EDUKACJA

EDUKACJA

Inwestowania w instrumenty Roczny wolumen obrotów (tys. szt.) wszystkimi

1 instrumentami pochodnymi notowanymi na giełdzie
FW20 FW40 FWALUTY FAKCJE OW20 MW20
Średni wolumen na
2 sesje w 2008 i I poł. 2009 roku
2008 I poł. 2009

pochodne na polskim rynku 1998

1999
24,3
203,8
-
-
0,1
3,3
-
-
-
-
-
-
FW20
FW40
46 214
101
47 497
111
2000 1 490,0 - 8,0 - - - FUSD 391 483
Inwestowanie w instrumenty pochodne wymaga znajomości podstawowych mechanizmów
2001 3 646,5 - 14,3 60,6 - 22,3 FEUR 114 324
działających na tym rynku. Warto wiedzieć czym jest dźwignia finansowa i na czym polega 2002 3 057,2 7,7 6,0 92,1 - 245,0 FCHF 90 64
mechanizm marking to market. 2003 4 119,0 9,4 6,1 93,1 20,6 132,5 FAGO 9 19
2004 3 484,4 25,4 3,5 87,9 78,8 45,6 FKGH 446 285
 Łukasz Porębski, SII

P
2005 5 157,0 2,5 6,2 172,8 250,1 18,6 FPEO 56 57
ierwszym kontraktem termino- Polski rynek futures (głównie kontraktów Do instrumentów pochodnych znajdują- 2006 6 242,1 1,7 3,1 112,8 316,8 18,3 FPKO 186 1026
wym notowanym na Giełdzie na WIG20) jest największym w  naszym cych się w obrocie giełdowym należą: FPKN 258 347
2007 9 330,5 16,6 6,1 114,0 399,1 22,3
Papierów Wartościowych regionie Europy, jednak ciągle mało zna- • kontrakty terminowe (futures) na
w Warszawie był kontrakt termi- czącym w porównaniu do większości giełd indeksy (WIG20 i  mWIG40), waluty 2008 11 743,2 25,3 132,6 331,6 326,6 36,3 FTPS 344 380
nowy na indeks WIG20 (1998 zachodnioeuropejskich (np. Eurex) czy (USD, EUR i CHF) i akcje sześciu spółek I poł. 2009 6 019,9 13,8 108,9 264,3 188,4 20,5 OW20 1 296 1507
rok), obejmujący akcje 20 spółek o  naj- amerykańskich (CME Group), gdzie obro- (z  indeksu WIG20, o  największej płyn-
MW20 145 164
większej kapitalizacji ty sięgają kilkudziesię- ności: Agora, KGHM, Pekao, PKN Orlen,
i  obrotach. Jest to Instrumenty pochodne (derywaty) ciu bilionów euro. PKO BP, TPSA), na zarabianie na spadkach kursów papie- • zamknąć pozycję przed terminem wyko- na kilkanaście dni przed „dniem trzech
instrument finansowy, to instrumenty finansowe, których Rosnące zainteresowa- • opcje na indeks WIG20, rów wartościowych, których nie posiada- nania kontraktu poprzez zawarcie na gieł- wiedźm” większość inwestorów przerzuca
który po raz pierwszy cena zależy od instrumentu bazo- nie instrumentami • jednostki indeksowe MiniWIG20. my. Dodatkowo instrumenty pochodne na dzie kontraktu przeciwnego (pozycje się środki na nową serię, nie czekając do ostat-
umożliwił zarabianie wego (papieru wartościowego – ak- pochodnymi ze strony Parametry instrumentów pochodnych indeks – np. WIG20 – umożliwiają inwe- razem znoszą, zyski są równe stratom, niego dnia notowań.
zarówno na wzrostach, cji, obligacji lub innego instrumentu inwestorów instytu- notowanych na GPW są ściśle określone, stycję równoważną nabyciu całego portfe- dlatego w  efekcie zawarcia transakcji W  momencie zakupu lub sprzedaży kon-
jak i  na spadkach cen cjonalnych i  zagra- w  odróżnieniu od notowanych na rynku la akcji (dywersyfikacja). Dzięki temu nie odwrotnej po prostu traktów uczestnicy
