Joanna Radosz

Instytut Filologii Sowiaskiej

Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Sakralna rola wadzy pastwowej

we wspczesnej Rosji

W czasach dominujcej roli mediw i szybkiego dostpu do informacji proces sakralizacji wadzy i wynoszenia wadcy do rangi boga zosta
w przewaajcej czci zastpiony przez zjawisko teatralizacji. Rnica
zauwaa Eleonora assan zawiera si w tym, e w przypadku sakralizacji chodzi wanie o upodobnienie wadcy do Boga lub jego wybraca,
a nie o wydzielenie polityka z tumu innych ludzi1. W procesie teatralizacji zasadnicz rol odgrywa ukazanie polityka jako osoby wyjtkowej,
co nie jest tosame z przypisaniem mu atrybutw sakralnych. Wynoszenie
wadcw do boskiej rangi ma wielowiekow tradycj np. w staroytnym
Rzymie cesarza uznawano za rwnego bogom (wiadczy o tym midzy
innymi przydomek augustus). Nie jest jednak celem niniejszego artykuu
analiza obyczajw zwizanych z sakralizacj wadcy na przestrzeni wiekw, tym bardziej e wiadectwa sprzed kilku stuleci nijak si maj do
wspczesnych form sakralizacji. Monika Milewska, autorka przegldu
atrybutw sakralnych niektrych postaci historycznych od staroytnoci
po dwudziesty wiek, zauwaa, e kult wadzy blednie wraz z ekspansj
chrzecijastwa, by objawi si spektakularnie w XX wieku, w ktrym
jednym z najwaniejszych dowiadcze religijnych by totalitarny kult
. , : , [w:] Jzyk,
literatura i kultura Rosji w XXI wieku teoria i praktyka, red. K. Luciski, Kielce 2009, s. 171.

ex nihilo 1(11)/2014

43

Joanna Radosz

jednostki2. Zmiany obyczajowo-kulturowe w naturalny sposb pocigaj za sob nowe formy wyraania sakralnego charakteru wadzy. Po
dowiadczeniach totalitarnego kultu jednostki w dwudziestym wieku
praktyki sakralizacji wadzy w krajach rozwinitych niemal cakowicie
zarzucono, pozostay one ywe w dawnej formie w komunistycznych
krajach Azji (Chiny, Korea Pnocna). Czowiek wspczesny zwaszcza ten z Europy Zachodniej i Stanw Zjednoczonych znalaz ujcie
dla tsknoty za sacrum w obronie demokratycznych wolnoci. Inaczej
sprawa wyglda w postkomunistycznej Rosji, ktra jest przedmiotem
rozwaa w niniejszym artykule. Rozczarowane zarwno komunizmem,
jak i demokracj liberaln spoeczestwo powrcio do tradycyjnych dla
rosyjskiej mentalnoci praktyk wynoszenia wadcy ponad lud. Celem
niniejszego tekstu jest ukazanie, w jaki sposb przejawia si sakralizacja
wadzy pastwowej (przede wszystkim prezydenckiej) w Rosji XXI wieku,
jakie role spenia i dlaczego dla przecitnego Rosjanina wita wadza
znaczy wicej ni zwyczajna wadza, pozbawiona tego anachronicznego
poniekd epitetu. Ze wzgldu na obszerno materiau postanowiam si
skupi jedynie na najbardziej wyrazistym przypadku sakralizacji wadzy,
tj. na osobie Wadimira Wadimirowicza Putina. Nie oznacza to jednak,
i nie sposb doszuka si atrybutw sakralnych w postaciach Michaia
Gorbaczowa, Borysa Jelcyna czy Dmitrija Miedwiediewa. Mam nadziej,
i niniejszy artyku niewyczerpujcy wszak tematu stanie si przyczynkiem do dalszych bada sakralnej roli wspczesnych wadcw Rosji.

Od Wodzimierza do Wadimira
W pierwszych kronikach pastwowo ruska wywodzona jest bezporednio od Noego i jego potomkw3. W czasach przed pierwszym odnotowanym, na poy legendarnym wadc Rusi Rurykiem mieszkacy
terenw ruskich yli w formacjach plemiennych, na czele ktrych stali
domniemani potomkowie syna Noego, Seta, zatem niejako boscy wybracy.
M. Milewska, Bogowie u wadzy, Gdask 2012, s. 5.
Por. Najstarsza kronika kijowska. Powie minionych lat, prze. i oprac. F. Sielicki, Wrocaw 2005.

2
3

44

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

Przypisywanie sobie podobnej geologii to praktyka pochodzca z Bizancjum

i powszechna w krajach, ktre przyjy chrzest od Cesarstwa Wschodniego4.
Nie mona zatem uzna, e sakralizacja wadzy bya na Rusi obecna przed
przyjciem chrztu, lecz raczej, e ju w czasach chrzecijastwa post factum
uznano pierwszych, plemiennych wadcw za uwiconych.
Co znamienne, uznawanie przywdcy za witego pojawio si na
Rusi najprawdopodobniej wraz z chrzecijastwem i bizantyjsk tradycj5. Wedug Powieci minionych lat ksi Wodzimierz Wielki6 spord
proponowanych mu religii wybra wanie chrzecijastwo w obrzdku
greckim, poniewa wzbudzia w nim zachwyt pozycja wadcy grujcego
nad ludem w Bizancjum. Od czasw panowania Wodzimierza sakralny
charakter wadzy przejawia si nie tylko na poziomie stosunkw wadca
poddani, ale te na poziomie jzykowym w regularnych porwnaniach
cara do Boga7.
Sakralna rola wadcy wzrosa znaczco pi stuleci pniej, po upadku Cesarstwa Wschodniego. Zdobycie Konstantynopola przez Turkw
(triumf islamu nad chrzecijastwem) o niespena trzy dekady wyprzedzio
wyzwolenie si Rosji spod jarzma tatarskiego (triumf chrzecijastwa nad
islamem). Symbolicznym przejciem roli Konstantynopola przez Moskw
by lub Iwana III Wielkiego z bratanic ostatniego cesarza bizantyskiego, Zofi (Zoe) Paleolog i nastpujce po nim przejcie przez ksicia
moskiewskiego dwugowego ora (herbu Cesarstwa Wschodniego) oraz
obrzdku na mod bizantysk. W posaniu do syna Iwana, Wasyla III,
mnich Filoteusz okreli Moskw mianem trzeciego Rzymu, ostatniego
bastionu prawdziwej wiary chrzecijaskiej, wynoszc Ksistwo Moskiewskie, a wraz z nim jego wadc, do rangi wybranego.
Od czasw Iwana Gronego (153384) do Fiodora Aleksiejewicza
(167682) car nosi miano witego, ale ju wczeniej yjcy na przeomie
XV i XVI wieku duchowny Iosif Woocki zwraca si do wadcy: bogowie
Np. w kronice bugarskiej Sowianobugarskiej historii Paisija Chilendarskiego.
Brak historycznych wiadectw o sakralizacji poprzednich wadcw, w tym na wp
legendarnego pierwszego przywdcy plemion ruskich, Ruryka.
6
rdom znany rwnie jako Wodzimierz Pikne (Czerwone) Soneczko.
7
Por. . , op. cit., s. 170.
4

