1095.

1333 - WYPRAWY KRZYOWE

--------- wyprawy krzyowe ---------W 1095 r. na synodzie w Piacenzie papie Urban II podpisa
porozumienie z wysannikami cesarza bizantyskiego Aleksego
Komnena. Papie ogosi pierwsz krucjat, zachcajc ksiy i
rycerstwo do udania si do Grobu Paskiego i odebrania go
niewiernym. Pniej, papie na soborze w Clermont we Francji,
wezwa zachodnie chrzecijastwo do odbicia ziemi witej od
muzumanw. Zachca do zdobycia witego Grobu Pana
Jezusa w Jerozolimie z rk niewierzcych Mahometan.
Obiecywa
za
to
zupeny
odpust.
Rozpocz si wielki ruch po caym chrzecijastwie, ktry
trwa blisko 200 lat, wcigajc w mier miliony ludzi, ktrzy pod
sztandarami Krzya walczyli broni cielesn, mylc, e z
Saracenami walcz dla Pana. Poczono to z zapowiedzi
odpuszczenia grzechw wezwanie. Te idee znalazy ywy
oddwik wrd feudalnego rycerstwa.
--------- pierwsza wyprawa krzyowa ---------W 1096 r. ruszya wyprawa chopska (tzw. "ludowa krucjata") w
celu uwolnienia ziemi witej i grobu witego spod
muzumanw. Na jej czele szed kaznodzieja zwany Piotrem
Pustelnikiem.
Pierwsze druyny krzyowcw zebray si w pnocnej
Francji, lecz pocztkowo napaci na ydw zdarzay si
sporadycznie. Musimy jednak pamita, e Koci RzymskoKatolicki odpuszcza krzyowcom wszystkie grzechy, zarwno
stare, jak i przysze. W takich warunkach, pewien mnich rzuci
haso: "ydzi ukrzyowali naszego Zbawiciela, nieche si wic
nawrc do niego lub umr." Wwczas krzyowcy w francuskim
miecie Rouen zagnali ydw do kocioa i zmusili do chrztu.
Energiczna interwencja francuskich ksit i kleru powstrzymay
dalsze
incydenty
we
Francji.
Pochd okoo 40 tysicy krzyowcw z pnocnej Francji
wkroczy do Niemiec. Jako pierwszy, oddzia pod wodz
Eilhelma Cieli przeszed przez gminy nad Mozel i Renem,
przeladujc ydw. Wielu zostao przemoc zmuszonych do

przyjcia chrztu. Wielu zgino mczesko. Do pogromu doszo

w Wormacji, gdzie krzyowcy zburzyli domy ydowskie,
zrabowali ich mienie i spalili znalezione wite ksigi. Wielu
tamtejszych ydw wybierao samobjcz mier, ni
mczesk. Nieliczni przyjli chrzest. W samej Wormacji zgino
800
ydw.
Do Moguncji wkroczy oddzia krzyowcw pod wodz
hrabiego Emeryka z Leiningen. W pogromie zgino okoo 1300
ydw, a znaczna cz miasta spona. Tylko nieliczni ydzi
przyjli
chrzest.
Do Kolonii wkroczy oddzia krzyowcw pod wodz
Wilhelma Cieli. Zburzyli ydowskie domy, lecz tamtejsi ydzi
zdoali uciec przed pogromem. W nastpnych dniach krzyowcy
wyapali wikszo ydw w okolicy, mordujc wszystkich.
Nastpnie doszo do pogromw ydw w Czechach.
Drog do Ziemi witej znaczyy liczne akty gwatw,
okrelane pniej w tradycji ydowskiej mianem pierwszego
holocaustu.
Krzyowcw nauczano, by by "wit wojn" rozpoczyna od
wasnego kraju i zniszczenia "wrogw Boga", czyli ydw. Mord
ydw traktowano jako czyn miy Bogu, gwarantujcy
odpuszczenie kar za grzechy. Tylko w cigu pierwszych trzech
miesicy (maj-lipiec 1096 r.) pogromw w niemieckich miastach
nad Renem zabito 12 tysicy ydw. Ogem szacuje si, e
zgadzono trzeci cz ludnoci ydowskiej Niemiec i pnocnej
Francji. Nieliczni ocaleni przyjli pozornie chrzecijastwo.
Wyprawa bya jednak le zorganizowana i pozbawiona
zaopatrzenia, dotara do Konstantynopola, a nastpnie zostaa
rozbita przez Turkw.
W 1096 r. do Polski przybya pierwsza fala ydw. Polska ich
przyja i daa warunki do osiedlenia si. Ta pierwsza fala
ydw, ktra napyna do Polski, uciekaa przed pierwsz
wypraw krzyow.
W 1096 r. wyruszya take druga fala pierwszej krucjaty na
Wschd. Okoo 40-50 tysicy francuskiego i woskiego rycerstwa
podao pod wodz wybitnych ksit. Z pocztkiem 1097 r.
siy krzyowcw przeprawiy si przez Bosfor i wkroczyy do
Azji Mniejszej. Po rozbiciu si tureckich, zdobyli Edess, koloni
armesk na pograniczu Syrii i Mezopotamii. Hrabi Edessy

zosta Baldwin, brat ksicia Lotaryngii. W 1098 r. krzyowcy

opanowali stolic Wschodu Antiochi, ktrej ksiciem zosta
Boemund z Tarentu.
W 1097 r. cesarz Henryk IV pozwoli ocalaym ydom
niemieckim, ktrzy zostali zmuszeni do chrztu, aby teraz
powrcili
do
wiary
swoich
ojcw.
Papie Klemens III (1080-1100) zgani cesarza Henryka IV
piszc do niego: "Syszelimy, e ochrzczonym ydom pozwolono
odpa od Kocioa. Rzecz to niesychana i grzeszna, wzywamy przeto
Ciebie i wszystkich naszych braci, abycie nie dopucili pohabienia
sakramentw
Kocioa
przez
ydw."
W 1098 r. ksi Czech, Wratysaw odebra ydom czeskim
cay majtek i dopiero wtedy pozwoli, aby uciekli do Polski i
Wgier.
W 1099 r. krzyowcy, bdcy w sile okoo 15 tysicy ludzi, zdobyli Jerozolim.
Miasto zostao cakowicie spldrowane, a ludno muzumaska i ydowska
wymordowana (ydw spalono ywcem w synagodze - 15 lipca 1099 r.).
Zwycizcy ustanowili chrzecijaskie Krlestwo Jerozolimskie, ktre obejmowao
dawn Fenicj, Syri i Palestyn. Byo to klasyczne pastwo feudalne z systemem
lennym. Pierwszym jego wadc zosta Gotfryd de Bouillon. Do obrony caego
Krlestwa
Jerozolimskiego
mia
on
zaledwie
3
tysice
ludzi.
W nastpnych latach we wschodniej czci basenu Morza rdziemnego powstay
kolejne ksistwa aciskie.
W 1100 r. z Europy wyruszya na Wschd druga fala rycerstwa
krzyowego. Siy liczce okoo 40-50 tys. ludzi wyszy z Francji,
Woch i Niemiec. Podczas cikich walk w Azji Mniejszej zgino
ponad trzy czwarte krzyowcw. Ocalae resztki wzmocniy siy
obronne Krlestwa Jerozolimskiego.
W 1100 r. wadc Krlestwa Jerozolimskiego zosta jako krl, hrabia Edessy,
Baldwin I (1100-1118).
W 1103 r. cesarz Henryk IV przeraony skutkami pogromw
ydw niemieckich w Moguncji i Wormacji, kaza ksitom i
mieszczanom zoy przysig, e w przyszoci zabezpiecz
ydom spokojne istnienie i nie pozwol ich przeladowa.

W obliczu tych wszystkich cierpie i przeladowa, niemieccy

ydzi przyjli katolicki obyczaj odwiedzania grobw swoich
zmarych, ktrych nazywali witymi (Kedoszim) mczennikami.
Odprawiano przy tym modlitwy za zmarymi. Od tych
tragicznych wydarze pierwszej wyprawy krzyowej, niemiecki
judaizm
obumar
i
przybra
pospn
posta.
Zbawienn przeciwwag dla smutku stanowiy studia
talmudyczne. W uczelniach panowaa radosna praca mylowa.
Szkoy stay si caym wiatem dla nieszczsnych niedobitkw.
Izaak Alfassi (zmar w 1103 r.) i Raszi (zmar w 1105 r.)
pozostawili po sobie liczny zastp adeptw, ktrzy
rozpowszechnili po wiecie gbok nauk Talmudu.
W XII wieku pojawiy si dwa nowe, mniejsze rejony
ydowskiego osadnictwa - poudniowe Wochy i Jawan w
cesarstwie bizantyjskim, oraz drugie miejsce na wschd od rzeki
aby, w krainie Sowian.
W owym czasie Andaluzj w muzumaskiej Hiszpanii
opanowali Almorawidzi. Sytuacja ydw pod ich panowaniem
nie ulega wikszej zmianie. ydzi cieszyli si spokojn
egzystencj.
W latach 1106-1143 w hiszpaskiej Andaluzji panowa
almorawidzki kalif Alego. ydzi cieszyli si duymi swobodami.
Niektrzy z nich sprawowali obowizki poborcw pogwnego
od ludnoci ydowskiej i chrzecijaskiej. Wybitni ydzi
zajmowali wane urzdy na dworze. Przybocznym medykiem
kalifa Alego by yd, Abu-Ajub Salomon Ibn-Almuallem, ktry
otrzyma tytu ksicia i wezyra. Tytu wezyra otrzyma rwnie
inny ydowski medyk, Abulhassan Abraham Ben-Meir IbnKamnial. Najznakomitsi wczeni poeci wysawiali szlachetno
jego uczu, jego hojno i zainteresowanie losem wspbraci
ydw.
Wysokie stanowisko na dworze jednego z ksit
muzumaskich w Hiszpanii zajmowa ydowski astronom
Abraham Ben-Chija Albardeloni (1065-1136). By on ministrem
policji (Zachib as-Szorta) i nosi tytu ksicy.
Za czasw krlw Ludwika VI (1108-1137) i Ludwika VII (11371180) ydzi we Francji cieszyli si duymi swobodami.
Dostpowali zaszczytw i aski na dworze. W tak sprzyjajcych

warunkach bogacili si, posiadali domy, grunta i winnice. Poowa

wczesnego
Parya
naleaa
do
ydw.
Francuskie gminy ydowskie miay na czele wasnego
burmistrza (prevota), ktremu przysugiwao prawo obrony
interesw czonkw swojej gminy. ydowskiego burmistrza
wybieraa gmina, a zatwierdza krl lub baron, do ktrego
naleao dane miasto. W owym czasie wspaniale rozwijaa si
uczelnia talmudyczna w Troyes (Francja). Studenci operali si
gwnie na komentarzach Raszego, podanych w postaci prostych
dodatkw (Tosafot). Wanie dlatego uczelnia w Troyes zostaa
nazwana tosafistyczn. Uzupenia ona luki pozostawione przez
Raszego, oraz sprostowaa i rozszerzya podane przeze
objanienia. Gwn cech kierunku tosafistycznego stanowi jego
zupena niezaleno od powag i usiowanie ogarnicia
przedmiotu wasnym rozumem. Grono pierwszych tosafistw
tworzyli: Meir Ben-Samuel, Jehuda Ben-Natan, Jakub Ben Meir
oraz Izaak Ben-Aszer Halevi. Opracowali oni Tosafot (suplementy)
tak
do
Picioksigu,
jak
do
Talmudu.
W okresie 1100-1160 rozwinli swoj dziaalno Jzef Karo i
Samuel Ben-Meir, ktrzy obrali drog odmienn od tosafistw.
Uprawiali oni egzegez, opart na cisych prawidach
gramatyki.
W 1113 r. w Kijowie (Ru Kijowska) po mierci ksicia
wiatopeka II wybuchy spoeczne niepokoje, ktre wadca
skierowa przeciwko ydom. W owym czasie, ydzi w Kijowie
w peni kontrowali handel sol, przez co stali si niepopularni.
Ju w tak wczesnych czasach pojawi si powtarzajcy potem
schemat konfliktu.
W 1114 r. w Norwich w Anglii oskarono ydw o zamczenie
na mier chrzecijaskiego dziecka na wzr mki Chrystusowej.
Jest to pierwszy zanotowany przypadek "krwawego oszczerstwa".
W 1119 r. powsta w Jerozolimie francuski zakon rycerski templariuszy dla obrony
pielgrzymw w Palestynie i walki z niewiernymi. Templariusze byli zakonnikami
przestrzegajcymi cisej reguy, czcej w przedziwny sposb ideay ycia
mniszego i rycerskiego. Razem z zakonem joannitw fortyfikowali oni granice
Krlestwa Jerozolimskiego i prowadzili nieustanne walki z muzumanami.

