ukasz CIELA

Gos Wielkopolski, Pozna

Wojna w Osetii Poudniowej

jako przykad konfliktu asymetrycznego

Gruzja zacza traci kontrol nad Oseti Poudniow w momencie rozpadu ZSRR.
Cho terytorium to nadal wchodzio w skad zakaukaskiej republiki, to ju w 1990 roku
separatystyczne wadze w Cchinwali ogosiy niepodlego. Wwczas nie zostaa ona
uznana przez adne pastwo. Gdy w 2000 roku Osetia Poudniowa witowaa dziesiciolecie swojej rzekomej niepodlegoci, miaa wasne godo, flag, hymn, prezydenta
i parlament, wojsko, policj, sdy czy prokuratur. Emitowaa znaczki pocztowe, zawieraa umowy i traktaty z, podobnie jak ona, nieuznawanymi republikami: z Abchazj, Naddniestrzem, Grskim Karabachem, Gagauzj1. Staa si parapastwem,
ktre mogo liczy na cige wsparcie ze strony Federacji Rosyjskiej. Bya to pomoc
dorana zwizana przede wszystkim z biecymi wydarzeniami w Gruzji. Rosja wspieraa separatystw, dc do utrzymania stanu stosunkw panujcych midzy Gruzj
a Oseti Poudniow. W okresie rzdw Eduarda Szewardnadze, zgodnie z interesami
Rosji, konflikt uleg zamroeniu. Wynikao to midzy innymi z problemw wewntrznych Gruzji: zapaci ekonomicznej, olbrzymiego bezrobocia i korupcji. Pogrone
w kryzysie pastwo nie byo w stanie na powanie zaj si rozwizaniem kwestii
funkcjonowania separatystycznego regionu. Napicie w relacjach obu stron zwikszyo si krtko po rewolucji r z 2003 roku. Nowy prezydent Mikcheil Saakaszwili
otwarcie deklarowa, e jednym z priorytetw jego polityki jest reintegracja Gruzji
i rozcignicie zwierzchnoci rzdu centralnego nad Adari, Oseti Poudniow i Abchazj. Udao si tylko w przypadku tego pierwszego regionu.
Wojna w Osetii Poudniowej, ktra wybucha na pocztku sierpnia 2008 roku, nie
bya pierwszym konfliktem na tym obszarze. Do star midzy Osetyczykami a Gruzinami dochodzio take w przeszoci. Tu po zakoczeniu I wojny wiatowej mienszewicka
Gruzja musiaa walczy z bolszewick Rosj i wpieranymi przez ni Osetyczykami2.
Ju wtedy ci ostatni zgaszali postulat proklamowania niezalenej Republiki Poudniowoosetyjskiej3. Pomys nie zyska akceptacji Rosji, ale mimo protestw Gruzinw, powsta Poudniowoosetyjski Obwd Autonomiczny ze stolic w Cchinwali. Jego granice
koczyy si kilkadziesit kilometrw od Tbilisi. Rosja do dzi wykorzystuje pooenie
Osetii Poudniowej jako czynnik pozwalajcy na wpywanie na gruzisk polityk. Napicia na linii GruzjaOsetia Poudniowa zmalay jednak za czasw ZSRR.
1

Wicej na ten temat Z. Jgharkava, Tskhinvali Celebrates Independence Day, Georgia Today, z 2329 IX 2005, s. 1 i 4.
2
Osetyczycy s traktowani przez inne kaukaskie narody i grupy etniczne jako tradycyjny sojusznik Rosji.
3
A. Furier, Droga Gruzji do niepodlegoci, Pozna 2000, s. 79.

192

ukasz Ciela

Ponowny wzrost tendencji separatystycznych nastpi na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych. Upadajce imperium radzieckie nie byo w stanie opanowa procesu swojego rozpadu. Wskutek saboci dawnej metropolii Gruzja moga
w 1991 roku ogosi niepodlego. Rosja dziki potencjaowi militarnemu i dominujcej pozycji w relacjach z byymi republikami prowadzia jednak aktywn polityk
w regionie. Skutecznie zacza stosowa metod formowania kontrregionw4. Rola
tych obszarw sprowadzaa si do zgaszania sprzeciwu wobec wyjcia ze struktur
ZSRR. Wyrazili go przywdcy Osetii Poudniowej i Abchazji drugiego autonomicznego regionu wchodzcego w skad Gruziskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Lokalnym wadzom, zarwno z Osetii Poudniowej, jak i Abchazji, zaleao na
utrzymaniu wasnej, czciowej niezalenoci. Rosja oprcz chci utrzymania strefy
wpyww na Zakaukaziu potrafia wykorzysta partykularne interesy miejscowych
wadz wywodzcych si jeszcze z komunistycznego aparatu. Inspirowaa je do zwikszenia zakresu autonomii kosztem Gruzji. Pomoc ta, oprcz charakteru politycznego,
miaa rwnie materialny i przede wszystkim militarny aspekt. Obie gruziskie prowincje byy zaopatrywane w rosyjsk bro i sprzt wojskowy. Staa si ona powszechnie dostpna na czarnym rynku, a siowe rozwizanie sporw w okresie chaosu po
rozpadzie ZSRR byo najczciej stosowan formu5.
Konflikt midzy Gruzj a Oseti Poudniow wybuch w 1990 roku. Jej komunistyczne wadze rozpoczy oficjalne starania o poczenie si z Oseti Pnocn i wejcie w skad istniejcego jeszcze ZSRR. W odpowiedzi Gruzja pozbawia Oseti
Poudniow autonomii i ogosia na jej terytorium stan wyjtkowy. Ale do wybuchu
tamtej wojny przyczyniy si nie tylko ambicje poudnioosetyskich politykw, ale
rwnie nierozwana polityka gruziskich elit politycznych. Zwiad Gamsahurdia, lider
opozycji antykomunistycznej i pniejszy pierwszy prezydent niepodlegej Gruzji, napomina mniejszoci, e s gomi na gruziskiej ziemi. Wznieca etniczne nacjonalizmy. Jego populistyczna retoryka trafiaa w Gruzji na podatny grunt. Powodowao to
masowy chaos. Nacjonalizm, polityczne niewyrobienie spoeczestwa, strach przed
ponown okupacj Rosji, brak zaufania dla demokratycznych przemian te zjawiska
byy wykorzystywane przez prezydenta do wzmocnienia swojej pozycji. Hamoway
jednak postp i uniezalenienie si Gruzji od ZSRR. Generoway te konflikty wewntrzne, takie jak ten w Osetii Poudniowej. Zamiast demokracji, zacza panowa etnokracja. Gamsahurdia zyska grono fanatycznych zwolennikw, ktrzy pniej zaciekle
bronili go przed jakkolwiek krytyk6. Jego pogldy w odniesieniu do mniejszoci podzielaa nawet cz jego przeciwnikw7.
4
W. Marciniak, Rozgrabione imperium. Upadek Zwizku Sowieckiego i powstanie Federacji
Rosyjskiej, Krakw 2001, s. 172.
5
Ibidem.
6
J. Cichocki, Gruzja: Daty i fakty, w: Gruzja, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 1994,
s. 8.
7
wiadczy o tym wypowied Daby Joseliani, jednego z przywdcw puczu, w wyniku ktrego
obalono prezydenta Gamsahurdi. Zdaniem Joseliani nacjonalistyczne nastroje w autonomicznych
regionach byy wynikiem ambicjonalnej gupoty: Abchazja chce by pastwem niezalenym, cho
Abchazowie to nawet nie nard, lecz plemi, nie maj jeszcze rozwinitej kultury, posuguj si gwnie jzykiem rosyjskim, a ich wasny jzyk pisany liczy zaledwie kilkadziesit lat. A poza tym stano-

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

193

Starcia pomidzy Osetyczykami a Gruzinami przerodziy si w wojn. 6 stycznia

1991 roku do obwodu wkroczyy regularne oddziay gruziskie. Separatyci, wspierani
przez ssiadw z Pnocnej Osetii i nieoficjalnie take przez Rosj, wygrali tamt wojn
domow8. Do podobnego scenariusza doszo rwnie w Abchazji9. Bierno wiata zachodniego spowodowaa, e Rosja moga bez przeszkd wpywa na sytuacj w separatystycznych regionach. Rosyjscy onierze przy aprobacie Zachodu weszli w skad si
pokojowych, ktre miay nadzorowa przebieg zawieszenia broni. Absurd tej sytuacji
wielu zachodnich politykw zauwayo dopiero w trakcie tegorocznej wojny, gdy rosyjscy onierze, z bkitnymi hemami na gowach, brali udzia w regularnych walkach.
W latach dziewidziesitych konflikt w Poudniowej Osetii zosta zamroony. Relacje midzy Osetyczykami i Gruzinami polepszyy si10. Mieszkacy Tbilisi tumnie
odwiedzali bazar pooony pod Cchinwali, ktry zaopatrywany by w towary przemycone z Rosji. Z Tbilisi do Cchinwali zaczy jedzi autobusy. T ma stabilizacj
zakcia rewolucja r. Do tamtego momentu sytuacja bya stosunkowo stabilna,
mimo e Rosja wspieraa miejscowe wadze i rozdawaa swoje paszporty. Przeomowym momentem stao si zdobycie wadzy przez modego reformatora Mikchela Saakaszwili. Z czasem na pograniczu Gruzji i Osetii Poudniowej zaczo dochodzi do
rozmaitych incydentw: wzajemnych prowokacji, wymiany strzaw, w wyniku ktrych po obu stronach byli ranni i zabici. W sierpniu 2004 roku spodziewano si szybkiego wybuchu wojny. Wojsko i policja gruziska zajy pozycje na wzgrzach wok
Cchinwali. Po kilkunastu godzinach wycofay si. Gruzini twierdzili wwczas, e przy
kilku zabitych wrogach znaleziono paszporty rosyjskie. Byli to prawdopodobnie Kozacy lub Osetyczycy.
Plany prezydenta Saakaszwilego, ktry obiecywa zapewnienie integralnoci terytorialnej i w perspektywie kilku lat wprowadzenie Gruzji do NATO, zagraay interesom Rosji. Tym bardziej, e sukcesem zakoczyy si dziaania prezydenta wobec

