Arabska wiosna

przyczyny, przebieg iprognozy

Fale protestw iniepokojw spoecznych przetaczaj si przez wikszo
pastw Afryki Pnocnej iBliskiego Wschodu. WTunezji iEgipcie doprowadziy
one do obalenia panujcych od dekad prezydentw Zin El Abidin Ben Alego
iHosniego Mubaraka. Na razie arabsk wiosn przetrway wadze Bahrajnu,
Jordanii, Omanu, Maroka iArabii Saudyjskiej, co pokazuje, e monarchie
s bardziej stabilne ni republiki. Oswoj przyszo walcz za przywdcy
Jemenu, Libii iSyrii. Cho nadal trudno przewidzie ostateczne wyniki
ikonsekwencje rewolt, rebelii ifali masowych protestw, to jednoznacznie
mona stwierdzi, e postawiy one wyzwania zarwno pastwom wiata
arabskiego, jak ispoecznoci midzynarodowej. Wiele wskazuje na to, e
znaczc rol wnowych strukturach wadzy odgrywa bd islamici, cho nie
byli si inicjujc inapdzajc protesty wwiecie arabskim, awystpienia
antyreimowe nie miay wymiaru ideologicznego.
Cho skala i konsekwencje arabskiej wiosny zaskoczyy spoeczno
midzynarodow, to rebelie, powstania
i masowe protesty nie s zjawiskiem
nowym w wiecie arabskim czy szerzej muzumaskim. Do wspomnie
o protestach w zwizku ze wzrostem
cen ywnoci w1977 r. wEgipcie, islamskiej rewolucji wIranie w1979 r., masakrze wsyryjskiej Hamie w1982 r., protestach w Jordanii, Sudanie i Algierii
pod koniec lat 80., szyickim powstaniu
wIraku w1991 r., wojnie domowej wAlgierii, rebeliach plemienia Houthich
wJemenie, wojnie domowej wSudanie
trwajcej od pocztku lat 80., wojnie
domowej wLibanie wlatach 1976-1989

czy wreszcie palestyskich intifadach.

W samym Egipcie od kilku lat dochodzio do protestw i strajkw, powsta
spoeczny ruch Kifaja (arab. ju do),
ruch sdziw domagajcych si rzdw
prawa iposzanowania praw czowieka
oraz ruch 6 kwietnia, ktry wyoni
si podczas strajkw w2008 r.1. Co jednak interesujce, sami Egipcjanie uwaaj swoje zrywy spoeczne za nieoczekiwane. Pokazuj to itumacz powody
tego zjawiska sowa zaoyciela Kifaji,
azarazem pisarza Alego al-Aswaniego:
[] rewolucje wEgipcie zawsze wybuchay nieoczekiwanie. Pod spokojn powierzchni egipskiego ycia zachodzi
bowiem pewien proces, ktry w chwili,

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Aleksandra Dzisiw-Szuszczykiewicz

1
R.G. Khouri, Spring always follows winter, http://www.middle-east-online.com z13 kwietnia 2011 r.
(dostp: 14 kwietnia 2011 r.).

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

41

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

gdy wydawao si, e Egipcjanie poddadz si tyranii, kaza im nagle wywoywa rewolucj2.
Na procesy prowadzce do wybuchu
protestw spoecznych czy rewolucji
wpyw miao wiele czynnikw, czsto
ignorowanych przez Zachd lub przeze niedostrzeganych, w duej mierze
dziki zabiegom dyktatorw kreujcych wizerunek reimw jako stabilnych, umiarkowanych, nowoczesnych,
aprzede wszystkim walczcych zterroryzmem.

Przyczyny niepokojw
spoecznych
Obserwatorzy i eksperci zajmujcy
si problematyk Bliskiego Wschodu
i Afryki Pnocnej upatruj przyczyn
rewolucji w Tunezji i Egipcie oraz antyrzdowych wystpie, ktre ogarny
kraje regionu, wich sytuacji gospodarczej i/lub politycznej. Wydaje si, e
wanie poczenie czynnikw ekonomicznych, spoecznych i politycznych
stanowio inadal stanowi mieszank
wybuchow inicjujc ostatnie wydarzenia na Bliskim Wschodzie iwAfryce
Pnocnej.
Czynniki ekonomiczne
Region ten od lat nkaj problemy
zwizane z wysok stop bezrobocia
(szczeglnie wrd modych ludzi zob.
wykres 1), analfabetyzmem, drenaem
mzgw, rosnc liczb migrantw, ni-

skimi dochodami wielu ludzi pozbawionych ubezpiecze socjalnych, szerzc

si korupcj i demoralizacj oraz przestarzaym zarzdzaniem gospodark.
Mimo relatywnie wysokich stp wzrostu
gospodarczego ireform, przeprowadzanych przede wszystkim w celu uzyskania pozytywnych ocen midzynarodowych instytucji finansowych iUnii Europejskiej (UE), spoeczna i gospodarcza
rzeczywisto nie wygldaa najlepiej.
Wiele kluczowych dla rozwoju pastwa
sektorw gospodarki pozostao niedoinwestowanych. Jako zmian i implementacja rzeczywistych reform gospodarczych nie interesowaa wadz, ktre
zachcay do emigracji jako sposobu na
rozwizanie kwestii rosncej liczby ludnoci i bezrobocia3. Jednak wiatowy
kryzys gospodarczy zmusi Stany Zjednoczone ipastwa Unii Europejskiej do
zaostrzenia kontroli imigracyjnej. Wyeliminowa tym samym jeden ze sposobw
regulacji bezrobocia stosowanych przez
arabskie reimy.
Celem wyrwnania ogromnych dysproporcji spoecznych iochrony pozycji
klasy rzdzcej, wadze rozdaway korzyci materialne przedstawicielom obszarw wiejskich iklanw, na przykad
wpostaci subsydiw na ywno, ktre
faktycznie utrudniay lub uniemoliwiay wydajne inwestycje. Ponadto, miliardy wydawane byy na zbrojenia zamiast na dywersyfikacj gospodarki, na
krtkoterminowe korzyci materialne
zamiast na dugoterminowe inwestycje
generujce efektywne zatrudnienie4.

