Wykonywanie Nierozłącznych Połączeń Blach PDF

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Piotr Chmiel
Wykonywanie nierozcznych pocze blach

721[01].Z1.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
mgr in. Radosaw Krzyanowski
mgr in. Sylwester Wesoowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Piotr Chmiel
Konsultacja:
mgr in. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 721[01].Z1.06

Wykonywanie nierozcznych pocze blach, zawartego w moduowym programie nauczania
dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
SPIS TRECI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3
Wprowadzenie
5
Wymagania wstpne
6
Cele ksztacenia
7
Materia nauczania
7
4.1. Rodzaje pocze nierozcznych
4.1.1. Materia nauczania
7
9
4.1.2. Pytania sprawdzajce
4.1.3. wiczenia
10
4.1.4. Sprawdzian postpw
11
12
4.2. Spawanie elektryczne i gazowe blach
12
23
4.2.3. wiczenia
24
26
27
4.3. Zgrzewanie blach
27
29
4.3.3. wiczenia
29
30
31
4.4. Lutowanie blach lutem mikkim i twardym
31
35
4.4.3. wiczenia
35
37
38
4.5. Nitowanie blach
38
40
4.5.3. wiczenia
40
42
43
4.6. Klejenie blach
43
46
4.6.3. wiczenia
46
48
4.7. Przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej
49
i ochrony rodowiska
49
51
4.7.3. wiczenia
51
52
53
Sprawdzian osigni
58
Literatura
1. WPROWADZENIE
Niniejszy poradnik opracowany dla jednostki moduowej wykonywanie nierozcznych
pocze blach bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o:
rodzajach pocze nierozcznych
spawaniu elektrycznym i gazowym blach
zgrzewaniu blach
lutowaniu blach lutem mikkim i twardym
nitowaniu blach
klejeniu blach
przepisach bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej i ochrony
rodowiska
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstpne to znaczy wykaz umiejtnoci, jakimi powiniene dysponowa
przed przystpieniem do nauki w tej jednostce moduowej,
cele ksztacenia to znaczy wykaz umiejtnoci, jakie uksztatujesz podczas pracy z tym
poradnikiem czyli czego nowego si nauczysz,
materia nauczania to znaczy wiadomoci teoretyczne o wykonywaniu podstawowych
pocze nierozcznych czyli co powiniene wiedzie, aby wykona wiczenia,
pytania sprawdzajce to znaczy zestaw pyta, ktre pozwol Ci sprawdzi, czy ju
opanowae podane treci ksztacenia czyli czy moesz przystpi do realizacji wicze,
wiczenia, ktre maj na celu wyksztacenie Twoich umiejtnoci praktycznych czyli co,
w jaki sposb i przy uyciu jakich pomocy masz wykona praktycznie,
sprawdzian postpw to znaczy zestaw pyta, na podstawie ktrych sam moesz
sprawdzi, czy potrafisz samodzielnie poradzi sobie z problemami, jakie rozwizywae
wczeniej. Po przeczytaniu kadego pytania dziau zaznacz w odpowiednim miejscu
TAK albo NIE waciw, Twoim zdaniem, odpowied. Odpowiedzi NIE wskazuj na
luki w Twojej wiedzy i nie w peni opanowane umiejtnoci. W takich przypadkach
jeszcze raz powr do elementw programu nauczania, lub ponownie wykonaj wiczenie
(wzgldnie jego elementy). Zastanw si, co spowodowao, e nie wszystkie odpowiedzi
brzmiay TAK.
sprawdzian osigni przykadowy zestaw pyta testowych, ktry pozwoli Ci
sprawdzi, czy opanowae materia w stopniu umoliwiajcym zaliczenie caej jednostki
moduowej.
wykaz literatury uzupeniajcej, z jakiej moesz korzysta podczas nauki.
Pamitaj, e przedstawiony wykaz literatury nie jest czym staym i w kadej chwili mog
pojawi si na rynku nowe pozycje.
W kadej chwili (z wyjtkiem testw kocowych) moesz zwrci si o pomoc do
nauczyciela, ktry pomoe Ci zrozumie tematy wicze i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz
dan czynno.
Przed przystpieniem do wykonywania kadego wiczenia zapoznaj si z budow
i zasad dziaania urzdze wystpujcych na stanowisku. Musisz zapozna si z instrukcj
obsugi tych urzdze, aby je bezpiecznie obsugiwa.
Po zakoczeniu wiczenia uporzdkuj stanowisko, wyczy i zakonserwuj narzdzia i sprzt.
Podczas realizacji programu jednostki moduowej musisz przestrzega regulaminw,
przepisw bezpieczestwa i higieny pracy, instrukcji przeciwpoarowych i zasad ochrony
rodowiska, wynikajcych z charakteru wykonywanych prac. Z odpowiednimi przepisami
zapoznasz si w trakcie nauki.
721[01].Z1
Technologie robt blacharskich
721[01].Z1.01
Posugiwanie si podstawowymi pojciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementw i przedmiotw z blachy
z zastosowaniem narzdzi rcznych
721[01].Z1.03
Wykonywanie elementw
i przedmiotw z blachy
z zastosowaniem maszyn
i urzdze
721[01].Z1.04
z zastosowaniem operacji
mechanicznej obrbki
skrawaniem
721[01].Z1.05
metodami obrbki plastycznej
i cieplnej
721[01].Z1.08
Wykonywanie konserwacji
i naprawy elementw
i konstrukcji z blachy
721[01].Z1.06
Wykonywanie nierozcznych
pocze blach
721[01].Z1.07
Wykonywanie montau i demontau
elementw i zespow blacharskich
Schemat ukadu jednostek moduowych
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

korzysta z rnych rde informacji,
stosowa terminologi zawodow z zakresu blacharstwa,
czyta i interpretowa dokumentacj techniczn,
uytkowa i likwidowa stanowisko pracy blacharza zgodnie z zasadami organizacji
pracy, wymogami technologicznymi, przepisami bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoarowej oraz ochrony rodowiska i zasadami ergonomii,
wykonywa odwzorowania graficzne elementw wykonywanych z blachy,
rozpoznawa materiay,
okrela waciwoci materiaw wykorzystywanych w blacharstwie,
rozrnia podstawowe techniki wytwarzania,
sporzdza zapotrzebowanie materiaw z zakresu robt blacharskich,
dobiera i przygotowywa materiay do robt blacharskich,
charakteryzowa technologie wykonywania elementw z blachy,
planowa wykonanie elementw z blachy,
dobiera przyrzdy pomiarowe,
wykonywa podstawowe pomiary warsztatowe oraz interpretowa ich wyniki,
wykonywa elementy i przedmioty za pomoc narzdzi rcznych i mechanicznych,
ocenia jako i prawidowo wykonanych elementw i przedmiotw z blachy,
rozrnia elektryczne przyrzdy pomiarowe,
dokonywa odczytw wskaza przyrzdw elektrycznych znajdujcych si w obwodzie
elektrycznym,
dokonywa konserwacji narzdzi, maszyn i urzdze do robt blacharskich,
posugiwa si sprztem komputerowym do wspomagania prac warsztatowych,
stosowa zasady bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz
ochrony rodowiska podczas wykonywania pracy,
stosowa procedury udzielania pierwszej pomocy,
korzysta z literatury technicznej.
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

scharakteryzowa procesy wykonywania pocze blach,
rozrni poczenia nierozczne,
okreli waciwoci materiaw stosowanych do pocze,
odczyta z dokumentacji technicznej sposb czenia blach,
zaplanowa procesy wykonywania pocze z zastosowaniem rnych technologii,
zorganizowa stanowisko pracy do wykonywania pocze,
dobra materia do wykonania poczenia,
dobra przyrzdy, narzdzia i maszyny do wykonania pocze nierozcznych,
wyjani budow i dziaanie narzdzi i maszyn do wykonania pocze,
posuy si narzdziami i urzdzeniami do czenia blach,
przygotowa blachy do czenia,
zastosowa rne techniki czenia blach,
wykona poczenie zgodnie z dokumentacj,
zabezpieczy wykonane poczenie,
naoy powoki ochronne i dekoracyjne na wykonane poczenie, zgodnie
z dokumentacj,
dokona konserwacji narzdzi i urzdze stosowanych do wykonania poczenia,
posuy si dokumentacj technologiczn, normami i poradnikami,
zastosowa przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej
i ochrony rodowiska podczas wykonywania pracy.
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Rodzaje pocze nierozcznych
Poczenia nierozczne s to takie poczenia elementw, ktrych nie mona rozdzieli
bez uszkodzenia czci czonych lub elementw czcych. Nale do nich poczenia:
spawane, zgrzewane, lutowane, nitowane i klejone. Sposb czenia elementw musi by
dostosowany do rodzaju materiaw czonych.
Spawanie metali polega na miejscowym rozgrzaniu metali do stanu topienia za pomoc
prdu elektrycznego (spawanie ukowe) lub gazu (spawanie gazowe). Spawanie odbywa si
z dodawaniem lub bez dodawania spoiwa. Spoiwo po stopieniu nazywa si stopiwem, ktre
po zastygniciu wraz ze stopionymi brzegami czonych czci tworzy spoin. Typowe
ksztaty spoin i oznakowanie stosowane na rysunkach technicznych przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Typowe ksztaty i znaki spoin [8, s. 267].
Do spawania nadaj si stale o maej zawartoci wgla (do 0,27%), ow, aluminium
i stopy magnezu. Do metali trudnospawalnych zalicza si stale wysokowglowe i stopowe,
eliwo, brzy i nikiel.
Zgrzewaniem nazywa si proces czenia metali przez nagrzanie obu czonych czci
do stanu ciastowatoci i nastpnie docinicie ich do siebie. Powstae w ten sposb poczenie
nazywa si zgrzein. Ksztaty zgrzein oraz ich oznaczenia na rysunkach przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Oznaczenie zgrzein na rysunkach [8, s. 270].
Za pomoc zgrzewania mona czy stale i metale nieelazne (blachy i prty).

Lutowanie polega na czeniu metali, pozostajcych w stanie staym, za pomoc
roztopionego metalu (lub stopu) zwanego lutem. Podczas lutowania nie zachodzi nadtapianie
czonych czci. Roztopiony lut czy metale dziki zjawisku spjnoci
midzyczsteczkowej (kohezji) i nieznacznemu przenikaniu (dyfundowaniu) w gb materiau
rodzimego.
Za pomoc lutowania mona czy ze sob rne metale i stopy o rnych wasnociach.
Lutowanie stosuje si do czenia cienkich blach i przewodw elektrycznych. Poczenia
lutowane nie mog przenosi duych obcie, ale dobrze przewodz prd elektryczny.
Sposb oznaczenia pocze lutowanych i klejonych przedstawia tabela 3.
Klejenie jest to poczenie metali za pomoc substancji zwanej klejem. Polega ono na
rozprowadzeniu cienkiej warstwy substancji klejcej na uprzednio przygotowanej
powierzchni. Po naoeniu substancji klejcej naley j podsuszy, a nastpnie docisn do
siebie czone elementy.
Tabela 3. Oznaczenie pocze lutowanych i klejonych [12, s. 80].
Metod klejenia czy mona ze sob metale, metale z niemetalami, metale

z tworzywami sztucznymi, szkem lub porcelan.
Nitowanie polega na czeniu czci metalowych najczciej blach przy pomocy nitw
o rnych ksztatach. Podczas nitowania swobodny koniec nitu jest spczany i ksztatowany
w zakuwk.
Typowe ksztaty bw nitw i oznakowanie stosowane na rysunkach technicznych
przedstawia tab. 4.
Tabela 4. Przykady uproszcze rysunkowych pocze nitowych [1, s. 209].
Nitowanie znajduje zastosowanie do pocze metali, ktre s trudnospawalne lub

niespawalne. Nitowane s gwnie dwigary mostw drogowych i kolejowych oraz
konstrukcje ze stopw aluminium.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Jakie poczenia nazywamy nierozcznymi?
Jakie znasz poczenia nierozczne?
Czym charakteryzuje si proces spawania?
Czym charakteryzuje si proces zgrzewania?
Czym charakteryzuje si proces lutowania?
Czym charakteryzuje si proces klejenia?
Czym charakteryzuje si proces nitowania?
Jakie waciwoci maj materiay stosowane do pocze nierozcznych?
Jak oznacza si w dokumentacji technicznej sposoby czenia blach?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Rozpoznaj rodzaje pocze nierozcznych pokazane na modelach. Wypisz nazwy
pocze na kartkach i przyporzdkuj do przedstawionych pomocy. Okrel waciwoci
materiaw stosowanych do pocze nierozcznych.
Sposb wykonania wiczenia
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
Aby wykona wiczenie, powiniene:

zorganizowa stanowisko pracy,
zaplanowa przebieg wykonania wiczenia plan zapisa w zeszycie,
przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy,
nazwa poszczeglne rodzaje pocze nierozcznych,
posegregowa rysunki pocze nierozcznych,
utworzy plakat odpowiednio ukadajc rysunki z rozpoznanymi poczeniami,
umieci podpisy pod modelami,
okreli waciwoci materiaw stosowanych do pocze nierozcznych,
sporzdzi w zeszycie notatk z przeprowadzonego wiczenia,
sformuowa wnioski z realizacji wiczenia,
zaprezentowa efekty swojej pracy,
dokona samooceny pracy.
Wyposaenie stanowiska pracy:

plansze z rysunkami lub zdjciami rodzajw pocze nierozcznych,
modele pocze nierozcznych,
tablica o mikkim podou, w ktre atwo wbija szpilki,
zestawy kartek o rnych kolorach i rnym ksztacie,
arkusze papieru,
przybory do pisania,
szpilki,
literatura z rozdziau 6 dotyczca pocze nierozcznych.
wiczenie 2
Rozpoznaj oznaczenia pocze nierozcznych pokazanych na rysunkach. Wypisz ich
nazwy na kartkach i przyporzdkuj do rysunkw.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

nazwa poszczeglne symbole pocze nierozcznych,
posegregowa rysunki z odpowiednimi symbolami pocze nierozcznych,
utworzy plakat ukadajc rysunki pocze z symbolami, przypisujc je do
odpowiednich grup,
umieci podpisy pod rysunkami,
10
8)
9)
10)
11)


plansze z rysunkami lub zdjciami rodzajw pocze nierozcznych,
tablica o mikkim podou, w ktre atwo wbija szpilki,
zestawy kartek o rnych kolorach i rnym ksztacie,
arkusze papieru,
szpilki,
literatura z rozdziau 6 dotyczca pocze nierozcznych.