wi jedynie siedemnacie procent mieszkacw Abchazji, nie maj najmniejszego prawa, aby
ogasza secesj. [...] Te wszystkie pretensje i wybujae aspiracje zakocz si [...], gdy kraj osignie
odpowiedni poziom rozwoju gospodarczego. Peny odek i kiesze s najlepszym lekarstwem na
nastroje separatystyczne. Takie wypowiedzi, cho nie cakowicie bezpodstawne, utrudniy zawarcie
kompromisu z wadzami Abchazji i Osetii Poudniowej M. Graczyk, Kaukaski Liban, Wprost,
z 20 IX 1992, s. 3637.
8
M. Falkowski, Krtka historia Osetii, artyku dostpny na stronie internetowej http://www.kaukaz.net/cgi-bin/blosxom.cgi/polish/osetiaPolnocna/osetia_art1, z 9 X 2008.
9
Gruzja, po pocztkowych sukcesach, bya zmuszona do zawieszenia broni. Abchazj wspary
midzy innymi rosyjskie myliwce Su-22 oraz Konfederacja Grskich Narodw Kaukazu. Gruzja zostaa upokorzona, a potencja gospodarczy i militarny uleg powanym zniszczeniu. Wstpienie do
Wsplnoty Niepodlegych Pastw i zgoda na rozmieszczenie baz wojskowych byo symbolem wewntrznej saboci i cigego pozostawania w rosyjskiej strefie wpyww.
10
Nawet po ostatniej wojnie wielu Osetyczykw i Gruzinw nie darzy si nienawici. Na terenie Gruzji waciwej znajduj si obszary zamieszkane wycznie przez Osetyczykw. Przykadem jest wie Pona we wschodniej Gruzji. Znamiennym jest fakt, e wielu z Osetyczykw
zaczyna wyjeda, ale nie do Osetii Poudniowej, lecz Osetii Pnocnej, wchodzcej formalnie
w skad Federacji Rosyjskiej. Zarwno w Gruzji, jak i Osetii Poudniowej nie maj perspektyw
na znalezienie pracy i stabilne ycie wicej . Ciela, Gruziskie abecado, Polska The Times,
z 26 IX 2008, artyku dostpny na stronie internetowej http://www.polskatimes.pl/magazyn/49039,gruzinskie-abecadlo,id,t.html, z 18 X 2008.

194

ukasz Ciela

Adarii. Ta ju wiosn 2004 roku uznaa zwierzchno wadz w Tbilisi. Saakaszwili

prbowa take oywi dialog z dwoma separatystycznymi republikami, ktry zamar
za rzdw Szewardnadze. Powsta projekt ustawy o Rehabilitacji i Restytucji Posiadania Ofiar Konfliktu gruzisko-osetyjskiego. Przewidywa utworzenie mieszanej Komisji Rehabilitacji i Spraw Restytucji. W jej skad weszliby przedstawiciele Gruzji,
Osetii Poudniowej i organizacji midzyrzdowych. Projekt zosta przedstawiony na
posiedzeniu Rady Europy w Wenecji 16 marca 2006 roku11. Wczeniej, bo w listopadzie 2005 roku, przy udziale strony gruziskiej, poudniowoosetyjskiej, Rosji, OBWE,
UE i USA, ustalono map drogow dla rozwizania tego konfliktu. Zakadaa
midzy innymi cakowit demilitaryzacj spornej strefy, ustanowienie specjalnych
kontaktw (gorcej linii) midzy wadzami w Tbilisi i Cchinwali, uruchomienie bezporednich pocze autobusowych midzy tymi miastami oraz utworzenie midzyrzdowej grupy nadzorujcej wprowadzanie pokoju. Obywatele Osetii Poudniowej
mieli otrzyma miejsca w gruziskim parlamencie, rzdzie i sdownictwie. Pienidze
z gruziskiego budetu trafia miay na edukacj, kultur, sport i rozwj ekonomiczny
Osetii Poudniowej. Planowane byo utworzenie talk show Mosty pokoju w publicznej telewizji, w ktrym uczestniczyliby Gruzini i Osetyjczycy. Byaby to interaktywna
dyskusja politykw i spoeczestwa na tematy dzielce skonfliktowane strony12.
Zachd dostrzega starania Gruzji w celu poprawy stosunkw z Oseti Poudniow.
Krytyka kierowana bya przede wszystkim pod adresem Rosji, ktrej dziaania mogy
wskazywa, e zaley jej na opnianiu procesu pokojowego. USA negatywnie odniosy si do wycofania Rosji z uczestnictwa w sesji Wsplnej Komisji Wojskowej
(WKW) bdcej de facto forum dla si pokojowych z Gruzji, Rosji oraz Osetii Pnocnej i Poudniowej pilnujcych porzdku w strefie konfliktu. USA krytykoway te Rosj za przyznawanie obywatelstwa rosyjskiego mieszkacom Osetii Poudniowej.
Skwapliwie wykorzystywaa bowiem ten fakt. Ingerujc w sprawy Osetii Poudniowej,
twierdzia, e robi to w interesie swoich obywateli13.
Wanie takie tumaczenie zostao przedstawione przez Rosj jako jedna z przyczyn
zaangaowania si w wojn w Osetii Poudniowej. Staa ona na stanowisku, e to Gruzja pierwsza zaatakowaa bezbronnych Osetyczykw i strzegcych pokoju onierzy
rosyjskich. W odpowiedzi na t agresj naleao wic uy siy. Gruzja z kolei prbowaa przekona midzynarodow opini publiczn, e to ona jest ofiar rosyjskiego
ataku. Rosjanie, kilka dni przed wybuchem wojny, mieli wspiera i nie powstrzymywa atakw Osetyczykw na gruziskie wioski znajdujce si w separatystycznym
regionie. Poczucie zagroenia wzmocni rwnie lipcowy, nieudany zamach na szefa
lokalnych wadz w Osetii Poudniowej, ktry uznawa zwierzchno wadz gruziskich14.
11

http://www.justice.gov.ge/siaxle_eng.html, z 15 III 2006.

Mapa drogowa dla Osetii Poudniowej jest dostpna na stronie internetowej
http://www.president.gov.ge/others/Report.pdf, z 30 III 2006.
13
U.S. Criticizes Russian Moves In South Ossetia, Praises Georgia, artyku dostpny na stronie internetowej: http://www.rferl.org/featuresarticle/2006/3/C59C850D-E8DB-41B8-BABF-A8A6FED8C14F.html,
z 5 III 2006.
14
Chodzi o Dmitrija Sanokajewa. W przeszoci wchodzi w skad separatystycznych wadz, potem sta si politykiem opowiadajcym si za integracj z Gruzj. Jego progruziski rzd kontrolowa
12

