NURT SVD jest misjologiczno-religioznawczym czasopismem Polskiej Prowincji Ksiy

Werbistw. Ukazuje si od 1967 roku jako kwartalnik (do 2008 roku), nastpnie jako procznik.
Pierwotn wersj periodyku jest publikacja papierowa; wersja internetowa dostpna jest na:
www.nurtsvd.pl

Wydawca

Verbinum / Wydawnictwo Ksiy Werbistw

ul. Klasztorna 4 / 86-134 Grna Grupa Dragacz
tel. 52 330 63 03 / e-mail: wydawnictwo@verbinum.pl / http:// www.verbinum.pl

Rada Naukowa

dr Fabrice Ble, prof., Uniwersytet w. Pawa, Ottawa (Kanada)

ks. dr hab. Jzef Glinka SVD, prof., Uniwersytet Airlangga, Surabaja (Indonezja)
ks. prof. dr hab. Jan Grski, Uniwersytet lski, Katowice
ks. dr Janusz Kucicki SVD, prof., Uniwersytet Nanzan, Nagoja (Japonia)
ks. prof. dr hab. Piotr Nawrot SVD, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Pozna
ks. dr hab. Jacek J. Pawlik SVD, prof., Uniwersytet Warmisko-Mazurski, Olsztyn
ks. dr Marek Rostkowski OMI, prof., Uniwersytet Urbaniana (Watykan)
ks. dr hab. Jarosaw Raski OMI, prof., Uniwersytet Kard. S. Wyszyskiego, Warszawa
ks. dr Paul B. Steffen SVD, prof., Uniwersytet Urbaniana (Watykan)
prof. dr hab. Eugeniusz Sakowicz, Uniwersytet Kard. S. Wyszyskiego, Warszawa
ks. dr Jerzy Skrabania SVD, prof., Phil.-Theol. Hochschule St. Augustin (Niemcy)
ks. dr hab. Jzef Urban, prof., Uniwersytet Opolski, Opole

Redakcja

Adam Michaek (redaktor naczelny), Magorzata Tytko (sekretarz redakcji), Marek Adamczyk,
Damian Cichy, Jacek Gniadek, Stanisaw Grod, Antoni Jucewicz, Andrzej Miotk, Szczepan
Szpyra, Tomasz Szyszka, Stanisaw Wargacki, Adam Ws

Korekta i opracowanie redakcyjne

Zbigniew Ambroewicz, Anna Grabowska, Pawe Sokoowski

Recenzenci Tomu

ks. dr Piotr Adamek SVD, Phil.-Theol. Hochschule St. Augustin (Niemcy)

dr Rafael Chambouleyron, prof., Uniwersytet Federalny Par, Belm-Par (Brazylia)
ks. prof. dr hab. Jan Grski, Uniwersytet lski
br. dr Karl-Heinz Arenz SVD, prof., Uniwersytet Federalny Par, Belm-Par (Brazylia)
ks. dr hab. Leonard Grka SVD, prof., Katolicki Uniwersytet Lubelski
dr hab. Aldona M. Piwko, Uniwersytet Kard. S. Wyszyskiego
dr hab. Katarzyna Parzych-Blakiewicz, prof., Uniwersytet Warmisko-Mazurski
s. dr hab. Teresa Paszkowska SNMPN, prof., Katolicki Uniwersytet Lubelski
ks. prof. dr hab. Dariusz Piwowarczyk SVD, Anthropos Institut, St. Augustyn (Niemcy)
ks. dr hab. Wojciech Kluj OMI, Uniwersytet Kard. S. Wyszyskiego

Adres redakcji

Kolonia 19 / 14-520 Pienino

tel. 55 242 92 28 / e-mail: ad.michalek@gmail.com / ISSN 1233-9717

Projekt okadki

Sawomir Baewicz / sblazewicz@wp.pl

Skad i druk

Zakad Poligraficzny Sprcograf s.c., Sprcowo 17 A / 11-001 Dywity

tel. 89 512 00 92 / e-mail: druk@sprecograf.pl
Nakad: 300 egz.

NURT SVD PROCZNIK MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Zeszyt 2 (2015)

Spis Treci / Table of Contents

Od redakcji / Editorial
Artykuy w

6
jzyku polskim

/ Articles

in polish

Eugeniusz Sakowicz
Od teologii lku i uprzedzenia do teologii odwagi i dialogu.
Soborowa deklaracja Nostra aetate o islamie i muzumanach.

From the Theology of Fear and Prejudice to the Theology of Courage

and Dialogue. Islam and Muslims in the Declaration Nostra aetate
Krystian Kaua
Odkupieni w Jezusie Chrystusie? Soteriologia chrzecijaska
wobec wyzwa islamu

Redeemed in Jesus Christ?Christian soteriology in the face of Islam

10

29

Rafa Hryszko
Dziaalno Rajmunda Llulla w Afryce Pnocnej (XIII i XIV wiek).
Pocztki dialogu chrzecijasko-muzumaskiego

Work of Raimund Llull in North Africa (13th and 14th centuries).

Beginnings of Christian-Moslem dialogue

Swietana Czerwonnaja
Wspczesny meczet i jego symbolika.
Kontekst problemowy i historiograficzny

Modern mosque and its symbolism. Historiographical context

56

86

Zbigniew Ambroewicz
Muzumaski personalizm czy indywidualizm?
Prba antropologii IbnArabiego

Muslim personalism or individualism?

An attempt in anthropology of Ibnrabi

112

Rafa Berger
Szyici w Polsce na tle tatarskiej tradycji
polskich organizacji muzumaskich

Shiites in Poland against Tatar traditions

and Polish Muslim organizations

Bara NDiaye
Z dziejw islamu w Afryce Zachodniej

The history of Islam in West Africa

134

154

NURT SVD PROCZNIK MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Zeszyt 2 (2015)

Sergiusz Anoszko
Islam a Wiara Bah. Prba analizy komparatystycznej
w kontekcie fenomenologicznym

Islam and Bah Faith. A trial of comparative analysis

In the phenomenological context

Jerzy Nikoajew
Konstytucja Islamskiej Republiki Iranu. Zagadnienia wyznaniowe

Constitution of the Islamic Republic of Iran. Religious Issues

Kazimierz Pierzchaa
Koci i sekta w perspektywie wspczesnej religijnoci

Church and sect in the contemporary religious landscape

173

191

213

Artykuy w jzykach obcych / Articles in foreign languages

Franois Bousquet
Quelle peut bien tre la place de lislam dans le plan de Dieu?

What may be the place of Islam in Gods plan?

Henri de La Hougue PSS

Regard sur les relations entre chrtiens et musulmans
50 ans aprs Nostra aetate

Prospects regarding Christian-Muslim relations 50 years after Nostra aetate

227

242

Eric Manhaeghe CICM

Une glise au service de lautre est une glise en mission.
Prsence chrtienne parmi les musulmans

Missionary Church in the service of the neighbour.

Christians among Muslims

Michel Youns
Lislam, une religion dascendance abrahamique?

256

Is Islam an Abrahamic Religion?

275

Thomas Mooren OFMCap

Unity in Diversity. The Prophets Muammad, Abraham and Jesus
and the Islamo-Christian Dialogue

294

NURT SVD PROCZNIK MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Zeszyt 2 (2015)

Felix Krner SJ
Interreligious Dialogue in Practice. Letter to a New Bishop
Karl-Heinz Arenz SVD
Lislam au Brsil. Des cases desclaves au cur des grands centres urbains

Islam in Brazil. Slave huts in the center of large cities

325

338

Jose Ngalula
Lislam en Afrique et ses enjeux pour le dialogue islamo-chrtien.
Cas de la Rpublique Dmocratique du Congo

Islam in Africa and the issue of Islamo-Christian dialogue

in the Democratic Republic of Congo

Joachim Nowak
Die muslimische Welt in Deutschland

Islam in Germany

357

376

Islamic factor in the history of a multinational region

Eugne Lapointe OMI

LOccident face au djihadisme islamique. Comment rpondre?