Czy potrafisz:
Tak
zdefiniowa jakie poczenia nazywamy nierozcznymi?
okreli jakie znasz poczenia nierozczne?
okreli czym charakteryzuje si proces spawania?
okreli czym charakteryzuje si proces zgrzewania?
okreli czym charakteryzuje si proces lutowania?
okreli czym charakteryzuje si proces klejenia?
okreli czym charakteryzuje si proces nitowania?
okreli waciwoci materiaw stosowanych do pocze
nierozcznych?
9) rozpozna oznaczenia pocze nierozcznych blach zamieszczone
w dokumentacji technicznej?
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
11
Nie
4.2. Spawanie elektryczne i gazowe blach

Poczenie dwch lub wicej czci metalowych spoinami tworzy zcze spawane.
Podstawowe rodzaje zczy spawanych pokazane zostay na rysunku 1.
Rys. 1. Rodzaje zczy spawanych: a) doczoowe na I i Y, b) ktowe, c) teowe, d) narone, e) krzyowe,

f) zakadkowe, g) nakadkowe, h) przylgowe, i) otworowe [10, s. 62 i 64].
Pozycja spawania jest to pooenie spawanego przedmiotu podczas spawania (rys. 2).
Rys. 2. Pozycje spawania blach wedug PN-EN-287-1 [10, s. 67].
Rozrnia si spoiny: czoowe i pachwinowe (rys. 3).
Rys. 3. Podstawowe typy spoin i ich elementy a) czoowa, b) pachwinowa [10, s. 63].
Na rysunkach technicznych elementy spawane musz zawiera oznaczenia dotyczce

rodzaju zcza i spoiny oraz wymiary i przekroje spoin (rys. 5).
12
Rys. 4. Rowki czonych czci ukosowanych i nieukosowanych oraz ich nazwy techniczne [10, s. 63].
Rys. 5. Rysunkowe symbole oznaczenia spoin: a) czoowych, b) pachwinowych. 1) rowek ukosowania na Y,

2) spoina czoowa, 3) oznaczenia przygotowania do spawania [10, s. 70].
Przed przystpieniem do spawania powierzchnie materiaw musz by oczyszczone tak,

aby miay metaliczny poysk. Czynnoci te mona wykona metod obrbki skrawaniem,
metod chemiczn (trawienie) lub termiczn (opalanie pomieniem).
Rys. 6. Ksztaty przygotowania blach do spawania w zalenoci od ich gruboci [10, s. 54].
Brzegi elementw czonych o gruboci powyej 4 mm do spawania naley ukosowa. Kt

ukosowania w blachach grubszych (1020 mm) powinien wynosi okoo 40, a w blachach
cieszych do 60.
13
Przed rozpoczciem spawania materiay czone naley dokadnie sczepi i uoy

w pozycji dogodnej dla spawacza.
Rys. 7. Sczepianie blach przed spawaniem: a) prawidowe, b) nieprawidowe [10, s. 60].
Sczepianie rozpoczyna si w rodku blach, a nastpnie spoiny sczepne wykonuje si raz

z jednej, raz z drugiej strony (rys. 7). Odlego midzy punktami sczepnymi powinna wynosi
20 30 gruboci spawanego metalu, a dugo spoin sczepnych 25 gruboci materiau.
Rys. 8. Odksztacenie zczy teowych: a) pooenie przed spawaniem, b) zcze teowe spawane jednostronnie,
c) zcze teowe spawane dwustronnie [10, s. 77].
Podczas spawania nastpuje szybkie, miejscowe nagrzanie czonych elementw

a nastpnie ich szybkie chodzenie. Nage zmiany temperatury powoduj powstawanie
wewntrznych napre, odksztace a nawet pkni (rys. 8).
Rys. 9. Odksztacenia powstajce przy spawaniu i sposb zapobiegania ich powstawaniu [10, s. 77].
Wystpienie napre podczas spawania oraz odksztace spowodowane jest przez

zmian struktury krystalicznej w spawanym materiale pod wpywem wysokiej temperatury.
W materiaach stalowych sprzyja temu wiksza zawarto wgla i dodatkw stopowych.
Aby ograniczy powstawanie napre i odksztace w zczach spawanych, naley przed
przystpieniem do spawania opracowa plan technologiczny spawania. Dotyczy on sposobu
ukadania czci (rys. 9), spoin, liczby ciegw, pozycji spawania, ksztatu i ktw
14
ukosowania, zastosowania odpowiedniej metody spawania, jak rwnie temperatury

materiaw spawanych. Bardzo czsto zachodzi konieczno spawania w podwyszonej
temperaturze.
Rys. 10. Skurcz poprzeczny wywoany spoin: a) zcze swobodnie podparte, b) zcze sztywno zamocowane
[10, s. 74].
W celu zminimalizowania powstajcych podczas spawania odksztace, wykorzystuje si

rnego rodzaju uchwyty i przyrzdy (rys. 11).
Rys. 11. Uchwyty pomocnicze do spawania: 1) klinowe, 2, 3, 4) rubowe [10, s. 79, 80].
Zespoy spawane, ktre podczas spawania ulegy zdeformowaniu, poddaje si

prostowaniu sposobami mechanicznymi lub termicznymi. Mae znieksztacenia w elementach
drobnych, cienkich mona usun przez prostowanie motkiem na zimno. Wiksze krzywizny
w grubszych elementach usuwa si za pomoc maszyn przeznaczonych do prostowanie jak
walcarki, prasy rubowe, prasy kunicze.
Prostowanie termiczne wykonuje si przez nagrzewanie odksztaconych elementw,
palnikiem acetylenowo-tlenowym. Niewaciwie przeprowadzone prostowanie moe
doprowadzi do skomplikowanych odksztace i uszkodzenia konstrukcji.
Aby zlikwidowa naprenia spawalnicze jakie powstaj podczas spawania, elementy
i zespoy spawane poddaje si wyarzaniu: zmikczajcemu, odprajcemu,
normalizujcemu, rekrystalizujcemu. Pod wpywem temperatury, struktura metali lub stopw
jest zbliona do stanu pierwotnego, przez co ustpuj naprenia spawalnicze.
Spawanie elektryczne ukowe mona wykonywa prdem staym lub przemiennym.
Prd stay uzyskuje si z przetwornic spawalniczych (rys. 12) lub prostownikw a prd
przemienny z transformatorw spawalniczych.
Rys. 12. Stanowisko robocze do spawania prdem staym [7, s. 352].
15
Przetwornica spawalnicza skada si z silnika elektrycznego i prdnicy spawalniczej.

Silnikiem napdowym jest silnik trjfazowy lub spalinowy. Przetwornica spawalnicza jest
nazywana spawark prdu staego. Daje ona prd o napiciu 2070 V i nateniu od kilkuset
do kilku tysicy amperw.
Prostownik spawalniczy suy do przetwarzania prdu sieciowego przemiennego na
prd stay pulsujcy. Skada si z transformatora, regulatora natenia i urzdzenia
prostujcego. Urzdzeniem prostujcym prd jest zesp diod ktry przepuszcza prd tylko w
jednym kierunku.
Transformator spawalniczy, nazywany jest spawark prdu przemiennego (rys. 13).
Obnia on napicie z sieci 230 V lub 400 V na napicie odpowiednie do spawania, czyli okoo
70 V, potrzebne do zajarzenia uku elektrycznego.
Rys. 13. Schemat transformatora spawalniczego: 1) uzwojenie pierwotne, 2) uzwojenie wtrne, 3) urzdzenie
dawice, 4) cz ruchoma [2, s. 203].
Do powstania uku elektrycznego dochodzi podczas spawania w wyniku potarcia

elektrody o spawany przedmiot, nastpnie odsunicie jej na odlego nie przekraczajc
gruboci drutu. Towarzyszy temu wydzielanie si duej iloci ciepa i wiata.
Rys. 14. Schemat jarzenia si uku elektrycznego: 1) elektroda, 2) materia spawany, 3) jeziorko metalu,
4) stoek uku, 5) strefa katodowa, 6) strefa anodowa [10, s. 213].
Aby uk mg si jarzy, warstwa powietrza w przestrzeni ukowej musi by

zjonizowana, aby dobrze przewodzi prd elektryczny. Zjonizowaniu pod wpywem wysokiej
temperatury ulegaj czsteczki powietrza, gazw wydzielanych z otuliny i par metali
ulegajcych topieniu. Elektrony s przycigane przez anod (+), ktr jest materia spawany,
a jony dodatnie wdruj do katody (-), ktr jest elektroda.
Podczas spawania prdem staym, temperatura anody, czyli materiau spawanego jest
o okoo 500C wysza ni katody, co ma znaczenie przy wyborze metody spawania. Przy
spawaniu prdem przemiennym, temperatura obu elektrod jest wyrwnana.
Rodzaj elektrody, drutu, metody spawania i parametrw spawania naley dobra wedug
odpowiednich tabel, w zalenoci od rodzaju materiau spawanego i rodzaju konstrukcji.
Do podstawowych metod spawania elektrycznego ukowego mona zaliczy:
spawanie elektrodami otulonymi,
16
spawanie w osonach gazowych metodami MIG/ MAG,

spawanie metod TIG.
Elektrody do spawania elektrycznego ukowego dzieli si na nietopliwe i topliwe. Do
elektrod nietopliwych zalicza si elektrody wolframowe i wglowe. Elektrod wolframowych
uywa si do spawania metali w atmosferze gazw ochronnych, elektrod wglowych do
spawania cienkich blach.
Spawanie elektrodami otulonymi polega na stapianiu metali w miejscu wytworzenia
uku elektrycznego, ktry powstaje midzy przedmiotem spawanym a elektrod. Temperatura
uku elektrycznego wynosi od 26006000C.
Do spawania ukowego uywa si przewanie elektrod topliwych, ktre dzieli si na
nieotulone i otulone. Elektrody nieotulone nie s zalecane do spawania bez gazw
ochronnych, gdy w atmosferze powietrza daj spoin o niskich wasnociach
wytrzymaociowych.
W zalenoci od gruboci otuliny elektrody otulone dziel si na: cienko otulone, rednio
otulone i grubo otulone. Elektrody cienko otulone maj grubo otuliny nie przekraczajc
20% obustronnej gruboci rdzenia i uywane s do spawania cienkich elementw. Elektrony
rednio otulone maj obustronnej grubo otuliny 20 40 % gruboci rdzenia, grubo otulone
ponad 40%. Stopiona otulina tworzy ze spalajcymi si skadnikami uel, ktry chroni
roztopion spoin przed dziaaniem azotu i tlenu z powietrza oraz zapobiega przed zbyt
szybkim studzeniem. Ponadto skadniki otuliny wzbogacaj spoin w skadniki stopowe, ktre
podczas spawania ulegaj wypaleniu. Elektrody dobiera si tak, by ich skad by podobny do
skadu materiau spawanego.
W zalenoci od skadu otuliny, elektrody dzielimy na elektrody o otulinie:
kwanej (A),
zasadowej (B),
rutylowej (R),
celulozowej (C),
utleniajcej (O),
innej (V).
Do spawania stali niestopowych stosuje si midzy innymi elektrody: EA146, ER146,
EB146. Do spawania stali niskostopowych (18G2A, 10H, 15HM) mona uy elektrod:
EB150 i EB155 a spawane elementy naley podgrza do temperatury 100300C.
Elektrody mocuje si w uchwycie, ktry ma ksztat szczypiec, o rkojeci izolowanej. Do
rkojeci doczony jest przewd doprowadzajcy prd.
Rys. 15. Uchwyt do elektrod [3, s. 946].
Elektrody do spawania naley dobiera na podstawie tabel. Zawieraj one informacje