– kursu walut, indeksu giełdowego
akcji. Wysoka płyn- nicznych pozwala pozagiełdowym (OTC – over the counter, ma konieczności zakupu poszczególnych pozycja jest zamyka- Baza – dodatnia lub ujemna różni- rynku nie muszą anga-
czy też wskaźnika ekonomicznego).
ność, relatywnie niskie z optymizmem patrzeć tworzonym w  Polsce przez banki), gdzie akcji wchodzących w  skład tego indeksu, na, a  z  rachunku ca między ceną terminową (futures) żować wszystkich środ-
prowizje (niższe niż na przyszłość tego seg- parametry są negocjowane. Zestanda- a dodatkowo jest to dużo tańsze rozwiąza- inwestora znika a ceną z rynku kasowego (natych- ków, na które opiewają
w przypadku akcji) i prosta budowa oraz mentu rynku. ryzowane są m.in. nazwy skrócone (np. nie (niższe prowizje). pozycja w  kontrak- miastową, spot). Informuje m.in. kontrakty. Wystarczy, by
przejrzystość rynku powodują, że zaintere- W  ostatnim okresie derywaty charaktery- FW20U9 to wygasający we wrześniu (U) Kontrakty terminowe (futures) są to cie). o tym, jakie są oczekiwania rynku przed zawarciem kon-
sowanie rynkiem terminowym stale zują się znacznie większą płynnością niż 2009 roku (9) kontrakt terminowy futures instrumenty finansowe o  symetrycznej W  analizie notowań traktu obie strony wnio-
co do przyszłych zmian kursów. Ry-
rośnie. Najwyższą popularność wśród rynek akcji, umożliwiają również zarabia- (F) na WIG20 (W20)) oraz mnożniki (10 zł wypłacie, czyli zyski jednej strony to straty na rynku kontraktów sły jedynie depozyty
nek kontraktów terminowych nie
inwestorów zyskały wspomniane kontrak- nie na spadkach cen (w czasach np. deko- za 1 pkt. w przypadku kontraktów indek- drugiej, przy czym zmiany te mogą być terminowych kluczo- zabezpieczające, stano-
ty terminowe na WIG20, co przejawia się niunktury), a  poza tym dywersyfikację sowych i  opcji, 100 akcji dla kontraktów nieograniczone. Wszystkie kontrakty we znaczenie mają: zawsze zachowuje się tak samo jak wiące niewielki procent
przede wszystkim dynamiką wzrostu portfela (np. w  przypadku kontraktów na akcje i 10 tys. jednostek waluty w kon- wygasają w trzeci piątek miesiąca z marco- wolumen, liczba rynek kasowy (różnice są często wartości kontraktu.
obrotów, liczby otwartych pozycji, a także indeksowych) i  większe możliwości zara- traktach walutowych). wego cyklu kwartalnego. W  danym dniu otwartych pozycji znaczące). Uczestnicy rynku termi- Stąd informacje przed-
wzrostem średniej liczby kontraktów na biania dzięki działającej na rynku termi- W  przypadku kontraktów terminowych notowanych jest kilka serii różniących się (LOP) oraz baza. Ich nowego mogą zawierać transakcje stawiające wartości
transakcję (obecnie 3,1 szt.). nowym dźwigni finansowej. obowiązuje mechanizm „marking to mar- terminem wygaśnięcia, np. cztery serie wielkości świadczą po kursie znacznie różniącym się od obrotów w  miliardach
ket” (M2M), zgodnie z którym codziennie kontraktów na WIG20 pozostające o  oczekiwaniach cen z rynku kasowego. złotych są nieco złudne.
Roczny wolumen (w mln szt.) i liczba otwartych pozycji (na po zakończeniu każdej sesji giełdowej w  obrocie przez 12 miesięcy. Kolejne są uczestników obrotu co Należy pamiętać, iż