Pierwsza poowa XII wieku wydaa wrd ydostwa mnstwo

mw wybitnych, poetw, filozofw, bystrych talmudystw,
ktrych dziea nosz niemal pitno perfekcji. Wybitni rabini,
przewanie uczniowie Alfassiego, objawiali obok studiw
talmudycznych niema skonno do poezji i nauki.
Najznakomitszym w tej dobie rabinem by Jzef Ibn-Migasz
(1077-1141). Zajmowa on zaszczytne stanowisko zwierzchnika
gminy
w
Lucenie
(Hiszpania).
W owym czasie Hiszpania zostaa rozdarta na wrogie sobie
stronnictwa i znajdowaa si w stanie zamieszania. W Andaluzji
hiszpascy Arabowie sprzeciwili si zwyciskim Berberom
almorawickim i rozpoczli z nimi wojn. W okolicach Grenady
chrzecijanie uknuli spisek przeciwko mahometaskim panom i
wezwali na pomoc chrzecijaskiego krla Aragonii, Alfonsa.
Krlestwa Aragonii i Kastylii skciy si z sob. Hrabstwo
Portugalii starao si uwolni spod zwierzchnictwa Leonu.
Przymierza zawierano i amano. Obuda i zdrada byy
powszechnym zjawiskiem, a kocielni dostojnicy przechodzili z
obozu
do
obozu.
W tych cikich warunkach, w Hiszpanii rozkwitay studia
talmudyczne. Jednoczenie nastpi zastj w egzegezie Pisma
witego i uprawie gramatyki hebrajskiej. Natomiast wspaniale
rozwijaa si poezja. Jzyk hebrajski nabra takiej gitkoci i
plastycznoci, e maym nakadem talentu mona byo pisa
wiersze i manipulowa rymami. Moda ukadania listw do
przyjaci, ktr hiszpascy ydzi przejli od Arabw, uczynia
rymotwrstwo rzecz codziennej potrzeby. Na wzmiank
zasuguj nastpujcy poeci: Salomon Ben-Sakbel, ktry stworzy
nowy
rodzaj
poezji
hebrajskiej,
igraszki
miosne.
Najpodniejszym poet tego okresu by Mojesz Abu-Harun
(1070-1139). Mojesz Ibn-Ezra wzbudzi zdumienie swoj
biegoci w jzyku hebrajskim. By nadzwyczaj podny i pisa
wielk rozmaito form poezji, ktrymi wzbogaci hebrajsk
poezj. Uoy piosennik pt. "Sznur pere" z 1200 wierszami.
Oprcz tego napisa 300 utworw okolicznociowych i okoo 200
modlitw, ktre w wielu gminach weszy w skad liturgii.
Gwiazd tego okresu i jego gwnym wyrazicielem by AbulHassan Jehuda Ben-Samuel Halevi ze Starej Kastylii w Hiszpanii.
Swoj poezj przewysza wszystkich wczesnych poetw, a
jako myliciel tworzy nowe idee. Po mistrzowsku opanowa
jzyk hebrajski oraz formy poezji nowohebrajskiej. Utrzymywa
si z praktyki medycznej w Toledo. Zgbia nauki przyrodnicze.
Halevi wystpi w obronie judaizmu. Naucza, e o waciwoci

ydowskiej wiary stanowi nie powinnoci moralne i nie

wymagania rozumu, lecz prawdziwym rdzeniem judaizmu s
obowizki religijne. W prawach religijnych judaizmu odbija si
mdro ich Twrcy. Halevi piknymi sowami wyjania
znaczenie judaizmu, a jego uczynki i sowa stopiy si w zupen
harmoni.
Po dugim pobycie na uczelni w Toledo (Hiszpania), w 1141 r.
Halevi popyn do Egiptu, a nastpnie do ziemi ojcw Izraela.
W latach 1120-1138 Saraceni podburzyli cay wiat muzumaski do
zaatakowania i obalenia chrzecijaskiego krlestwa w Jerozolimie.
Muzumanie pobili siy krzyowcw pod Antiochi.
Wadca Krlestwa Jerozolimskiego, Baldwin II, zwrci si do papiea Kaliksta II i
doy weneckiego z apelem o pomoc w utrzymaniu chrzecijaskiego panowania nad
Ziemi wit. W odpowiedzi silna flota wenecka rozbia muzumask flot egipsk
pod Askelonem i nastpnie pomoga w zdobywaniu Tyru.
W latach 1136-1160 w Kalifacie Bagdadzkim panowa kalif Mohammed
Almuktafi. Udzieli on ydowi Salomonowi tytuu egzylarchy i ustanowi
go ksiciem nad wszystkimi ydami kalifatu. Kady yd od Persji po
Indie by zobowizany do pacenia pogwnego na rzecz egzylarchy.
W stolicy kalifatu, w Bagdadzie, yo wwczas 1000 rodzin
ydowskich. W XII wieku, podrnik Beniamin z Tudeli, w Bagdadzie
naliczy 40 tys. ydw, 4 synagogi i akademi rabiniczn. W Mosulu yo
okoo
7000
rodzin
ydowskich.
Na wschd od Tabaristanu, na paskowyu pod Niszaburem, y
niezaleny i wojowniczy szczep ydowski. Trudnili si oni hodowl
byda,
a
jednoczenie
byli
wspaniaymi
wojownikami.
Dalej na wschd istniay gminy w Chiwie (8000 rodzin) i Samarkandzie
(50
tys.
ydw).
W owym czasie, na wyspie Cejlon yo 23 tys. ydw. Krl tej wyspy
mia szesnastu wezyrw, w tym czterech ydowskich. Aden, port
stanowicy klucz Morza Arabskiego i Oceanu Indyjskiego, posiada
liczn gmin ydowsk, ktra wybudowaa sobie warowni i zajmowaa
si handlem pomidzy Egiptem, Persj i Indiami. Obszar dziaalnoci
kupcw ydowskich rozciga si od Hiszpanii i Maroka po Indie i Chiny,
a skupiska ydw pojawiay si gwnie wzdu szlakw handlowych.
W Arabii odrodziy si dawne gminy ydowskie. Powstay liczne
gminy w Jemenie. W pnocnej Arabii ydzi tworzyli specyficzne
szczepy, trudnice si hodowl byda, rol i handlem. Jedna taka grupa

mieszkaa w Tajmie i miaa wasnego ksicia Chanana. Druga grupa

zamieszkiwaa okolic Talmasu pod wodz ksicia Salomona. Trzecie
grupa usadowia si w Chajbarze, w liczbie 50 tys. osb. Due skupiska
ydw powstay rwnie w arabskich miastach Wasit (10 tys.), Kufa (7
tys.)
i
Basra
(2
tys.).
Gminy ydowskie w Egipcie posiaday wasnego, uznanego przez
kalifa zwierzchnika, ktry peni funkcje duchowe i sdziowskie, i
tytuowa si nagidem. Przysugiwao mu prawo mianowania rabinw i
karania winowajcw. W Kairze yo 2 tys. rodzin (okoo 7 tys. osb),
natomiast w Aleksandrii yo 3 tys. rodzin.
W 1144 r. muzumanie zajli hrabstwo Edessy, co odbio si szerokim
echem w caej Europie. Krl jerozolimski ponownie zwrci si do
papiea z prob o pomoc.
Gdy upada Edessa, rozpoczto gosi potrzeb drugiej krucjaty.
W Niemczech i we Francji znowu podburzano przeciwko ydom
krwioerczy fanatyzm ludu.
W 1146 r. papie Eugeniusz III (1145-1153) wyda bull,
zwalniajc wszystkich uczestnikw witej wojny od pacenia
procentu wierzycielom ydowskim. W rzeczywistoci byo to
zamaskowane odpuszczenie wszystkich dugw ydowskich.
We Francji, na mocy papieskiej bulli i krlewskiego
uprawomocnienia, ograbiono ydowskich bogaczy. Jednake do
wybuchu krwawych przeladowa nie dopuci krl, rozsdni
ministrowie
i
pobony
opat
Bernard.
W Niemczech, mieszczastwo miast nad Renem, zostao
podburzone przez fanatycznego mnicha Rudolfa. Gosi on, e
krucjata powinna rozpocz si od ydw. Ju w sierpniu
rozpoczy
si
krwawe
przeladowania.
Wypadki te zmusiy niemieckich ydw do szukania opieki.
Zapacili znaczne sumy ksitom za udzielenie schronienia w
zamkach i twierdzach. Kardyna-biskup Arnold odda ydom
zamek Wolkenburg pod Koenigswinterem i pozwoli im si
broni w razie potrzeby. Wolkenburg sta si schronieniem dla
wielu ydowskich gmin z terenu Niemiec. Poza murami twierdz
na ydw czekay przymusowe chrzty, grabiee i mczeska
mier.
Cesarz Konrad (1137-1152) udzieli ydom schronienia w
Norymberdze i kilku innych warowniach. Od tego momentu

ydzi niemieccy uwaali cesarza za swego patrona i on sam

uwaajc si za takiego, zada od nich opacania ekwiwalentu.
Dziki temu ydzi w Cesarstwie Rzymskim narodu
niemieckiego stali si staymi klientami skarbu (Kammerknechte)
pastwa. Pocztkowo oznaczao to ich nietykalno jako sug
cesarskich. Jednake z czasem zepchnito ich na same dno
spoeczestwa i przywizano jak niewolnikw do ziemi. Do
koca XVIII wieku ydzi niemieccy odgrywali ju rol parjasw.
W 1146 r. fanatyczny kalif Abdulmumen znis na pnocy Afryki
tolerancj dla ydw i chrzecijan. Wszyscy ydzi stanli przed
dramatycznym wyborem: przyjcie Islamu albo emigracja, w
przeciwnym razie mier. Wyznaczono ydom termin, do ktrego
musieli sprzeda swoje grunty i posiadoci, a nastpnie wyemigrowa.
Bardzo wielu ydw wywdrowao wwczas do chrzecijaskiej czci
Hiszpanii, Woch i do innych krajw. Jednake wikszo pozostaa i
pozornie przyja Islam. W caym pastwie Almohadw (od gr Atlasu
po granic Egiptu) zburzono kocioy i synagogi.
W lutym 1147 r. znaleziono pod Wircburgiem (Niemcy) ciao
zabitego chopca chrzecijaskiego. Krzyowcy oskaryli o
zbrodni ydw. W pogromie zgino ponad 20 osb, w tym
rabin Izaak Ben-Eljakim.
W 1147 r. do Polski przybya druga fala ydw. Uciekali oni
przed przeladowaniami drugiej wyprawy krzyowej w Europie
Zachodniej.
W owym czasie ludno ydowska w Europie miaa charakter
odrbnego stanu spoecznego. Uwaano ich za sugi skarbu (servi
camerae), co wpyno na wyodrbnienie si zwyczaju
bezporedniego podlegania ydw monarsze. Formua ta
znalaza wyraz w przywileju Fryderyka I Barbarossy dla
ludnoci ydowskiej z 1157 r. i staa si norm obowizujc w
Niemczech, a take poza ich granicami.
--------- druga wyprawa krzyowa ---------Pod koniec 1147 r. z Francji i Niemiec wyruszya przeciwko
muzumanom druga wyprawa krzyowa prowadzona przez

krla francuskiego Ludwika VII i cesarza Niemiec Konrada III.