398

The West in the face of the Islamic jihadism. How to react?

413

Pandimakil G. Peter AA
Approaches to Islam: faith, religion and politics

429

Recenzje / Reviews

449

Sprawozdania / Reports

461

NURT SVD 2 (2015) s. 173-190

Islam aWiara Bah. Prba analizy komparatystycznej

wkontekcie fenomenologicznym
Sergiusz Anoszko

anoshka@email.ua
Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego
Ur. 1986 wMohylewie (Biaoru). Studiowa nauki spoeczno-humanistyczne na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Pastwowego w Mohylewie. Obecnie jest
magistrantem wKatedrze Religiologii iDialogu Midzyreligijnego na Wydziale Teologicznym UKSW wWarszawie. Czonek KN Religiologw UKSW. Zainteresowania:
historia iteoria religii, nowe ruchy religijne, geopolityka.

spczesne badania fenomenologiczne wzakresie teologii historii i teorii religii1 przekonujco wskazuj na pewne cechy charakterystyczne, stanowice istot rnych systemw wyznaniowych
iwiatopogldowych. Do jednej ztakich cech mona zaliczy czynnik
wzajemnego oddziaywania oraz wyaniania si jednej religii zdrugiej.
Nie bdzie ani sensacyjnym, ani specjalnie odkrywczym stwierdzenie, e Koci wyszed zSynagogi2, bd Buddyzm wobrbie hinduizmu by czym na ksztat Reformacji w katolicyzmie3. Podobnie
jest zislamem, wielk religi monoteistyczn powsta wVII stuleciu,
wramach ktrej na przestrzeni pniejszych wiekw zrodzio si wiele rozmaitych nurtw, sekt iodamw ornym stopniu ortodoksyjnoZob. H. Kng iin., Christianity and the World Religions: Paths to Dialogue with
Islam, Hinduism and Buddhism, New York 1986; M. Momen, Bahullhs prophetology, BahaiStudies Review, t. 5, nr 1, 1995, s.51-63.
2
M. Bednarz, Pisma witego Jana, Tarnw 1994, s. 64.
3
Por. M. Malherbe, Religie ludzkoci, tum. M. Frankiewicz, Krakw 1995, s. 243;
Mistrz Kaisen, Buddyzm ichrzecijastwo. Odpowied papieowi Janowi Pawowi II
na tezy zawarte wksice Przekroczy prg nadziei, tum. zj. fr., Katowice 1996,
s.13; M. Tworuschka, U. Tworuschka, Buddyzm (Religie wiata), tum. P.Kaczmarek, Warszawa 2009, s. 118.
1

174

Sergiusz Anoszko

ci wporwnaniu zkorzeniem-matk. Jednym ztakich nurtw, ktry

zczasem si przerodzi wnow wiar, aobecnie jest uznawany za najmodsz religi monoteistyczn na wiecie4, by bahaizm.
1. Bahaizm: aspekt teoretyczny ipraktyczny (zagadnienia
propedeutyczne)
Chocia niektrzy pierwsi wyznawcy bahaizmu byli nawrconymi ydami, chrzecijanami lub zoroastrianami5 znaczna wikszo
konwertytw wczeniej wyznawaa islam i dlatego czonkowie nowej wsplnoty religijnej spotykali si z potpieniem ze strony wadz
duchownych, ktre od kilkuset lat miay w Persji monopol religijny.
Wywodzce si zKoranu koncepty doktrynalne bahaitw przycigay uwag neofitw ze wzgldu na to, e wypeniay muzumaskie
przepowiednie, bdc jednoczenie interpretacjami nauk religii-matki.
Warto wic przyjrze si bliej relacjom obu systemw, aby zrozumie,
czym faktycznie dzisiaj jest Wiara Bah jedn zgazi muzumaskiego drzewa wyznaniowego czy jednak bytem samoistnym ireligijnie autonomicznym?
Aby zrozumie wzajemne relacje zachodzce pomidzy tymi
dwoma religiami, trzeba dokona pewnego podziau metodologicznego, rozpatrujc problem zarwno na paszczynie teoretycznej, jak
ipraktycznej.
Aspekt teoretyczny ma polega przede wszystkim na analizie
definicji bahaizmu, ktry czsto jest przedstawiany jako jeden z nurtw w obrbie islamu reformowanego. Std pojawia si konieczno
klasyfikacji religii Bah jako mesjanistyczna sekta muzumaska, muzumaski modernizm bd reformizm, religia nowego wieku, nowy
ruch religijny czy system filozoficzny?6
Aspekt praktyczny dotyczy wspoddziaywania oraz wzajemnych relacji dwch systemw wierzeniowych, obejmujc sfer nauczania religijnego oraz poziom rozwoju dialogu midzyreligijnego.
Wiara Bah proklamuje pewn jedno pomidzy wszystkimi gwnymi religiami, jedno polegajc na wsplnych rdach poI. Szeleziska, Dziewi ramion globalnej mioci. Bahaizm, cz. I, www.polska-azja.pl/2011/11/24/blow-horn-iwony-szelezinskiej-dziewiec-ramionglobalnej-milosci-bahaizm-cz-i[dostp: 6.12.2014].
5
A. Berry, The Bah faith and its relationship to islam, christianity, and judaism:
abrief history, International Social Science Review, t. 79, nr 3-4, 2004, s. 138.
6
Por. . , : ?, - 2003,
s. 31-36.
4

Islam aWiara Bah...

175

chodzenia oraz podobiestwie goszonych przez religie nauk. Zwizek pomidzy bahaizmem aislamem wydaje si tu jednak najbardziej
istotny iszczeglny. Aby go zrozumie, trzeba sign do historii religii, odnajdujc korzenie Wiary Bah ijednoczenie przeanalizowa
sytuacj wspczesn
2. Babizm nowa herezja czy objawienie Boe: uzarania nowej religii
2.1. Bb jutrzenka Soca, ktre ma wzej
Wiara Bah jest uwaana za najmodsz monoteistyczn religi objawion, czyli tak, ktra ma wasne wite teksty. Wyznawcy
tej religii gosz, i caa wsplnota ludzi na Ziemi stanowi jedn rodzin, powoan przez jednego ijedynego Boga. Odwieczn prawd, ktr gosili wysacy Boga prorocy na przestrzeni wiekw, jest prawda mioci. Stopie uwiadamiania teje prawdy przez ludzi jest uzaleniony od wielu czynnikw, m.in. od oglnego rozwoju spoeczestwa inalecych do niego jednostek7. Wanie dlatego historia Objawienia wopinii bahaitw obejmuje postacie Zoroastra iKriny, Mojesza iJezusa (S.2,136-137; 42,13)8, Buddy iMuhammada9; za wasnych
objawicieli i zwiastunw nowej religii s uznawani Bb, Bahullh
oraz ich nastpcy10.
Wiek XIX na Zachodzie by czasem wypenionym oczekiwaniami na drugie przyjcie Jezusa. Podstaw biblijnych takich oczekiwa warto doszukiwa si wKsidze Daniela 9,24-27, gdzie natchniony autor, mwic o siedemdziesiciu tygodniach, zapowiada przyjcie Zbawcy. Po zastosowaniu do proroctw takiej samej metody liczenia11 William Miller, stojcy u pocztkw XIX-wiecznego adwentyzmu, oznajmi, i Mesjasz ma powrci w1844 roku. Wiadomo, e
L. uk-apiska, Religia Bahi, Krakw 1993, s. 3.
Wniniejszym artykule wszystkie cytaty zKoranu pochodz zwydania: Koran, zarabskiego przeoy ikomentarzem opatrzy Jzef Bielawski, Warszawa
1986; oraz zwydania angielskojzycznego: The Quran, translated by Maulana
Wahiduddin Khan, New Delhi 2013.
9
Cz publikacji wjzyku polskim imi Proroka islamu podaje winnej wersji transliteracyjnej Mahomet. Wniniejszym artykule natomiast jest uyta wersja Muhammad, ktra wedug zasad transliteracji fonetycznej zjzyka arabskiego jest, jak si wydaje, jednak suszniejsza. Por. S. Grzechowiak, Tematy zreligiologii, Gniezno 1997, s. 40.
10
J. Huddleston, Ziemia jest jednym krajem, tum. Z. Waiss, Krakw 1993, s. 30.
11
Zob. A. Tokarczyk, Protestantyzm, Warszawa 1980, s. 207-211.
7
8

