimi kryteriami wartoci. Mski jest take
jzyk, jego zasb pojciowy, a nawet
sposb mwienia o czowieku i pci.
Simmel konkluduje, e cechy definicyjne s de facto wyabstrahowanymi
cechami mczyzny. Kobiet definiujemy zwykle przez odniesienie
do mczyzny, a nie do oglniejszej
definicji homo sapiens, co prowadzi nie tylko do definiowania jej
poprzez negacj, czyli jaki brak, ale
take sprawia, e pewne specyficznie cechy kobiece nie zostaj wogle uchwycone.
Niszo kobiet jest uwarunkowana
strukturalnie

Mczyni w toku normalnego

rozwoju przechodz traumatyczne przeycia zwizane z kompleksem Edypa i kastracji, co w efekcie
powoduje u nich silny rozwj superego twierdzi Zygmunt Freud.
Natomiast u kobiet superego nie
rozwija si, bo ich lk przed kastracj
jest zbyt saby, by sta si motywem
podporzdkowania prawom cywilizacji. Brak superego by wystarczajcym argumentem dla Freuda na to,
eby postulatw rwnouprawnienia
nie traktowa powanie.

122006

PODYSKUTUJMY

Z pism Freuda wyania si jednowymiarowy wizerunek kobiety: osoby

dziecinnej, pochej, mniej inteligentnej od mczyzny, istniejcej tylko
dziki uczuciowym relacjom z nim
iw odniesieniu do niego. Jego teoria
o masochizmie kobiet, pasywnoci i seksualnoci waginalnej byy
podstaw do stworzenia istniejcych do dzi stereotypw na
temat kobiet.
Kobieta to wykastrowany
samiec, co wicej, jest gorsza
moralnie. Wyciu seksualnym
czytamy: niepodobna oprze si
myli, e poziom tego, co moralnie
normalne dla kobiety, jest inny ni
poziom tego, co moralnie normalne
dla mczyzny. Nadja nigdy
nie jest tu tak nieubagane, tak
nieosobiste, tak niezalene od
swoich pocztkw afektowych,
jak postulujemy to w stosun
ku do indywiduum rodzaju mskie
go. Cechy charakteru, jakie krytyka
od dawna zastrzega dla kobiety
azatem to, e wykazuje ona mniej
sz skonno do poddania si wielkim
koniecznociom yciowym, e wswoich
decyzjach czciej daje si prowadzi
czuym lub wrogim uczuciom zna
lazyby ostateczne uzasadnienie wwy
powiedzianych wyej modyfikacjach
ksztatowania superego.
Synny kontynuator myli Freuda,
Jacques Lacan, posun si jeszcze
dalej, mwic, e Fallus jest uprzy
wilejowanym znaczcym. Wedug
Lacana kobiety nie mog skutecznie
pokona kompleksu Edypa i dlatego pozostaj na zewntrz porzdku
symbolicznego wyznaczonego przez
jzyk. Kobieta moe wyrazi jedynie

to, co myli i mwi mczyzna.

Nie ma kobiecego dyskursu, tak jak
uFreuda nie ma kobiecego superego.
Jzyk jest naszym wiatem, a ten
skonstruowany jest wedug prawa
Fallusa jako gwnego signif iant,
kobieta jako kategoria jzyka jest t,
w ktr wpisany jest brak. Kobieta
nie istnieje o tyle, e nie moe
wej do porzdku jzyka, bowiem
kade zetknicie z nim przypomina jej o pitnie nieobecnoci Fallusa,
czyli tego, co konstruuje jzyk wok
rozpoznania rnicy. Std jej relacja
do jzyka jest negatywna, stanowi
relacj braku. W takiej strukturze
(fallicznej, patriarchalnej) kobieta
jest Inn, postrzegan na zewntrz
mskiego jzyka.
Kobieta i mczyzna jest wkadym

Dla Carla Gustawa Junga psychika kadej jednostki ludzkiej

posiada elementy mskie i eskie.
Mczyzna nosi w sobie pewien kompleks kobiety, czyli Anim, akobieta
Animusa. W jzyku filozoficznym
msko/Animus naley kojarzy
zwszystkimi odcieniami znaczeniowymi greckiego pojcia Logosu, to
jest Si (czy raczej Wol), Czynem,

122 0 0 6

Sowem i Sensem. Inaczej mwic,

z rozumnym zrnicowaniem
iporzdkowaniem, wiadomoci i duchowoci. Anima
jest blisza materii, awic
przyrodzie to praktyczny
rozsdek, irracjonalno,
bezkrytyczno, pasywno. Emma Jung okrela
nawet duchowo kobiety
jako sabo rozwinit, dziecic, wrcz prymitywn.
W przypadku kobiety niezintegrowany Animus powoduje,
e ona zawsze wie lepiej, atwo
ulega czarowi sw, niezalenie od
tego, czy wygasza je powany polityk,
czy szarlatan, wic mczyzna atwo
wywiera gwat na kobiecie tak
wdobrym, jak i zym sensie (mantry, modlitwy, formuy magiczne).
Animus czsto dziaa w postaci
Sowa. To wanie dlatego sowo
moe imponowa kobiecie, gdy
brzmi uczenie. Poddana sile Animusa
kobieta sama z wielk pewnoci siebie gosi oklepane, niekiedy zupenie
nieprzystajce do omawianej sytuacji prawdy. Irytuje tym mczyzn
i przesania swoj kobieco. Kobiety,
ktre le zintegroway si i czyn,
staj si nadenergiczne i brutalne
rwnie w seksie.
W pracach Junga (O naturze
kobiety) moemy rwnie trafi na
uwagi w rodzaju: mczyzna powi
nien y jak mczyzna, a kobieta jak
kobieta, kobieta nauczya si rozumie,
e nie moe by rwna mczynie, e
przede wszystkim jest kobiet i tak
powinna pozosta.
Wrd krytykw Freuda s Bruno
Bettelhaim, Karen Horrney i Erich
Fromm. Ten pierwszy udowodni
na podstawie udokumentowanych
przez etnologw rytuaw spoeczestw pierwotnych ipsychicznych
kreacji dzieci neurotycznych e
pewne uczucia, pragnienia i lki s
wsplne wszystkim ludziom. Do
lkw tych zaliczy te Freudowski
lk kastracyjny chopcw i nienawi penisa dziewczynek, take
pen lku fascynacj mczyzn
moc prokreacyjn kobiet, szczeglnie zrozumia u ludw nie znaj-