Maruderzy bezkarnie rzucili si na ydw. Doszo do krwawych
pogromw w Carentonie, Clairvaux, Ramer i Sully we Francji.
Podczas przemarszu krzyowcw przez Czechy, w pogromach
zgino
150
ydw.
Po cikich walkach w Azji Mniejszej, do Palestyny dotary
tylko niedobitki rycerstwa. W 1148 r. krzyowcy bezskutecznie
prbowali zdoby Damaszek, skd Turcy zagraali Jerozolimie.
Druga krucjata zakoczya si cakowitym niepowodzeniem. W
wyniku niepowodzenia tej wyprawy przygas w Europie na
duszy czas ruch krucjatowy.
W 1149 r. fanatyczny kalif Abdulmumem podporzdkowa
sobie ca muzumask Hiszpani. Wwczas ydzi hiszpascy
stanli przed wyborem pomidzy przyjciem Islamu lub
emigracj, w przeciwnym razie czekaa na nich mier.
Wikszo wyemigrowaa do chrzecijaskiej czci Hiszpanii, a
pozostali pozornie przyjli Islam. Na poudniu Hiszpanii
zburzono synagogi i zamknito wspaniae uczelnie w Sewilli i
Lucenie.
Chrzecijaska Kastylia w Hiszpanii (krl Alfons VII
Raimundez 1126-1157) udzielia uciekajcym ydom schronienia.
W owym czasie ulubiecem krla by Jehuda Ibn-Ezra, ktry
swoje bogactwo i wielkie wpywy na dworze obrci na
pomaganie ydowskim rodakom. Jehuda by marszakiem
nadwornym w Toledo, znajdowaa si tam rwnie najliczniejsza
gmina
ydowska.
Od tej pory chrzecijaska Hiszpania (Kastylia i Aragonia)
stay si ogniskiem umysowoci ydowskiej. Abraham Ibn-Daud
(1110-1180) zaj si medycyn i hiszpask histori. Napisa
filozoficzne dzieo "Wzniosa wiara". W historycznym
opracowaniu "Seria tradycji" (1161 r.) przedstawi kolejnych
przedstawicieli doby talmudycznej, gaoskiej i rabinicznej.
Abraham Ben-Meir Ibn-Ezra z Toledo (1088-1167) posugiwa
si rnymi formami poezji. Zaj on pierwsze miejsce jako
gruntowny i peen taktu objaniacz Pisma witego, ktre
traktowa na podstawie analizy gramatycznej. Napisa
komentarz do Picioksigu. Rabin Ibn-Ezra po dugim pobycie w
Toledo, uda si w podr przez pnocn Afryk, Egipt,
Palestyn, Babiloni, Wochy, Francj do Brytanii. We wszystkich
tych
miejscach
naucza
i
wykada
Zakon.
W tym czasie we Francji dziaa rabin Jakub Ben Meir, znany

jako Rabbenu Tam z Rameru. Doszed on do takiej biegoci w

wykadni Talmudu, e zami wszystkich wczesnych. czc
jasno myli z bystrym rozumem, zosta gwnym zaoycielem
uczelni tosafistw w Ramer (Francja). Cieszy si on powszechnym
uznaniem
i
szacunkiem.
Przy uczelni w Ramer pojawi si po raz pierwszy w dziejach
potalmudycznych synod rabinw, ktry zebra si przy rabinie
Tam aby rozstrzygn rne wane kwestie religijno-prawne. Od
tego momentu, podobne synody rabinw zbieray si podczas
miejskich jarmarkw. Uchway synodw dotyczyy kwestii
religijnych,
moralnych
i
gminnych.
Okoo 1150 r. zebra si wielki synod 150 francuskich rabinw z
Troyes, Auxerre, Reims, Parya, Sens, Drome, Lyonu,
Carpentras, Normandii, Akwitanii, Andegawii, Piktawii i
Lotaryngii. Na czele synodu stan rabin Jakub Ben Meir z
akademii w Ramer. Ze wzgldu na niebezpieczestwo
przeladowa uchwalono, aby aden yd nie nabywa
krucyfiksw, osprzetw kocielnych i tym podobnych rzeczy.
Nikomu nie wolno byo ubiega si u wadz pastwowych
urzdu przeoonego gminy, ktry mia by wybierany
wikszoci gosw czonkw gminy. aden yd nie powinien
pozywa wspwyznawc przed sdy krajowe. Uchwalono take
wiele innych wanych decyzji, ktrych przestrzeganie nakazane
byo pod grob kltwy.
W latach 1154-1172 odbya si wielka podr Benjamina z
Tudeli (Hiszpania). Ten wielki ydowski podrnik i historyk
odwiedzi kraje nad Morzem rdziemnym, Bliski Wschd,
Indie, Cejlon oraz Chiny. Pozostawi liczne opisy ydowskich
spoecznoci.
W latach 1159-1181 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Aleksander III. Sprzyja on ydom we Woszech. Jego
podskarbim by Jechiel Ben-Abraham. W owym czasie we
Woszech szanowano ydw i nie obciano ich adnymi
specjalnymi podatkami.
W chrzecijaskim Krlestwie Jerozolimskim yo okoo 1000 ydowskich rodzin.
W Aszkelonie yo 300 ydw. W 1160 r. synny podrnik Benjamin z Tudela (yd
z Hiszpanii) w czasie pobytu w Jerozolimie doliczy si zaledwie dwunastu ydw.

Inne rda podaj okoo 300 ydowskich mieszkacw Jerozolimy, ktrzy trudnili
si przewanie farbiarstwem.
W 1160 r. Dawid Alroy ogosi si w Persji Mesjaszem. Jego zwolennicy
szykowali si do powrotu do Jerozolimy. Ten faszywy Mesjasz zosta
zabity podczas bitwy przez onierzy gubernatora.
W latach 1162-1196 w Krlestwie Aragonii (Hiszpania) panowa
krl Alfons. Pod jego rzdami ydzi mogli spokojnie si
rozwija. Zajmowali si pisarstwem i filozofi. Za ognisko
ydostwa w pnocnej Hiszpanii uchodzia wwczas Barcelona, o
ktrej mwiono "gmina ksit i magnatw". Na czele tej gminy
stan Szeszet Benvieniste, medyk i filozof biegy w Talmudzie.
Suy on krlowi aragoskiemu w dyplomacji. Swoim wielkim
bogactwem i wpywami na dworze wspiera ydowskich poetw
i filozofw. Najbliszym mu powag by Samuel Ibn-Chasdaj
Halevi (1165-1216), poeta i tumacz dzie filozoficznych.
W 1163 r. Benjamin z Tudela opisa spoeczno ydowsk Bagdadu,
liczc 40 tys. osb, z 28 synagogami oraz 10 akademiami talmudycznymi.
Papieskie wezwania o podjcie nowej wyprawy krzyowej,
ponawiane w latach 1157, 1165, 1169, 1173, 1181 i 1184, nie
spotkay si ze szczeglnie ywym przyjciem, chocia w
dalszym cigu wyruszay na Wschd nowe, niewielkie wyprawy,
przynoszce wzmocnienie Krlestwu Jerozolimskiemu.
W owym czasie ydzi hiszpascy wiedli jeszcze prym w
owiecie. ydzi mieszkali we wszystkich piciu krlestwach
chrzecijaskich w Hiszpanii - Kastylii, Leon, Aragonia,
Portugalia i Nawarra. W stolicy Kastylii, w Toledo, yo 12
tysicy ydw, w tym bardzo wielu monych i wyksztaconych.
Posiadali
oni
kilka
wspaniaych
synagog.
W poudniowej Hiszpanii (muzumaskiej) prawie wcale nie
byo ydw, a co co tam pozostali, przyjli Islam. Dawne
siedziby uczelni byy zniszczone: Kordowa, Sewilla, Grenada i
Lucena.
W latach 1166-1214 w Krlestwie Kastylii (Hiszpania) panowa
krl Alfons VIII Szlachetny. Powoywa on uzdolnionych ydw

na urzdy pastwowe. Za ksicia zosta uznany Jzef BenSalomon Ibn-Szoszan. Wielkimi zaszczytami na dworze cieszy
si Abraham Ibn-Alfachar, wadajcy znakomicie poezj. Gmina
w Toeldo szczycia si wspaniaym dziejopisarzem i filozofem
Abrahamem Ibn-Daudem.
Na poudniu Francji, w Prowansji i Langwedocji kwity liczne
gminy ydowskie. Midzy gminami panowaa solidarno. Ich
powszechna zamono pyna z rolnictwa i handlu pomidzy
Hiszpani, Wochami, Angli, Egiptem i Wschodem. Gwn
gmin bya Narbona, liczca okoo 300 ydw. Rektorem
wybitnej uczelni w Narbona by rabin Abraham Ben-Izaak
( zmary w 1178 r.), wybitny talmudysta. W Narbonie dziaa
rwnie rabin Jzef Ben-Izaak Kimchi, ktry napisa komentarz do
Pisma
witego
i
uprawia
poezj
liturgiczn.
W mniej korzystnym pooeniu bya gmina w Beziers. Tamtejsi
ydzi musieli rokrocznie opaca okup ksidzu, w wysokoci
4.000 funtw srebra. W zamian, ksidz nie podburza w
Wielkanoc
posplstwa
przeciwko
ydom.
W pobliskim miecie handlowym Montpellier (stolica
poudniowej Francji) istniaa bogata gmina ydowska, synna ze
swojej akademii medycznej i panujcej wolnoci nauczania. Obok
Montpellier znajduje si miasto Lunel, w ktrym bya gmina
liczca 300 ydw (najwiksza po Narbonie spoeczno
ydowska w Prowansji). Uczelnia talmudtyczna w Lunel
wspzawodniczya z uczelni w Narbonie. Na czele gminy sta
rabin Meszullam Ben-Jakub (zmar w 1170 r.), uczony talmudysta i
wielki bogacz. W Lunel przewaa kierunek naukowy. Jonatan
Ben-Dwid Kohen by wielkim autorytetem talmudycznym i jako
pierwszy rozpocz walk aby nauka moga prawnie istnie w
porodku judaizmu. Jehuda Ben-Saul Ibn-Tibbon (1120-1190)
zajmowa si praktyk medyczn w Lunel, a rwnoczenie
tumaczy z jzyka arabskiego na hebrajski "Obowizki serca"
Bachji, "Nauk moraln" i "Sznury pere" Ibn-Gabirola, "Kozari"
Haleviego
i
inne
dziea.
W pobliskiej gminie w Posquieres yo wwczas 40 ydw. W
tej maej gminie narodzi si jeden z najznakomitszych
talmudystw, rabin Abraham Ben-Dawid (1125-1198). By on
bardzo dobrze wyksztacony, a bdc bogatym czowiekiem
zaoy wasn uczelni talmudyczn. W Bourg de St. Gilles
mieszkao 100 ydw.

W 1171 r. we francuskim miecie Blois faszywie oskarono

ydw o ukrzyowanie w wito Paschy chrzecijaskiego
chopca, ktrego pniej wrzucono do rzeki Loiry. Wszystkich
ydw osadzono w wizieniu i zmuszano do przyjcia chrztu.
Opornych zaprowadzono do drewnianej wiey i spalono
ywcem
(34
mczyzn
i
17
kobiet).
W owych czasach ydzi w Europie musieli walczy z licznymi
niedorzecznymi
przesdami
rozpowszechnianymi
przez
agresywne kazania ksiy i zakonnikw. Generalnie rzecz biorc
polityka chrzecijaska zakadaa izolacj i podporzdkowanie
ydw.
W 1174 r. krlem jerozolimskim zosta Baldwin IV (1174-1185). By on chory na
trd. Wadz regenta - w imieniu modego trzynastoletniego krla do czasu
uzyskania przez niego penoletnoci - sprawowa przez trzy lata jego kuzyn.
Wwczas w Krlestwie Jerozolimskim rozpoczy si walki stronnictw o przejcie
wadzy nad Krlestwem.
W latach 1179-1180 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Innocenty III. Owiadczy on, e "Papie zajmuje miejsce
prawdziwego Boga", a prawo kanoniczne komentujc sowa
papiea stwierdzio: papie - "nasz Pan Bg". Papie Innocenty III
wykaza du gorliwo w goszeniu nowej wyprawy krzyowej.
W owym czasie katolicki kaznodzieja Fulkon podburza
francuski lud przeciwko ydom. Gosi on, e dunik
chrzecijaski ruszajc na wit wojn, pozbywa si zobowiza
wzgldem wierzycieli ydowskich.
W 1179 r. na synodzie lateraskim papie Aleksander III okaza
swoj przychylno dla ydw, nie zezwalajc na uchwalenie
przez kler przeladowczych ustaw. Synod podkreli, e nie
naley zmusza ydw do chrztu i wymierza im kary bez
sdowego
orzeczenia
winy.
Na poudniu Woch, w Neapolu i na wyspie Sycylii, pod
panowaniem Normandw, ydzi cieszyli si wolnoci i mogli
by sdzeni wedug wasnego prawa.
W Cesarstwie Bizantyskim przez cay czas le traktowano
ydw, pozbawiajc ich wszelkich praw obywatelskich. Na
terytorium greckim istaniy gminy w Tescalii, Macedonii i Tracji,