176

Sergiusz Anoszko

jego arliwie oczekujc na paruzj grup chrzecijan spotkao rozczarowanie. Adwentyci dokonali potem korekty swojej doktryny, mwic o nadejciu nowej ery. W literaturze bahaitw dat t rwnie
rozpatruj jako pocztek nowej ery, co prawda ju wnieco innym sensie. Wedug Bah:to by rok nowego Przymierza, czas, kiedy przyszed nowy Prorok12.
W owym czasie burzliwe spory pomidzy wyznawcami poszczeglnych religii trway nie tylko na Zachodzie, ale przede wszystkim na Wschodzie. WPersji za rzdw despotycznej dynastii Qajarw
(1785-1925) podobne spory byy rozstrzygane do surowo, za pomoc
terroru iprzeladowa. To wszystko powodowao, i rzesze ludzi rnych wyzna zwracay si do mistyki iwiary wryche przyjcie zbawiciela. Rygorystyczni reformatorzy wraz zfanatykami religijnymi pojawiali si niezmiernie czsto. 23 maja 1844 roku w perskim miecie
Shrz mody dwudziestopicioletni SiyyidAli Muhammad w obecnoci yczliwego mu szyickiego muy szajchitw Husayn-i-Buszni13,
ogosi swoj misj, asiebie nazwa Bb, co znaczy Brama14. Nowy Prorok wyznaczy osiemnastu uczniw, mianujc ich Literami yjcych15,
aby podkreli rol powoanych. Jego naladowcy, ktrzy wkrtce pojawili si we wszystkich zaktkach Persji, zaczli okrela si babistami.
Niedugo po ogoszeniu swojej misji Bb udaje si do Mekki, gdzie pozyskuje zarwno nowych adeptw, jak rwnie podejrzliwo iwrcz
wrogo ortodoksyjnych wyznawcw islamu.
Nauki Bba gosiy nadejcie nowej ery pokoju i mioci, zachcay do rozwoju powszechnej edukacji i szerzyy trosk o duchowe ycie czowieka. Mwic o pokonaniu uprzedze wszelkiego rodzaju, nowy prorok narazi si na ostr krytyk ze strony wadz muzumaskich, zwaszcza e nie poprzesta tylko iwycznie na deklaracjach mioci ipokoju. Bb nazwa siebie dwunastym imamem proroka
Muhammada, ktry to imam wedug szyitw dwunastowcw (okrelanych rwnie imamitami) po znikniciu wtajemniczych okolicznociach wIX wieku pozostaje wukryciu, ana kocu wiata pojawi si
jako Mahdi izaprowadzi sprawiedliwo16. Bb nie tylko przyj imi
.. , , - 2003, s. 16.
Z. Landowski, Islam: nurty, odamy, sekty, Warszawa 2008, s. 219.
14
Sowem bb w tradycji ismailitw, czyli tzw. szyitw siedmiowcw okrelano te przywdc duchowego, poprzedzajcego rang imama. Zob. Y. Thoraval, Sownik cywilizacji muzumaskiej, tum. P. Latko, Katowice 2002, s. 123.
15
A. Berry, The Bah faith and its relationship to islam, christianity, and judaism:
abrief history, International Social Science Review, t. 79, nr 3-4, 2004, s. 138.
16
Y. Thoraval, Sownik cywilizacji muzumaskiej, dz. cyt., s. 77.
12
13

Islam aWiara Bah...

177

imama Mahdi ale itytu Nugtiy-i-l, co znaczy Punkt Pierwotny, dotd przypisywany tylko prorokowi Muhammadowi. Proklamujc powstanie nowej religii, Bb nie odrzuca dawnych proroctw, poniewa,
jak mwi nowy prorok, Bg przekazuje nadal te same prawdy, lecz
przy ich odczytaniu naley uwzgldnia zmieniajce si okolicznoci
oraz poziom rozwoju duchowoci wspoeczestwie, gdzie te prawdy
bd goszone17. To wszystko spowodowao odcicie babizmu od swoich muzumaskich korzeni i od muzumaskiego prawa religijnego.
Babistom zaczto nawet odmawia pochwku na cmentarzach przynalecych do wyznawcw innych religii18.
Takiego nowego odczytania prawd islamu nie zaakceptowali
ani przywdcy muzumascy, ani wczesne wadze polityczne: babistw oskarono o herezj, zaczy si masowe przeladowania. Doktryna babizmu, mocno powizana z mistyczn tradycj ismailitw
oraz szajchitw19, zawieraa wsobie rwnie pierwiastki reform ocharakterze politycznym oraz spoecznym, co tylko wzmacniao niech
do adeptw nowej religii ze strony wadz. Po serii powsta ibuntw,
wznieconych przez babistw, ich przywdca zosta aresztowany ipo
torturach, razem ze swoim uczniem, publicznie stracony20 w1850 roku
na stokach cytadeli w Tebrizie, w iraskim Azerbejdanie. Przed egzekucj przedstawiciele duchowiestwa, urzdnikw wraz z arcyksiciem szesnastoletnim Nazirem ad-Dinem Szachem przesuchiwali aresztowanego, prbujc go zmusi do wyrzeczenia si swych heretyckich pogldw, co okazao si bezskuteczne. Wydarzenia publicznej
egzekucji s owiane legend cudu, do ktrego rzekomo doszo wmomencie stracenia skazacw: po pierwszej salwie ormiaskich onierzy ciaa nie byy nawet ranne21.
Ciao Bbazostao pogrzebane wfosie, skd po pewnym czasie wykradli je uczniowie bahaici iw1909 roku zoyli upodna gry
Karmel w mauzoleum centrum bahaistycznego w palestyskiej Hajfie22. Stojca w otoczeniu kwiecistych ogrodw witynia bahaicka
zgrobem Proroka wrodku stanowi dzisiaj centrum ruchu pielgrzymkowego dla bahaitw z caego wiata, a Hajfa od 1923 roku staa si
L. uk-apiska, Religia Bah, dz. cyt., s. 6.
Islam and the BahaiFaith. The Most Recent among the Worlds Religions, 2004,
www.bci.org/islam-bahai/SectIslam.htm [dostp: 8.04.2015].
19
Zob. Z. Landowski, Islam: nurty, dz. cyt., s. 218-219.
20
Por. Koran, S. 5,70.
21
Zob. L. uk-apiska, Religia Bahi, dz. cyt., s. 7.
22
T. Jdrysiak, Architektura sakralna bahtw, najmodszej religii wiata celem turystyki kulturowej, Turystyka kulturowa, nr 10, 2010, s. 6.
17
18

