Diagnostyka wtryskiwaczy ukadu common rail

Streszczenie
Publikacja przedstawia ogln charakterystyk ukadw wtryskowych CR aktualnie
stosowanych w silnikach o zaponie samoczynnym. Zawiera informacje dotyczce
diagnostyki wtryskiwaczy w tych ukadach. W artykule opisano cztery podstawowe
metody umoliwiajce pen ocena faktycznego stanu eksploatowanych wtryskiwaczy.

Wstp
Ukad zasilania typu common rail stosowany jest w silnikach spalinowych z
zaponem samoczynnym od ponad 13 lat (pierwszy silnik: Fiat JTD 1997 r.). Ukad ten
pozwoli przede wszystkim na rozdzielenie procesu wtrysku od procesu toczenia
paliwa, niezaleno cinienia wtrysku od prdkoci obrotowej silnika, podzia
wtryskiwanej dawki paliwa na czci i wiele innych. Ukad naley do aparatury bardzo
precyzyjnej, ktrej prac nadzoruje elektroniczny ukad sterujcy. Schemat ukadu
zosta przedstawiony na rys. 1.

1 zbiornik paliwa, 2 elektryczna pompa zasilajca, 3 ukad podgrzewania filtra, 4 filtr

dokadnego oczyszczania, 5 niskocinieniowy przewd paliwowy,6 pompa wysokiego
cinienia, 7 zawr dozujcy, 8 zasobnik cinienia, 9 czujnik cinienia paliwa, 10
wtryskiwacz elektromagnetyczny, 11przewd paliwowy powrotny,
12 czujnik temperatury paliwa, 13 elektroniczny ukad sterujcy.

Rys. 1. Schemat ukadu wtryskowego typu CR [3]

Na przestrzeni lat powstay cztery generacje tego systemu. W pierwszych latach

stosowania ukadu common rail pojawiajce si usterki dotyczyy najczciej
wtryskiwaczy, pomp wysokiego cinienia i zaworw sterujcych. W warsztatach
dokonywano wymiany caych elementw na nowe (z racji tworzenia dopiero bazy
usterek), co wizao si z duymi kosztami. Obecnie opanowana zostaa procedura
diagnozy i oceny stanu technicznego poszczeglnych elementw ukadu. Rozwina si
take moliwo wykonywanych napraw.
Istnieje kilka przyczyn pojawiania si usterek w ukadzie wtryskowym. Mog one
by wynikiem normalnego zuywania ciernego par precyzyjnych toczka i cylinderka
pompy wysokiego cinienia jak i pary precyzyjnej iglicy rozpylacza z korpusem.
Niektre elementy ukadu mog ulec zuyciu na skutek procesw erozji i kawitacji
(otworki rozpylacza, elementy sterowania wewntrznego wtryskiwacza i pompy
wysokiego cinienia, elementy zaworw elektromagnetycznych). Usterki spowodowane
procesami zuywania normalnego uwidaczniaj si jednak najczciej po duszym
okresie eksploatacji z znacz intensywnoci. Czsto zdarza si, e podczas
eksploatacji silnika dochodzi do patologicznego zuywania elementw ukadu
wtryskowego. Zuywanie patologiczne moe mie miejsce szczeglnie w obszarze
wspomnianych par precyzyjnych ukadu, na skutek niedostatecznego smarowania i
przegrzania stref kontaktu. Z racji tego, e w wikszoci ukadw common rail