jakie elektrody zastosowa w zalenoci od rodzaju konstrukcji i materiau spawanego.
Elektrody przed uyciem naley wysuszy. Jeeli temperatura otoczenia jest niska,
elementy spawane naley podgrza, aby pozby si wilgoci ze strefy spawania. Woda
niekorzystnie wpywa na jako spoiny.
Spawanie elektrodami otulonymi jest mao wydajne i tam, gdzie jest to moliwe zostaje
wypieranie przez spawanie drutem w osonie gazw ochronnych.
Do spawania elektrycznego mona stosowa prd stay i przemienny. Prd stay jest
17
korzystniejszy do spawania, gdy mona nim spawa wszystkie metale, wszystkimi

elektrodami.
Spawanie w osonie gazw osonowych pozwala na zabezpieczenie stopionego metalu
i drutu elektrodowego przed dziaaniem powietrza. W metodzie MAG gazem osaniajcym
jest CO2 lub mieszanki CO2 z agonem, helem i tlenem. Rodzaj stosowanego gazu
osaniajcego zaley od gatunku materiaw spawanych. CO2 stosowany w metodzie MAG
czciowo utlenia spoin, ale dziki skadnikom odtleniajcym zawartym w drutach,
powstajce tlenki s wizane w uel, ktry cienk warstewk pokrywa powierzchni spoiny.
W metodzie MIG gazem osonowym jest czysty argon lub hel.
Podczas spawania ukowego w atmosferze gazw ochronnych elektrodami topliwymi
mog wystpowa trzy postacie przechodzenia stopionego metalu z drutu do spoiny:
drobnokroplowy, mieszany lub natryskowy. Zaley to od wszystkich warunkw spawania
i spawacz musi je tak dobra, aby uzyska odpowiedni posta uku.
Rys. 16. Urzdzenie do spawania elektrod topliw metod MIG/MAG : 1) podczenie do sieci, 2) prostownik,
3) szpula z drutem elektrodowym, 4) podajnik drutu, 5) drut, 6) butla z gazem ochronnym,
7) podgrzewacz gazu, 8) reduktor gazu, 9) zawr sterujcy gazem ochronnym, 10) przewd gazu
ochronnego, 11) przewd prdu spawania, 12) przewd prdu masy, 13) uchwyt spawalnicy,
14) cznik [5, s. 7].
Spawanie w osonie gazw elektrod topliw jest wykonywane przy pomocy

pautomatw lub automatw spawalniczych, w ktrych podawanie drutu jest
zmechanizowane. W pautomatach prowadzenie drutu jest rczne, a w automatach gowica
spawalnicza jest prowadzona mechanicznie. Pozostae elementy s jednakowe.
Rys. 17. Uchwyt spawalniczy do spawania metod TIG prdem do 200 A: 1) korek, 2) dysza wymienna,
3) rkoje z przyciskiem sterujcym, 4) elektroda wolframowa, 5) przewody z przyczami
[10, s. 319]
Uchwyty spawalnicze produkowane s z lekkich materiaw elektroizolacyjnych. Do

spawania prdem o nateniu do 200A chodzenie uchwytu jest naturalne, a powyej 200 A
uchwyt ma chodzenie wod destylowan w ukadzie zamknitym.
Dysza uchwytu podczas spawania zanieczyszcza si odpryskami ciekego metalu i moe
18
powsta zwarcie midzy dysz a kocwk prdow umieszczon w dyszy. Aby temu
zapobiec, dysz naley czyci z odpryskw. Kocwki prdowe musz by dobrane do
rednicy drutu. Kocwka o zbyt duym lub wyrobionym otworze naley wymieni, gdy
powstaje wikszy opr elektryczny i grzanie si kocwki.
Mieszanki gazowe i gazy magazynuje si i transportuje w butlach stalowych
o podwyszonej wytrzymaoci. Butle na gazy techniczne malowane s na odpowiednie kolory
zgodnie z norm: PN-EN-ISO 13769:2006(U), ktra zastpuje norm PN-EN 1089-3:1999.
dwutlenek wgla (CO2) szara,
acetylen (C2H2) kasztanowata,
tlen (O2) niebieska, w grnej czci biaa,
argon (Ar) szara, w grnej czci ciemno-zielona.
Rys. 18. Butle: a) tlenowa, b) acetylenowa: 1) korpus, 2) piercie, 3) kopak ochronny, 4) stopa, 5) masa
porowata [2, s.208]
Butle podlegaj kontroli przez rzeczoznawcw dozoru technicznego co 5 lat. Obsug

butli do gazw technicznych i ich magazynowanie podaj specjalne przepisy.
Gaz znajdujcy si w butli pod wysokim cinieniem nie moe by uyty bezporednio do
spawania, lecz musi przej przez reduktor, ktry redukuje cinienie butlowe do cinienia
roboczego. Reduktor utrzymuje cinienie gazu w palniku na staym poziomie, a zawr
bezpieczestwa wypuszcza nadmiar gazu w miar wzrostu cinienia w butli.
Reduktor butli z dwutlenkiem wgla jest zaopatrzony w podgrzewacz elektryczny, ktry
zabezpiecza go przed zamarzniciem. Instalowany jest midzy zaworem butli i reduktorem.
Zasilany jest prdem 24 V i podgrzewa reduktor do 60C.
Druty uywane do spawania elektrycznego w osonie gazw mog by pene (lite) lub
proszkowe (rdzeniowe) (rys. 19).
Druty elektrodowe rdzeniowe maj w swym skadzie zwikszone zawartoci skadnikw
stopowych o dziaaniu odtleniajcym jak: krzem, mangan, aluminium, tytan. Wi one tlen
z rozkadu CO2 w uel i zapobiegaj tworzeniu si tlenkw metali, co mogo by
niekorzystnie wpyn na wytrzymaociowe wasnoci spoiny. uel gromadzi si na
powierzchni spoiny i jest usuwany z powierzchni spoiny szczotk drucian.
Druty do spawania stali konstrukcyjnych niskowglowych to: SpG3S1, SpG4S1,
SpG2S1. Powierzchnia drutw zabezpieczona jest przed korozj przez miedziowanie lub
pokrycie warstewk tlenkw.
19
Druty proszkowe (rys. 19) maj w rodku rdze, wypeniony skadnikami speniajcymi
rol jak otulina w elektrodzie. S nazywane samoosonowymi, gdy w czasie spawania
wydzielaj si gazy osaniajce uk i roztopiony metal. Jeeli osona gazowa elektrody
proszkowej nie daje wystarczajcego zabezpieczenia przed szkodliwym dziaaniem powietrza,
wwczas spawanie wykonuje si drutem proszkowym w osonie CO2 lub mieszankach
gazowych.
Rys. 19. Przekroje drutw rdzeniowych (proszkowych) do spawania w osonach gazowych [10, s.263].
Jest kilka rodzajw drutw proszkowych o rnym skadzie otoczki metalowej i rdzenia
oraz zalecanych do rnych pozycji spawania. Druty proszkowe s drosze od drutw litych i
mniej wydajne.
Rys. 20. Wolny wylot drutu elektrodowego midzy Rys. 21. Pooenie uchwytu spawalniczego wzgldem
prdow a jeziorkiem materiau spawanego
przedmiotu przy spawaniu w osonie gazowej
[10, s. 279].
[10, s. 281].
Rys. 22. Sposoby prowadzenia drutu elektrodowego przy spawaniu w gazach ochronnych [5, s. 91].
Spawanie elektrod nietopliw (rys. 23) w osonie argonu lub helu nazywane jest metod TIG.
W metodzie tej stosuje si te podawanie dodatkowego spoiwa (rys. 24).
Rys. 23. Przyrzd do spawania metod ukowego w osonie argonu TIG [11, s. 140].
20
Tabela 5. Sposoby przygotowania materiaw do spawania metod TIG i MIG [10, s. 326].
Rys. 24. Zasada procesu spawania elektrod nietopliw w osonie argonu: a) bez dodatkowego spoiwa,
b) z dodatkowym spoiwem; 1) elektroda, 2) uchwyt elektrody, 3) dysza, 4) uk, 5) jeziorko, 6) spoiwo
dodatkowe [10, s. 307].
Elektrod nietopliw jest elektroda wolframowa. Jest to prt o rednicy 0,510 mm

i dugoci 50175 mm zaostrzony pod ktem 3040. Podczas spawania nastpuje zuycie
elektrody, ostry koniec tpi si. Ma to ujemny wpyw na warunki spawania. Elektrody ostrzy
si za pomoc specjalnych szlifierek.
Spawanie w osonie argonu stosuje si do spawania stali stopowych, metali nieelaznych
i ich stopw.
Aluminium, magnez i ich stopy spawane s prdem staym, pozostae metale spawa si
prdem przemiennym. Przy spawaniu metod TIG, stosuje si metod spawania w lewo
(analogicznie jak przy spawaniu gazowym rys. 28). Naley zwraca uwag, aby elektroda
wolframowa nie dotkna do roztopionego metalu.
21
Spawanie gazowe polega na stapianiu brzegw metali czonych i spoiwa pomieniem

gazowym, otrzymanym przez spalenie acetylenu w atmosferze dostarczonego tlenu. przy
pomocy zestawu urzdze pokazanych na rysunku 25.
Rys. 25. Zesp urzdze do spawania gazowego: 1) palnik, 2) przewody gumowe, 3, 4) reduktory, 5) butla
tlenowa, 6) butla acetylenowa [11, s. 132].
Spawanie gazowe stosuje si do wszystkich rodzajw stali i metali nieelaznych.

Palnik suy do spalania gazw dobrze wymieszanych z tlenem. Rozrnia si palniki
wysokiego cinienia i niskiego cinienia (rys. 26). W palnikach niskiego cinienia nastpuje
zasysanie gazu przez pyncy pod cinieniem tlen. W palnikach wysokiego cinienia
doprowadzenie obu gazw odbywa si pod jednakowym cinieniem.
Rys. 26. Palnik acetylenowo-tlenowy: a) na niskie cinienie, b) na wysokie cinienie [2, s. 209].
Acetylen, spalajc si w atmosferze tlenu daje pomie o temperaturze okoo 3100C

(rys. 27) i moe tworzy wewntrz pomienia atmosfer odtleniajc, utleniajc lub
nawglajc. Odpowiedni pomie mona uzyska przez dobranie skadu mieszaniny tlen gaz.
Spawacz powinien tak wyregulowa pomie, aby spawanie odbywao si pomieniem
redukujcym. Pomie chroni spoin przed dostpem powietrza. Regulacj pomienia
rozpoczyna si od regulacji dopywu acetylenu.
Rys. 27. Wykres pomienia acetylenowo-tlenowego [10, s 95].
22
Spawanie gazowe jest stosowane do spawania materiaw cienkich i do lutowania

twardego.
Materiay o gruboci do 4 mm mona spawa we wszystkich pozycjach metod w lewo
(rys. 28), a materiay grubsze metod w prawo (rys. 29). Metoda spawania w prawo daje
lepsze wyniki, gdy wolniejsze jest studzenie spoiny.
Rys. 28. Metoda spawania w lewo: a) kt pochylenia Rys. 29. Metoda spawania w prawo: a) kt pochylenia
palnika i drutu w czasie spawania, b) ruchy
palnika i drutu w czasie spawania, b) ruchy
prowadzenia palnika i drutu [10, s. 94].
prowadzenia palnika i drutu [10, s. 95].
W skad wyposaenia stanowiska roboczego do spawania gazowego wchodz: butle

tlenowe i acetylenowe, st roboczy, narzdzia pomocnicze oraz odzie ochronna.
Niektre stanowiska robocze zamiast butli z acetylenem s wyposaone w wytwornice
acetylenowe z oczyszczaczem gazu oraz bezpiecznik wodny.
Podstawowymi narzdziami pomocniczymi na stanowisku roboczym spawacza
s:motek, szczotki druciane i komplet kluczy do zamocowywania zaworw na butlach oraz
do otwierania butli z acetylenem.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