178

Sergiusz Anoszko

centrum administracyjnym nie tylko wyznawcw tej religii na terenie

Izraela, ale icaej wiatowej wsplnoty Wiary Bah23.
2.2. Bahullh Chwaa Boga
Represje, do ktrych doszo tradycja babistw podaje liczb
20 tysicy mczennikw polegych za wiar24 nie tylko nie zagodziy konfliktu, lecz jeszcze bardziej go podsyciy. Zwolennicy nowego
wyznania wszczli szereg buntw wcaym kraju, awniektrych regionach udao si im nawet przej wadz zrk muzumaskich elit
rzdzcych, tworzc co wrodzaju miast-pastw. Przeladowania wywoay potn emigracj babistw, ktrzy opuszczajc Persj gwnie
osiedlali si na terenie Iraku. Od tego czasu wanie wBagdadzie nalecym wtedy do Imperium Osmaskiego, Mrz Jahj `Al Nr, wyznaczony na nastpc przez samego Bba, sprawowa funkcj przywdcy ruchu babistw25. Do Bagdadu z Teheranu przenis si take brat ojca Mrzy Jahj Nuriego, o trzynacie lat od niego starszy
Mrz Husajn `Al Nr26, ktry sta si przywdc wikszociowego
liberalnego odamu ruchu babistw, nazywanego pniej od imienia,
ktre przyj Mrz `Al Nr Bahullh (Chwaa Boga) bahaizmem.
Odam mniejszociowy natomiast zaczto okrela mianem azalizmu
od imienia Subh al-Azal (Poranek Wiecznoci), ktre przyj Mrz Jahj `Al Nr.
Kolejny etap emigracji przypada na 1863 rok, kiedy to skconych ju wwczas ze sob babistw wadze Imperium przenosz
zIstambuu, gdzie znajdowali si wwczas bracia, do Edyrny. Bahullh ogosi si wtedy manifestacj Boga i zbawicielem, a jego brat
wodpowiedzi na to prorokiem. Ostateczny rozam wrd dawnych
zwolennikw nauki Bba w 1867 roku, wykrycie przez wadze tureckie wszeregach oficerw osmaskich sympatykw nowej wiary27
oraz uznanie przez muftiego Istambuu babizmu za herezj zadecyZob. .. , , dz. cyt., s. 295.
Z. Landowski, Islam: nurty, dz. cyt., s. 35.
25
Wersj naznaczenia na nastpc Mrzy Jahj `Al Nrego popiera angielski historyk religii E.G. Browne, natomiast Francuz M. de Gobineau uwaa, i
zosta on wybrany przez wsplnot ju po mierci Bba.
26
.. , , dz. cyt., s. 55-56.
27
Bahaizm odegra swoj rol take wpniejszym okresie historii Imperium
Osmaskiego. Zob. N. Alkan, The eternal enemy of Islm: Abdullah Cevdet and the
Bahreligion, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, t. 68, nr
1, 2005, s. 1-20.
23

24

Islam aWiara Bah...

179

doway olosie tego religijnego nurtu. Pisma babistw zostaj spalone,

askcone sekty rozdzielone: azalici zostaj wysani na Cypr, bahaici
do Akki wPalestynie28. To bya czwarta, azarazem ostatnia banicja
Bahullha.
Babizm jako ruch spoeczno-polityczny by pokonany, chocia babizmu jako religii wykorzeni si nie udao. Strata lidera iprzywdcy wpewnym sensie osabia babistw, ale nie spowodowaa zniknicia caego ruchu: cz babistw oczekiwaa na przyjcie kolejnego
Proroka, zapowiedzianego przez Bba. Wswoich Pismach wjzykach
arabskim iperskim zatytuowanych Bayan Bb duo miejsca powica osobie Zbawcy, ktry ma nastpi po nim iktrego nazywa Tym,
Ktrego Bg objawi29, podczas gdy siebie okrela jedynie jutrzenk Soca, ktre ma wzej. Bb nie poda precyzyjnej daty, kiedy
nowy Prorok ma przyj, dlatego jego naladowcy udao si bez specjalnych trudnoci przekona swoich wspwyznawcw do odczytania
tych sw na swoj korzy. Tym bardziej, i Bb wrozdziale sidmym
Bayana pisze o koniecznoci natychmiastowego podporzdkowania
si nowemu Prorokowi, kiedy tylko ogosi on swoj misj, auznanie
Proroka stanowi nieodzown cz Przymierza zBbem30.
Misja nowego proroka zostaa entuzjastycznie zaakceptowana
przez zwolennikw nowej religii, ktrzy odtd mianowali si bahaitami bd przyjacimi. Bahullh aktywnie zajmowa si komentowaniem pism Bba, jak rwnie pisa swoje wasne traktaty, wktrych
wyjania znane zislamu pojcia teologiczne oraz moralne wedug zasad nowej wiary. Pamita take omisyjnym wymiarze swojej doktryny sporo listw kierowa do wczesnych dostojnikw: sutana Abdlaziza, papiea Piusa IX, krlowej Wiktorii, cesarzy Napoleona III
i Wilhelma I oraz cara Aleksandra II31. Narracja w tych listach podobnie jak wKoranie jest prowadzona wimieniu Boga, tyle e teraz
wroli proroka wystpowa nie Muhammad, lecz Bahullh.
Bahullh jest autorem szeregu pism, takich jak Kitb-i-Aqdas
(Najwitsza Ksiga) oraz Kitb-i-qn (Ksiga Pewnoci), ktre uwaane
s przez bahaitw za gwne sakralne dziea natchnione, atake Sowa Ukryte oraz Siedem Dolin uznanych za gwne traktaty mistyczne32.
Z. Landowski, Islam: nurty, dz. cyt., s. 40.
Bahullh, Pokosie Pism, tum. E. Karoluk, Warszawa 2010, s. IX.
30
.. , , dz. cyt., s. 34, 37.
31
Zob. J.R.I. Cole, Iranian Millenarianism and Democratic Thought in the 19th Century, International Journal of Middle East Studies, t. 24, nr 1, 1992, s. 5.
32
G.A. Mather, L.A. Nichols, Sownik sekt, nowych ruchw religijnych iokultyzmu,
tum. A. Czwojdrak, Warszawa 2006, s. 39.
28
29

180

Sergiusz Anoszko

Pisma wyjaniaj podstawowe pojcia ikategorie nowej religii: Objawienie prorockie, funkcj Prorokw oraz ich zmian, relacje do Boga,
szereg terminw dogmatycznych, ktre s obecne w kadym systemie wierzeniowym. Po mierci Bahullha w 1892 roku nowym liderem wsplnoty sta jego starszy syn `Abbs Effendi, ktry przyj
imi `Abdul-Bah (Suga Chway Boga). Dziea jego autorstwa, pisane
wrnych odstpach czasowych po persku, po arabsku ipo turecku, s
otaczane szacunkiem iuznawane za pisma sakralne33. Naladowcy Bahullha wsplnota Bah zawdzicza m.in. rozprzestrzenienie wiary poza krg islamu, wzniesienie sanktuarium na grze Karmel, interpretacj wszystkich waniejszych problemw religijnych iopis regu,
dotyczcych wsplnoty, atake liczne tumaczenia tekstw na jzyki
zachodnie.
Dokonana analiza historyczna pozwolia odnale historyczne korzenie Wiary Bah. Aby jednak dostrzec podobiestwa irnice
pomidzy religi Bah aislamem, warto sign do rde iprzyjrze
si bliej stanowicej podstaw dla bahaizmu matrycy muzumaskiej.
Przyjmujc ide sukcesywnego Objawienia Boego, islam, wmniemaniu bahaitw, jest bezporednim historycznym przygotowaniem ich
wiary. Otym, i Wiara Bah nie jest sekt islamu wspomina si wpismach wnuka `Abdul-Bahy Shoghi Effendi Rabbaniego, ktry po
mierci dziadka wlatach 1921-1957 by tzw. Stranikiem Wiary34, bd
wali-ye Amr Allah powiernikiem Boga35.
Przed swym zgonem w 1957 roku Shoghi Effendi powoa
dwadziecia pi osb zwanych Rkami Sprawy Boej, ktrych zadaniem byo goszenie iochrona Wiary Bah. W1963 odbyy si wybory pierwszego Domu Sprawiedliwoci najwaniejszego organu administracji bahaitw36. Wwyborach przeprowadzonych wedug zalece zawartych wPismach Bahullha uczestniczyo pidziesit sze
istniejcych wwczas narodowych Zgromadze Duchowych. Dzisiaj
wiatowa wsplnota tej religii liczy ponad pi milionw czonkw,
a sama wiara jest drug po chrzecijastwie wedug geograficznego
kryterium rozpowszechnienia37.
L. uk-apiska, Religia Bahi..., dz. cyt., s. 15.
Sh. Effendi, Lights of Guidance, New Delhi 1988, s. 1664.
35
T. Margul, Bahaizm, [w]: W. Tyloch i in. (red.), Leksykon religioznawczy, Warszawa 1988, s. 25.
36
Bahullh, Pokosie Pism, dz. cyt., s. XVIII.
37
Bah International Community, Statistics, 2015, http://news.bahai.org/
media-information/statistics [dostp: 8.04.2015].
33
34