A. al-Aswani, Chicago, Smak Sowa, Sopot 2010, s. 247.

G. Corm, Threats to the Arab Spring, http://www.middle-east-online.com z6 kwietnia 2011 r. (dostp:
8 kwietnia 2011 r.).
4
J. Petras, Roots of the Arab revolts and premature celebrations, http://www.foreignpolicy.com z3
marca 2011 r. (dostp: 7 kwietnia 2011 r.).
3

42

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

26

18

17

16

10
8

rdo: R. Assaad, F. Roudi-Fahimi, Youth in the Middle East and North Africa: demographic opportunity or challenge?
http://www.prb.org zkwietnia 2007 r. (dostp: maj 2011 r.).

Problemy gospodarcze, a w szczeglnoci bezrobocie, w coraz wikszym

stopniu dotykay modych ludzi (wwieku
15-24), ktrzy stanowi ok. jednej pitej
ludnoci Bliskiego Wschodu iAfryki Pnocnej. W2005 r. grupa ta liczya ok. 95
mln, aszacuje si, e do 2035 r. wzronie
do 100 mln5, co pokazuje jej potencja
irol wksztatowaniu struktur spoecznych ipolitycznych wwiecie arabskim.
Ito wanie desperacja przedstawiciela
arabskiej modziey Tunezyjczyka Mohameda Bouaziziego wywoaa gniew,
ktry sta si si napdow masowych
demonstracji6.

Zarwno w Tunezji, jak i Egipcie

protestujcy domagali si poprawy sytuacji gospodarczej, walki z bezrobociem, inflacj iwszechobecn korupcj.
Wikszo obywateli 80-milionowego
Egiptu yje za mniej ni 4 dolary dziennie, za koszty ycia znaczco wzrosy
po tym, jak rzd wprowadzi reformy
makroekonomiczne7. Ostatnie prby
zreformowania systemu subsydiw na
benzyn, elektryczno i chleb jedynie
pogbiy frustracj modych ludzi.

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Wykres 1. Stopa bezrobocia wrd modziey wwybranych regionach wiata w2005 r.

(wproc.)

W Jemenie, ktry jest najbiedniejszym pastwem regionu iktrego wa-

R. Assaad, F. Roudi-Fahimi, Youth in the Middle East and North Africa: demographic opportunity or challenge? http://www.prb.org zkwietnia 2007 r. (dostp: kwiecie 2011 r.).
6
17 grudnia 2010 r. 26-letni Tunezyjczyk Mohamed Bouazizi dokona aktu samospalenia wprotecie
przeciwko ponieniu i konfiskacie towarw, ktrymi handlowa. Zmar na pocztku stycznia 2011 r.,
ajego mier staa si impulsem, ktry wywoa masowe protesty.
7
J.S. Carpenter, D. Schenker, Will Egypts Day of Rage become arevolution? http://www.washingtoninstitute.org z26 stycznia 2011 r. (dostp: marzec 2011 r.).

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

43

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

dze musz stawi czoa wyzwaniu rosncej populacji modych ludzi, niedoborom surowcw naturalnych, bezrobociu oraz malejcym dochodom budetu
pastwa8, jednym zczynnikw wybuchu
masowych protestw byy wanie problemy ekonomiczne. Take Syria, ktr
w poowie marca 2011 r. ogarna fala
demonstracji, boryka si z kopotami
gospodarczymi. Gniew spoeczestwa,
ktry sta si si napdzajc protesty,
budziy: wysokie bezrobocie wrd modych ludzi, problemy gospodarcze zwizane wduej mierze zkilkuletni susz
izuboenie klasy redniej spowodowane niskimi pacami iwysok inflacj9.
Tunezja stanowi nieco inny przypadek. Od dawna cieszya si najlepszym
systemem owiaty w wiecie arabskim,
najwiksz klas redni i najsilniej
zorganizowanym ruchem robotniczym.
Jednak za tymi osigniciami kry si
reim prezydenta Z. Ben Alego zakazujcy swobody wypowiedzi idziaalnoci
partii politycznych. Prezydent kultywowa midzynarodowy wizerunek reimu
i manipulowa nim, przedstawiajc go
jako wspczesny, technokratyczny oraz
przyjazny turystom kraj. Rodzina Z. Ben
Alego bya ponadto skorumpowana, co
dobitnie pokazay przecieki Wikileaks,
wedug ktrych w2006r. ponad poowa
tunezyjskich elit biznesowych bya personalnie powizana z rodzin prezydenta przez jego troje dorosych dzieci,
siedmioro rodzestwa oraz dziesicioro
braci i sistr drugiej ony10. Skorum-

powany by rwnie reim prezydenta

H. Mubaraka, a take libijskiego przywdcy Muammara Kaddafiego. Zgromadzone bogactwa pozwalaj temu
ostatniemu na skuteczne prowadzenie
trwajcej od lutego 2011 r. walki z rebeliantami, m.in. dziki opacanym zagranicznym najemnikom oraz lojalnym
wsppracownikom izwolennikom.
Czynniki spoeczno-polityczne
Protestujcy w Tunezji, Egipcie,
Bahrajnie, Syrii, Jemenie i Libii oczekiwali od wadz midzy innymi: scedowania czci wadzy na wybieralny
parlament, moliwoci dziaania partii
politycznych, ustpienia autorytarnych
wadz, wolnych wyborw, zniesienia
cenzury i ogranicze swobd obywatelskich oraz podstawowych wolnoci.
Tym co jednoczyo i nadal jednoczy
spoeczestwa krajw arabskich byo
denie do wolnoci od ingerencji reimu iwalka przeciwko skupieniu wadzy
w rkach elity. Protestujcy od Tunisu po Damaszek domagali si wadzy
opartej na publicznej odpowiedzialnoci isuwerennoci narodu11.
Sprzeciw spoeczestwa w dwch
przypadkach budziy take nierwnoci
spoeczne i dyskryminacja wynikajce
z rzdw mniejszoci (wyznaniowej)
nad wikszoci. WBahrajnie wikszo
demonstrantw stanowili szyici (ok. 70
proc. populacji kraju), protestujcy przeciwko politycznej i spoecznej dyskry-

2010-2012 Yemen Country Strategy, http://www.usaid.gov (dostp: kwiecie 2011 r.).