Czym charakteryzuje si proces spawania?
Jak przebiega proces spawania elektrycznego?
Jakie znasz metody spawania elektrycznego?
Jaka jest zasada dziaania urzdze do spawania?
Gdzie naley podczy przewody spawalnicze?
Jak mocuje si elektrod do spawania?
Jak zbudowana jest elektroda otulona?
Jak rol spenia otulina w elektrodach?
Jak odbywaj si spawania metodami: TIG, MIG, MAG?
Jakich gazw osaniajcych uywamy w spawaniu metodami: TIG, MIG, MAG?
Na czym polega spawanie gazowe?
Jakie gazy spawalnicze stosuje si najczciej do spawania gazowego?
Jak przechowuje si gazy spawalnicze?
23
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj poczenie blach metod spawania elektrycznego elektrod otulon i zabezpiecz
wykonane poczenie przez naoenie powoki ochronnej, wedug rysunkw dostarczonych
przez nauczyciela.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)

przygotowa i ustawi blachy do spawania,
ustawi parametry spawania,
dokona wstpnego sczepienia blach,
wykona poczenie elektrod,
usun uel ze spoiny,
oczyci spoin i usun odpryski,
naoy powok ochronn na wykonane poczenie,
uprztn stanowisko pracy,
dokona konserwacji narzdzi i urzdze,
wyjani budow i dziaanie urzdze do spawania,

spawarka elektryczna z przewodami spawalniczymi,
elektrody,
blachy przeznaczone do spawania,
ciski spawalnicze,
motek do odbijania ula,
szczotka druciana,
maska spawalnicza,
fartuch skrzany,
rkawice spawalnicze,
nagolenniki,
farba podkadowa i rozpuszczalnik,
pdzel lub waek do malowania,
przybory do pisania.
24
wiczenie 2
Wykonaj poczenie blach metod spawania elektrycznego elektrod topliw MAG.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)

przygotowa blachy do spawania,
ustawi parametry spawania,
dokona sczepienia wstpnego blach,
wykona poczenie posugujc si urzdzeniem spawalniczym,
dokona konserwacji narzdzi i urzdze,

spawarka MAG,
butla z gazem ochronnym (CO2),
reduktor,
w na gaz osonowy,
drut spawalniczy,
blachy przeznaczone do spawania,
ciski spawalnicze,
maska spawalnicza,
fartuch skrzany,
rkawice spawalnicze,
nagolenniki,
przybory do pisania.
wiczenie 3
Zaplanuj proces i wyposaenie stanowiska do wykonania wyrobu z zastosowaniem
spawania gazowego.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

zorganizowa miejsce pracy,
dobra narzdzia i sprzt do spawania gazowego,
opisa sposb przygotowania blach do spawania gazowego,
opisa metod wykonania spawania gazowego,
wykona wykaz wyposaenia stanowiska do spawania gazowego,
25
8)
9)
10)
11)
12)
13)
zaplanowa kolejne kroki wykonania poczenia,

wyjani budow i dziaanie urzdze do wykonania spawania gazowego,

st roboczy,
arkusz papieru,
rysunek techniczny wyrobu,
narzdzia i sprzt do spawania gazowego,
literatura z rozdziau 6 dotyczca spawania gazowego.

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli jak przebiega proces spawania elektrycznego?
2) rozrni metody spawania elektrycznego?
3) wyjani budow i zasad dziaania narzdzi oraz urzdze
spawalniczych?
4) wyjani, na czym polega spawanie elektryczne elektrod otulon?
5) okreli rol otuliny w elektrodzie?
6) przygotowa stanowisko do spawania elektrycznego?
7) wykona spawanie elementw elektrod otulon?
8) wyjani, na czym polega spawanie elektryczne MIG, TIG oraz
MAG?
9) wykona spawanie elementw metod w osonie gazw ochronnych?
10) wyjani, na czym polega spawanie gazowe?
11) okreli jakie gazy spawalnicze stosuje si najczciej do spawania?
12) okreli jak przechowuje si gazy spawalnicze?
13) przygotowa wyposaenie stanowiska do spawania gazowego?
26
Nie
4.3. Zgrzewanie blach

Zalenie od rda ciepa uytego do nagrzania czonych czci rozrnia si
zgrzewanie: ogniskowe, gazowe i elektryczne. Zgrzewanie elektryczne dzieli si na:
doczoowe,
punktowe,
liniowe,
garbowe.
rdem ciepa w zgrzewaniu elektrycznym oporowym jest prd elektryczny, ktry w
miejscu najwikszego oporu zamienia si w ciepo. Miejsce styku metali wykazuje znaczny
opr dla przepywajcego prdu. Przy dostatecznym nateniu prdu w miejscu styku metal
staje si plastyczny. Po wywarciu nacisku stykajce si ze sob czci cz si ze sob. Do
zgrzewania stosuje si prd o niskim napiciu, lecz o nateniu do kilku tysicy amperw.
Zgrzewanie doczoowe stosuje si do czenia czci przekrojami poprzecznymi (waki,
rury, ksztatowniki). Rozrnia si zgrzewanie zwarciowe i iskrowe (rys. 30). Podczas
zgrzewania zwarciowego czci czone s docinite do siebie podczas caego czasu
przepywu prdu. W metodzie iskrowej materiay dociska si do siebie dopiero po nadtopieniu
powierzchni czonych. Koce elementw nadtapia uk elektryczny.
Zgrzewanie doczoowe ma zastosowanie midzy innymi w produkcji wierte, gdzie
zgrzewa si dwie czci wierta z rnych gatunkw stali. Cz chwytow wierta wykonuje
si ze stali zwykej a cz robocz (skrawajc) ze stali szybkotncej.
Rys. 30. Zgrzewanie doczoowe: a) zwarciowego, b) iskrowego: 1) zgrzewany metal, 2) szczki zaciskowe
chodzone wod, 3) miejsce zwarcia lub uk iskrowy, 4) transformator, 5) zgrzeina [10, s. 114].
Zgrzewanie punktowe stosuje si do czenia cienkich blach. czone blachy zaciska si

dwiema elektrodami w ksztacie kw, ktre zapewniaj jednoczenie docisk oraz przepyw
prdu przez zcze. Kocwki elektrod wykonane s z miedzi.
W przemyle stosuje si zgrzewarki wielopunktowe, gdzie nie zachodzi konieczno
staego przesuwania przedmiotu. Najlepszy efekt zgrzewania uzyskuje si przy duym
nateniu prdu i krtkich czasach nagrzewania. Gwn czci zgrzewarki jest
transformator, ktry prd sieciowy o duym nateniu i maym napiciu zamienia na prd
o maym napiciu i duym nateniu. Ukad dwigni (rys. 31) pozwala na rwnoczesne,
krtkotrwae wczenie prdu i nacisku. Blachy przeznaczone do zgrzewania s umieszczone
midzy elektrodami 2 i 3. Nacinicie pedau 4 powoduje przesunicie si do gry prta 5,
ktry za porednictwem spryny 6 oraz dwigni 7 powoduje zaciniecie si elektrod. Dalsze
27
dociskanie pedau powoduje wczenie napicia na pierwotne uzwojenie transformatora 8.

Zwarcie wtrnego obwodu transformatora przez zgrzewane blachy powoduje w tym obwodzie
przepyw prdu. Regulacja natenia prdu odbywa si stosownie do gruboci blach, przez
zmian liczby zwojw w uzwojeniu pierwotnym transformatora.
Rys. 31. Schemat zgrzewarki punktowej: 1) blachy, 2, 3) elektrody, 4) peda, 5) prt, 6) spryna, 7) dwignia,
8) transformator [11, s. 147].
Parametry zgrzewania s uzalenione od rodzaju i gruboci blach i rednicy elektrod.

Zgrzewanie punktowe ma szerokie zastosowanie w przemyle samochodowym, lotniczym
i kolejowym.
Rys. 32. Schemat zgrzewania punktowego: 1) blachy zgrzewane, 2) elektrody kowe, 3) zgrzeina punktowa,
4) transformator, F sia docisku [10, s. 116].
Zgrzewanie garbowe jest odmian zgrzewania punktowego. Wymaga ono

wczeniejszego przygotowania jednej z blach przez wytoczenie garbw w ksztacie stoka
lub rowka. Do zgrzewania garbowego uywa si elektrod paskich.
Rys. 33. Schemat zgrzewania garbowego: a) zgrzewanie jedn pask elektrod kilku garbw jednoczenie,
b) dwch garbw jednoczenie, c) technologiczny przebieg zgrzewania jednej zgrzeiny [10, s. 116]
Zgrzewanie liniowe polega na zastosowaniu obracajcych si elektrod w ksztacie

krkw (rys. 34). Krki z ktrych grny jest napdzany silnikiem, obracajc si przesuwaj
28
midzy sob czone blachy. Krki zasilane s impulsowo prdem elektrycznym o duym
nateniu.
Rys. 34. Schemat zgrzewania liniowego: 1) blachy zgrzewane, 2) elektrody krkowe, 3) zgrzeina liniowa,
4) transformator [10, s. 117].
Zgrzewanie liniowe wykonuje si zwykle na zakadk. Metod t stosuje si tam, gdzie

wymagana jest szczelno poczenia. Zgrzewanie liniowe stosowane jest w produkcji rur ze
szwem.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Czym charakteryzuje si zgrzewanie?
Jak przebiega proces zgrzewania?
Jakie znasz metody zgrzewania?
Jak zbudowana jest zgrzewarka punktowa?
Jakie znasz metody zgrzewania doczoowego?
Gdzie stosuje si zgrzewanie doczoowe?
Na czym polega zgrzewanie garbowe?
Kiedy stosowane jest zgrzewanie liniowe?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj przedmiot z blachy (skrzynka na licznik, szafka itp.) wykonujc poczenie
zgrzewark punktow wedug rysunku dostarczonego przez nauczyciela.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

wytrasowa i wyci elementy skadowe wyrobu,
uksztatowa elementy blaszane,
przygotowa blachy do zgrzewania,
zapozna si z instrukcj obsugi zgrzewarki,
przygotowa zgrzewark,
wykona poczenie posugujc si zgrzewark punktow,
wyczy i oczyci zgrzewark,
29
11)
12)
13)
14)
15)
16)
posprzta stanowisko pracy,

wyjani budow i dziaanie zgrzewarki punktowej,

materia na wykonywany przedmiot,
rysunek techniczny,
narzdzia do trasowania,
noyce do cicia blachy (gilotynowe i rczne),
motek blacharski (drewniany lub gumowy),
kleszcze blacharskie,
gitarka krawdziowa,
zgrzewarka punktowa,
okulary ochronne.

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
okreli czym charakteryzuje si zgrzewanie?

opisa dziaanie zgrzewarki doczoowej?
opisa budow i dziaanie zgrzewarki punktowej?
opisa dziaanie zgrzewarki liniowej?
przygotowa blachy do zgrzewania?
przygotowa zgrzewark punktow do pracy?
wykona poczenie metod zgrzewania punktowego?
30
Nie
4.4. Lutowanie blach lutem mikkim i twardym

Za pomoc lutowania mona czy prawie wszystkie metale w rnych kombinacjach.
Luty s to materiay o temperaturze topnienia niszej od materiau czci czonych.
Rozrnia si luty mikkie o temperaturze topnienia poniej 500C (tabela 6) i luty twarde,
ktre charakteryzuj si temperatur topnienia powyej 550C.
Luty mikkie s stopami cyny, antymonu i oowiu o temperaturze topnienia 183300C.
Stosuje si rwnie luty niskotopliwe (t = 70150C), przeznaczone do czenia materiaw
o niskiej temperaturze topnienia lub elementw, ktre nie powinny si nagrzewa podczas
lutowania.
Luty mikkie s wykonywane w postaci odlewanych prtw i paeczek (lasek) oraz
cignionych drutw, ktre maj w rodku topnik w postaci yki.
Tabela 6. Waciwoci i zastosowanie spoiw cynowo-oowiowych mikkich [9, s. 115].
Temperatura
Wytrzymao na
Metale
Cecha
topnienia
rozciganie[MPa]
Zastosowanie
czone
[C]
mied,
spoiwo
powszechnego
uytku;
LC 30
183260
35,3
mosidz, stal, lutowanie blach stalowych czarnych,
cynk
ocynkowanych, lutowanie kpielowe
mied, stal
lutowanie
pocze
pracujcych
w podwyszonej temperaturze; uzwoje
LC30A2
185250
39,2
silnikw
elektrycznych,
urzdze
chodniczych
mied,
lutowanie
blach
stalowych
LC40
183238
37,3
mosidz, stal
i ocynkowanych, pobielanie i lutowanie
aparatury
elektrotechnicznej
oraz
mied, stal
LC40A
183235
39,2
chodnic i innych czci maszyn
mied,
lutowanie w przemyle elektronicznym
LC60
183190
36,3
mosidz, stal
elementw z pokryciami cynowooowiowymi i srebrnymi
Luty twarde s stopami miedzi z cynkiem i innymi skadnikami. Rozrnia si luty