Islam aWiara Bah...

181

3. Islam wobec bahaitw

3.1. Prorok, Mahdi, Objawienie
Pozycji islamu w bahaizmie nie da si wbrew pozorom scharakteryzowa ani precyzyjnie, ani jednoznacznie. Niektrzy twierdz,
e owszem, bahaizm mieci si wobrbie bardzo szeroko pojtej tradycji islamu, tyle tylko, e jest ruchem pseudomuzumaskim bd
takim, ktry tylko podszywa si pod islam. Zwolennicy tego pogldu uywaj pojcia sekta, co czyni zbahaitw wsposb zamierzony
lub nie wrogw. Takie podejcie mona wytumaczy tym, i zjednej strony religia Bah pojawia si wonie islamu, rozwijajc si wodrbny ruch babistw, ktry powsta na pocztku wrodowisku szyickim. Wszystko to pozwala bahaitom uznawa jednoznacznie ibez wahania Koran za Objawienie Boga, aMuhammada za Sug Boga iPosaca (S. 33,40). Wane jest rwnie ito, e sownictwo adeptw nauk
BbaiBahullha jest przesiknite pojciami zjzykw perskiego
iarabskiego.
Z drugiej jednak strony, do szybko daje si zauway znaczcy problem: bahaici nie uwaaj Muhammada za Piecz Prorokw wrozumieniu muzumaskim38, czyli nie uwaaj go za ostatniego proroka39, co niewtpliwie nie moe by przez wyznawcw islamuzaakceptowane. Bahaici powouj si na opini Abu Hurairy oraz Al
Hendyego, uczonych muzumaskich, ktrzy wprost mwi obraterstwie wszystkich prorokw Boych, majcych rne matki, lecz przynalecych do tej samej wiary ireligii40.
W dziele Kitb-i-qn Bahullh niejednokrotnie mwi o roli
i znaczeniu Proroka Muhammada, przesanie ktrego ma by szerzone rwnie wsynagogach oraz kocioach, albowiem jest to nieodzowna cz Boego planu realizowanego przez misj porednictwa kolejnych Uniwersalnych Nauczycieli41. Zaoyciel nowej religii tumaczy
te swoim towarzyszom, czemu ani Bba, ani jego samego nie uznaj
za nowych objawicieli Odwiecznej Prawdy: wten sposb wypenia si
Pismo wszystkich posacw wymiewano, uwaajc ich za kamcw
iprbujc ich pochwyci (S. 36,30; 3,184; 25,19; 40,5; 2,87). Bahullh
Zob. M.W. Khan, What Is Islam, New Delhi 2013, s. 19-21.
Por. Y. Thoraval, Sownik cywilizacji muzumaskiej, tum. P. Latko, Katowice 2002, s. 165.
40
Islam and BahaiFaith. Oneness of the Prophets, 2004, www.bci.org/islam-bahai/AllProphets.html [dostp: 8.04.2015].
41
Por. Koran, S. 3,110; 3,55.
38
39

182

Sergiusz Anoszko

podkrela, e tego rodzaju postawy mogy by podyktowane obaw

przed faszywymi prorokami, dlatego nie zawsze kryy wsobie ze intencje. Innym powodem nieprzyjcia boskiej misji posacw mog by
przyczyny o charakterze czysto ludzkim, psychologicznym: kto bez
ziemskiej wadzy izamonoci znany od dziecistwa wswoim krgu
znajomych iprzyjaci nagle objawia, i jest Prorokiem (S. 25,7-8)42. Niepoledni rol wodrzuceniu nowych posacw maj duchowni ikapani religii ju istniejcych, ktrzy uwaaj, e Objawienie ju dokonao si wczeniej, wypenione przez poprzednich prorokw (S. 33,67;
6,116; 10,39-41). Bahullh ostrzega, aby nie popenia bdw takich
jak kiedy kapani zsdu faraona przeciwko Mojeszowi (S. 10,75-76),
rabini spiskujcy przeciwko Jezusowi albo misjonarze i nauczyciele
wiary, ktrzy pragnli zahamowa oddzielenie si islamu43.
Islam, jak wikszo wielkich religii, nie jest wyznaniem monolitycznym, ajako ideologia nie posiada jedynej doktryny. Bdc swego rodzaju konglomeratem religii zawiera wedug rnych rde powyej siedemdziesiciu sekt, z ktrych kada uznaje siebie za jedynie prawdziw44. Kada zgrup wislamie traktuje doktryn bahaizmu
stricte wodniesieniu do teologii swojej wasnej tradycji wyznaniowej.
Ijeeli pewne novum bahaitw na przykad dotyczce kwestii czystoci jako mona pogodzi zKoranem bd Sunn, to ju uznanie Bahullha za nowego proroka, anawet za Mahdiego nie pozwala niektrym muzumanom uwaa Wiary Bah za odam islamu, nawet
za odam heretycki45. Wanie to stanowi gwn barier teologiczn
wdyskursie pomidzy zwolennikami obu religii.
wite teksty judaizmu i chrzecijastwa rwnie zawieraj
fragmenty mwice ozapiecztowaniu dzie Boych ju dokonanych,
co rzekomo ma wskazywa na ostateczno Objawienia, ktre si dokonao wkadej ztych poszczeglnych religii46. Jeden zautorw bahaickich wswoim dziele przekonujco pokazuje, e nie trzeba si dziwi
takiej reakcji muzumanw na wiadomo o nowym odczytaniu Objawienia w tradycji Bah, poniewa identyczn reakcj wywoyway wiadomoci o nowym Przymierzu w historii judaizmu i chrzecijastwa; ci wierni te s przekonani, jak imuzumanie, e wich reliPor. Mt 13,55-56.
Islam and BahaiFaith, Rejection of the New Religion, 2004, www.bci.org/islam-bahai/RejectionReligion.htm [dostp: 8.04.2015].
44
Zob. Z. Landowski, Islam: nurty, dz. cyt., s. 8.
45
Por. S.H. Nasr, Istota islamu: trwae wartoci dla ludzkoci, tum. K. Pachniak,
Warszawa 2010, s. 76.
46
Zob. Dn 12,9; k 21,33; J 14,6; Hbr 1,1-2; por. Koran, S. 5,18.
42
43

Islam aWiara Bah...