a do najwikszego rozkwitu doszy gminy w Tebach (2000

rodzin) i Konstantynopolu (2000 rodzin i 500 karaitw). ydzi
tebascy byli najlepszymi w Grecji producentami jedwabiu i
purpury.
Najwybitniejszym ydowskim uczonym epoki redniowiecza by rabin
Mosze ben-Majmon - Rambam (Majmonides) (1135-1204). Od 1165 roku
przebywa na dworze sutana w Fostacie (Egipt), gdzie by lekarzem i
duchowym przywdc miejscowej spoecznoci ydowskiej. W 1168 r.
wyda komentarz do Miszny w jzyku arabskim "Owietlenie" (arab.
"Sird"). Majmonides doszed do podania trzynastu artykuw wiary
judaizmu. Jakkolwiek te artykuy wiary opieraj si na badaniach, to
jednak, zdaniem Mojmonidesa, ten tylko mg uchodzi za prawdziwego
Izraelit, kto je wszystkie uzna za prawdziwe. Ktoby zaprzeczy jednemu
z nich, przestawa ju nalee do judaizmu. W 1180 r. ukoczy nowy
kodeks religijny prawa, zwany "Powtrzona Tora" (hebr. "Miszna Tora").
Celem tego wielkiego dziea byo uproszczenie nauki caego judaizmu biblijnego i talmudycznego. Tym kodeksem prawa, Majmonides oddziaywa
na cay wiat ydowski, pobudzajc ydw do dziaania i wewntrznej
przemiany. W przecigu 10 lat dzieo to rozprowadzono po licznych
krajach. Nie tylko je czytano, lecz podniesiono do znaczenia podstawowej
ksigi religijnej. Mojmonidesa okrzyknito "sztandarem rabinw" i
"owiecicielem oczu Izraela". Uznano go za najwyszy autorytet
spoecznoci ydowskiej. W 1190 r. Majmonides ukoczy traktat
filozoficzno-religijny "Przewodnik dla bdzcych" (hebr. "More Newuchim").
Dzieo to stanowi punkt kulminacyjny geniuszu Majmonidesa.
Pogldy Majmonidesa wywoay sprzeciw ze strony ortodoksyjnych
rabinw i spr cigncy si ponad sto lat pomidzy zwolennikami a
przeciwnikami jego pogldw.
W 1180 r. podburzony tum zabi w Toledo (Kastylia w
Hiszpanii) ydowsk kochank krla Alfonsa VIII. Podczas
rozruchw zgin wwczas Abraham Ibn-Daud.
W latach 1180-1223 we Francji panowa krl Filip II August.
August dy do zjednoczenia pod sw wadz ziem francuskich,
a do tego byy potrzebne pienidze i wojsko. Z tego powodu
August zmieni swoje nastawienie wzgldem ydw.
W 1180 r. krl Francji August nakaza aresztowa wszystkich
ydw w swoim pastwie i wtrzi ich do wizienia. Dopiero po
zoeniu okupu w wysokoci 1.500 marek srebra zwrcono im

wolno. Nastpnie krl August uniewani wszystkie

chrzecijaskie dugi zacignite u ydw, nakazujc jednak
dunikom wpacenie pitej czci nalenoci do skarbca
krlewskiego.
W 1181 r. krl Francji August nakaza edyktem wszystkim
ydom opuci terytorium Francji. Pozwolono im sprzeda
ruchomoci, natomiast grunty, budynki i winnice przeszy na
wasno krla. Opuszczone synagogi przemieniono w kocioa.
Zamknito
akademi
w
Paryu.
Na szczcie wasnoci krla francuskiego byy niewielkie
terytoria rozrzucone po caej Francji, a wasalowi nie suchali woli
krla. ydzi opucili prowincj krlewsk i przenieli si do
innych francuskich prowincji.
W 1181 r. ksi Antiochii, Renald, samowolnie zerwa zawieszenie
broni z muzumaskim sutanem Saladynem. W 1182 r. Renald wysa
swoj flot drog ldow do Zatoki Akabe, skd rozpocza ona dziaania
wojenne na Morzu Czerwonym. Midzy innymi napadnito na samo
serce Islamu, na Mekk. Wywoao to natychmiastow reakcj wiata
muzumaskiego, ktry zjednoczy si pod wodz sutana Saladyna.
W 1185 r. krlem jerozolimskim zosta Gwidon. Sutan Saladyn zada od niego
wypacenia odszkodowania i zwrotu upw zagrabionych przez Renalda. Wobec
jego odmowy, muzumanie rozpoczli wojn, w ktrej krzyowcy ponieli
druzgocc
klsk
(1187
r.)
tracc
prawie
15
tys.
ludzi.
W 1187 r. Turcy na czele z sutanem Saladynem zajli Tyberiad, Akko, Jaff i
wkroczyli do Jerozolimy. Saladyn (1171-1193) utworzy wielkie pastwo tureckie z
orodkiem w Egipcie, obejmujce cz Syrii i Mezopotamii. Dy do zlikwidowania
Krlestwa
Jerozolimskiego.
Przychylny Saladyn zezwoli ydom na zamieszkanie w Jerozolimie.
W 1188 r. krl Francji August wszcz nowe przeladowania
ydw. Z powodu bahego zajcia w Bray (Szampania)
postawiono tamtejszym ydom alternatyw pomidzy mierci a
chrztem. Blisko 100 ydw spalono ywcem na stosie.
W latach 1189-1199 w Anglii panowa krl Ryszard Lwie Serce.
Podczas jego koronacji (1189 r.) nie wpuszczono na
uroczysto delegacji ydw londyskich. Tum odczyta to jako
zgod krlewsk na zorganizowanie pogromu w Londynie.

Podczas zamieszek zburzono synagogi i spalono ydowsk cz

miasta. Wielu ydw zgino mierci mczesk, a tylko jeden
przyj chrzest.
--------- trzecia wyprawa krzyowa ---------W 1189 r. wyruszya z Europy na Wschd trzecia wyprawa
krzyowa. Bya to najliczniejsza z wszystkich zachodnich armii,
jaka wyruszya przeciwko muzumanom. Na czele krzyowcw
podali cesarz niemiecki Fryderyk I Barbarossa, krl francuski
Filip II August i krl angielski Ryszard Lwie Serce. Wojska
niemieckie utkny w Azji Mniejszej, a po utoniciu cesarza w
jednej z rzek syryjskich, wrciy do Europy.
Gdy krl Anglii, Ryszard Lwie Serce, wyruszy na wypraw
krzyow, w caej Anglii wybuchy pogromy ydw. Do
mordw doszo w Lynn i Norwich. W Yorku oblono zamek
dwch ydowskich ksit, Joceusa i Benedykta. Obleni ydzi
wybrali mier samobjcz ni mczesk. Zgino wwczas 500
ydw. Z gminy York nikt nie ocala. W St. Edmunt zabito 57
ydw. Do pogromw dochodzio we wszystkich angielskich
miastach.
Siy angielskie i francuskie w 1191 r. zdobyy twierdz Akko. Krlem
odbudowywanego Krlestwa Jerozolimskiego ponownie zosta Gwidon. W toku
dalszych dziaa krzyowcy zajli Jaff i Askelon, ktry zosta cakowicie
zniszczony. Najistotniejszym sukcesem byo zawarcie korzystnego pokoju w 1192 r.
z sutanem Saladynem, dajcym swobodny dostp chrzecijanom do miejsc witych
w Jerozolimie, Betlejem i Nazarecie.
W 1190 r. w Syrii powstao niemieckie bractwo szpitalne, przeksztacone w
1198 r. w zakon rycerski Najwitszej Marii Panny (Krzyacy).
Okoo 1193 r. hiszpascy ydzi wsparli finansowo wypraw
krla Kastylii przeciwko muzumanom, jednake bitwa pod
Alarcos (1195 r.) skoczya si klsk. Kastylia zostaa
spustoszona przez muzumaskie oddziay. W obronie stolicy
Kastylii, miasta Toledo, aktywnie uczestniczyli ydzi.

W 1197 r. krzyowcy zdobyli Sydon i Bejrut.

W latach 1198-1216 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Innocenty III. By on inicjatorem tyranii Kocioa nad
ksitami i ludami.
W 1198 r. wielu francuskich baronw wykorzystao
chrzecijask nagonk na ydw i doszcztnie ich zupili,
zmuszajc do opuszczenia swoich prowincji. Majtek ydowski
przechodzi
na
wasno
pana
kraju.
Niespodziewanie schronienie dla ydw zaoferowa na swoich
ziemiach krl Francji, Filip August.
W latach 1199-1216 w Anglii panowa krl Jan bez Ziemi. By to
nieudolny i lekkomylny wadca, ktry swoim brutalnym
postpowaniem zmobilizowa przeciw sobie baronw, rycerstwo
i mieszczastwo. Prowadzc wewntrzne walki, krl
potrzebowa duo rodkw finansowych i nie gardzi adnym
rodkiem, byle tylko wycisn z ydw angielskich jak najwicej
zota. Baronowie nienawidzili krla, natomiast w ydach
widzieli rdo jego bogactwa. Dodatkowo kardyna Stefan
Langton, arcybiskup Canterbury, przeszczepi do Anglii
przeladowczego ducha Kocioa.
W 1199 r. w caej chrzecijaskiej Europie na porzdku
dziennym byy pogromy ydw, przymusowe chrzty, grabiee i
zabjstwa.
W 1199 r. przeraeni ydzi zwrcili si do papiea
Innocentego III z prob, by powstrzyma gwaty na ludnoci
ydowskiej.
W 1199 r. papie Innocenty III owiadczy, e nie wolno
zmusza ydw do chrztu, ograbia ich bez wyroku sdowego,
rani lub zabija, zakca spokoju w czasie wit ydowskich i
bezczeci cmentarzy. Do tego stopnia zwyrodnia Koci
Rzymsko-Katolicki, e a trzeba byo wydawa takie ustawy w
obronie praw ydw.
--------- czwarta wyprawa krzyowa ----------

W 1202 r. wyruszya z Wenecji na Wschd czwarta wyprawa

krzyowa. Potna flotylla krzyowcw liczya 200 okrtw, w
tym 60 galer. Dziki przebiegoci Wenecjan, krucjata skierowaa
si przeciwko Konstantynopolowi, ktry zosta zdobyty w 1204r.
dajc pocztek rzdw aciennikw w tym regionie. Krzyowcy
nazwali swoje cesarstwo Romani.
Po 1204 r., gdy zmar Majmonides, spoeczno ydowska w
Europie i Azji rozpada si na dwa zwalczajce si stronnictwa:
majmonisw i antymajmonisw. Ci ostatni otwarcie potpili nauki
Majmonidesa i zawierajce je pisma. Dla ortodoksw
talmudycznych nauki Majmonidesa byy prawdziw herezj.
Obserwowali oni z trwog rozwj nowej filozofii i obawiali si
zagady
judaizmu.
W czasie tych wielkich sporw, w onie judaizmu pojawia si
nowa nauka religijno-filozoficzna, ktra podawaa si za mdro
odwieczn i ydowsk, lecz w rzeczywistoci tak nie bya. Ta
nowa tajemna nauka zwaa si Kaba (tradycj). Jej pierwszy
pocztek zaistnia w XIII wieku. Jednym z jej twrcw by
hiszpaski rabin Izaak lepy (pisa w latach 1190-1210). Za nowy
artyku wiary ydowskiej przyj wdrwk dusz. Kabalistyka jest
zasadniczo poczeniem gnostycyzmu z ascetyzmem i zawiera w
sobie liczne pierwiastki magiczne. Systematyk nauk Kabay zajli
si uczniowie Izaaka lepego: Azriel i Ezra z Gerony. Powstaa
pierwsza ksiga mistyczna "Blask" ("Bahir"). Hiszpascy kabalici
twierdzili, e pochodzi ona z czasw staroytnych.
W ten sposb rozam wewntrzny w porodku ydw
pogbi si jeszcze bardziej. Istniay teraz trzy zwalczajce si
stronnictwa:
kabalistw,
prawowiernych
talmudystw
i
zwolennikw filozofii (majmonici).
W 1205 r. papie Innocenty III zarzuci judofilstwo krlowi
francuskiemu Filipowi Augustowi. Papie zgani krla Francji za
to, e zanadto pofolgowa ydom. Francuscy ydzi omielali si
pokazywa publicznie na uliach w Wielkanoc, a gmina w Sens
wybudowaa now synagog. Papie powtrzy przy tej okazji
oszczerstwo, jakoby ydzi dopuszczali si na chrzecijanach
skrytobjstw.
W 1205 r. papie Innocenty III wystosowa podobne list do
krla Kastylii, Alfonsa Szlachetnego. Zagrozi przy tym