ex nihilo 1(11)/2014

45

Joanna Radosz

jestecie8. wito Iwana Gronego przyznaj nawet wspczeni

rosyjscy komunici:
W ich przekonaniu, Iwan Grony to pierwszy car, czyli pierwszy pomazaniec, ktry odrodzi Ru; Rasputin speni rol Jana Chrzciciela, ktry
przygotowa Mikoaja II namiestnika Chrystusa do odkupienia Rosji
wasn krwi; z kolei Stalin to ojciec narodw, co zebra ziemie ruskie,
wypdzi obcych i stworzy minimum socjalne.9.

Sakralne atrybuty nie s jednak przypisywane jedynie wadzy carskiej. Kwestii ubstwienia Lenina i kultu Stalina powicono zbyt wiele
opracowa (by wspomnie rozdziay Bogw u wadzy Moniki Milewskiej
czy dziennikarsk analiz spoeczestwa po upadku ZSRR: Dobranoc,
panie Lenin Tiziano Terzaniego), by opisa j szerzej i w tym artykule.
O sakralnej roli komunistycznych przywdcw najlepiej wiadcz ikony
przedstawiajce Jzefa Stalina, opowiedziane na nowo banie ludowe,
w ktrych gwn rol odgrywa Lenin czy przede wszystkim pomys
postawienia mauzoleum Lenina na wzr antycznych grobowcw10.
Na podstawie powyszego zarysu przejaww sakralizacji wadzy
w Rosji na przestrzeni wiekw mona zauway, i umieszczanie wadcy
w sferze sacrum byo obecne na kadym etapie rozwoju pastwa najpierw
ruskiego, a potem rosyjskiego. Zmieniay si jedynie formy okazywania
wadcy czci i postrzegania ksicia/imperatora/sekretarza generalnego
jako wywyszonego.

wity wadca, wita przestrze

Wadimirowi Putinowi, chocia w przeciwiestwie do Borysa Jelcyna
nigdy nie okreli on siebie mianem witego11, od momentu przejcia
Cyt. za B. Uspienski, W. ywow, Car i Bg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji,
prze. H. Paprocki, Warszawa 1992, s. 17.
9
A. Curanovi, Czynnik religijny w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej Warszawa
2010, s. 111.
10
Sakralnym atrybutom radzieckich przywdcw dwa rozdziay pracy Bogowie u wadzy
powica Milewska (por. op. cit., s. 107135, 183216).
11
Por. . , , 2005, s. 213.
8

46

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

wadzy przypisywano atrybuty sakralne. W cigu dwch kadencji jako

prezydent doczeka si nie tylko wyrazw uwielbienia godnych gwiazd
przemysu rozrywkowego, ale take sekty czczcej go jako nowe wcielenie
witego Pawa z Tarsu12. Sam fakt postrzegania prezydenta jako boskiego
wybraca wiadczy o sakralizacji w oczach czci spoeczestwa. Warto
przyjrze si stosunkowi samego Putina do sfery sacrum.
Od czasu przyjcia chrzecijastwa centralne miejsce wite w rosyjskim myleniu zajmuje Cerkiew. Ciekawe w kontekcie bada nad sacrum
i wadz statystyki przytacza Alicja Curanovi:
Od rozpadu ZSRR, w obliczu chaotycznej rosyjskiej transformacji, Patriarchat Moskiewski pozostawa liderem rankingu instytucji cieszcych
si najwikszym spoecznym zaufaniem i zosta zdetronizowany dopiero
przez Wadimira Putina w 2007 roku 86% pytanych zadeklarowao
zaufanie do prezydenta FR, Cerkiew uplasowaa si dopiero na drugim
miejscu z wynikiem 64%13.

Poza rankingami zaufania nie sposb zaobserwowa rywalizacji midzy

prezydentem a Cerkwi. Relacje wadzy wieckiej z wadz duchown
opieraj si przede wszystkim na wsppracy, za Putin jako pierwszy
przywdca od czasu upadku wadzy carskiej podkrela znaczenie wiary
w swoim yciu. Borys Griszczenko porwnuje Putina i Jelcyna pod wzgldem stosunku do Cerkwi, wskazujc, e poprzedni prezydent uczszcza
na msze, jednak nigdy publicznie si nie przeegna. Griszczenko podkrela
jednoczenie, e dopiero w przeddzie 2003 roku [] Putin oficjalnie yczy wesoych wit Boego Narodzenia i szczliwego Nowego Roku14.
Sekta powstaa w roku 2005 z inicjatywy Swietany Froowej, nazywanej przez wyznawcw matuszk Fotini lub matuszk Marij, a jej siedziba znajduje si we wsi Bolszaja
Jelnia w Obwodzie Niegorodskim (ok. 400 km od Moskwy). Pocztkowo centraln figur
organizacji bya sama zaoycielka, mienica si reinkarnacj Chrystusa-Ewy. Jak zauwaa
Anna Daniowa, sekta zdobya szeroki rozgos po tym, jak ogosia Wadimira Putina witym, a jego ikon cudown (. , , http://
www.pravmir.ru/nizhegorodskaya-sekta-imeni-putina/ [dostp: 22.05.2014]). Tematyk
sekty Putina w Polsce poruszya dziennikarka TVP, Barbara Wodarczyk, powicajc
organizacji Froowej reporta z cyklu Szerokie tory (odc. 32).
13
A. Curanovi, op. cit., s. 113114.
14
. , op. cit., s. 216.
12

ex nihilo 1(11)/2014

47

Joanna Radosz

Prezydent musia sobie zdawa spraw, e spoeczestwo oczekiwao

jednoznacznej deklaracji wadzy w sprawach religijnych po wielu dekadach
przymusowej ateizacji i dziesiciu latach ycia w religijnym chaosie, gdzie
obok oficjalnej religii prawosawnej i wyznawanego przede wszystkim
przez mniejszoci narodowe islamu coraz wicej zwolennikw zyskiway
liczne pomniejsze ruchy religijne15. Griszczenko tak opisuje wydarzenia
mszy rezurekcyjnej w 2000 roku:
Pojawienie si gowy pastwa wraz ze wit okoo pnocy wywoao, jak
mawia Puszkin, zamt pord wiernych. Jako pierwszy zdenerwowa
si wysokiej rangi duchowny odprawiajcy msz.
Nawet my, dziennikarze, z reguy kiepsko wyobraajcy sobie, jak
powinna wyglda ta najwaniejsza w roku msza, zrozumielimy, e
nie na miejscu jest pozwolenie chrowi woa zamiast: Chrystus zmartwychwsta Sto lat!. Pniej hierarcha zwrci si do prezydenta,
wychwalajc jego dziaania w jzyku starocerkiewnosowiaskim16.