183

giach Bg dokona Objawienia ostatecznego47. Podobnie, powoujc si

na sur 5,3, ktra miaa by objawiona Muhammadowi jako ostatnia,
mwi oswojej wierze wyznawcy Allaha.
W innym ujciu postrzegaj Prawdy Objawione bahaici, dla
ktrych Muhammad jest Pieczci Prorokw, lecz tylko dla okrelonego odcinka proroczego48, czyli tzw. Cyklu Adamowego49. Muhammad bdc wyrnionym, nie by ostatnim gosicielem Prawdy Boej,
skoro Bg objawi nowego Proroka Bahullha, co wcale nie podwaa legalnoci instytucji muzumaskich, takich jak na przykad imamat. Co wicej, tekst witej Ksigi islamu, zdaniem bahaitw, wprost
wskazuje na stopniowy rozwj Tradycji Objawienia Boego50. Sur
33,40 obraku nastpcw Muhammada bahaici interpretuj wten sposb, e opisuje ona raczej sytuacj braku spadkobiercw (czytaj: synw) wlinii prostej, ktrzy mogliby zastpowa Proroka po mierci51,
co wcale nie implikuje braku prorokw jako takich. Odwoujc si do
Koranu, wyznawcy Wiary Bah wskazuj przekazywalny charakter
Objawienia, ktre wie si zMuhammadem (S. 2,143) Bg przecie
nie znosi podziaw, rozamw inienawici (S.3,103, 105-107; 6,159).
Ciekawe, e sami bahaici nie s przekonani co do tego, i Bahullh jest ostatni inkarnacj mazhar ilahi Boego Objawienia52: za
okoo tysic lat od momentu rozpoczcia misji Mrzy Husajna `Al
Nrego Bg zele nowego Proroka, ktry przyniesie nowe Przymierze53. Std czsto pojawiajce si w pismach tej religii zdecydowanie
holistyczne ujcie, obejmujce prorokw, ktrzy ju przyszli, jak itych
majcych dopiero przyj wprzyszoci, bo prawdziwie s gow ciaa wiata, oczyma narodw, siedz na tym samym tronie, gosz t
sam wiar, wypowiadajc t sam mow54. Wszyscy posacy Boga
gosz jedn Prawd jedno ijedyno Wszechmogcego, co wcale
nie kci si zjednym zpodstawowych dogmatw wiary wislamie
tawhid55. Przyjmuje si, e oczekiwania na nadejcie Maszyacha wjuK. Hakim, Six meanings associated with the terms Seal of the Prophets & Seal of
the Messengers, www.bci.org/prophecy-fulfilled/seal.htm [dostp: 8.04.2015].
48
Por. Koran, S. 9,33; 48,28; 61,9.
49
Por. Koran, S. 13,38-40.
50
Zob. Koran, S. 61,5-6,8.
51
Por. J. Huddleston, Ziemia jest jednym krajem, tum. Z. Waiss, Krakw 1993,
s. 144, 151.
52
T. Margul, Bahaizm, dz. cyt.
53
Por. Koran, S. 33,7-8; 3,81-82.
54
Zob. Sh. Effendi, The Promised Day is Come, Wilmette 1996, s. 107-108.
55
Por. M. Tworuschka, U. Tworuschka, Islam. Religie wiata, tum. A. Ws, War47

184

Sergiusz Anoszko

daizmie, Buddy Maitreya wtradycji mahayana, Jezusa wchrzecijastwie, Ukrytego Imama Mahdi bd Qa`ima wislamie56 s wyrazem tsknoty za Prawd, ktr bezustannie objawia Bg. Shoghi Effendi uywa na okrelenie esencji cigoci procesu Objawienia trzech komplementarnych poj: wszczepienie zasady relatywnoci Prawd religijnych, kontynuacja Objawienia Boego oraz etapowo dowiadczenia
religijnego57.
W kontaktach pomidzy wyznawcami dwch wymienionych
wyej religii punktem zapalnym jest nie tylko osoba Proroka Muhammada. Sporo dyskusji toczy si wok itakich tematw, jak na przykad
kwestia Sdu wDniu Ostatecznym, co weschatologii islamu jest do
istotnym i znaczcym elementem wiary58. Szukajc dodatkowego argumentu co do susznoci swojej pozycji, wyznawcy religii muzumaskiej powouj si na wit Ksig: nie naley poszukiwa innej religii ni islam ze wzgldw na ycie ostateczne (S. 3,85; 43,65). Muzumanie podkrelaj, e islam poddanie si woli Boga nie jest mahometanizmem59, lecz religi wszystkich60 (S. 34,28), aposzukiwanie czego ponad to jest zaprzeczeniem Objawienia. Bahaici wrcz przeciwnie twierdz, i adna wczeniejsza religia nie moe by odczytywana wtakim kluczu, bo to przeczy ich rozumieniu Objawienia wduchu
inkluzywnoci, powszechnoci inieostatecznoci61.
3.2. Czowiek ijego obowizki wujciu muzumaskim
oraz bahajskim
Kada religia zawiera podstawowe skadniki doktrynalne,
wrd ktrych wane miejsce zajmuje teoria czowieka, tzw. antropologia religijna62, istotna zwaszcza w wymiarze eschatologicznym.
Teologowie muzumascy wyrniaj trzy kategorie dotyczce zmartwychwstania czowieka: al-Qiyamtul Sughra zmartwychwstanie naszawa 2009, s. 20, 212.
56
Zob. J. Smith, Messianic Prophecies, http://bci.org/prophecy-fulfilled/founders.htm [dostp: 4.02.2015].
57
Por. Sh. Effendi, The Promised Day, dz. cyt., s. 108.
58
Zob. M. Gaudefroy-Demombynes, Narodziny islamu, tum. H. Odzka, Warszawa 1988, s. 324-338.
59
Zob. H.A.R. Gibb, Mahometanizm, tum. H. Krahelska, Warszawa 1965.
60
T. Ben Shehab, The Truth Is, b.m. ir.w., s. 22.
61
S. Fazel, BahaiApproaches to Christianity and Islam: Further Thoughts on Developing an Inter-Religious Dialogue, BahStudies Review, v. 14, 2008, s. 43.
62
W. Paubicki, Teologia, [w]: W. Tyloch i in. (red.), Leksykon religioznawczy,
dz. cyt., s. 275.

Islam aWiara Bah...