P. Seale, The Syrian time bomb, http://www.foreignpolicy.com z28 marca 2011 r. (dostp: 8 kwietnia
2011 r.).
10
L. Anderson, Demystifying the Arab Spring, Foreign Affairs, maj-czerwiec 2011 r., s. 2-7.
11
R. Jahanbegloo, The heart and soul of change, Civil society and revolution, Ed. 9, Vol. 9,
http://www.bitterlemons-international.org z17 marca 2011 r. (dostp: 6 kwietnia 2011 r.).
9

44

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

Zkolei Syria jest jedynym sunnickim

pastwem w regionie, w ktrym wadz
sprawuje szyicka mniejszo alawici.
Stanowi oni ok. 10 proc. syryjskiej populacji. Cho prezydent Baszar Assad,
obawiajc si wrogoci ze strony sunnickiej wikszoci, prowadzi polityk kraju
wtaki sposb, aby realizowa take ijej
interesy, to wieloletnie obsadzanie kluczowych stanowisk establishmentu wojskowego isi bezpieczestwa alawitami oraz
ich faworyzowanie negatywnie wpywa
na popularno wadz wDamaszku.
Przede wszystkim jednak demonstrujcy na ulicach arabskich miast
protestowali przeciwko despotycznym
reimom, ktre J.A. Goldstone okrela
mianem reimw sutaskich i pod-

krela, e to wanie one wydaj si

bardziej wraliwe na dziaania przeciwnikw, ni na to wyglda, iktre rzadko
utrzymuj wadz duej ni przez jedno pokolenie13. Taki reim powstaje, gdy
przywdca pastwa rozszerza swoj
wadz kosztem formalnych instytucji.
Sutascy dyktatorzy nie odwouj si
do ideologii inie maj innych zamiarw
ni utrzymywanie wadzy. Mog zachowywa niektre zformalnych atrybutw
demokracji wybory, partie polityczne,
zgromadzenie narodowe i konstytucj
ale utrzymuj wadz dziki powierzaniu kluczowych stanowisk lojalnym
zwolennikom, a czasem poprzez wprowadzanie stanu wyjtkowego, ktry argumentuj obron przed wewntrznymi
lub zewntrznymi wrogami14. Sutani
kontroluj wybory i partie polityczne
oraz opacaj spoeczestwo za pomoc
subsydiw na kluczowe dobra.
Legitymizacj reimw sutaskich podwayy w ostatnich latach
prby upodobnienia si do monarchii
poprzez sukcesj. W2000 r. Hafiz Assad
przekaza wadz synowi Baszarowi,
aprzywdcy Egiptu, Libii, Iraku, Tunezji iJemenu rozwaali oddanie wadzy
swoim synom lub krewnym.

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

minacji ze strony rzdzcej sunnickiej

mniejszoci. Szyici wBahrajnie s ubosz czci spoeczestwa i uniemoliwia im si prac na wyszych szczeblach administracji pastwowej, atake
karier oficersk warmii. Warto wtym
miejscu zwrci uwag na fakt, e szyizm uwaany jest za wyznanie protestu,
zrodzone na fundamencie wojowniczej
historii, czsto walki zniesprawiedliwoci iopresj. Std protesty wBahrajnie
nie mog by postrzegane jedynie przez
pryzmat odwiecznego konfliktu szyicko-sunnickiego (cho wpisyway si wjego
kontekst), ale winny by odbierane jako
sprzeciw wobec niesprawiedliwych
w opinii demonstrantw rzdw panujcej dynastii Al Chalifa oraz wobec
represji zjej strony12.

Znaczenie irola rodkw masowego

przekazu
Wykorzystywanie przez modych
ludzi Internetu, a w szczeglnoci portali spoecznociowych, takich jak Facebook, Twitter i YouTube, a take te-

12

W.G. Dunlop, Mass march in Bahrain to demand regime ouster, http://www.middle-east-online.com

z25 lutego 2011 r. (dostp: 10 kwietnia 2011 r.).
13
J.A. Goldstone, Understanding the revolutions of 2011. Weakness and resilience in Middle
Eastern autocracies, Foreign Affairs, maj-czerwiec 2011 r., s. 8-16.
14
Ibidem.

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

45

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

lefonii komrkowej decydowao wduej

mierze o sukcesach antyreimowych
wystpie. Dziki dostpowi do innych
ni pastwowe mediw modzi ludzie
mogli zobaczy jak wyglda rzeczywisto odmienna od tej, w ktrej yj.
Z obawy przed wystpieniami, mobilizacj iinspiracj moliwymi dziki tym
narzdziom, wadze ograniczay lub
uniemoliwiay dostp do nich. To jednak motywowao modzie do szukania
alternatywnych rodkw.
Nie bez znaczenia jest te rola katarskiej telewizji Al Dazira, obecnej
w miejscach ogarnitych niepokojami
spoecznymi, ktra je relacjonowaa
i ktr despoci oskarali o mobilizowanie arabskiej ulicy przeciwko wadzom15. Al Dazira odegraa kluczow
rol w podkrelaniu problemw, ktre
zazwyczaj byy przez reimy cenzurowane lub umieszczane na czarnej licie.
Dawaa rwnie szans na wyraanie
alternatywnych, czsto krytycznych
wobec wadz, opinii.
Take Internet sta si niezwykle
popularnym narzdziem modych Arabw do wyraania swoich pogldw
iotwartej krytyki autorytarnych wadz.
Pomg Tunezyjczykom i Syryjczykom
winformowaniu si wzajemnie oswoich
akcjach iwmobilizacji do dalszych protestw16. ZFacebooka iTwittera korzystali inicjatorzy demonstracji w Egipcie, organizujc protesty i mobilizujc

swoich zwolennikw17. Spoecznociowe media dostarczay take moliwoci

komunikacji iaktualizowania wiedzy.

Przebieg rewolt wwiecie

arabskim
Wszystkie rewolucje zaczynay si
pokojowo i pocztkowo celem protestujcych nie byo przejcie wadzy,
ale zachwianie systemem i jego zmiana. Odmienne byy jednak grupy i ruchy inicjujce protesty, co wynikao ze
struktur i wiadomoci spoeczestw
poszczeglnych pastw oraz pozycji
opozycji i co determinowao przebieg
wydarze.
Inicjatorzy arabskiej wiosny
W masowych protestach w wiecie arabskim, ze wzgldu na uwarunkowania spoeczne oraz osabienie
i podziay w onie opozycji, a take jej
rozdrobnienie, wrd demonstrujcych
nie byo wiodcej partii politycznej.
Byy to przede wszystkim ruchy spoeczne, spontaniczne, ktre stworzyy
nowe struktury polityczne18. WTunezji
gwn rol w protestach odegray nie
partie polityczne, gdy jak wspomniano znaczna cz przedstawicieli opozycji znajdowaa si wwizieniach lub
na emigracji inie bya zorganizowana,
aruchy robotnicze izwizki zawodowe
na czele zwpywow General Union of
Tunisian Workers.