Putin wpisa si w wite miejsce w systemie religijnym Rosji, gdzie

wadza duchowna od swych pocztkw na ziemiach ruskich jest trwale
zwizana z wadz wieck. Jednak oprcz witego miejsca uwicona wadza potrzebuje rwnie witej przestrzeni17, czyli miejsca
w znaczeniu dosownym, przestrzennym. W rosyjskiej percepcji takim
miejscem jest Kreml symboliczne centrum wadzy od zaoenia Moskwy
po dzie dzisiejszy. Obrona Kremla przed wojskami polskimi w latach
161012 bya symboliczn obron caej Rosji przed zewntrznym wrogiem,
a przeniesienie stolicy do Sankt Petersburga (a tym samym zignorowanie
tradycji witej przestrzeni) przez Piotra I wywoao fal pretensji wobec
cara, wrd ktrych czsto pojawiao si oskarenie o bycie Antychrystem.
Putin nie tylko dokoczy rozpoczt przez Jelcyna odnow Kremla, ale
take stale podkrela znaczenie witej przestrzeni poprzez pokazywanie
si w telewizji w kremlowskich wntrzach czy poprzez wprowadzenie
Pisze o tym m.in. Nikoaj Ziekowicz (N. Ziekowicz, Wiadomoci z Kremla (I), prze.
A. abuszewska, J. Darczewska, Warszawa 2001). O jednej z popularniejszych sekt, sekcie
wissarionowcw, ktra przetrwaa po dzi dzie, przeczyta mona w reportaach Jdrzeja
Morawieckiego (J. Morawiecki, uskanie wiata. Reportae rosyjskie, Warszawa 2010).
16
. , op. cit., s. 216.
17
Por. M. Eliade, Sacrum i profanum. O istocie religijnoci, prze. R. Reszke, Warszawa 1999.
15

48

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

wystawnego ceremoniau zaprzysienia w salach reprezentacyjnych

Wielkiego Paacu.
W strukturze wspczesnego sacrum wadzy mieci si rwnie przekaz
medialny. Media peni rol zarwno sakralizacyjn, jak i desakralizujc
wadz prezydenck. Poczenie obu tych na pierwszy rzut oka przeciwstawnych rl jest najbardziej widoczne na przykadzie telewizji. Desakralizacja zachodzi poprzez ukazanie widzowi (czowiekowi znajdujcemu si
w sferze profanum) przestrzeni, ktra powinna by dla niego zamknita
(sfery sacrum). Widz moe obserwowa sfer sacrum, ale nie moe w ni
ingerowa. Ponadto ma (lub powinien mie) wiadomo, e obraz na telewizyjnym ekranie jest czci wyreyserowanego spektaklu i nie pokazuje,
co naprawd zachodzi w niedostpnej mu przestrzeni. Po zakoczeniu
materiau telewizyjnego drzwi ponownie zamykaj si dla profanw.
Wadza na telewizyjnym ekranie przedstawiona jest wedle cile
okrelonego wzorca18: prezydent siedzi za biurkiem w gabinecie roboczym
Paacu Senatu, wysuchuje raportu ministra, eksperta w jakiej dziedzinie
lub innej osoby posiadajcej dostp do sfery sacrum, w zalenoci od
sytuacji komentuje raport lub milczy, kiwajc gow. W ten sposb widz
otrzymuje obraz gowy pastwa sprawujcej kontrol nad rnorodnymi
obszarami dziaalnoci podwadnych i zorientowanej w najrniejszych
kwestiach rosyjskiego ycia19. W przekazie telewizyjnym utrwalaj si
sakralne atrybuty prezydenta: wszechwiedza (prezydent widzi wszystko,
syszy wszystko, wie wszystko) oraz wszechmoc (prezydent posiada moc
sprawcz, wpywa na kady aspekt pastwa).

Otarze XXI w.
Nowe czasy wymagaj nowych rodkw sakralizacji. Dominacja
popkultury take w dyskursie politycznym implikuje ju nie tworzenie
legend, a kreowanie wizerunku na wzr ubstwionych gwiazd estrady.
Przywdca, by sta si obiektem sakralizacji, musi nie tylko posiada
Wzorzec ten nie dotyczy materiaw telewizyjnych ukazujcych prezydenta w terenie.
. , op. cit., s. 172.

18

19

ex nihilo 1(11)/2014

49

Joanna Radosz

dostateczn charyzm, ale take zaakceptowa nowe reguy gry. Ikony,

pieni o charakterze psalmw i inne parafernalia, niegdy suce podtrzymaniu sacrum, dzi wywouj miech, niedowierzanie i nieufno.
O tym, jak wygldaj otarze stawiane Putinowi, pisze Milewska:
Wielki popkulturowy spektakl przez ostatnie lata moglimy oglda
w putinowskiej Rosji. Prezydent, a potem premier, na oczach setek
milionw telewidzw pokonywa kolejnych przeciwnikw zrcznymi
chwytami dudo, nurkowa w jeziorach, przypadkowo odnajdujc
drogocenne skarby, pilotowa myliwca, jedzi na harleyu, jednym
celnym strzaem ratowa ekip telewizji przed atakiem rozjuszonego
tygrysa Jego wyczyny budzi miay skojarzenia ju nie z zakurzon
w e u r o p e j s k i e j p a m i c i [podkr. JR] zwalist postaci Herkulesa,
ale z wysportowanym i nieznajcym ogranicze Supermanem20.