31

PODYSKUTUJMY

cych roli mczyzny wtym procesie. Tak wic dziewczcej zazdroci

oczonek odpowiada miaa mska
zazdro otajemnic podnoci.
Pogldy Freuda na kobiec
kastracj zostay powanie zmodyfikowane w obrbie psychoanalizy dopiero przez Karen Horney.
Twierdzia ona, e ladw mskiego
strachu przed kobiet i zwizanych
z nim resentymentw wobec kobiet
mona szuka w biblijnej historii
o Ewie. Uwaaa, e strach ten ma
podoe seksualne, e mczyzna
boi si szczeglnie piknej kobiety,
cho jej zarazem pragnie. Za spra-

32


w lku przed kobietami i przed

wasn niewydolnoci resentyment
wobec kobiet sta si wic uniwersaln wrcz cech mskiej kondycji.
To kultura najpierw zmusza kobiety
do tego, by byy kobiece (pasywne,
narcystyczne, wstydliwe, masochistyczne), a potem usiuje je przekona, e to wanie jest ich natur. Jak to uja Sylviane Agacinski
w Polityce pci: to nie natura jest
podstaw porzdku politycznego, ale
strategia polityczna zawsze przepra
cowuje teorie natury.
W Seksie i charakterze Fromm
nie przeczy istnieniu zwizku mi-

dzy konstytucj a psychik. Czynniki

spoeczne mog wzmocni, wyeliminowa, a nawet odwrci rnice
zakorzenione w biologii. Zachodnia
kultura wyznacza jednostkom swoiste
dla siebie role. Rnice biologiczne je
zabarwiaj. Zabarwienie to nie jest
znaczce w porwnaniu do rnic
determinowanych spoecznie, ale nie
naley ich lekceway. Np. aspektem
potrzeby prestiu jest mska wraliwo na wymianie, a szczeglnie
na wymianie przez kobiety, co zdaje
si by gorsze od utraty ycia. Ta
postawa wobec kobiet owocuje czsto nienawici i potrzeb ich zdomi-

122006

PODYSKUTUJMY

nowania, co zapewnia podany szacunek z ich strony. Obietnic takiej

sytuacji dawa niegdy patriarchalny
mit biblijny.
Max Scheler sformuowa oparty
na zaoeniach fenomenologicznych
program antropologii filozoficznej,
ktrej zadaniem byo poszukiwanie
istoty czowieka we wszelkich jego
zjawiskowych aspektach, ale do ludzi
nie zaliczy kobiet. Pogldy Schelera
na pe podobne byy do tych, ktre
prezentowa Simmel. Scheler zaniepokojony by maskulinizacj kobiet.
System kapitalistyczny, stworzony
przez mczyzn i dostosowany do
ich ideaw i moliwoci, stwarzajc
kobietom warunki do samodzielnoci ekonomicznej, promuje typ
kobiety przejmujcej mski styl
pracy, aspiracje, maniery, a nawet
mod brak jest wzorw dla kobiet,
wic przejmuj mskie. Europejska
idea czowieka jest ide msk, co uwi
dacznia si w wielu jzykach poprzez
uywanie jednego i tego samego sowa
na oznaczenie czowieka i mczyzny.
Std gdy kobieta aspiruje do ideau tak
msko rozumianego czowieczestwa,
staje si jedynie map mczyzny.
czytamy w Pismach z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy.
Egzystencjalne powody nierwnoci

Oswald Spengler w Zmierzchu

zachodu pisze, e historia posiada
podwjny wity sens kosmiczny
i polityczny, zarazem prywatny ipolityczny. Mczyzna czyni histori,
kobieta jest histori. Kobieta jak
rolina zakorzeniona jest w rytmie
kosmicznym, bardziej mu podlega
i go odczuwa. Kobieta jest wieczna,
macierzyska i rolinna i rolina
ma zawsze co kobiecego bezkulturowa historia nastpstwa pokole.
W Drugiej pci Simone de
Beauvoir opisuje i analizuje egzystencjaln sytuacj kobiety. Od niepamitnych czasw kobiety cierpi
upoledzenie polegajce na tym, e
maj mniejsze w porwnaniu z mczyznami moliwoci prawdziwie
ludzkiej samorealizacji. Za punkt wyjcia przyjmuje stanowisko antropologii antyesencjalistycznej czowieka