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

195

Piszc o konflikcie w Osetii Poudniowej warto zwrci uwag na potencja

i pooenie tego regionu. Granice obwodu przebiegaj zaledwie okoo 40 kilometrw
na pnocny zachd od Tbilisi. Powierzchnia wynosi 3,9 tysica kilometrw kwadratowych, czyli jest ponad dwukrotnie mniejsza ni obszar najmniejszego w Polsce wojewdztwa opolskiego. Dane z 1990 roku mwiy o 100 tysicach mieszkacw. Od
tamtej pory wielu Gruzinw ucieko stamtd po wojnie domowej z pocztku lat dziewidziesitych. Kolejni zostawili swoje domy w sierpniu tego roku. Osetia Poudniowa po zakoczeniu niedawnej wojny po raz kolejny ogosia niepodlego. Poza Rosj
i Nikaragu, nie uznay jej inne pastwa. Od czasu wojny z lat dziewidziesitych nie
pracuje wikszo zakadw, na wsiach panuje gospodarka naturalna. Najistotniejszym
rdem dochodu s zyski z kontrabandy z Osetii Poudniowej do Rosji przemycane s
gigantyczne iloci spirytusu. Wedug szacunkw rosyjskich sub celnych w 1996 roku
jego warto osigna 0,5 miliarda dolarw15.
Trudno nawet porwnywa potencjay Gruzji i Osetii Poudniowej, bo w przypadku
tej drugiej brakuje wiarygodnych danych. atwiej jest wskaza dysproporcje wystpujce midzy Gruzj a Rosj, biorc pod uwag kilka podstawowych danych. Powierzchnia tej pierwszej wynosi 69,7 tysicy kilometrw kwadratowych (przy 17 milionach
kilometrw kwadratowych Rosji), populacja Gruzji to 4,63 miliona mieszkacw (Rosji 140 milionw), dochd narodowy brutto per capita wynosi w Gruzji 4,4 tysica dolarw, w Rosji 14,8 tysica dolarw. Gruziski eksport przynosi 2,1 mld dolarw
zysku, a import kosztuje 4,97 mld dolarw. W przypadku Rosji te liczby to odpowiednio 355,5 mld dolarw i 223,4 mld dolarw16. Nieproporcjonalno potencjaw obu
pastw jest wic oczywista. Tym atwiej wic Rosji byo rozstrzygn walki w zaledwie pi dni. Potencja wojskowy Gruzji to 37 tysiczna armia. Najlepiej wyszkolony
dwutysiczny kontyngent w momencie wybuchu konfliktu przebywa jednak na misji
w Iraku. W ostatnich latach wzrastay wydatki przeznaczane na modernizacj armii
gruziskiej. Wynikao to midzy innymi z aspiracji tego pastwa do czonkostwa
w NATO oraz pomocy ze strony USA. W 2004 roku przeznaczono na ten cel 43 miliony, podczas gdy w 2005 roku a czterokrotnie wiksz sum17. Trwa te profesjonalizacja docelowo 90 procent onierzy gruziskich ma by zawodowcami. Istotnej
pomocy udziela Gruzji kilka pastw, zwaszcza USA i Turcja, ktre wspieraj szkolenie onierzy, a take Ukraina i Izrael dostarczajce znaczne iloci uzbrojenia. Gruzja
kupuje te uywane uzbrojenie u czonkw byego Ukadu Warszawskiego, najczciej
w Czechach i w Polsce.
Na pocztku sierpnia tego roku Gruzja dysponowaa 165 czogami (niektre szacunki mwi nawet o 230240 czogach, zaliczajc take te najbardziej przestarzae
i nieuyteczne), ponad 78 bojowych wozw piechoty produkcji radzieckiej i 91 transporterw opancerzonych. Liczba dzia rnych kalibrw przekraczaa 200 egzemplaokoo 30 procent powierzchni Osetii Poudniowej. Tereny te byy do niedawna zamieszkiwane przez etnicznych Gruzinw. Po wybuchu wojny wielu z nich ucieko ze swoich domw do Gori i Tbilisi.
15
http://osw.waw.pl/pub/prace/nr9/01.htm, z 14 X 2008.
16
Dane na podstawie informacji CIA. The World Factbook, dostpne na stronach internetowych
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html, z 18 X 2008 oraz
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html, z 18 X 2008.
17
http://www.globalsecurity.org/military/world/georgia/army.htm, z 10 XI 2008.

196

ukasz Ciela

rzy, modzierzy 180, a mobilnych wyrzutni rakietowych 40. Lotnictwo dysponowao

zaledwie 10 szturmowymi Su-25 i kilkunastoma samolotami szkolnymi. Uzupeniao
je 28 migowcw pochodzenia rosyjskiego oraz 12 produkcji amerykaskiej. Potencja Poudniowej Osetii by znacznie mniejszy. Armia liczya 3 tysice ludzi oraz 15 tysicy rezerwistw. Mieli do dyspozycji 87 niezmodernizowanych czogw, 95 dzia
i modzierzy, 23 wyrzutnie rakietowe i 180 wozw opancerzonych. Lotnictwo liczyo
trzy migowce. Wsparciem dla Osetycw i rosyjskich si pokojowych stay si jednostki Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego Rosji. W jego skad wchodzi
58. armia, 20. dywizja zmotoryzowana, 7. dywizja powietrzno-desantowa, wydzielone puki i eskadry migowcowe, brygady przeciwlotnicze oraz jednostki pomocnicze. 58. armia liczy ponad 100 tysicy onierzy. Jej uzbrojenie to 620 czogw, 200
bojowych wozw piechoty i 875 systemw artyleryjskich. Rozpoznanie na rzecz
walczcych wojsk zapewniao lotnictwo strategiczne. Rosjanie uyli samolotw
Tu-22MR pilotowanych przez dowiadczonych pilotw i instruktorw z orodkw
szkoleniowych18. Biorc pod uwag te fakty naley stwierdzi, e to Osetia Poudniowa i Rosja dysponoway wikszym potencjaem ni Gruzja. Armia rosyjska jest poza
tym kilkadziesit razy bardziej liczna ni gruziska. Istniej plany jej zmniejszenia
z 1,3 miliona onierzy do okoo miliona, ale nie zmienia to faktu, e to Rosja bya
stron silniejsz.
Gwnym celem planowanej reformy rosyjskiej armii jest zwolnienie okoo 200 tysicy oficerw oraz zainwestowanie w budow nowych lotniskowcw, okrtw podwodnych, samolotw i czogw. Wojna w Gruzji uwiadomia bowiem Rosji, e jej
armia do tej pory nie rozwizaa wielu problemw i wymaga zmian. W przyszym roku,
jeli kryzys gospodarczy i spadek cen ropy nie przeszkodz, Rosja na obron wyda
okoo 100 miliardw dolarw, czyli okoo 27 procent wicej ni w 2008 roku19.
Ostatnia wojna w Osetii Poudniowej i poprzedzajce j wydarzenia stay si specyficzn form konfliktu asymetrycznego. Zdaniem generaa Stanisawa Kozieja miaa
ona charakter ograniczony, asymetryczny i cechowaa si nisk intensywnoci. Chodzio wycznie o przyrosyjsk stref wpyww na poudniu dawnego ZSRR, a nie
o wywoanie oglnowiatowego konfliktu20. Podobnego zdania jest Roman Kuniar.
Uwaa, e wydarzenia na Kaukazie nie s zapowiedzi nowej zimnej wojny: zupenie
chybione oka si radykalne oskarenia i zapowiedzi gbokich geopolitycznych konsekwencji. [...] Moim zdaniem nie naley wyolbrzymia ani skali tego konfliktu, ani

18

http://www.altair.com.pl/start-1599, z 10 XI 2008.
Wojna uwiadomia rosyjskim wadzom, e jej armia mogaby przegra starcie z przeciwnikiem o porwnywalnym potencjale. Zagraniczni i rosyjscy eksperci oceniali, e system dowodzenia
jest przestarzay, armia nie ma sprztu do walki w grach i w nocy, nie ma satelitarnej nawigacji,
bezzaogowych samolotw zwiadowczych ani systemu cznoci. Rosjanie twierdz, e dowdca
wchodzcej do Osetii Poudniowej 58. armii musia prosi napotkanego przypadkowo reportera o telefon,
bo sam nie mia jak wezwa lotniczego wsparcia dla swoich onierzy W. Radziwinowicz, Kreml robi
kapitalny remont armii, Gazeta Wyborcza, z 31 X 2008, artyku dostpny na stronie internetowej:
http://www.redakcjawojskowa.pl/gazeta/index.php?option=com_content&task=view&id=17976&Itemid=46,
z 17 X 2008.
20
Analiza generaa Stanisawa Kozieja dostpna na stronie internetowej http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,wid,10361804,felieton.html?ticaid=16bfd, z 12 X 2008.
19

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

197

jego moliwych implikacji. Nie naley tego czyni, poniewa mielimy do czynienia
z wojn (a waciwie wojenk) o cile ograniczonym przebiegu i rezultatach21.
Istotn kwesti jest wskazanie podmiotw uczestniczcych w asymetrycznym konflikcie na Zakaukaziu. Z jednej strony bya to Gruzja, na drugim biegunie sytuowali si
separatyci wspierani mniej lub bardziej jawnie przez Rosj. Ta ostatnia przez lata wykorzystaa fakt istnienia separatystycznego regionu w administracyjnych granicach
Gruzji. Porwnujc oficjalny potencja Gruzji i Osetii Poudniowej nie sposb nie zauway, e tej drugiej nie sta byoby na prowadzenie otwartej wojny. Od lat stosowaa
wic, przy wsparciu Rosji, metody charakterystyczne dla konfliktu asymetrycznego.
Zbrojne grupy, nie tylko Osetycw, prowokoway starcia na pograniczu z Gruzj
waciw lub atakoway strategiczne obiekty. Przykadem jest atak nieznanych
sprawcw na gazocig i sie przesyow energii elektrycznej, do ktrego doszo
w styczniu 2006 roku. Zdarzenia miay miejsce na terytorium Rosji: w Osetii Pnocnej
i w Karaczajo-Czerkiesji. Przez kilka zimowych dni Gruzja bya pozbawiona dostaw
gazu i prdu. Poza tym dochodzio do bojkotu przez Rosj najwaniejszych gruziskich towarw eksportowych, czyli wina i wody mineralnej. Rosja bya ich najwikszym odbiorc. Jeszcze przed formalnym wybuchem wojny Gruzja musiaa zmaga si
z innymi niekonwencjalnymi metodami walki. Na pocztku sierpnia doszo do zablokowania stron internetowych najwaniejszych instytucji, w tym Narodowego Banku
Gruzji czy strony prezydenta, na dobre trwaa take walka psychologiczna, majca
zdyskredytowa i jednoczenie sprowokowa gruziskie wadze. Nie mona take wykluczy, e gdyby Gruzini nie odpowiedzieli na te akcje, Rosja znalazaby inny sposb
na sprowokowanie wojny. Istniej przesanki, ktre pozwalaj przypuszcza, e takimi
dziaaniami byyby zamachy terrorystyczne. Znamienne byy wydarzenia sprzed kilku
miesicy, gdy na pocztku sezonu letniego w Abchazji i w ssiednim rosyjskim kurorcie
Soczi doszo do eksplozji. W ich wyniku zgino kilka osb. Strona rosyjska i separatyci
natychmiast oskaryli o zamachy gruziskie suby specjalne, mimo e nie przedstawiono na to adnych przekonywujcych dowodw. Chodzio nie tylko o zdyskredytowanie
przeciwnika, ale take stworzenie ewentualnego pretekstu do jego zaatakowania22.

