Professional Documents
Culture Documents
Fizjologia i patofizjologia,
metodyka,
wskazania i przebieg w rnych stanach chorobowych,
aspekty psychologiczne
Heinz Fahrner
Tybindze
Freudenstadt
uwzgldnieniem
psychologii
Zestawienie
mnogoci
procesw
metabolicznych
regulacyjnych,
leczniczego
ambulatoryjnej
wedug
Otto
Buchingera,
zasady
postacjonarnej
ambulatoryjnego
prowadzenia
postu,
jak
rwnie
opieki
aspekty
psychologiczne. Kady lekarz powinien przynajmniej raz sam sprbowa postu, gdy
jedynie na wasnym dowiadczeniu mona odczu, co przeywa czowiek poszczcy.
Fizjologia i patofizjologia,
metodyka,
wskazania i przebieg w rnych stanach chorobowych,
aspekty psychologiczne
Heinz Fahrner
____________________________________________________________
Z II poprawionego i rozszerzonego wydania niemieckiego
przeoyli:
71 ilustracji, 21 tabel
Via Medica
Wydawnictwo Medyczne
Gdask 1999
Tytu oryginau:
Fahrner, Heinz:
Fasten als Therapie: Physiologie und Pathophysiologie;
Methodik, Indikationen und Verlufe; psychologische Aspekte
- 2., erw. und neubearb. Aufl. - Stuttgart: Hippokrates-Verl., 1991
ISBN 3-7773-1006-9
Adres autora:
Dr. med. Heinz Fahrner
Arzt fr innere Medizin - Naturheilverfahren
rztlicher Direktor i. R. der
Klinik Buchinger am Bodensee
Kleine Steinstrae 2
D-88662 berlingen
RFN
ISBN 83-900589-
Buchingera sen.
"Post
procesu
H. A. Fahrner
znaczce
sprawozdanie
wasnych
na
cielesnych, najczciej bolesnych dowiadcze. Post dla ciaa, duszy i ducha jest ju wysokim
szczeblem na stopniach rozwoju ludzkiej dojrzaoci.
H. A. Fahrner
Wprowadzenie
Co rozumie si pod pojciem postu? Gdy dowz pokarmw zostaje dobrowolnie obniony poniej
granicy zapotrzebowania, a nawet podstawowej przemiany materii, mona mwi o pocie. Definicja
ta dopuszcza szeroki zakres midzy postem zupenym (zerokalorycznym) przy obfitym dostarczaniu
pynw (2-3 l dziennie) a stopniowalnymi formami postu czciowego.
Najwaniejsz i najbardziej znan metod postu czciowego jest post leczniczy wedug Otto
Buchingera. Alternatywnymi formami postu czciowego s:
1. post sokowy w postaci zalecanej przez Heuna (123), pniej zmodyfikowanej przez Breussa,
2. kuracja mleczno-bukowa wedug Mayra,
3. dieta na suchych bukach ze wstawianiem duych i maych dni picia wina wedug Schrotha oraz
4. dieta katabolizmu biakowego wedug Wendta (297).
Przejcie do form diet redukcyjnych stosowanych w odchudzaniu jest pynne (Hollywood, Atkins,
Scarsdale, Pritikin, Lutz etc.).
Wszelkie dodatki i "uatwienia" tego rodzaju ograniczaj w mniejszym lub wikszym stopniu autonomi
wasnych si leczniczych organizmu, uczynniajcych si w pocie zupenym poprzez "przestawienie na
odywianie i trawienie wewntrzne". Poza tym skad tych diet w odniesieniu do podstawowych
skadnikw pokarmowych, jak rwnie biokatalizatorw stwarza znaczne problemy dietetyczne, ktre
przy dugotrwaym stosowaniu mog sta si bardzo niebezpieczne (zob. str. [...Dystrofia godowa
przez bdn diet, str. oryg. 27]).
Post jest najsilniejszym odwoaniem si do naturalnych si samoleczcych czowieka, patrzc zarwno
pod wzgldem somatycznym, jak i psychicznym.
W zharmonizowaniu wiadomej woli wyzdrowienia z niewiadomymi wegetatywnymi procesami
dostosowawczymi post staje si podstaw kadej terapii porzdkujcej ["Ordnungstherapie"].
Post wymaga nie tylko wiadomego wyrzeczenia si nadmiaru, lecz rwnie tego, co jest potrzebne na
codzie. Dla niemaej iloci osb postulat ten jawi si przed oczyma jako olbrzymia, nie do pokonania
gra, napeniajca strachem. Inni odczuwaj go jako danie nieznone i nie do przyjcia. Przy tym ku
najwikszemu zaskoczeniu wszystkich pocztkujcych post daje si znie z atwoci. Pierwszym i
najwikszym darem dla nich jest uwolnienie od tego irracjonalnego, podskrnego lku. Tu potwierdzaj
si sowa Martina Heideggera: "Wyrzeczenie nie odbiera, wyrzeczenie daje, daje wielko tego, co
proste". Takie dowiadczenie moe tylko wzmocni samowiadomo i si woli oraz wywoa owo
przeorientowanie duchowe, jakiego potrzebujemy do sublimacji naszej struktury popdw i do
harmonijnego uporzdkowania naszego ycia. Ta postawa wiadomego wyrzeczenia, wypywajca z
odpowiedzialnoci i wyszego poznania znajduje w pocie swj elementarny wyraz.
Post nie jest jak wrog ciau ascez, to dopiero post umoliwia uywanie w miar i z sensem.
Warunkiem tego jest odwaga przyznania si do wasnych bdw i penego ukierunkowania si zgodnie
z wyszymi prawami ycia. Dla nas, mieszkacw Europy rodkowej, nie jest to takie proste, gdy
postp cywilizacyjny uczyni warunki pracy lejszymi oraz przynis obfito zaopatrzenia, co
sprawia, e trudno nam jest przeciwstawi si pokusom, reklamowanym gono i natrtnie.
Kiedykolwiek najbardziej pierwotnemu ze wszystkich popdw, naszemu apetytowi, rzucao
wyzwanie tyle atwo osigalnych i uwodzicielskich "rozkoszy stou", jak nie dzi? Do tego jeszcze nie ma
potrzeby wysila si fizycznie w celu ich zdobycia. Ewidentnie jest tak samo trudno waciwie
postpowa w warunkach zbytku, jak radzi sobie z niedostatkiem. Nie dziwi wic, e w obrazie
przebiegu chorb w cigu ostatnich 30 lat tak wiele ulego zmianie, albowiem prawie 80% wszystkich
schorze zwizane jest z nadmiernym lub nieprawidowym odywianiem, brakiem ruchu, uywkami,
naduywaniem lekw, toksyczn sytuacj ogln i nieprzezwycionymi problemami yciowymi.
Pytanie, jak terapi naleaoby tu uwaa za najskuteczniejsz, ma dlatego zasadnicze znaczenie.
Gdy dzi mowa jest o terapii, to oglnie ma si na myli wci jeszcze w pierwszym rzdzie
przepisywanie i przyjmowanie medykamentw, mimo, e dla wszystkich jest jasne, e chodzi najczciej
o leki dziaajce czysto objawowo.
O najprostszej moliwoci interwencji przyczynowej w przebieg choroby drog zmiany
patogennych warunkw yciowych, umotywowania pacjentw do zmiany trybu ycia i pomocy w ich
oswobodzeniu si od uzalenienia od jedzenia, picia, uywek i lekw myli si niestety za mao. Gdy
wikszo wszystkich schorze wywodzi si z kompleksowej, dugotrwaej dysharmonii wszystkich
wzorw zachowa, nie mona oczekiwa wyleczenia z nich obojtnie jak iloci lekw albo
najnowszych podrcznikw dietetycznych czy ksiek kucharskich (247, 281). Tu pomoe tylko
podstawowej przemiany materii a do trzeciego dnia. Stosownie do tego poziom hormonu wzrostu w
surowicy najpierw spada. Podobnie, cho wolniej i mniej intensywnie, reaguje wyrzut CRF (Cortison
Releasing Factor) i ACTH-kortyzonu ze wzrostem wartoci w surowicy i podwyszonym wydalaniem 17ketosterydw w moczu.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 1. Zestawienie istotnych parametrw przemiany materii, hormonalnych i enzymatycznych,
sterujcych postem
GU - PPM = podstawowa przemiana materii
FFS - WKT = wolne kwasy tuszczowe
STH = hormon somatotropowy (hormon wzrostu)
[oznaczenia na rysunku:]
E/ml
- j/ml
Adrenalin/U
- Adrenalina w moczu
NBZ
- Nominalny poziom cukru we krwi
Insulin
- Insulina
Kortison
- Kortyzon
GU
- PPM
- T3 w surowicy
S-T3
Glukagon
- Glukagon
STH
- STH
FFS
- WKT
-Hydroxy-BS - Kwas -hydroksymasowy
GOT
- GOT
GPT
- GPT
Fastentage
- Dni postu
Nachfasten - realimentacja
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Po tym krtkim pocztkowym okresie przystosowawczym nastpuj mechanizmy reakcji, typowe dla
duszego postu. Po krtkim spadku wiodc rol przejmuje obecnie hormon wzrostu, co wywoane
jest hipoglikemi postn, z odstawieniem na plan dalszy funkcji
gruczou
tarczycowego,
rozpoznawalnym po spadku wartoci T3 i T4 w surowicy i nagym zwrocie podstawowej przemiany
materii do zakresu katabolicznego a do koca drugiego tygodnia postu. Czasowo odpowiada temu
dokadnie wzrost subiektywnej wraliwoci na zimno oraz zmiany cinienia krwi i ttna w ColdPressure-Test. (Cold-Pressure-Test wedug Hinesa i Browna: pomiar RR przed, podczas i po zanurzeniu
jednej rki w wodzie z lodem o temp. 4-6C przez okres 1-5 minut). Zarwno pocztkowy spadek cukru
we krwi, jak i hormon wzrostu nasilaj dugotrwale wydzielanie katabolicznie dziaajcego glukagonu.
Przez to systematycznie uruchamia si fazowe przestawienie na "odywianie wewntrzne", najpierw
przez proteoliz i glukoneogenez, a nastpnie nasilon lipoliz (rys. 4). Obserwcje przebiegu postu
u osb otyych pozwalaj na wycignicie wniosku, i nagromadzona w tkance tuszczowej insulina
moe zosta na powrt uwolniona i hamowa obwd regulacyjny hormon wzrostu-glukagon. U
kobiet naley myle o odspichrzeniu estrogenw nagromadzonych w tkance tuszczowej, ktrych
uwolnienie take spowalnia procesy kataboliczne.
Typowy jest spadek pocztkowo podwyszonych lub nawet jeszcze normalnych wartoci cinienia krwi w
pierwszym tygodniu postu do dolnego zakresu normy. Nastpnie cinienie krwi, przede wszystkim
rozkurczowe, moe - do mniej wicej dziesitego dnia postu - z powrotem nieco wzrosn. W tym
okresie rwnie Cold-Pressure-Test wykazuje wyran reakcj, tak, e jest podstawa do przypuszcze
co do istnienia fazowej przeciwregulacji, np. wtrnego hiperaldosteronizmu poprzez zmniejszenie
objtoci. Nastpnie cinienie krwi moe dalej, lecz wolniej opada do coraz oszczdniejszych wartoci,
speniajcych swe zadanie mimo termodynamicznie niezbdnego skurczu naczy obwodowych. W
takim zachowaniu si cinienia krwi ma ewidentny udzia spadek napicia cian naczy.
Niekiedy wnioskowano std o spadku wydolnoci serca. Wykazane przez Grotego (103) i Kienlego
(151) skrcenie czasu wyrzutu przy niezmienionym ttnie dao im jednak uzasadnienie do mwienia
o strofantynopodobnym dziaaniu postu na serce. Take Gadermann i Jungmann (93) dyskutuj
zmian dynamiki serca z dziaaniem inotropowo dodatnim - efektem, jaki obserwujemy po podaniu
strofantyny lub naparstnicy. Nasuwa si wniosek, by jako przyczyn tych obserwacji uzna ogln
popraw ekonomii krenia. I rzeczywicie, po okresie adaptacji poszczcy czuj si wydolniejsi i s
zdolni do lepszych wynikw sportowych. Moliwe s rwnie sportowe osignicia wyczynowe, jak
w przypadku uczestnikw szwedzkiego marszu w warunkach postu z Gteborga do Sztokholmu.
Radiologicznie stwierdza si bardziej lub mniej wyraone zmniejszenie sylwetki serca ze wzrostem
tonusu. EKG z reguy pozostaje bez zmian. Zmiany patologiczne wykazuj tendencj do
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
ustpowania. Na dnie oka Krauss (165) stwierdzi w systematycznych badaniach zmiany tonusu
woniczek i popraw patologicznych zmian naczyniowych w siatkwce. Poprawa chodu oraz wynikw
bada ultrasonograficznych podczas postu przy zaburzeniach krenia obwodowego wykazuje, i
rwnie inne obszary naczyniowe a do obszaru oyska kocowego wcznie staj si lepiej ukrwione i
zaopatrzone w O2.
Aby odwrci lub zapobiec miadycowym zmianom naczy, najwiksze szanse powodzenia daje
regularny post, a dugoterminowo - przestawienie si na diet bogat w biokatalizatory, gwnie
wegeteriask. Badania cytologiczne i studia przeprowadzone przez Schettlera (261) i Schlierfa (264)
potwierdziy to wielokrotnie. Niedawno take inicjator badania Framingham, Castelli, doszed do tego
samego rezultatu (37): "Gdy tylko czowiek zrezygnuje z nadmiernego spoycia tuszczw zwierzcych i
misa, narastajcy wci trend do miadycy ulegnie odwrceniu".
Zmniejszenie objtoci krwi krcej odcia cay ukad naczyniowy ylno-limfatyczny, zwaszcza jego
czci niej pooone. Polepszaj si parametry przepywu krwi, zmniejsza si skonno do zakrzepw i
uatwiona zostaje wymiana substancji i gazw we wszystkich obszarach tkankowych, szczeglnie w
samej cianie naczy. Rwnie z tym jest zwizane pozytywne oddziaywanie zwrotne na objto
skurczow i rzut serca.
Niezmiennie wielkie wraenie sprawia wystpujca prdzej czy pniej lekko poruszania si i
oddychania, odczuwana jako tak bardzo orzewiajca i oywiajca. Odpowiada temu regularny przyrost
pojemnoci yciowej puc. Cay przewd pokarmowy zostaje - czsto w przecigu duszego okresu oprniony i przestawiony w stan spoczynku. Przestawienie na "odywianie wewntrzne" i "trawienie
wewntrzne" wywouje mniej lub bardziej gbokie (w zalenoci w pierwszym rzdzie od czasu
trwania postu) samooczyszczanie si we wszystkich obszarach narzdowych. Wszystkie procesy
regeneracyjne i naprawcze we krwi i w tkankach zostaj przez post dotknite bezporednio. W
zalenoci od sytuacji wyjciowej rozmaicie wpywa to na odporno i ogln sytuacj immunologiczn.
Gospodarka energetyczna i regulacja cieplna staj si oglnie bardziej ekonomiczne. Przez to take
wywierany zostaje wpyw na zachowanie si gonad.
Spadek masy ciaa zaley od stopnia cisoci postu, jak rwnie od natenia pracy fizycznej i od
regulacji cieplnej. Czynnikami wspdecydujcymi s: wiek, pe, budowa ciaa i wpyw psychiki.
Wszystkie one mog poprzez indywidualnie rne wyposaenie enzymatyczne i neurohormonalne
obwody regulacyjne przypiesza lub spowalnia przemian materii w pocie, a tym samym spadek masy
ciaa.
Spadek masy ciaa oddziaywuje oglnie odciajco na stawy podporowe i na cay krgosup. Lecz
rwnie pod wzgldem metabolicznym polepsza si wymiana substancji i gazw we wszystkich
tkankach bradytroficznych (o zwolnionych procesach odywczych). W zwizku z tym osignta zostaje
dugotrwaa stabilizacja gospodarki wodno-elektrolitowej, tj. osmozy i homeostazy. Z reguy na okres
dugiego postu poczwszy od trzeciego tygodnia w organizmie ludzkim jest zaprogramowany uyteczny
zesp adaptacyjny - by wyrazi to sowami Selyego (274) - rozwijajcy swe niespecyficzne a korzystne
dziaanie oglne przez pobudzenie syntezy ACTH i kortyzonu. Nadzieja Selyego, i nowoczesna
terapia niespecyficzna przy uyciu ACTH i kortyzonu okae si skuteczniejsza, ni dawne
niespecyficzne metody lecznicze, nie spenia si. Wanie w przewlekych chorobach reumatycznych,
alergicznych i immunologicznych terapia kortyzonowa obciona jest niekorzystnymi dziaaniami
ubocznymi. W przeciwiestwie do tego post znw najlepiej si sprawdzi jako wyjtkowa
alternatywa. Post wpywa nie tylko na o ACTH/kortyzon, lecz na wszystkie regulacyjne obwody
neurohormonalne; tym wyjania si jego wielka szeroko spektrum oddziaywania.
Tak rozpatrujc, dziaanie postu wchodzi bardziej w zakres opisanego przez Ferdinanda Hoffa (134)
oglnego przestawienia wegetatywnego. Rwnie on by zdania, e kady wstrzs w ukadzie
regulacji wegetatywnej wywouje nie tylko reakcj osi przysadka/nadnercza, lecz dotyka mniej lub
bardziej wszystkich innych hormonalnych obwodw regulacyjnych, Opisa on jednak tylko wegetatywny
model reakcji, wyzwolony przez oddziaywanie chorobowe lub manipulacje patogenne, jak
elektrowstrzs. Model ten rozgrywa si w polu si biegunowego antagonizmu midzy ukadem
wspczulnym a przywspczulnym z pocztkow reakcj wspczuln i nastpczym wahniciem w
stron przywspczuln (tab. 1). W przeciwiestwie do tego w pocie biegunowy tropizm wewntrzny
zostaje natychmiast przeczony na synergizm czynnociowy, tzn. reakcje sympatykotoniczne i
parasymatykotoniczne przebiegaj rwnoczenie w rytmach pocztkowo krtkookresowych, pniej
bardziej dugookresowych. Kryzysy w pocie mogyby by tumaczone nieharmonijnym przebiegiem tych
synergistycznych procesw dostosowawczych w kierunku maksymalnej ekonomii. W jzyku Selyego
mona by je przyrwna do zaburze adaptacyjnych (274). W kadym przypadku wszelkie kryzysy, w
zalenoci od czasu trwania i intensywnoci, powinny da powd do ponownej rewizji wskaza do postu
oraz caej koncepcji terapeutycznej.