122 0 0 6

Jzyk jest naszym wiatem,

a ten skonstruowany jest
wedug prawa fallusa jako
gwnego significant.
Kobieta jako kategoria
jzyka jest t, w ktr
wpisany jest brak, jest Inn,
postrzegan na zewntrz
mskiego jzyka.
uwaa za nieredukowalny do charakterystyki biologicznej byt dynamiczny i autokreatywny: Czowiek nie jest
istot, ktra jest dana, lecz istot, ktra
czyni z siebie tak, jak jest.
Lansowaa tez o egzystencjalnym upoledzeniu kobiet zarwno naturalnym, jak i spoecznym.
Upoledzenie biologiczne to saboci
organizmu i jego roli prokreacyjnej.
Znaczenie aksjologiczne tych rnic
konstytuuje dana kultura. Biologia nie
determinuje bezwzgldnie ani rl, ani
statusu spoecznego pci. Niemniej
wedug de Beauvoir co najmniej od
czasw epoki niewolniczej datuje si
proces spoecznej degradacji kobiet:
skazujce na niewano odsuwanie
od udziau we wadzy, twrczoci,
produkcji i obronie. To mczyni
byli autorami wikszoci wynalazkw,
kierowali polityk, rozstrzygali bitwy,
napisali wikszo arcydzie literatury, namalowali najsynniejsze obrazy, wyrzebili najpotniejsze posgi
iskomponowali najsawniejsze utwory muzyczne. Ich nazwiska przewaaj w encyklopediach isownikach.
Kobiety dokonay na tych polach
znacznie mniej, gdy na og wykonyway zajcia mniej twrcze, konserwoway przedmioty wytworzone przez mczyzn, pielgnoway
potomstwo, przygotowyway straw i umilay mczyznom wypoczynek. To niekorzystne dla kobiet
zrnicowanie rl spoecznych

utrwalane byo coraz silniej przez

systemy prawne, religijne, moralne
i obyczajowe. Beauvoir przyznaje,
e systemy te day i nadal daj od mczyzny wikszego wysiku,
uciliwego ksztacenia si, trudw
i niewygd fizycznych, ponoszenia
wikszego ryzyka, wynagradzajc
jednak to wszystko monoci wadania wiatem rzeczy, a czsto i ludzi.
Najgorszym przeklestwem, ktre ciy
na kobiecie, jest wykluczenie jej zwy
praw wojennych. Czowiek wznosi si
ponad zwierz nie przez to, e daje
ycie, lecz przez to, e je ryzykuje, dla
tego ludzko wyej stawia nie t pe,
ktra rodzi, lecz t, ktra zabija.
Stosunkowo bezpieczniejsze ycie
kobiety okupione jest wic jej odczowieczeniem. Przybiera ono rne
formy od niewolniczej krztaniny
wok spraw drugorzdnych, poprzez
prniactwo i pasoytnictwo, po rol
kosztownego przedmiotu podnoszcego presti mczyzny. Pokusa
atwego ycia jest silna i wiele kobiet
jej ulega, ponoszc, przynajmniej czciowo, win za swoj nieistotno.
Jednake w skali dziejowej gwnym
winowajc okazuje si mczyzna.
Jest nim zarwno wtedy, gdy wymusza na kobietach rnego rodzaju
usugi (cznie z seksualnymi), jak
iwtedy, gdy otacza je zbytkiem idegraduje do roli lalki. Takie praktyki
rodz zazwyczaj jakie tumaczce je,
a zarazem penice rol psychicznej
kompensaty ideologie. Jako przykad
takiej kompensaty Beauvoir wymienia m.in. antropologi chrzecijask. Z perspektywy zbawienia jest
bowiem wszystko jedno, czy czowiek
ciera kurze, czy buduje mosty.
Jak wiadomo, rwno wobec
prawa sama przez si nie gwarantuje
rwnoci spoecznej. Niezbdnym jej
warunkiem jest ujednolicenie procesu
edukacji i wychowania obojga pci,
pobudzenie takich samych zainteresowa, ambicji, wyrabianie odpowiednich umiejtnoci, dostpno dla obu
pci wszelkiego typu szk itp., a take
rezygnacja z wyrabiania w dziewcztach biernoci ikonformizmu.
Studium Margaret Mead Pe
icharakter w trzech spoecze-

33

PODYSKUTUJMY

stwach pierwotnych miao wykaza

faszywo i szkodliwo przekonania o istnieniu koniecznego zwizku
pomidzy pci a charakterem. Za
materia dowodowy posuy autorce
opis trzech zamieszkujcych Now
Gwine plemion, wrd ktrych
przebywaa w latach 19311933:
Arapeshw,
Mundugumorw
iTchambuli. W pierwszym z nich
charaktery kobiet i mczyzn bliskie
byy zachodniemu ideaowi kobiety, w drugim zachodniemu ideaowi
mczyzny, w trzecim natomiast byy
odwrcone: kobiety reprezentoway
typ mski, a mczyni kobiecy.
Modna w latach 70. socjobiologia
lansowaa tez o biologicznych podoach patriarchatu i mskiej dominacji. Wyranie antyfeministyczn teori przedstawi S. Goldberg
w The Inevitability of Patriarchy
(Konieczno patriarchatu). Uzna
on, i fakt powszechnoci patriarchatu i mskiej dominacji wie si
z wrodzon msk agresj, spowodowan dziaaniem testosteronu.
Czas na rewizj
mskocentrycznej kultury

Jean Bethke Elshtain nazwaa feministki crkami Antygony.

Wkrytyce feministycznej Antygona
symbolizuje bezdomno i milczenie kobiet w kulturze Zachodu. Po
pobienej lekturze wielkich filozofw wiemy ju, dlaczego kobiet nie
dopuszczano do gosu.
Zakrelone jedynie opisy kobiecoci dowodz, jak szeroki by zakres
stereotypotwrczy. Nieobecno
kobiet oraz ich publiczne milczenie
to fakt nie tylko historyczny, ale te
spoeczny, polityczny, filozoficzny
isymboliczny.
Represja w stosunku do kobiet
jest procesem zoonym, odnosi si
nie tylko do wymiaru politycznego,
psychologicznego czy historycznego, lecz do wymiaru symbolicznego, chodzi w niej o wykluczanie
tego, co kobiece, w sposobie konceptualizowania wiata charakteryzujcym kultur Zachodu. Teorie
i pogldy wybitnych filozofw nie s
tylko objawami powierzchownego