twarde atwo topliwe (t = 550875C) i trudno topliwe (t = 8751100C).
Luty do lutowania twardego metali mona podzieli na cztery zasadnicze grupy:
miedziane, mosine, srebrne i specjalne.
Luty do lutowania twardego mog mie rn posta zewntrzn. Do prac wykonywanych
rcznie uywa si przewanie drutu lub prtw. Zalenie od typu zcza i metody lutowania
stosuje si luty w innej postaci, jak blaszki, ksztatki, ziarna, proszek lub pasta.
Poczenie trwae uzyskuje si dziki przyczepnoci lutu do materiaw czonych,
dlatego warunkiem otrzymania prawidowego poczenia jest staranne oczyszczenie
powierzchni lutowanych. Przygotowanie czonych powierzchni polega na oczyszczeniu
mechanicznym i chemicznym.
Oczyszczanie mechaniczne odbywa si przez piowanie, skrobanie, cieranie,
szczotkowanie i inne podobne zabiegi.
Oczyszczanie chemiczne polega na odtuszczaniu lub trawieniu. Odtuszczanie mona
wykona z uyciem rozpuszczalnikw organicznych, roztworw alkalicznych, elektrolitycznie
oraz ultradwikowo. Do trawienia su wodne roztwory kwasu siarkowego, solnego,
azotowego lub inne. Po trawieniu zwilone powierzchnie naley zobojtni, zmywajc je
wod.
31
Bezporednio przed lub w czasie lutowania czone powierzchnie oczyszcza si za

pomoc topnikw. Usuwa si wwczas powstae ju po oczyszczeniu powierzchni tlenki lub
inne trudnotopliwe zwizki utrudniajce zwilanie lutem czonych czci.
Najczciej lutowanie znajduje zastosowanie w przemyle elektrotechnicznym,
elektronicznym i telekomunikacyjnym do czenia przewodw elektrycznych. Jest stosowane
te podczas prac blacharskich, szczeglnie do lutowania blach ocynkowanych: w produkcji
rynien, obrbkach blacharskich, do zamykania konserw. Ponadto lutowanie stosuje si
w blacharstwie samochodowym przy wypenianiu wgbie oraz wykonywaniu i naprawie
chodnic samochodowych. Przykady zcz lutowanych pokazane s na rysunku 35.
Rys. 35. Przykady zcz lutowanych [11, s. 155]
Lutowanie lutem mikkim stosuje si do czenia czci o nieduych napreniach

w zczu i niewysokiej temperaturze pracy, jak rwnie do uszczelniania pocze
zawalcowanych i innych (na przykad cienkociennych zbiornikw, pojemnikw, rynien
i rurocigw).
Do oczyszczania przedmiotw stalowych, z miedzi i mosidzu, przed lutowaniem stosuj
si wod lutownicz (chlorek cynku rozpuszczony w wodzie), do lutowania blach
ocynkowanych rozcieczony kwas solny, do innych metali pyny lub pasty lutownicze.
Kwas naley rozciecza przez dolewanie stonego kwasu do wody, a nie odwrotnie.
Metale pokrywajce si trudnotopliwymi tlenkami niekiedy przed lutowaniem cynuje si,
czyli powleka cienk warstewk cyny. Chroni to powierzchni czonego metalu przed
utlenianiem podczas lutowania, polepszajc zwilalno lutw. Cynowanie powierzchni przed
lutowaniem w przypadku produkcji maoseryjnej wykonuje si za pomoc lutownicy.
W produkcji seryjnej i masowej cynowanie wykonywane jest przez zanurzenie w stopach
cyny lub przez cynowanie galwaniczne.
Narzdziem do lutowania mikkiego jest lutownica, ktra zawiera kocwk miedzian,
do roztopienia cyny (rys. 36 i 37). Miedzian kocwk lutownicy nagrzewa si:
w ognisku kowalskim,
w pomieniu lampy lutowniczej lub palnika
prdem elektrycznym (rys. 37).
32
Rys. 36. Lutownice: a), b) zwyke, c) benzynowa. [2, s. 159].
Obecnie najczciej stosuje si lutownice elektryczne o mocy dostosowanej do gruboci

i wielkoci czonych elementw. Moc lutownic elektrycznych do prac blacharskich powinna
wynosi, co najmniej 400 W.
Rys. 37. Lutownica elektryczna: 1) kocwka miedziana, 2) spirala grzejna, 3) rkoje, 4) przewd elektryczny.
[2, s. 159].
Przed przystpieniem do lutowania rozgrzewa si lutownic do temperatury nie

przekraczajcej 350C, co poznaje si po szybkim topieniu okruchw cyny pooonych na
grocie. Po nagrzaniu lutownicy wykonuje si jej bielenie przez pocieranie rozgrzanego grotu o
kawaek salmiaku, na ktrym ley kilka kropel cyny. Pod wpywem ciepa salmiak rozkada
si na amoniak i kwas solny, ktry czyci lutownic, a rozpuszczona cyna pokrywa j, nadajc
biae zabarwienie.
Podczas lutowania nagrzan lutownic trzyma si w jednej rce, a paeczk lutu
w drugiej. Lut po zetkniciu z gorcym grotem lutownicy zostaje stopiony i cieka na zcze,
gdzie zostaje lutownic rozprowadzony i wyrwnany. Ewentualny nadmiar lutu usuwa si
pilnikiem lub skrobakiem. Po wykonaniu poczenia resztki kwasu lub pasty wyciera si
such szczotk lub przemywa biec wod.
Lutowane elementy w czasie lutowania trzeba dobrze docisn, aby cile do siebie
przylegay. Uywa si do tego kleszczy, ciskw lub noyc lutowniczych (rys. 38).
Rys. 38. Zaciskanie blach w noycach lutowniczych. [9, s. 118].
Lutowanie lutem twardym

Lutowanie to daje poczenie nie tylko szczelne, lecz rwnie o duej wytrzymaoci na
rozciganie. Jest uywane do pocze lusarskich, w budowie ram rowerowych,
w konierzach pocze rurocigw, do czenia czci mechanizmw precyzyjnych oraz
33
w produkcji narzdzi skrawajcych. Do lutowania twardego jako topniki najczciej s

uywane: boraks lub kwas borny, fluorek potasu, tlenek boru i fluorek wapnia.
Powierzchnie czone powinny by dokadnie dopasowane do siebie i bardzo dobrze
oczyszczone. Nastpnie smaruje si je pdzlem zanurzonym w roztworze boraksu i kadzie si
midzy te powierzchnie blaszk lutu, a potem wie si obie czci drutem. Po posypaniu
boraksem zwizanych czci nagrzewa si je w ognisku kowalskim, w pomieniu palnika
gazowego lub lampy lutowniczej tak dugo, a lut si roztopi i zwie czci czone.
W niektrych przypadkach lut umieszcza si na zewntrz, wzdu szwu. Po zlutowaniu
wyjmuje si poczone czci z pomienia i odkada w celu powolnego ostygnicia,
a nastpnie przemywa si szew wod zakwaszon i usuwa nadmiar lutu pilnikiem.
Do lutowania lutem twardym czsto wykorzystuje si pomie gazowy wytwarzany
w palniku acetylenowym. Metoda jest bardzo podobna do omwionego wczeniej spawania
gazowego, gdy uywa si tego samego sprztu. Rnica polega na tym, e przy spawaniu
nadtapia si czci czone, a przy lutowaniu wprowadza si spoiwo pomidzy rozgrzane
powierzchnie czone. Do lutowania rcznego stosuje si palniki pojedyncze, a w liniach
produkcyjnych zestawy palnikw.
Podczas lutowania palnikiem bardzo wany jest sposb nagrzewania zcza lutowanego.
Elementy lutowane naley nagrzewa w okolicy miejsca zcza, a lut powinien nagrzewa si
od czci czonych (rys. 39). Wwczas roztopiony lut wpywa w szczelin pomidzy
czciami lutowanymi i wypenia j szczelnie. Najlepsze wyniki otrzymuje si przy zczach
okrgych, gdy lut ukada si w szczelin w postaci piercienia.
Rys. 39. Lutowanie palnikiem gazowym: (1) i (2) kolejno grzania [4, s. 284].
Podczas nagrzewania palnikiem nie jest konieczne wizanie drutem czonych

elementw. Mona je zamocowa w imadle, pooy na stalowej pycie lub stole
spawalniczym. Trzeba wtedy bardzo uwaa, aby czone elementy i lut nie zmieniy swojego
pooenia podczas lutowania. Zaleca si tutaj stosowanie rnych ciskw stosownych do
czonych elementw.
Lutospawanie jest to lutowanie twarde wykonywane z uyciem mosidzu jako lutu.
Materia do lutospawania naley ukosowa jak przy spawaniu. Dlatego zcza lutospawania
maj ksztat litery V lub X. Pozostaje nadal wana zasada nie nadtapiania elementw
czonych i wypenianie szczeliny lutem. Zcze lutospawanie odznacza si dobrymi
wasnociami mechanicznymi i plastycznymi, lepszymi od zczy spawanych.

1.
2.
3.

Czym charakteryzuje si lutowanie?
Na czym polega lutowanie mikkie?
Jakie rodzaje lutu stosuje si do lutowania mikkiego?
34
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Jakich narzdzi uywa si do lutowania mikkiego?

Jak zbudowane s i jak dziaaj narzdzia do lutowania mikkiego?
Na czym polega lutowanie twarde?
Jaki rodzaj lutu stosuje si do lutowania twardego?
Jakie materiay pomocnicze stosuje si do lutowania twardego?
Jak zbudowane s i jak dziaaj urzdzenia do lutowania twardego?
Na czym polega lutospawanie?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj naczynie z blachy z zastosowaniem lutowania mikkiego wedug rysunku
dostarczonego przez nauczyciela, przy uyciu lutownicy elektrycznej. Sprawd szczelno
naczynia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)

wytrasowa i wyci blachy,
uksztatowa blachy,
dobra rodzaj lutu i materiay pomocnicze do lutowania,
dobra narzdzia do lutowania,
przygotowa blachy do lutowania,
wykona poczenie posugujc si narzdziami do lutowania,
zneutralizowa dziaanie kwasu i oczyci poczenie,
dokona konserwacji narzdzi,
wyjani budow i dziaanie narzdzi do wykonania lutowania,
oceni jako (szczelno) poczenia,

rysunek techniczny,
materia na wyrb blaszany,
narzdzia pomiarowe i traserskie,
noyce do cicia blachy (gilotynowe i rczne),
motek blacharski (drewniany lub gumowy),
kleszcze blacharskie,
gitarka krawdziowa,
st roboczy z blatem pokrytym blach,
lutownica elektryczna,
lut mikki,
kwas techniczny lub pasta lutownicza,
35
salmiak,
szczotka druciana,
skrobak, pilnik.
wiczenie 2
Wykonaj poczenie blach z zastosowaniem lutowania mikkiego przy uyciu palnika
propan-butan.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)

dobra rodzaj lutu i materiay pomocnicze do lutowania,
przygotowa narzdzia do lutowania,
przygotowa blachy do lutowania,
zapali palnik i wyregulowa pomie,
wykona poczenie posugujc si palnikiem,
dokona konserwacji narzdzi,
wyjani budow i dziaanie narzdzi do wykonania lutowania,
oceni jako poczenia,

st roboczy z blatem pokrytym blach,
prbki blach do lutowania,
butla z gazem propan-butan (z palnikiem),
lut mikki,
pasta lutownicza,
rkawice skrzane,
szczotka druciana,
skrobak, pilnik,
naczynie z ciep wod, ciereczka.
wiczenie 3
Zaplanuj proces i wyposaenie stanowiska do wykonania wyrobu z zastosowaniem
lutowania twardego.
1) zorganizowa miejsce pracy,
2) zaplanowa przebieg wykonania wiczenia plan zapisa w zeszycie,
3) przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy,
36
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
dobra rodzaj lutu do lutowania twardego,

dobra materiay do lutowania twardego,
dobra narzdzia i sprzt do lutowania,
opisa sposb przygotowania blach do lutowania,
opisa metod wykonania lutowania twardego,
wykona wykaz wyposaenia stanowiska do lutowania twardego,
zaplanowa kolejne kroki wykonania poczenia,
wyjani budow i dziaanie urzdze do wykonania lutowania twardego,

st roboczy,
arkusz papieru,
rysunek techniczny wyrobu,
literatura z rozdziau 6 dotyczca lutowania.