15

Zob.: W. Keyrouz, Al Jazeera: powerful counter to Mideast regimes, http://www.middle-east-online.com z30 stycznia 2011 r. (dostp: 8 kwietnia 2011 r.).
16
E. Zuckerman, The first Twitter revolution? http://www.foreignpolicy.com z 14 stycznia 2011 r.
(dostp: 10 kwietnia 2011 r.).
17
Egypt opposition calls for second day of protests, http://www.middle-east-online.com z26 stycznia 2011 r. (dostp: 8 kwietnia 2011 r.).
18
A.A. Ramadan, The Arab revolt(s): beginnings and prospects, http://www.opgai.net z7 kwietnia
2011 r. (dostp: 8 kwietnia 2011 r.).

46

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

WLibii za protesty zainicjoway grupy uzbrojonych rebeliantw we wschodnich prowincjach, co ujawnio plemienne
i regionalne podziay, nkajce kraj od
lat20. Chaos, ktry zapanowa w Libii,
wynika ze wspomnianego braku zrbw
spoeczestwa obywatelskiego oraz podzielonej iosabionej opozycji. Muammar
Kaddafi przez cztery dekady prbowa
skonsolidowa wadz opart na patronacie nad plemionami iklanami. Zbudowa w Libii pastwo policyjne, a wszelkie przejawy niezalenej aktywnoci
politycznej tumi si, cznie zczstym
stosowaniem kary mierci iegzekucjami
pokazowymi21. Wefekcie wLibii przestay istnie partie polityczne, niezalene

zwizki zawodowe i organizacje pozarzdowe. Cho realna opozycja nie przestaa funkcjonowa, to zostaa krwawo
spacyfikowana i podzielona. Niezamierzonym skutkiem brutalnych represji
byo wzmocnienie struktury plemiennej
wLibii jako jedynej funkcjonujcej formy
organizacji ycia spoecznego22. Wprzeciwiestwie do Egiptu iTunezji Libia nie
posiada systemu sojuszy politycznych,
sieci stowarzysze gospodarczych czy
narodowych organizacji, a funkcjonujce instytucje pozostaj podzielone tak
jak spoeczestwo.
WSyrii demonstracje rozpoczy si
wmiecie Daraa, lecym przy granicy
z Jordani. Powszechne niezadowolenie lokalnej spoecznoci budziy dugie i kosztowne procedury zwizane
z transakcj ziemi, co stao si jedn
zsi napdowych demonstracji23. Istniej przypuszczenia, e protesty wDarze
byy rwnie inspirowane i podsycane
przez sunnitw zwizanych m.in. z Libanem iArabi Saudyjsk24.
Rewolty wwikszoci nie miay ani
charakteru religijnego, ani ideologicznego. Wrd inicjatorw i uczestnikw
protestw, mimo e s najlepiej zorganizowan i najsilniejsz opozycj, nie
byo raczej fundamentalistw muzumaskich.

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

W Egipcie powstanie zorganizowaa miejska i kosmopolityczna modzie.

Cho najlepiej zorganizowan si opozycyjn byli Bracia Muzumanie, przywdcy
organizacji podjli decyzj o ostronym
angaowaniu si w demonstracje i pozostaniu w cieniu wydarze, chcc by
moe unikn ostrych represji, ktrym
czsto byli poddawani podczas wszelkich
manifestacji. To nie Bracia byli inicjatorami inajwiksz si zamieszek wEgipcie, a koalicja modych ludzi okrelana
mianem ruchu 6 kwietnia, korzystajca
z Facebooka, Twittera i Flickra do wzywania spoeczestwa do wyjcia na ulice
ikontynuowania demonstracji19.

19

Wicej zob.: Egypts opposition pushes demands as protests continue, http://www.middle-east-online.com z26 stycznia 2011 r. (dostp: 8 kwietnia 2011 r.).
20
L. Anderson, Demystifying (), op. cit.
21
Zob.: D. Madeyska, Historia wspczesna wiata arabskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008 r.; After Gaddafi. How does acountry recover from 40 years of destruction by an
unchallenged tyrant? http://www.newsweek.com z27 lutego 2011 r. (dostp: 10 kwietnia 2011 r.).
22
M. Theodoulou, Libias tribes turn against Qaddafi one by one, http://www.thenational.ae z24
lutego 2011 r. (dostp: 10 kwietnia 2011 r.).
23
P. Seale, The Syrian (), op. cit.
24
Syria: plans for an al Assad trip do Riyadh, http://www.stratfor.com z13 kwietnia 2011 r. (dostp:
13 kwietnia 2011 r.); Syrias turn to be scared of things coming from Lebanon, http://www.middle-east-online.com z14 kwietnia 2011 r. (dostp: 15 kwietnia 2011 r.).

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

47

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Postawa armii
Dla przebiegu rewolt istotna bya
rwnie odmienna postawa armii. Ztych
wzgldw rozwj sytuacji by inny wposzczeglnych pastwach. Armia tunezyjska odmwia wykonania rozkazu
strzelania do protestujcych. Dziki niej
w kraju nie zapanowa chaos. Swoim
postpowaniem wojsko, wczeniej ju
trzymajce si z dala od polityki i niezaangaowane w kierowanie sprawami
pastwa, zdobyo sympati i przychylno spoeczestwa tunezyjskiego. Wiele wskazuje na to, e tunezyjska armia
pozostanie neutralna inie bdzie angaowa si wpolityk. Zkolei wEgipcie
armia odgrywa istotn rol w systemie
wadzy ibdzie miaa wpyw na przyszy
ukad si na scenie politycznej, anawet
moe dalej wspdecydowa o podziale
najwaniejszych stanowisk wpastwie.
Warto rwnie zauway, e egipskie
wojsko cieszy si podobnie jak wTunezji sympati spoeczestwa i podczas
masowych demonstracji nie otworzyo
ognia do protestujcych. To dowdcy
wojskowi wymusili na prezydencie H.
Mubaraku ustpienie ze stanowiska
i sprawuj obecnie tymczasow wadz
wformie Najwyszej Rady Si Zbrojnych
oraz kieruj procesem transformacji
ikontroluj go, deklarujc wol przekazania wadzy wcywilne rce.
Niepokoje spoeczne spowodoway natomiast rozam warmii Jemenu, acz
dowdcw wojskowych przesza na stron protestujcych. Do podziaw w elitach wojskowych doszo rwnie wLibii.
Z kolei w Syrii armia i siy bezpieczestwa pozostaj na razie skonsolidowane