34


mizoginizmu, a s wyranie antyfeministyczne, wrcz seksistowskie,

jak powiedziaaby Elisabeth Grosz,
a wypyny przecie z tradycji
dychotomicznego mylenia, awic
zcaego dorobku nauki.
Wedug feministek istota dyskryminacji tkwi nie tyle w naturalnych
rnicach, ile w usankcjonowanym
przez Arystotelesa, a zmodyfikowanym przez filozofi indywidualistyczn podziale na to, co prywatne,
i to, co publiczne. To nie natura jest
podstaw porzdku politycznego, ale
strategia polityczna zawsze przepra
cowuje teorie natury. jak mwi
Agacinski.
Feministki dokonuj wic analizy systemw symbolicznych, ktre
traktuj jako gboki, nieuwiadomiony obszar wykluczenia tego, co
kobiece. Genevieve Lloyd w The
Man of Reason. Male and Female
in Western Philosophy, (Czowiek
rozumu. Kategorie mskoci i kobiecoci w zachodniej filozofii) przeledzia histori kategorii rozumu od
czasw Arystotelesa i wykazaa, e
na adnym etapie rozwoju i wadnej z przypisywanych mu funkcji
nie bya to kategoria neutralna. Od
Arystotelesa do Habermasa rozum
iracjonalno tosame byy z mskoci, a ich brak (uczucia, irracjonalno) z kobiecoci. Do wzmocnienia
tej binarnej, opartej na dominacji
ipodporzdkowaniu wizji w sposb szczeglny, wedug Lloyd, przyczynio si owiecenie. Zarwno
warunki epistemologiczne naoone
na obiektywn wiedz oraz kryteria prawdy, jak i penicy moralnopolityczne funkcje punkt widzenia
znikd okazay si mie charakter wartociujcy, przede wszystkim za wykluczajcy (dla kobiet).
Podobnie jak Theodor Adorno i Max
Horkheimer, Lloyd ubolewa: Straszne
rzeczy musiaa ludzko wyrzdzi
sama sobie, by stworzy ja, tosamy,
nastawiony na osiganie celw mski
charakter czowieka.
Koncepcje Arystotelesa i Hegla,
Kanta i Milla, Rousseau i Nietzschego
rni si od siebie radykalnie niemal pod wszelkimi wzgldami, ale

jeli chodzi o stosunek do kobiet,

to wszyscy ci filozofowie s zadziwiajco zgodni. Magdalena roda
w Indywidualizmie i jego krytykach
zauwaa, e twrcy wikszoci poli
tycznych koncepcji nie obejmuj kobiet,
a wic w istocie pozbawiaj je moli
woci partycypacji w yciu publicznym.
Jedni czyni to wiadomie (Arystoteles,
Rousseau, Hegel, Sandel), inni (libe
raowie, jak Hobbes, Locke czy Rawls)
zapoznaj problem kobiet, skrywajc
go, po czci niewiadomie, pod zma
skulinizowanym dyskursem pretendu
jcym do powszechnoci.
Arystoteles, Rousseau i Hegel nie
tylko pomijali kobiety w dystrybucji
praw i obowizkw, ale nawet uwaali ich obecno w sferze publicznej
za niemoliw (na mocy tez ontologicznych Hegel), nieuzasadnion czy wrcz szkodliw (Rousseau)
zarwno dla samej struktury ycia
politycznego, jak i dla trwaoci cnt
moralnych, ktrych obecno traktowali jako jeden z waniejszych
fundamentw sfery politycznej. Np.
Hegel wiadomie wyklucza kobiety,
uzasadniajc to innoci, zwaszcza podlegoci czy niezdolnoci
lub uomnoci kobiet.
Zarwno jzyk filozofii, jak i jzyk
polityki jest zawsze jzykiem zachod
niej, zwaszcza greckiej mskoci.
powiedzia Jean-Francios Lyotard
wKondycji ponowoczesnej.
Sednem krytyki feministycznej
jest teza, e gboka struktura spoeczestwa jest patriarchalna i nawet
jeli przyznaje kobietom miejsce,
prawa czy moliwoci, to pomija ich
dowiadczenia: uczy je mwi jzykiem, ktrego pojcia odnosz si
tylko od pewnego typu dowiadczenia i pewnego typu znacze. Czsto
brak wolnoci kobiet, brak ich niezalenoci ekonomicznej i moliwoci samorealizacji tumaczony by
retoryk ich natury i powoania.
Ale na szczcie byo kilku profeministw wrd filozofw i mimo e
patriarchat ma si dobrze, to nie
da si zatrzyma procesw cywilizacyjnych, ktre id wyranie wkierunku walki z dyskryminacj, nie
tylko t, ktra dotyka kobiety. 

122006

te m a t n u m e r u : P R O S T Y T U CJA
Agnieszka G r s k a
street workerka

pracujc

na ulicy
Do tej pracy
zwykle trafia si
przez porednikw
inn kobiet,
ktra ju pracuje,
lub opiekuna, do
ktrego rwnie
dociera si przez
osoby trzecie.
Wszystkie panie
czy jak my je
nazywamy
dziewczyny pilnuj
bowiem swoich
miejsc: okrelonej
przestrzeni
chodnika.