1 następuje rozliczanie dziennych zysków wprowadzane do obrotu w  następnym do dalszego rozwoju mechanizm dźwigni
koniec okresu, w tys. szt.) kontraktów terminowych na WIG20 i strat stron transakcji. Dzięki istnieniu izby dniu sesyjnym po wygaśnięciu serii wydarzeń na rynku kasowym, a właściwa działa w dwie strony. Przykład dla kontrak-
rozliczeniowej (KDPW) obniża się ryzyko poprzedniej. interpretacja może się okazać bardzo tu na WIG20: (pominięto koszty transak-
kredytowe, czyli ryzyko polegające na nie- Kupujący i sprzedający (inwestorzy zajmują- pomocna. Na przykład zwiększanie się cyjne) stan początkowy – kurs futures 1900
wywiązaniu się przez drugą stronę kontrak- cy pozycją długą i krótką) mają do wyboru: wolumenu i LOP wraz z wyraźną zwyżką pkt., wartość kontraktu 19 000 zł, wyso-
tu z  przyjętych zobowiązań. Obecnie • utrzymać otwartą pozycję do terminu lub zniżką kursów potwierdzają znaczenie kość depozytu zabezpieczającego wynosi
wszystkie instrumenty pochodne na GPW wykonania kontraktu, kiedy to nastąpi siły byków lub niedźwiedzi. 1254 zł (6,6%, co oznacza dźwignię 15,2
są rozliczane wyłącznie pieniężnie. porównanie ceny terminowej z  ceną Mimo iż dana seria razy). Zmiana kursu
Wcześniej (do grudnia 2007) były notowa- rynkową i  zostanie wypłacona kwota znajduje się w  obiegu Dzień trzech wiedźm – dzień, kontraktu FW20 tylko
ne kontrakty na obligacje skarbowe, które pieniężna stronie, której przewidywania przez 12 miesięcy, fak- w którym wygasają kontrakty na in- o 1 pkt. powoduje zmia-
były rozliczane przez fizyczną dostawę się sprawdziły. W  przypadku kontrak- tyczny handel koncen- deksy, akcje oraz opcje na indeks. nę wartości depozytu
obligacji. Jednak ich obrót (a  także kon- tów indeksowych ostateczna cena rozli- truje się zazwyczaj na Charakteryzuje się wysoką zmien- o blisko 1%. Natomiast
traktów na funta szterlinga i opcji na akcje) czeniowa w dniu wygaśnięcia to średnia kontrakcie, który ma nością cen na rynku akcji. Pod- zmiana kursu kontraktu
został zawieszony z  powodu niskiej płyn- arytmetyczna wyliczona ze wszystkich najbliższy termin czas tzw. „godziny trzech wiedźm” o  6,6% spowoduje, iż
ności. wartości indeksu WIG20 (a  nie kursu wykonania. Dyna- (ostatnie 60 minut handlu) obserwu- jedna strona podwoi
Nabywcy derywatów nie mają takich praw futures!) w czasie ostatniej godziny noto- miczny wzrost wolu- jemy zwiększoną aktywność inwe- stan depozytu (+100%),
jak nabywcy akcji, m.in. nie mają prawa wań ciągłych oraz wartości tego indeksu menu i LOP występuje a  druga straci wszystko
storów, gdyż wtedy następuje usta-
do dywidendy czy do udziału w  Walnych ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej, dopiero na 3-4 miesią- (-100%). Dla poszcze-
Zgromadzeniach. Instrumenty pochodne, po odrzuceniu 5 najwyższych i 5 najniż- ce przed wygaśnięciem lanie kursu wykonania dla kontrak- gólnych klas instru-
podobnie jak krótka sprzedaż, pozwalają szych z tych wartości; kontraktu. Następnie tów oraz opcji. mentów pochodnych