ilojalne wobec prezydenta Baszara Assada. Wynika to wduej mierze zfaktu, e

kluczowe stanowiska wtych strukturach
obsadzone s przedstawicielami mniejszoci alawickiej, rzdzcej w zdominowanym przez sunnitw kraju.
Reakcje reimw
Reakcje reimw na demonstracje
mona podzieli na trzy rodzaje: ustpienie pod presj spoeczestwa i/lub
armii; przeprowadzenie dziaa wyprzedzajcych w postaci obietnic i/lub
pierwszych krokw na rzecz reform
spoecznych, politycznych iekonomicznych oraz uycie siy na skal masow.
Prezydent Egiptu H. Mubarak i Tunezji Z. al-Abidine Ben Ali ugili si pod
presj spoeczestwa istopniowo oddali wadz po tym, jak ich dowdcy wojskowi wycofali swoje poparcie ide facto
zmusili ich do odejcia.
Inni przywdcy, zwaszcza w krajach Zatoki Perskiej (ale i w Jordanii,
i Maroku), prbowali zapobiec wybuchowi masowych protestw, gwnie poprzez deklaracje reform spoecznych,
politycznych igospodarczych.
Krl Jordanii Abdullah II w lutym
2011 r. zdymisjonowa gabinet inakaza
nowemu szefowi rzdu przyspieszenie
reform politycznych, ale stawi opr,
midzy innymi, naciskom na ustanowienie monarchii konstytucyjnej. Islamici, przedstawiciele lewicy, liberaowie,
anawet przywdcy klanw nie wzywali
jednak do zmiany reimu, ajedynie do
zmian konstytucyjnych25.

25

A. Lyon, ANALYSIS Arab revolts set to transform Middle East, http://www.reuters.com z3 kwietnia 2011 r. (dostp: 13 kwietnia 2011 r.).

48

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

W Omanie, w odpowiedzi na protesty, sutan Kabus bin Said (rzdzcy krajem od 1970 r.) dokona zmian wrzdzie,
zapowiedzia przyznanie wikszej wadzy ustawodawczej wybieralnej Radzie
Omanu, a take obieca zwikszenie
pac27. Podobnie jak wMaroku iJordanii,
protestujcy wOmanie podkrelali swoje przywizanie do sutana, a domagali
si spadku cen, wzrostu pac, walki zkorupcj ireform politycznych.
W obawie przed moliwymi niepokojami spoecznymi, inspirowanymi
rewoltami wTunezji iEgipcie, krl Arabii Saudyjskiej Abdullah zwikszy bu-

det socjalny o1 mld riali, przeznaczy

wiksze fundusze na edukacj, a take podnis nakady na budownictwo
o40 mld riali (10,7 mld dolarw). Ponadto wadze wRijadzie przygotoway wart
36 mld dolarw pakiet subsydiw. Dziaania te maj na celu popraw jakoci
ycia najbiedniejszych grup saudyjskiego spoeczestwa, wtym szyitw.
Prezydent Jemenu A. A. Saleh oraz
prezydent Syrii Baszar Assad take
przedstawili swoim spoeczestwom
oferty reform spoecznych, politycznych igospodarczych. Byy one jednak
spnione i nie powstrzymay kolejnych fal masowych demonstracji. Na
ich rozkaz siy bezpieczestwa iarmia
uyy przemocy wobec protestujcych.
Podobnie uczyniy wadze w Bahrajnie
iLibii. Reakcja przywdcy Libii Muammara Kaddafiego krwawa pacyfikacja
demonstrantw wywoaa zbrojn rewolt i stanowi na razie najkrwawszy
scenariusz rozwoju wydarze w wiecie arabskim. Ronie jednak liczba ofiar
star si bezpieczestwa iwojska zprotestujcymi wSyrii.

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

9 marca 2011 r. krl Maroka Mohammed VI ogosi pakiet reform, obejmujcy zmiany w konstytucji, oddzielne sdownictwo i prawo partii, ktra wygra
wybory, do wyboru premiera. Doda do
tego propozycje zmian w gospodarce:
jej usprawnienie, zwikszenie konkurencyjnoci, promowanie inwestycji
produkcyjnych oraz zachcanie do publicznego zaangaowania26. Deklaracje
krla pomogy mu zyska szacunek
spoecznoci midzynarodowej izaufanie inwestorw. Opozycja uznaa jednak
plany Mohammeda VI za niewystarczajce i zainicjowaa kilkutysiczne
protesty w wikszych miastach kraju.
Maj one jednak charakter pokojowy,
ademonstranci nie domagaj si ustpienia krla, lecz oddania przez niego
czci wadzy oraz efektywnej walki
zkorupcj. Nie ma pewnoci, czy brak
rzeczywistych reform nie zmieni tego
stanu rzeczy.

Przyszo arabskiej wiosny

Fale niepokojw spoecznych i rewolt, ktre przetaczaj si przez wiat
arabski od grudnia 2010 r., doprowadziy w Tunezji i Egipcie do obalenia panujcych od dekad autokratw. Obydwa
kraje wkroczyy w kolejny etap transformacji ustrojowej i bez wzgldu na
rozwj wydarze w innych pastwach
przyciga bd uwag caego regionu.

26

R. Newcomb, The young and the restless, http://www.foreignpolicy.com z25 marca 2011r. (dostp:
10 kwietnia 2011 r.).
27
Sultan Qaboos announces key Oman reforms, http://www.kuwaitsamachar.com z 13 marca 2011 r.
(dostp: 14 kwietnia 2011 r.).

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

49

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Tunezja, ze swoim dobrze wyksztaconym, homogenicznym i wzgldnie dobrze prosperujcym spoeczestwem,

rozwizaa wikszo struktur poprzedniego reimu, cznie zkoteri Ben Alego, jego parti rzdzc, ministerstwem
informacji i organami aparatu bezpieczestwa. Obecnie znajduje si na historycznym etapie transformacji, podczas
ktrego siy polityczne dokonuj reorganizacji ireformuj swoje agendy, atake
zawieraj rne sojusze.
W Egipcie, mimo odsunicia rodziny prezydenckiej, rozwizania aparatu
bezpieczestwa ipartii rzdzcej, wiele instytucji zwizanych z poprzednim
reimem nadal funkcjonuje. By moe
jedn zgwnych przeszkd na drodze
transformacji kraju takiego jak Egipt
bdzie kwestia przyszej roli armii.
Egipscy wojskowi znajdowali si wcentrum wadzy przez blisko 60 lat, trudno
zatem bdzie ich od niej odsun. Armia
egipska pozostaje wrogo nastawiona do
liberalizacji gospodarki i wzrostu sektora prywatnego. Dlatego te, podobnie jak w Tunezji, tempo prywatyzacji
i reform ekonomicznych bdzie prawdopodobnie powolne, anacisk pooony
zostanie na reformy demokratyczne28.
Std moliwe s dalsze protesty i pogbienie chaosu wEgipcie.
Na nowe wadze wEgipcie iTunezji
czeka wiele wyzwa. Przede wszystkim
bd musiay przeprowadzi reformy
spoeczne igospodarcze, wyeliminowa
problem analfabetyzmu, a take wczy modych ludzi wstruktury wadzy.