dumnemu krlowi hiszpaskiemu cenzur kocieln, gdyby nadal

trwa w popieraniu ydw.
W 1207 r. papie Innocenty III nakaza, aby w chrzecijaskiej
Europie ydzi pacili Kocioowi dziesicin z gruntw nabytych
od chrzecijan. Papie zagrozi rwnie kltw wszystkim
chrzecijanom, ktrzyby utrzymywali jakiekolwiek stosunki z
ydami.
W owym czasie grupa pobonych i moralnych chrzecijan
przeciwstawia si wszechwadzy papieskiej. Zostali oni nazwani
Albigensami. Dziaali gwnie na poudniu Francji. Uzyskali oni
polityczne wsparcie hrabiego Raymunda VI z Tuluzy. By on
przychylnie nastawiony do ydw i powoywa ich na urzdy
pastwowe.
W latach 1208-1229 trwaa wyprawa krzyowa przeciw
Albigensom. Hrabia Raymund zosta zmuszony do zaparcia si
swojej wiary i usunicia wszystkich ydowskich urzdnikw w
swoim kraju. Rwnoczenie armia krzyowcw uderzya na
poudnie Francji, mordujc Albigensw i ydw na rwni.
Podczas szturmu miasta Beziers (1209 r.) zabito 20 tys. ludzi, w
tym 200 ydw. Rok wyprawy krzyowej przeciw Albigensom
nazwali
ydzi
"rokiem
aoby".
W 1209 r. Koci Rzymsko-Katolicki narzuci swoj wol caej
Francji. Synod paryski zakaza czytania wszelkich dzie
filozoficznych. W ten sposb zgaso ostatnie wiato nauki w
chrzecijaskiej
Europie.
Konsylium synodu w Awinionie uchwalio, aby wszyscy
francuscy baronowie zoyli przysig, e nie bd powierzali w
swoich prowincjach ydom adnych urzdw oraz zabroni im
utrzymywania suby chrzecijaskiej.
W 1211 r. ponad 300 rabinw z Francji i Anglii ucieko przed powszechn
nienawici i wywdrowao do Palestyny. Pobudowali synagogi i szkoy, oraz
przeszczepili na Wschd subteln metod tosafistw.
W 1211 r. w wielkim zagroeni muzumaskim znalaza si
chrzecijaska Kastylia (pnocna Hiszpania). Krl kastylski

Alfons Szlachetny zwrci si do papiea Innocentego III z

prob o ogoszenie powszechnej krucjaty przeciwko
muzumanom
w
Hiszpanii.
W 1212 r. do chrzecijaskiej pnocnej Hiszpanii przybyli
pierwsi krzyowcy. Doszo do pogromu ydw w Toledo.
W 1212 r. z Francji i Niemiec wyruszya na Wschd wyprawa
krzyowa dzieci. Nieuczciwi kaznodzieje nauczali, e tylko dzieci
czystego serca mog odzyska panowanie chrzecijastwa nad
Ziemi wit. Dzieci zostay przewiezione do Egiptu i
sprzedane w niewol.
W latach 1212-1250 w witym Cesarstwie Rzymskim narodu
niemieckiego panowa cesarz i krl sycylijski Fryderyk II
Hohensztauf. W swojej sycylijskiej stolicy, Palermo, zamkn
ydw w wydzielonej dzielnicy oddzielonej murem od
pozostaej czci miasta.
W 1215 r. konsylium synodu lateraskiego IV nakazao
chrzecijaskim ksitom w Europie rozcignicie nad ydami
cisej kontroli. Ochrzczonym ydom zakazano praktykowania
obrzdw ydowskich. ydzi zostali zmuszeni do pacenia
Kocioowi dziesiciny ze swych domw i gruntw. Kada
rodzina musiaa dodatkowo paci 6 denarw rocznie na
Wielkanoc. Szczytem pohabienia by jednak punkt 4 uchway,
nakazujcy ydom, by "od dwunastego roku ycia mczyni na
kapeluszach, a kobiety na welonach nosiy odznaki wpadajce w oko".
Bya to tak zwana "ta ata haby". "ydowska ata" bya duym
tym koem, ktre mczyni musieli nosi na wierzchu
ubrania. Kobiety natomiast musiay nosi woalk w bkitne
pasy. W ten sposb, wszyscy widzieli, e ydzi znajduj si poza
spoeczestwem i poza powszechnym porzdkiem prawnym.
ydowskie dzielnice lub ulice byy ze wzgldw
bezpieczestwa zamykane na noc. Ten zwyczaj by
praktykowany zwaszcza w Niemczech i we Woszech. W Polsce
tylko we Lwowie i na krakowskim Kazimierzu.
W latach 1216-1272 w Anglii panowa krl Henryk III. Zosta on
przekupiony zotem, aby powstrzyma przeladowania ydw
w swoim pastwie. Pozwoli ydom osiedla si w Anglii i

powstrzymywa kler przed podburzaniem ludu. Mianowa take

nadrabina, w ktrego rce zoy zwierzchnictwo nad wszystkimi
angielskimi gminami. W rzeczywistoci jednak, jego zadaniem
byo zbieranie od ydw daniny dla krla. Wci podnoszone
kontrybucje wycigny ostatnie pienidze od angielskich
ydw. W przecigu siedmiu lat musieli dostarczy do skarbca
442.000 funtw sterlingw. Jeden tylko yd Aron z Yorku musia
w tym okresie zoy krlowi 30 tys. marek srebra, a oprcz tego
krlowej 200 marek zota.
--------- pita wyprawa krzyowa ---------W 1217 r. wyruszya na Wschd wyprawa krzyowa rycerstwa
niemieckiego i wgierskiego, pod wodz krla Wgier Andrzeja II. Po
przybyciu do Akko, krzyowcy prowadzili bezskuteczne walki w
Palestynie. W 1218 r. skierowali si do Egiptu i zajli twierdz Damiett.
Po doznanych niepowodzeniach w 1221 r. wycofali si.
W 1221 r. fanatyczni chrzecijascy pielgrzymi zaatakowali
ydowsk dzielnic w niemieckim miecie Erfurt, zabijajc 26
ydw i palc dwie synagogi.
Okoo 1222 r. krl wgierski Andrzej II musia na polecenie
legata papieskiego zoy przysig, e nie pozwoli ydom
piastowa urzdw, zawiera mieszanych maestw i zmusi ich
do noszenia "aty haby".
W latach 1226-1270 we Francji panowa krl Ludwik IX wity.
Tak nienawidzi ydw, e nie mg na nich nawet patrze.
W 1226 r. biskup wrocawski Wawrzyniec (poudniowa dzielnica
Polski), zarzdzajc dla ydw jadcych z Moraw na Kujawy z
towarami podobne prawa i obowizki celne jak dla innych
kupcw, ustali jednak dla ydw jadcych bez towarw
obowizek pacenia pogwnego, dajc pocztek tzw. "leizoboll".
By to jeden z pierwszych przejaww antysemityzmu
duchowiestwa na ziemiach polskich.

W latach 1227-1241 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by

papie Grzegorz IX, zagoay wrg ydw. Zakaza on
chrzecijanom posiadania Pisma witego pod grob
najsurowszych kar.
W pierwszej poowie XIII wieku w argumentacji
usprawiedliwiajcej pogromy ydw w chrzecijaskiej Europie
pojawiao si coraz czciej oskarenie o mord rytualny. Mwiono,
e ydzi morduj na wito Paschy dzieci chrzecijaskie, aby z
tak otrzymanej krwi sporzdzi chleb przany. Dla osb
znajcych zasady judaizmu, te zarzuty s absurdem.
--------- szsta wyprawa krzyowa ---------W latach 1228-1229 trwaa szsta wyprawa krzyowa pod dowdztwem
ekskomunikowanego cesarza Fryderyka II. W 1229 r. sutan Egiptu
zgodzi si odda krzyowcom Jerozolim, Betlejem i Nazaret.
W 1229 r. sobr w Tuluzie wyda pierwszy zakaz posiadania i
czytania Starego i Nowego Testamentu przez laikat. "Dekret wydany
w Tuluzie ustanowi trybuna inkwizycyjny wymierzony
przeciwko wszystkim tym, ktrzy czyta bd Bibli w jzyku
posplstwa. By to edykt ognia, rozlewu krwi i zniszczenia. W
rozdziaach 3 do 6 nakazywa cakowite zniszczenie domw,
miejsc schronienia, a nawet podziemnych kryjwek ludzi, co do
ktrych panowao przekonanie, e posiadali Pismo wite. Ci za,
ktrzy ich ukrywali bd surowo ukarani".
W 1232 r. trjka francuskich rabinw (Jon Ben-Abraham
Gerundi, Meir Abulafja i Dawid Ben-Saul) rzucia kltw na
wszystkich tych ydw, ktrzy czytaj pisma Majmonidesa,
szczeglnie rozdziay filozoficzne. W wykadni Pisma trzymali
si zasad Raszego. W odpowiedzi, zwolennicy nauk
Majmonidesa z francuskich gmin w Prowansji (Lunel, Beziers i
Narbona) oboyli kltw antymajmonisw. Wezwali oni
wszystkich ydw, by si przyczyli do obrocw czci
wielkiego
Majmonidesa.
Niezgoda i podziay szybko ogarny gminy ydowskie w
Prowansji, Katalonii, Aragonii i Kastylii. Jedna strona obstawaa,

e sowa Pisma witego i Talmud naley przyjmowa z

bezwzgldn wiar, bez docieka i filozofii. Druga strona
podkrelaa, e rozum ma gos w sprawach religii.
W obronie nauk Majmonidesa wystpi rabin Dawid Kimchi,
wybitny badacz jzyka hebrajskiego i komentator Pisma witego.
Dla Kimchi judaizm by kultem idei. Rozpatrujc rozumem nauki
Talmudu nie mia w nich adnych tajemnic. Za nauk
Majmonidesa uwaa, e przypisywanie jakiej potgi zym
duchom
byo
tylko
przesdem.
Przeciwko niemu wystpi rabin Mojesz ben Nachman, znany
te pod akronimem Ramban (1194-1270), niezaleny badacz z
krgw talmudyczno-rabinicznych. By nie tylko rabinem Gerony,
ale duchowym przywdc caej spoecznoci ydowskiej w
Hiszpanii. Dla Nachmaniego judaizm by religi uczucia i nauk
tajemn uwaa za wite witych judaizmu, do ktrego myl
wiecka nie ma dostpu. W swym wiatopogldzie przyznawa
wan rol demonom.
W 1233 r. papie Grzegorz IX pragnc ostatecznie wytpi
pozostaoci Albigensw w Prowansji (poudniowa Francja)
ustanowi na tym terenie sta inkwizycj. Sdom inkwizycyjnym
przewodniczyli Dominikanie pod wodz generaa zakonu
Raymunda de Peniaforte, ktry wszelkimi siami stara si
nawrci
ydw.
Zarzdzono rewizje w ydowskich domach w Montpellier i
znaleziono pisma talmudyczne oraz ksiki Majmonidesa, z
ktrych na acin przetumaczono cz "Przewodnika".
Dominikanie nakazali publiczne spalenie ydowskich ksiek.
W 1235 r. w Coucy (poudniowa Francja) odby si zjazd rabinw
gmin poudniowej Francji i Hiszpanii, pod przywdztwem
rabina Nachmana. By on zaniepokojony rozbiciem jednoci
judaizmu i wzywa do przywrcenia pokoju pomidzy ydami.
Za pomoc kaza i usilnych upomnie wzmocni osabion wiar
ydowsk. Dc do pojednania pomidzy skconymi
stronnictwami publicznie uzna Majmonidesa, stawiajc go na
rwni z gaonami. Jednake skcone stronnictwa nie zwrciy
uwagi na propozycje Nachmana.
W 1235 r. w Badenii (Niemcy) znaleziono zwoki chrzecijanina.
O skrytobjstwo oskarono ydw. Podczas pogromu