O tym, e Milewska nie do koca rozumie osobliwoci rosyjskiej sceny politycznej, wiadczy ju uyte sformuowanie europejska pami.
W rosyjskim myleniu w XXI w. wci istnieje rozrnienie na Europ
oznaczajc Europ Zachodni oraz Rosj, bdc krajem nie cakowicie europejskim i nie cakowicie azjatyckim. To, co osobie o zachodnim
sposobie mylenia moe si wyda nieakceptowalne, dla Rosjanina moe
by zupenie naturalne. Nie chodzi jednake o to, e elementy popkulturowego przedstawienia putinowskiej Rosji, wykpiwane przez Milewsk,
dla Rosjan oznaczaj wito, lecz o to, e wystpuj one nie jako dopenienie sakralizacji, lecz jako jedna z rl sakralnoci wadzy funkcja
eskapistyczna, o ktrej szerzej opowiem w dalszej czci tekstu.
Spord samych otarzy wznoszonych Putinowi jedynym, ktry
mona i trzeba traktowa cakowicie powanie, jest sekta czczca prezydenta jako nowe wcielenie witego Pawa z Tarsu (wczeniej Szawa). To
przejaw anachronicznego budowania sacrum wadzy na faktach starannie
wyselekcjonowanych pod stworzon uprzednio teori, np. porwnanie
czasw pracy Putina w KGB z czasami przeladowania chrzecijan przez
Szawa21. Na podstawie powiconych sekcie filmw dokumentalnych
M. Milewska, op. cit., s. 272.
B. Wodarczyk, Nie ma jednej Rosji, Krakw 2013, s. 315.

20
21

50

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

oraz reportay (m.in. wspomnianego reportau Barbary Wodarczyk zamieszczonego w ksice Nie ma jednej Rosji) mona wycign wniosek,
i dla czonkw sekty uczestnictwo w niej jest spraw duchow, a nie
polityczn22, za caa inicjatywa to przede wszystkim wyraz tsknoty
za porzdkiem oraz bezpieczestwem, jak te prby znalezienia owego
bezpieczestwa we wsplnocie. Sam prezydent nigdy nie odnis si do
kwestii istnienia sekty.
Zupenie inny charakter maj typowe otarze XXI wieku, czyli gadety z wizerunkiem Putina (matrioszki czy koszulki z wymalowanym
prezydentem staj si coraz popularniejsz pamitk z Rosji) i powicona
mu twrczo. W poprzednich stuleciach uwielbieniu wadcy dawano
wyraz poprzez ody, pieni pochwalne, panegiryczne wiersze (wystarczy
przypomnie cae bogactwo socrealistycznych utworw wychwalajcych
Lenina i Stalina, ktrych twrcami byli rwnie czoowi rosyjscy poeci
tacy jak Wadimir Majakowski). Obecnie wystarczy wpadajca w ucho
melodia i nieskomplikowany tekst, co pokazuje popularno utworu
(Takiego jak Putin) oryginalnie wykonywanego przez
specjalnie dla tej piosenki powstay zesp 23. Czy mona
typowo popow piosenk traktowa jako przejaw sakralizacji? Do tego
stopnia, w jakim za przejaw sakralizacji uznaje si wyrazy uwielbienia dla
aktorw, piosenkarzy czy sportowcw. Niewtpliwie jest to znak czasw
i w tym kontekcie, wobec stanowczego odrzucenia przez wikszo
spoeczestwa rosyjskiego tworzonych na potrzeby propagandy poda
o yciu przywdcw, podniosych pieni oraz idealizacji wadzy a do
ubstwienia (wszystkie te aspekty kojarz si z poprzednim ustrojem24),
jest to substytut znanych niegdy rodkw sakralizacji. O ile utwr
nie pozostawia adnych wtpliwoci co do interpretacji, o tyle
Kwesti sporn pozostaje, na ile Froowa faktycznie wierzy w wito prezydenta Rosji,
na ile za wybr akurat Wadimira Putina na proroka jest podyktowany chci zyskania
na popularnoci.
23
Na portalu youtube.com mona znale rne wersje tego utworu, czsto coverowanego,
a kada z nich ma przynajmniej kilkaset tysicy odson.
24
Nie mona przemilcze faktu, e partie komunistyczne wci ciesz si w Rosji popularnoci. Nie naley jednak tsknoty za ZSRR utosamia z chci powrotu kultu jednostki
w formie obecnej w latach 40. i 50. XX w.
22

ex nihilo 1(11)/2014

51

Joanna Radosz

nie sposb stwierdzi, na ile racj ma Aleksander Strojny, doszukujc

si pochway Putina w utworze grupy
(Niech yje rosyjska ziemia)25. Treci historyczne pojawiaj si w wielu
utworach zespou, nie penic przy tym funkcji propagandowych. Poza
wszelkimi wtpliwociami pozostaje fakt, i zesp bierze aktywny
udzia w yciu politycznym Rosji i jednoznacznie sytuuje si po stronie
obecnej wadzy26, jednak w ich utworach brak oczywistych nawiza do
postaci prezydenta.
Osoba Putina pojawia si w rosyjskiej codziennoci rwnie poprzez
wszechobecne plakaty, ktre mona kupi nawet w ksigarniach. Warto
doda tu, e funkcji sakralizujcej nie peni plakaty reklamowe, w ktrych
wykorzystuje si wizerunek prezydenta (np. zdjciem Putina w stroju dudoki reklamuje si jedna ze szk sztuk walki w Kaliningradzie). W takim
wypadku wizerunek Putina ma charakter instrumentalny i jest rodkiem
osignicia sukcesu marketingowego, a nie celem plakatu.
Niewtpliwie natomiast suy sakralizacji jzyk, jakim w mediach
mwi si o prezydencie. Wedug assan sakralizacji suy uycie w komunikatach medialnych w odniesieniu do prezydenta sw zakazuje, nakazuje, zezwala. Badaczka zwraca uwag na semantyczne podobiestwo
tych sw: zakazywa to nakazywa czego nie robi, a zezwala
oznacza nakazywa nie kara za robienie czego27. W komunikatach
z uyciem tych sw o wiele czciej pada nazwisko prezydenta ni sam
desygnat stanowiska prezydent, co oznacza, e to nie jaki prezydent
ma prawo, nakazywa, zakazywa i zezwala, lecz ten konkretny, tak jak
wita wadza nie jest tosama z jakkolwiek wadz.
Paradoksalnie sakralizacji suy rwnie taka kreacja osoby prezydenta, by z jednej strony utrzyma dystans midzy wadz a spoeczestwem
(w myl rosyjskiego przysowia: Bg wysoko, car daleko), a z drugiej
podkreli, e dystans ten moe zosta w kadej chwili zmniejszony.
A. Strojny, Rosja. Praktyczny przewodnik, Bielsko-Biaa 2007, s. 27.
Grupa ta koncertowaa m.in. w noc wyborcz 2008 dla poplecznikw Wadimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa. W swojej twrczoci zesp siga czsto po motywy
patriotyczne, sawi dziaalno jednostek wojskowych (w tym Specnazu), a do repertuaru
koncertowego wczy rockow wersj hymnu Rosji.
27
Por. . , op. cit., s. 173.
25

