DOI: 10.17814/mechanik.2015.8-9.

414
Dr in. ukasz NOWAKOWSKI;
dr hab. in. Edward MIKO, prof. Pk (Politechnika witokrzyska):
MODELE DO PROGNOZOWANIA PARAMETRU CHROPOWATOCI Ra
POWIERZCHNI FREZOWANYCH
Streszczenie
Praca zawiera zestawienie modeli wykorzystywanych do prognozowania parametru chropowatoci Ra powierzchni frezowanych czoowo oraz walcowo. Jej celem jest przyblienie metod prognozowania chropowatoci technologom oraz inynierom projektujcym procesy frezowania z uwzgldnieniem podanej chropowatoci powierzchni. Przeprowadzona analiza i opis modeli uatwi
przybliony dobr takich wartoci parametrw skrawania, ktre pozwol na osignicie wymaganej
chropowatoci powierzchni.
Sowa kluczowe: chropowato powierzchni, modele prognozowania chropowatoci powierzchni,
frezowanie czoowe i walcowe

MODELS FOR PREDICTION OF Ra ROUGHNESS PARAMETERS

OF MILLED SURFACES
Abstract
The study comprises a comparison of models used to predict the Ra roughness parameter of face
and cylindrical milled surfaces. The goal of the study is to provide an insight into roughness prediction methods to technologists and engineers designing milling processes with consideration to the
desired surface roughness. The conducted analysis and description of models will facilitate the approximate selection of such machining parameter values that will allow achievement of the required
surface roughness.
Keywords: surface roughness, surface roughness prediction models, face and cylindrical milling

82

MODELE DO PROGNOZOWANIA PARAMETRU

CHROPOWATOCI Ra POWIERZCHNI FREZOWANYCH
ukasz NOWAKOWSKI 1, Edward MIKO1
1. WSTP
Obrbka frezarska jest obecnie jedn z podstawowych technik wytwarzania stosowanych w przemyle maszynowym do ksztatowania przedmiotw (wyrobw).
Gwnym problemem, przed ktrym staje technolog projektujc proces frezowania
jest osignicie uprzednio zdefiniowanej, jakoci produktu dla danego wyposaenia, kosztorysu i ogranicze czasowych. Niestety dla niektrych charakterystyk
jakociowych produktu takich jak struktura geometryczna powierzchni (SGP) trudno jest by pewnym, e te wymagania zostan spenione, poniewa proces powstawania SGP podczas obrbki frezarskiej jest bardzo zoony i wpywa na niego
wiele czynnikw.
Zadaniem technologa jest optymalny dobr wartoci parametrw skrawania,
ktre zapewni podan jako SGP oraz maksymaln produktywno procesu
frezowania przy wykorzystaniu dostpnych rodkw.
Aby pokona te problemy na caym wiecie trwaj prace majce na celu opracowanie modeli, ktre prbuj symulowa warunki podczas obrbki frezarskiej,
opisa przyczyny i wyniki relacji pomidzy rnymi czynnikami, ktre
w rezultacie wpywaj na kocow, jako produktu.
Celem pracy jest przyblienie metod prognozowanie chropowatoci technologom oraz inynierom, ktrzy projektuj proces frezowania z uwzgldnieniem podanej chropowatoci powierzchni. Przeprowadzona analiza i opis modeli uatwi
przybliony dobr wartoci parametrw skrawania, ktre umoliwi osignicie
podanej wartoci parametru Ra chropowatoci powierzchni.

_________
1

Politechnika witokrzyska, Katedra Technologii Mechanicznej i Metrologii, Aleja Tysiclecia

Pastwa Polskiego 7, 25314 Kielce
83

2. CZYNNIKI WPYWAJCE NA SGP

Jako struktury geometrycznej powierzchni, ktra zostanie uzyskana w wyniku
procesu frezowania zaley od czynnikw zwizanych z obrabiark, narzdziem,
materiaem obrabianym i procesem obrbki. Najczciej spotykanymi w literaturze
modelami konstytuowania chropowatoci powierzchni s zalenoci, ktre opisuj
stereometryczno-kinematyczne odwzorowanie krawdzi ostrza na powierzchni
obrobionej. Chropowato powierzchni w tych modelach zaley od konfiguracji
naroa ostrza, jako czynnika geometrycznego i posuwu na ostrze, jako czynnika
kinematycznego. Przykady takich zalenoci zaprezentowano w tabeli 1.
Tabela 1. Zestawienie modeli matematycznych do prognozowania chropowatoci powierzchni
frezowanych