Tabela 1. Synergizm tropizmw wspczulnych i przywspczulnych jako zaprogramowana regulacja
wegetatywna w pocie
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
10
_________________________________________________________________
Tropizm
+ Tropizm
wspczulny
przywspczulny
_________________________________________________________________
Wyrzut adrenaliny,
skurcz naczy
Zmniejszenie objtoci
i spadek cinienia krwi
Zwolnienie ttna
Wyrzut kortyzonu,
przestawienie na katabolizm
Wyrzut aldosteronu,
zatrzymanie Na
Oszczdzanie biaka
komrkowego przez
hormon wzrostu
Spadek tyroksyny
i tyreoidiny,
zmniejszenie produkcji
ciepa na obwodzie ciaa
Pobudzenie perystaltyki
odka i jelit,
parcia na mocz
11
12
Flora bakteryjna
Mikroflora przewodu pokarmowego jest charakterystyczna odpowiednio dla jamy ustnej i garda,
jelita cienkiego i jelita grubego. Wedug Ruscha gardo zasiedlone jest gwnie przez paciorkowce i
Neisserie, krtnica przez Lactobacillus acidophilus,
Bacteroides, w dolnym odcinku rwnie przez paeczki okrnicy, okrnica przez Lactobacillus bifidus,
Bacteroides, maczugowce i paeczki okrnicy. Duszy czas zalegania spoytych pokarmw
prowadzi poprzez oddziaywanie Bacillus putrificus do fermentacji i gnicia. Przy tym powstaj: z
tryptofanu indol i skatol, z tyrozyny krezol i fenol, z ornityny putrescyna i z lizyny - kadaweryna.
Ponadto ju Grote (102) wykaza za pomoc prby ksantoproteinowej obecno w surowicy
produktw bakteryjnego rozkadu biaka w postaci zwizkw aromatycznych. W normalnych warunkach
bariera jelitowa zapobiega wchanianiu tych toksyn gnilnych i jadw trupich. Ich detoksykacja
zachodzi w wtrobie poprzez sprzganie z kwasem siarkowym, a wydzielanie z moczem, przy czym
prba na indykan wypada dodatnio. Ta zwrotna intoksykacja z jelita zostaa nazwana przez Hoffa (134)
autointoksykacj jelitow.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 3. Spadek cukru we krwi a subiektywne uczucie godu (wedug Palmblada i Uvns-Wallenstena)
(287)
[oznaczenia na rysunku:]
Hunger
- Gd
Mittelwerte
- Wartoci rednie
Faster
- Poszczcy
Kontrolle
- Grupa kontrolna
Fastendauer
- Czas trwania postu
Tage
- Dni
Blutzucker
- Cukier we krwi
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kraus (164) zaobserwowa u swoich poszczcych przy zupenym odstawieniu biaka i regularnym
oczyszczaniu jelita wlewami wzrost liczby jednostek ksantoproteinowych w surowicy przy
jednoczenie zwikszonym wydalaniu z moczem. Stenie ksantoprotein w surowicy powoli narastao,
by pniej powrci do wartoci wyjciowych. Widzi on w tym dowd, i rne produkty przemiany
materii, jak rwnie toksyczne substancje obce gromadz si we wszechobecnej aktywnej tkance cznej,
mezenchymie, i daj si z powrotem usun w procesie postu. W stabilnoci bariery jelitowej i
eubiotycznej pynnej rwnowadze mikroflory naley widzie kolebk ukadu immunologicznego i
najbardziej zewntrzn pozycj obrony przed zakaeniem. Jako norm statystyczn dla flory kaowej
podaje on:
90% gwnej flory bezwzgldnie beztlenowej (Lactobacillus bifidus, Bacteroides)
ok. 10% towarzyszcej flory tlenowej (paeczki okrnicy, enterokoki, Lactobacillus itd.)
poniej 1% pozostaej flory (Proteus, klostridia, gronkowce, drode itd.).
Czterem pacjentom bez objaww chorobowych podalimy w czasie postu w postaci kropli przescz
bakterii jelitowych, nie zawierajcy zarodnikw bakterii. Przed i po podaniu przesczu wykonalimy
posiewy stolca. Ju na pocztku flora bakteryjna bya niejednolita i rozbiena i rwnie po pocie nie
wykazywaa jakiej ukierunkowanej tendencji zmian. Objawy, jakie mogyby by czone z kolonizacj
przez bakterie i ich zmian, nie wystpiy. Ze wzgldu na ma liczb bada nie mona wyprowadza
wicych wnioskw. Wedug mych dotychczasowych dowiadcze z poszczcymi pacjentami mam
wraenie, e skad flory bakteryjnej w jelicie grubym waha si w bardzo szerokim zakresie.
Przeciwnie, stan nabonka jelit i niezawodno bariery jelitowej ma pierwszorzdne znaczenie dla
ochrony przed autointoksykacjami jelitowymi i alergizacj.
Przyjmujemy redukcj wzrostu bakteryjnego ju na podstawie samego zmniejszenia spoycia pokarmw i
zwikszonego wydalania ich resztek. Po nasilonych w pocie procesach odnowy caej powierzchni
luzwki jelit, odchodzcej po czci caymi patami, przypuszczamy, i nastpuje optymizacja
ochronnej funkcji bony luzowej. Z pewnoci duszy post ma wybircze dziaanie na wzrost
bakteryjny. Kolonizacja w kierunku eubakteriozy nastpuje gwnie poprzez skad diety w okresie
realimentacji. Tu znakomicie sprawdzia si laktowegeteriaska dieta penowartociowa wedug
Birchera i jej modyfikacje wedug Anemuellera, Brukera, Schnitzera i innych. Dodatek
zoptymizowanych hodowli bakteryjnych i ich przesczw zaleca si we wszystkich przewlekych
zapalnych schorzeniach jelit i w uporczywych przypadkach zaparcia.
13
Metabolizm
Z funkcjonalnego punktu widzenia mona rozrni metabolizm czynnociowy oraz sucy budowie
struktury. Wszystkie podstawowe skadniki poywienia znajduj zastosowanie zarwno jako substraty
energetyczne, jak i jako materia budowlany. Jednak wglowodany i cukry su przewanie jako
substraty energetyczne, biaka i aminokwasy przewanie jako materia budowlany, a tuszcze przewanie
do spichrzania energii i konserwacji ciepa. W warunkach normalnego odywiania glukoza jest oglnie
stosowanym substratem energetycznym, dostarczajcym energii do wszystkich komrek. To nieustajce
zapotrzebowanie na glukoz daje si najatwiej pokry poda sacharozy i atwo wchanialnych
wglowodanw z poywienia. Jednak wanie cukier i glikogen ze wszystkich podstawowych
skadnikw poywienia nadaj si najmniej do spichrzania energii. Na skutek wysokiej zdolnoci
wizania wody przez glikogen ta sama ilo energii w postaci glikogenu jest sze razy cisza ni w
postaci tuszczu. Zatem tuszcz wskutek swego wysokiego ciepa spalania oraz niskiego ciaru
waciwego najlepiej nadaje si do spichrzania energii (38, 44, 220). Suy do tego nie tylko
podawany w nadmiarze tuszcz z poywienia; rwnie wglowodany i biaka mog by przemieniane
przez organizm w tuszcz i w ten sposb deponowane. I przeciwnie, tuszcz prawie w ogle nie moe
zosta z powrotem przemieniony w wglowodany, cukry i biako, przede wszystkim dlatego, e wydatek
energetyczny na to byby za wysoki.
Najmniejsze s wic dlatego czyste rezerwy wglowodanowe w postaci glikogenu zarwno w
miniach, jak i w wtrobie. Dane z literatury wahaj si midzy 300 a 400 g; w kadym razie ta ilo
energii wystarcza na pokrycie jednodniowego zapotrzebowania. Nastpnie rezerwy biakowe stojce do
natychmiastowej dyspozycji wynosz okoo 45 g (266, 277).
O zasobach biaka - porwnywalnych z zasobami tuszczu - w literaturze traktujcej o metabolimie nie
byo dotd mowy. Czasem wspominano o "biaku czynnym" w odrnieniu od biaka "stojcego
jeszcze do dyspozycji" (99, 165). Dzi cakowite biako komrkowe jest rozumiane jako aktywne biako
enzymatyczne, a tym samym jako niezbdne. Zatroskane gosy staj si natychmiast donone, gdy tylko
wprowadzi si zmiany w to, co wedug owych wyobrae jest minimaln poda biaka (155).
Dopiero fundamentalne prace Wendta (296, 297) i Heinego (117, 118) wniosy nowe aspekty do dyskusji.
Wedug tych bada organizm ludzki rozporzdza zarwno w caej substancji podstawowej, jak i w
bonach podstawnych woniczek z ich olbrzymi powierzchni wewntrzn przeoczonymi dotd
narzdami spichrzeniowymi biaka. W obszarze krenia kocowego jako model patologiczny nasuwa si
nerczyca z jej typowymi pogrubieniami i spcznieniami woniczkowej bony podstawnej. Rwnie
tkanka czna jako cao - nie na ostatnim miejscu w skrze i w miniach - jest zdolna do tego, by
wchania w swej substancji podstawowej zarwno biako, jak i wglowodany w postaci atwo
rozpuszczalnych zwizkw cukrw z biakami (proteoglikany, glikozoaminoglikany i
galaktozoaminoglikany) z rwnowan iloci wody i spichrza z kolagenem.
Ponadto wtroba, nerki i trzustka jako centrale syntezy biaek dysponuj najwartociowszym potencjaem
biakowym organizmu.
Zasada yciowa, porzdkujca przemian materii, jest przedstawiona w organimie krgowca przez
triad woniczka - substancja podstawowa - komrka. Cay strumie metaboliczny, doprowadzony
przez woniczki na obwd, musi na drodze do komrki przeby bardziej lub mniej szeroki "odcinek
tranzytowy" przez substancj podstawow. Przy nieustannym przekarmieniu rodki transportowe
surowica krwi - substancja podstawowa - cytoplazma kolejno staj si przecione, a transportowany
materia metaboliczny jest pozostawiany na tym odcinku tranzytowym: tuszcze przewanie w cianach
ttnic i ttniczek, biaka hialinowe szczeglnie w rdbonku woniczek, glikoproteidy i proteoglikany
zwaszcza w substancji podstawowej, barwniki zuycia przede wszystkim w plazmie komrkowej.
Zogi te tylko w pocztkowej fazie s odwracalne. Przy dalszym przekarmianiu dochodzi do znanych
zmian miadycowych w bonie wewntrznej ttnic, a w obszarze woniczkowej bony podstawnej
do patologicznego zgrubienia do ponad 1000
ngstrmw z nastpstwem zmniejszonej
przepuszczalnoci i dyfuzji. Jest to nastpstwo diety wysokobiakowej, przy czym poda nie moe by
ju przerobiona w procesie dezaminacji, a jej nadmiar jest odkadany w opisany sposb. Ten zasb biaek
moe wynosi do 5 kg i wicej.
W pocie rezerwy glikogenu s najszybciej dostpne, lecz rwnie szybko zuywane. Cho organizm
natychmiast siga te do swych rezerw tuszczowych, jednake ich mobilizacja w postnej przemianie
materii jest z pocztku wzgldnie powolna (rys. 4) (44, 48, 57, 174, 217).
Poredniczc pozycj poredni zajmuje przemiana biakowa z pierwotnym, stopniowym
uwalnianiem glikoproteidw z enzymw jelitowych i wtrobowych, skry z jej przydatkami, substancji
podstawowej i mini. Ich wysoka zdolno wizania wody wyjania - porwnywalnie z glikogenem pocztkowo szybki spadek masy ciaa. Pewne zmniejszenie objtoci szczeglnie mini z sercem
wcznie bez istotnego uszczerbku na wydolnoci staje si lepiej zrozumiae przez obraz ustpienia
napcznienia ich struktur cznotkankowych (83, 160) (rys. 17-24). Naley tu rwnie pomyle o
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
14
ATP, zdolnym do gromadzenia si w jdrach komrek miniowych, jako o szybko dostpnej rezerwie
purynowej (173).
W charakterze dalszych stopni rdpostnego zaopatrzenia w energi naley ewentualnie uwzgldni
pojawiajcy si rwnoczenie, cho i nieco wolniej, wsteczny strumie rozporzdzalnego biaka
hialinowego z woniczkowych bon podstawnych, ktry staje nastpnie do dyspozycji wtroby i nerek
dla coraz bardziej pilnej glukoneogenezy.
Przy indywidualnie waciwie dawkowanym stosowaniu nie istnieje wic w pocie niebezpieczestwo
wywoania dystrofii (p. str. 27 [w oryginale]).
Jak ju wspomniano, pierwsza faza glikogenolizy jest krtka. Zapasy glikogenu w wtrobie i
miniach ulegaj szybkiemu wyczerpaniu, i mog dostarcza tradycyjnego substratu energetycznego glukozy - najwyej przez jeden dzie. Teraz ju daje zna o sobie drugi czynnik regulacyjny obniajcy si poziom insuliny (rys. 5). W celu zaoszczdzenia glukozy hamuje on jej pobr przez
minie i tkanki. Glukoza staje si artykuem deficytowym, poniewa cykl Randle'a, w ktrym zachodzi
synteza trjglicerydw z glukozy i glicerolu pod wpywem insuliny, funkcjonuje tylko w jednym
kierunku: glukoza kwasy tuszczowe, ale nie odwrotnie. Teraz narastajcy w surowicy glukagon
staje si czynnikiem regulujcym odpowiedni do zapotrzebowania proteoliz. W tym celu stoj do
dyspozycji rezerwy biakowe ze krwi, podskrnej tkanki cznej, mini i bony podstawnej woniczek.
S rwnie do dyspozycji rezerwy z wtroby, trzustki i jelit, co obrazuje ich zmniejszenie podczas postu
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
15
Powstawajcy przy dezaminacji amoniak jest wydalany przez nerki. Przez to zaoszczdza si
znacznie energi, gdy odpada energochonna synteza mocznika. Jednoczenie staj do dyspozycji
wartoci zasadowe dla skompensowania kwanych produktw metabolicznych (cia ketonowych, kwasu
mlekowego, kwasu moczowego) (220, 277).
Ze 100 g biaka daje si uzyska tylko nieco powyej 50 g glukozy. Bez dalszych przedsiwzi
oszczdnociowych organizm prdko wyczerpaby swe rezerwy biakowe. Efekt oszczdnociowy
powstaje przy resyntezie glukozy z kwasu mlekowego i gliceryny w cyklu Coriego (90). Ten
oszczdzajcy biako efekt jest jednak dalece niewystarczajcy. Dlatego wci musi by uruchamiana
lipoliza, z ktrej uzyskiwana energia musiaa dotd suy tylko do glukoneogenezy. W charakterze
substratw energetycznych zamiast glukozy s teraz oferowane w zwikszonej iloci kwasy tuszczowe
i ciaa ketonowe. Glukoza we wzrastajcej mierze staje teraz tylko do dyspozycji pewnych orodkw
nerwowych i krwi.
Minie i tkanka czna zostaj cakowicie przestawione na spalanie tuszczw. Spadajca wci w cigu
dnia tendencja poziomu cukru we krwi, jak i niski poziom insuliny uatwiaj ciaom ketonowym i
kwasom tuszczowym przejcie przez sarkolemm, a tym samym wejcie do komrek miniowych
(229, 232). Przy duej trwajcym pocie wzgldnie wyczerpaniu rezerw biakowych ketokwasy, ktre
dziki swej rozpuszczalnoci w wodzie atwo mog przedostawa si przez barier krew-mzg, zostaj
spalane w rosncej mierze take przez mzg. W kocu nawet kwasy tuszczowe s wykorzystywane przez
mzg (90, 101, 180).
Poczwszy od trzeciego tygodnia postu organizm pokrywa swe zapotrzebowanie na energi prawie
wycznie z utleniania kwasw tuszczowych. Tym samym glukoneogeneza z biaka zostaje ograniczona z
pocztkowych 100 g biaka dziennie do 15 g obecnie (rys. 5c).
Naturalnie bilans azotowy jest w pocie zawsze ujemny. Jeli utrata azotu wynosi z pocztku ewentualnie
ponad 16 g dziennie, to w tej trzeciej fazie przestawienia metabolicznego stanowi ona ostatecznie ok.
2 g i mniej azotu dziennie (rys. 5c).
Ketokwasy staj si teraz najwaniejszym, samoregulujcym substratem energetycznym. Z jednej
strony hamuj one proteoliz mini, a z drugiej strony przerywaj beta-oksydacj kwasw tuszczowych
na szczeblu ketonw. Tym samym zostaje zagwarantowana dalsza dostawa gwnego substratu
energetycznego, a zuycie biaka silnie ograniczone. Przede wszystkim pracujce minie s oszczdzane
w ten sposb, e do dyfuzji glukozy do komrek miniowych nie jest ju potrzebna insulina.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 5. d) Substraty przemiany tlenowej (utleniania) w mzgu ludzkim na czczo (A) i 38-41 dni po
pocie zupenym (B) wedug Cahilla i wsp., (35)
[objanienia na rysunku:]
Glukose
- Glukoza
-Hydroxybutyrat
- -hydroksymalan
Acetoacetat
- Acetooctan
Amino
- -aminokwasy [?]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
16
Gospodarka witaminowa
Poniewa oznaczanie witamin w surowicy najczciej jest bardzo kosztowne i do przeprowadzenia
tylko w laboratoriach specjalistycznych, szeroko zakrojone badania kliniczne zachowania si witamin
w organimie w czasie min. trzytygodniowego postu nie byy dotd moliwe. Podobnie ma miejsce w
przypadku mierzalnego przedstawienia enzymw metabolicznych zalenych od witamin. Dostpne wyniki
bada nie wystarczaj do pewnej oceny bilansu gospodarki witaminowej w pocie (115, 116, 300).