Ksztat nowych demokracji, ktre mog

zaistnie w krajach arabskich, bdzie
w duej mierze zalea od zwyczajw
i warunkw poszczeglnych pastw.
Sprawdzianem ich ywotnoci i wiarygodnoci bdzie natomiast zdolno do
korekty wasnych dziaa, gotowo do
zmian irozwoju29.
Na razie arabsk wiosn przetrway wadze Bahrajnu, Jordanii,
Omanu, Maroka i Arabii Saudyjskiej,
co pokazuje, e monarchie s bardziej
stabilne ni republiki i nadal wydaj si podwadnym bardziej atrakcyjne ni wieckie, autorytarne reimy.
Wikszo arabskich monarchii to
kraje znad Zatoki Perskiej zasobne
w surowce energetyczne, ktre dziki
dochodom z ich eksportu mog przekupi ludzi niezadowolonych zrzdw.
Nie odnosi si to do Krlestwa Jordanii
iMaroka. Zyski ze sprzeday surowcw
nie uratoway te reimu M. Kaddafiego. Monarchie maj ponadto wiksz
legitymizacj spoeczn ni republiki,
ktrych przywdcy doszli do wadzy
w niejasnych lub dwuznacznych okolicznociach. Ponadto, monarchie opieraj swoj legitymizacj na religijnych
lub plemiennych korzeniach. Przywdcy Kuwejtu, Omanu, Kataru, Bahrajnu
i Zjednoczonych Emiratw Arabskich
pochodz ze starych prominentnych
plemion, a ich prawo do sprawowania
wadzy wywodzi si ze statusu rodziny.
Na przykad legitymizacja Saudw ma
gwnie charakter religijny krl posiada tytu Stranika Dwch witych
Meczetw, a krl Jordanii jest strani-

28

L. Anderson, Demystifying (), op. cit.

J. Zogby, Will Arabs be able to form real democracies? http://www.middle-east-online.com z 12
kwietnia 2011 r. (dostp: 12 kwietnia 2011 r.).

29

50

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

Reimy sutaskie, co pokazuj wydarzenia w Jemenie, Libii i Syrii,

nadal walcz o przetrwanie. Prezydent
A.A. Saleh utrzymywa si u wadzy
gwnie dziki pomocy USA udzielanej
na walk z terroryzmem oraz dziki
plemiennym i regionalnym podziaom
wrd jego oponentw. Jeli opozycja si
zjednoczy, aWaszyngton stanie si mniej
chtny do popierania coraz bardziej represyjnego reimu, A.A. Saleh moe zosta kolejnym obalonym sutanem32. Nie
bdzie to jednak koniecznie oznaczao
rozpoczcia procesu demokratyzacji
kraju. Arabia Saudyjska wraz z innymi

krajami Rady Wsppracy Pastw Zatoki wypracowaa plan zmiany wadzy

w Sanie, zgodnie z ktrym ustpienie
prezydenta moe zakoczy si przejciem wadzy przez cz elit, co de facto
bdzie oznacza utrzymanie si reimu
wnieco zmienionej formie. Jeli doda si
do tego stumienie prodemokratycznych
protestw w Bahrajnie, mona pokusi
si ostwierdzenie, e Arabia Saudyjska
hamuje procesy demokratyzacji na Pwyspie Arabskim. Obawia si bowiem
ruchw prodemokratycznych w swoim
ssiedztwie, aprzede wszystkim wzmocnienia pozycji szyitw, co mogoby zainspirowa saudyjsk mniejszo szyick
do wystpie.
Niepewna jest te przyszo reimu
prezydenta B. Assada, cho wydaje si
on na razie mocny i zdeterminowany
do pacyfikacji protestw oraz ustabilizowania sytuacji w kraju. Wynika to
m.in. zpoparcia silnego aparatu bezpieczestwa, ze zrnicowania syryjskiego
spoeczestwa oraz braku silnej, zjednoczonej opozycji z charyzmatycznymi
przywdcami.

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

kiem meczetu Al-Aksa wJerozolimie30.

Dlatego te maj wiksz szans na
utrzymanie wadzy. Nie wynika to zfaktu, e brakuje w ich pastwach apeli o zmiany. Maroko, Jordania, Oman
ikrlestwa Zatoki Perskiej stoj przed
wyzwaniami demograficznymi, edukacyjnymi oraz ekonomicznymi i musz
przeprowadzi reformy, aby im sprosta31. Monarchie maj jednak znaczn przewag: ich struktury polityczne
s elastyczne. Wspczesne monarchie
mog utrzyma znaczn wadz wykonawcz, cedujc wadz ustawodawcz
na wybieralny parlament. W okresie
niepokojw, tumy chtniej protestuj
na rzecz zmian ustawodawczych ni
rezygnacji monarchii (wyjtek stanowi
Bahrajn, gdzie w ostatniej fazie protestw demonstrujcy domagali si ustpienia krla). Daje to wadcom pole do
dziaa w celu uspokojenia spoeczestwa, co pokazay przykady przedstawione powyej.

Gwatowna zmiana w spoeczestwach ju podzielonych wzdu etnicznych lub wyznaniowych linii raczej nie
przyspieszy demokratyzacji, co pokazuje casus Iraku. W pastwach takich
jak Bahrajn, Libia, Syria iJemen moe
doj do pogbienia podziaw, jak ma
to miejsce wanie wIraku oraz Libanie.
Libijska rewolucja stopniowo traci
poparcie samych Libijczykw i Ara-

30

B. Whitaker, God save the Arab kings? http://www.guardian.co.uk z 27 kwietnia 2011 r. (dostp:
27 kwietnia 2011 r.).
31
A. Lyon, ANALYSIS (), op. cit.
32
Ibidem.