21
Zdaniem profesora Kuniara, Rosja z powodzeniem zrealizowaa trzy zasadnicze cele. Odzyskaa i utrwalia terytorialne status quo w Osetii Poudniowej. Po drugie, operacja militarna zainicjowana przez prezydenta Saakaszwilego daa jej pretekst do zlikwidowania potencjau zbrojnego
Gruzji. Po trzecie, Rosja uzyskaa efekt demonstracji siy w stosunku do pozostaych pastw kaukaskich i Azji rodkowej analiza profesora Romana Kuniara dostpna na stronie internetowej
http://www.dziennik.pl/dziennik/europa/article230156/W_Gruzji_przegrali_wszyscy_Polska_tez.html,
z 20 X 2008.
22
Podobny schemat dziaania Rosja przewiczya w przypadku Czeczenii. Pod koniec lat dziewidziesitych na terenie Federacji Rosyjskiej doszo do serii zamachw bombowych. Oskarono
o nie Czeczenw, co stao si podstaw do rozpoczcia drugiej wojny czeczeskiej. Istniej podstawy, by twierdzi, e akcje byy prowokacjami Federalnej Suby Bezpieczestwa. W Riazaniu mieszkacy wieowca, ktry mia wylecie w powietrze, zdoali udaremni zamach. W piwnicy bloku
znaleziono worki z materiaem wybuchowym. Gdy okazao si, e podoyy je suby specjalne, po
kilku dniach wadze stwierdziy, e byy to jedynie wiczenia majce sprawdza czujno mieszkacw i gotowo sub mundurowych do dziaania w kryzysowej sytuacji. Powiedziano, e w workach
by cukier, a nie materia wybuchowy o nazwie heksogen wicej na ten temat K. Kurczab-Redlich,
Gow o mur Kremla, Warszawa 2007 i A. Litwinienko, J. Felsztinski, Wysadzi Rosj, Pozna 2007.

198

ukasz Ciela

Po 8 sierpnia 2008 roku Rosja otwarcie ju wystpowaa jako uczestnik wojny, sama
jednak nazywaa swoje dziaania przywracaniem konstytucyjnego porzdku.
W ocenie powyszych wydarze istotn kwesti staa si odpowied na pytanie, kto
rozpocz wojn? Strona gruziska twierdzi, e pocztek walk nastpi z inicjatywy
Rosji 7 sierpnia okoo godziny 23.30. Na tak dat wskazuj doniesienia z podsuchanych rozmw telefonicznych Osetyczykw. Ich tre miaa wskazywa na to, e przed
pnoc okoo 150 rosyjskich wozw bojowych wjechao do tunelu Roki, czcego
Oseti Pnocn z Poudniow. Ciki sprzt mia zmierza w stron Cchinwali. Raporty OBWE i NATO przedstawiaj inny obraz sytuacji. Wynika z niego, e to Gruzini
zaatakowali jako pierwsi. Misja OBWE w Cchinwali w czwartek pnym wieczorem
7 sierpnia znalaza si pod ostrzaem artyleryjskim23. Z danych Midzynarodowego
Sztabu Wojskowego NATO wynika ponadto, e ju rankiem 7 sierpnia Gruzini przerzucili na granic z Oseti Poudniow 12 tysicy onierzy. W Gori znajdowao si
75 czogw i wozw opancerzonych, co stanowi jedn trzeci wyposaenia gruziskiej
armii. W nocy z 7 na 8 sierpnia rozpocz si ostrza Cchinwali. Gruzini uyli wyrzutni
rakietowych, zrzucili bomby kasetowe, a take strzelali z armat kalibru 152 mm.
Wedug ustale zachodnich tajnych sub armia rosyjska otworzya ogie dopiero
8 sierpnia o godzinie 7.30. W pierwszych godzinach ataku wykorzystano wyrzutnie
taktyczne rakiet balistycznych SS-21. Zaatakowano kurort Boromi, lecy na poudniowy zachd od Gori. Rosjanie skierowali pniej w stron tego miasta 5,5 tys.
onierzy, do granicy gruzisko-abchaskiej dotaro ich 7 tysicy24. Zdania na temat
tego, kto zacz wojn, do dzi s podzielone. Jednoznacznych opinii nie ma nawet
w gruziskim spoeczestwie25.
Spor naiwnoci byoby przyjcie za prawdziwe stanowiska obu stron konfliktu,
ktre twierdziy, e byy zaskoczone atakami przeciwnika. W wietle powyszych informacji uzasadniona wydaje si by teza, e faktycznie wojn rozpoczli Gruzini,
a Rosjanie, majc interes w eskalacji konfliktu, skutecznie ich do tego prowokowali
poprzez wspieranie zbrojnych akcji osetyskich separatystw. Nasiliy si one w pierwszych dniach sierpnia 2008 roku. Niektrych obserwatorw moga oczywicie zaskoczy skala pniejszych dziaa Rosji. Jednak ustalenie, kto pierwszy zacz strzela,
nie jest najistotniejsz kwesti. Znacznie waniejsze jest to, e zarwno Rosja, jak
i Gruzja de facto dyy do wojny. Za t tez przemawiaj nastpujce argumenty:
Proces pokojowy zainicjowany przez Gruzj w latach dziewidziesitych zakoczy si fiaskiem. To skonio Gruzinw do podjcia radykalnych krokw. W marcu
1997 roku Gruzini i Osetyczycy wyznaczyli nawet swoich przedstawicieli, ktrzy
23
R. Beste, U. Klussmann, C. Meyer, Wycig do tunelu, Der Spiegel, artyku dostpny na stronie internetowej: http://www.polityka.pl/wyscig-do-tunelu/Lead30,1466,268797,18, z 13 X 2008.
24
Ibidem.
25
Podczas ostatniego pobytu w Gruzji, na przeomie sierpnia i wrzenia tego roku, usyszaem
rozmaite opinie. Cz rozmwcw wierzy w zapewnienia wadz, e musiay odpowiedzie na brutalny atak Rosji. Znajoma lekarka, pracujca w szpitalu w Gori, twierdzi jednak, i Gruzini przygotowywali si do wojny. Suby mundurowe zostay postawione w stan gotowoci na kilkanacie godzin
przed ostrzelaniem Cchinwali, a lekarze usyszeli, e maj by przygotowani na przyjcie rannych
onierzy ju w czwartek rano 7 sierpnia. Kilkanacie godzin pniej doszo do ostrzelania poudniowoosetyskiej stolicy.

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

199

mieli dyskutowa o sposobach uregulowania konfliktu. Skoczyy si na podpisaniu

mao znaczcych umw26. W rejonie konfliktu stacjonoway siy pokojowe, w skad
ktrych weszli onierze osetyscy, gruziscy i rosyjscy. Utworzyli Wspln Komisj Kontroln, ktra podja wspprac z pracownikami misji OBWE27. W ostatnich
kilku latach sytuacja ulegaa pogorszeniu. Kolejne prby podejmowane przez prezydenta Saakaszwili uwiadomiy Rosji i politykom poudnioosetyskim, e Gruzja
jest zdeterminowana do rozwizania konfliktu. W lutym 2006 roku gruziski parlament przyj uchwa zobowizujc rzd do rewizji porozumienia z Soczi z 1992 roku.
Na jego mocy rosyjsko-osetyjsko-gruziskie siy pokojowe zostay rozmieszczone
w strefie konfliktu poudniowoosetyjskiego. Parlament wezwa do zastpienia rosyjskiego kontyngentu efektywn midzynarodow operacj pokojow. Oskarono
Rosj o permanentne prby aneksji Osetii Poudniowej28. W odpowiedzi rosyjskie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych ocenio deklaracj gruziskich parlamentarzystw jako element antyrosyjskiej kampanii, ktra moe doprowadzi do destabilizacji regionu. Strona rosyjska owiadczya, e bdzie kontynuowa misj pokojow
w Osetii29. Miesic pniej, 22 marca 2006 roku, doradca premiera Rosji Giennadij
Bukajew owiadczy na odbywajcym si we Wadykaukazie wsplnym posiedzeniu rzdw rosyjskiej Osetii Pnocnej i formalnie nalecej do Gruzji Osetii Poudniowej, e wadze rosyjskie podjy zasadnicz decyzj o wczeniu Osetii
Poudniowej do Rosji. Za uzasadnienie tego faktu mia suy precedens Kosowa.
Bukajew mwi te o planowanych inwestycjach Rosji: budowie drogi WadykaukazCchinwali omijajcej gruziskie enklawy, uruchomieniu rosyjskich bankw
i telewizji. Rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odmwio skomentowania
wypowiedzi Bukajewa. Eduard Kokojty, przywdca Osetii Poudniowej, zapowiedzia wystpienie do rosyjskiego Trybunau Konstytucyjnego o orzeczenie w sprawie
przynalenoci republiki do Rosji. Powoa si przy tym na dokument z 1774 roku
o wejciu caej Osetii do imperium rosyjskiego, a take na fakt, e 95 procent
mieszkacw regionu ma obywatelstwo rosyjskie. Kokojty negatywnie odnosi si
do propozycji Gruzinw przyznania Osetyczykom szerokiej autonomii w ramach
jednego organizmu pastwowego. Kokojty miaby otrzyma stanowisko w rzdzie
Gruzji30. Prezydent Osetii Poudniowej odpowiedzia, e region widzi swoj przy26