W dotychczasowych obserwacjach przebiegu postu nie stwierdzano typowych stanw niedoboru
witamin - prawdopodobnie z powodu wzgldnej krtkoci czasu pozbawienia pokarmw. Mona std
wnosi, i rezerwy witaminowe z reguy wystarczaj na przecitnie trzytygodniowy okres postu wedug
Buchingera. Poza tym trzeba wzi pod uwag, e tutaj - w przeciwiestwie do postu
zerokalorycznego - nastpuje pewna substytucja witamin przez soki owocowe, wywary z warzyw
przyprawiane wycigiem z drody oraz mid, nawet jeli nie odpowiada ona wymaganemu
zapotrzebowaniu minimalnemu przy penym ywieniu. Moje dowiadczenia z ostatnich dziesiciu lat
przemawiaj za tym, i rosnca liczba pacjentw, szczeglnie starszych lub bardzo wyczerpanych,
rozpoczyna post ju z pewnym niedoborem witaminowym, przy czym szczeglnie wystpuje brak
witamin B1, B6, B12 i C. Dodatek odpowiednich preparatw zoonych, najczciej w poczeniu z
mineraami - wapniem i magnezem, mia dziaanie wybitnie rewitalizujce, zarwno doustnie, jak i
jeszcze wyraniej pozajelitowo. Podawano przykadowo witamin C z magnezem, wapniem i potasem
i.v., lub witamin B complex, jedn ampuk i.m. (Medivitan, Neurotrat, Neurobion), zalenie od
zapotrzebowania jeden do trzech razy w tygodniu. Przy podawaniu witamin rozpuszczalnych w
tuszczach - A, D, E, F - nie stwierdzano tego rodzaju natychmiastowego dziaania. Rutynowa substytucja
witamin i soli mineralnych w pocie nie jest nigdy bdem, cho bywa czsto "luksusem".
Termoregulacja
Jak wiadomo, termogeneza po spoyciu pokarmu wzrasta do 30 %, przecitnie o 10 %, i to nie tylko po
biaku, lecz tak samo po wglowodanach i tuszczach. Zamiast "specyficzno-dynamicznego dziaania
biaka" mwi si teraz o "termogenezie wywoanej poywieniem". Jest ona zredukowana zarwno u
kobiet, jak i u osb otyych, u otyych o wicej ni poow. Efektywno spoytego pokarmu jest u
nich odpowiednio wysza (49). W pocie dochodzi - jako wyraz postpujcej ekonomii metabolizmu i w
warunkach zmniejszenia zuycia tlenu - do wzrastajcego w miar czasu trwania postu
przyhamowania produkcji ciepa.
Odpowiednio do tego zmniejsza si wspczynnik oddechowy (Respiratory Quotient), czyli podstawowa
przemiana materii (PPM), a zwiksza si wraliwo na zimno (rys. 6). I odwrotnie, oddziaywanie
zimna zwikszone teraz przez termoregulacj nasila lipoliz (144, 146, 229, 242). W zwizku z tym
wydaje mi si godne odnotowania, e poszczcy po spacerze w zimn por roku nie tylko marzli, lecz
te niekiedy uskarali si na ble midzy opatkami. Nie znajdywaem na to wyjanienia, pki nie
przeczytaem ostatnio doniesienia neurobiologa Levina na temat znaczenia brunatnej tkanki
tuszczowej, szczeglnie midzy opatkami, dla termoregulacji. Narzdowi temu ma przypada funkcja
"spalania energii" przy przekarmieniu, poprzez podwyszon termogenez pod kontrol podwzgrzowych
orodkw godu i sytoci. Uwaam za moliwe, e ta strefa brunatnej tkanki tuszczowej podczas postu
przy oddziaywaniu zimna reaguje przeciwstawnie, a nawet bolenie.
Pokrycie zapotrzebowania energetycznego dla zachowania wydolnoci oglnej dokonuje si w pocie
przez stopniowo nakadajce si na siebie procesy przeczania na maksymalnie oszczdne odywianie
wewntrzne. Nasilone tym samym trawienie wewntrzne jest czci normalnych procesw odnowy, jakie
zachodz take poza postem we wszystkich komrkach i tkankach, jednake z rn prdkoci.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 6. a) wraliwo na zimno i b) podstawowa przemiana materii w pocie (Cold-Pressure-Test)
(wedug Jungmanna) (290), c)
subiektywna wraliwo na zimno (wedug Palmblada) (233)
PS = systolischer Blutdruck
- Psk = cinienie skurczowe krwi
Pd = diastolischer Blutdruck
- Prozk = cinienie rozkurczowe krwi
Fr = Pulsfrequenz
- T = ttno
[oznaczenia na rysunku:]
17
% Vernderung
- Zmiana, %
Cold-Pressure-Test
- Cold-Pressure-Test
RR diast.
- RR rozkurcz.
RR syst.
- RR skurcz.
Fasten
- Post
Tage
- Dni
Grundumsatz
- Podstawowa przemiana materii
GU
- PPM
subjektive Klteempfindlichkeit - Subiektywna wraliwo na zimno
Dit
- Dieta
Faster
- Poszczcy
Kontrolle
- Grupa kontrolna
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
18
19
Sytuacja immunologiczna
Przy prawidowym stosowaniu i dawkowaniu zwizany jest z postem pozytywny wpyw na caoksztat
sytuacji immunologicznej. Jednak znane dotychczas wyniki bada w kierunku wyjanienia oglnej
sytuacji immunologicznej w pocie s bardzo rne i po czci wypadaj sprzecznie. Ich ocen
dodatkowo utrudnia to, e byy one wykonywane rnymi metodami, przy niejednakowych okresach
trwania postu i przy bardzo zmiennych grupach pacjentw (27, 60, 124, 136).
Schornbusch (260) stwierdzi we krwi swego poszczcego kolegi Schenka spadek zdolnoci niszczenia
paeczek jelitowych, przy czym bakteriobjczo wobec paciorkowcw wzrosa. W nastpnych trzech
tygodniach wzrosa jednak bakteriobjczo zarwno wobec paeczek Coli, jak i wobec
paciorkowcw. Sam Schenk zaobserwowa u jednego pacjenta podczas dziesiciodniowego postu na
herbacie natychmiastowy i cigy wzrost opsonin w surowicy oraz wzrost fagocytozy Coli. W 14dniowej kuracji na diecie "suchej" wedug Schrotha o kalorycznoci ok. 900 kcal (ok. 3766 kJ)
dziennie ujawni si pocztkowy spadek z nastpczym wzrostem tych wartoci.
20
21
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sl kuchenna, spoywana w nadmiarze przez wikszo naszych pacjentw, nie moe zosta od razu z
powrotem wydalona przez nerki. Prawdopodobnie jest ona w organimie gromadzona w postaci
zdysocjowanej (124, 217): atwo dyfundujcy chlor wedug przypuszczenia Sturma w erytrocytach oraz
w skrze i tkance podskrnej, a sd znika w zasobie zasad wzgldnie przez redystrybucj w tak
zwanych naczyniach oporowych. Podwyszona wewntrzkomrkowa zawarto sodu prowadzi tam przy
zmniejszonym gradiencie transcelularnym ciany naczyniowej do wzrostu pobudliwoci miniowej na
dziaanie katecholamin, a tym samym do nadcinienia. Takie spichrzanie zdysocjowanej soli kuchennej
jest prawdopodobnym wyjanieniem dla tej czci nadcinieniowcw, ktra dobrze reaguje na
odwodnienie i odsolenie w pocie oraz na diuretyki (129). Ma miejsce typowe dla postu ustpienie
obrzkw i odsolenie (NaCl). Wedug nowszych bada (94) jon chloru ma tak silnie sprzyja wchanianiu
zwrotnemu sodu w ptli Henlego, i obecnie to wanie chlorowi przypisuje si decydujce dziaanie
hipertoniczne w czsteczce soli kuchennej.
Poprzez zwikszone wydzielanie wapnia post dziaa poza tym jako naturalny antagonista wapnia
(48, 56, 63, 79). Ilo wydalonych pynw i elektrolitw zaley od indywidualnej sytuacji wyjciowej
na pocztku postu. Osoba z nadwag dysponuje wiksz iloci pynw ustrojowych i soli
mineralnych i dlatego moe wicej z nich wydzieli. W surowicy krwi stenia elektrolitw pozostaj,
co jest godne wzmiankowania, stae, a w miar czasu trwania postu przesuwaj si w kierunku dolnej
granicy normy (rys. 9). W neurohormonalnej przeciwregulacji mona zaobserwowa niezawodn ochron
przed nadmiern utrat sodu, magnezu i wapnia (44). Nie jest w ni wczony potas, std sytuacja utraty
potasu generalnie wystpuje najczciej (150, 172). Zachowanie si soli mineralnych w pocie zasuguje
na szczegln uwag. Musz one by uzupeniane wedug zapotrzebowania.
Z wyej opisanym wydzielaniem pynw i soli mineralnych zwizane jest oglne odprenie,
odzwierciedlajce si w cinieniu krwi, kreniu jak i w turgorze tkankowym. Przez jednych jest to
odczuwane jako przyjemne rozlunienie, przez drugich jako cikie zmczenie i brak napdu. Przy
duszym pocie utrata turgoru staje si szczeglnie dostrzegalna na skrze, poniewa dochodzi do tego
jeszcze rozpad tkanki podskrnej. Poszczcy staje si bardziej pomarszczony (skra staje si bardziej
pofadowana) i uzyskuje on typow, skurczon, "postn" twarz. Z drugiej jednak strony odpraj si
przy tym i odnawiaj elementy elastyczne skry, co na powrt wyrwnuje utrat turgoru.
W zwizku z tym odwodnieniem w pierwszych trzech dniach wystpuj do czsto lekkie ble gowy.
Gospodarka kwasowo-zasadowa
Jednym z najwaniejszych zada metabolizmu w ywym organizmie jest utrzymanie staego stenia
jonw wodorowych we wszystkich pynach ustrojowych, przede wszystkim we krwi (252). Wartoci pH
krwi wahaj si normalnie midzy 7,35 a 7,45, s wic prawie obojtne. Rwnowaga jonowa jest
bezporednio zalena od rodzaju dostarczanego pokarmu, od niezaburzonego oddychania i
niezaburzonego odprowadzania zogw przez jelita i nerki. I tak np. przy diecie czysto lub przewaajco
rolinnej mocz staje si zasadowy, przy odywianiu przewaajco misnym kwany. Cikich
przesuni wartoci pH we krwi nie mona wywoa ani odywianiem, ani postem. miertelna kwasica
zaczyna si od pH 6,8, miertelna zasadowica od pH 7,6. Dopuszczalny zakres jest relatywnie wski,
std stao stenia jonw ma szczeglne znaczenie. Wana jest znajomo powiza z
pobudliwoci nerwowo-miniow, wyraon przez Gy?rgy'ego (134, 277) wzorem:
+
22
23
Tage
- Dni
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Zarwno pustka w odku, jak i spadek cukru we krwi wyzwalaj ju po niewielu godzinach w
podwzgrzu natychmiastow stymulacj sympatykotoniczn; nastpujcy po niej wyrzut adrenaliny
pobudza uzyskiwanie glukozy przez glikogenoliz w wtrobie i w miniach (rys. 10). Jeli, jak w
duszym pocie, nie dochodzi do dalszych dostaw z przewodu pokarmowego, wwczas stale niski
poziom cukru we krwi wywouje szybko narastajce wydzielanie glukagonu do krwi. Glukagon ma za
zadanie uzyskiwanie energii z zasobw wasnych. I tak nasila on nie tylko glikogenoliz, lecz take poniewa zasoby glikogenu zostaj najpniej po upywie jednego dnia wyczerpane - uruchamia
rwnoczenie lipoliz. Poniewa lipoliza zaczyna si bardzo powoli, pod narastajcym wpywem
kortyzonu utrzymywana jest intensywna glukoneogeneza z szybkodostpnych rezerw biakowych. W
pierwszych dziesiciu dniach postu w procesach metabolicznych dominuje glukoneogeneza. Zwizany z
tym nasilony rozpad biaka wywouje w rosncej mierze na scen somatotropowo dziaajcy hormon
wzrostu. Hamuje on luksusow konsumpcj z proteolizy i dziaa poza tym silnie lipolitycznie (173, rys.
11).
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 11. Hormon wzrostu i poziom cukru we krwi w pocie (wedug: Uvns-Wallensten, Palmblad, Levi et
al.) (287)
Poszczcy
o Kontrola
S-GH = Serum Growth Hormone = Hormon somatotropowy (STH) w surowicy
[Objanienia na rysunku:]
Blutzucker
- Cukier we krwi
Fastendauer
- Czas trwania postu
Tage
- Dni
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Zarwno adrenalina, jak glukagon i hormon wzrostu obniaj wydzielanie insuliny do minimum. Dalszy
przebieg postu poczwszy od drugiego tygodnia znajduje si pod dominujcym wpywem hormonu
somatotropowego (STH). Obnia on zuycie glukozy w miniach i oferuje w zamian do spalania w
rosncej mierze wolne kwasy tuszczowe, tak, i pozostaa glukoza cakiem dugo stoi do dyspozycji
tkanki nerwowej i mzgu. Jednoczenie jest oszczdzane biako. W ten sposb take przy duszym
pocie jest zagwarantowana stabilna homeostaza.
Jako "asystent STH do spraw wykonawczych", glukagon kontynuuje rwnoczenie swe dziaanie
lipolityczne. Ponadto glukagon wzmaga si skurczu serca, rozwija dziaanie wybitnie antyarytmiczne
i podwysza perfuzj wiecow przez obnienie oporu naczyniowego. Gdy na pocztku postu pod
wpywem katecholamin byo wydalane wicej soli kuchennej, potasu i wody, to obecnie poprzez STH
wchodzi do dziaania przeciwregulacja. Sl kuchenna i woda s zatrzymywane, a w przeciwiestwie do
tego wap w zwikszonym stopniu wydalany z moczem. Odpowiada temu zatrzymanie spadku masy
ciaa i lekki ponowny wzrost cinienia krwi midzy sidmym a czternastym dniem postu.
Rwnie tarczyca bierze udzia w przebiegu postu (155, 233). Jej gwnym zadaniem jest regulacja
cieplna ciaa w zalenoci od temperatury zewntrznej. Jak wskazuje stromy spadek STH od razu w
pierwszych dniach postu, jej funkcja jest silnie ograniczana przez centralne sterowanie podwzgrzowoprzysadkowe. T3 i T4 w surowicy oraz podstawowa przemiana materii obniaj si, a wraliwo na
zimno wzrasta. Jungmann wykaza to obiektywnie w tecie Cold-Pressure, co da si rozpozna po
wzrocie rozkurczowego i po spadku skurczowego cinienia krwi przy rwnoczesnym zwolnieniu
ttna (146). Palmblad bada take subiektywn wraliwo na zimno. Stwierdzi on, e wraliwo
ta nie tylko wzrasta w pocie, lecz rwnie pozostaje podwyszona jeszcze przez okres ok. czterech dni
po pocie (rys. 6 i 12).
W normalnych warunkach z dziennego zuycia energii ok. 2600 kcal (1 kcal = 4,184 J) ok. 1800
kcal = 70 % zostaje wypromieniowane w postaci ciepa, ok. 200 kcal = 7,5 % oddane na drodze
konwekcji cieplnej, a ok. 600 kcal = 22,5 % jest potrzebne na codzienny litr potu (277). W pocie
produkcja ciepa, sterowana przez tarczyc, ulega w gbi ciaa zmniejszeniu, a wydzielanie ciepa przez
powierzchni ciaa zmniejsza si. Jak podaje Aly, rwnie uczestnicy wielkiego dziesiciodniowego
marszu postnego z Gteborga do Sztokholmu bardzo z tego powodu cierpieli (1). Regulacja cieplna
zaley te od gruboci podskrnej podciki tuszczowej. Szczupli trac wicej ciepa i szybciej ni
osoby o normalnej wadze, nie mwic ju o otyych. Tu przechodzenie moe doprowadzi do
przezibienia.
Wydalanie wody i soli na pocztku postu wywouje nie tylko wspomnian ju przeciwregulacj przez
hormon wzrostu. Wiksza utrata objtoci pynu pozakomrkowego i odpowiadajce jej wydalenie soli
prowadz poprzez zmniejszenie nerkowego przepywu krwi do wyzwolenia mechanizmu reninaWydawnictwo Medyczne Gdask 1999
24
angiotensyna II- aldosteron (218). Drog wchaniania zwrotnego zapobiega on dalszej utracie soli
kuchennej i pynw przez nerki, i tym samym prowadzi przejciowo do wysokozagszczonego moczu i
zatrzymania utraty masy ciaa. Bogaty dowz czystej wody rdlanej lub herbaty zioowej jest dlatego w
pocie celowy i konieczny.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 12. Poziom T3, T4 i rT3 w surowicy oraz poziom cukru we krwi w pocie (wedug: Palmblad, Levi et
al.) (233)
rT3 = RIA T3
Poszczcy
o Grupa kontrolna
[Objanienia na rysunku:]
S-T4
- T4 w surowicy
S-T3
- T3 w surowicy
- rT3 w surowicy
S-rT3
Blutzucker
- Cukier we krwi
Fastendauer
- Czas trwania postu
Tage
- Dni
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
25
Krew
Przy przedstawianiu mierzalnych zmian w poszczcym organimie jestemy w dalece idcym stopniu
skazani na pracowniane badania krwi. Tak wyjanionych zostao wiele procesw metabolicznych w
pocie poprzez systematyczne badania tuszczw obojtnych, wolnych kwasw tuszczowych, frakcji
cholesterolu i glukozy jako skadnikw pokarmowych, ponadto produktw porednich przemiany
materii (cia ketonowych, glicerolu) oraz zogw metabolicznych (mocznik, kwas moczowy, kreatynina)
(44, 72, 76, 147, 155, 192, 209, 232). Oznaczanie soli mineralnych w surowicy dostarczyo danych co
do osmotycznej regulacji homeostazy w pocie. Drog kontroli zachowania si biaek surowicy
zdobyto istotne informacje odnonie immunologii i sytuacji odpornociowej (rys. 13). Poprzez
analiz hormonw we krwi mona byo pogbi zrozumienie regulacji wegetatywnych w pocie, poprzez
pomiary enzymw - procesw metabolicznych w wtrobie.