122 0 0 6

Nie

zawsze ulica jest ostatnim

przystankiem w tym zawodzie,
cho wiele kobiet, ktre tu trafiaj, pracowao wczeniej w agencjach lub lokalach: restauracjach
hotelowych czy kawiarniach. Dla
wielu ulica bywa lepszym miejscem ni niejedna agencja, w ktrej kobieta np. nie moe odmwi
obsugi klienta. Na ulicy, gdzie
opiekun nie towarzyszy jej tak
nieustannie jak w agencji, ma
przynajmniej w pewnym zakresie
tak moliwo. Wiele znaszych podopiecznych deklaruje,
e majc porwnanie pracy
pod dachem w agencji i pracy na
ulicy zdecydowanie wybiera ten
drugi wariant jako mniej obciajcy. Wyjcie zagencji na ulic
nie zawsze jest rwnoznaczne ze
zmian opiekuna prostytucja
uliczna odbywa si w ramach
agencji, kobieta nadal rozlicza si
ztym samym sutenerem.
W Warszawie, skd czerpi
swoje dowiadczenia w pracy
zosobami w prostytucji, ale take
w innych miastach, istnieje swoista rejonizacja. Tam, gdzie stoj
mode (20-26-letnie) kobiety, ruch jest wikszy, bo budz
one wiksze zainteresowanie. To
sprawia, e atwiej tu o dobre-

go (czyli zamonego) klienta. Rejon zwykle okrelany jest

przez opiekuna, cho s miejsca
zajmowane przez grupki kobiet
obywajcych si bez dozorcy. S
to zwykle weteranki, ktre nie
odchodz zzawodu, bo nie maj
innych perspektyw zarobkowania.
Jako streetworkerka mam pod
opiek jedn z takich grup.
Kade miasto ma swoisty pigalak, czyli rejon, w jakim bez problemu mona skorzysta zusug
wiadczonych przez uliczne dziewczyny lub chopcw. Naley przy
tym pamita, e w tym drugim
przypadku take mamy do czynienia zprostytucj dla mskich
klientw (homoseksualn). Swoj
prac jako streetworkerka zaczynaam wanie zmczyznami
i procent usug wiadczonych
przez nich kobietom by znikomy.
Zmojego dowiadczenia wynika,
i klientami s niemal wycznie
mczyni.
Crki, ony, matki

Mitem jest, i do tego zawodu

trafiaj wycznie kobiety pchnite chci zysku czy szukajce
moliwoci erotycznego spenienia. Owszem, od lat zauwaa si
wzrost zainteresowania prostytu-

23

temat numeru: PROSTYTUCJA

rejonu i atrakcyjnoci dziewczyny.

Zrozmw zdziewczynami, ktre
mam pod opiek (a jest to najniej
zarabiajca grupa), wiem, e miesicznie jest to okoo 1-2,5 tysica
zotych na rk. Zwykle jednak
zarobek nie przekracza 100-250 z
za dyur, zczego i tak cz naley
odda opiekunowi. Za tego typu
prac to naprawd nie jest duo.
Dziewczyny te nie maj ubezpieczenia zdrowotnego ani emerytalnego. Tylko nieliczne opacaj je sobie
same, wikszo nie myli perspektywicznie, co sprawia, e musz pracowa niemale do koca ycia. Moja
najstarsza podopieczna ma blisko 70
lat! Jest to niesychanie wyniszczajcy zawd, a po pierwszych kilku
latach, gdy atutem jest modo
iwieo, moliwoci zarobkowania
kurcz si. eby utrzyma dotychczasowy poziom zarobkw, naley
zwiksz liczb przyjmowanych
klientw, co nie zawsze jest molicj lub zachowaniami ocierajcymi we. Liczba osb wiadczcych ususi o ni (tzw. sponsoring) przez gi seksualne wWarszawie jest do
bardzo mode dziewczyny, ktre wysoka. Na ulicy pracuj tu przede
wtej sposb zarabiaj na lepsze ciu- wszystkim Polki. Cudzoziemki, ktre
chy i kosmetyki, traktujc to zaj- do czsto mona spotka wagencie jako czasowe lub incydentalne, cjach, wstolicy stanowi rzadko.
ale trzon tego rodowiska stanowi Ja miaam do czynienia zjedn czy
kobiety, ktre zdecydoway si na dwoma.
wiadczenie usug seksualnych zbraku innych moliwoci zarobkowania. Dziewczyny do wzicia
Nie zawsze przyczyn jest dysfunkcja
Kobiety pracujce na ulicy s
w rodzinie, cho jest to do wany naraone na wiele upokorze. Od
wskanik. Czsto wybr takiej drogi nieprzychylnych, by nie powiedzie
jest wynikiem bezradnoci ibra- wrogich spojrze przechodniw,
ku oparcia w pozornie porzdnej przez lekcewace traktowanie ze
rodzinie. Czasem odbywa si to za jej strony klientw (nagminne odmowy
cichym przyzwoleniem. M/partner stosowania prezerwatywy, odmoczy rodzice wol nie wnika wto, wa uiszczenia opaty za usug lub
jakiego rodzaju prac wykonuje bli- domaganie si jej zwrotu, pobicia),
ska osoba, skoro zzarobionych przez po obcesowe zachowania ze stroni pienidzy utrzymywanych jest ny strw prawa. Cho prostytucja
kilka-kilkanacie osb. Znam te sama w sobie nie jest przestpprzypadki, e opiekunem jest m, stwem, to kobieta, o ktrej policjana decyzja o takim sposobie utrzymy- ci wiedz, i trudni si tym zajciem,
wania rodziny zapada wsplnie.
rzadko moe liczy na ich pomoc.
Przytaczajca wikszo kobiet, Natomiast w odwrotnej sytuacji,
ktre zaczynaj prac w prostytucji, gdy pada podejrzenie o popenienie
bardzo szybko przekonuje si, e wykroczenia, oceniana jest surowiej
zarobki wcale nie s tak wielkie, ni przedstawicielki innych profejak si zwyko przypuszcza. Stawki sji. Niejednokrotnie streetworkerzy
s zrnicowane, uzalenione od wspieraj takie osoby w kontaktach