wymordowano wszystkich ydw w miastach Luda i

Bischofsheim. Omiu uczonych poddano torturom i stracono.
W 1235 r. przeraeni niemieccy ydzi z Badenii zwrcili si do
papiea
Grzegorza
IX
z
prob
o
ochron.
W 1235 r. papie Grzegorz IX owiadczy, e nie wolno
zmusza ydw do chrztu, ograbia ich bez wyroku sdowego,
rani lub zabija, zakca spokoju w czasie wit ydowskich i
bezczeci cmentarzy. Byo to powtrzenie bulli papiea
Innocentego III z 1199 r., jednake bya ona powszechnie
ignorowana przez chrzecijastwo. Oskarono nawet papiea, e
da si przekupi ydom. W ten sposb duch nietolerancji
nauczany latami w szkoach i goszony przez Dominikanw z
ambon, wszed w krew i zacz wydawa plugawy owoc
przeladowa, grabiey i mordw.
W latach 1235-1270 na Wgrzech panowa krl Bela IV.
Korzysta on z usug dzierawcw ydowskich. Bez ich pomocy
bogactwo krajowe leaoby odogiem, dlatego ydzi dzierawili
upy solne, mennice i podatki.
W 1235 r. cesarz Fryderyk II zarzdzi dochodzenie w celu
ustalenia prawdziwoci zarzutw o mord rytualny, stawianych
przeciwko ydom. Dochodzenie wykazao nieprawdziwo tych
zarzutw.
W 1236 r. cesarz Fryderyk II ogosi ydw "sugami naszego
skarbu". Tym samym ydzi znaleli si pod specjaln ochron
cesarskiego prawodawstwa, ktre pomimo wszystko stawiao ich
na marginesie spoeczestwa.
W 1236 r. wyruszajce do Palestyny posiki krzyowcw
dokonay rzezi w francuskich gminach ydowskich w
Andegawii, Piktawii, Bordeaux, Angouleme i w innych miastach.
Zgino ponad 3 tys. ydw, a okoo 500 zostao zmuszonych do
chrztu.
W 1236 r. przeraeni francuszy ydzi zwrcili si do papiea
Grzegorza
IX
z
prob
o
powstrzymanie
rzezi.
W 1236 r. papie Grzegorz IX wystosowa pismo do ksit
Kocioa i krla francuskiego Ludwika IX, w ktrym ubolewa
nad zadanymi gwatami i owiadczy, e Koci nie pragnie
ydw wytpi, ani zmusi do chrztu.

W 1237 r. pojawia si pierwsza historyczna wzmianka o

ydowskiej gminie na terenach Polski (w Pocku studnia
ydowska
stanowi
granic
kilku
ulic).
Od XIII wieku mia miejsce nieustanny odpyw ydw z
Niemiec gwnie do Polski. Niektrzy spord nich przesiedlali
si rwnie do Hiszpanii i Woch. Generalnie jednak zaznaczy
si ruch na wschd, do Polski, oraz na poudnie, do Woch. Ci
przybysze byli zwani mianem Aszkenazym (Aszkenazejczycy, od
hebr. nazwy Niemiec - Aszkenaz). Narzucali oni miejscowej
ludnoci ydowskiej wasny jzyk i kultur religijn.

W poowie XIII wieku Mongoowie i Tatarzy pustoszyli

wschodni Europ - tereny Rusi i Polski. W Niemczech
oskarono ydw, e potajemnie wspieraj tych nieprzyjaci
chrzecijastwa.
W 1239 r. doszo do pogromw i wypdze ydw z Bretanii
(prowincja w pnocnej Francji).
W 1239 r. ydowski odstpca Mikoaj Donin uda si do papiea
Grzegorza IX i oskary Talmud o bdy religijne i
niedorzecznoci. Sformuowa on ogem 35 punktw
oskarenia.
W 1239 r. papie Grzegorz IX nakaza ksitom Kocioa we
Francji, Anglii, Kastylii, Aragonii i Portugalii wtargn w
pierwsz niedziel adwentu do synagog i skonfiskowa wszystkie
ksigi Talmudu. Zostay one nastepnie przekazane w rce sdw
inkwizycyjnych Dominikanw i Franciszkanw, aby zbada i osdzi
tre ydowskich ksig.
W 1239 r. kolejna wyprawa krzyowcw przybya do Krlestwa Jerozolimskiego.
Krzyowcy zawarli wwczas sojusz z Syri przeciwko Egiptowi, i wykorzystujc
spory pomidzy muzumanami przejli kontrol nad okolic Sydonu, Tyberiad,
Safedem i ca Galile. W ten sposb starania dyplomatyczne pozwoliy na
odzyskanie znacznej czci terytoriw, utraconych przez chrzecijan po klsce w
1187
r.

W 1240 r. krzyowcy w dalszym cigu wykorzystujc wewntrzne spory

muzumanw, zawarli porozumienie z Egiptem i przejli kontrol nad Gr Tabor.
W 1240 r. francuski krl Ludwik IX wity (1226-1270) zarzdzi
dysput religijno-filozoficzn nad Talmudem. Naprzeciw biskupom i
Mikoaja Donina stanli czterej rabini (Jechiel z Parya, Mojesz z
Coucy, Jahuda Ben-Dawid z Melunu i Samuel Ben-Salomon z
Chateau-Thierry). W rezultacie dysputy zwrcono francuskim
ydom cz skonfiskowanych ksig.
Rok 1241 by punktem zwrotnym w dziejach osadnictwa w
Polsce. Napady tatarskie spustoszyy miasta i wsie polskie od
wschodu a po lsk. Po wycofaniu si hord tatarskich trzeba
byo zagospodarowa kraj. Powstaa, wic koniunktura dla
kolonizatorw niemieckich i przybyszw ydowskich.
Kolonizatorzy niemieccy uzyskali specjalne prawa lokacyjne
zwane prawem brandenburskim, redzkim lub chemskim,
wzorem tych, ktre reguloway ich warunki osiedlania si
poprzednio na terenie Niemiec.
W 1242 r. pod wpywem Dominikanw, francuski krl Ludwik
IX ponownie nakaza konfiskat ksig Talmudu i innych
podobnych ydowskich ksig. W Paryu publicznie spalono
dwadziecia cztery wozy pene ksig. Byo to pierwsze
caopalenie Talmudu.
W 1243 r. w Anglii dokonano konfiskaty synagog, przemieniajc
je w kocioy.
W latach 1243-1254 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Innocenty IV. Zdj on z ydw zarzut dzieciobjstwa w
czasie
wita
Wielkanocy.
W 1244 r. papie Innocenty IV zwrci si do francuskiego
krla Ludwika IX, by nakaza energiczniej poszukiwa
zabronionych ksiek. Zakazem objte byy Pismo wite oraz
rne ksigi ydowskie. Obok Biblii i Talmud czsto pon na
stosie.

W 1244 r. Egipcjanie porozumieli si z Turkami, i wsplnie najechali na Krlestwo

Jerozolimskie. Krzyowcy ostatecznie utracili Jerozolim.
Na terenie Austrii panowa wwczas arcyksi Fryderyk I.
Zrozumia on warto dobrze wyksztaconych ydw i
powierzy im urzdy pastwowe, w szczeglnoci te zwizane z
finansami pastwa. Dwaj bracia Leblin i Nekelo zwali si
oficjalnie
kamergrafami
ksicia
austriackiego.
W 1244 r. austriacki arcyksi Fryderyk I nada austriackim
ydom statut pastwowy. W ten sposb ydzi otrzymali
gwarancj bezpiecznego ycia w Austrii. Kady chrzecijanin,
ktryby zabi yda, mia by ukarany mierci, a za okaleczenie
groziy cikie grzywny. Oskarenia przeciwko ydom
wymagay dodatkowych zezna wiadkw ydowskich. Statut
Fryderyka I Walecznego nada ydom wasne sdownictwo.
Domy modlitwy i cmentarze znalazy si pod ochron. ydzi
otrzymali prawo swobodnego przemieszczania si i zajmowania
handlem.
Po upywie dwudziestu lat statut zacz obowizywa na
Wgrzech, Czechach, Wielkopolsce, Mini, Turyngii i lsku.
W 1248 r. wyruszya na Wschd szsta wyprawa krzyowa, dowodzona
przez krla francuskiego Ludwika IX witego. Podczas walk w Egipcie,
krzyowcy zostali pobici i caa armia z krlem dostaa si do niewoli.
W 1250 r. w wiecie Islamu rozpoczto bardziej rygorystycznie
przestrzega prawa zrnicowania. Od tej pory rygorystycznie
wymagano od ydw noszenia wyrniajcego ich stroju. Ta stopniowa
radykalizacja pogldw w wiecie Islamu wynikaa z rwnoczesnej presji
chrzecijastwa z zachodu i Mongow ze wschodu.
W 1251 r. wgierski krl Bela IV (1206-1270) wyda przywileje
dla ydw, aby zachci ich do osiedlania si w spustoszonym
przez Mongow kraju. ydzi regularnie pacili podatki i byli
wygodnymi mieszkacami dla krlestwa.
W latach 1252-1284 w hiszpaskiej Kastylii panowa krl Alfons
X Mdry. Sprzyja on ydom. Podskarbim krlewskim by
wyksztacony talmudysta don Meir de Malea. Przybocznym

medykiem krla by don Juda Ben-Mose Kohen, ktry peni

zarazem obowizki astronoma i astrologa na dworze. Liczni
ydzi suyli jako tumacze dzie naukowych i porednicy w
dyplomacji. Najznakomitszym wczesnym astronomem by don
Zag (Izaak Ibn-Said), ktry na zlecenie krla uoy tablice
astronomiczne, zwane "tablicami alfonsowymi". Samuel Halevi
zbudowa
dla
krla
zegar
wodny.
Podczas wyprawy przeciwko muzumanom w Sewilli, mia w
szeregach swojej armii licznych onierzy ydowskich. Po
zwycistwie nada ydom na wasno cz zdobytych ziem, na
ktrych powstaa wioska Aldea de los Judios. ydom w Sewilli
darowa trzy meczety, by je przemienili w synagogi. Naleaa do
nich dua dzielnica, odgrodzona murem od reszty miasta.
Lata 1254-1273 to okres wielkiego bezkrlewia w Niemczech.
Brak wadzy centralnej i zamieszanie wojny domowej stworzyo
warunki do straszliwych pogromw ydw. Mordowano ich
tysicami. Mczennicy ginli w Weissenburgu, Magdeburgu,
Arnstadzie, Koblencji, Sinzigu, Erfurcie i innych miastach.
Istniay wwczas rodziny chrzecijaskie w Niemczech, ktre
chlubiy si z palenia ydw i z dum nazyway ydopiekami
(Judenbraterami).
W 1260 r. Jerozolim zdobyy dzikie hordy Mongow, co doprowadzio do
dalszego rozproszenia i tak ju nikej spoecznoci ydowskiej w Palestynie.
W 1263 roku na rozkaz krla Aragonii, Jayme, odbya si w
Barcelonie wielka dysputa religijna pomidzy judaizmem a
chrzecijastwem. Stron Kocioa reprezentowa Dominikanin
Pablo Christian. Przed zarzutami ze strony Kocioa, judaizmu
broni rabin Mojesz ben Nachman - Ramban (Nachmanides)
(1194-1270). Nachman wygra rozpraw zyskujc tym sobie
wielk saw wrd ydw, a nienawi wrd Dominikanw.
W 1264 r. ksi kaliski Bolesaw Pobony udzieli ydom w
Wielkopolsce przywileje, zwane "Statutem Kaliskim". Byo to 40
artykuw dajcych ydom pen wolno handlu i wolno
wyznania z wasnym sdownictwem w gminach ydowskich. Za
zabicie yda grozia kara mierci i pena konfiskata majtku. A
temu, kto by nie udzieli pomocy napadnitemu ydowi grozia

grzywna. Przywileje kaliskie stanowiy podstaw bytu prawnego

ydw. Po poczeniu dzielnic Polski dokument ten nabra mocy
obowizujcej
w
caym
pastwie.
Bolesaw Pobony wzorowa si bezporednio na przywileju
czeskim Przemysa Ottokara II z 1254 r., ktry odpowiada
normom przyjtym w Rzeszy. Z tego samego czeskiego wzoru
czerpali rwnie ksita lscy: Henryk IV Prawy, Henryk V
Brzuchaty i Henryk III Wielki. Dziki nim przywileje otrzymali
ydzi mieszkajcy w ksistwach: wrocawskim, legnickim i
gogowskim.