Ponadto dalsze wyniki bada s charakterystyczne dla przebiegu postu. Wartoci leukocytw,
erytrocytw, hemoglobiny i hematokrytu mog nieco spa, w normalnym przypadku pozostaj jednak do
czwartego tygodnia postu w zakresie normy (rys. 14). O spadku eozynofilw byo ju mwione jako o
wyniku dziaania katecholamin.
Ze stopniem nadwagi powizane jest czsto, u mczyzn wyraniej ni u kobiet, bardziej lub mniej
wyraone podwyszenie wartoci hemoglobiny i hematokrytu we krwi. Podczas przecitnie 17-dniowego
okresu postu mona byo stwierdzi statystycznie istotn tendencj normalizacyjn tych wartoci - bez
przekroczenia dolnej granicy normy (61, 133). Odpowiednio do tego bilirubina w surowicy moe
wzrosn bardziej lub mniej wyranie ju w pierwszych dniach postu lub take pniej (67, 176).
Niekiedy osiga ona sw maksymaln wysoko dopiero po 14 dniach i moe przy tym wzrosn do 2 mg.
Istnieje przy tym zwizek z wysokoci poziomu hemoglobiny na pocztku postu: im wyszy poziom
wyjciowy, tym wyraniejszy stan podtaczkowy. Jako objawy towarzyszce mona zaobserwowa
zobojtnienie, znuenie i senno.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 13. Zachowanie si biaek krwi w pocie (wedug Jungmanna) (146)
----Powtrzenie
[Oznaczenia na rysunku:]
Fasten
- Post
Aufbau
- Realimentacja
Gesamteiwei
- Biako cakowite
-Globulin
- -globuliny
Albumin
- Albuminy
Fastentage
- Dni postu
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Z obligatoryjnym wzrostem kwasu moczowego w pocie jest rwnie zwizany wzrost lepkoci krwi
penej, jak to stwierdzi Schindler. Spadek tuszczw we krwi prowadzi do wzrostu lepkoci osocza.
Poziom cukru we krwi po pocztkowym spadku pozostaje stay w dolnym zakresie normy. Normalnie
nawet przy wikszych wysikach fizycznych, jak marsze postne Szwedw, nie obserwuje si
niedocukrzenia. Lekki wzrost SGOT i SGPT jest wyrazem zwikszonej glukoneogenezy, przede
wszystkim w obu pierwszych tygodniach. Rwnie biaka surowicy badane w pocie przez Kraussa,
Klinga i Jungmanna pozostaway w granicach normy (147, 155, 165). Odczyn opadania krwinek
czerwonych, o ile by podwyszony, wskazuje wyran tendencj normalizacyjn. Te wyniki bada,
otrzymane przez Ltznera (190), wszdzie si potwierdzaj, midzy innymi rwnie u Klinga (155),
ktrego wartoci rednie zredukoway si z 20/38 mm do 12/18 mm. O wzrocie wolnych kwasw
tuszczowych ju wspominano, tuszcze obojtne i lipoproteiny obniaj si do dolnej granicy normy.
Przy tym udzia frakcji HDL w porwnaniu do frakcji LDL wzrasta. Take cholesterol cakowity spada
bardziej lub mniej wyranie w zalenoci od wartoci wyjciowej i czasu trwania postu.
Wraz ze zmniejszeniem si cakowitej iloci pynw w organizmie siy napicia powierzchniowego krwi
wzrastaj, krew staje si ciemniejsza i daje w dotyku wraenie gumowatoci. Nierzadko wskazuje to na
niedostateczny dowz pynw.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 14. Wartoci rednie i rozrzut cakowity wartoci erytrocytw, hemoglobiny, hematokrytu i
retikulocytw podczas postu,
n = liczba badanych (z: Blmel, P. M., Jungmann, H.) (14)
[Oznaczenia na rysunku:]
Fasten
- Post
Aufbau
- Realimentacja
3
3
Mill/mm
- mln/mm
Erythrozyten
- Erytrocyty
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
26
Hmoglobin
- Hemoglobina
Hmatokrit
- Hematokryt
pro 1000 Ery
- na 1000 erytrocytw
Retikulozyten
- Retikulocyty
Tage
- Dni
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Krzepliwo krwi w pocie spada, a skonno do krwawie wzrasta. Ich przyczyna jest zoonej natury i
dotyczy wielu czynnikw krzepnicia: witaminy C i K, wapnia i albuminy w surowicy, szczeglnie biaka
C. Istniejca skaza krwotoczna wymaga wic w pocie szczeglnej uwagi. Z drugiej strony
krtkotrway post moe suy w charakterze przedporodowej i przedoperacyjnej profilaktyki
przeciwzakrzepowej (54, 62, 67, rys. 15 i 16).
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 15. Zachowanie si poziomu protrombiny w surowicy u 20 pacjentw podczas postu. Badania
kontrolne miay miejsce midzy czwartym a 24 dniem postu. Spadek wskanika protrombinowego wedug
Quicka od 1 % do 53 %, rednio 25 % (z: Fahrner, H.) (68)
[Oznaczenia na rysunku:]
Quick
- Wskanik protrombinowy wg Quicka
Obst
- Owoce
Fastentage
- Dni postu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Krew jako rodek transportu zostaje szybko przeciona przez przekarmienie. Bardzo prdko
nadmiar adunku musi zosta rozadowany na obrzeach strumienia krwi - rdbonkach naczyniowych i
otaczajcej mezenchymie. Przez to zostaje upoledzona wymiana substancji i gazw, a skonno do
zakrzepicy wzrasta. Dopiero przez duszy post uwolnione zostaj zdolnoci transportowe, na czym
zyskuje w pierwszym rzdzie sama krew.
Serce i krenie
Zmniejszenie si objtoci pynw jelitowych, pynw krcych i pynu pozakomrkowego w pocie
odcia krenie bezporednio, ttno i cinienie krwi wyranie spadaj. Przez to w pierwszym rzdzie
zostaje odcione serce, jego wydolno przy czasie postu od jedenastu do 51 dni oglnie wzrasta. Tak
podsumowuje Ritter swe badania na 22 kobietach i 20 mczyznach w wieku od 15 do 61 lat (252). To, e
moliwe s wahania oglnej wydolnoci zarwno w gr, jak i w d, wykazuj badania Jungmanna. U
11 pacjentw oznaczano podczas 14 dni postu ttno tlenowe (zuycie tlenu na minut podzielone
przez czsto ttna), sumaryczne ttno powysikowe (wszystkie uderzenia ttna w pierwszych trzech
minutach po wysiku) i maksymalny pobr tlenu przy pracy na ergometrze. Stwierdzono tu do
dziesitego dnia postu niewielki spadek, nastpnie do 14 dnia wyrany wzrost fizycznej i sercowej
wytrzymaoci na obcienie wysikiem (147).
To, e w pocie moliwe s take znacznej skali osignicia fizyczne, udowodni Aly i jego dziesiciu
szwedzkich przyjaci. Przemaszerowali oni w cigu 10 dni, poszczc, tras 500 km z Gteborga do
Sztokholmu, przyjmujc wycznie pyny nie zawierajce kalorii, jak wod (1). W 1964 r. byo 19
mczyzn ze wszystkich grup wiekowych - nawiasem mwic wszyscy wegeterianie - ktrzy dokonali
tego samego osignicia marszowego rwnie w dziesi dni. Tym razem otrzymywali oni 0.4 l soku
owocowego dziennie i znajdowali si pod nadzorem naukowym Carlssona ze Sztokholmu (36). Wszyscy
uczestnicy przetrzymali marsze dobrze i bez szkody, mimo, e nie byli rutynowanymi turystami
pieszymi ani wytrenowanymi sportowcami. Wszystkie zebrane wwczas analizy metaboliczne
pozostaway w zakresie normy, EKG ani badania ukadu krenia nie byy wykonywane.
Normalnie pacjent z powodu swojego serca nie musi by oszczdzany. Wyczyny sportowe s jednak
wyjtkiem i nie powinny by wymuszane na niewytrenowanych.
Stopie zdolnoci do wysikw fizycznych i wydolno sercowa s wielkociami indywidualnymi,
gdzie kademu przypisana jest jego okrelona miara. Jak to moliwe, by serce rwnie w pocie
mogo by zdolne do takich osigni? Ju w warunkach normalnych jest ono w stanie przy obcieniu
wysikowym wykorzystywa w rosncym zakresie take kwas mlekowy. Zwikszone w pocie spalanie
cia ketonowych, lecz take i kwasw tuszczowych zamiast glukozy nie sprawia adnych trudnoci.
Efektywno tych nowych substratw energetycznych jest nawet jeszcze wiksza. Okooosierdziowe
pytowate ciao tuszczowe ma mianowicie, niezalenie od innych tkanek tuszczowych, autonomiczn
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
27
funkcj bezporedniego awaryjnego zaopatrzenia w energi przez swoje atwiej spalalne dla serca kwasy
tuszczowe i ciaa ketonowe (75, 77, 173, 252, 277).
Hiperwentylacja, dajca si niekiedy zaobserwowa w pocie ju w spoczynku, lecz rwnie przy
wysiku, jest nastpstwem zwikszajcego si zapotrzebowania na O2 przy wzrastajcym spalaniu
tuszczw i kompensacji kwanego rodowiska wewntrznego w pocie przez wzmoone wydychanie
CO2. Nie ma wic ona nic wsplnego z jakim obnianiem si wydolnoci serca. Niezalenie od siebie
Grote (102) i Jungmann (147) stwierdzili skrcenie czasu trwania skurczu przy kocu 14-dniowego postu
i zinterpretowali je jako efekt inotropowo dodatni, porwnywalny z dziaaniem naparstnicy lub
strofantyny.
Odwrotnie, Mark i Flemming stwierdzili u siedmiu z dziewiciu kobiet z nadwag w wieku od 16 do 50
lat przy duszym pocie wyduenie okresu skurczu izometrycznego, wykraczajce ponad zaleno od
czstotliwoci (209). Jako przyczyna tych rnych wynikw, pomijajc rnic w populacjach
pacjentw, maj znaczenie take okolicznoci towarzyszce postu. Pierwsza grupa pocia przy obfitym
dowozie pynw i soli mineralnych przy aktywnym treningu fizycznym, druga przewanie lec w ku
przy zerze kalorii.
Dystrybucja objtoci krwi krcej zmienia si podczas postu w typowy sposb. Zapotrzebowanie na
krew w obszarze unerwienia nerww trzewnych spada do minimum, i rwnie skra w interesie
zmniejszenia promieniowania cieplnego jest perfundowana moliwie najoszczdniej. Zmienna wielko
przepywu krwi istnieje w nerkach w zalenoci od regulacji hormonalnej i indywidualnej sytuacji
wyjciowej, niezmiennie optymalnie zaopatrywane s w pocie mzg, serce, puca i wtroba. Wielko
przepywu krwi przez minie zaley take w pocie od wymaganej mocy.
Przez zmniejszenie objtoci krwi krcej dochodzi rwnie do zmniejszenia sylwetki serca w pocie,
co moe by wykazane na ekranie rentgenowskim (160). Przy odpowiednim treningu kondycyjnym
mona stwierdzi nie tylko zmniejszenie, lecz rwnie lepsze napicie toniczne uprzednio
zwikszonych sylwetek serca, jak u pacjentw Koflera (rys. 17-24). Ju wczeniej Kienle (151)
badaniami fonograficznymi u pacjentw z niewydolnoci serca wykaza oprnienie przez post
przepenionych zbiornikw ylnych krwi ze wzrostem objtoci wyrzutowej i popraw wydolnoci serca.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 17. Pacjent 62-letni, niewydolno serca i obrzk podudzi przy nadcinieniu samoistnym; po 21
dniach postu normalizacja cinienia krwi, wydolnoci i eliminacja obrzkw, dobre samopoczucie (z:
Kofler, B.) (160)
Rys. 18.
Pacjent 70-letni, niedowaga, ble zamostkowe, napadowe zaburzenia rytmu serca.
Normokaloryczna wegeteriaska dieta penowartociowa doprowadzia do istotnej obiektywnej poprawy
wydolnoci i subiektywnie lepszego samopoczucia. Spadek masy ciaa nie odgrywa tutaj roli, poniewa
masa ciaa pozostaa staa (z: Kofler, B.) (160)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
28
Rys. 20. Pacjent 59-letni, cika Angina pectoris po zawale minia sercowego, odnone zmiany w EKG.
Po czterotygodniowym leczeniu z 21 dniami postu i spadku masy ciaa 9,5 kg pacjent znw by w
stanie przez dwie godziny wchodzi pod gr bez dolegliwoci. Ewidentne podwyszenie napicia
tonicznego lewej komory ze zmniejszeniem rozstrzeni (z: Kofler, B.) (160)
Rys. 21. Pacjentka 50-letnia, chciaa pozby si nadwagi i oczyci z toksyn, bez innych dolegliwoci.
Poszerzenie sylwetki do zakresu granicznego normy ustpuje po 21 dniach postu, tonus miniowy uleg
poprawie (z: Kofler, B.) (160)
Rys. 22. Pacjent 56-letni, leptosomiczny, zaburzenia krenia obwodowego (Claudicatio intermittens),
bez objaww sercowych. Po 16 dniach postu zmniejszenie wymiarw serca z zaokrgleniem ukw
komorowych. Subiektywnie dobry stan wydolnociowy. Wyrane zmniejszenie si "poduszeczki"
tuszczowej na koniuszku serca (z: Kofler, B.) (160)
Rys. 23. Pacjentka 50-letnia, asteniczna, przewleke zaparcie, zaburzenia snu, bez nadwagi. Po 21
dniach postu na herbacie cie serca smuklejszy, z tali, o lepszym napiciu tonicznym. Oglna wydolno
istotnie podwyszona (z: Kofler, B.) (160)
Rys. 24. Pacjent 56-letni, przewleke nadcinienie. Po 21 dniach postu sylwetka serca zmniejszya si
przez obnienie przepony oraz rozpad nasierdziowej i okooosierdziowej tkanki tuszczowej,
konfiguracja aorty prawie si znormalizowaa, a tonus poprawi (z: Kofler, B.) (160)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wraz ze spadkiem objtoci krwi zmniejsza si rwnie cinienie hydrostatyczne, przede wszystkim w
czci ylnej naczy i na obszarze dolnej poowy ciaa. Jednoczenie przez to zmniejsza si opr
przepywu na obszarze oyska naczy kocowych. Zwizane z tym ustpienie obrzku generalnie
sprzyja przezwoniczkowej wymianie substancji i gazw. W odnonych okolicach ciaa wraz z
cinieniem hydrostatycznym zmniejsza si take napicie cian. Przez to mog si odpry i odnowi
elementy elastyczne. Dotyczy to przede wszystkim obszaru Venae saphenae magnae et paervae, Vena
cava caudalis z jej gaziami bocznymi w caej miednicy maej, jak rwnie Plexus venosi
vertebrales interni lumbales et sacrales. Czsto s te wraz z tym eliminowane ukryte obrzki.
Przeciwzastoinowe dziaanie postu wanie na tym obszarze jest tak intensywne, e w pierwszych dniach
czsto wystpuje silny tzw. zesp niespokojnych ng, powizany z cigncym blem a do obszaru
miednicy, spoje biodrowo-krzyowych i dolnego krgosupa ldwiowego. Uatwiony powrt ylnochonny likwiduje ylne przekrwienie opadowe z tendencj do niedocinieniowych zaburze regulacji i
jednoczenie podwysza objto wyrzutow, a tym samym wydolno serca.
Oddychanie
Rwnie procesy oddychania nie pozostaj poza wpywem przerwania dowozu pokarmw na dni
czy tygodnie. Tre jelitowa, wydzieliny trawienne oraz krew krca w obszarze unerwienia nerww
trzewnych i podcika tuszczowa ciany jamy brzusznej daj w sumie czn objto ok. 8 l, u osb z
nadwag nawet ponad dwa razy tyle. Ciar tych 8 l, a wic ok. 8 kg, wisi na skutek podcinienia w
jamie otrzewnowej gwnie na przeponie. Przy kadym oddechu musi zosta pokonany nie tylko opr
przepywu w drogach oddechowych i opr deformacji klatki piersiowej, lecz take wcigana za przepon
masa brzucha.
Wraz z oprnieniem przewodu pokarmowego i caego obszaru unerwienia nerww trzewnych przepona
zostaje bezporednio odciona. Ju po paru godzinach niejedzenia odczuwa si swobodniejsze
oddychanie, a o wiele wyraniej w duszym pocie. Odpowiednio do tego zwiksza si mierzalnie
pojemno yciowa. Na kilogram spadku masy ciaa pojemno yciowa u mczyzn podwysza si o 52
cm3, u kobiet o 50 cm3, na dzie postu podwyszenie pojemnoci yciowej u mczyzn wynosi 24 cm3, u
kobiet 20 cm3 (tab. 2).
Tabela 2. Wzrost pojemnoci yciowej (VC) po pocie u 30 kobiet i 30 mczyzn
_________________________________________________________________
Mczyni
Ogem
(n
_________________________________________________________________
redni wzrost
rednia masa ciaa
Nadwaga wedug Broca
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
174,5 cm
90,4 kg
+ 20 %
Kobiety
164,5 cm
71,8 kg
+ 11 %
29
169,5 cm
81,1 kg
+ 15,5 %
60)
Uatwienie oddychania przez post zaley bezporednio od spadku masy ciaa. Poniewa spadek masy
ciaa na dzie postu jest wikszy u mczyzn, ni u kobiet, przyrost objtoci oddechowej u mczyzn jest
odpowiednio szybszy. Zarwno w otyoci, jak i w zespole "pickwickowskim" te korzystne
oddziaywania spadku ciaru brzucha na czynno oddechow s szczeglnie wyraziste. Rwnie u
poszczcych szczupych, bez nadwagi, pojemno yciowa si zwiksza, cho nie tak wyranie. Obok
odcienia brzucha naley przyczynowo te myle o spadku napicia miniwki oskrzelikw i
pcherzykw.