W. Grecki, Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywy uregulowania. Konsekwencje, Prace OSW, nr 9, VI 2003, Warszawa 2003, s. 26.
27
Misja OBWE zostaa utworzona w Gruzji 6 listopada 1992 roku (wwczas jako KBWE). Jej
gwnym celem jest zblienie stron konfliktu wicej na temat misji OBWE w Gruzji: OSCE. Mission to Georgia. Welcome Visit of the Group of Representatives of the OSCE Delegations to Georgia
79 May 2002, A brief introduction, May 2002 (dokument w zbiorach autora).
28
Warto zaznaczy, e nie cay administracyjnie wydzielony teren Osetii Poudniowej, by kontrolowany przez tamtejsze wadze i Rosjan. W regionie istniao kilka enklaw gruziskich uznajcych zwierzchni wadz Gruzji. Niedawno przeprowadzono tam nawet wybory do gruziskiego parlamentu.
29
Stanowisko Rosji popary wadze Osetii Poudniowej i Abchazji. Obie separatystyczne republiki opowiedziay si za dalsz obecnoci wojsk rosyjskich na ich terytorium. Wadze Abchazji zaoferoway te wszechstronn pomoc Osetii Poudniowej na wypadek zaostrzenia sytuacji. Abchaski
parlament w lutym 2006 roku ratyfikowa ukad o przyjani i wsppracy z Poudniow Oseti
http://www.osw.waw.pl/news/02/060216.htm#kaz, z 5 III 2006.
30
W. Jagielski, Trzecia rewolucja r w Gruzji?, Gazeta Wyborcza, z 12 VII 2004, s. 8.

200

ukasz Ciela

szo w integracji z Rosj31. Wadimir Putin stwierdzi, jeszcze jako prezydent Rosji, e moe doj do uznania niepodlegociowych aspiracji separatystw z Osetii
Poudniowej i Abchazji32.
Fiasko procesu pokojowego doprowadzio do sytuacji, w ktrej gruziskie wadze
coraz czciej zaczy rozwaa siowe rozwizanie konfliktu w Osetii Poudniowej33. O tym, e istniay plany wojny w tym regionie, mwili wprost niektrzy politycy gruziscy, w tym przede wszystkim Irakli Okruaszwili, w latach 20042006 minister obrony narodowej Gruzji. Dawny czonek ekipy Saakaszwilego, a obecnie
przeciwnik prezydenta, twierdzi, e ju w okresie swojego urzdowania, za wiedz
prezydenta, opracowa plany ataku na Oseti Poudniow i Abchazj34.
Wydatki na zbrojenia w Gruzji wzrosy w ostatnich latach czterokrotnie i stanowi
okoo 10 procent PKB35. Gruziska armia liczca obecnie 37 tysicy onierzy i inne
suby mundurowe dostay wsparcie z USA. Stany Zjednoczone wspieray Gruzj finansowo i kadrowo instruktorzy amerykascy prowadzili szkolenia w gruziskiej
armii. W tym kontekcie istotn rol odegraa gruziska mentalno. Gruzini znacznie na wyrost uwaali, e ich armia moe podoa olbrzymiemu wyzwaniu, czyli
wojnie z Rosj36. By moe uznali take, e bliskie relacje z USA spowoduj, e te
przyjd z militarn pomoc w przypadku wybuchu wojny. Do akcji militarnej w Osetii Poudniowej mg ich zachci ponadto sukces odniesiony wczeniej w Wwozie
Kodori. Ten teren lecy na pograniczu abchasko-gruziskim zosta zdobyty przez
Gruzj w 2006 roku w wyniku zbrojnego ataku. Gruzini obsadzili tam posuszny
wadzom w Tbilisi rzd abchaski. Tamte wydarzenia wzmocniy w nich wiar, e
mog z sukcesem przeprowadza akcje militarne wymierzone w separatystw.
Reintegracja terytorium gruziskiego bya gwnym priorytetem polityki Mikchela
Saakaszwilego. Niewykluczone, e prezydent, w obliczu spadajcych notowa poparcia37, chcia nie tylko podj prb realizacji tego celu, ale i zmobilizowa elektorat
31
http://www.msz.gov.pl/index.php?page=6089&lang_id=pl&bulletin_id=11&portlet=biuletyn%2Fpokaz, z 20 III 2006.
32
Putin twierdzi, e skoro uznaje si niepodlegociowe denia Kosowa, to prawo do decydowania o swojej przyszoci naley rwnie da Osetii Pd. i Abchazji P. Reszka, Strzay na razie w powietrze, Rzeczpospolita, z 3 II 2006, s. 8.
33
Granice administracyjne Poudniowej Osetii przebiegaj zaledwie kilkadziesit kilometrw od
stolicy Gruzji Tbilisi i tylko kilkanacie kilometrw od strategicznej drogi czcej wschodni Gruzj
z zachodni. Niestabilno w Osetii Poudniowej zagraaa bezpieczestwu Gruzji.
34
http://www.rp.pl/artykul/190976_Czy_Saakaszwili_oklamal_Zachod_.html, z 13 X 2008.
35
http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,52981,5571152,Miliard_dolarow__Rekordowe_zbrojenia_malej_Gruzji.html, z 13 X 2008.
36
Znamienna bya zmiana postawy Gruzinw podczas konfliktu. Pierwszego dnia dominowa
pogld, e nasi ju wzili Cchinwali. onierze opowiadali pniej, e pakali, gdy weszli do poudnioosetyskiej stolicy. Jak mwili, wzruszyli si, bo w kocu, po latach oczekiwania, weszli na swoje ziemie. W kolejnych dniach wojny pojawiy si pretensje, e Gruzja nie dostaa pomocy
z Zachodu. Rozgoryczeni Gruzini tumaczyli pniejsz klsk tym, e Rosja uya lotnictwa. Gdyby
go nie miaa, to jak naiwnie przekonywaa cz moich rozmwcw, w bezporedniej walce Gruzini by zwyciyli.
37
Saakaszwili na pocztku okresu swoich rzdw mia olbrzymie poparcie spoeczestwa. W wyborach prezydenckich z 2004 roku zdoby 96 procent gosw. W cigu kilku kolejnych lat utraci
znaczn cz elektoratu. By oskarany przez przeciwnikw o autorytarny styl sprawowania wadzy