185

stpujce wmomencie zgonu osoby, kiedy to anio mierci zabiera ycie oraz dochodzi do rozdzielenia nagrd ikar wedle czynw zmarego (S. 14,23; 11,106-107; 39,73-74)63; al-Qiyamatul Wusta zmartwychwstanie porednie, odnoszce si do konkretnej wsplnoty, spoecznoci lub narodu; al-Qiyamatul Udhma zmartwychwstanie dla wszystkich wDzie Sdu Yawmul Deen wraz zprzyjciem Mahdiego, kiedy prorocy bd wypytywani jako wiadkowie tych narodw, do ktrych zostali posani (S. 39,69)64. Bahullh natomiast rozumie zmartwychwstanie raczej wsensie metaforycznym, mwic odrugim przyjciu, powrocie, polegajcym na zesaniu przez Boga kolejnego Proroka wraz ztymi, ktrzy bd wypenia now powierzon mu misj65.
Zwykle bahaici wtym miejscu wskazuj na koraniczne wersety, ztreci ktrych mona wnioskowa oduchowym charakterze ycia, sugerujcym, i po duchowej mierci odbdzie si podobny duchowy powrt (S. 6,122; 3,169-170; 16,20-21).
Wyznawcy Wiary Bah zaznaczaj, e powodw, ktre decyduj wyciu osoby oprzyjciu tej bd innej religii, jest wiele: atrakcyjna doktryna spoeczna wybranego systemu, obrzdowo i rytuay, racjonalne dochodzenie i poszukiwanie, wreszcie szczere przekonanie o prawdziwoci wybranej drogi, opierajce si na przeyciu
mistycznym, objawieniu prywatnym, jak rwnie na wizjach iekstazach. Wszystkie drogi jednak maj nas doprowadzi do Boga66, i aby
by uczciwym wobec wszystkich religii naley zastosowa jednakowe kryteria. Jedyna droga nie bdca mi Bogu to lepe naladowanie albo, co gorsza, bezrefleksyjne dziedziczenie religii (S. 5,104; 7,28).
Teologia bahajska postrzega wiat wsposb cykliczny, kady
zokresw rozwoju obdarzajc kwiecist metafor: wiosna przebudzenia, lato osigni, jesie zaamania, zima zwtpienia67. Nauka goszona przez kolejnego Posaca ma odzwierciedla natur samego kochajcego Boga, apostawa yciowa niby lustro odbijajce wiato soca,
speniajc pewne warunki, ma wzbudza szacunek wrd ludzi (por.
Mt 7,17-20)68. Kategorie globalnego spoeczestwa, wiatowego obywatelstwa, rwnoci pciowej irasowej, wszystko wic, co dzisiaj staZob. S.H. Nasr, Istota islamu: trwae wartoci dla ludzkoci, tum. K. Pachniak,
Warszawa 2010, s. 207.
64
J. Keller i in., Zwyczaje, obrzdy isymbole religijne, Warszawa 1978, s. 509.
65
. . , , dz. cyt., s. 269.
66
Zob. Koran, S. 2,156; 53,42; 96,8.
67
J. Huddleston, Ziemia jest..., dz. cyt., s. 30.
68
S. Fazel, BahaiApproaches to Christianity and Islam: Further Thoughts on Developing an Inter-Religious Dialogue, BahaiStudies Review, v. 14, 2008, s. 51-52.
63

186

Sergiusz Anoszko

nowi nieodzown cz cywilizacji wieku XXI, wpoowie wieku XIX,

kiedy Bahullh ogosi swoj misj, byo czym niewyobraalnie radykalnym, azarazem stanowio tre tego, co wterminologii Bah nazwane zostao Bo Wiosn. Celem Objawienia byo inadal jest zapewnienie idealnego przewodnictwa, nie tylko dla duchowego postpu pojedynczego wyznawcy, ale take dla uksztatowania spoeczestwa
jako takiego. Tu przejawia si kolejna wana rnica pomidzy tymi
dwiema religiami: podczas gdy wrd istniejcych systemw wierzeniowych Koran uznaje tylko judaizm, chrzecijastwo oraz islam jako
natchnione przez Boga (S. 5,44-47; 22,40), bahaici wierz, e wszystkie religie s integralnymi czciami skadajcymi si na jeden Boy
plan. Natomiast religi jako tak postrzega si niczym lek, ktry, jeli
nie przynosi ukojenia, naley porzuci69. Zadaniem religii jest wytworzenie mocnych, nienaruszalnych wizw jednoci. Aby osign stan
dojrzaoci iwiadomego zjednoczenia rodzaju ludzkiego, naley zastosowa itrzyma si odpowiednich zasad postpowania wrelacjach
zBogiem iludmi.
Generalnie rzecz ujmujc, gwne rnice doktrynalne pomidzy islamem abahaizmem nie znajduj si na paszczynie metafizycznej, ktra to wzasadzie jest taka sama, inawet pi filarw islamu winterpretacji `Abdul-Bahy (patrz tabela) s zachowane w bardzo podobnej do pierwotnej formie. Najwiksze odmiennoci70 aczkolwiek
s ukryte wdoktrynie spoecznej71, stanowi differentia specifica kadej
zsamoistnych religii.
Tabela Filary wiary wdwch tradycjach72
Filary

Islam

Iman

wiadome i szczere wyznanie

wiary wobecnoci wiadkw

Salat
Zakat

Piciokrotna / trzykrotna dzienna modlitwa

Jamuna obowizkowa, podatek
religijny

Wiara Bah
Wyznanie wiary przez
podpisanie karty zgoszenia we wsplnocie
Trzykrotna
dzienna
modlitwa
Skadki dobrowolne,
tzw. huqqullh

J. Huddleston, Ziemia jest..., dz. cyt., s. 34.

Zob. . -, , b.m. ir.w., s. 12-43.
71
Por. Bahullh, Pokosie Pism, dz. cyt., s. XIII.
72
Zob. M. Gaudefroy-Demombynes, Narodziny islamu, tum. H. Odzka, Warszawa 1988, s. 350-404; Wsplnota bahaicka: zaoenia, denia icele, www.bahai.
org.pl/wp-content/uploads/wspolnota_bahaicka.doc, [dostp: 7.04.2015].
69
70

187

Islam aWiara Bah...

Sawm
Hajj

Post w miesicu Ramadan (30

dni)
Pielgrzymka do Mekki (przynajmniej raz)

Post w miesicu `Al

(19 dni)
Pielgrzymka do Akki,
Hajfy, Shrzu

3.3. Islam aBah: dialog czy konfrontacja?

Stosunek wobec bahaitw wrd spoecznoci zwykych muzumanw jest rny, z dominacj jednak nastawienia negatywnego
iuwarunkowany zasadniczo stopniem znajomoci oraz wiedzy na temat tego wyznania, wiedzy zaczerpnitej czsto albo od innych muzumanw, albo ze rde autorw niebahaickich73. Zwolennicy nauk Bah podejmuj prb uzasadnienia swojego stanowiska, podajc cytaty zKoranu dotyczce koniecznoci jasnego rozeznania, zanim si podway czyj wiar (S. 4,94) oraz mwice otakiej relacji do osb nazywajcych Boga swoim Panem (S. 40,28; 3,193), ktra by ich nie urazia
inie wywoaa wnas pniej alu (S. 49,6).
W szeregu krajw wyznawcy nauk Bahullha s przeladowani ze wzgldu na swoj wiar (wymownym przykadem moe by
Iran, zwaszcza po rewolucji 1979 roku74, atake Turkmenistan75). Chocia jeszcze w 1925 roku Religijny Sd Najwyszy w Egipcie postanowi uzna bahaizm za odrbn iniezawis religi, ktra jest cakowicie niezalena wzakresie przekona, zasad ipraw wasnych76, jednak
nieprzyjazny stosunek wobec wiernych Bah nadal ma miejsce77. Komitet do spraw fatw przy wyszej muzumaskiej uczelni Al-Azhar wyda rozporzdzenie, uznajce porzucenie islamu na rzecz nowej wiary
bahaitw za apostazj. WIranie do dzisiaj obowizuje artyku 13 Konstytucji, wktrym pord kilku mniejszoci religijnych wymienionych
jako uznawane przez pastwo nie pojawia si bahaizm78. Od 1983 roku
Zob. A.Q. Niyz, The Bb and Bah religion, Tilford 2004.
Zob. A. Berry, The Bah faith, art. cyt., s. 140-142.
75
WAszchabadzie w1918 r. powsta pierwszy bahaicki Dom Modlitwy (istnia
do 1963) zlikwidowany po uszkodzeniach, do ktrych doprowadzio trzsienie
ziemi w1948 r. Zob. . . , , dz. cyt., s. 133.
76
Zob. J. Pink, APost-Qurnic Religion between Apostasy and Public Order: Egyptian Muftis and Courts on the Legal Status of the Bah Faith, Islamic Law and
Society, t. 10, nr 3, 2003, s. 409-434.
77
P.I. Kalwas, Poza prawem, Gazeta Wyborcza, 24 stycznia 2013, s. 10-11.
78
F. Kazemzadeh, The Bahais in Iran: Twenty Years of Repression, Social Research, t. 67, nr 2, 2000, s. 537.
73
74