Czynne i bierne rozciganie torebek stawowych prowadzi jak wiadomo sam ju drog receptorw
nerwowych do wzmoenia czynnoci oddechowej. Jak ju powiedziano, podwyszone zapotrzebowanie
na tlen i konieczno wydalania zwikszonej iloci powstajcego dwutlenku wgla wzmagaj w pocie
czynno oddechow. Kady rodzaj ruchu, przede wszystkim spacery na wieym powietrzu, uatwiaj i
nasilaj ten proces. Tym samym wykazane zostaje fizjologiczne przyporzdkowanie wicze fizycznych
i ruchu do postu. Tak, ruch dla optymalnego zaopatrzenia w tlen jest jeszcze bardziej niezbdny ni
kiedykolwiek. Wyobraenie, e poszczcy musi by oszczdzany przez wyczny czy przewany
spoczynek w ku, jest nie na miejscu. Dochodzi do tego jeszcze, i spacery, pywanie, wiczenia
gimnastyczne itd. odczuwane s przez poszczcego jako dobroczynne i oywiajce. Z duym
prawdopodobiestwem wydalanie dotychczas jeszcze analitycznie nie wykrytych zogw gazowych
dodatkowo odgrywa niebah rol.
Nie tylko w jamie ustnej i przewodzie pokarmowym, lecz take na obszarze nosogardzieli i na bonie
luzowej oskrzeli post rozwija opisane ju dziaanie przeciwobrzkowe i zmniejszajce wydzielanie.
Opisane poczucie suchoci moe si rozciga daleko w gb tchawicy. Naley dlatego wci
przypomina o obfitym dowozie pynw.
Zuycie
Zuycie energii na dzie
energii
Spoczynek Praca
na minut
lekka
rednia
cika
_________________________________________________________________
smuky/wysoki
M 1,4 kcal 2016 kcal 2688 kcal 3360 kcal 4032 kcal
M K 1,2 kcal 1968 kcal 2624 kcal 3280 kcal 3936 kcal
normalny/redni M K 1,0 kcal 1440 kcal 1920 kcal 2400 kcal 2880 kcal
M K 0,8 kcal 1152 kcal 1536 kcal 1920 kcal 2304 kcal
krpy/niski
K 0,4 kcal
864 kcal 1152 kcal 1440 kcal 1728 kcal
_________________________________________________________________
30
Stosunek wzrostu - dokadniej mwic, powierzchni ciaa - do cakowitej masy ciaa odgrywa w
ekonomii gospodarki cieplnej znaczc rol. Zgodnie z tym smuky traci stosunkowo wicej energii
cieplnej ni krpy. Atleta o silnych miniach dysponuje wikszym potencjaem si ni osobnik o sabych
miniach i niewytrenowany. Z powodu wyszego zuycie energii przez minie w porwnaniu z tkank
tuszczow osobnik muskularny zuywa a priori wicej substratw energetycznych, cakiem ju
abstrahujc od jego wikszej ruchliwoci, wydolnoci i przyjemnoci, jak mu sprawia ruch fizyczny. W
przeciwiestwie do tego krpi, przede wszystkim z nadwag, s najczciej typami spokojnymi i mao
ruchliwymi. Kobiety skaniaj si bardziej ku typowi krpemu, mczyni bardziej ku typowi
atletycznemu. Naley to do podstawowych cech szczeglnych budowy ciaa, zwizanych z pci.
Testosteron, mski hormon pciowy, pobudza odbudow mini i ich napicie toniczne, w
przeciwiestwie do eskiego hormonu pciowego, estrogenu, ktry sprzyja powstawaniu tuszczu.
Rwnie typowe rozmieszczenie tkanki tuszczowej jest uwarunkowane hormonalnie: u kobiety tuszcz
odkada si na obszarze miednicy i ud, u mczyzn w okolicy ramion i karku oraz na brzuchu. Bywaj
skrzyowania tych tendencji, tj. kobiety z mskim odkadaniem si tuszczu i mczyni z kobiecym
rozmieszczeniem tuszczu. Te hormonalnie regulowane zasoby tuszczu s naruszane mniej szybko
przez post ni zapasy neutralne hormonalnie w innych okolicach ciaa. Kobiety szczeglnie czsto
bywaj nieszczliwe z tego powodu, i przy wszelkim moliwym umartwianiu si nie szczuplej
wanie tam, gdzie by sobie tego najbardziej yczyy, tj. nie mog pozby si tuszczu w okolicy bioder i
ud ani zbyt duych piersi. Sytuacja staje si jeszcze bardziej irytujca, gdy zamiast tego kurczy si
twarz i szyja i pojawiaj si na nich fady i zmarszczki. Ponadto istnieje "tuszcz strukturalny", ktry
nie ulega rozkadowi nawet w ekstremalnie dystroficznej katabolii, nawet w sytuacji mierci godowej.
Spadek masy ciaa nie jest mianowicie tylko prost kwesti bilansu (p. str. 12 [w oryginale, str. 4 na
wydruku], rys. 1).
Dalszy czynnik w bilansie energetycznym naszego organizmu chtnie bywa pomijany. Obok zapasw
tuszczu istniej jeszcze substancje zapasowe bardziej
bogate w energi, mianowicie
adenozynofosforany. Te superpaliwa , do ktrych naley ATP, s gromadzone w komrkach
miniowych, przede wszystkim w jdrach komrkowych. Warunkiem istnienia tego dodatkowego
zasobu energetycznego jest rozszerzony potencja enzymatyczny, w ktry wyposaeni s zwaszcza
pyknicy (277, 282). Lekarzom leczcym postem dobrze znane jest to dowiadczenie, e wraz z czasem
trwania postu przecitny dzienny spadek masy ciaa w korelacji z coraz bardziej oszczdniejsz
podstawow przemian materii staje si rwnie coraz mniejszy (tab. 4).
Tabela 4. Produkcja ciepa malejca w przebiegu postu w kcal/kg masy ciaa (wedug: Grafe, E. (99))
_________________________________________________________________
Dzie
1
2
3
4
5 6 7-8 9- 15- 18- 22- 25 30- 42
postu
10 16 19 23
31
_________________________________________________________________
kcal/kg
masy
30,2 31,5 30,0 29,0 28,2 27,2 25,2 25,7 23,6 23,2 20,5 22,3 19,6 17,0
ciaa
_________________________________________________________________
Rwnie przy niedoczynnoci tarczycy spadek masy ciaa staje si mniejszy (159). Naley by skrajnie
powcigliwym z terapi substytucyjn hormonami tarczycy i da szans pobudzeniu czynnoci
wasnej przez post, ewentualnie z podawaniem terapeutycznych dawek jodu. Hormony tarczycy wci
bywaj zalecane i przepisywane w celu nasilenia spadku masy ciaa (23). By ujrze ich dziaanie,
musiaoby si prowadzi terapi a do zakresu tyreotoksykozy i pogodzi si z nieprzyjemnymi objawami
towarzyszcymi. Z lekarskiego punktu widzenia nie jest to do przyjcia (174).
Rwnie podawaniem hormonu wzrostu nie da si istotnie podwyszy ani przypieszy spadku masy
ciaa. To samo dotyczy wycigw z oyska. Te ostatnie maj ewentualnie dobre dziaanie na
samopoczucie oglne.
Najlepsz terapi wspomagajc wci jeszcze jest indywidualnie dostosowany ruch fizyczny w formie
spacerw, sportu u zabawy. Zabiegi Kneippa i sauna nadaj si wymienicie do pobudzenia i treningu
regulacji cieplnej, nie s jednak w stanie nawet przy czstszym powtarzaniu przypieszy lipolizy ani
spadku masy ciaa. Ich znaczenie ley poza tym w pobudzeniu wydalania przez gruczoy potowe i ojowe
oraz poprawie ukrwienia skry (263).
Wci si syszy, jak oburzeni pacjenci zgaszaj: Gdy si wysilam i duo ruszam, moja waga si nie
zmienia, jak leniuchuj wylegujc si w ku, to trac na wadze, co mam waciwie robi? Takie
przypadki rzeczywicie istniej. Wyjanijmy krtko przyczyny tego stanu rzeczy, dziaajce
synergistycznie. Przy kadej pracy miniowej z wntrza komrki do przestrzeni pozakomrkowej przy
31
jednoczesnym uwolnieniu energii wydostaj si jony potasu, przejciowo zastpowane przez jony sodu
i wodoru zgodnie z nastpujcym rwnaniem:
bona pprzepuszczalna
?
?
przestrze
przestrze
Na+ Na+ H+ K+ K+ K+
pozakomrkowa
?
wewntrzkomrkowa
?
Poniewa sd ma wiksz zdolno wizania wody, wntrze komrki staje si bogatsze w wod, a wic
cisze. Zwrotna wymiana tych jonw jest procesem metabolicznym, wymagajcym energii. Moe on si
opnia z rnych wzgldw.
Istniejcy ju wczeniej niedobr potasu, np. z powodu rodkw przeczyszczajcych, moczopdnych,
biegunki.
Nasilony wyrzut hormonu wzrostu w drugiej poowie postu z nasilonym wewntrzkomrkowym
zatrzymywaniem sodu.
Aldosteronizm wtrny, wywoany niedostatecznie uzupenian utrat pynw, wzmaga wydalanie
potasu przez nerki i sprzyja wewntrzkomrkowemu zatrzymywaniu sodu.
Wzrost nerkowego wydalania potasu uwarunkowany estrogenami, najczciej przedmiesiczkowy lub
preklimakteryjny.
Osabienie potencjau pprzepuszczalnej bony komrkowej, dotyczce komrek miniowych, np.
przy zwyrodnieniu szklistym.
Oglnoustrojowa kwasica w pocie uatwia utrat potasu przez nerki, niewystarczajce uzupenienie
potasu.
Niedostateczne zaopatrzenie komrki miniowej w tlen i substraty energetyczne opnia wymagajcy
energii transport wsteczny potasu do komrki (przy stwardnieniu naczy, zwyrodnieniu szklistym
woniczek, zym stanie wytrenowania).
Mamy wic do czynienia z zaburzonym bilansem sodowo-potasowym. Pytanie nie brzmi wic
"by aktywnym fizycznie, czy spoczywa?". Jedno i drugie w odpowiednim wymiarze jest waciwe.
Wane jest niezbdne uzupenienie potasu, nawet gdy nie jest ono w stanie natychmiast z dnia na dzie
wyrwna zaburzenia bilansu.
Przy wszystkich rnicach populacji pacjentw i metod postu dochodzimy do nastpujcych rezultatw:
(tab. 5, 6 i 7): mczyni trac przecitnie wicej na wadze ni kobiety, pracujcy wicej ni pozostajcy
w spoczynku. Podawanie wglowodanw w postaci sokw owocowych i warzywnych wzgldnie
wywarw z jarzyn, jak rwnie niewielkiej iloci miodu w cznej iloci ok. 200 kcal dziennie (wedug
Buchingera) powoduje w nastpstwie zmniejszenie spadku masy ciaa u kobiet o ok. 40 g dziennie, u
mczyzn o ok. 50 g dziennie przy przecitnie 21 dniach postu. U ciko pracujcej grupy
uczestniczcej w marszu postnym w Szwecji podawanie 0,4 l soku owocowego dziennie zmniejszao
spadek masy ciaa o 100 g dziennie przy cznie dziesiciu dniach postu.
Porwnania statystyczne midzy postem zerokalorycznym a postem czciowym z podawaniem biaka,
wglowodanw i tuszczw o cznej kalorycznoci ok. 240 kcal wykazao przy czasie trwania postu w
obu przypadkach po 28 dni zmniejszenie spadku masy ciaa u kobiet o 1,7 kg, a u mczyzn o 2,0 kg. W
przeliczeniu na przecitn dzienn oznacza to zmniejszenie o 60 g dziennie u kobiet i o 70 g dziennie u
mczyzn. Ju wic przy niewielkiej poday kalorii organizm poszczcego reaguje w sposb czuy
stopniowym zmniejszaniem si spadku masy ciaa. Subiektywnie jednak post zostaje przez to
uatwiony, a wydolno i ch do ruchu fizycznego podwyszone (26, 27, 48, 49).
Tabela 5. Przecitna dzienna utrata masy ciaa w pocie (d.p. = dzie postu)
_________________________________________________________________
Prze- Liczba
kcal/ Kobiety Mczyni Mczyni Mczyni citna pacjenil.dni otye
otyli
normalni w marszu ogem tw
_________________________________________________________________
Autor
Mark 1955
250/21
440 g
476 g
402 g
68
15
32
116
Ritter 1981
(11-51 d.p.)
464 g
42
403 g
88
Laube 1972
(11-85 d.p.)
448 g
167
Petzold 1975
(11-109 d.p.)
407 g
50
Kling 1978
(13-22 d.p.)
0/20 471 g
20 pacj.
Aly 1954
0/10
900 g
10
Aly 1964
200/10
690 g
19
20
Tabela 6. Kobiety przecitnie trac mniej na wadze, ni mczyni; przy dowozie 200 kcal dziennie
spadek masy ciaa w porwnaniu do postu zerokalorycznego zmniejsza si u kobiet o ok. 40 g dziennie,
u mczyzn o ok. 50 g dziennie (d.p. = dni postu)
_________________________________________________________________
kcal. Kobiety
d.p. Mczyni d.p. Mczyni
d.p. Mczyni
d.p.
otye
n
otyli
n
normalni n
w marszu n
_________________________________________________________________
0 397 g 237 24 522 g 88 24 580 g
12 11 900 g
11 10
200 359 g 81 18 469 g 92 18
690 g
19 10
_________________________________________________________________
Kalorie pochodzce zarwno z biaka, jak i z wglowodanw hamuj glukoneogenez, a tym samym
oszczdzaj wasne rezerwy biakowe organizmu. Pierwszestwo naley odda podawaniu biaka
wwczas, gdy musimy liczy si z hiperinsulinizmem, ktry moe zosta na powrt pobudzony take
niewielkimi dawkami glukozy. Wysokowartociowe biako mleka odstarcza poszczcemu organizmowi
wanych aminokwasw niezbdnych, ktrych potrzebuje on do przemiany materii na przebudow i
odnow tkanek, ktra to przemiana jest wielokrotnie wiksza, ni to wyraa si w bilansie azotowym.
Biako suy wic nawet w pocie, przez wymian starych substancji na nowe, odnowie narzdowej (48,
49).
Dlatego generalnie u starszych i cakiem modych ludzi, u osb z uszkodzeniami narzdowymi,
podatnych na infekcje i z obcieniami psychicznymi naley preferowa post z uzupenianiem biaka i
wglowodanw w postaci pynnej o kalorycznoci 200-500 kcal w porwnaniu z postem tylko z
dodatkiem wglowodanw. Ja preferuj malank, kleiki zboowe, soki owocowe i warzywne lub wywary
z jarzyn w porwnaniu do konserwowanego mleka w proszku.
Dodatki takie poszerzaj zakres dziaania oraz zdolno do wicze fizycznych, pozwalaj - w razie
koniecznoci - na duszy okres postu oraz uatwiaj post zarwno pod wzgldem cielesnym, jak i
duchowym (85).
33
Sen
Rwnie ten, ktremu nieznane s trudnoci ze snem, zauway, e co si zmienia - najczciej nie
natychmiast, lecz dopiero w trakcie przebiegu postu. Opnione zasypianie lub wczeniejsze ranne
budzenie si s typowe, ale w adnym razie nie takie same kadej nocy. Po dwch lub trzech krtkich i
niespokojnych nocach moe nastpi duszy i gbszy sen, po ktrym czowiek budzi si jak
nowonarodzony. Moe take ustali si rytm naprzemienny: jedna noc gorsza, druga lepsza.
U starszych ludzi budzenie si po pnocy na jedn - dwie godziny nie jest wcale rzadkoci;
obecnie w pocie moe to wystpowa czciej i duej. Ta zmiana wzorca snu jest uwarunkowana
metabolicznie (170). Fizjologiczny nocny spadek poziomu cukru we krwi stanowi wraz z wzrostem
elementw kwanych we krwi: kwasw tuszczowych, kwasu pirogronowego, ketokwasw, a nade
wszystko kwasu moczowego gwn przyczyn zmiany wzorca snu. Szczeglnie spadek cukru we krwi
i wzrost kwasu pirogronowego maj oglne dziaanie sympatykomimetyczne (280). Nastpstwem jego
jest wzrost noradrenaliny i spadek serotoniny w surowicy. Malejce stenia serotoniny w surowicy
hamuj lub uniemoliwiaj pogrenie si w gbsze, trofotropowe fazy snu, noradrenalina pobudza
marzenia senne (233). Jednake wypoczynek na tym nie ucierpia, gdy przestawienie na odywianie
wewntrzne w pocie samo przez si oznacza ju ogromne zaoszczdzenie energii (rys. 25a i 25 b).
Problem ley w psychologicznym uporaniu si z niezwykymi fazami czuwania oraz ywymi, a nawet
burzliwymi marzeniami sennymi. Wikszo potrafi zrobi z koniecznoci cnot i korzysta z okazji, by
da swobodny bieg mylom rnym od codziennych oraz swej fantazji. Nierzadko dochodz tak do
sowa wane pojcia i wyobraenia, wypierane dotd do podwiadomoci, albo wypywaj cakiem nowe
idee i przynosz rozwizania problemw, ktrych si przedtem dugo daremnie poszukiwao. Oczywicie
taki okres czuwania daje si te zapeni czytaniem, na przykad pogodnych noweli (W. Busch, E.
Roth, E. Kishon) a do ponownego zapadnicia w sen.
Wci jeszcze, a by moe bardziej ni kiedykolwiek aktualna jest rada Matthiasa Claudiusa: "a kto nie
moe spa, niech si modli" - psalmem, sowami Chrystusa, wersetami Paula Gerhardta albo
Tersteegena, z Bhagawadgity lub Koranu. Gotowo do odbioru, percepcji, jest teraz szczeglnie
dua. Take krtki trening autogenny od piciu do siedmiu minut daje moliwo szybszego osignicia
kolejnej fazy snu.