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

201

wok konfliktu z Rosj. Charakterystyczne jest, e o ile Gruzja nie bya przygotowana do wojny pod wzgldem militarnym, to jednak przewaaa nad Rosj jeli chodzi o wojn informacyjn. Wadze wynajy profesjonaln agencj PR, ktra
rozsyaa komunikaty do mediw w okresie wojny. Od pocztku walk Gruzini kreowali siebie na ofiary rosyjskiej agresji. Prezydent potrafi pniej zmobilizowa
spoeczestwo do oglnokrajowej demonstracji antyrosyjskiej38.
Wielu Gruzinw uwaao, e konflikt w Osetii Poudniowej musi zosta rozwizany,
nawet w sposb siowy. Uzasadniali wybuch wojny tumaczc, e jeli zawodz metody pokojowe, to trzeba sign po ostateczne argumenty39. W spoeczestwie
panuje przekonanie, e sporny teren naley si Gruzji ze wzgldw historycznych,
a sama Osetia Poudniowa jest sztucznym tworem. Obszar ten, jak mwi Gruzini,
od wiekw nalea do Gruzji. Osetyczycy zaczli si tu osiedla w XII wieku, za
aprobat krlw gruziskich. Oba narody wsplnie walczyy z Turkami selduckimi,
a Osetyczyk Dawid Soslan zosta nawet krlem gruziskim poprzez maestwo
z krlow Tamar40. W 1922 roku komunici podarowali Osetycom41 cz historycznych ziem gruziskich i w ten sposb powsta Poudniowoosetyjski Obwd Autonomiczny. Zdaniem gruziskich uczonych przez wiele stuleci nie istniaa nazwa
Poudniowa Osetia ani jako pojcie geograficzne, ani te polityczne42. Idc dalej,
nie ma takiego podmiotu jak Poudniowa Osetia. Tak naprawd obszar ten ley
w pnocnej czci gruziskich regionw Szida Kartlia i wschodniej Imeretii43. Szida Kartlia, jak przekonuj Gruzini, to kolebka ich pastwowoci. Gruzini twierdz,
powoujc si przy tym na histori i statystyki, e powstanie Poudniowej Osetii
wie si z podbojem Kaukazu przez Rosjan w XVIII i XIX wieku44. Celowo stosoczy popieszne reformy gospodarcze, ktre nie uwzgldniay potrzeb osb starszych. Wiece i demonstracje opozycji z listopada 2007 roku zostay po kilku dniach stumione poprzez uycie siy. Prezydent
Saakaszwili wprowadzi take stan wyjtkowy. W kolejnych, przyspieszonych wyborach z pocztku
2008 roku, zdoby 53 procent gosw i wygra w pierwszej turze. Opozycja uznaa wybory za sfaszowane. Zdaniem OBWE odpowiaday one oglnym standardom, ale zanotowano liczne niedocignicia
http://www.wprost.pl/ar/120933/OBWEWybory-w-Gruzji-odpowiadaly-standardom/, z 14 X 2008.
38
1 wrzenia 2008 roku, gdy armia rosyjska stacjonowaa jeszcze w Gruzji, doszo do manifestacji Stop Russia. Gruzini utworzyli ywy acuch w wielu miastach i wsiach ludzie trzymali si za
rce i wznosili antyrosyjskie i antywojenne hasa.
39
Takie tumaczenia mona byo usysze od onierzy stacjonujcych w okolicach Gori.
40
V. Silogava, K. Shengelia, History of Georgia, Tbilisi 2007, s. 96.
41
W literaturze mona spotka dwa pojcia okrelajce nazw grupy etnicznej: Osetyczycy (lub
Osetycy), jak i Osetyjczycy. Lud ten posuguje si jzykiem nalecym do rodziny indoeuropejskiej.
Odrnia go to od Gruzinw, ktrzy mwi jzykiem nalecym do rodziny iberokaukaskiej.
42
Historyczne ziemie Osetycw, zdaniem Gruzinw, znajduj si na Pnocnym Kaukazie.
Rzeczywista granica przebiega wzdu gwnego grzbietu Kaukazu, kilka kilometrw na poudnie od
miasta Wadykaukaz ze spojrzeniem Gruzinw na konflikt z Poudniow Oseti mona zapozna
si w publikacji Osietinskij wapros, pod red. A. Bakradze. L. Tatiszwili, Tbilisi 1994.
43
A. Furier, Osetia gruziski punkt widzenia, Sprawy Narodowociowe Seria Nowa 1997,
t. VI, z. 2(11), Pozna 1998, s. 288.
44
Jako dowd przytaczaj dane z koca XIX wieku. Wedug spisu ludnoci z 1886 roku w Cchinwali, stolicy Poudniowej Osetii, nie byo Osetycw. W 1922 roku, krtko po rewolucji bolszewickiej, byo ich ju 613. Przy czym Gruzinw byo a 1135. Pod koniec lat pidziesitych ponad
poow z 21 641 mieszkacw miasta stanowili ju Osetycy. Gruzini byli wtedy mniejszoci. Jak
twierdzi S. Lekiszwili, pojcie Poudniowa Osetia powstao zgodnie z polityk caratu w celu podsyca-

202

ukasz Ciela

wano wwczas polityk przesiedlenia caych narodw, zmieniano skad etniczny poszczeglnych obszarw. Dziki takim dziaaniom zwizanym z wynaradawianiem
i osabianiem siy poszczeglnych narodw, podporzdkowywano sobie kolejne obszary. Osetyczycy uwaaj z kolei, e ich przodkowie od wiekw zamieszkiwali tereny zarwno na pnoc, jak i na poudnie od gwnych grzbietw Kaukazu. Nie
utworzyli w XVIII wieku wasnego pastwa, bo jak tumacz, nie byli jeszcze na to
gotowi. Wybrali zwizek z Rosj45. Osetyczycy zaprzeczaj wypowiedziom Gruzinw, e nazwa Poudniowa Osetia pojawia si dopiero w 1922 roku, gdy bolszewicy utworzyli Autonomiczny Obwd Poudniowa Osetia. Ich zdaniem pojcie
Poudniowa Osetia ma XVII-wieczny rodowd46.
Rosji zaleao na wywoaniu zbrojnego konfliktu. Celem byo osabienie prozachodniego kierunku w polityce zagranicznej Gruzji, destabilizacja polityczna, zniszczenie gospodarki oraz w zaoeniach zmiana wadz na prorosyjskie. Niektre z tych
celw osignito. Rosji udao si pokaza Zachodowi, e prezydent Saakaszwili nie
jest wiarygodnym i przewidywalnym politykiem. Wybuch wojny oddali wizj
wstpienia Gruzji do NATO.
Istnienie separatystycznej Osetii Poudniowej od lat stanowio dla Rosji moliwo
ingerowania w polityk wewntrzn Gruzji. Polityka prezydenta Saakaszwilego,
dcego do odzyskania kontroli nad tym regionem, coraz bardziej zagraaa rosyjskim interesom. Warto zaznaczy, e od lat we wadzach zbuntowanej republiki zasiadaj politycy rosyjscy. Szefem miejscowego KGB jest Anatolij Baranow, ktry
wczeniej kierowa rosyjsk Federaln Sub Bezpieczestwa, na czele MSW stoi
Michai Mindzajew, wczeniejszy minister tego resortu w nalecej do Rosji Pnocnej Osetii. Poudniowoosetyjskim ministrem obrony jest Wasilij uniew, do niedawna
komisarz wojskowy obwodu permskiego w Rosji, a na czele poudniowoosetyjskiej
Rady Bezpieczestwa stoi Anatolij Barankiewicz, byy zastpca komisarza wojskowego wchodzcego w skad Rosji Kraju Stawropolskiego47. Jej polityka jest tak naprawd ksztatowana przez Rosj, ktra traktuje sytuacj w Osetii Poudniowej jako
rodek nacisku na Gruzj. W interesie Rosji jest nierozwizywanie tego problemu.
Im duej trwa konflikt, tym lepiej dla niej.
Wybuch wojny w Osetii Poudniowej nie mg by zaskoczeniem, zwaywszy na
dziaania podejmowane przez Rosj przed jej wybuchem. W tym roku wysano do
nia konfliktu gruzisko-osetyjskiego. Jego zdaniem nie istniej dwie Osetie, tak jak nie ma dwch
Francji czy Rosji A. Furier, op. cit., s. 289290.
45
A. Furier, Osetia osetyjski punkt widzenia, Sprawy Narodowociowe Seria Nowa 1997,
t. VI, z. 2(11), Pozna 1998, s. 378379. Autor ten w cytowanej publikacji podkrela, e stanowisko
osetyjskich uczonych nie jest tak dobrze udokumentowane i wsparte baz przypisow, jak artykuy
gruziskich naukowcw. Mimo to, w historiografii osetyjskiej mona spotka pozycje, ktre maj dowie zwizkw tej nacji ze staroytnymi ludami Scytw, Sarmatw i Alanw. Maj by potwierdzeniem wieloletniej obecnoci Osetyjczykw na Kaukazie. Intelektualne zaplecze majce uzasadni te
tezy znajduje si przede wszystkim we Wadykaukazie, stolicy Osetii Pnocnej. W tamtejszych ksigarniach mona znale ksiki, ktrych autorzy dowodz na przykad, e Jezus by Osetyjczykiem.
Mia si nazywa Joszo Czyryszti W. Grecki, op. cit., s. 86.
46
Ibidem.
47
J. atyninia, Osetia spka z o.o., artyku dostpny na stronie internetowej: http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80583,5579082,Osetia-spolka_z_o_o_.html, z 14 X 2008.