24


np. zwymiarem sprawiedliwoci, gdy

musz one zeznawa wcharakterze
wiadkw. Oczywicie, prostytuowanie si bardzo czsto, szczeglnie
wprzypadku wieloletniego uprawiania tego zajcia, idzie w parze zuzalenieniem od alkoholu czy narkotykw. Niewiele osb jest w stanie
uprawia ten zawd na trzewo.
A uzalenienie bywa powodem
dopuszczania si drobnych kradziey czy wszczynania awantur. Rzecz
w tym, e w sprawach midzy klientem a prostytutk wiksz wiar
daje si zwykle temu pierwszemu.
Dziewczyny rzadko decyduj si na
dochodzenie swoich praw, gdy to
one padn ofiar napadu lub zostan
ograbione przez klienta wliczaj
to w koszt uprawianego zawodu.
Czsto spotykam si zpytaniem,
dlaczego, skoro tak jest (nie najwysze zarobki w stosunku do ryzyka
iinnych obcie, m.in. spoeczengo
napitnowania, naraenia zdrowia),
kobiety, ktre dowiadczyy pieka
tego zawodu, nadal go uprawiaj. Streetworkerzy nie s od tego,
by ocenia czy skania do zmiany. Naszym celem jest uczyni prac
tych osb bardziej znon. Po kilku
miesicach kady znas rozumie
doskonale, e podstawowym problemem jest zjednej strony stygmatyzacja tego zajcia (mao kto zechce
zatrudni kobiet, ktra w swoim c.v.
wpisze tego typu dowiadczenie, lub
zatrzyma pracownic, dowiedziawszy si, czym si przedtem trudnia),
azdrugiej niskie kwalifikacje zawodowe lub wrcz ich brak, niska samoocena ibrak wiary, e poradzi sobie
winnym rodowisku. Trzeba bowiem
pamita, e kobiety w prostytucji
stanowi grup, ktra si nawzajem
wspiera. Odejcie zzawodu to take
konieczno rezygnacji zdotychczasowej swoistej grupy wsparcia. Te,
ktre si na to decyduj, wracaj na
ulic, jeli w nowym rodowisku nie
znajduj zrozumienia. I zich punktu
widzenia nie jest to wcale najgorszy
zmoliwych wyborw. 

Wysuchay: Weronika Haska

iEwa B. Sawicka.

122006

temat n u m e r u : P R O S T Y T U C J A

SZWEDZKI

ST

20


L-

La Strada to
najduej dziaajca
w Polsce organizacja
pozarzdowa
zajmujca si
niesieniem
pomocy ofiarom
handlu ludmi
oraz edukujca
spoeczestwo
orodzaju i skali
tego zjawiska.
Jakie, zdaniem
przedstawicielki tej
fundacji, regulacje
prawne dotyczce
prostytucji mog
zmniejszy zakres
tego zjawiska?

-J-

Rozmo wa z e S t a n B u c h o w s k z L a S t r ad y

Jak mona sta si wspczesn niewolnic?

Szukajc pracy za granic, nie

majc przy tym odpowiednich
kwalifikacji, przede wszystkim
znajomoci jzyka. Przy czym chc
podkreli, e obecnie seksbiznes
jest tylko jednym zwielu sposo
bw wykorzystywania niewolni
czej pracy. O wiele czciej mamy
ostatnio do czynienia zprzymu
sowymi robotnicami nie wiad
czcymi usug seksualnych.

Gone s sprawy Polakw

przetrzymywanych w okropnych warunkach i nie otrzymujcych wynagrodzenia za
kilkunastogodzinn prac we
Woszech czy Hiszpanii

Ale to si dzieje take wPol

sce! Tu u nas w zakadzie pro
dukujcycm arwki pracowaa
grupa guchoniemych Ukrainek
zamknitych w baraku, wok
ktrego biegay grone psy. To
by zorganizowany wyjazd!
Domylam si, e osobom,
ktre w taki sposb s wykorzystywane, mimo wszystko
atwiej psychicznie jest si
zwrci o pomoc ni kobiecie,
ktra trafia do seks-biznesu

Nie zawsze kobiety trafiajce

do prostytucji s tego niewia
domie. S takie, ktre doskonale
wiedz, jaki charakter ma praca,
jak bd wykonywa, i godz
si na to. Jeli waciciel agencji
dotrzymuje kontraktu, to my nie
mamy czego szuka. La Strada
nie ocenia decyzji kobiet upra
wiajcych ten zawd. Jeli jest
to dobrowolne i nie s przy tym
amane prawa czowieka, to ja
nie mam nic przeciwko temu.
Natomiast czsto zdarza si,
e kobieta dopiero na miejscu
dowiaduje si, e wszystko wygl
da nie tak, jak sobie wyobraaa.
Iwtedy zaczyna si dramat.

122006

temat numeru: PROSTYTUCJA

W jaki sposb werbowane s

kobiety i dziewczyny do domw
publicznych?

Zasadniczo s dwa sposoby nie

mwi tu o sytucji, gdy kobieta jest
wiadoma rodzaju zajcia, ale gdy
jest wykorzystywana na mio
ina prac. Pierwszy polega na tym,
e naganiacz zawiera znajomo
zdziewczyn, rozkochuje j w sobie
i po tygodniu czy dwch propnu
je wyjazd na weekend za grani
c. Atam sprzedaje j do domu
publicznego. Drugi sposb to obiet
nica pracy w charakterze pomocy
domowej, opiekunki do dzieci, ale
te kelnerki czy tancerki.
Jak to sprzedaje?

Zwyczajnie. Przekazuje dziew

czyn i jej paszport, ktry wzi ju
wczeniej pod pretekstem zaatwie
nia formalnoci w hotelu, i bierze
pienidze za porednictwo. A ona
dowiaduje si, e musi odpracowa
t prowizj. Wiele naiwnie godzi si,
mylc, e po krtkim czasie to si
skoczy i wrc do domu, nic niko
mu nie mwic.