Niemao jednak osb le znosi bycie skazanym na przymusow, bezczynn cisz, na wasne gryzce myli
i problemy. Nie napywaj do nich szczliwe pomysy, a przeciwnie, robi si coraz bardziej
niezadowoleni, rozdranieni i wylknieni. Tskni si wrcz za niewiadomoci gbokiego snu. Tu
trening autogenny lub czytanie raczej jeszcze podwyszyyby napicie.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 25a. Normalna rytmika dnia i nocy
[Oznaczenia na rysunku:]
Luzidittsgrad
- Stopie jasnoci umysu
Ergotropie
- Ergotropia
Trophotropie
- Trofotropia
Aufwachen
- Przebudzenie si
Wachen
- Czuwanie
Einschlafen
- Zanicie
Tageszeit
- Pora dnia
Schlaftiefe
- Gboko snu
Somnolenz
- Senno
Einschlafen
- Zanicie
leichter Schlaf
- Lekki sen
Sp
- Iglice
Mittl. Schlaf
- rednio gboki sen
Tiefschlaf
- Gboki sen
[pozostae oznaczenia bez zmian]
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Rys. 25b. Moliwe zaburzenia snu w pocie:
a wczesne budzenie si
b pne zasypianie
c fazy czuwania
Sp = Iglice (Spikes)
[Oznaczenia na rysunku:]
Aufwachen
- Przebudzenie si
zu frh
- zbyt wczenie
Sp
- [zostawi bez zmian]
Siesta
- Sjesta
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
34
Einschlafen
- Zanicie
zu spt
- zbyt pno
Wachphase
- Faza czuwania
[pozostae oznaczenia bez zmian]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
A wic musz by podsunite inne rodki: yk zimnej wody mineralnej albo gorcej herbaty zioowej;
obmycie lub polanie ng zimn wod przed pjciem na spoczynek albo w nocy. Zanim signie si po
medykamenty, naley zleci szklank ciepego chudego mleka lub chodnej malanki, bez wzgldu na ich
kalorie, stary domowy sposb. Jak wiadomo, tryptofan zawarty w mleku potrzebny jest do syntezy
serotoniny.
Niemao pacjentw przyzwyczajonych jest do regularnego przyjmowania rodkw uspokajajcych, lekw
psychotropowych i nasennych ktre z biegiem czasu mog doprowadzi do prawdziwej sztywnoci
emocjonalnej. Mankamenty dziaa ubocznych czsto dalece przewaaj w stosunku do zamierzonych
korzyci. Jako szczeglnie niekorzystne opisywane jest stumienie faz marze sennych przez te
medykamenty. Trudno wydostania si z tej sytuacji nie jest maa. Jednake post daje wci jeszcze
najlepsz po temu okazj. Tu ju nie poradzimy sobie przy pomocy wyej opisanych prostych
rodkw na sen, i jako nastpny krok nasuwa si przepisanie wycigw rolinnych (Valeriana,
Eschholtzia, Humulus lupulus) lub rodkw homeopatycznych (Coffea, Ambra, Zincum valerianicum).
Gdy wyjani si pacjentom, e odzwyczajenie si od rodkw nasennych sprzyja funkcjonowaniu
przemiany materii, wwczas maj oni najczciej wystarczajc motywacj, by z nich zrezygnowa,
a take by pogodzi si z pocztkowymi trudnociami. Najczciej po dwch lub trzech dniach z
powrotem stabilizuje si wystarczajcy rytm snu.
Znaczenie powtarzajcych si co noc marze sennych dla wypoczynku psychicznego zostao rozeznane
dokadniej dopiero w dwch ostatnich dziesicioleciach. Sigmund Freud uznawa, e marzenia senne
stoj na stray snu, Paul Bjerre okrela je jako drog uzdrowienia duszy.
Dwoma najwaniejszymi zadaniami conocnych marze sennych s: zapominanie nieistotnych wrae z
dnia oraz likwidowanie napi emocjonalnych. Nasza pami i nasza samowiadomo potrzebuj tej
kompensacji jak chleba powszedniego, zostaj one przez to wci na nowo odwieane i regenerowane.
Liczne, najczciej wyraziste marzenia senne w pocie przemawiaj wasnym jzykiem. Tak samo
jak w sferze cielesnej przeprowadzane s prace porzdkowe ("sprztanie"), podobnie dzieje si te w
sferze psychiczno-duchowej. Tutaj post otwiera dostp mylom marze sennych do rozszerzonej, nie
odzwierciedlanej intelektualnie wiadomoci w najgbszej gbi naszej duszy. Cakiem nowe kategorie
myli marze sennych mog wpyn z innych obszarw transcendentalnych i zosta przez nas
uwiadomione. Ten dostp otwiera si tylko wyjtkowo, jak np. w pocie, lub gdy w wielkiej
potrzebie psychicznej woamy wewntrznie o pomoc, walczymy ze wszystkich si o rozwizanie problemu
egzystencjalnego lub naukowego.
Opowiadaj o niemieckim chemiku Kekule, e dugo poszukiwany wzr benzenu ukaza mu si we nie.
Przyni mu si w, gryzcy wasny ogon, i przy tym naszo go owiecenie: piercieniowa struktura
benzenu.
Tutaj granice jasnowidzenia pyn przez czas i przestrze. Wszystkie ksigi mdrociowe czowieka,
przede wszystkim Biblia, opowiadaj o bardzo wielu przypadkach snw proroczych. Na pewno kady
ma jakie tego zadatki, lecz uzdolnienia s, jak we wszystkich dziedzinach, rnego formatu. Jak
wszystkie zadatki, pozwalaj si one rozwija przez wiczenie, a post daje najlepsz po temu
sposobno.
Wszystko to cznie przyczynia si do podwyszonego, prawie euforycznego nastroju, uczucia lekkoci i
bycia unoszonym, ktre towarzyszy kademu duszemu postowi. Dystans od codziennych obowizkw i
trosk, od przywykego otoczenia a przede wszystkim moliwo wycznego bycia dla siebie s
istotnymi tego warunkami. Jeden argument wicej, by na okres postu uda si w odosobnienie w
oderwaniu od wszystkich obowizkw, by zagbi si we wasne wntrze. To, co w zamcie dnia tak
czsto tracimy z oczu, przeznaczenie naszego ycia, moe jako uszczliwiajca wiadomo na powrt
sta si udziaem tego, kto si otworzy. Nie u kadego i nie zaraz za pierwszym razem post da si
podnie do takiego rodzaju przeycia. Ale od przypadku do przypadku ksztatuje si on na nowo i coraz
bardziej wiadomie jest przeywany jako niezastpiony proces porzdkujcy dla ciaa i duszy.
Otrzymywana std sia i pomoc wpywaj na samego poszczcego i s przekazywane dalej jego
otoczeniu, rodzinie, wsppracownikom, kolegom.
35
36
Zaburzenia w pocie
Ble gowy
U okoo 30 % naszych poszczcych ju wieczorem wprowadzajcego dnia jarzynowego, najpniej
nastpnego ranka lub po przyjciu soli glauberskiej wystpuj ble gowy, rwnie u osb, ktre nigdy
si na nie nie uskaray. Ich charakter i lokalizacja s bardzo zmienne i w wikszoci daj si okreli
tylko w przyblieniu. Ustpuj najczciej po kilku godzinach i wwczas nie wymagaj leczenia. W razie
potrzeby pomagaj takie medykamenty, jak Gelsemium D4, Spigelia D6 albo Belladonna D4 (27, 29, 74,
75).
Zawroty gowy
Szczeglnie w pierwszych trzech - czterech dniach ze wzgldu na przestawianie procesw regulacji
krenia mog wystpi dotd nieznane zawroty gowy, szczeglnie przy szybkim prostowaniu si lub
przy kadzeniu si. Wartoci cinienia krwi s przy tym najczciej normalne, opniona jest tylko
prdko procesw adaptacji. Dlatego pomocne s zimne polewania twarzy i suche nacierania szczotk
zaraz po wstaniu (27, 75, 124).
Poczucie godu
W tym samym okresie pierwszych trzech dni postu wikszo pacjentw zgasza poczucie godu,
zwaszcza po poudniu lub wieczorem przed zaniciem. Poczucie to najczciej nie utrzymuje si dugo,
daje si przetrzyma piciem herbaty zioowej lub wody, take zajcia odwracajce uwag pozwalaj o
nim zapomnie. Wraz z zakoczeniem przestawiania wegetatywnego i oprniania jelita w dalszym
przebiegu postu poczucie to prawie zupenie nie wystpuje. Przy utrzymujcym si poczuciu godu
podejrzewamy niedostateczne oprnienie odbytnicy, co jest podstaw do odpowiednich dziaa
oczyszczajcych (27, 75, 195).
Zesp niespokojnych ng (Restless legs)
Zaraz na pocztku postu lub dopiero przy kocu pierwszego tygodnia okoo 10% poszczcych jest
dotknitych przez dokuczliwe uczucie niepokoju w koczynach dolnych, ktre pojawia si w nocy i po
pooeniu si. Sprawdzonymi rodkami zapobiegawczymi s ciepe o zmiennej temperaturze albo
zimne polewania lub obmywania ud przed pjciem na spoczynek, jak rwnie obfity dowz pynw.
Rwnie te objawy najczciej po dwch - trzech dniach ustpuj (75, 189).
Kurcze ydek
Nierzadko z zespoem niespokojnych ng powizane s kurcze ydek; wystpuj one jednak te w
sposb wyosobniony. S one zwizane z przesuniciami elektrolitowymi pierwszych dni i najczciej
szybko ustpuj, jednake powinny zawsze by powodem do skontrolowania gospodarki wodnoelektrolitowej. Przy tym niedobr sodu, potasu, magnezu, wapnia i miedzi wyraa si mniej wicej w
taki sam sposb (75, 124, 189).
Koatanie serca
W kocu pierwszego i na pocztku drugiego tygodnia okoo 20 % poszczcych oczekuje nowa
niespodzianka; odczuwaj oni koatanie serca najczciej w nocy i przy pooeniu si na lewym
boku. Przy tym ttno z reguy nie jest przypieszone, jednak intensywno silna, tak i wyzwala to
uczucie lku. Rzadziej jest rwnoczenie przypieszone te ttno, na przykad u pacjentw z nerwic
wegetatywn. U starszych pacjentw mog niekiedy docza si skurcze dodatkowe. Na ile dadz si
uchwyci, s wyzwalane przez bodziec zatokowy. Przyczyn wywoujc s kwane produkty
przemiany materii, wystpujce w tym okresie we krwi w zwikszonej iloci, przede wszystkim kwas
moczowy. W dalszym przebiegu postu objawy te nastpnie ustpuj najczciej samoistnie; dobrze
reaguj na podawanie wycigw z gogu oraz magnezu i potasu (28, 63, 71, 74, 79).
Bl przy poykaniu i sucho w jamie ustnej
S to nastpstwa wydalania pynw i soli mineralnych. Wydzielanie liny moe zosta tak silnie
ograniczone, e moe wystpi wtrny stan obrzku i podranienia linianek, szczeglnie linianki
przyusznej,
w
postaci homeostatycznego zapalenia przyusznic,
rzadziej rwnie linianek
poduchwowych i podjzykowych. Flusser (89) znalaz po temu prawdopodobne wyjanienie. Zawarto
potasu w linie w jamie ustnej wynosi 20 mval/l i jest tym samym piciokrotnie wysze ni zawarto w
surowicy z ok. 4 mval/l. Pod tym wzgldem lina rni si od wzystkich innych wydzielin
gruczoowych i pynw ustrojowych; jej zawarto potasu zblia si do pynu wewntrzkomrkowego.
Dlatego 1000 ml liny, minimalna produkcja dzienna, zawiera wicej potasu ni caa ilo osocza krwi
(3500 ml). Przerwanie produkcji liny moe wic zaoszczdzi w cigu 24 godzin okoo jednej trzeciej
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
37
objtoci krwi krcej i wicej potasu, ni jest zawarte w cakowitym osoczu krwi. W spadku
wydzielania liny naley wic upatrywa mechanizmu oszczdzania nie tylko dla gospodarki wodnej,
lecz take w rwnym stopniu dla gospodarki potasowej (27, 75).
Potwki
Wysuszenie
bon
luzowych
dotyczy
rwnie gruczow potowych i ich przewodw
wyprowadzajcych. Najbardziej tym dotknite okolice skry wykazuj czerwon otoczk wok uj
gruczow potowych z powodu zwikszonego napenienia woniczek. Otoczka ta blednie przy ucisku
szpatuk szklan. Przy tym nie powstaje ani bl, ani wid. Objte tym okolice skry s indywidualnie
bardzo rne. Mog one dotyczy drg spywu potu na piersiach i na plecach, lecz te i okolicy ppka,
ud i grzbietu. Po przerwaniu postu objawy te ustpuj. Najczciej wypijana jest zbyt maa ilo pynw.
Celowa jest obfita poda pynw, dalsze leczenie jest zbdne (75).
Wypadanie wosw
Nasilone wypadanie wosw obserwuje si w rzadkich przypadkach w dwa do trzech tygodni po okresie
postu i dotyczy zwaszcza kobiet po 40 roku ycia. Podawaniem wapnia, magnezu, witamin z grupy B i
koncentratw cysteiny mona je osabi lub cakowicie mu zapobiec. Wosy odrastaj cakowicie po kilku
tygodniach, najpniej miesicach (75, 105).
Osabienie akomodacji oczu
W przebiegu trzeciego tygodnia wielu poszczcym rzuca si w oczy, e ich wzrok przy czytaniu si
pogarsza. Nierzadko daj skierowania do okulisty, by im wypisa nowe okulary do czytania. Byby to
jednak bd, gdy wzrok w krtkim czasie po pocie wraca do normy, a nawet staje si lepszy, ni by
przedtem. Osabiajca si akomodacja w pocie jest zalena od zmniejszenia si
cinienia
wewntrzgakowego
w
pocie i zwizanej z tym zmiany promienia krzywizny soczewki.
Prawdopodobnie zmniejszony jest te tonus minia rzskowego, a przez to zdolno akomodacyjna. W
okresie realimentacji oglny turgor tkankowy zostaje przywrcony, a napicie miniowe wzrasta.
Lepszy wzrok przemawia za tym, e podczas postu poprawie take uleg stan ukadu optycznego oka (75).
taczkowe przebarwienie twardwek
W pocie fizjologiczny jest wzrost bilirubiny w surowicy, a tym samym mniej lub bardziej wyrane
otaczkowe przebarwienie twardwek. Jest ono zalene od podwyszonego metabolizmu hemoglobiny i
osiga swj punkt szczytowy najczciej przy kocu drugiego tygodnia. Niekiedy jest z tym zwizane
pewne oglne zmczenie, zniechcenie i brak napdu, ustpujce w cigu dwu do trzech dni. Nie jest
wymagane jakie szczeglne leczenie (75, 176, 192, 193).
Zaburzenia snu
Podczas caego okresu postu mog wystpowa - w sposb indywidualnie zrnicowany - trudnoci z
zasypianiem lub zaburzenia w przebiegu snu. Zostay one szczegowo opisane w rozdziale Sen (27, 75,
189).
Przypieszenie oddechu i spontaniczny oddech gboki
U osb z nadwag czsto obserwuje si mniej lub bardziej wyraon oddechow niewydolno wysikow
- rzadziej rwnie spoczynkow, istniejc ju przed postem i najczciej zwizan z wysokim
pooeniem przepony i/lub zaczynajc si niewydolnoci lewokomorow. Takiego rodzaju dusznoci
nie mamy w tym miejscu na myli.
Istnieje swoiste dla postu, metabolicznie uwarunkowane nasilenie oddychania, ktre rzuca si w oczy
osobom zainteresowanym jako co niezwykego i znika po pocie ju w okresie realimentacji (p. str. 4749 [w oryginale]). Jest ona subiektywnie dowiadczana jako przypieszony oddech nawet przy
niewielkich wysikach, jak rwnie jako wyrana potrzeba wieego powietrza.
Take nierzadko spontanicznie ma miejsce pogbiony wdech lub nawet oddech wzdychajcy.
Poniewa objawy te czsto ulegaj poprawie po podaniu kombinacji soli mineralnych (potas, sd,
magnez), nasuwa si przypuszczenie oddechowej kompensacji kwasicy postnej. Przyczyn tych objaww
jest zapewne uprzedni istniejcy niedobr tych zasadowych soli mineralnych, nawet jeli ich oznaczenia w
surowicy day wyniki w normie (p. rozdzia "Farmakoterapia", str. 77-79 [w oryginale]).
Osabienie mini, adynamia
Wrd otyych czsto wystpuje, jak wiadomo, homeopatyczny "typ grafitowy". Tu ociao cielesna
jest albo wrodzona, jak u wikszoci otyych, albo jest nastpstwem dugoletniego, najczciej
uwarunkowanego zawodowo braku aktywnoci fizycznej. W tym miejscu chcemy jednak omwi
niezauwaane uprzednio osabienie mini przy obcieniu wysikiem. Przyczynowo naley tutaj myle o
38
Kryzysy w pocie
Napad migreny
Z prawdopodobiestwem graniczcym z pewnoci u pacjentw chorych na migren wystpi migrenowy
bl gowy albo ju we wprowadzajcym dniu warzywnym, albo najpniej po jednym do dwch dni
postu. Dlatego dla zagodzenia i skrcenia blw nie wahamy si moliwie najwczeniej zastosowa
jeszcze raz rodkw farmaceutycznych, skuteczno ktrych pacjenci ju wyprbowali na sobie. Moe to
by ostatni atak na cae tygodnie, miesice lub duej, ewentualnie nawracajce ataki staj si coraz
rzadsze i sabsze. Bardzo podobnie zachowuj si pacjenci z przewlekym blem gowy, wywoywanym
nie naczynioruchowo (27, 75, 124).
Nerwobl nerwu trjdzielnego
Rzdzi si on wasnymi prawami i post go ani nie wywouje, ani te w istotny sposb na nie wpywa.
Dobre wyniki dugoterminowe daje tutaj terapia neuralna [wedug Hunekego, przyp. tum.] (75).
Nerwoble i ble miniowe pochodzenia krgowego
Te objawy blowe rozwiny si na przebiegu lat u najczciej starszych pacjentw do pewnego stanu
przewlekego. Przyczyn ich s - wielopoziomowo i biograficznie uwarunkowane - zawodowe
nieprawidowoci postawy i przecienia, nastpstwa wypadkw, zmiany zwyrodnieniowe, przecienia
statyczne przy nadwadze. Du rol odgrywa przenoszenie napi psychicznych na ca miniwk
plecw, ktre prowadz do bolesnych guzowatych stwardnie tkanek, zmian zwyrodnieniowych w
cignach i objaww uciskowych drobnych staww, jak tarczek midzykrgowych. Powizane z tym
wielorako nerwoble potyliczne, szyjne i piersiowe ulegaj czsto poprawie dziki ju samemu nawet
odpreniu w pocie lub dodatkowej miejscowej fizykoterapii. Krytyczne reakcje na tym obszarze
wystpuj waciwie tylko wtedy, gdy organizm jest przeciony nadmiernym wysikiem gimnastycznym
lub sportowym.