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

203

Abchazji tak zwane wojska kolejowe, ktre miay naprawia tory. Oficjalna wersja
mwia o koniecznoci poprawienia infrastruktury abchaskiej. Tamtejsze przedsibiorstwa miay bowiem dostarcza materiay budowlane do rosyjskiego kurortu
Soczi, w ktrym odbdzie si olimpiada zimowa w 2014 roku. Nieoficjalnie wskazywano, e zmodernizowana linia kolejowa posuy do szybkiego przerzutu wojsk.
Poza tym w poowie lipca tu przy granicy z Gruzj rozpoczy si manewry wojskowe. Jak mwili rosyjscy dowdcy wicze, miay one stanowi odpowied na zagroenia terrorystyczne oraz dotyczy wprowadzania pokoju w regionach konfliktu
gruzisko-osetyjskiego i gruzisko-abchaskiego. Dowdca rosyjskiego pnocnokaukaskiego okrgu wojskowego tydzie przed manewrami, 10 lipca, zapowiedzia
gotowo pomocy siom pokojowym stacjonujcym w separatystycznych regionach
Gruzji w przypadku eskalacji konfliktu. Podczas manewrw Kaukaska granica
2008 do Osetii Pnocnej przerzucono drog lotnicz pododdziay 76. pskowskiej
dywizji powietrzno-desantowej. Kolej przewieziono za puk desantowo-szturmowy
20. dywizji zmechanizowanej cznie 8 tysicy onierzy i 700 pojazdw. Jednoczenie 15 lipca w bazie Waziani koo Tbilisi rozpocza si operacja Natychmiastowa Odpowied 2008, w ktrej uczestniczyli onierze z Gruzji, Ukrainy,
Armenii, Azerbejdanu i USA48. Rwnie w lipcu 2008 roku czeczeska opozycja
zbrojna zamiecia na swojej stronie internetowej Kavkaz-Centr informacj o planowanej przez Rosj wojnie z Gruzj. Do jej wybuchu miao doj midzy 20 sierpnia
a 10 wrzenia 2008 roku. Celem operacji miao by byskawiczne zajcie Wwozu
Kodori w Abchazji kontrolowanego wwczas przez Gruzj. Walki miay by kontynuowane w Kutaisi, drugim co do wielkoci miecie Gruzji oraz w Osetii Poudniowej. Byskawiczna wojna miaa potrwa do dziesiciu dni. Zdaniem Czeczenw,
decyzj o wojnie z Gruzj podj jeszcze Wadimir Putin. Plany nie ulegy zmianie
za prezydenta Miedwiediewa49.
Obszar Zakaukazia jest uznawany przez Rosj za jej stref wpyww. Taki sygna
trafi do politykw z Europy i USA rwnie w trakcie wojny. Sierpniowe wydarzenia
byy ponadto przestrog dla pastw regionu, by nie wiza swojej polityki zagranicznej z innymi partnerami. Chodzio o upokorzenie Zachodu pokazanie, e armia
szkolona przez zachodnich specjalistw jest nic niewarta, e Zachd nie przyjdzie
Gruzji na pomoc, co zreszt okazao si prawd. To sygna dla innych pastw regionu, jak Azerbejdan, by nie pokaday zbyt wielkich nadziei w Ameryce50.
Wybuch konfliktu unaoczni prawd, e Rosja nie ma powaniejszych wpyww politycznych w Gruzji. adna z liczcych si si politycznych w Gruzji nie opowiada
si za integracj czy blisz wspprac z Rosj51. Dlatego, aby wpyn na ksztat
tamtejszej sceny politycznej, konieczne byo uycie argumentu siowego. Praktyka
pokazuje, e Rosja, wbrew obiegowej opinii, prbuje przede wszystkim wykorzysty48

http://media.wp.pl/kat,91514,wid,10164117,wiadomosc.html?ticaid=16cd7, z 17 X 2008.
http://www.dziennik.pl/swiat/article210120.ece, z 18 X 2008.
50
Rozmowa z Edwardem Lucasem, brytyjskim dziennikarzem, wieloletnim korespondentem
The Economist w Europie rodkowej Zachd szczeka, Rosja gryzie, Polityka, z 18 X 2008, s. 90.
51
Wicej na temat programw gruziskich partii politycznych G. Nodia, A. P. Scholtbach, The
Political Landscape of Georgia. Political Parties: Achievements, Challenges and Prospects, Eburon
Delft 2006.
49

204

ukasz Ciela

wa najpierw instrumenty natury politycznej. Tak byo na Ukrainie podczas pomaraczowej rewolucji oraz, co ciekawe, nie tak dawno w Abchazji. Chodzi o sytuacj
z przeomu roku 2004 i 2005. Wwczas wybory prezydenckie w Abchazji niespodziewanie wygra kandydat opozycji Siergiej Bagapsz. By nieoficjalnie wspierany
przez Gruzj, ktra w nowym przywdcy widziaa zwolennika szybkiego rozwizania konfliktu. Rosja popieraa Raula Chadimb, kandydata obozu wadzy. Oficjalnego wsparcia udzieli mu Wadimir Putin. Po zwycistwie Bagapsza doszo do
kryzysu. Rosja nie chciaa uzna wyniku wyborw i nakonia zwycizc do zgody
na przeprowadzenie powtrnego gosowania52. Chadimba zrezygnowa ze startu,
ale za to zosta wiceprezydentem. Jako zastpca Bagapsza, swojego niedawnego
przeciwnika, dosta spore kompetencje. Uzyska wpyw na resorty siowe i na polityk zagraniczn, czyli de facto na stosunki z Rosj oraz prawie poow budetu przewidzianego na funkcjonowanie administracji prezydenckiej.
Rosja miaa konkretne cele polityczne, ktre zacza realizowa w pierwszych
dniach wojny. Dziaania byy przemylane. Wojsko zniszczyo strategiczne cele
w Gruzji, przede wszystkim obiekty o charakterze militarnym oraz najwikszy port
w Poti. Doszo do blokady gwnego drogowego szlaku komunikacyjnego Gruzji.
Po wybuchu wojny w Osetii Poudniowej Rosja bardzo szybko zwikszya take
swj kontyngent w Abchazji. Armia abchaska przy wsparciu Rosjan wypara
z Wwozu Kodori progruziski rzd. Przekroczya take granic z Gruzj waciw
i najechaa ssiednie miejscowoci. Wojna pozwolia Rosji na umocnienie swojej
pozycji w obu separatystycznych regionach. Uznanie ich niepodlegoci ma jedynie
charakter symboliczny. Rosja nie pozwoli im na prowadzenie niezalenej polityki,
a poza tym Abchazja i Osetia Poudniowa nie dysponuj takimi moliwociami, aby
sprawowa suwerenn wadz.
Due znaczenie dla Rosji miay rwnie interesy gospodarcze. Destabilizacja w Gruzji wpyna negatywnie na wizerunek tego pastwa jako terytorium tranzytowego
dla transportu surowcw mineralnych z Azji rodkowej i Azerbejdanu. Atak na
Gruzj mia na celu wstrzymanie inwestycji zagranicznych, midzy innymi z Europy
czy pastw ssiedzkich.
W tej chwili nieznane s wszystkie skutki wojny na Zakaukaziu. Niewiadom jest
przede wszystkim przyszo obu zbuntowanych gruziskich regionw, Osetii Poudniowej i Abchazji. Cho wydaje si, e Gruzji w najbliszej przyszoci nie uda si
ich podporzdkowa. Midzy innymi dlatego, e mieszkacy obu regionw nie uwierz w kolejne inicjatywy pokojowe Gruzji, a tylko takie maj szanse powodzenia. Poza
tym Rosja jednostronnie uznaa ich niepodlego. 15 padziernika w Genewie rozpoczy si midzynarodowe rozmowy o ich przyszoci. O tym, jak trudno bdzie wypracowa porozumienie, niech wiadczy fakt, e debata zostaa szybko zawieszona
z powodw formalnych. Powodem by spr o uczestnictwo w oficjalnych rozmowach

52

Bagapsz zdoby si pniej na komentarz, e mgby zainaugurowa swoj prezydentur bez

zgody Rosji, ale musiaby si liczy, e na drugi dzie zostayby zamknite granice oraz wstrzymano
by wypaty emerytur. Wicej na ten temat http://www.wschod24.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=791 oraz http://www.wschod24.pl/index.php?option=com_content&task=view
&id=727, z 14 X 2008.

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

205

delegacji z Abchazji i Osetii Poudniowej. Gruzja uznaa, e jeli politycy z Suchumi

i Cchinwali maj uczestniczy w sesjach plenarnych, to takie samo prawo naley przyzna rwnie progruziskim wadzom, ktre w sierpniu ewakuoway si z terenw obu
zbuntowanych republik.
Biorc pod uwag fakt, e w ogle doszo do konferencji z udziaem Rosji, Gruzji,
USA, ONZ i OBWE, mona by uzna to za sukces prezydenta Saakaszwilego, ktry
moe nawet w niezamierzony sposb umidzynarodowi kwesti konfliktu. Tym samym Rosjanie stracili prawo do wystpowania jako arbiter w sporze Gruzji z separatystycznymi regionami. Z drugiej jednak strony rozmowy o statusie Abchazji i Osetii
Poudniowej potrwaj zapewne bardzo dugo. Patrzc na wczeniejsze inicjatywy pokojowe mona spodziewa si, e nie przynios satysfakcjonujcego Gruzj rozwizania. Rosja oczywicie moe zagodzi swoje stanowisko, ale prawdopodobnie jedynie
za cen daleko idcych ustpstw ze strony Gruzji oraz Zachodu. Ponadto Zachd zaj
niejednoznaczn postaw wobec wydarze z sierpnia tego roku. Coraz czciej pojawiaj si opinie, by nie zadrania stosunkw z Rosj ze wzgldw na interesy ekonomiczne
(dostp do surowcw energetycznych) czy wsplne likwidowanie wspczesnych zagroe o charakterze globalnym (funkcjonowaniu reimu w Korei Pnocnej, wzmocnienie pozycji Talibw w Afganistanie czy w kocu wojna z terroryzmem).
Gruzja poniosa i poniesie w przyszoci inne straty spowodowane wojn w Osetii
Poudniowej. Pod duym znakiem zapytania stoi polityczna przyszo prezydenta
Mikchela Saakaszwilego. Coraz czciej pojawiaj si opinie, i postpi nierozwanie
wysyajc wojsko do Osetii. W pierwszych dniach wrzenia w Tbilisi pojawia si nawet plotka, e dyplomaci amerykascy zasugerowali mu podanie si do dymisji. Saakaszwili, wedug tej wersji, odmwi. Wyzwaniem dla niego mog by demonstracje
opozycji. Tym razem raczej nie bdzie mg uy siy do ich stumienia, jak miao to
miejsce jesieni 2007 roku. Midzynarodowa opinia publiczna przyglda si wydarzeniom w Gruzji ze szczeglnym zainteresowaniem, a Saakaszwili straci opini liberalnego reformatora, cieszcego si duym kredytem zaufania. Jeszcze do niedawna
politycy zachodni, przede wszystkim z USA, wybaczali mu rozmaite dziaania niezgodne z zasadami demokracji. Waniejszy by fakt, e za jego rzdw doszo do wzrostu gospodarczego i wzgldnej stabilizacji.
W opinii gruziskiej opozycji Saakaszwili popeni niewybaczalny bd, wcigajc
Gruzj w wojn z Rosj. Bilans starcia wypada bowiem bardzo niekorzystnie. Pastwo
musi poradzi sobie z kolejn fal uchodcw, gwnie z gruziskich enklaw na terenie
Osetii Poudniowej i wiosek pooonych wok niej. Wedug szacunkw jeszcze
w trakcie dziaa zbrojnych, ponad 100 tysicy osb pozostao bez dachu nad gow.
Kolejne 250 tysicy uchodcw z Abchazji do dzi nie wrcio do swoich domw po
wojnie z pocztku lat dziewidziesitych. Mieszkaj w internatach oraz w szkoach.
Trudna do oszacowania jest liczba ofiar. Oficjalne komunikaty mwi o kilkuset zabitych, ze rde zblionych do armii i sub sanitarnych wynika jednak, e mogo zgin
kilka tysicy Gruzinw53. Kolejnym negatywnym skutkiem jest zniszczona infrastruk53
Najgorsza sytuacja panowaa w Osetii Poudniowej. Po wejciu wojsk rosyjskich, konwoje
z pomoc humanitarn niezwykle rzadko mogy tam przyjecha. Z informacji uzyskanych od uchodcw z Osetii Poudniowej w obozie w Gori oraz z obserwacji wasnych autora poczynionych na