44 Akcjonariusz 4/2009 4/2009 Akcjonariusz 45

FELIETON
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
określa procentowe wartości. Ze względu na
mniejszą od rynku akcji zmienność kursów
walut, dla zawierających transakcje na tym
rynku przewidziane są znacznie mniejsze
depozyty zabezpieczające. Dla inwestora
oznacza to zmniejszenie dźwigni finansowej
(dla kontraktów na akcje depozyty są większe,
np. dla KGHM wynoszą 23,8%, czyli dźwi-
Liczba otwartych pozycji w cyklu „życia” kontraktu terminowego.
2 Obrót koncentruje się w ostatnich trzech miesiącach.
zmiana serii kontraktów
gnia 4,2 razy). Oprócz gotówki część depozy-
tu zabezpieczającego może być wniesiona
w  papierach wartościowych wskazanych
przez KDPW (z 90% stopą uznania w przy-
padku obligacji i bonach Skarbu Państwa oraz
0-70% dla akcji z indeksu WIG20).
Obecnie ze względu na wysoką zmienność
cen akcji na GPW Krajowy Depozyt Papierów
Wartościowych podwyższył próg, zrównując
depozyt początkowy (na otwarcie pozycji)
z  depozytem właściwym (do utrzymania
otwartej pozycji, wcześniej niższy niż począt-
kowy) ustalany jako procent wartości pozycji.
Depozyty dla poszczególnych instrumentów
ze względu na ich zmienność ustalane są
codziennie na innym poziomie, w zależności
od sytuacji (zmienności) na rynku (rozpatry-
wanie 16 scenariuszy i  wybór najgorszego).
Gdy wartość naszego depozytu, wskutek
ponoszonych strat, spada poniżej depozytu
właściwego, musimy uzupełnić jego wartość
do wymaganej wielkości depozytu początko-
wego. W przypadku nieuzupełnienia depozy-
tu dom maklerski zamyka pozycję w naszym
imieniu, realizując stratę, również gdy wartość
straty przewyższyła wartość depozytu.
46 Akcjonariusz 4/2009
Kurs spot (natychmiastowy) i futures (terminowy, na
1 przykładzie kontraktu FW20M9) indeksu WIG20
BAZA DODATNIA
w momencie wygasania kontraktu,
wartości spot i futures WIG20 są
zbliżone lub te same,gdyż inaczej
byłaby możliwość do arbitrażu
BAZA
UJEMNA
terminowych przez
inwestorów
W przypadku zysków, chcąc utrzymać pozy- • ryzyko płynności – niska aktywność i zaan-
cję, możemy wypłacać gotówkę stanowiącą gażowanie uczestników rynku, trudność
uzyskaną nadwyżkę nad wniesionym depozy- w  zawieraniu transakcji, zwłaszcza w  przy-
tem początkowym. padku jednostek indeksowych i opcji. Ryzyko
Wyznaczany depozyt zabezpiecza dzienną to praktycznie nie występuje w  przypadku
zmianę ceny, ale jest to depozyt minimalny – kontraktów na WIG20, które charakteryzują
domy maklerskie mogą żądać wyższych. się wysoką płynnością;
Depozyty zabezpieczające wyznaczane są - mogą więc wystąpić sytuacje, gdy zawarcie
z uwzględnieniem portfelowej kalkulacji ryzy- większej transakcji będzie niemożliwe lub
ka, stąd w przypadku pozycji skorelowanych będzie pociągało za sobą istotną zmianę
wymagane są mniejsze depozyty (np. korela- kursu,
cja pomiędzy różnymi - w niektórych sytuacjach
pozycjami w  FW20, Dźwignia finansowa – mechanizm rynkowych (na przykład
OW20, MW20 lub polegający na generowaniu dużych kiedy notowania gwał-
pomiędzy różnymi zmian procentowych kapitału przy townie się zmieniają)
seriami kontraktów inwestorzy mogą mieć
zmniejszająca ryzyko). relatywnie małych zainwestowa- kłopoty z  oszacowaniem
Główne czynniki ryzy- nych środkach. Związane jest to z wartości i  tym samym
ka związane z  inwesto- wysokością depozytu zabezpieczają- powstrzymują się od
waniem w  instrumenty cego, czyli kwoty zablokowanej na zawierania transakcji,
pochodne: rachunku inwestora, który inwestu- - od kilku lat jednak spada
• ryzyko rynkowe – je w derywaty, stanowiącej gwaran- średni spread (czyli różni-
związane ze zmianami ca między zleceniami
wartości instrumentu cję jego wypłacalności z tytułu zo- kupna i  sprzedaży),
bazowego (np. indeksu bowiązań. a także rosną obroty i licz-
WIG20 lub akcji), ba inwestorów.