Sposb obrbki
Frezowanie
czoowe
ostrzami
o zaokrglonym
narou

Frezowanie
czoowe
ostrzami
o ostrym narou

Frezowanie
walcowe

Uwzgldnione
czynniki

Model matematyczny
Rt =

fz 2
8 r

Ra =

fz 2
32 r

Ra =

Ra =

(1)

0,0321 fz 2
r

Ra =

[1],
[16]

(4)

Odwzorowanie
ostrza przez:
fz posuw na ostrze,
r kt przystawienia gwny
r kt przystawienia pomocniczy

[11]

(5)

Odwzorowanie
ostrza przez:
fz posuw na ostrze,
D rednica narzdzia

[14]

(3)

318 fz 2
4D

[3]

Odwzorowanie
ostrza przez:
fz posuw na ostrze,
r promie naroa
ostrza

(2)

fz
tan r tan r

4 tan r + tan r

rdo

[7]

Zaleno (6) okrela warto parametru Ra uwzgldniajc posuw na ostrze

promie narzdzia oraz liczb ostrzy narzdzia a take uwzgldnia czy proces frezowania walcowego przebiega wspbienie czy przeciwbienie [10], [12].
Ra =

fz 2

32 (R

fz z
)

(6)

gdzie: fz posuw na ostrze, R promie narzdzia, z liczba ostrzy narzdzia,

znak + dotyczy frezowania przeciwbienego a frezowania wspbienego.
84

Przedstawione modele s jednak niedokadne, gdy nie uwzgldniaj wielu

czynnikw majcych istotny wpyw na chropowato powierzchni frezowanych.
Chropowato powierzchni wyznaczona z tych modeli moe by zaniona od 1,5
do 15 razy w stosunku do wynikw pomiaru [5], [6]. Struktura geometryczna powierzchni a w szczeglnoci chropowato powierzchni jest w rzeczywistoci
ksztatowana na skutek oddziaywa zdeterminowanych i losowych [13].
Gwnym powodem rozbienoci midzy teoretyczn a rzeczywist wartoci
chropowatoci powierzchni jest zoono oddziaywania zjawisk, ktre towarzysz skrawaniu materiau na proces generowania struktury geometrycznej powierzchni.
Rusek w pracy [9] stwierdza, e na jako struktury geometrycznej powierzchni
uzyskanej w wyniku procesu skrawania wpywaj dwa czynniki: odwzorowanie
krawdzi naroa ostrza oraz przemieszczenia wzgldne narzdzia i przedmiotu
obrabianego. Autorzy [4] twierdz, e w rzeczywistych warunkach ostrza gowicy
frezarskiej nie s idealnie ustawione w gniedzie korpusu, bdy te wynikaj
z technologii wykonania narzdzia i wpywaj na chropowato powierzchni obrobionej.
Model matematyczny uwzgldniajcy czynniki zwizane z narzdziem
i obrabiark opracowa autor pracy [15]. Zaleno (7) prezentuje model chropowatoci powierzchni frezowanej walcowo uwzgldniajc wariancj przemieszcze wzgldnych frezu i przedmiotu obrabianego oraz wariancj bicia promieniowego ostrzy narzdzia.
5
fz 4
(7)

Ra = 2
+ D2 () + D2 ()
9
150 d2
gdzie: fz posuw na ostrze, d rednica narzdzia, D2() wariancja bicia ostrzy
frezu lub gowicy frezowej, D2() wariancja przemieszcze wzgldnych
w ukadzie N PO.
Zaleno (8) opisuje konstytuowanie chropowatoci powierzchni frezowanej
czoowo ostrzami o ostrym narou. Autor pracy [11] przy opracowywaniu modelu
uwzgldni:
stereometryczno-kinematyczne odwzorowanie ostrza [8],
przemieszczenia wzgldne gowicy frezowej i przedmiotu obrabianego
w kierunku prostopadym do powierzchni obrobionej [4],
bicie czoowe ostrzy [4].
tan r tan r 2 fz 2 3 2
tan r tan r

+ D () 1 +
+

(tan r + tan r )2
tan r + tan r 16 4
Ra =
3
tan r tan r
2
+ e2 1 +
1 cos
8
tan r + tan r
z

(8)

gdzie: fz posuw na ostrze, D2() wariancja przemieszcze wzgldnych

w ukadzie N PO, r, 'r kt przystawienia gwny, pomocniczy,
85

e bicie czoowe (promieniowe) ostrzy, z liczba ostrzy narzdzia.