26

52

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

Griszczenko opisuje sytuacj, w ktrej podczas wizyty w Nowym Jorku

Putin nieoczekiwanie zaprosi na kolacj towarzyszcych mu dziennikarzy.
W restauracji nie da adnej ochrony i w aden sposb nie podkrela
dystansu dzielcego go od wspbiesiadnikw28. W systemie zachodnioeuropejskim mona by to uzna za podkrelenie egalitaryzmu, jednak
jeeli przyj za podstaw mylenie rosyjskie, nasuwa si skojarzenie
z obyczajem znanym jako a, polegajcego na tym, e car zaprasza
dworzan na posiek do wsplnego stou. wiadome czy nie, nawizanie
do tradycji carskiej Rosji jest tym samym nawizaniem do sposobu traktowania osoby cara, zatem w prostej linii do sakralizacji wadcy, ktry
nie schodzi z piedestau na dobre, a jedynie przyblia si czasowo do
swoich dzieci.
Sakralizacja we wspczesnym pojmowaniu nie musi wiza si
z przekonaniem o boskoci wadcy i wadzy, zwaszcza w kraju z silnie
zakorzenionymi, wci ywymi tradycjami wadzy duchownej, szczeglnie w odniesieniu do prezydenta, ktry deklaruje przywizanie do
tradycji prawosawnej. Pozostaje jednak wybr z bogatej gamy rozmaitych narracji politycznych (zwanych potocznie mitami)29, wyjtkowo
popularnych w czasach kryzysu. Chaos panujcy w Rosji w latach dziewidziesitych Nikoaj Ziekowicz opisuje jednym sowem, tytuem
pierwszego rozdziau swojej ksiki: Katastrofa. Sytuacja zagubienia
i braku poczucia bezpieczestwa sprzyja wzrostowi popularnoci
narracji politycznych. Spord wielu charakterystycznych dla XXIw.30
najwiksze znaczenie u progu kariery prezydenckiej Putina miaa
narracja nowego przywdcy i nowego pocztku. Chocia namaszczony na nastpc przez ustpujcego Jelcyna, Putin by dla rosyjskiego
spoeczestwa nowoci, czowiekiem spoza kremlowskich ukadw.
Nieprzypadkowo ukrywano jego rosnce znaczenie w kremlowskiej
administracji drugiej kadencji Jelcyna. Nowy wadca oznacza nowe,
Por. . , op. cit., s. 143144.
W ten sposb rozmaite chwyty, czyli sposoby narracji politycznej okrela m.in. S. Opara
w ksice Tyrania zudze. Studia z filozofii polityki, Warszawa 2009.
30
Stefan Opara wymienia: mit wroga, mit opieki nadnaturalnej, mit nowego pastwa i nowego czowieka, mit narodu wybranego, mit raju na ziemi, mit boskoci
wadcy i wadzy.
28
29

ex nihilo 1(11)/2014

53

Joanna Radosz

lepsze rzdy, wyjcie z chaosu, zmian na lepsze. Kolejne kadencje

rzdw prezydenta speniy oczekiwania Rosjan pod wzgldem zmiany sytuacji ekonomicznej. Rosja wysza z kryzysu, od 2001 roku stale
odnotowuje wzrost PKB31, a zaufanie do prezydenta utrzymuje si na
staym, wysokim poziomie32. Putin wpisa si w t narracj, jak rwnie
w narracj dziedzica, charakterystyczn dla rosyjskiej wiadomoci: na
przestrzeni wiekw Rosjanie byli gotowi prdzej zaakceptowa wadz
z, ale pochodzc z nadania poprzedniej wadzy ni wadz now,
nieznan, o czym wiadcz chociaby denia zaoyciela nowej dynastii,
Michaa Romanowa, do udowodnienia pokrewiestwa z on Iwana
Gronego. Pomimo i na przeomie wiekw popularno ustpujcego
prezydenta Jelcyna znaczco spada, spoeczestwo wolao wybra
nowego przywdc z nadania poprzednika ni kogo z zewntrz, takiego jak komunista Giennadij Ziuganow czy ekscentryczny Wadimir
yrinowski. Wysoka pozycja Putina w rosyjskiej mitologii politycznej
daje pojcie o jednym z aspektw sakralizacji wadzy.
Rwnie silna jak tradycje zwizane z politycznymi narracjami jest
w Rosji tradycja uznawania dobrej wadzy za wadz zbawicielsk.
Wywodzi si ona jeszcze z czasw caratu, cho:
Nazywanie cara zbawicielem wystpuje jako drugorzdne w stosunku
do nazywania go christos. Przykad ten pokazuje wyranie, e etymologia
uyta w celu usprawiedliwienia nazywania monarchy Chrystusem
miaa za zadanie ukrycie realnego utosamienia cara ze Zbawicielem33.

Prezydenta nikt nie nazywa wprost Chrystusem34, co staoby w sprzecznoci z naukami Cerkwi, niemniej jednak mona w jego dziaaniach odna Wzrost PKB Rosji w latach 20012004: 2001 5,1%, 2002 4,7%, 2003 7,3%, 2004 7,2%
(dane za: 19852009 ., . . , 2010).
32
Od pocztku 2011 roku poparcie dla polityki Putina nie spado poniej 62% (dane za
http://www.levada.ru [dostp: 22.05.2014]).
33
B. Uspienski, W. ywow, op. cit., s. 47.
34
Jednake jeden z generaw rosyjskich nazwa Putina Wadimirem Zbawicielem
co odwouje jednoczenie do rosyjskich tradycji politycznych i do postaci pierwszego
chrzecijaskiego ksicia Rusi. (por. S. Gardocki, Instytucja prezydenta w polityce Federacji
Rosyjskiej, Toru 2009, s. 287. Gardocki tumaczy jako Wadimir
Wybawca, jednak dopuszczalne s obie wersje tumaczenia. Wybraam t, ktra lepiej
31

54

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

le elementy nawizujce do dziaalnoci i nauk Chrystusa. Przykadem

moe by konsekwentna krytyka warstwy oligarchw i bogactwa jako
takiego, ale take silne akcentowanie podziau wadzy na wieck i duchown mimo bliskiej wsppracy z Patriarchatem, budzce skojarzenie
ze sowami Odda Bogu, co boskie, a cesarzowi, co cesarskie.
Mog si rodzi wtpliwoci, czy sakralizacja prezydenta nie jest
witokradztwem wobec Cerkwi. Cerkiew prawosawna od pocztkw
istnienia zmuszona bya do tolerowania swoistej dwuwiary gwatowna chrystianizacja pozbawia mieszkacw Rusi fizycznych obiektw
sowiaskiego kultu, ale nie samego kultu. Do dzi na rwni z religi
popularnoci ciesz si ludowe przesdy35. Ponadto w tradycji bizantyskiej (ktrej kontynuatorem jest rosyjska Cerkiew) pozostay elementy
kultu cesarza z tradycji zachodniorzymskiej ju nie uznawano go za
Boga, ale sta ponad zwykymi miertelnikami, co uwidacznia si m.in.
w umiejscowieniu wadcy podczas obrzdkw religijnych36.
Prezydenta i Cerkiew wi nie tylko zwolennicy Putina, ale te
paradoksalnie jego przeciwnicy. Trudno uwierzy, by czonkinie kontrowersyjnej punkowej grupy Pussy Riot przypadkowo wybray cerkiew
na miejsce protestu przeciwko wadzy Putina.