czynnikiem smarujcym jest paliwo (olej napdowy), jego stopie czystoci peni
wic rol w trwaoci jego podzespow. Kilkunastoletnia praktyka (zwaszcza
warsztatowa, ale take laboratoryjna) stwierdza, e najczstsz przyczyn
niesprawnoci tego typu ukadw wtryskowych jest niewaciwa jako paliwa [4].
Szczeglnie niebezpieczne s stae, twarde zanieczyszczenia paliwa (niebezpieczne
dla ukadu wtryskowego s take te o wymiarach < 3), ale take zanieczyszczenia
pochodzenia chemicznego zwizki siarki (przyczyniajce si do korozji elementw
metalowych). cise znaczenia maj take waciwoci fizyczne oleju napdowego
(szczeglnie lepko i gsto). Jako ciekawostk mona poda, e w roku 2007 zosta
oprawiany szczegowy raport Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw dotyczcy
jakoci paliw sprzedawanych na stacjach benzynowych w Polsce i w innych krajach
europejskich [2].
W ukadach typu common rail zdarzaj si take usterki i awarie natury elektrycznej i
elektronicznej. Mog dotyczy one niesprawnoci elektronicznego ukadu sterowania,
ale take cewek zaworw elektromagnetycznych czy siownikw piezoelektrycznych.
Praktyka warsztatowa stwierdza, e w oglnym rozrachunku najczstsz
przyczyn niesprawnoci systemu wtryskowego common rail s wtryskiwacze.
Ocena stanu wtryskiwaczy
Stan zuycia wtryskiwaczy mona okreli opierajc si o kilka podstawowych
metod oceny uszkodze, do ktrych zaliczy mona:
weryfikacj sygnaw sterujcych prac wtryskiwacza (na podstawie ktrych
moliwe jest stwierdzenie m.in. wielkoci dawek korekcyjnych),
sprawdzanie hydrauliczne - pomiar iloci paliwa trafiajcego na przelew
wtryskiwacza,
organoleptyczne lub przy pomocy mikroskopu optycznego stwierdzenie stanu
elementw wtryskiwacza (m.in. stanu par precyzyjnych ale take korozji elementw
metalowych wtryskiwacza i ubytkw materiau),
testowanie parametrw wtryskiwaczy na specjalnych testerach (test mona
wykona zarwno przed jak i po ewentualnej naprawie wtryskiwacza) pozwalajcych
zbada wielko m.in. szczelno, dawkowanie, strumie paliwa trafiajcego na
przelew.
Ocena sygnaw sterujcych prac wtryskiwacza:
Podstawowe badania elektryczne wtryskiwaczy elektromagnetycznych opieraj
si na pomiarze:
rezystancji i indukcyjnoci cewki elektromagnesu,
sygnaw prdowych i napiciowych cewki,
sygnau napicia czujnika wysokiego cinienia w zasobniku.
Pomiar rezystancji i indukcyjnoci cewki dokonuje si za pomoc mulitemetru (rys. 2).
W wikszoci wtryskiwaczy rezystancja cewki wynosi 0,3 (wzgldem masy powinna
by nieskoczenie dua). Indukcyjno cewek zaley od rodzaju wtryskiwacza, w
praktyce wynosi moe kilkaset H.

a)

b)

Rys. 2. Pomiar indukcyjnoci (a) i rezystancji (b) cewki wtryskiwacza elektromagnetycznego [3]

Zarwno oporno cewki jak i jej indukcyjno podawane s przez danego producenta
wtryskiwaczy. Jeeli zmierzone wartoci oporu i indukcyjnoci odbiegaj znacznie od
wartoci nominalnej, cewk wtryskiwacza naley uzna za uszkodzon.
Najszybszym i najbardziej miarodajnym pomiarem jest sprawdzenia prdu
wtryskiwacza za pomoc szczypiec prdowych i oscyloskopu. Prd ten mierzy si
poprzez przewd poredni, bezporednio na wtryskiwaczu lub na sterowniku [1].
Pomiaru dokonuje si na pracujcym silniku, a przebieg prdu sterujcego zaworem
elektromagnetycznym widoczny jest na ekranie oscyloskopu [rys. 3]. W ukadach CR
pierwszej generacji, w wikszoci obszarw pracy silnika dawka wtryskiwanego paliwa
dzielona bya na dwie czci: dawk pilotaow (wstpn) oraz dawk zasadnicz.
Czas sterowania podczas wtrysku dawki wstpnej wynosi 0,4 ms i jest zawsze stay, a
podczas wtrysku dawki zasadniczej jest zaleny od obcienia silnika. W pierwszej
fazie wtrysku przez cewk pynie duy prd przycigania (ok. 20 A), ktry powoduje
szybkie otwarcie zaworu elektromagnetycznego. W drugiej fazie wtrysku prd pyncy
przez cewk zostaje ograniczony (do ok. 12 A), dziki temu uatwione jest zamknicie
zaworu elektromagnetycznego [1]. O wadliwoci wtryskiwacza wiadczy moe
odmienny charakter przebiegu prdu sterowania od przebiegu wzorcowego. Trafno
diagnozy potwierdza dodatkowe przeanalizowanie przebiegw napiciowych cewki
wtryskiwacza [rys. 4].

a)

b)

Rys. 3. Przebieg prdu sterowania wtryskiwacza CR przy penym obcieniu (a), oraz na biegu jaowym (b)

a)

b)

Rys. 4. Przebieg napicia wtryskiwacza CR przy penym obcieniu (a), oraz na biegu jaowym (b)

a)

b)