Dla przypadku gdy > 50 bicie czoowe ostrzy bdzie powodowa falisto
2
powierzchni. Wtedy do zalenoci (8) trzeba wstawi e=0 i zaleno przyjmie
nastpujc posta:
tan r tan r 2 fz 2 3 2
tan r tan r
()
Ra =

D
1
+

(tan r + tan r )2
tan r + tan r
16 4

(9)

Analizujc dokadnie geometri pytek skrawajcych narzdzia stwierdzono, e

krawd ostrza skrawajcego nie jest idealnie ostra, lecz posiada pewien promie
zaokrglenia rn, ktry powstaje w procesie produkcji. Brammertz w pracy [2] wykaza, e rozbienoci midzy teoretyczn i rzeczywist chropowatoci powierzchni s spowodowane tym, e podczas skrawania nie zostanie usunita cz
naddatku obrbkowego, ktrego grubo jest rwna pewnej wartoci granicznej,
zwanej minimaln gruboci warstwy skrawanej hmin.
Najbardziej rozbudowanym modelem analitycznym do prognozowania chropowatoci powierzchni frezowanych czoowo jest model opracowany przez autora
[11] uwzgldnia on:
stereometryczno-kinematyczne odwzorowanie krawdzi ostrzy gowicy frezowej,
resztkow cz naddatku obrbkowego,
przemieszczenia wzgldne gowicy frezowej i materiau obrabianego
w kierunku prostopadym do powierzchni obrobionej,
bicie czoowe ostrzy,
zuycie ostrzy skrawajcych.
Ponadto zaoono, e:
drgania w ukadzie obrbkowym wystpuj niezalenie od bicia ostrzy.
Autor pracy [11] profil poprzeczny powierzchni utworzonej po przejciu i tego ostrza podczas l tego obrotu gowicy frezowej, przemieszczajcej si wzdu
osi x ruchem posuwowym, wykonujcej dodatkowo drgania oraz bicie czoowe
ostrzy, zapisa za pomoc rwnania:
yi l ( x ) =

1
(x f z i l )2 + i + i l
2r

(10)

przy czym: i l = z(l 1) + i 1

gdzie: i chwilowe pooenie i tego ostrza wzgldem przedmiotu obrabianego, pochodzce od bicia czoowego, i l chwilowe przemieszczenie wzgldne i
tego ostrza podczas l tego obrotu gowicy frezowej, pochodzce od drga
wzgldnych, z liczba ostrzy frezu.
Chwilowe pooenie i tego ostrza wzgldem przedmiotu obrabianego pochodzce od bicia czoowego i mona opisa za pomoc zalenoci:
86

i e cos (i 1)
z

(11)

gdzie: e bicie czoowe ostrzy.

Na rys. 6 przedstawiono profil poprzeczny stereometryczno-kinematycznego
odwzorowania ostrzy gowicy frezowej na powierzchni obrobionej uwzgldniajcy
jej przemieszczenia wzgldem przedmiotu obrabianego, bicia czoowego ostrzy
oraz resztkowej czci naddatku obrbkowego.

Rys. 1. Profil poprzeczny nierwnoci powierzchni frezowanej czoowo z posuwem fz gowic frezow z ostrzami o zaokrglonym narou o promieniu r, powstajcy przy uwzgldnieniu przemieszcze wzgldnych i1 narzdzia i przedmiotu obrabianego oraz chwilowego pooenia ostrzy, pochodzcego od bicia czoowego i [11]