oddaje tradycyjny charakter przydomku). Obecnie takie okrelenie prezydenta mona

spotka w komentarzach uytkownikw portali spoecznociowych.
35
Z podobn sytuacj zmaga si rwnie Koci katolicki. Oficjalnie zarwno Koci, jak
i Cerkiew ostro potpiaj wiar w przesdy i zabobony, jednak nie zmniejsza to popularnoci wrbitw, znachorw i innych. Jak pisze Boris Reitschuster, Cerkwi prawosawnej
nie udao si do koca wypleni starych pogaskich tradycji. Chopi modl si w cerkwi
o uzdrowienie duszy, a potem przed drzwiami stawiaj talerz z chlebem ofiar dla duchw za uzdrowienie chorej krowy (B. Reitschuster, Ruski ekstrem. Jak nauczyem si kocha
Moskw, prze. S. Mikowska, Warszawa 2010).
36
Wraz z pocztkiem XVIII w. Rosja przywrcia do ycia bizantyski cezaropapizm,
dajc pastwu pen kontrol nad Cerkwi i o ile przed rokiem 1700 car mia nad sob
wadz duchown jeeli nie w wymiarze prawnym, to przynajmniej moralnym, o tyle
po opracowaniu przez Teofana Prokopowicza Regulaminu Duchownego (wprowadzajcego zarzdzanie synodalne) to monarcha sta si faktycznym zwierzchnikiem Cerkwi.
Pierwszym carem korzystajcym z zarzdzania synodalnego by Piotr I. W tym kontekcie mona zastanawia si nad symbolik portretu Piotra I wiszcego w gabinecie
Putina, wziwszy pod uwag manifestowan otwarcie sympati wadz duchownych do
obecnego prezydenta.

ex nihilo 1(11)/2014

55

Joanna Radosz

wity prezydent: opiekun, celebryta, samodzierca

Sakralizacja wadzy nie jest celem samym w sobie. Warto przyjrze
si rolom, jakie proces ten peni we wspczesnej Rosji.
Sakralizacja traktowana jako forma legitymizacji wadzy moe skutkowa powikszeniem elektoratu i utrzymaniem lub podbudow autorytetu.
Wadza z epitetem wita to wicej ni jakakolwiek wadza, podobnie
uwicony prezydent zyskuje na znaczeniu wzgldem prostego okrelenia prezydent. Nieprzypadkowo komunikaty medialne, jak zostao
wczeniej powiedziane, posuguj si nazwiskiem prezydenta czciej ni
okreleniem zajmowanego stanowiska. Zakazuje, nakazuje i pozwala nie
jakikolwiek prezydent, ale wanie prezydent Putin. Na poziomie podwiadomym widzom zostaje przekazany komunikat: wadz sprawuje
nie prezydent (desygnat stanowiska), ale Putin (nazwa wasna). Sakralizacji wymaga stanie na czele jakie wsplnoty, budowanie struktury,
do ktrej spoeczestwo moe przynalee, a potrzeba przynalenoci
w piramidzie Maslowa mieci si przecie tu za potrzebami fizjologicznymi. Susznie zauwaa Stefan Opara:
Gdy polityk wspczesny da pomocy ze strony wiata nadprzyrodzonego
(Tak mi dopom Bg) lub modli si ostentacyjnie zawsze nawizuje
kontakt z wikszoci obywateli, niezalenie od tego, jak zracjonalizowany
ma wasny wiatopogld i jaki jest poziom laicyzacji danego spoeczestwa. [] Religia nadal nadaje ton i barw kadej wadzy pastwowej37.

Tendencja ta jest szczeglnie silna w pastwie o tak niskim stopniu

laicyzacji jak Rosja, gdzie wadza duchowna wci odgrywa znaczc
rol, a Cerkiew pod wzgldem pokadanego w niej zaufania przegrywa
jedynie z samym prezydentem.
Przypisanie wadzy atrybutw sakralnych wzmacnia nie tylko j
sam, ale take spoeczestwo. Umieszczenie prezydenta Putina w sferze
sacrum, wywyszenie go, wywysza rwnie Rosjan jako nard rzdzony
przez czowieka uwiconego. Sakralizacja prezydenta wzmacnia rwnie
S. Opara, op. cit., s. 46.

37

56

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

autorytet caego pastwa, podwaony przez rozpad ZSRR oraz dekad

chaosu w latach dziewidziesitych. Uwicony prezydent reaktualizuje
narracj (mit) imperium, ktra nie jest [] mitem przeszoci, lecz
mitem przyszoci38. Goszone przez Putina haso silnego pastwa
jako ideologii nie oznacza powrotu do czasw Zwizku Radzieckiego,
ale stworzenie nowej jakoci. Haso to wyjania czciowo niesabnc
popularno Putina to nie wadza prezydencka, ale ten szczeglny prezydent, jest gwarantem cigoci reform i podania w kierunku silnego
pastwa. Sacrum wadzy dziaa w tym wypadku na podobnej zasadzie
co religia jest przydatnym instrumentem tworzenia i regenerowania
narodowych tosamoci39.W multiwyznaniowej nawet wobec dominujcej roli Cerkwi Rosji wiecka wito prezydenta to bezpieczniejsza
alternatywa dla religii jako spoiwa narodu.
Wedug przytoczonej przez Przemysawa ukiewicza klasyfikacji
typw wadzy Marka Jeziskiego dopasowany do potrzeb i oczekiwa
rosyjskiego spoeczestwa jest typ ojca40: silnego wadcy o wysokim
autorytecie, ktry dba o dzieci, ale potrafi je w razie potrzeby skarci.
Uwicony prezydent peni rol opiekucz wobec spoeczestwa, nagradza i karze. Tytu jednej z notatek w ksice Ziekowicza Wiadomoci
z Kremla (I) wskazuje na potrzeb powrotu Rosjan do ojcowskiej wadzy:
Modzie chce by wysuchana. I to znw przez dobrego ojczulka-cara41.
Prezydent, nie-czowiek i nie-Bg, chroni przed wrogiem42, ustanawia
prawo i egzekwuje jego przestrzeganie43, obiecuje i obietnice spenia44.
Autorytet ojca wzmacnia poparcie inteligencji w przypadku Putina
M. Milewska, op. cit., s. 141. Milewska rwnie uywa tutaj sowa mit w potocznym
rozumieniu, w znaczeniu narracja, chwyt, zabieg.
39
A. Curanovi, op. cit., s. 41.
40
Por. P. ukiewicz, Przywdztwo polityczne. Teoria i praktyka, Warszawa 2011, s. 212213.
41
N. Ziekowicz, op. cit., s. 154.
42
Wyobraenia wroga uyto dla uzasadnienia drugiej wojny czeczeskiej. Co ciekawe,
po przejciu wadzy przez Putina wzrosa rosyjska akceptacja dla dziaa zbrojnych na
terenie Czeczenii.
43
Dyktatura prawa to sztandarowe haso Putina, chocia w rzeczywistoci w Rosji
wci utrudnione jest egzekwowanie prawa, szczeglnie w sprawach dotyczcych korupcji.
44
Na temat obietnic spenionych przez Putina w ostatnich latach por. http://dalslovo.ru/
persons/details/4fc275624da0c20e10b9aa13 [dostp: 22.05.2014].
38