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

51

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

bw33, a sytuacja ewoluuje w kierunku

dugotrwaej wojny domowej. Grozi ona
podziaem kraju na region kontrolowany przez opozycj, posiadajcy cz
zasobw ropy i wspierany przez Zachd, oraz region kontrolowany przez
reim ipograjcy si wchaosie. Rozwj sytuacji wLibii moe mie przeoenie na przyszo transformacji wEgipcie i Tunezji, z ktrymi Libia graniczy
i do ktrych uciekaj Libijczycy. Brak
spoecznej i rzdowej jednoci utrudni
przysz transformacj ku demokracji.
Libia musi najpierw przywrci bezpieczestwo, wprowadzi rzdy prawa
i porzdek, ktrych brakowao przez
lata panowania M.Kaddafiego. Konieczna bdzie rwnie odbudowa zaufania
midzy plemionami i prowincjami, rekonstrukcja administracji pastwowej
oraz wzmocnienie spoeczestwa obywatelskiego poprzez partie polityczne,
wolne media i organizacje pozarzdowe34.

Rola fundamentalistw
muzumaskich
Cho masowe protesty w omawianych pastwach nie miay wymiaru ideologicznego: religijnego, antyzachodniego czy antyizraelskiego, aruchy islamistyczne nie odegray wnich gwnej
roli, to wiele wskazuje na to, e to one
bd ich gwnymi beneficjentami. Ju
teraz budzi to niepokj i obawy wiata zachodniego, a szczeglnie Izraela.

Zdaniem Fahmiego Huwajdiego, gwnego eksponenta koncepcji muzumaskiego systemu politycznego, Zachd
wrcz panicznie boi si islamizmu. Nie
prowadzi rwnie pogbionej analizy
sytuacji wwiecie muzumaskim, ktra udowodniaby, e demokratyzacja
Bliskiego Wschodu, do ktrej zachca
i o ktr apeluje, nie jest moliwa bez
uwzgldnienia ruchw islamistycznych
jako siy politycznej35. Warto jednak
zwrci uwag na fakt, e ruch islamistyczny jest wewntrznie zrnicowany i, oprcz ekstremistw, funkcjonuj
w nim przedstawiciele nurtu umiarkowanego.
Ponadto, gwne organizacje fundamentalistyczne, takie jak Bracia
Muzumanie w Egipcie i Jordanii oraz
tunezyjska an-Nahda (arab. odrodzenie) maj silne tendencje pragmatyczne. Kiedy ich przetrwanie tego wymagao, udowodniy wol do kompromisu
ideologicznego i podejmoway trudne
decyzje36. W ostatnich latach zamiast
wzywa do powstania pastwa wyznaniowego Bracia Muzumanie zaczli
apelowa o powstanie obywatelskiego,
demokratycznego pastwa z muzumaskimi odniesieniami, sugerujc tym
samym nowe zobowizanie do oddzielenia meczetu od pastwa (ale nie religii
od polityki)37. Ponadto, cho egipscy ilibijscy Bracia Muzumanie oraz an-Nahda odmawiaj uznania prawa Izraela
do istnienia, wzywaj do wyzwolenia

33

A.A. Ramadan, The Arab revolt(s) (), op. cit.

L. Anderson, Demystifying (), op. cit.
35
F. Huwajdi, Al-Islam wa-d-dimukratijja (Islam i demokracja), Markaz Al.-Ahram li-t-Tardama
wa-n-Naszr, Kair 2002 r., s. 254, cyt. za: J. Zdanowski, Wspczesna muzumaska myl spoecznopolityczna. Nurt Braci Muzumanw, Wydawnictwo Naukowe AKSON, Warszawa 2009 r., s. 233.
36
S. Hamid, The rise of Islamists. How Islamists will change politics, and vice versa, Foreign
Affairs, maj-czerwiec 2011 r.
37
Ibidem.
34

52

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

Wybrane demokratycznie wadze,

jeli nie bd chciay zosta odsunite
od wadzy, bd musiay dziaa zgodnie znastrojami ioczekiwaniami swoich
spoeczestw. Dlatego te ugrupowania
fundamentalistyczne, aby osign sukces, bd musiay speni oczekiwania
modych ludzi, ktrzy przede wszystkim domagaj si rwnej dystrybucji
dbr izwikszenia szans na rynku pracy38. Cho wikszo Egipcjan, Syryjczykw czy Libijczykw (Tunezyjczycy
s w wikszym stopniu zewiecczeni)
jest gboko religijna iprzywizana do
zasad iwartoci islamu, to nie domaga-

li si oni podczas protestw powstania

pastwa muzumaskiego czy wprowadzenia szariatu, ale poszanowania godnoci ipoprawy warunkw ycia.
Nie ma jednak pewnoci, czy obecne
deklaracje fundamentalistw nie maj
charakteru propagandowego, a ich celem nie jest jedynie poprawa wizerunku
w oczach spoecznoci midzynarodowej. Naley rwnie pamita o tym,
e arabska ulica solidaryzuje si z Palestyczykami i jest wrogo nastawiona
do USA i Izraela. Pokazuj to badania
przeprowadzone przez ShibleyaTelhamiego wlipcu 2010 r. wrd obywateli:
Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Jordanii, Libanu, Maroka i Zjednoczonych Emiratw Arabskich (wykresy 2 i3).
Antyizraelska i antyzachodnia retoryka moe okaza si przydatna
dla islamistw w rywalizacji o wadz
zbardziej radykalnymi ugrupowaniami

Wykres 2. Odpowied na pytanie: jaki jest Twj stosunek do Stanw Zjednoczonych?

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

historycznych terytoriw palestyskich

i postrzegaj Hamas jako legalny ruch
oporu, a nie jako organizacje terrorystyczn, to przywdcy egipskich i jordaskich Braci Muzumanw oficjalnie
podkrelili, e zamierzaj respektowa
traktaty pokojowe zawarte przez ich
pastwa zIzraelem.

rdo: opracowanie wasne na podstawie: S. Telhami, 2010 Arab Public Opinion Poll, www.brookings.edu z5 sierpnia
2010 r. (dostp: 20 kwietnia 2011 r.).
38
L. Anderson, Demystifying (), op. cit.; C. Murphy, An upside of Arab revolts: Islamists talk
democracy, http://www.csmonitor.com z4 marca 2011 r. (dostp: 10 kwietnia 2011 r.).