Sie przeciwko handlowi kobietami

Zapobieganie Handlowi Kobietami w Europie rodkowo-Wschodniej
ma na celu uczynienie zjawiska handlu kobietami dostrzegalnym. La
Strada chce wywiera wpyw na wadze, media i opini publiczn, by
uwiadamia o amania praw czowieka w tym obszarze. Celem programu jest rwnie kierowanie ofiar do sieci organizacji pomocowych
oraz informowanie kobiet i dziewczt o potencjalnych zagroeniach
handlem ludmi. La Strada wypenia sw misj i realizuje sw polityk poprzez multidyscyplinarne podejcie, a mianowicie program
trzech kampanii: prasowej i lobbyingowej, prewencyjno-edukacyjnej
oraz pomocy spoecznej ofiarom handlu kobietami. W Polsce La
Strada rozpocza sw dziaalno we wrzeniu 1995 r. Polegaa ona
na wzajemnej wymianie pomidzy Holendersk Fundacj przeciwko
Handlowi Kobietami (Stichting tegen Vrouwenhandel, STV) oraz organizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si prawami kobiet wPolsce
i Republice Czeskiej. Pniej, w styczniu 1997 r. i czerwcu 1998r.
do sieci przyczyli si odpowiednio partnerzy z Ukrainy i Bugarii.
W2001 roku sie La Strady poszerzya si o czterech nowych partnerw na Biaorusi, w Boni i Hercegowinie, Modawii oraz Macedonii.
Obecnie, cznie z STV, sie skada si z dziewiciu organizacji
czonkowskich.
Telefon zaufania: +48 (22) 628 99 99
Informacje udzielane s w trzech jzykach: polskim,
rosyjskim i wietnamskim
E-mail: strada@pol.pl

ktrej dotyczy zgoszenie, to spa

liabym go. Mog jedynie przyzna,
e dobrze ukada si nasza wsp
praca zGrup Robocz wKomen
dzie Gwnej Policji. Pracuj tam
naprawd wietni modzi funkcjona
riusze, ktrzy coraz lepiej rozumiej
specyfik tego zjawiska i s napraw
d chtni do dziaania. Zsatysfakcj
te zauwaam, e take dziki
naszym akcjom informacyjno-szko
leniowo-edukacyjnym podnosi si
wiadomo szeregowych pracow
nikw, np. celnikw czy pogranicz
Jednak niektrym udaje si
nikw, ktrzy jak widz kolejny raz
tych samych panw zwci nowy
wyrwa. W jaki sposb?
Czsto osob, ktra powiadamia mi dziewczynami, to zapala im si
nas lub podobn organizacj win czerwona lampka.
To, co chc podkreli, to fakt,
nym europejskim kraju, jest klient.
Anonimowo dzwoni zinformacj.
e nigdy nie dziaamy wbrew woli
samej zainteresowanej. To ona musi
chcie wyj zprostytucji. Uczciwie
I co wtedy robicie?
informujemy j, zczym wie si
Powiadamiacie policj?
To ju jest tajemnica nasze np. podjcie krokw prawnych prze
go sukcesu gdybym opowiadaa, ciwko sutenerowi, czyli koniecz
wjaki sposb docieramy do osoby, no zoenia zezna w sdzie, by
Ale tak si nie dzieje, dlaczego?

Bo sutener nie jest tym zainte

resowany. Nalicza ogromne koszty
utrzymania i w ten sposb dug
zamiast male, ronie. A gdy termin
wykupu si zblia, sprzedaje kobie
t innemu sutenerowi i wszystko
zaczyna si od pocztku. W tym
czasie kobieta jest ju tak zmanipu
lowana, e nie ma siy protestowa.
Czsto w zatrzymaniu jej w burdelu
pomaga szanta e rodzina dowie
si, czym si teraz zajmuje.

122 0 0 6

moe nie zamierzone przez nas

upublicznienie caej sprawy, kon
frontacja zbyym pracodawc. Nie
odmawiamy jednak pomocy, jeli
kobieta nie decyduje si na wyst
pienie na drog sdow.
Na czym ta pomoc polega?

Pokrywamy, jeli jest taka koniecz

no, koszty powrotu do Polski,
pobyt w schronisku, ktrego adres
jest utajniony, pomoc prawn (na
yczenie) i psychologiczn. Od razu
jednak zaznaczamy, e nie moe on
trwa w nieskoczono, aprzeby
wanie w nim wie si zpewnymi
ograniczeniami.
Jakimi?

Przede wszystkim konieczno

ci zerwania wszelkich kontaktw
zdotychczasowym rodowiskiem.
Czsto w co osobom postron
nym trudno uwierzy kobiety te
udz si istnieniem uczucia midzy
nimi aopiekunem. Czasami te nie

21

-J-

temat numeru: PROSTYTUCJA

Zdarza si, e kobieta, ktry

zdecydowaa si zerwa zprostytucj, wraca do niej?

Zjawisko jest tak due, e prowadzimy

akcj uwiadamiajc w tym jzyku.

wlesie przenoszcych si zmiejsca na

miejsce prostytutek.

Zdarzyo si, e o pomoc dla siebie zwrci si mczyzna?