188

Sergiusz Anoszko

a do dzi na terenie wspomnianego kraju obowizuje cakowity zakaz

dziaalnoci bahaitw. Rezolucji ONZ wtej sprawie, przyjtej przez Generalne Zgromadzenie 19 grudnia 2001 roku79, wadze Iranu nie bior
pod uwag, ignorujc tym samym wskazania dotyczce swobody sumienia.
Relacje wyznawcw Bah wobec muzumanw mieszcz si
wramach dialogu zpozostaymi wyznaniami idotycz gwnie problemw wspczesnego spoeczestwa80, koniecznoci porzucenia
uprzedze81 i odczytywania znakw czasu, czyli zagadnie poruszanych w Koranie (S. 20,134). Jest szczeglnie interesujce, e podczas
gdy wrd duchownych i uczonych muzumaskich mona znale
najbardziej zagorzaych przeladowcw bahaitw ci ostatni, uwaajc si za spadkobiercw objawienia koranicznego (S. 98,1-3), przyjmuj wobec islamu stanowisko bardzo pozytywne, anawet niejednokrotnie staj wjego obronie, zwaszcza na Zachodzie82, gdzie ostatnio panuje zauwaalna podejrzliwo oraz silna niech do religii Proroka
Muhammada ijej wyznawcw83. Zdrugiej jednak strony trzeba wspomnie gosy muzumanw, ktrzy moliwo dialogu nie tylko dopuszczaj, lecz aktywnie zachcaj do pertraktacji zniemuzumanami: Salman Rushdie, na przykad, szczerze ufa, i co takiego da si
przeprowadzi bez odrzucania ztego powodu przesania Koranu, chocia stosunek tego znanego pisarza wobec witej Ksigi jest specyficzny iwgruncie rzeczy wiadczy oateizmie Rushdiego84.
Wnioski kocowe
Podejmujc prb klasyfikacji religii Bah, koniecznie trzeba
zauway, e nawet wrd badaczy tematu nie ma jednomylnoci. Jeeli przypatrzymy si bliej pracom religioznawcw, zauwaymy, i
haso Bahaizm pojawia si wdziale powiconym religiom synkretycznym, chocia sami autorzy takiej typologii podkrelaj, e podejcie to
General Assembly, 56/171. Situation of human rights in the Islamic Republic of
Iran, Fifty-sixth session Agenda item 119 (c) A/RES/56/171 (26.02.2002), s. 1-4.
80
S. Fazel, BahApproaches to Christianity and Islam: Further Thoughts on Developing an Inter-Religious Dialogue, BahStudies Review, t. 14, 2008, s. 41.
81
Nie powinien wierzcy zabija wierzcego, Koran, S. 4,92.
82
Por. J. Glover, Dialogue is the only way to end this cycle of violence, www.jonathanglover.co.uk/philosophy-beliefs-and-conflicts/dialogue-is-the-only-wayto-end-the-cycle-of-violence [dostp: 8.04.2015].
83
J. Huddleston, Ziemia jest..., dz. cyt., s. 53.
84
Zob. B. Lawrence, Koran. Biografia, tum. J. Danecki, Warszawa 2008, s. 182.
79

Islam aWiara Bah...

189

nie jest cakiem suszne85. Nie naley take dziwi si, i wopracowaniach na temat nurtw irozamw wislamie pojawiaj si teksty dotyczce religii BbaiBahullha, co, jak si wydaje, jest absolutnie wytumaczalne86. Spotka si mona rwnie z do egzotycznym okreleniem tej religii jako aryjsko-semickiej87. Rozwizaniem natomiast
moe by cakiem suszna propozycja, ktrej zwolennikiem jest religioznawca Gustav Mensching (1901-1978). Wedug jego definicji bahaizm jest religi uniwersaln, poniewa zwraca si do jednostki bdcej
woglnej iegzystencjalnej sytuacji braku aski88. Filozof ihistoryk cywilizacji Arnold Toynbee, wypowiadajc si na temat nauki Bahullha, mwi, e bdzie to wiatowa religia przyszoci89. Apodajc
tropem mylowym wyznaczonym przez badacza religii, A. Krymskiego, powiemy, e jeeli babizm jeszcze pozostawa wramach islamu, to
ju bahaizm zdecydowanie poza nie wychodzi 90.
Podsumowujc, zaznaczmy tylko, i rozumienie jednoci religii wujciu Wiary Bah znajduje uznanie dzisiaj rwnie wrd niektrych religiologw. Wilfred Cantwell Smith, nestor akademickich
studiw komparatystycznych nad religiami, powiedzia:
Jeli ju musimy mie rywalizacj midzy ziemskimi wsplnotami religijnymi, czy nie moglibymy przynajmniej teraz rywalizowa ze sob w determinacji i zdolnoci do wspierania
pojednania?91.
Por. T. Margul, Bahaizm, dz. cyt.; M. Malherbe, Religie ludzkoci, dz. cyt.,
s. 262-266.
86
Zob. Z. Landowski, Islam: nurty, dz. cyt., s. 34-43; Y. Thoraval, Sownik cywilizacji muzumaskiej, dz. cyt., s. 45-46.
87
Zob. .. , : , .
, (), 2010, s. 99.
88
M. Tworuschka, U. Tworuschka, Inne religie (Religie wiata), tum. M. Adamska, M. Szpor, Warszawa 2009, s. 12, 208.
89
Zob. J. Butterworth, Cults and New Faiths: ABook of Beliefs, Elgin 1981, s. 44.
90
. , , , nr 2, 2011, s.33.
91
W.C. Smith, The Christian in areligiously plural work, [w:] J. Hick, B. Hebblethwaite (red.), Christianity and Other Religions: Selected Readings, Oxford 2001, s. 51,
[cyt. za:] S. Fazel, BahApproaches to Christianity and Islam: Further Thoughts on
Developing an Inter-Religious Dialogue, BahStudies Review, t. 14, 2008, s. 53:
If we must have arivalry among the religious communities of earth, might we
not for the moment at least rival each other in our determination and capacity
to promote reconciliation.
85

190

Sergiusz Anoszko

~~
Sergiusz Anoszko
Islam aWiara Bah. Prba analizy komparatystycznej
wkontekcie fenomenologicznym
Streszczenie
Wartykule podjta zostaa prba fenomenologicznego porwnania dwch systemw wierzeniowych, aspirujcych do miana religii
wiatowych: islamu oraz Wiary Bah. Wychodzc od analizy historycznych uwarunkowa powstania doktryny Bah jako mesjanistycznego odamu szyizmu wislamie, przez analiz tekstw rdowych
Koranu oraz pism bahaickich dokonuje si oceny podobiestw irnic zachodzcych pomidzy teologi dogmatyczn w wymienionych
religiach. Porwnanie fundamentalnych zaoe oraz podej wwierze pozwala wnioskowa obezsprzecznym przenikaniu si nauki proroka Bahullha zfilarami wiary muzumaskiej, anawet zauway
pewien odrbny dynamizm rozwojowy bahaizmu.
Sowa kluczowe: Bahullh, islam, Koran, objawienie, Prorok,
Wiara Bah.
Sergiusz Anoszko
Islam and Bah Faith. Atrial of comparative analysis
In the phenomenological context
Abstract
In the article Ihave undertaken aphenomenological comparison of two religious systems, which aspire to be of world importance,
the Islam and Bah Faith. Starting with ahistoric conditions analysis
of Bah coming into existence as a messianic section of Shiitism in
the Islam, through an analysis of reference literature the Quran and
Bah writings similarities and differences in the dogmatic theology
of both the systems were taken into consideration. Comparing the assumptions and attitudes in the faith allows to draw conclusions as to
mutual interference of the Bah prophet teaching and the so-called
pillars of the Muslim faith, and still there is some separate development
dynamism of the Bah Faith.
Keywords: Bahaullah, Quran, revelation, Prophet, Bah Faith.