W 1264 r. konsylium synodu w Wiedniu (Austria) nakazao

niemieckim ydom noszenia znaku pitna na paszczu, a
dodatkowo spiczasty, w rg zakrzywiony kapelusz.
W 1264 r. w Londynie, w Anglii, doszo do krwawego pogromu
ydw, w ktrym zgino 1 500 ludzi. Rwnoczenie parlament
angielski uchwali "Statut ydowski", ktry bardzo ograniczy ich
prawa.
W latach 1265-1268 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Klemens IV. Ogosi on bull nakazujc konfiskat ksig
Talmudu w Hiszpanii i innych chrzecijaskich pastwach.
Gdyby znaleziono w ydowskich ksigach blunierstwa, miano
je
spali
na
stosie.
W Hiszpanii Dominikanie zajli si cenzur tekstu Talmudu,
wykrelajc
obraliwe
fragmenty
dla
chrzecijastwa.
W 1265 r. Dominikanie oskaryli aragoskiego krla Jayme
(Hiszpania) przed papieem Klemensem IV, e sprzyja ydom i
wypuci wolno rabina Nachmana, ktry dopuci si obrazy
wzgldem chrzecijastwa (podczas dysputy w 1263 r.).
W 1266 r. rabin Nachman musia opuci Hiszpani i uda si do Palestyny.
Zorganizowa tam gmin ydowsk i zaoy synagog. Budowa upiony wrd
ydw wschodnich zapa do egzegezy Pisma witego. W tym celu opracowa
przejrzyste komentarze do Pisma witego. Swoje objanienia czsto uzupenia
fragmentami o charakterze homiletycznym, filozoficznym, czy nawet mistycznym.

Nachmanides odrzuca filozoficzny racjonalizm, na rzecz objawienia, siga do

tradycji kabalistycznej, chocia jednoczenie by zwolennikiem ograniczania
poszukiwa mistycznych. Niewtpliwie jego autorytet przyczyni si jednak do
wzrostu znaczenia mylenia mistycznego w filozofii ydowskiej. Roznieci rwnie
tsknot ydw do Ziemi Obiecanej.
W 1267 r. we Wrocawiu (wwczas pod panowaniem polskich
ksit z rodu Piastw) pod przewodnictwem kardynaa
Gwidona, wysanego specjalnie przez papiea Klemensa IV,
odby si synod, ktry postanowi midzy innymi, e ydzi maj
mieszka w wyodrbnionych dzielnicach, powinni odznacza
swoj odzie dla odrnienia od ludnoci chrzecijaskiej, nie
wolno im chodzi razem z chrzecijanami do ani, mog mie w
kadym miecie tylko jedn synagog, a chrzecijanom nie wolno
kupowa u nich misa ani innych produktw spoywczych. W
praktyce jednak te postanowienia synodu nie miay w Polsce
znaczenia, gdy ydzi byli zbyt wani dla wadcw.
W 1267 r. Palestyn odwiedzi Mosze Ben Nachman, i zasta w niej zaledwie 3
tysice rodzin muzumaskich i okoo 300 chrzecijaskich. ydw w kraju prawie
nie byo, bo albo wyginli, albo uciekli podczas napadw tatarskich.
W 1268 r. Turcy zdobyli Antiochi, stopniowo wypierajc ostatki
krzyowcw z Azji Mniejszej.
W 1269 r. francuski krl Ludwik IX zaostrzy edykt kanoniczny
dotyczcy odznaki ydowskiej. Mia to by we Francji krek z
czerwonego sukna noszony na wierzchu odzienia na piersi i
plecach, "by napitnowanych mona byo zewszd rozezna".
--------- sidma wyprawa krzyowa ---------W 1270 r. wyruszya na Wschd sidma wyprawa krzyowa, rozbita
przez zaraz dumy. Od tego momentu posiadoci krzyowcw na
Wschodzie przechodziy stopniowo w rce tureckie.
W latach 1271-1276 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Grzegorz X. Na prob ydw ogosi bull zakazujc

przymusowego chrztu oraz wyrzdzania kar cielesnych i

grabiey.
W latach 1273-1291 w Niemczech panowa krl Rudolf I
Habsburg. Dy do przywrcenia adu i pokoju w Niemczech,
oraz do stworzenia potgi rodziny Habsburgw. Na
zrealizowanie tych celw potrzebowa olbrzymich rodkw. Za
kad ask, za kady akt opieki, ydzi musieli paci grubymi
sumami.
---------- pocztek ciemnych czasw ---------W latach 1277-1280 gow Kocioa Rzymsko-Katolickiego by
papie Mikoaj III. Wyliczy on krlowi kastylijskiemu Alfonsowi
X dugi rejestr grzechw, wynikajcych z dobrego traktowania
ydw.
Pod wpywem przedstawicieli papiea, krl Kastylii ogosi
wasny kodeks, ograniczajcy prawa hiszpaskich ydw. ydzi
nie mogli zajmowa adnych urzdw. Nie mogli pokazywa si
publicznie w Wielkanoc. Zakazano ydom i chrzecijanom
spoywa wsplnych posikw i razem kpa si. Dodatkowo,
ydzi zostali zobowizani do noszenia specjalnej odznaki na
nakryciu gowy.
W 1278 r. w Anglii odkryto faszywe monety, o ktrych
produkcj i wprowadzenie do obiegu oskarono ydw. Na
polecenie krla Edwarda I (1272-1307) aresztowano wszystkich
angielskich ydw (10 tys. osb). Po dochodzeniu skazano na
mier i powieszono 293 ydw, innych skazano na wieczne
wizienie, a jeszcze innych wygnano z kraju konfiskujc cae ich
mienie.
W 1279 r. pomwiono angielskich ydw o zabicie w
Northampton dziecka chrzecijaskiego. W pogromie w
Londynie, wielu ydw rozszarpano komi. Natychmiast
rozpocz si proces o "mord rytualny", w trakcie ktrego
uwiziono wszystkich ydw angielskich, a nastpnie za
okupem ich zwolniono.

W 1279 r. na Wgry przybyli Dominikanie i Franciszkanie. Pod

przewodnictwem legata papieskiego odby si sobr w Ofem, na
ktrym potpiono ydw na Wgrzech, w Polsce, Dalmacji,
Kroacji, Sawonii, Wodzimierzu i Haliczu. ydzi w tych krajach
mieli zosta usunici od dzierawy wszelkich podatkw. Na
Wgrzech i w poudniowych dzielnicach Polski ydzi zostali
zobowizani do noszenia czerwonego sukna na wierzchnich
szatach
po
lewej
stronie
piersi.
Krl Wgier, Wadysaw IV, zatwierdzi w swoim pastwie
uchwa wyodrbniajc ydw poprzez odmienne odzienie
wierzchnie.
Rozkwit handlu we Woszech oraz rozwj sztuki i poezji silnie
oddziaywa na woskich ydw, ktrzy wzbogacili si i budzili z
dotychczasowego letargu. Ich oczy zwrciy si do nauk
Majmonidesa. Wymierzone przeciw ydom uchway kanoniczne
nigdzie nie byy mniej przestrzegane ni we Woszech. Miasto
Ferrara ogosio statut dla ydw, nadajc im liczne swobody.
Krl Sycylii, Karol Andegaweczyk (1279-1291) mia
ydowskiego medyka imieniem Farad Ibn-Salomo. Jeden z
papiey mia medyka Izaaka Ben-Mardochi, zwanego maestro
Gajo.
Najwikszym wczesnym krzewicielem nauki we Woszech
by rabin Hillel z Werony (1220-1295). Zagbia si on w
religijno-filozoficzne pisma Majmonidesa.
W 1282 r. zamknito wszystkie synagogi w Anglii.
W 1283 r. pod Moguncj (Niemcy) znaleziono martwe dziecko
chrzecijaskie. O skrytobjstwo oskarono ydw. W pogromie
w Moguncji zgino 10 ydw, a w Bacharachu zgino 26
ydw.
W 1285 r. w Monachium (Niemcy) oskarono ydw o
skrytobjstwo dziecka chrzecijaskiego. Podczas pogromu
wielu ydw schronio si w synagodze. Rozwcieczony tum
spali synagog, w ktrej spono ywcem 180 ydw. W
Oberwesel zabito 40 ydw.
W latach 1285-1314 we Francji panowa krl Filip IV Pikny.
Dy on do umocnienia wadzy krlewskiej i wprowadzenia

centralizacji pastwa. Filip IV oskary papiey o herezj,

symoni, chciwo zota, krzywoprzysistwo i wszeteczestwo.
W odpowiedzi papie zwolni poddanych z przysigi wiernoci
krlowi Francji i porozdawa jego ziemi. Ostatecznie spr
wygra krl Filip IV i osadzi papiey w niewoli w Awinionie,
uzaleniajc ich od wasnej woli.
W 1286 r. do pogromu doszo w Boppardzie (Niemcy).
W 1286 r. wiele ydowskich rodzin z Moguncji, Wormacji,
Spiry, Oppenheimu i innych niemieckich miast postanowio
porzuci swe domy i wyruszy do Palestyny. Na ich czele stan
najznakomitszy rabin, Meir z Rotenburga (1220-1293).
Niemiecki krl Rudolf nakaza zatrzyma rabina Meira i
osadzi w wizieniu, aby zapobiec masowemu wychodztwu
ydw, co stanowioby du strat dla skarbca. Za uwolnienie
rabina Meira, ydzi zapacili wysoki okup w wysokoci 20.000
marek srebra, jednake rabin pozosta w wizieniu a do swojej
mierci.
W 1287 r. w Kaliszu starsi ydowscy kupili gr na urzdzenie
cmentarza. Jest to druga najstarsza historyczna wzmianka o
obecnoci gmin ydowskich na terenach Polski.
W 1287 r. synod kocielny odnowi na terenie Anglii wszystkie
uchway
kanoniczne
wymierzone
przeciwko
ydom.
W 1287 r. angielski krl Edward I (1272-1307) nakaza uwizi
wszystkich ydw w Anglii i dopiero za wysokim okupem
zwrci im wolno.
Momentem zamykajcym proces izolacji ydw w Europie,
byo stopniowe ich wydalanie z kolejnych pastw. Pocztek
zrobia tu w 1290 r. Anglia. Szeroka fala wysiedle ludnoci
ydowskiej czciowo omina Niemcy. Due rozdrobnienie
terytorium niemieckiego powodowao, e jeli jedno ksistwo
wprowadzao restrykcje, to ydzi mogli znale schronienie w
ssiednim ksistwie. Pomimo tego, pod koniec XV wieku
pozostao tam tylko kilka gmin ydowskich (midzy innymi we
Frankfurcie, Wormacji i Ratyzbonie).

W 1290 r. angielski krl Edward I wyda edykt nakazujcy

wszystkim ydom opuci Angli. Dano im krtki czas na
sprzeda mienia i opuszczenie kraju. Opornych czekaa mier.
Wypdzeniu podlegali rwnie ydzi z Gaskonii, ktra naleaa
do Anglii. Ziemie angielskie opucio 16.511 ydw. W
wikszoci udali si do Francji, ktra za prawo osiedlenia si
pobraa od nich znaczne opaty.
W 1290 r. krl Sancha uregulowa w Hiszpanii spraw podatku
ydowskiego. W owym czasie w Kastylii yo 850 tys. ydw,
ktrzy musieli paci roczny podatek w wysokoci 2.780.000
maravedi. W Toledo yo 72 tys. ydw, w Burgos 29 tys., a w
Carrion
24
tys.
W Portugalii dobrze si yo ydom pod rzdami krlw
Alfonsa III (1248-1279) i Diniza (1279-1325). Byli wolni od ucisku
prawa kanonicznego i mogli dostpowa wysokich urzdw.
Podskarbim krlewskim by Juda, ktry jednoczenie by
nadrabinem Portugalii. By on tak bogaty, e mg kupi cae
miasto.
W tym czasie w Hiszpanii dziaa rabin Salomon Ben-Abraham
Ben-Adret z Barcelony (1245-1310). Talmud nie mia dla niego
adnych tajemnic, filozofi zaledwie tolerowa, natomiast dla
Kabay mia gboki respekt. Przez czterdzieci lat uchodzi za
najwysz powag w kwestiach religijnych wrd caego
ydostwa. Dziki niemu Hiszpania ponownie staa si na
przecig
dwch stuleci ogniskiem
caego
ydostwa.
U jego boku pracowa rabin Aron Halevi (1235-1300).
Rwnoczenie Dominikanin imieniem Raymund Martin wyda
w Hiszpanii dwie ksiki przeciwko judaizmowi: "Wdzido na
ydw" (ac. Capistrum Judaeorum) i "Pugina wiary" (ac. Pugio
fidei).
W owym czasie nad rozwojem Kabay pracowa Todros BenJosef Halevi (1234-1304) z Toledo w Hiszpanii. By on medykiem
i finansist na dworze krlewskim w Toledo. Wysoka pozycja,
bogactwo i uczono zyskay mu szacunek gmin hiszpaskich i
francuskich. By on wtajemniczony w Kaba, ktr uwaa za
objawienie
Boskiej
mdroci.
Obok niego pracowali Izaak Allatif, Abraham Abulafja i
Mojesz de Leon. Ci trzej kabalici rozwinli doktryny mistyczne,
ktre
zamiy
wiato
judaizmu
ciemn
mg.