II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

53

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Wykres 3. Odpowied na prob owymienienie dwch pastw, ktre stanowi dla Ciebie
najwiksze zagroenie

rdo: opracowanie wasne na podstawie: S. Telhami, 2010 Arab Public Opinion Poll, http://www.brookings.edu
z5 sierpnia 2010 r. (dostp: 10 kwietnia 2011 r.).

muzumaskimi np. salafitami. Jednak

po ewentualnym wejciu w struktury
wadzy, fundamentalici bd mieli inne
problemy do rozwizania iinne priorytety.
Z powyszych wzgldw moliwe
jest przyjcie przez nowe, demokratycznie wybrane wadze modelu tureckiego.
Rzdzca wAnkarze imajca korzenie
islamistyczne Partia Sprawiedliwoci
i Rozwoju (tur. Adalet ve Kalknma
Partii, AKP), odbudowuje swoje relacje
z krajami arabskimi, kosztem stosunkw zIzraelem, ijest niezalena od Waszyngtonu. Turecka AKP stopniowo odsuwaa armi od polityki, co byo zpodziwem przyjmowane przez arabskich
reformatorw. Turecki model utrzymywania wojska zdala od polityki, prowadzenie niezalenej polityki zagranicznej iakceptacja idei, e islam odgrywa

rol wpolityce, ale wzasadniczo wieckim systemie, wydaj si atrakcyjne dla

wielu arabskich spoeczestw39. Ponadto, modsze pokolenie arabskich islamistw jest bardziej otwarte i chtne do
wsppracy ze wieckimi partnerami
ni starsi czonkowie Braci Muzumanw40.
Wydaje si jednak, e bardziej ni
rzdzi samodzielnie, fundamentalici
bd chtni do stania si partnerami
w koalicji lub rzdzie jednoci narodowej. By moe zobawy przed odpowiedzialnoci bd bardziej zainteresowani uzyskaniem stanowisk wministerstwach zdrowia i sprawiedliwoci ni
na przykad w ministerstwach obrony
czy spraw zagranicznych41. Dodatkowo,
ugrupowania islamistyczne s wyjtkowo wyczulone na opini midzynarodow, maj bowiem w pamici na przy-

39

A. Lyon, ANALYSIS (), op. cit.

C. Murphy, An upside (), op. cit.
41
S. Hamid, The rise (), op. cit.
40

54

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18

Wnioski
Trudno przewidzie ostateczne wyniki ikonsekwencje rewolt, rebelii oraz
fali masowych protestw przetaczajcych si przez wiat arabski. To, czy
efekt domina dotknie kolejne pastwa, bdzie zaleao od rozwoju wydarze wTunezji iEgipcie, ktrych udane
rewolucje zainspiroway spoeczestwa
arabskie do wystpie przeciwko wadzom. Istotne znaczenie bdzie miaa
take przyszo rewolty w Libii oraz
kryzysu wJemenie iSyrii.
Ewentualnym zagroeniem dla przyszoci demokracji istabilizacji sytuacji
w wiecie arabskim mog by ekstremici muzumascy, ktrzy wykorzystuj kryzysy i chaos w omawianych
pastwach do rekrutacji nowych zwolennikw oraz prb zdobycia wpyww
i wadzy. Fiasko reform spoecznych
i gospodarczych moe take zachci
modych ludzi do zwrcenia si ku radykalnym nurtom islamu, atym samym
przysporzy poparcia dihadystom. Na
razie ci ostatni ponieli strat wpostaci
wyeliminowania symbolicznego lidera
Osamy bin Ladena. Jeli jednak Al-Kaida bdzie prbowaa doczy si do
rewolt i manipulowa nimi, moe mie
to powane, negatywne konsekwencje
dla rozwoju sytuacji w Afryce Pnocnej ina Bliskim Wschodzie, szczeglnie
wJemenie. Prezydent A.A. Saleh moe

wykorzysta mier O. bin Ladena jako

argument do utrzymania wadzy koniecznej do efektywnej walki z obecn
w Jemenie Al-Kaid Pwyspu Arabskiego. Ponadto, niespenienie przez
nowe wadze oczekiwa (zwaszcza
ekonomicznych) moe prowadzi do
wzrostu niezadowolenia spoecznego.
To za rwnie moe zosta wykorzystane przez ekstremistw.
Arabska wiosna, dziki ktrej Arabowie odzyskuj swoj godno, obalaj dyktatorw i tworz wolne i demokratyczne rzdy, moe jednak osabi,
a nawet wyeliminowa, ekstremistyczn ideologi Al-Kaidy, ktra zyskiwaa
sympati uciskanych i represjonowanych spoecznoci. Jeli tak si stanie,
to mier O. bin Ladena wraz z sukcesem arabskiej wiosny moe sta si
pocztkiem koca Al-Kaidy42.
Dla przyszoci arabskiego przebudzenia istotna bdzie rwnie postawa i pomoc spoecznoci midzynarodowej. Dotychczasowa polityka
Unii Europejskiej wobec pastw Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu, np.
wramach Unii dla regionu Morza rdziemnego poniosa fiasko i konieczne
bdzie dokonanie jej rewizji i zmiany.
Spoeczno midzynarodowa bdzie
rwnie musiaa wypracowa now polityk wobec nowych wadz wposzczeglnych krajach arabskich. Wpisywa
si w to bdzie ewentualne uznanie
roli islamistw w nowych arabskich
wadzach. Dziki zainicjowaniu regularnego, konkretnego dialogu z ugrupowaniami fundamentalistycznymi na
rzecz wsppracy we wsplnych obsza-

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

kad zwycistwo Hamasu w wyborach

w 2006 r., ktrego nie uzna Zachd.
Bd zatem staray si nie doprowadzi
do wstrzymania pomocy zagranicznej
dla modych arabskich demokracji.

42

R. Kahwaji, T. Karasik, The security implications of Bin Ladens death, http://www.inegma.com

(dostp: maj 2011 r.).
II 2011 / 18

BEZPIECZESTWO NARODOWE

55

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

rach idyskusji okluczowych kwestiach

polityki regionalnej, Zachd moe odkry wicej zbienych interesw, ni
si spodziewa. Przykady kooperacji
USA zislamistyczn opozycyjn marokask Parti Sprawiedliwoci i Roz-

43

56

woju (ktra zrezygnowaa zostrej krytyki Waszyngtonu)43 pokazuj, e taki

dialog jest moliwy. Moe on okaza
si konstruktywny i przyczyni si do
pozytywnej zmiany percepcji Zachodu
wwiecie arabskim.

S. Hamid, The rise (), op. cit.

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II 2011 / 18