Zesp odbarczenia obrzkw ldwiowych
Inaczej dzieje si w przypadku blw w okolicy ldwiowej oraz rwy kulszowej. Cho najczciej maj
dug uprzedni histori, jednake w pocie wyzwala je nie tylko nadmierne obcienie, niewaciwy ruch
lub przechodzenie. Gwn przyczyn jest tutaj likwidacja zastoju i obrzku ylno-limfatycznego, ktry
zgodnie z prawami hydrostatyki oddziaywuje szczeglnie w dolnej poowie ciaa. Statycznie najbardziej
obciony i nieprawidowo ustawiony krgosup ldwiowy wraz ze spojeniami biodrowo-krzyowymi
bywa dotknity najsilniej i najczciej. Rzadziej moe dochodzi do takich ostrych napadw blowych
take na obszarze grnego krgosupa ldwiowego i dolnego piersiowego. Zawsze jednoczenie bywaj
dotknite elementy podporowe z otoczenia, i mona stwierdzi strefy blowe obejmujce cae
powierzchnie - na grzebieniach koci biodrowej, wyrostkach poprzecznych krgosupa ldwiowego i 12
ebrze, Trochanter major et minor,
koci kulszowej i na czci udowej [tak w oryginale] koci onowej. Wystpuj nasilone
nerwoblopodobne ble promieniujce jako objawy podranienia korzeni nerwowych w zakresie Nervi
ischiadici, femorales et sacrales. Gwn przyczyn jest zapewne spadek pojemnoci Plexus venosi
vertebrales interni. Przez to uaktualniaj si zmiany zwyrodnieniowe z wtrnymi objawami zapalnymi
oraz reumatyczne ogniska zapalne (75).
Dychawica oskrzelowa
Gdy u astmatykw w pocie wystpuj kryzysy, to najczciej od razu w pierwszych dniach postu.
Czynnikiem wyzwalajcym moe by wysuszenie luzwek grnych drg oddechowych wanie na
pocztku postu. Mona ich unikn poprzez inhalacje nawilajce, np. z sol morsk, ju przy
najwczeniejszych objawach (74). Czsto farmaceutyki zazwyczaj przyjmowane dadz si odstawi tylko
czciowo i stopniowo, wzgldnie zastpi przez leki homeopatyczne.
Zaburzenia krenia z niedocinieniem
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
39
Spadek cinienia ttniczego w pierwszym tygodniu postu moe wywoa u starszych wazolabilnych i
labilnie hipotonicznych pacjentw niekiedy duej utrzymujce si zawroty gowy i zaburzenia
rwnowagi, ulegajce szybkiej poprawie po przybraniu pozycji poziomej. U pacjentw z podobnym
obcieniem w wywiadzie wejcie w post powinno dlatego nastpowa stopniowo, poprzez diet coraz to
niejkaloryczn, tak, by uatwi ukadowi krenia przystosowanie si. W razie wystpowania objaww
niewydolnoci naczyniowo-mzgowej nie wolno zej poniej okrelonego indywidualnego wymaganego
cinienia minimalnego (28, 57, 146). W przypadkach skrajnych powinno si zaleci stosown diet, a nie
post. Naley przy tym stosowa w sensownej kombinacji rodki poprawiajce ukrwienie mzgowe (np.
zimne polewania twarzy), pozycje ciaa (np. wysokie uoenie ng) oraz medykamenty.
Kryzysy z obszaru odka i dwunastnicy wywoane odstawieniem pokarmw
U 60% wszystkich pacjentw z nieytem odka oraz chorob wrzodow odka i dwunastnicy w
wywiadzie stan na czczo bywa powodem wystpowania nudnoci, odruchw wymiotnych, wymiotw i
typowych blw w nadbrzuszu, czsto ju po jednym do dwch dni postu. Dodatkowe dziaanie
wyzwalajce maj take sodkie soki i sodzone herbaty, ktre poza tym mog doprowadzi do burzliwych
objaww zgagi. Dolegliwoci te bywaj najczciej krtkotrwae i s przetrzymywane przez pacjentw.
W drugim tygodniu postu nastpnie narastaj a do krytycznych stanw kolkowych. Niekiedy take
dochodzi do niepowcigliwych wymiotw, uniemoliwiajcych wszelki dowz pynw. Nawet jeli
dolegliwoci te s agodne i przejciowe, w adnym razie nie wolno ich przeoczy; wymagaj one
natychmiastowej zmiany napojw w pocie, a przy wymiotach - doylnego uzupeniania pynw. W
przeciwnym razie grozi przykra niespodzianka - perforacja starej blizny wrzodowej, jak grom z jasnego
nieba. Mniej wakie s podobne reakcje bony luzowej oadka u pacjentw przewlekle naduywajcych
alkoholu, nikotyny lub kofeiny (66, 75).
Kolka ciowa
W przewlekych dyskinezach drg ciowych, zastojach ci i kamicach pcherzykowych podanie soli
gorzkiej na pocztku postu daje najczciej wraz z gwatownymi wyprnieniami stolca i luzu
natychmiastow ulg, ktra moe by powizana z lekkimi, szybko przemijajcymi dolegliwociami
kurczowymi.
Jeeli jednak doszo do poruszenia kamieni spoczynkowych, wwczas nastpstwem jest penoobjawowa
kolka ciowa. Nierzadko doprowadza ona do szczliwego wydalenia kamieni, rwnie czsto jednak nie
udaje si ich wyzby, tak, e trzeba uciec si do pomocy medykamentw. U takich chorych na kamic
wymioty po podaniu soli gorzkiej mog si czasem tak spotgowa, e konieczne bywa doylne
uzupenianie pynw. Wybr i dawkowanie rodkw przeczyszczajcych jelito przy wejciu w post
wymaga wic wyczucia.
Wystpuj rwnie pne reakcje kolkopodobne na obszarze wtroby i drg ciowych po
niezauwaalnym pocztku, tzn. dopiero w drugim i trzecim tygodniu postu. Jeli na pocztku wraz ze
stolcem pojawia si ciemna pcherzykowa, to pniej ze stolcem i po wlewach oprniana zostaje
nagromadzona janiejsza wtrobowa. Stosownie do tego celowe jest dalsze pobudzenie wytwarzania
ci przez odpowiednie herbatki zioowe (27, 75, 192, 193).
Kolka nerkowa
Kolki nerkowe nale do najboleniejszych. Na szczcie wystpuj w pocie bardzo rzadko. U moich
pacjentw byy one wywoywane przez kamienie nerkowe, ktre rwnie, poza jednym jedynym
przypadkiem, ulegay samoistnemu wydaleniu. S to najczciej szczawiany i moczany lub ich
mieszanina. Tylko niewielu pacjentw wiedziao o swych kamieniach narkowych. Rwnie piasek
nerkowy moe zosta wydalony, przy mniej dramatycznych blach towarzyszcych. Niezbdna tu jest
obfita poda pynw i wsparcie medykamentami (27, 75, 188, 193, 268).
Kolka jelitowa
To, e oprnianie ze starych resztek kau w pocie niekiedy wyzwala przemijajce szybko dolegliwoci
blowe, nie jest czym niezwykym.
Penoobjawowe kolki jelitowe, przede wszystkim po wlewach, maj powaniejsze to. Przyczyn
wywoujc najczciej jest zuszczajca si po przewlekych procesach zapalnych wielkimi patami bona
luzowa. Moe tkwi za tym take zapalenie uchykw, ktre nastpnie szybko si w przebiegu postu
uspokaja.
Kurczowe ble na obszarze odbytnicy prawie zawsze zwizane s z guzkami krwawniczymi.
Wszystkie kolkopodobne dolegliwoci jamy brzusznej musz oczywicie by wyjanione drog
diagnostyki rnicowej (27, 75).
Zwikszona skonno do krwawie
40
W przebiegu duszego postu nierzadko dochodzi do krwawie z dzise, rzadziej do krwawie z nosa, z
guzkw krwawniczych, do nasilonego krwawienia miesicznego. Praktycznie zawsze wystpuje tutaj brak
jednego lub kilku podstawowych czynnikw krzepnicia, przede wszystkim witaminy C, witaminy K,
wapnia. Poprzez odpowiedni substytucj krwawienie daje si opanowa najczciej ju po jednym do
dwch dni. Przy krwawieniach z dzise zawsze wspuczestniczy przyzbica. Krwawienia z guzkw
krwawniczych wystpuj nierzadko z przyjemnym uczuciem ulgi po zastoju ylnym na obszarze miednicy
mniejszej. Przy nasileniu krwawie miesicznych wspuczestnicz naturalnie take wahania hormonalne,
przede wszystkim w fazie progesteronowej. W kadym podejrzanym przypadku musi by wykonane
rutynowe badanie ginekologiczne (51, 75).
Rzuty reumatyczne
Reumatoidalne zapalenia staww wci tygodniami reaguj bolesnymi rzutami zapalnymi, obrzkami
staww i gorczk, ktre ustpuj dopiero po duszym pocie, nastpnie jednak mog uspokoi si na
duszy okres (27, 31, 59, 75, 194).
Zapalne podranienie y przy zakrzepowych ylakach
Blizny po zapaleniach i zakrzepicach y podudzi przejawiaj w bardzo rzadkich przypadkach
ograniczone ogniska zapalne, bardzo wraliwe na ucisk, ktre jednake po unieruchomieniu, zimnych
okadach i - w razie koniecznoci - przystawieniu pijawek szybko zanikaj (75).
Zaostrzenie wyprysku endogennego
W normalnym przypadku wyprysk endogenny cofa si w pocie stopniowo, im duej trwa post, tym
bardziej. Jedynie wid moe ewentualnie przybra rozmiar krytyczny. Jeden jedyny raz widziaem u
pewnej pacjentki w sidmym dniu postu rzut zapalny z uoglnionym wynaczynieniem
okoowoniczkowym na obu podudziach, od ktrego rozpocza si oglna poprawa wyprysku i
zagodzenie widu; do penego wyzdrowienia potrwao jednake 14 dni (75).
Kryzys spastyczny w porfirii
Knudsen (158) donosi o ostrej przerywanej porfirynurii z wystpowaniem kolek brzusznych po
omiodniowym pocie zerokalorycznym u 18-letniego kolorowego z nadwag. Autor ten reprezentuje
pogld, i przy niedoborze wglowodanw, jak w pocie, utajona porfirynuria moe przej w posta
jawn. My zaobserwowalimy, e w porfirii wywoanej alkoholem [w oryginale: etylem] z typowymi
uszkodzeniami skry post przynis znaczn popraw bez wystpowania kryzysw.
Ostre dolegliwoci w strefach blizn
Po dwu- do trzytygodniowym pocie pacjenci niespodzianie czsto podaj wystpowanie krtkotrwaych,
lecz intensywnych blw na obszarze blizn pooperacyjnych lub powypadkowych. Jak ostro i krytycznie
moe to przebiega, pokae niej przedstawiony przypadek.
Ok. 50-letni pacjent, ktry z powodu nadwagi po raz pierwszy zdecydowa si na leczenie postem, zosta
po dziesiciu dniach postu koo pnocy wyrwany ze snu przez gwatowny bl w prawym oku. Gdy po
paru minutach ogldaem to oko, z zewntrz niczego nie mona byo dostrzec, nie stwierdzao si adnego
odczynu zapalnego. Jedynie przy zamknitym oku gaka bya lekko wraliwa na ucisk i na dotyk;
wilgotno-chodne okady z rumianku byy przyjemne i po krtkim czasie przyniosy zagodzenie. Reakcji
tej nie mona byo wyjani ani oddziaywaniem zewntrznym, ani procesami wewntrznymi. Dopiero
teraz pacjent przypomnia sobie, i kiedy w modoci przeby przeszywajce, kute zranienie po stronie
zewntrznej oka prawego. Bl, jaki teraz odczu w pocie, by dokadnie taki sam jak wwczas przy
zranieniu.
Poniewa post dosiga wszystkich komrek, do ingerencji w ich struktur czsteczkow wcznie,
dziaanie jego dotyka wszystkich zmian, uszkodze, zogw i immunizacji odnonych narzdw, struktur
komrkowych i cznotkankowych elementw substancji podstawowej, do jakich doszo w przebiegu
indywidualnej historii choroby. Najmodsze zmiany s osigane najatwiej i najszybciej, najstarsze najduej i najtrudniej. Dopiero wraz z rozcigniciem postu w czasie wchodzimy w coraz dawniejsze
warstwy naszej cielesnej przeszoci. Wybitnie zmienny przebieg postu wrcz demonstruje zdrowe
niegdy, harmonijne odcinki ycia, jak i z drugiej strony zaburzone, chore.
Spadek cinienia krwi poniej koniecznego minimum
U starszych ludzi w przebiegu pierwszego tygodnia postu moe doj do obniki cinienia krwi poniej
niezbdnego cinienia perfuzji, zapewniajcego zaopatrzenie w tlen zwaszcza serca i mzgu. Zdarza si
to szczeglnie u nadcinieniowcw, gdy wartoci cinienia krwi spadn wyranie poniej obszaru
granicznego od 140 do 160/90 mm Hg. Poprawa sytuacji zaopatrzeniowej, w pocie tak korzystna wanie
dla serca i mzgu poprzez ekonomizacj procesw metabolicznych, wwczas ju nie wystarcza, by
41
skompensowa zaawansowane stwardnienie cian naczyniowych czy wrcz zwenie wiata naczy.
Objawy stenokardialne oraz naczyniowo-mzgowe zawroty gowy praktycznie nie wystpuj w
spoczynku, lecz najczciej podczas forsownego wysiku fizycznego. Pilnym rodkiem zaradczym jest
pozycja pozioma z wysokim uoeniem ng. W wypadkach wtpliwych natychmiast podejmuje si
sztuczne oddychanie tlenowe i intensywne leczenie kardiologiczne.
Zagroony krg osb musi by dlatego uprzednio szczeglnie dobitnie poinformowany i dobrze
nadzorowany (56, 71, 74, 75, 77).
Biegunki
Obfite, raczej wodniste wyprnienia do trzeciego tygodnia postu wcznie nie s bynajmniej rzadkie, a
ze wzgldu na przepenione brzuchy gazowo-kaowe [wedug klasyfikacji F. X. Mayra, przyp. tum.] absolutnie zrozumiae. Zaniepokojony jest najczciej tylko pacjent. ktry uwaa za niemoliwe, by po
tak dugim pocie mogy jeszcze wystpowa obfite stolce.
Da si on atwo uspokoi, gdy mu si w sposb wiarygodny wyjani, e wyprnienia te s wycznie
korzystne dla jego zdrowia.
Wystpujce niekiedy przy tym kolki jelitowe ulegaj poprawie pod dziaaniem ciepych okadw lub
podawania preparatu Belladonna D2, pi kropli na godzin. Nie wolno przeoczy krwawych domieszek
w wyprnieniach, wymagaj one wyjanienia przyczyny. Krytyczn moe ewentualnie by nadmierna
utrata pynw. U pacjentw, ktrzy maj trudnoci z wypijaniem odpowiednich objtoci pynw, naley
w takim przypadku poda wystarczajc ich ilo drog doyln (75, 192, 195)
Pynne wejcie w post zapewnione jest dziki stopniowo coraz cilejszej trzydniowej diecie przejciowej:
pierwszego dnia agodna dieta surwkowa ok. 850 kcal (Jadospis 1), drugiego dnia cisa dieta
surwkowa ok.600 kcal (Jadospis 2), trzeciego dnia 1 kg owocw (jabka i pomaracze) rozoone w
cigu dnia, ok. 500 kcal. Nastpnego dnia rozpoczcie postu z zabiegami oczyszczania jelit. ywienie to,
bogate w bonnik i pektyny, dziaa dziki swojej zdolnoci do pcznienia jak szczotka a zarazem zgarniak,
nasilajc i przypieszajc transport i wydalanie treci jelitowej. Po tym wszystkim sl glauberska
pierwszego dnia postu znajduje substrat zdatny do pcznienia, tak, by pod wpywem bodca mc uwolni
w obfitych wyprnieniach wiksz cz odbytnicy od resztek pokarmowych.
W ten sposb powoli daje si zredukowa podwyszone, nierzadko spastyczne napicie jelita grubego na
obszarze jelita lepego, zagicia wtrobowego, esicy i odbytnicy. W przeciwnym razie to podwyszone
napicie w kluczowych odcinkach uniemoliwia regularne wyprnienia, a po podaniu soli glauberskiej
wypywa tylko nieco pynnej treci, a moe si zdarzy nawet, e nie ma w ogle adnej reakcji.
Zdziwieni, a nawet oburzeni z tego powodu bywaj najczciej ci wanie pacjenci, ktrym si tak
szczeglnie pieszyo z wejciem w post.
JADOSPIS 1 agodna
dieta surwkowa
JADOSPIS 2 cisa
dieta surwkowa
75 kcal
80 kcal
40 kcal
Rano:
2 liwki suszone
1 mae Msli
75 kcal
75 kcal
150 kcal
30 kcal
225 kcal
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
42
Poudnie:
Poudnie: 1 filianka wywaru
z jarzyn
25 kcal
1 duy zestaw surwek 150 kcal
150 g kartofli ze 100 g
mleka penego, puree 150 kcal
150 kcal
100 kcal
50 kcal
300 kcal
325 kcal
Wieczr: 1 buka penoziarnista 120 kcal
10 g margaryny
80 kcal
1 jabko 125 g
75 kcal
1 filianka wywaru
z jarzyn
25 kcal
________
300 kcal
Ogem
850 kcal
Wieczr:
1 jabko 125 g
1 biogurt 150 g
Ogem
75 kcal
75 kcal
_______
150 kcal
600 kcal
43
zioow. Gdy w pojedyczych przypadkach obydwie wymienione moliwoci nie wchodz w rachub,
wtedy zaczyna si od wlewu doodbytniczego z 1/2 do 1 l herbaty z rumianku.
Wlewy doodbytnicze do kontynuacji oczyszczania jelita stosuje si w dalszym przebiegu postu moliwie
najoszczdniej. Wlew puczcy w pozycji kolankowo-okciowej nierzadko prowadzi tu do najlepszych
wynikw. Czsto pacjenci nie chc poddawa si wlewom z uzasadnieniem, e maj codziennie samoistne
stolce. Na tym nie mona si opiera. Wwczas sensowniej jest podawa w tym samym rytmie rano na
czczo po dwie yeczki do kawy soli gorzkiej na szklank wody.