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
okreli czym charakteryzuje si lutowanie?

rozrni lutowanie mikkie od twardego?
dobra rodzaj lutu do lutowania mikkiego?
dobra materiay pomocnicze do lutowania mikkiego?
dobra narzdzia do lutowania mikkiego?
wykona poczenie blach lutownic?
wykona poczenie blach palnikiem na gaz propan-butan?
wyjani budow i dziaanie narzdzi do lutowania mikkiego?
dobra rodzaj lutu do lutowania twardego?
dobra materiay do lutowania twardego?
dobra narzdzia i sprzt do lutowania twardego?
opisa sposb wykonania lutowania twardego?
okreli czym charakteryzuje si lutospawanie?
37
Nie
4.5. Nitowanie blach

Ze wzgldw konstrukcyjnych poczenia nitowe dzieli si na zakadkowe i nakadkowe.
Poczenia nitowe wykonane za pomoc szeregu nitw nazywa si szwem nitowym.
W zalenoci od sposobu rozstawienia nitw rozrnia si poczenia nitowe jednorzdowe
i wielorzdowe (rys. 40).
Rys. 40. Rodzaje pocze nitowych: a) zakadkowe, b) nakadkowe jednostronne, c) nakadkowe dwustronne,
d) jednorzdowe, e) dwurzdowe rwnolege, f) dwurzdowe przestawne [4, s. 24].
Nit jest to okrgy metalowy sworze, ktry skada si z ba, trzpienia i zakuwki.
Zakuwka powstaje po zamkniciu nitu. Ksztaty nitw pokazuje rysunek 41.
Rys. 41. Ksztaty nitw: nity: a) e) zwyke, f) h) drobne; by nitw: a) kulisty, b) grzybkowy, c) soczewkowy,
d) paski, e) trapezowy; trzonki nitw: a) f) peny, g) drony, h) rurkowy [opracowanie wasne].
Nitowanie moe by wykonywane na zimno i na gorco. Nity stalowe o rednicy trzonu

wikszej ni 10 mm zamyka si na gorco. Nity wykonane s z metali o duej plastycznoci
jak: mikka stal, mied, mosidz, aluminium. Powinny by z tego samego materiau co
elementy nitowane. Nitowanie wykonuje si przy uyciu kompletu narzdzi (rys. 42).
Rys. 42. Narzdzia do nitowania [6, s. 60]
Nitowanie moe by wykonywane rcznie lub maszynowo. Kolejne fazy nitowania

rcznego pokazuje rysunek 43. Do otworw czonych czci zakada si nit 2, ktrego eb 1
38
opiera si o przypr 3. Po oparciu ba nitu na przyporze, nakada si dociskacz 4 i mocnymi

uderzeniami motka w eb dociskacza, dociska si do siebie blachy nitowane. Po zdjciu
dociskacza uderzeniami motka ksztatuje si zakuwk 6 i wykacza j nagwniakiem 6.
Rys. 43. Kolejne fazy nitowania: 1) eb, 2) trzon, 3) przypr, 4) dociskacz, 5) nagwniak, 6) zakuwka [2, s. 89].
Nity z bem kulistym s stosowane w konstrukcjach metalowych do pocze trwaych

oraz w zbiornikach z cinieniem wewntrznym. Nity z bem paskim oraz soczewkowym
stosuje si wwczas, gdy powierzchnie czci czonych powinny by gadkie (rys. 44). Do
nitowania blach cienkich oraz materiaw niemetalowych uywa si nitw rurkowych oraz
dronych (rys. 45).
Rys. 44. Rodzaje nitowania: a) zwyke, b) dwustronnie kryte, Rys. 45. Nitowanie nitami: a) rurkowym,
c) jednostronnie kryte, d) pkryte [6, s.57].
b) dronym [6, s.57].
Rys. 46. Bdy przy nitowaniu: a) za dugi nit, b) za krtki nit, c) za duy otwr, d) le wykonany otwr, e) le
docinite blachy, f) krzywo przyoony nagwniak [6, s. 61].
Nity le wykonane naley usun. Najprostszym sposobem usuwania nitw jest cicie
ba przecinakiem i wybicie pozostaej czci nitu przebijakiem. Jeeli zaley nam, aby przy
usuwaniu nitu nie uszkodzi blach to stosujemy nawiercanie ba nitu odpowiednio dobranym
wiertem. reszt nitu wybijamy przebijakiem.
Rys. 47. Usuwanie le zaoonych nitw: a) cicie przecinakiem, b) nawiercenie ba odpowiednio dobranym
wiertem, c) wybicie pozostaej czci motkiem [6, s. 61].
Nity zrywalne su do czenia blach w miejscach, w ktrych nie jest moliwe

umieszczenie wspornika (przyporu). Nit zrywalny jest to nit rurkowy z umieszczonym
wewntrz otworu trzpieniem (rys. 48). Na trzpieniu wykonane jest przewenie, ktre
39
zapewnia jego zerwanie po uformowaniu gwki nitu.

Nitowanie to wykonuje si przy uyciu nitownicy z wymiennymi kocwkami, do
rnych rednic nitw (rys. 49). Zadaniem nitownicy jest cinicie trzpienia nitu twardymi,
karbowanymi szczkami i wciganie go w gb tulejki.
Rys. 48. Nit zrywalny [14, s. 100].
Rys.
49.
Nitownica do nitw
[opracowanie wasne].
zrywalnych
Przed nitowaniem, w elementach czonych wykonuje si otwory odpowiednie do

rednicy nitw. Nit umieszcza si w otworze a na trzpie nakada si kocwk nitownicy.
Przez ciskanie ramion nitownicy, wcigany trzpie formuje gwk nitu a nastpnie ulega
zerwaniu w miejscu przewenia (rys. 50).
a)
b)
Rys. 50. Nit zrywalny czcy blachy: 1) trzpie nitu, 2) tulejka nitu, 3) czone elementy a) przed zerwaniem,
b) po zerwaniu [opracowanie wasne].

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Czym charakteryzuje si nitowanie?
Jak zbudowany jest nit?
Jakie znasz rodzaje nitw?
Jakich narzdzi uywa si do nitowania?
Jak przebiega proces nitowania?
Jakie wystpuj bdy podczas nitowania?
Jak zbudowane s nity zrywalne?
Jakie narzdzie uywane jest do nitw zrywalnych?
Jak wykonuje si nitowanie nitami zrywalnymi?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj poczenie blach metod nitowania uywajc nitw:
a) penych jak na rysunku 44 (poradnik ucznia).
b) rurkowych lub dronych jak na rysunku 45 (poradnik ucznia).
40
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)

dobra nity do planowanego zadania,
ustali dugo nitu w zalenoci od gruboci elementw czonych,
uci nity na odpowiedni dugo (jeeli zachodzi potrzeba),
wytrasowa punkty pod nity wedug rysunku lub zalece nauczyciela,
dobra rednic wierta do nitw,
zapunktowa i wywierci otwory na nity,
wykona poczenie uywajc prawidowych narzdzi w odpowiedniej kolejnoci,
wyjani budow i dziaanie narzdzi do nitowania,

prbki blach do nitowania,
nity z bem kulistym i paskim
nity rurkowe lub drone,
suwmiarka,
przyrzdy do trasowania,
punktak i motek lusarski,
komplet wierte do metalu,
wiertarka rczna lub stoowa,
narzdzia do nitowania nitw penych i rurkowych,
narzdzie do stpiania ostrych krawdzi otworw (pogbiacz stokowy lub wierto),
imado maszynowe, stoowe lub rczne,
pilnik, przecinak.
wiczenie 2
Wykonaj poczenie blach metod nitowania nitami zrywalnymi.
1)
2)
3)
4)
5)
6)

ustali rednic i dugo nitu na podstawie rysunku,
dobra nity do planowanego zadania,
41
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
wytrasowa punkty pod nity wedug rysunku lub zalece nauczyciela,

dobra rednic wierta do nitw,
zapunktowa i wywierci otwory na nity,
wykona poczenie,
wyjani budow i dziaanie narzdzi do nitowania,

prbki blach do nitowania,
nity zrywalne,
suwmiarka,
przyrzdy do trasowania,
punktak i motek lusarski,
komplet wierte do metalu,
narzdzie do stpiania ostrych krawdzi otworw (pogbiacz stokowy lub wierto),
wiertarka rczna lub stoowa,
imado maszynowe, stoowe lub rczne,
nitownica do nitw zrywalnych,
pilnik, przecinak.

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
okreli czym charakteryzuje si nitowanie?

okreli jakie rodzaje nitw stosuje si do nitowania?
okreli jakich narzdzi uywa si do nitowania?
wykona poczenie posugujc si narzdziami do nitowania?
rozrni bdy wystpujce w czasie nitowania?
okreli jak zbudowane s nity zrywalne?
opisa dziaanie nitownicy do nitw zrywalnych?
wykona poczenie elementw nitami zrywalnymi?
42
Nie
4.6. Klejenie blach

czenie elementw za pomoc klejenia jest coraz czciej stosowane ze wzgldu na
du wytrzymao poczenia, brak napre w zczu oraz niskie koszty tej technologii
czenia.
Klejenie w technice, przemyle i yciu codziennym coraz czciej zastpuje inne
operacje, ale tylko wwczas, gdy potrafimy precyzyjnie dobra klej do zamierzonej pracy.
Odpowiednio dobrany klej rozprowadzony cienk warstw na uprzednio przygotowanych
powierzchniach przewidzianych do poczenia czci odznacza si dobr przyczepnoci
(adhezj), utrzymujc si po zastygniciu.
Metod klejenia czy mona ze sob nie tylko metale i stopy, ale take metale z nie
metalami, metale z tworzywami sztucznymi, szkem, porcelan, tkaninami i innymi
materiaami. W tym poradniku zostan omwione gwnie kleje do metali.
Klejenie metali jest stosowane w produkcji nowych wyrobw oraz w naprawie maszyn
i urzdze.
Niektre kleje s mao odporne na dziaanie wody, mimo e s jednoczenie odporne na
dziaanie benzyny i olejw. Mona jednak poczenie uodporni na dziaanie wody przez
pomalowanie zcza.
Rodzaje klejw
Kleje mona podzieli na dwie wielkie grupy:
kleje rozpuszczalnikowe np. Butapren.
kleje utwardzalne na zimno lub na gorco np. Epidian 5, Epidian 51, BWF 21,
Cyjanopan, Hermetikol.
Kleje rozpuszczalnikowe twardniej wskutek wyparowania lub wsikania
rozpuszczalnika w powierzchni klejon.
Z innego punku widzenia wszystkie kleje do metali mona podzieli na dwie grupy:
kleje jednoskadnikowe,
kleje dwuskadnikowe.
Kleje jednoskadnikowe s atwiejsze i szybsze w zastosowaniu, bo s zawsze gotowe
do uytku. Jednym z najbardziej wszechstronnych klejw jednoskadnikowych do metali
dostpnych na naszym rynku jest klej utwardzany na zimno Cyjanopan. Utwardza si on
pod wpywem ladw wilgoci znajdujcej si w powietrzu.
Innym klejem jednoskadnikowym do metali jest Hermetikol, ktry suy do przyklejania
uszczelek oraz uszczelniania styku powierzchni metalowych w silnikach pompach
i przewodach.
Kleje dwuskadnikowe wymagaj bezporednio przed klejeniem wymieszania
zasadniczej ywicy klejowej z utwardzaczem lub jeszcze dodatkowo z innymi skadnikami.
Kleje dwuskadnikowe daj spoiny o wikszej wytrzymaoci i odpornoci chemicznej.
Najczciej stosowanym w Polsce klejem dwuskadnikowym jest klej epoksydowy
produkowany pod nazw Epidian. Kleje te s oznaczone rnymi numerami zalenie od
zastosowania i wasnoci.
Innym dwuskadnikowym klejem epoksydowym jest Distal. Kleje s na og dostarczane
w zestawach i zawieraj dokadny opis przygotowania kleju i technologii klejenia.
Rodzaje zcz klejonych metali
Zcze klejone jest tym trwalsze, im powierzchnia klejenia jest wiksza (rys. 51 i 52).
Powinnimy unika zcz czoowych. Lepsze s zcza skone, a jeszcze lepsze zcza
43
zakadkowe i z nakadkami lub wzmocnione. Najwiksz wytrzymao maj zcza

wpuszczane.
Rys. 51. Rodzaje zcz: 1) czoowe (niewaciwe), 2) czoowe skone, 3), 4), 5) zakadkowe, 6), 7), 8) wzmocnione
nakadk, 9) wpuszczane [13, s. 33].
Rys. 52. Sposb ktowego czenia klejem blach: a) niewaciwe, b) poprawne, c) najtrwalsze [13, s. 33].
Proces technologiczny klejenia dzieli si na kilka nastpujcych po sobie operacji:

przygotowanie powierzchni metalu do klejenia,
przygotowanie masy klejcej,
klejenie,
oczyszczanie sklein.
Przygotowanie do klejenia powierzchni metalu
Powierzchnie klejone powinny by bez cia obcych i jednorodne. Powierzchnie pokryte
smarem lub w jakikolwiek inny sposb zanieczyszczone nie nadaj si do klejenia. Ze
oczyszczenie powierzchni klejonych znacznie zmniejsza wytrzymao poczenia.
Powierzchnie czone przygotowuje si najpierw mechanicznie, a nastpnie chemiczne.
Przygotowanie mechaniczne ma na celu usunicie zanieczyszcze znajdujcych si na
powierzchni czonych materiaw jak na przykad: rdzy. Przygotowanie powierzchni metali
do klejenia polega na mechanicznym oczyszczeniu powierzchni za pomoc szlifierki lub za
pomoc piaskowania.
Przygotowanie chemiczne polega na wytrawieniu powierzchni czonych, aby zwikszy
zwilalno czonych materiaw.
44
Przygotowanie masy klejcej