Rys. 5. Sygna napicia z czujnika cinienia paliwa w zasobniku dziaajcego prawidowo (a) i wadliwie (b)

Pomocne w ocenie wstpnej wtryskiwacza moe by odczytanie przebiegu sygnau

napiciowego z czujnika cinienia w zasobniku paliwa [1], take przy pomocy
oscyloskopu (rys. 5). W prawidowo dziaajcym ukadzie CR cinienie w zasobniku
paliwa powinno utrzymywa si na wzgldnie staym poziomie (w danym punkcie
pracy silnika), przebieg napicia czujnika oscyluje wzgldem staej wartoci. O
uszkodzeniu jednego z wtryskiwaczy wiadczy moe zmienno tego cinienia, co
objawia si wahaniami napicia widocznymi na ekranie oscyloskopu
Sprawdzenie hydrauliczne wtryskiwacza
Prost, mao inwazyjn oraz wystarczajco miarodajn metod jest ocena iloci
paliwa trafiajcego na przelew wtryskiwacza. Badanie przeprowadza si na
pracujcym silniku (na biegu luzem, przy rnych prdkociach obrotowych), bez
koniecznoci demontau wtryskiwaczy. Pomiar polega na zamontowaniu zestawu
menzurek, poczonych przewodami z krcami przelewowymi wtryskiwaczy. Rnice
do 30% w wielkoci przeleww uznawane s za normalne. Szczeglnie due rnice
obserwowane s na biegu jaowym. Przy znamionowej prdkoci obrotowej wielko
przelewu nie powinna przekracza ok. 200 cm 3/min dla wtryskiwacza (warto
maksymalna jest zalena od generacji i producenta). Jeeli ktry z wtryskiwaczy
wykazuje wyranie wikszy strumie paliwa trafiajcego na przelew (>30 %, >200
cm3/min) wnioskowa mona o jego uszkodzeniu.

Rys. 6. Ukad pomiarowy wielkoci przeleww paliwa wtryskiwaczy ukadu CR [3]

Ocena stanu wtryskiwacza metod organoleptyczn

Kolejnym etapem diagnozy ukadu CR (po zdemontowaniu wtryskiwaczy) jest
ocena pod ktem usterek widocznych goym okiem tzw. metoda organoleptyczna.
Ocenie wzrokowej podlega m.in.:
skorodowanie elementw wtryskiwacza (iglica, rozpylacz) spowodowane za
jakoci paliwa, najczciej jego zasiarczeniem,
pknicie korpusu wtryskiwacza spowodowane niewaciwym montaem lub
demontaem (zbyt silne dokrcenie jarzma mocujcego, brak zastosowania
substancji smarnej podczas montau),
deformacja krca zasilajcego zbyt duy moment dokrcenia nakrtki
przewodu wtryskowego,
zuycie elementw wykonawczych wtryskiwacza tj. np. w wtryskiwaczach BOSCH
(rys. 7a) odksztacenie (wzgldnie ubytek) strefy kontaktu kulka gniazdo, w
DELPHI (rys. 7b) zuycie powierzchni prowadzcej zaworu sterujcego,
uszkodzenie (zarysowanie) powierzchni par precyzyjnych (gniazdo - iglica)
rozpylacza spowodowane najczciej obecnoci twardych zanieczyszcze
staych, pochodzcych m.in. z zuytej pompy wysokiego cinienia (rys. 8),

 pknicie uszczelnienia wysokocinieniowego wtryskiwacza (rys. 9).

a)

b)

Rys. 7. Zuycie elementw wykonawczych wtryskiwacza marki BOSCH (a) i DELPHI (b) [3]

Rys. 8. Zarysowanie powierzchni par precyzyjnych rozpylacza [5]

Rys. 9. Pknicie uszczelnienia wysokocinieniowego wtryskiwacza [5]