ex nihilo 1(11)/2014

57

Joanna Radosz

istotn rol odgrywaj spotkania z elit intelektualn Rosji: odbyta w 2000

roku pielgrzymka do Aleksandra Soenicyna45, spotkania z Siergiejem
i Nikit Michakowami, a take organizowane kilkukrotnie spotkania
z czoowymi rosyjskimi pisarzami.
Ojciec, a tym bardziej ojciec sakralizowany, nie moe budowa swojego
autorytetu na strachu, lecz na szacunku spoeczestwa dzieci. O tym,
e Putin zdoby szacunek Rosjan, przekonuje w swojej autobiografii byy
brytyjski premier, Tony Blair:
Udalimy si do Teatru Maryjskiego []. Kiedy razem z Wadimirem
przechodzilimy korytarzami [], zarwno on, jak zebrani tam ludzie
zachowywali si do nietypowo. Gdybym ja znalaz si w podobnej
sytuacji w Wielkiej Brytanii, witabym si z ludmi i podawa rk,
zamieniajc z kadym par sw. Ale w przypadku Wadimira wygldao to zupenie inaczej. Kiedy si zblia, ludzie robili krok do tyu,
ustpujc mu miejsca nie dlatego, e si go bali, ale ze wzgldu na
podziw i szacunek, jakim go darzyli46.

Ten lakoniczny opis akcentuje jednoczenie rnic w oczekiwanym

typie wadzy w Wielkiej Brytanii oraz Rosji, a take stosunek czci spoeczestwa do prezydenta, podobny do stosunku dzieci do surowego,
sprawiedliwego ojca.
Spoeczestwom antycznym wyjcie z czasu oferowa mit47. W redniowieczu t funkcj peniy przeycia duchowe naboestwa, misteria.
Obecnie funkcj eskapistyczn speniaj kolorowe czasopisma, magazyny
plotkarskie i inne rda informacji o prywatnym yciu osb publicznych.
Nie mona oczekiwa, by informacje o prezydencie przedstawiano w ten
sam sposb co plotki z ycia piosenkarki czy aktora. Jednoczenie mamy do
czynienia ze zjawiskiem godnym miana pop-sacrum z jednej strony wywyszenie Putina, z drugiej umieszczenie go pord gwiazd show-biznesu.
Sowo pielgrzymka oddaje charakter wizyty Putina u Soenicyna, gdy wzi pod
uwag, e miao by to namaszczenie nowego wadcy przez starca. Starczestwo to jedna
z tradycyjnych form witoci na Rusi i w Rosji, a starcy uwaani s po dzi dzie za rdo
mdroci i doradztwo duchowe.
46
T. Blair, Podr, prze. Z. Szachnowska-Olesiejuk, M. Fabin, Katowice 2011, s. 347.
47
Por. M. Eliade, op. cit., s. 170.
45

58

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

Sakralizacja monarchy w Rosji na rnych etapach historycznych zwizana jest kadorazowo bezporednio lub porednio z zewntrznymi
uwarunkowaniami kulturowymi. Wzorce zewntrzne mog dawa impuls nowemu rozwojowi bd te by przedmiotem wiadomej orientacji.
W obu przypadkach jednake zewntrzna tradycja kulturowa przechodzi
przez pryzmat tradycyjnej wiadomoci kulturowej48.

Tak pisz Borys Uspienski i Wiktor ywow w ksice Car i Bg.

W XXI w. zewntrzne uwarunkowania kulturowe implikuj obecno
popkultury rwnie w dyskursie politycznym, a szczeglnie na poziomie
wadzy pastwowej. To, co Milewska niesusznie traktuje powanie,
jest de facto elementem spektaklu oferujcego widzom obywatelom
ucieczk od codziennoci, a mwic sowami Mircei Eliadego: wyjcie z czasu. Na poziomie dosownym kci si z sakralizacj dystans
Putina do doniesie medialnych, uczestnictwo w spektaklu na uytek
tabloidw poprzez wszystkie rodzaje dziaa, jakie wymienia Milewska,
jak rwnie drobne bdy, jakich publicznie si dopuszcza49. Jednak
na poziomie symbolicznym jest to dopenienie narracji, reaktualizacja
mitu na potrzeby popkultury niedopuszczajcej idealizacji i postaci
bez skazy. Putin nie ma komfortu dyktatorw poowy XX w. i nie moe
sobie pozwoli ani na traktowanie siebie miertelnie powanie (jak
Benito Mussolini), ani na unikanie spotka z ludmi i zastpowanie
swojej osoby swoim portretem (jak Jzef Stalin)50. Nowe czasy wymagaj nowych rodkw sakralizacji, cho rola peniona przez sakralizacj
pozostaje ta sama uwicona wadza ma dostarczy obywatelowi
odpoczynku od codziennoci.