Mojesz Ben-Szem-Tob de Leon (1250-1305) wprowadzi do

literatury ydowskiej ksig kabalistyczn, ktr utwierdzi i
uwieczy nauk tajemn. Opublikowa on ksig "Blask"
("Zohar"), ktr przez dugie wieki uwielbiano jako objawienie
niebios. Autorem mia by podobno Tananita Szymon Ben-Jochaj,
ktry
spdzi
trzynacie
lat
w
jaskini.
Jednake
najprawdopodobniejszym jej autorem by Mojesz de Leon.
Tym to sposobem do krgw ydowskich wlizgna si ksiga
zasadnicza, stawiajca nieznan jeszcze przed stu lat Kaba obok
Pisma witego i Talmudu.
W 1291 r. wadajcy Egiptem muzumascy Mamelucy zdobyli Akko, ostatni
twierdz krzyowcw w Palestynie. W ten sposb zakoczya si historia pastw
aciskich na Wschodzie.
W 1291 r. doszo do masakr ydw w muzumaskiej Granadzie i w
Iraku.
W 1291 r. francuski krl Filip IV (1285-1314) i parlament wydali
dekret nakazujcy wszystkim ydom wygnanym z Anglii i
Gaskonii, opuszczenie ziem Francji.
W latach 1295-1312 w Kastylii (Hiszpania) panowa krl
Ferdynand IV. Sprzyja on ydom i powierzy urzd
podskarbiego ydowi Samuelowi, ktrego si te radzi w
sprawach politycznych.
W 1298 r. w Niemczech wybucha wojna domowa pomidzy
Adolfem Nassau a Albrechtem Habsburgiem. Brak wadzy
centralnej i zamieszanie wewntrzne zapewniy bezkarno dla
licznych pogromw ydw, ktre swoimi rozmiarami zamiy
rzezie
z
doby
wypraw
krzyowych.
W 1298 r. posdzono ydw z niemieckiego miasteczka
Rottingen w Frankoni, o zniewaenie hostii. Jako mciciel
chrzecijastwa wystpi niemiecki szlachcic nazwiskiem
Rindfleisch, dowodzcy rzeziami w Rottingen. Jego banda
wdrowaa od miasta do miasta, grabic, palc i mordujc.
Wymordowano cae gminy ydowskie Wurzburga i
Norymbergii. Krwawe przeladowania Rindfleischa przetoczyy

si z Frankonii i Bawarii do Austrii. W przecigu roku zostao

zniszczonych ponad 140 gmin. Zgino przeszo 100 tys. ydw.
W Bawarii ocalay tylko gminy w Regensburgu i Augsburgu.
Ucze rabina Meira z Rothenburga, rabin Aszer Ben Jechiel Rosz (1250-1327), przywdca spoecznoci ydowskiej w
Niemczech, w obliczu przeladowa ze strony fanatycznych
chrzecijan, uciek w 1303 roku do Hiszpanii. Jego zdaniem
Talmud powinien by wycznym przedmiotem studiw, a nauki
wieckie naleao porzuci. Aszer zamieszka w Toledo
(Hiszpania), gdzie yjc w ndzy pracowa nad komentarzami
Miszny i Talmudu.
W 1305 r. rabin Ben-Adret, dziaajc pod wpywem rabina
Aszera, ogosi w Barcelonie (Hiszpania) kltw na wszystkich
tych ydw, ktrzy czytaliby dziea naukowe. Kltwie podlegay
rwnie pisma Majmonidesa, a jedyny wyjtek uczyniono dla
studiw medycznych. By to pierwszy przypadek inkwizycji w
krgach
ydowskich.
W odpowiedzi, grupa ydowskich uczonych z Jakubem
Tibbon na czele, powzia w Montpellier uchwa o oboeniu
kltw wszystkich tych ydw, ktrzy zabraniaj zajmowa si
nauk i le wyraaj si o wielkim Majmonidesie. Bya to wic
kltwa przeciw kltwie.
W 1306 r. francuski krl Filip IV nakaza uwizi wszystkich
ydw we Francji. W wizieniach oznajmiono im, e w terminie
miesica czasu musz opuci terytorium Francji, pozostawiajc
cay swj dobytek i wszystkie rewersy. Majtek ydowski mia
zasili skarbiec krlewski, ktry by osabiony po dugotrwaym
sporze
z
papiestwem.
Francj opucio 100 tys. ydw. O wpywach do skarbca
krlewskiego daj nam pojcie zyski z samego tylko okrgu
Orleanu,
ktre
wyniosy
337.000
frankw.
ydowscy wygnacy rozproszyli si po wiecie, lecz wikszo
osiedlia si w Prowansji i Aragonii.
W owym czasie gminy ydowskie we Woszech rosy w
dobrobycie i owiacie. Krl Neapolu, Robert Andegaweski,
wspiera ydowskich uczonych i wyszukiwa nowe talenty.

Leone Romano wykada krlowi jzyk hebrajski i Pismo wite.

Na subie u krla by take Kalonymos Ben-Kalonymos (12841337), wybitny uczony i satyryk ydowski. W swoich pismach
najwicej zajmowa si moralnoci, "gdy zaniedbywanie jej
prowadzi ludzi do przernych zdronoci i do wyrzdzania sobie
szkody wzajemnej". W dziele "Kamie probierczy" (1322 r.)
przedstawi ydowskie zdronoci, gupoty i grzechy. Pisa
liczne
satyry.
Immanuel Ben-Salomo Romi (1265-1330) pisa utwory pene
humoru i citej satyry. Zajmowa on powane stanowisko w
gminie rzymskiej.
W latach 1312-1325 w Kastylii (Hiszpania) panowa krl Alfons
X. Sprzyja on ydom i powierzy urzd podskarbiego ydowi
don Mojeszowi. Przywrcono wwczas hiszpaskim rabinatom
jurysdykcj kryminaln.
W latach 1314-1316 we Francji panowa krl Ludwik X. Po
wygnaniu ydw francuska gospodarka zaamaa si i
znajdowaa si w gbokiej stagnacji. W 1315 r. pod naciskiem
licznych grup spoeczestwa, krl Ludwik X wyrazi zgod, by
ydzi
powrcili
do
Francji
na
10
lat.
Wracajcy ydzi postawili francuskiemu krlowi liczne
warunki i uzyskali zwrot synagog, cmentarzy i ksig, umorzono
dawne procesy sdowe i nadano place pod budow nowych
synagog.
W latach 1314-1347 w Niemczech panowa cesarz Ludwik IV
Bawarski. Obciy on ydw niemieckich nowym podatkiem,
tzw. "zotym pienikiem ofiarnym". Kady yd i kada ydwka,
posiadajcy majtek powyej 20 guldenw, musieli opaca
cesarzowi coroczne pogwne w wysokoci 1 guldena.
W latach 1316-1322 we Francji panowa krl Filip V Dugi.
Rozszerzy on uprawnienia francuskich ydw i broni ich przed
atakami kleru. ydzi i ksiki ydowskie podlegay wycznie
kompetencji urzdnikw krlewskich.

W 1320 r. francuski krl Filip V ogosi pomys zorganizowania

nowej wyprawy krzyowej. Fanatyczni mnichowie natychmiast
zebrali w pnocnej Francji gromady chopstwa i pasterzy, ktrzy
obrali sobie za cel ydw. Straszliwe rzezie ogarny ca
pnocn Francj. Okoo 500 ydw schronio si w twierdzy
Verdun nad Goron. Wybrali oni smier samobjcz ni
mczesk. W pogromach zgina prawie caa spoeczno gmin
w Tuluzie, Bordeaux, Gaskonii, Albi i innych francuskich
miastach. Nawanica zniszczya prawie 120 gmin ydowskich.
W 1321 r. trdowaci z miasta Guienne (Francja), rozgoryczeni z
powodu odsunicia od spoeczestwa i zego traktowania, zatruli
lokalne studia i ujcia wody. O t zbrodni oskarono ydw.
Na polcenie francuskiego krla Filipa V aresztowano i
osadzono w wizieniach wielu francuskich ydw. ywcem
spalono 5 tys. ydw. Za uwolnienie pozostaych gminy musiay
zapaci grzywn w wysokoci 150.000 funtw paryskich.
W 1321 r. oskarono w Rzymie ydw, e wymiewali si z
krucyfiksu, niesionego w procesji. Pogromu uniknito dziki
wysaniu papieowi do Awinionu wysokiej kontrybucji w
wysokoci 20.000 dukatw.
W owym czasie ydzi w Kastylii (Hiszpania) cieszyli si
niezwyk wolnoci. Krl Alfons XI (1325-1380) powoywa
wyksztaconych ydw na wysokie urzdy, gwnie finansowe.
Podskarbim i poufnikiem krla by Jzef Ben-Efraim Beneviste
Halevi. Jedzi on w paradnej karecie w orszaku rycerzy.
Medykiem przybocznym krla by don Samuel Ibn-Waker.
Bogaci ydzi cieszyli si szacunkiem i uznaniem. Jednake
niektrzy ydzi, ufni w wpywy swych przyjaci na dworze,
prowadzili niesumienny handel pienidzmi, pobierali wysokie
procenty i niemiosiernie cigali opieszaych dunikw
chrzecijaskich. Wywoao to wzrost nienawici do ydw,
ktr wykorzystywali chrzecijascy duchowni. Ta nienawi
tylko
czekaa
na
okazj
by
wybuchn.
Hiszpascy ydzi w nauce rozwijali si zasadniczo
jednostronnie, w kierunku talmudycznym wyznaczonym przez
rabina Aszera. W owym czasie rabin Jakub Ben-Aszer (1280-1340)
ujawni zdumiewajc uczono w ostatecznej kodyfikacji praw
talmudycznych. Uozy on drugi kodeks religijny "Cztery Szeregi"

(hebr. "Arba Turim"), przeznaczony do praktyk religijnych, tj.

rytualnych, moralnych i dotyczcych prawa maeskiego oraz
cywilnego. Dzieo to otworzyo now epok w rozwoju
wewntrznym judaizmu. Mona powiedzie, e pod jego rk
judaizm talmudyczny przemieni si w judaizm rabiniczny. Ustawy
Talmudu prawie zginy w powodzi surowych nakazw powag
rabinicznych. Nawet twierdzenia kabalistyczne znalazy swoje
miejsce
w
tym
nowym
kodeksie.
Olbrzymia wikszo gmin hiszpaskich i niemieckich przyja
z radoci nowy kodeks religijny, ktry sta si nieodzownym
podrcznikiem do znajomoci judaizmu, jakim go sobie
wyobraali rabini.
Do wczesnych ydowskich mylicieli naleeli: Izaak Pulgar z
Avili, Dawid Ibn-Albila z Portugalii i Jzef Kaspi z poudniowej
Francji. Najwybitniejszym uczonym by Levi Ben-Gerson, zwany
Gersonidesem (1288-1345). Jego obserwacje astronomiczne
odznaczay si tak cisoci, e specjalici przyjli je za
podstaw swoich oblicze. Wynalaz narzdzie, uatwiajce
obserwacj cia niebieskich. Zajmowa si rwnie medycyn i
gruntownymi badaniami Talmudu, uoy metodologiczne pismo
do Miszny. Gwne jego dzieo "Walki Boga" omawiao dzieje
stworzenia.
Na pocztku XIV wieku, jako pierwsze miasto w Polsce,
Bydgoszcz otrzymao przywilej "de non tolerandis Judeis".
-------------------------------------------------Materiay opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.