Testowanie parametrw wtryskiwaczy

Kocowym etapem diagnozy wtryskiwaczy jest ich sprawdzanie na urzdzeniach
testujcych. Testowanie polega na zbadaniu wtryskiwacza w cyklu pomiarowym i
wyznaczeniu parametrw, a nastpnie porwnaniu ich z baz danych producenta.
Istnieje wiele firm zajmujcych si produkcj urzdze testujcych wtryskiwacze (m.in.
z firm zagranicznych BOSCH, NOVA-DITEX, z firm polskich Autoelektronika Kdzia).
Przykad urzdzenia testujcego przedstawiono na rys. 10. W skad stanowiska
badawczego wchodz: silnik elektryczny poczony z pomp wysokiego cinienia
(zamontowan na stae) oraz ukad sucy do badania wtryskiwaczy (wielkoci
wtryskiwanej dawki paliwa i strumienia paliwa trafiajcego na przelew). Ponadto ukad
daje moliwo obserwacji ksztatu strugi rozpylanego paliwa (przy pomocy szklanych
menzurek rys. 11., oraz zmian parametrw wtrysku (m.in. cinienie paliwa w
zasobniku, wielko dawek). Najczciej pierwszym etapem testowania jest pomiar
szczelnoci gniazda rozpylacza. Polega on na obserwacji kocwki rozpylacza
poddanego wysokiemu cinieniu, ale bez impulsw wyzwalajcych wtrysk.
Rwnoczenie obserwowana jest wielko wewntrznych przeleww wtryskiwacza.
Wszelkie nieszczelnoci i zbyt due przelewy dyskwalifikuj dany wtryskiwacz z uytku.
Drugi etap testowania odbywa si najczciej w cyklu automatycznym. Pomiary
przeprowadzane s przy rnych cinieniach, czasach wysterowania i czstotliwoci
impulsw przy jednoczesnym zachowaniu staych temperatury pynu testujcego.
Badane s dawki pilotaowe, dawki biegu jaowego, czciowego i penego obcienia
oraz wielkoci przeleww. Uzyskane wyniki porwnywane s z baz danych urzdzenia
testujcego, bd ze zgromadzon praktyczn wiedz warsztatow. Jeli po
przeprowadzeniu testu uzyskamy negatywny wynik, wiadczy to o uszkodzeniu
wtryskiwacza [6].

Rys. 10. Przykad urzdzenia testujcego wtryskiwacze firmy NOVA-DITEX [7]

Rys. 11. Obserwacja ksztatu strugi rozpylanego paliwa w menzurkach testujcych [6]

Podsumowanie
Ukad common rail czy w sobie cechy ukadu mechanicznego, hydraulicznego,
elektrycznego i elektronicznego. Elementy tego ukadu podlegaj wic procesom
zuywania normalnego oraz patologicznego. Statystyki wskazuj, e najczstsz
przyczyn niesprawnoci ukadu CR s wtryskiwacze. Aktualnie zostaa opracowana
procedura weryfikacji uszkodze wtryskiwaczy (szczeglnie elektromagnetycznych).
Najszybsz metod diagnozowania aktualnego stanu wtryskiwaczy jest pomiar jego
podstawowych sygnaw sterujcych, jak rwnie pomiar wielkoci strumienia paliwa
trafiajcego na przelew wtryskiwacza. Oba pomiary mona dokona bez koniecznoci
demontau wtryskiwaczy z silnika pojazdu. Jednak wiksz ilo informacji na temat
ich stanu uzyskujemy demontujc je z ukadu zasilania. Daje to moliwo
organoleptycznej oceny zuycia elementw wtryskiwaczy. Dziki temu w atwy i prosty
sposb mona wskaza rdo usterki badanych ukadw wykonawczych. Jednake
najbardziej miarodajnym sposobem oceny stanu zuycia wtryskiwaczy jest testowanie
ich parametrw, przy pomocy specjalnych urzdze testujcych. Dziki
przeprowadzonym testom jednoznacznie mona okreli stan wtryskiwacza.
Reasumujc, aby waciwie zdiagnozowa parametry wtryskiwacza oraz wskaza
rdo ewentualnej usterki, naley wykorzysta opisane wyej metody.
Literatura
1. Gnther H., Diagnozowanie silnikw wysokoprnych, WKi Warszawa 2006
2. Jankw A., Garstecki ., Jako paliw, Ekspertyza Urzdu Ochrony Konkurencji i
Konsumentw, Warszawa 2007
3. Kdzia R., Materiay szkoleniowe, Autoelektronika Kdzia, Pozna 2009
4. Borowczyk T., Analiza procesw zuywania i uszkodze aparatury wtryskowej
wspczesnych silnikw spalinowych o zaponie samoczynnym, Praca
magisterska, Wydzia Maszyn Roboczych i Transportu Politechniki Poznaskiej,
Pozna 2009
5. Gadysk J, Gadysek M., Ocena stanu wtryskiwaczy common rail, artyku
miesicznika: Auto Moto Service, Krakw 9/2009
6. Gadysk J, Gadysek M., Naprawa wtryskiwaczy common rail, artyku
miesicznika: Auto Moto Service, Krakw 10/2009
7. www.ditex.it