W zalenoci od ksztatu profilu powierzchni frezowanej, ktra wynika

z wartoci posuwu autor pracy [11] podaje kilka charakterystycznych rwna. Zalenoci suce do wyznaczenia parametru Ra powierzchni frezowanej czoowo
dla odpowiednich przedziaw posuww podano poniej.
Podczas frezowania czoowego z duymi posuwami fz 2r hmin do prognozowania chropowatoci powierzchni naley stosowa zaleno (12), w ktrej dof 4z
,
972r 2

minujc rol odgrywa czon zawierajcy posuw

ktry uwzgldnia wpyw

odwzorowania ostrza. Zauwaono, e wraz ze wzrostem posuwu wpyw stereometryczno-kinematycznego odwzorowania ostrzy na warto parametru Ra jest coraz
wikszy.

fz 4
5
50
1
2

h 2 + D2 () + D2 () 1 + cos +

2 81 min

972r
81
5
z

Ra =

2
2
40r hmin
2

+
D2 () + D2 () 1 cos
z
27fz 4

(12)

gdzie: fz posuw na ostrze, r promie naroa ostrza, hmin minimalna grubo

warstwy skrawanej, D2() wariancja bicia ostrzy frezu lub gowicy frezowej, D2() wariancja przemieszcze wzgldnych w ukadzie N PO z
liczba ostrzy narzdzia.
W miar zmniejszania si posuwu do zakresu r hmin < z 2r hmin
wpyw odwzorowania ostrzy maleje (czon zawierajcy posuw maleje), a znaczc
87

rol zaczynaj peni czony zawierajce, hmin oraz D2() i D2(), std dla tego
zakresu prdkoci posuwowej naley stosowa zaleno (13) poniej.

fz 4
2hmin
r hmin
50
1
2

+
1
+

+ D2 () + D2 () 1 + cos +
2

81
5
z
fz
183r
93
Ra =

2
3

2
3
40
r h
2 r hmin
1
2

+ 2 2 min
+ 4 2
D2 () + D2 () 1 + cos
81
5
z
f

f
+
2r
h
f
+
2r
h
z
z

min
z
z

min

(13)

Podczas frezowania z maymi wartociami posuwu fz r hmin , do obliczenia

wartoci parametru Ra autor pracy [11] opracowa zaleno rekurencyjn. W tym
przypadku podczas obrbki z maymi wartociami posuwu nastpuje czciowe
wygadzenie wczeniej uksztatowanych nierwnoci powierzchni k tym
ostrzem.

fz 2 k2
2hmin
r hmin
50
1
2

+
+
+ D2 () + D2 () 1 + cos +

81
5
z
fz 2 k2
183r
93

Ra =
2
3

2
3
40
r hmin
2r hmin
1
2

+ 2
+ 4 4 2 2
D2 () + D2 () 1 + cos
2 2
2
5
z
81 fz k fz k + 2r hmin fz k fz k + 2r hmin

(14)

Rwnania (13, 14) s skomplikowane i niewygodne w praktycznym zastosowaniu. Z tego wzgldu autor poda rwnie uproszczone zalenoci (tabela 2). Bd
wynikajcy z tego przyblienia w najbardziej niekorzystnym teoretycznym przypadku nie przekracza 15%. Natomiast dla warunkw obrbki wykoczeniowej
frezowaniem gowic czoow z ostrzami okrgymi bdzie si mieci
w przedziale 1 5% [11].

Tabela 2. Uproszczone wzory do prognozowania chropowatoci powierzchni Ra frezowanych czoowo [11]

Lp.

1.

2.
3.

Przedzia
posuwu fz
fz 2r hmin
e
100 < z
z
2r hmin
fz 100

e
z

Przyblione zalenoci do obliczenia parametru Ra

fz 4
5
50
1
2

h 2 + D2 () + D2 () 1 + cos +

2 81 min

972r
81
5
z

Ra =

40r 2 hmin 2
2

+
D2 () + D2 () 1 cos
z
27fz 4

16
60
Ra =
h 2 + D2 ()
243 min
81

16
60
1
2
Ra =
h 2 + D2 () D2 () + D2 () 1 + cos
243 min
81
5
z

88

(15)

(16)
(17)