Niektre kleje s dwu lub wicej skadnikowe, wwczas mas klejc uzyskuje si przez
wymieszanie ich w odpowiednich proporcjach. Gdy za mamy do czynienia z klejami
termoutwardzalnymi wwczas naley substancj ciek poczy z utwardzaczem.
Przygotowanie innych klejw polega na rozpuszczeniu suchego kleju w rozpuszczalniku lub
podgrzaniu go do temperatury, w ktrej staje si cieky.
Klejenie
Proces klejenia metali skada si z dwch operacji.
a) naniesienia kleju na powierzchni elementw czonych,
b) docinicia klejonych powierzchni do siebie i utrzymania docisku, a do doprowadzenia
lepkiej masy kleju do postaci nieodwracalnie utwardzonej.
Klej na powierzchnie czone nanosi si za pomoc paeczki szklanej, pdzla lub
pistoletu natryskowego. Powierzchni najczciej pokrywa si dwiema warstwami. Waciwa
ilo naoonego kleju decyduje o wytrzymaoci poczenia klejonego. Zbyt maa ilo kleju
powoduje obnienie wytrzymaoci poczenia klejonego. Trzeba tu pamita, e dua ilo
kleju wcale nie gwarantuje wikszej wytrzymaoci, lecz wrcz przeciwnie.
Przed sklejeniem czci naley pamita o wstpnym podsuszeniu warstwy naniesionego
kleju do stanu najwikszej przylepnoci. Po ustawieniu i dociniciu sklejanych elementw
naley uniemoliwi ich wzajemne przesuwanie si. Proces sklejania (utwardzania klejw)
jest zaleny od temperatury, cinienia i czasu. Dlatego sklejania dokonuje si w prasach.
Utwardzanie warstwy klejowej w zczu zaley w znacznej mierze od ksztatu klejonych
czci. Najprociej proces ten przebiega, gdy mamy do czynienia z klejem utwardzalnym
w temperaturze pokojowej i bez udziau cinienia. W tym przypadku do prawidowego
sklejenia czci paskich wystarczy zastosowanie zwykych zaciskw lub belek dociskowych.
Elementy czone uwaa si za sklejone wwczas, gdy klej dobrze stwardnieje. Naley
przestrzega cile czasu wymaganego do utwardzenia, ktry jest dla kadego kleju cile
okrelony i podany w opisie uywania kleju. Dopiero po upywie tego czasu mona
uytkowa element klejony.
Oczyszczanie sklein moe si odbywa po stwardnieniu wyciekw za pomoc
skrobakw rcznych lub przyrzdw zmechanizowanych. Lepiej jednak jest usun nadmiar
kleju przed jego utwardzeniem poprzez potarcie tkanin umoczon w odpowiednim
rozpuszczalniku.
Kontrola kocowa polega na kontroli gotowego zespou. W przypadku wykonania lub
naprawy zbiornikw metod klejenia kontrola polega rwnie na sprawdzaniu ich szczelnoci.
Rne firmy pod rnymi nazwami oferuj rwnie kleje, uszczelniacze, kity i silikony do:
napraw blacharki samochodowej,
uszczelnie chodnic i instalacji wodnych,
uszczelnie pokry dachowych z blachy, papy, gontw itp.,
kitw do uzupeniania brakujcych fragmentw w czciach maszyn,
wypeniania pustych przestrzeni w czasie montau,
wielu innych zastosowa.
Kit jest rwnie substancj organiczn lub nieorganiczn majc t sam waciwo co
klej i dodatkowo charakteryzujc si du lepkoci, ktra jest przede wszystkim wynikiem
znacznej iloci napeniacza proszkowego. Dziki napeniaczom kity podczas schnicia czy
twardnienia nie zmniejszaj swej objtoci, niektre nawet nieznacznie j zwikszaj. Kleje
natomiast odwrotnie bardzo silnie si kurcz.
Epoksydowe kity naprawcze daj si po stwardnieniu obrabia mechanicznie i malowa.
Naprawa czci maszyn klejeniem i kitowaniem z uyciem kitw, najczciej
epoksydowych, ma wiele zalet:
45
a)
technologia klejenia i kitowania jest bardzo prosta, bez koniecznoci stosowania

specjalnych maszyn i narzdzi,
b) istnieje moliwo dokonania naprawy bez demontau lub przy czciowym demontau
maszyn czy urzdze,
c) mona dokona naprawy w miejscu wystpienia awarii,
d) obrbka wykaczajca po naprawie jest prosta,
e) naprawy mona dokona w miejscach trudno dostpnych,
f) poczenie odznacza si dobr szczelnoci.
Aby uzyska dobre wyniki, przy stosowaniu kitw obowizuj te same zasady
przygotowania czonych powierzchni, jak przy klejeniu. czone czy uszczelniane kitem
powierzchnie musza by suche, dokadnie oczyszczone z kurzu, brudu, produktw korozji i
odtuszczone. Ten ostatni warunek dotyczy zwaszcza szka i metali. Jeeli jest to moliwe, na
gadkich powierzchniach metali przed kitowaniem powinno si zwikszy szorstko
(papierem ciernym).
W zalenoci od skadu chemicznego kity twardniej dziki odparowaniu bd wsikaniu
rozpuszczalnika, albo dziki zachodzcym reakcjom chemicznym.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Czym charakteryzuje si klejenie?
Jakie rodzaje klejw stosuje si do czenia blach?
Jakie znasz kleje rozpuszczalnikowe?
Jakie znasz kleje jednoskadnikowe?
Czym charakteryzuj si kleje dwuskadnikowe?
Jak przygotowuje si powierzchnie do klejenia?
Czym charakteryzuj si kity?
Gdzie stosuje si kity?
4.6.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj poczenie klejem jednoskadnikowym elementw obrbki blacharskiej ze sob
oraz do muru, wedug rysunku dostarczonego przez nauczyciela. Zapoznaj si z instrukcj
klejenia i zasadami bezpieczestwa i higieny pracy zamieszczonymi na opakowaniu kleju.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

dobra klej zapewniajcy szczelno poczenia,
zapozna si z instrukcj klejenia na opakowaniu,
dobra przyrzdy i narzdzia do wykonania poczenia,
przygotowa elementy obrbki blacharskiej i podoe do czenia,
rozprowadzi klej wedug zalece instrukcji klejenia,
ustawi czone elementy zgodnie z rysunkiem,
docisn czone elementy i utrzyma docisk wedug zalece instrukcji klejenia,
46
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
odczeka czas potrzebny do stwardnienia kleju,

uporzdkowa stanowisko pracy,
oceni jako i prawidowo poczenia,

fragment muru lub model do wykonania montau obrbki blacharskiej,
gotowe elementy obrbki blacharskiej,
klej do blach zapewniajcy szczelno poczenia (blacha mur i blacha blacha),
szczotka do czyszczenia podoa,
rodki do czyszczenia i odtuszczenia blach,
ciski do ustawiania i dociskania czonych blach,
narzdzia do rozprowadzania kleju (szpachla zwyka i zbata).
wiczenie 2
Wykonaj klejenie elementu z blachy do konstrukcji stalowej uywajc kleju
dwuskadnikowego, wedug rysunku dostarczonego przez nauczyciela.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)

dobra przyrzdy i narzdzia do wykonania poczenia,
zapozna si z instrukcj klejenia na opakowaniu,
przygotowa elementy metalowe do czenia,
przygotowa naczynie do wymieszania skadnikw kleju,
pobra skadniki w odpowiedniej proporcji,
dobrze wymiesza skadniki,
rozprowadzi klej wedug zalece instrukcji klejenia,
ustawi czone elementy zgodnie z dokumentacj,
docisn czone elementy i utrzyma docisk wedug zalece instrukcji klejenia,
usun nadmiar kleju przed stwardnieniem,
odczeka czas potrzebny do stwardnienia kleju,
oceni jako i prawidowo poczenia,

elementy metalowe do klejenia,
klej dwuskadnikowy,
47
rodki do czyszczenia i odtuszczenia blach,

ciski do ustawiania i dociskania czonych blach,
naczynie do mieszania skadnikw,
narzdzia do rozprowadzania kleju (szpachelka),
ciereczki do czyszczenia i usunicia nadmiaru kleju.

Czy potrafisz:
Tak
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
okreli czym charakteryzuje si klejenie?

rozrni rodzaje klejw stosowanych w praktyce?
przygotowa powierzchnie do klejenia?
wykona klejenie blach klejem jednoskadnikowym?
wykona klejenie blach klejem dwuskadnikowym?
okreli czym charakteryzuj si kity?
okreli gdzie stosuje si kity?
48
Nie
4.7. Przepisy bezpieczestwa i higieny

przeciwpoarowej i ochrony rodowiska
pracy,
ochrony

Gwne zagroenia bezpieczestwa i higieny pracy podczas wykonywania pocze
nierozcznych, wynikaj z niebezpieczestwa skaleczenia si ostrymi krawdziami,
niewaciwego posugiwania si narzdziami i urzdzeniami, napromieniowania ciaa
i oparzenia, zatrucia szkodliwymi substancjami oraz nieprzestrzegania oglnych zasad higieny
pracy. Bardzo wan spraw jest uywanie odziey ochronnej zgodnej z rodzajem
wykonywanych prac na okrelonym stanowisku roboczym oraz rodkw ochrony osobistej.
Spord prac zwizanych z wykonywaniem pocze nierozcznych, szczeglnie
szkodliwe dla zdrowia jest spawanie. W czasie spawania pracownik powinien uywa oprcz
ubrania roboczego, sprztu ochrony osobistej pokazanego na rysunkach 53 i 54.
Rys. 53. Sprzt ochronny spawacza: a) okulary do spawania gazowego, b) fartuch skrzany, c) rkawice
skrzane, d) nagolenniki [4, s. 138].
Rys. 54. Ochrona oczu i twarzy do spawania elektrycznego: a) tarcze, b) przybice [4, s. 139].
49
Aby wyeliminowa zagroenia musisz przestrzega nastpujcych zasad:

przed rozpoczciem pracy:
waciwie zaplanowa i zorganizowa stanowisko pracy,
przed uyciem urzdze zapozna si z instrukcj obsugi,
sprawdzi przed kadym uyciem, czy urzdzenia, elektronarzdzia i przewody zasilajce
nie maj uszkodze,
usun z obszaru spawania lub zgrzewania przedmioty zbdne i atwopalne,
uywa sprawnych narzdzi i sprztu,
zapewni prawidow wentylacj pomieszczenia oraz stanowiskowe odcigi szkodliwych
substancji.
przy spawaniu:
stosowa sprzt ochrony osobistej,
osoni stanowisko przed dziaaniem uku elektrycznego na innych pracownikw,
wyposay stanowisko do spawania elektrycznego w podesty izolacyjne,
nie dotyka go rk nie izolowanych czci uchwytu spawalniczego w czasie spawania,
nie patrze na uk elektryczny bez przybicy lub maski,
nie patrze na pomie palnika bez okularw ze specjalnymi szkami ochronnymi,
wentylowa pomieszczenie spawalni,
nie dotyka go rk czci gorcych,
zwrci uwag aby w pobliu pracujcego urzdzenia nie przebyway osoby postronne,
wytwornice acetylenowe i butle do spawania gazowego powinny by ustawione
w oddzielnych pomieszczeniach,
zabronione jest przechowywanie butli z tlenem w tym samym pomieszczeniu co butle
z gazami palnymi oraz tworzcymi ze sob mieszanki wybuchowe,
butle uywa w pozycji pionowej i zabezpiecza acuchami (mog by uoone pochyo
pod ktem okoo 45),
butle chroni przed dziaaniem promieni sonecznych i nie stawia ich blisko piecw,
grzejnikw i zapalonych palnikw,
nie smarowa czci palnikw i zaworw butli smarem lub olejem,
zapewni szczelno wy i wszystkich pocze gazowych,
nie wykonywa prac spawalniczych w odlegoci mniejszej ni 5 m od materiaw
atwopalnych.
przy zgrzewaniu:
chroni oczy przed odpryskami metalu i szkodliwym promieniowaniem,
sprawdzi stan izolacji przewodw i zabezpieczenia przeciw poraeniu prdem
elektrycznym,
jeli elektrody s chodzone wod, zapewni stay dopyw wody.
przy lutowaniu:
chroni ciao i ubir przed rcym dziaaniem kwasw,
uywa odcigw dymu i oparw,
sprawdzi uziemienie lub zerowanie lutownicy elektrycznej,
nie dotyka gorcych przedmiotw.
przy nitowaniu:
narzdzia nie mog mie pkni i innych uszkodze,
podczas wiercenia otworw nie uywa rkawic,
przedmioty do wiercenia mocowa w imadach, uchwytach lub do stou wiertarki, nie
trzyma w rkach,
stpi ostre krawdzie otworw po wierceniu.
przy klejeniu:
operacje w procesie technologicznym naley wykonywa w rkawicach gumowych,
ubranie robocze powinno szczelnie przylega do szyi i przegubu rk,
50
smarowa skr rk, szyi i twarzy kremem ochronnym,

uywa okularw ochronnych, gdy ma si do czynienia bezporednio z odczynnikami
chemicznymi,
pomieszczenia powinny by starannie wietrzone,
nie uywa ognia otwartego w pomieszczeniach o zagroeniu poarowym.
po zakoczeniu pracy:
wyczyci i zakonserwowa narzdzia i sprzt,
nie naley przetrzymywa w pojemnikach czyciwa zanieczyszczonego smarami
i olejami, gdy grozi to samozaponem,
wyczy zasilanie urzdze elektrycznych.
Odpadw szkodliwych dla zdrowia i niszczcych rodowisko naturalne (kleje, pasty,
roztwory kwasw i soli) nie naley wyrzuca do kanalizacji, zbiornikw wodnych
i pojemnikw z odpadami komunalnymi. Naley stosowa si do przepisw i zalece
zakadowych. rodki chemiczne stosowane przy pracach zwizanych z wykonywaniem
pocze naley przechowywa w dokadnie oznakowanych opakowaniach. Nie naley ich
przechowywa w naczyniach i pojemnikach nie oznakowanych lub powszechnie uywanych
do celw spoywczych.

1. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas obsugi urzdze elektrycznych?
2. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas prac spawalniczych?
3. Jakie zabezpieczenia stosuje si podczas prac spawalniczych?
4. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas zgrzewania?
5. Jakie zabezpieczenia stosuje si podczas zgrzewania?
6. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas lutowania?
7. Jakie zabezpieczenia stosuje si podczas lutowania?
8. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas nitowania?
9. Jakie zabezpieczenia stosuje si podczas nitowania?
10. Jakie zagroenia dla zdrowia wystpuj podczas klejenia?
11. Jakie zabezpieczenia stosuje si podczas klejenia?
12. W jaki sposb naley unika zanieczyszczenia rodowiska podczas wykonywania
pocze nierozcznych?
4.7.3. wiczenia
wiczenie 1
Oce zagroenia podczas wykonywania prac zwizanych z wykonywaniem pocze
nierozcznych.
Uzupenij tabel wpisujc:
a) w kolumnie pierwszej zagroenia dla zdrowia, wystpujce podczas wykonywania
pocze nierozcznych,
b) w kolumnie drugiej rodki ochrony osobistej lub zabezpieczenia chronice czowieka
przed tymi zagroeniami.
51
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

wymieni i wpisa do tabeli zagroenia dla zdrowia podczas wykonywania pocze
nierozcznych,
wpisa do odpowiedniej tabeli rodki ochrony indywidualnej lub zabezpieczenia,
wymieni rodki ostronoci, jakie naley zachowa podczas wykonywania tych robt,
arkusz wiczeniowy,
instrukcje stanowiskowe,
literatura z rozdziau 6 dotyczca bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoarowej i ochrony rodowiska.

Czy potrafisz:
Tak
1) korzysta z instrukcji stanowiskowych i literatury dotyczcej
bezpieczestwa i higieny pracy?
2) bezpiecznie obsugiwa urzdzenia elektryczne?
3) bezpiecznie wykonywa poczenia spawane?
4) bezpiecznie wykonywa poczenia zgrzewane?
5) bezpiecznie wykonywa poczenia lutowane?
6) bezpiecznie wykonywa poczenia nitowane?
7) bezpiecznie wykonywa poczenia klejone?
8) unika zanieczyszcze rodowiska przy wykonywaniu pocze
nierozcznych
52
Nie
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
2.
3.
4.
5.
Przeczytaj uwanie instrukcj.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
Test zawiera 22 pytania o rnym stopniu trudnoci. S to pytania wielokrotnego wyboru.
Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakie pytanie bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od
jego rozwizanie na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwizanie testu masz 35 minut.
Powodzenia
Materiay dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zada testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1.
Zalanie szczeliny pomidzy czonymi elementami ciekym metalem z nadtopieniem ich

brzegw nazywa si
a) klejeniem.
b) spawaniem.
c) lutowaniem.
d) lutospawaniem.
2.
Na rysunku przedstawione jest zcze

a) narone.
b) doczoowe.
c) nakadkowe.
d) zakadkowe.
3.
czenie elementw krtkimi odcinkami spoin w celu ustawienia odlegoci midzy nimi
nazywa si
a) sczepianiem.
b) pobielaniem.
c) prostowaniem.
d) spoinowaniem.
53
4.
Podczas spawania metod MIG lub MAG uywa si

a) palnika gazowego.
b) elektrody otulonej.
c) drutu w osonie gazw.
d) elektrody nietopliwej w osonie gazw.
5.
Do spawania gazowego uywa si

a) argonu i helu.
b) tlenu i wodoru.
c) tlenu i acetylenu.
d) dwutlenku wgla i wodoru.
6.
Przy wykonywaniu wierte, czenie czci roboczej i chwytowej odbywa si metod

zgrzewania
a) liniowego.
b) garbowego.
c) punktowego.
d) doczoowego.
7.
Do zgrzewania uywa si prdu o

a) niskim napiciu i niskim nateniu.
b) niskim napiciu i duym nateniu.
c) niskim nateniu i wysokim napiciu.
d) wysokim napiciu i wysokim nateniu.
8.
Zgrzewanie elektrodami w ksztacie krkw nazywa si zgrzewaniem

a) liniowym.
b) garbowym.
c) punktowym.
d) doczoowym.
9.
Poczenie nierozczne polegajce na spczeniu i uformowaniu ba na czniku, to

a) skrcanie.
b) lutowanie.
c) nitowanie.
d) zgrzewanie.
10. Na rysunku przedstawiony jest

a) nit zrywalny.
b) gwd dekarski.
c) wkrt do drewna.
d) wkrt samowierccy.
54
11. Zalanie szczeliny pomidzy czonymi elementami, roztopionym metalem bez

nadtopienia ich brzegw nazywa si
a) klejeniem.
b) spawaniem.
c) lutowaniem.
d) zgrzewaniem.
12. Do lutowania elementw, ktre nie powinny si nagrzewa stosujemy luty niskotopliwe o
temperaturze topnienia
a) poniej 70C.
b) 70150C.
c) 150550C.
d) powyej 550C.
13. Przed lutowaniem ostrze lutownicy oczyszcza si przez pocieranie o
a) boraks.
b) pumeks.
c) salmiak.
d) amoniak.
14. Do lutowania obrbki blacharskiej z blach stalowych ocynkowanych uywa si spoiwa
a) LC 40.
b) LC 60.
c) CL 50.
d) 40 CL.
15. Lutowanie twarde charakteryzuj si temperatur topienia lutu
a) 150350C.
b) 350550C.
c) 5501100C.
d) 15003000C.
16. Do czyszczenia przed lutowaniem powierzchni blach stalowych ocynkowanych uywa si
a) nafty.
b) boraksu.
c) kwasu solnego.
d) wody z mydem.
17. Lutowanie twarde materiau z uyciem mosidzu i przy ukosowanych powierzchniach
czonych nazywa si
a) spawaniem.
b) lutowaniem.
c) pobielaniem.
d) lutospawaniem.
55
18. Przedstawicielem klejw rozpuszczalnikowych jest

a) Distal.
b) Epidian.
c) Butapren.
d) Cyjanopan.
19. Kit to substancja, ktra podczas schnicia
a) bardzo silnie si kurczy.
b) nie zmniejsza swojej objtoci.
c) wsika w powierzchnie klejone.
d) znacznie zwiksza swoj objto.
20. Podczas ktrej z wymienionych prac, naley uywa rkawic gumowych?
a) Podczas zgrzewania blach.
b) Przy obsudze elektronarzdzi.
c) Przy spawaniu w osonie gazw.
d) Podczas pracy z kwasem w czasie lutowania.
21. Przygotowujc wodny roztwr kwasu naley zawsze wlewa
a) kwas do wody.
b) wod do kwasu.
c) kwas i wod jednoczenie do naczynia.
d) skadniki na przemian w dowolnej kolejnoci.
22. W pomieszczeniach, w ktrych wykonuje si klejenie klejami rozpuszczalnikowymi, nie
naley
a) uywa ognia otwartego.
b) uywa rkawic gumowych.
c) uywa okularw ochronnych.
d) wcza wycigw i wentylatorw.
56
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie nierozcznych pocze blach

Zakrel poprawn odpowied.
Nr
zadania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Odpowied
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
Punkty
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
57
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Razem:
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Buksiski T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP Warszawa 1999

Grecki A.: Podstawy technologii mechanicznej. WSiP Warszawa 1995
Groszkowski J.(red): Encyklopedia techniki budowa maszyn. WNT, Warszawa 1969
Hillary J., Jarmoczuk S.: lusarstwo i spawalnictwo. WSiP Warszawa 1995
Jarmoczuk S.: Spawanie w osonie dwutlenku wgla. ZDZ Warszawa 1995
Kawecki J., widziski J., Zgorzelski S.: Blacharstwo PWSZ, Warszawa 1971
Mac S.: Obrbka metali z materiaoznawstwem. WSiP Warszawa 1996
Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szk zasadniczych. WSiP Warszawa 1998
Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999.
Mistur L.: Spawanie ukowe w osonach gazowych wedug wytycznych krajowych
i europejskich. KaBe s.c. Krosno 2004
Okoniewski S.: Technologia metali cz. III. WSiP, Warszawa 1959
Paprocki k.: Rysunek techniczny. WSiP Warszawa 1997
Skowscy A. i S.: Kleje w naszym domu. WNT Warszawa 1991
Katalog wyrobw metalowych Wkrt-met, Cennik 2004
58

Wykonywanie Nierozłącznych Połączeń Blach PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wykonywanie Nierozłącznych Połączeń Blach PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Wykonywanie nierozcznych pocze blach

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 721[01].Z1.06

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Tabela 2. Oznaczenie zgrzein na rysunkach [8, s. 270].

Za pomoc zgrzewania mona czy stale i metale nieelazne (blachy i prty).

Metod klejenia czy mona ze sob metale, metale z niemetalami, metale

Nitowanie znajduje zastosowanie do pocze metali, ktre s trudnospawalne lub

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

sporzdzi w zeszycie notatk z przeprowadzonego wiczenia,

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.1.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2. Spawanie elektryczne i gazowe blach

Rys. 1. Rodzaje zczy spawanych: a) doczoowe na I i Y, b) ktowe, c) teowe, d) narone, e) krzyowe,

Rys. 2. Pozycje spawania blach wedug PN-EN-287-1 [10, s. 67].

Rozrnia si spoiny: czoowe i pachwinowe (rys. 3).

Na rysunkach technicznych elementy spawane musz zawiera oznaczenia dotyczce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 5. Rysunkowe symbole oznaczenia spoin: a) czoowych, b) pachwinowych. 1) rowek ukosowania na Y,

Przed przystpieniem do spawania powierzchnie materiaw musz by oczyszczone tak,

Brzegi elementw czonych o gruboci powyej 4 mm do spawania naley ukosowa. Kt

Przed rozpoczciem spawania materiay czone naley dokadnie sczepi i uoy

Rys. 7. Sczepianie blach przed spawaniem: a) prawidowe, b) nieprawidowe [10, s. 60].

Sczepianie rozpoczyna si w rodku blach, a nastpnie spoiny sczepne wykonuje si raz

Podczas spawania nastpuje szybkie, miejscowe nagrzanie czonych elementw

Wystpienie napre podczas spawania oraz odksztace spowodowane jest przez

ukosowania, zastosowania odpowiedniej metody spawania, jak rwnie temperatury

W celu zminimalizowania powstajcych podczas spawania odksztace, wykorzystuje si

Zespoy spawane, ktre podczas spawania ulegy zdeformowaniu, poddaje si

Rys. 12. Stanowisko robocze do spawania prdem staym [7, s. 352].

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Przetwornica spawalnicza skada si z silnika elektrycznego i prdnicy spawalniczej.

Do powstania uku elektrycznego dochodzi podczas spawania w wyniku potarcia

Aby uk mg si jarzy, warstwa powietrza w przestrzeni ukowej musi by

spawanie w osonach gazowych metodami MIG/ MAG,

Rys. 15. Uchwyt do elektrod [3, s. 946].

Elektrody do spawania naley dobiera na podstawie tabel. Zawieraj one informacje

korzystniejszy do spawania, gdy mona nim spawa wszystkie metale, wszystkimi

Spawanie w osonie gazw elektrod topliw jest wykonywane przy pomocy

Uchwyty spawalnicze produkowane s z lekkich materiaw elektroizolacyjnych. Do

Butle podlegaj kontroli przez rzeczoznawcw dozoru technicznego co 5 lat. Obsug

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Elektrod nietopliw jest elektroda wolframowa. Jest to prt o rednicy 0,510 mm

Spawanie gazowe polega na stapianiu brzegw metali czonych i spoiwa pomieniem

Spawanie gazowe stosuje si do wszystkich rodzajw stali i metali nieelaznych.

Acetylen, spalajc si w atmosferze tlenu daje pomie o temperaturze okoo 3100C

Rys. 27. Wykres pomienia acetylenowo-tlenowego [10, s 95].

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Spawanie gazowe jest stosowane do spawania materiaw cienkich i do lutowania