206

ukasz Ciela

tura. Wojska rosyjskie zniszczyy midzynarodowy port w Poti oraz obiekty o znaczeniu militarnym. Zbombardowano lotniska i koszary, rozgrabiono ich wyposaenie.
Gruzini zostali take upokorzeni przez Rosjan. onierze szybko si poddali i uciekli
w kierunku Tbilisi, co nie pozostao bez wpywu na kondycj psychiczn spoeczestwa.
Kilkudniowa wojna unaocznia gruziskim elitom, e ich armia nie jest odpowiednio
wyszkolona i wyposaana, by wygra konfrontacj z duo silniejszym przeciwnikiem.
Decydujca bya rnica potencjaw obu wojsk.
Prawdopodobne jest, e oddalia si take perspektywa czonkostwa w NATO. Wojna uwiadomia czonkom paktu, e Gruzja jest nieprzewidywalna i moe wcign sojusz w niepotrzebn wojn z Rosj. Z drugiej strony i Gruzja powinna przemyle
swoje przysze relacje z Zachodem. Poza emocjonalnymi reakcjami niektrych politykw, przede wszystkim polskiego prezydenta, Zachd powoli reagowa na wydarzenia.
USA, ktre wczeniej wspieray gruziskie przemiany, tak naprawd wczyy si do
rozmw, gdy walki ju wygasay, a przegrana Gruzji bya przesdzona. Po raz kolejny
okazao si, e Zachd nie posiada wsplnych priorytetw i nie bdzie ryzykowa powanego konfliktu z Rosj. Tym bardziej jeli pretekstem do tego miaaby by wojna
w maym pastwie kaukaskim.
Dla Rosji wygrana wojna przyniosa wicej korzyci. Przede wszystkim umocnia
jej pozycj na poudniowych rubieach federacji. Rosja zyskaa kolejne moliwoci do
ingerowania w polityk wewntrzn Gruzji oraz zwikszya swoj obecno militarn
w regionie. Zwyciska wojna staa si take przestrog dla innych pastw regionu, ktre s zmuszone zrewidowa swoje stosunki z Rosj. Istotnym sygnaem jest take postawa Zachodu, ktra bya niejednoznacza. O ile Polska, Szwecja czy Wielka Brytania
zgodnie skrytykoway Rosj, to ju w Niemczech, Francji czy Woszech zdania byy
bardziej podzielone. Silvio Berlusconi, utrzymujcy bliskie relacje z rodzin Putinw,
stwierdzi nawet, e rosyjski marsz na Tbilisi by jak najbardziej uzasadniony.
Wojna w Gruzji wpyna take na decyzje inwestorw, ktrzy zaczli wycofywa
stamtd swj kapita. Do podobnej sytuacji doszo jednak i w Rosji. Moskiewsk gied
dotkn gboki kryzys spowodowany midzy innymi panik inwestorw. O kilkanacie procent spady kursy najwikszych rosyjskich spek. Wedug szacunkw finansistw zagraniczni inwestorzy wycofali w sierpniu okoo 25 miliardw dolarw54.
Mimo atwego zwycistwa w Gruzji, na jaw wyszy problemy rosyjskiej armii. Zdaniem ekspertw bya pozbawiona nowoczesnych technologii, w tym mechanizmw
nawigacji satelitarnej. Cz samolotw zostaa wyposaona w stare uzbrojenie. Wystarczyo to jednak na pokonanie niewielkiej Gruzji. Fachowcy twierdz, e szybkie
zwycistwo Rosji wynikao z faktu liczebnej dysproporcji. Wycofanie si wojsk grupocztku wrzenia w strefie konfliktu wynika, e na terenie objtym wojn doszo do katastrofy humanitarnej. Rosjanie dopucili do pldrowania, grabiey i torturowania ludnoci cywilnej. Wioski
pooone midzy Gori a Cchinwali zostay czciowo spalone. Cz osb przepado bez wieci,
a inni, ktrzy nie zdyli uciec do Gruzji waciwej, ukrywali si w lasach w obawie przed bojwkami
z pnocnego Kaukazu. Z niepotwierdzonych informacji wynika, e nawet kilka tygodni po zakoczeniu dziaa cz zwok w stanie rozkadu leaa w miejscach publicznych na terenie Osetii
Poudniowej.
54
A. Kublik, T. Prusek, Rosja paci za Gruzj, artyku dostpny na stronie internetowej http://wyborcza.pl/1,76842,5666286,Rosja_placi_za_Gruzje.html, z 19 X 2008.

Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego

207

ziskich nie byo raczej efektem olbrzymiej przewagi Rosji, lecz chci obrony Tbilisi
i ewentualnym zabezpieczeniem wadz przed obaleniem. Prawdopodobnie walki o stolic potrwayby na tyle dugo, e Rosji nie udaoby si zmieni tamtejszych wadz zanim Zachd podjby bardziej zdecydowan interwencj.
Wojna w Osetii Poudniowej, ktra de facto przerodzia si w konflikt gruzisko-rosyjski, utrudni proces odbudowy Gruzji. Od postawy i determinacji Zachodu zaley
czy uda si obroni zdobycze rewolucji r, a wrd nich zwaszcza stopniow demokratyzacj i modernizacj Gruzji. Jeli UE i NATO nie skieruje konkretnej oferty,
Rosja zapewne nie powstrzyma si przed kolejnymi krokami, by jeszcze bardziej zdestabilizowa sytuacj w tym pastwie. Kolejnym punktem zapalnym moe si okaza
Dawachetia w poudniowej Gruzji. Zamieszkiwana jest ona przez Ormian. Wybuch
konfliktu wanie tam doprowadziby do dalszego rozpadu pastwa gruziskiego.
Uniemoliwiby stworzenie na Zakaukaziu korytarza tranzytowego EuropaAzja oraz
funkcjonowanie rurocigu naftowego biegncego od Morza Kaspijskiego do Europy.
Pnocne granice Dawachetii oddalone s okoo czterdzieci kilometrw od gwnej
linii kolejowej i drogi samochodowej biegncej przez Zakaukazie. Rosja posiada wiele
instrumentw, dziki ktrym moe wpywa na sytuacj na Kaukazie Poudniowym.
Sam fakt ich wykorzystywania wiadczy o tym, e kremlowscy politycy dostrzegaj
coraz wiksz niezaleno Gruzji. Tej swoistej ekspansji politycznej Rosji moe przeciwstawi si skonsolidowana gruziska scena polityczna, lepsze funkcjonowanie
struktur i instytucji pastwowych. Oczywicie nie dokona si to bez wsparcia USA
i UE. W efekcie taka wsppraca doprowadziaby do bliszej integracji Gruzji z Zachodem, powodujc napyw inwestycji oraz wymierne korzyci polityczne. Zachd
zwaszcza USA co najmniej kilka lat temu uwiadomi sobie istnienie wasnych interesw na Zakaukaziu, ale jak pokazay niedawne wydarzenia niekoniecznie posiada
wol i instrumenty do ich skutecznej obrony. Rosja te interesy geopolityczne zdefiniowaa ju dawno. Pozostaje jeszcze pytanie, na ile swoj wasn tosamo i hierarchi
celw wyksztacili sami Gruzini. Samo wywieszenie flag unijnych na gmachu parlamentu czy Narodowego Banku Gruzji jeszcze nie oznacza integracji ze wsplnot
euroatlantyck. Funkcjonowanie tamtejszego systemu politycznego w najbliszych latach pokae, jak trwae s porewolucyjne zmiany.