5. WNIOSKI
Na podstawie przeprowadzonej analizy literatury sformuowano nastpujce
wnioski:
1. Najczciej spotykanymi w literaturze modelami konstytuowania chropowatoci powierzchni s zalenoci, ktre opisuj stereometryczno-kinematyczne
odwzorowanie krawdzi ostrza na powierzchni obrobionej.
2. Modele opisujce tylko stereometryczno-kinematyczne odwzorowanie krawdzi ostrza na powierzchni obrobionej s niedokadne, gdy nie uwzgldniaj
wielu czynnikw majcych istotny wpyw na chropowato powierzchni frezowanych. Chropowato powierzchni w tych modelach zaley od konfiguracji naroa ostrza, jako czynnik geometryczny i posuwu na ostrze, jako czynnik
kinematyczny. Chropowato powierzchni wyznaczona z tych modeli moe
by zaniona od 1,5 do 15 razy w stosunku do wynikw pomiaru [5], [6].
3. Model analityczny do prognozowania chropowatoci powierzchni frezowanych czoowo, ktry bierze pod uwag zoono oddziaywania zjawisk towarzyszcych skrawaniu materiau jest model opracowany przez autora [11]
uwzgldnia on:
stereometryczno-kinematyczne odwzorowanie krawdzi ostrzy gowicy
frezowej,
resztkow cz naddatku obrbkowego,
przemieszczenia wzgldne gowicy frezowej i materiau obrabianego
w kierunku prostopadym do powierzchni obrobionej,
bicie czoowe ostrzy,
zuycie ostrzy skrawajcych.
drgania w ukadzie obrbkowym wystpuj niezalenie od bicia ostrzy.
4. Modele analityczne konstytuowania chropowatoci powierzchni wykorzystuj
tylko 9 czynnikw, z czego jeden wzr maksymalnie zawiera 6 czynnikw
wpywajcych na SGP.

LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

Boothroyd G., Knight WA.: Fundamentals of machining and machine tools. Marcel Dekker.
New York 2006.
Brammertz P.H.: Die Entstehung der Oberflchenrauheit beim Feindrehen. Industrie- Anzeiger,
nr 2. Essen 1961, s. 25-32.
Cieloszyk J., Olszak W., Skrodzewicz E., Sobkowiak E.: Stan geometryczny powierzchni
frezowanej czoowo z duymi posuwami. Materiay Konferencji I Forum Prac Badawczych
Ksztatowanie czci maszyn przez usuwani materiau. Koszalin 1994, s. 46-55.
Dae K.B., Tae J.K., Hee S.K.: A dynamic surface roughness model for face milling. Precision
Engineering, Vol. 20, No. 3. New York 1997, s. 171-178.
Grzesik W.: Podstawy skrawania materiaw konstrukcyjnych. WNT. Warszawa 2010.
89

[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]

Grzesik W.: Podstawy skrawania materiaw metalowych. WNT. Warszawa 1998.

Junelia B.L., Sekhon G.S.: Fundameltals of Metal Cutting And Machine Tools. 1st edition
Wiley Eastern Limited. New Delhi 1987.
Kawalec M., Kodym J.: Teoretyczna chropowato powierzchni po frezowaniu czoowym.
Mechanik 1974, s. 500-501.
Lasota A., Rusek P.: Influence of random vibrations on the roughness of turned sur-faces.
Journal of Mechanical Working Technology, No. 7 1982/83, s. 277-284.
Marteloti M.: Analysis of the mailling process. Trans.ASME, Vol63 1941, s. 667-700.
Miko E.: Konstytuowanie mikronierwnoci powierzchni metalowych obrabionych narzdziem
o zdefiniowanej stereometrii ostrzy. Monografie, studia, rozprawy 46. Kielce 2004.
Montgomery D., Altintas Y.:. Mechanism of cutting forces and surface generation in dynamic
milling. ASME J. ENG. IND. 1991, s. 160-168.
Oczo K., Liubimov V.: Struktura geometryczna powierzchni podstawy klasyfikacji z atlasem
charakterystycznych powierzchni ksztatowych. Rzeszw 2003.
Palanisamy P., Rajendran I., Shanmugasundaram S.: Optimization of machining parameters
using genetic algorithm and experimental validation for end-milling operations. The
International Journal of Advanced Manufacturing Technology. London 2006.
Stpiski L.: Wpyw przemieszcze wzgldnych w ukadzie: narzdzie przedmiot obrabiany, na
chropowato powierzchni frezowanej walcowo. Rozprawa doktorska, AGH. Krakw 1982.
Whitehouse D.J.: Handbook of Surface Metrology. Institute of Physics Publishing. Bristol
1994.

90