Jako nie ma we mnie wspczucia dla tych panw. Rozumiem

jednak, e zczysto praktycznych
powodw takie prawo powoduje,
e prostytucja de facto schodzi do
podziemia. Mj niepokj budzi jednak to, e nawet tam, gdzie jest ona
legalna, zauwaa si znaczny wzrost
podziemia seksualnego. Mam na
myli Holandi i Niemcy, europejskie turystyczne mekki mczyzn
dnych seksu za pienidze

Pomagaymy mczynie pracujcemu w agencji w procesie przeciwko klientom, ktrzy dokonali na

nim zbiorowego gwatu.
Pytam o mczyzn wiadczcych usugi seksualne dla kobiet

Nie, ztakim zjawiskiem si nie

spotkaam. Do tej pory zwracali si
Tak, to bardzo trudny proces. do nas tylko mczyni pracujcy
Wanie dlatego, e wymagajcy whomoseksualnej prostytucji.
cakowitego odcicia si od tego,
co przez pewien czas byo stylem Masz ogromne dowiadczenie
ycia. Prostytucja to take bardzo wniesieniu pomocy kobietom
uszkadzajcy zawd atwo popa ofiarom handlu ludmi. Jak ztej
w uzalenienie. A kolejnym ograni- perspektywy wyglda spr owyczeniem jest cakowity zakaz picia br prawnej strategii walki zproalkoholu czy brania narkotykw.
stytucj? Ktrego modelu jeste
Jednak te kobiety, ktre pomyl- zwolenniczkk legalizacji czy
nie przejd proces readaptacji, mog zakazu i penalizacji klientw?
liczy na to, e pomoemy im
Jestem wielk przeciwniczk
wpierwszym kontakcie zrodzin, szwedzkiegho rozwizania. Przede
jeli sobie tego ycz. Pomagamy wszystkim to hipokryzja kara klienta,
przygotowa najbliszych na ich skoro sama prostytucja nie podlepowrt, bo wraca zupenie inna ga zakazowi. To jakby zakaza palepsychicznie osoba. A jeli nie chc nia papierosw, nie zakazujc ich
wraca w swoje pierwotne rodowi- sprzeday. Gdzie tu sens? Uwaam
sko, szukamy dla nich miejsca gdzie poza tym, e Szwedzi zachowali si
indziej, cho nie poredniczymy arogancko, uchwalajc u siebie, bez
wszukaniu pracy czy wyrczaniu ich uprzednich konsultacji midzynarow sprawach bytowych. Ju podczas dowych takie prawo. Co ztego, e
pobytu w schronisku musz wyko- na ich szwedzkim stole jest czysto,
nywa zajcia zwizane z funkcjo- skoro wszystkie okruchy spady na
nowaniem schroniska.
okoliczne kraje. Klienci jed do
Polski, Niemiec, krajw batyckich,
Ilu kobietom pomoga LaStrada? a zamoniejsi do Azji. Ale nawet w
Nie prowadzimy takich statystyk. samej Szwecji wcale to nie jest tak
rednio jest to 230-250 spraw rocz- super, jak oni to przedstawiaj. Tam
nie. Dwie trzecie kobiet, w imieniu kwitnie podziemny rynek w lasach
ktrych podejmujemy interwencje, stoj przyczepy kempingowe, w ktto Polki, cho mamy te do czy- rych wiadczone s usugi seksualne, a
nienia zcudzoziemkami wykorzy- wzdu brzegu pywaj statki-burdele.
stywanymi w Polsce. S to przede Dotarcie do kobiet tam pracujcych
wszystkim Ukrainki, Modawianki, jest dla streetworkerw czy przedBiaorusinki iBugarki, a raczej bu- stawicieli takich organizacji jak nasza
garskie Turczynki. Ostatnio liczn niezwykle trudne. Tak jak wspominagrup zaczy stanowi Wietnamki. am, czsto sygna wychodzi od klienOkazuje si, e na terenie Polski ist- ta, ktry zauwaa, e dziewczyna nie
niej dobrze zakamuflowane domy jest tu chyba zwasnej woli. Jeli grozi
publiczne dla Wietnamczykw, do mu wizienie, to nie bdzie si naraktrych sprowadza si ich rodaczki. a bardziej ni ju to robi, szukajc

22


potrafi funkcjonowa towarzysko

poza rodowiskiem kobiet podobnie jak one pracujcymi w prostytucji. A kady telefon do kogo
ztamtej strony to ryzyko namierzenia schroniska inaraenia innych
kobiet. Wszystkie zasady przebywania wschronisku s spisane w
kontrakcie, ktry podpisujemy na
wstpie zkad zbeneficjentek.

A kto pracuje w tych nielegalnych burdelach? Imigrantki. Dopki

kobiecie pracujcej nielegalnie
wseks-biznesie, czsto nie zwasnej
woli, grozi deportacja, to przestpcy yjcy zhandlu kobietami bd
pomnaali swoje zyski. Tu potrzebne s systemowe rozwizania, ktre
nie karayby powtrnie nielegalnych
imigrantek, ale zapewniayby im
opiek w pierwszym okresie wyzwolenia si zniewolniczej pracy.
Co zatem proponujesz?

Nie twierdz, e to, co robi

Szwedzi, jest cakiem ze, ale do
takich rozwiza powinno si
dochodzi ewolucyjnie, najpierw
prowadzc systematyczn kampani
uwiadamiajc, a dopiero wtedy, gdy
zajd spoeczne zmiany polegajce
na zrozumieniu, czym tak naprawd
jest prostytucja, wprowadzi takie
prawo. Jednak nie w jednym czy
dwch krajach, ale na szersz skal.
Bo nawet jeli uchwalimy to w caej
Europie, to przecie jest jeszcze Azja,
Ameryka, Afryka skd przecie
masowo s przywoone kobiety do
europejskich burdeli. A dopki bd
biedne kraje, w ktrych kobiety nie
maj moliwoci utrzyma siebie
i dzieci w inny sposb, prostytucja
bdzie niezalenie od istniejcego
prawa bardzo dostpna. I to nie
tylko ta midzy dorosymi ludmi,
ale te dziemi. Moe wic na razie
lepiej to kontrolowa zamiast cakowicie zakazywa? 

Rozmawiaa Ewa B. Sawicka

122006