B. Uspienski, W. ywow, op. cit., s. 116.

Wbrew opinii Milewskiej nie kady wystp Putina w nowej roli jest perfekcyjny. Podczas
testowania nowej ady zgas silnik, a gdy prezydent uczestniczy w koncercie charytatywnym, kilkukrotnie pomyli si podczas gry na pianinie. W kategorii bdw wizerunkowych
mona rwnie uj zy na kamiennej twarzy Putina, ktre pojawiy si, gdy tumaczy si
przed kamerami z katastrofy statku Kursk.
50
Jak zauwaa Milewska: Samego Stalina widziao niewielu. [...] Publicznie pojawia si
rzadko, zwykle na podwyszeniu, ktre dodawao mu wielkoci i powagi. [...] Chytry Gruzin
nie podda si sam ocenie spoeczestwa na widok publiczny wystawi swj portret. [...]
ywego Stalina zastpiono jego ikon (B. Milewska, op. cit., s. 184185).
48
49

ex nihilo 1(11)/2014

59

Joanna Radosz

Inny punkt widzenia

Nie jest celem pracy naukowej wartociowanie omawianych zjawisk
i procesw. Pozostaje jednak zaznaczy rnice, jakie mog wynikn
z prb oceny zjawiska na gruncie rosyjskim przez pryzmat mylenia
polskiego.
W polskiej tradycji historyczno-kulturowej kapan i krl wydaj si
nalee do dobrze okrelonej kulturowo opozycji. Kapan reprezentuje
w niej biegun sacrum, za krl biegun wiecki51. To cecha wyksztacona
przez zachodnie chrzecijastwo, zupenie rna od symbiozy wadzy
wieckiej i duchownej w chrzecijastwie obrzdku wschodniego. Procesw zachodzcych w Rosji nie wypada i nie mona mierzy zachodni miar ze wzgldu na rnice mentalnoci istniejce od stuleci. Nie
wiadomo, na ile proces sakralizacji to celowe dziaanie samego Putina,
na ile za konsekwencje wielowiekowej tradycji kace dopatrywa si
w przywdcy istoty wyszej.
Sam prezydent wydaje si dystansowa wobec wasnego uwicenia, ostentacyjnie pokazujc przywizanie do chrzecijastwa i Boga.
Nie mona jednak zapomina, e sytuacja w Rosji, kraju rzdzonym
emocjami, zmienia si w sposb dynamiczny i nieprzewidywalny. By
moe kilka dni po publikacji niniejszego tekstu cay ten akapit stanie
si nieaktualny.
Naley rwnie pamita, e popularno Putina jako prezydenta
jest wypadkow umieszczenia go w sferze sacrum i pewnego rodzaju
politycznej mody. Mody bywaj zmienne, wic ju wkrtce Putina na
miejscu witym moe zastpi sacrum coraz wikszych mas opozycjonistw bloger Aleksiej Nawalny. Raczej nie dokonaj tego bg obalony,
czyli komunista Giennadij Ziuganow, ani bazen sam siebie sytuujcy w sferze profanum poprzez kontrowersyjne, nierzadko prowokujce
wystpienia, Wadimir yrinowski. Pami o czynach poprzednikw
ideowych tego pierwszego wci jest zbyt ywa nawet wrd tskni J. Kurczewski, Kapan, krl, wdz. Stare postaci w nowej Rzeczypospolitej, [w:] Obraz kapana,
wodza, krla w kulturach sowiaskich, red. T. Dbek-Wirgowa, A.Z. Makowiecki, Warszawa
1998, s. 7.
51

60

ex nihilo 1(11)/2014

Sakralna rola wadzy pastwowej we wspczesnej Rosji

cych za ZSRR Rosjan, ten drugi za, cho niewtpliwie interesujcy jako
pierwszy postpolityk poradzieckiej Rosji, nie ma raczej szans na zwizan
z funkcj prezydenta aur witoci, a tym samym i na szans znalezienia
si w prezydenckim fotelu.

Bibliografia
Blair T., Podr, prze. Z. Szachnowska-Olesiejuk, M. Fabin, Katowice 2011.
Curanovi A., Czynnik religijny w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej
Warszawa 2010.
Eliade M., Sacrum i profanum. O istocie religijnoci, prze. R. Reszke, Warszawa 1999.
Gardocki S., Instytucja prezydenta w polityce Federacji Rosyjskiej, Toru 2009.
Karczewski J., Kapan, krl, wdz. Stare postaci w nowej Rzeczypospolitej,
[w:] Obraz kapana, wodza, krla w kulturach sowiaskich, red. T. Dbek-Wirgowa, A. Z. Makowiecki, Warszawa 1998.
Milewska M., Bogowie u wadzy, Gdask 2012.
Najstarsza kronika kijowska. Powie minionych lat, prze. i oprac. F. Sielicki,
Wrocaw 2005.
Opara S., Tyrania zudze. Studia z filozofii polityki, Warszawa 2009.
Reitschuster B., Ruski ekstrem. Jak nauczyem si kocha Moskw, prze.
S.Mikowska, Warszawa 2010.
Remnick D., Zmartwychwstanie. Walka o now Rosj, prze. M. Sysz, Warszawa 1997.
Riasanovsky N., Steinberg M., Historia Rosji, prze. A. Bernaczyk, T.Tesznar,
Krakw 2009.
Uspienski B., ywow W., Car i Bg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy
w Rosji, prze. H. Paprocki, Warszawa 1992.
Wodarczyk B., Nie ma jednej Rosji, Krakw 2013.
Ziekowicz N., Wiadomoci z Kremla (1), prze. A. abuszewska, J. Darczewska, Warszawa 2001.
., , 1995.
., , 2004.

ex nihilo 1(11)/2014

61

Joanna Radosz

A., , http://www.pravmir.
ru/nizhegorodskaya-sekta-imeni-putina/ [dostp: 22.05.2014].
19852009 ., . . ,
2010.
., ?,
http://magazines.russ.ru/nlo/2006/81/ku5.html [dostp: 22.05.2013].
., :
, [w:] Jzyk, literatura i kultura Rosji w XXI wieku teoria i praktyka,
red. K. Luciski, Kielce 2009.

Abstract
Sacred Role of State Authority in Contemporary Russia
The aim of the article is to discuss a wide range of means used in the
process of sacralization of Vladimir Putin as a state (mainly: presidential)
authority in Russia. Focusing on reasons for and consequences of the
process, the article shows how sacralization of state authority in Russia
has evolved and how it is adapted to the contemporary social and cultural
circumstances. The article presents examples of the measures taken to provide sacred space for Vladimir Putin within the sphere of societal beliefs,
and details the reaction on the part of the Orthodox Church. The main part
of the article focuses on the role played by the process of sacralization in
arranging for a new kind of regime and a new approach to state authority.
Keywords:
state authority, Russia, sacred authority, Vladimir Putin, sacralization

Joanna Radosz (ur. 1992) studentka filologii rosyjskiej w Instytucie Filologii Sowiaskiej Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu, w przeszoci
studentka Midzywydziaowych Indywidualnych Studiw Humanistycznych,
w ramach ktrych oprcz programu filologii rosyjskiej realizowaa rwnie
elementy filologii bakaskiej oraz politologii. Wrd jej zainteresowa naukowych znajduj si: wspczesna rosyjska powie kryminalna, mechanizmy
wadzy pastwowej w Rosji, socjologia sportu na obszarze b. ZSRR.