Ze rodkw tych naley korzysta w sposb cakowicie indywidualny i stosowa je odpowiednio czciej
lub rzadziej.
Zadziwiajce jest, jakie iloci stolca mog przy tym ulega wyprnieniu a do czwartego tygodnia postu
wcznie. Regularne badanie palpacyjne brzucha pozwala wnosi o istnieniu niewyprnionych
pozostaoci stolca i na tej podstawie zleca zabiegi przeczyszczajce.
Suche pukanie jelita jest w nielicznych przypadkach jedyn moliwoci uzyskania wystarczajcego
oprnienia jelita w czasie trzech tygodni postu. Dodatkowo konieczne mog by wstawki z dawek soli
glauberskiej lub soli gorzkiej. Pukanie podwodne jelita ze wzgldu na niebezpieczestwo dysregulacji
krenia w pocie jest przeciwwskazane.
Podczas pukania jelita pacjent musi na bieco pozostawa pod kontrol, by zapobiec nieprzyjemnym
objawom towarzyszcym, na przykad przez zbyt szybki wpyw wody lub uszkodzeniom luzwki
odbytnicy niezrcznymi ruchami.
W stosunku do masaw okrnicy podczas trwania postu zaleca si powcigliwo. Czsto jest przez to
wyzwalana spastyka brzuszna i nieprzyjemnie nasilony wagotonus oglny. Dlatego zalecaem je tylko w
okresie realimentacji po pocie w pojedyczych przypadkach, gdy byo do dyspozycji wystarczajco
czasu. Wwczas mog by one cenn pomoc przy uruchomieniu zaburzonej motoryki jelita.
Napoje w pocie
Leczcy postem lekarze dawniejszych czasw, jak Thanner i Dewey w USA, Guelpa we Francji, v.
Segesser i Bertholet w Szwajcarii, Riedlin, Mller i Kapferer w Niemczech podawali jedynie wod i
herbatki zioowe. Co do niezbdnej iloci pynw wyznawano wwczas odmienne pogldy, zadowalano
si ok. 1 l dziennie lub mniej (209). O. Buchinger sen. nie okrela jakich staych iloci pynw do picia,
lecz kierowa si indywidualnym zapotrzebowaniem i uczuciem pragnienia.
____________________________________________________________________________________
___
Ze wzgldu na toksyczn sytuacj ogln (Eichholz) i podwyszone oglne obcienie metaboliczne
dowz pynw w pocie musi wynosi 2-3 l/dzie.
____________________________________________________________________________________
___
Wbrew oczekiwaniom zalecenie to napotyka u wielu osb na niewielki entuzjazm. Ju Buchinger take
stwierdza, i poszczcy pij zadziwiajco mao. Przede wszystkim wanie kobiety podaj, e przy
najlepszych chciach nie s w stanie wypija wicej ni 3/4 do 1 l dziennie. U takich pacjentw czsto
stwierdza si wysokostony mocz z du iloci osadu oraz podranienie zapalne przewodw
wyprowadzajcych gruczow potowych, przede wszystkim pachowych wzgldnie piersiowych.
Nierzadko dla kompensacji herbata z rumianku przy wlewie bywa cakowicie albo czciowo
zatrzymywana.
Z drugiej strony istniej te obrazy chorobowe, w ktrych stosowne jest ograniczenie dziennej iloci
wypijanych pynw, jak np. zdekompensowana niewydolno serca ze skonnoci do obrzkw. W razie
potrzeby ilo pynw naley wic ustala indywidualnie.
Nie mniej wanym, jak ilo, jest wybr napojw w pocie. Poszczcy staje si mianowicie pod tym
wzgldem coraz bardziej wybredny. Duym powodzeniem ciesz si na og poudniowe ciepe wywary z
jarzyn, ktre normalnie nie byyby zaszczycane jednym spojrzeniem. 1/4 odcedzonego wywaru z
pomidorw, marchwi, ziemniakw i selera podaje si codziennie zmieniajc, przyprawione zioami,
wycigami z drody i szczypt soli morskiej. W niektrych przypadkach, np. u nadcinieniowcw, ta
szczypta musi odpa. Nemao osb preferuje ten bogaty w mineray i witaminy wywar ze wzgldu na
jego aromat i ciepo take wieczorem w stosunku do normalnie serwowanych wwczas sokw
owocowych (111). Przede wszystkim te s to osoby wraliwe na potrawy sodkie i kwane, ktre na soki
owocowe reaguj stanami podranienia luzwek odka i jelita cienkiego i dlatego czuj si lepiej na
wywarach z jarzyn.
44
Przy herbatkach zioowych naley zwraca uwag na wybr i waciwe przygotowanie, poniewa
pacjenci, przyzwyczajeni najczciej do kawy lub herbaty maj zbyt podwyszony prg wraliwoci
smakowej z powodu siy bodcw tych napojw, by mc odczu smak zwykej herbatki zioowej.
Normalnie podajemy na zmian herbatk przeciw wzdciom z kminku, kopru woskiego lub mity,
herbatki agodzce dolegliwoci odkowe z krwawnika i z rumianku, napotne herbatki z kwiatu lipy i z
szawi,
moczopdne herbatki z szypuek czereni, owocw dzikiej ry, Epilobium (Weidenrschen) lub
Orthosiphon. Do tego dawane jest po plasterku cytryny, u pacjentw z dn moczanow sok z caej
cytryny, po poudniu poza tym dwie yeczki od kawy miodu pszczelego.
Nawet przy dobrym przygotowaniu i bogatym, dowolnym wyborze herbatki takie mog si w pocie
"przeje", i wtedy woli si wod mineraln albo rdlan. W charakterze wieczornej wierci litra sokw
owocowych preferuje si gatunki bogate w witamin C i wzgldnie ubogie w cukry. Przy tym sok
jabkowy dziki swej przyswajalnoci i dobremu tolerowaniu przez pacjentw zasuguje na wzmiank
jako pierwszy. Do dyspozycji stoi mnogo dalszych moliwoci: soki z grejpfrutw, pomaraczy, Quitte
(Cydonia
Mill.), marakui, ananasw. Soki z gruszek, czereni, brzoskwi i moreli s czsto zbyt sodkie i dlatego
powinny by rozcieczane.
Dla urozmaicenia wcza si wstawki z sokw warzywnych: marchwi, burakw czerwonych, czarnej
rzepy (Schwarzer Rettich, Raphanus), kapusty, kapusty kwaszonej. Tych wystarczy mniejsza ilo, ok.
100 g. Naley preferowa wieo wycinite produkty z uprawy biologicznej. Poniewa nie zawsze s one
dostpne w wystarczajcej iloci, na ich miejsce wchodz w gr take soki butelkowane z atestem. U
pacjentw wraliwych na potrawy sodkie stosowna jest maksymalna ostrono. Pacjenci ci zamiast
sokw owocowych powinni otrzymywa ciepe wywary z jarzyn lub rzadki kleik owsiany.
Najbardziej neutralna jest poda wody. Dobre wody rdlane z niewielk zawartoci substancji staych
su najlepiej zadaniu uzupeniania pynw i jako medium transportowe. Wody mineralne powinny by
zapisywane w razie potrzeby wedug zakresu wskaza.
W porwnaniu z postem zerokalorycznym wyej opisany dodatek wywarw warzywnych, sokw
owocowych i miodu, cznie ok. 210 - 260 kcal. uatwia post suiektywnie i obiektywnie.
Rosnca liczba przede wszystkim starszych pacjentw wymaga ponadto dodatku maych, lecz
wysokowartociowych iloci biaka w
postaci malanki dwa razy 1/8 do 1/4 l dziennie, ewentualnie poczonych z dwa razy po yce stoowej
oleju sonecznikowego toczonego na zimno (po 20 g). W ten sposb wskazania do postu mona
rozszerzy, czas trwania postu przeduy, i oglnie polepszy tolerancj postu. Obok starszych
pacjentw do tego wariantu postu wchodz w gr przede wszystkim poszczcy po raz pierwszy oraz
przewlekle chorzy z normaln wag wzgldnie niedowag. Poza tym znacznie wzrasta dziki temu
zdolno do wicze
fizycznych oraz promie dziaania (Aktionsradius) odnonych pacjentw (111).
Z napojw alkoholowych oraz z kawy ziarnistej naley w pocie cakowicie zrezygnowa, oczywicie
take i z palenia. Czarn herbat mona przypisywa oszczdnie w sensie lekarstwa i to wycznie rano
(Tab. 8).
45
1-2l
____________________________________________________________________________________
___
Wariant
II
"
"
5 kcal
130-170 kcal
210-260
____________________________________________________________________________________
___
Wariant
" 1/8 l malanki
"
"
"
1/8 l malanki "
III
(5 g biaka)
(5 g biaka)
300-350
5 kcal 45 kcal
40-50 kcal
35 kcal
130-170 kcal 45 kcal
(10 g
biaka)
____________________________________________________________________________________
___
Wariant
" 1/4 l malanki
"
"
"
1/4 l malanki "
IV
(10 g biaka)
(10 g biaka)
350-440
5 kcal
90 kcal
40-50 kcal
35 kcal
130-170 kcal 90 kcal
(20 g
biaka)
____________________________________________________________________________________
___
Wariant
V
"
"
"
1/8 l twarogu
"
chudego 100 kcal
(20 g biaka)
10 g ol.sonecz.
90 kcal
590-640
5 kcal 190 kcal
40-50 kcal
35 kcal
130-170 kcal 190 kcal
(40 g
biaka)
____________________________________________________________________________________
___
Wariant
" 1/4 l twarogu Kleik owsiany
"
"
1/4 l twarogu "
VI + mid chudego
200 g
chudego
10 g (40 g biaka) (25 g patkw)
(40 g biaka)
10 g ol.sonecz. + 5 g mietany
10 g ol.sonecz.
30 %
90 kcal
Ekstr.
drod.
890-930
35 kcal 290 kcal
110 kcal
35 kcal
130-170 kcal 290 kcal
(85 g
biaka)
____________________________________________________________________________________
___
Warianty IV-VI przy istnieniu odpowiednich wskaza mog by take rozcignite do trzech miesicy i
duej. Poniewa nie ma tu penego pokrycia dziennego zapotrzebowania na wszystkie witaminy i
mineray, zaleca si - szczeglnie przy duej trwajcych postach - przepisywanie odpowiedniego
preparatu zoonego. Z punktu widzenia rezerw witaminowych organizmu szczeglnie wane s witaminy
A, B1, B6, C, mineray potas, magnez i elazo. U pacjentw z nadwraliwoci na potrawy sodkie, u
pacjentw ze
skonoci do cukrzycy jak rwnie z chorob wrzodow odka i dwunastnicy w wywiadzie naley
cakowicie zrezygnowa z miodu; wieczorne soki owocowe, ewent. take poudniowy wywar z warzyw
naley zastpi kleikiem owsianym (Wariant VI).
46
Spoczynek, relaks
Zaprogramowane w naszych genach awaryjne funkcje oszczdzania energii, odnowy i samoleczenia
organizmu w pocie maj zupenie swoiste dziaanie zwrotne na psychiczne samopoczucie i zachowanie.
Czciowo take to dziaanie zwrotne da si objani zmian neurohormonalnych procesw sterujcych
(p. str. 56 [w oryginale]). Istnieje tutaj pokrewiestwo ze snem, ktrego procesy regeneracyjne o wiele
jeszcze bardziej postpuj wraz z biernoci i penym uwolnieniem si od zewntrznej egzystencji a do
utraty wiadomoci. W obu sytuacjach wzmocnienie yciowego potencjau energetycznego opiera si na
powrocie do wasnego
centrum. Hrabia Drckheim zwyk mawia Reculer pour mieux sauter ["Cofn si dla nabrania
rozpdu"] (53). Post i przepeniona pilnymi zajciami codzienno co do swej istoty nie dadz si
pogodzi ze sob. Jeli mimo wszystko prbowa, to trzeba bdzie przyj fakt, i ucierpi na tym obie
strony. Dlatego niezbdne jest oderwanie si od zwykego otoczenia, pracy i rodziny, a tym samym od
caej aktualnej oraz chronicznej problematyki yciowej, czyli klauzura.
Post wymaga klauzury nie tylko z powodu psychicznego dziaania zwrotnego procesw postnych. Wpyw
nastroju psychicznego i treci mylowych na procesy organiczne jest oglnie znany, lecz szczeglnie w
pocie bardzo znaczcy.
Jak wiadomo, suma naszych codziennych myli ma niezmierny wpyw na wszystkie funkcje organizmu, na
nasze samopoczucie oglne i ostatecznie take na zdrowie. Nadmierne napicie, agresywne myli, uczucia
lkowe i negatywne wyobraenia mog wyzwoli najprawdziwsze burze wegetatywne albo blokady, ze
wszystkimi negatywnymi konsekwencjami. I przeciwnie, myli pokoju i spokj myli prowadz do
przezwycienia lku i gniewu. Takie nastawienie psychiczne odpowiada wanie dokadnie sytuacji
cielesnego postu. Wpywaj one na siebie wzajemnie w swym wyrwnujcym, porzdkujcym i
harmonizujcym dziaaniu.
Dlatego post wymaga szczeglnej atmosfery, czynicej zado zmienionym wymaganiom cielesnym i
psychicznym, z podejciem, z ktrego emanuje poczucie bezpieczestwa i zachta do aktywnej
samopomocy. Dlatego nie zaleca si poci w normalnym szpitalu, zorganizowanym wedug innych
punktw widzenia, wrd innych jedzcych pacjentw.
Wany jest ju wybr krajobrazu. Bardziej jeszcze potrzeba aktywnie artystycznie zorganizowanych ram
kulturalnych, indywidualnego prowadzenia i opieki, by doprowadzi post do peni dziaania. Jest to
najczciej moliwe tylko w ukierunkowanej na to klinice postnej.
Jeli ju wybrao si odpowiednie miejsce, to szybko si odkryje, ile jeszcze niepokoju i napicia zostao
wniesione z zewntrz i jak bardzo nasze siy s z tego powodu zuyte, a nasze rezerwy wyczerpane.
Dominujcym pragnieniem jest - nic nie chcie ju widzie i sysze o niczym. Jest to naturalny instynkt,
prowadzcy nas w cisz, nawet gdy pocztkowo trudno jest sobie z ni poradzi. By tylko teraz znw nie
nastpiy zaprogramowane "zdrowotnociowe wyczyny na si".
____________________________________________________________________________________
___
Przeciwnie:
"Odpuszczenie" nadmiernie wytonej woli osignicia sukcesu jest w pierwszych dniach postu spraw
najwaniejsz.
____________________________________________________________________________________
___
Lecz jak koo zamachowe nie zatrzymuje si natychmiast po wyczeniu silnika, podobnie pobudzenie
psychiczne i dynamika mylowa spowodowane codziennoci i podr ucichn dopiero powoli, w
przecigu kilku dni. Najlepiej przemienia si je w niewielkie spacery dla poznania okolicy i wiczy si w
obligatoryjnym codziennym dwugodzinnym spoczynku poudniowym. Dziaanie relaksujce tego czasu
spoczynku pogbiane jest jeszcze zawijaniami ciaa wedug Prienitza z ciepym termoforem na okolic
wtroby i na stopy. Poza tym ten ciepy okad na wtrob zwiksza krenie krwi na obszarze trzewi,
znajdujcym si poza tym w stanie spoczynku, i uatwia wtrobie, trzustce i nerkom prac metaboliczn,
nasilon szczeglnie na pocztku postu (p. str. 19-28 [w oryginale]).
Cakiem na obwodzie ciaa celowane masae cakowite i czciowe, gorce zawijania borowinowe lub w
worki z sianem [Heublumenscke], kpiele czciowe o wzrastajcej temperaturze, ciepe kpiele zioowe
rozwijaj swe dobroczynne dziaanie. Rwnie one zwalniaj skurcze miniowe, obrzki i zastoje
cznotkankowe i bior udzia w uwalnianiu si z tego bolesnego zesztywnienia. Zabiegi te s oglnie
bardzo popularne, bo mona tak leniwie i z upodobaniem odda si w wyczulone rce dowiadczonych
terapeutw.
47
____________________________________________________________________________________
___
____________________________________________________________________________________
___
Z bycia w gorczce walki o byt cakowicie na zewntrz siebie poszczcy poprzez dobroczynne dotknicie
ciaa zostaje wprowadzany na powrt do wasnego wntrza.
____________________________________________________________________________________
___
48
6. Happich i Leuner rozwinli metod medytacji obrazowej wyimaginowanych krajobrazw, ktre zostay
rozbudowane do drogi medytacji duchowej. Techniki te, doczone do najniszego stopnia treningu
autogennego, nadaj si szczeglnie do znajdowania i wyksztacania wewntrzpsychicznej przestrzeni
ciszy i bezpieczestwa.
Kady wiczcy wie, jak trudno moe by nie da si odwie od codziennych myli i wydosta si z
ciszy. Tu wielk pomoc moe by zapenienie przestrzeni mylowej cigym powtarzaniem prostych
sentencji, wersetw lub mantr. Prcz tego mona odczu nieco z siy zawartoci mylowej. Kady zna
takie wane dla niego miejsca, np. z psaterza, sw Jezusa, Upaniszad, Tao-Te-King lub Koranu. Tak w
modlitwie "Ojcze nasz" mona odkry cakiem nowe strony i oddziaywania. Wybr kilku tekstw
jest zacytowany w zaczniku.
____________________________________________________________________________________
___
Jednak w najwikszej gbi wszelka modlitwa zamilka, staje si bez sw: Najwikszym objawieniem
jest cisza (Lao-Tsy).
____________________________________________________________________________________
___
Ruch i wiczenia
Po tym, jak tak podkrelone zostao znaczenie bezczynnoci i relaksu, mogoby powsta wraenie, e
moe to sprawi jedynie wypoczynek. Tak, jak najbardziej, jeeli chodzi o odzyskanie niewzruszonej
rwnowagi psychicznej, lecz nie o bezczynno fizyczn czy w ogle lenistwo. Byoby to
niewybaczalnym bdem, gdyby si uwaao, i poszczcych trzeba oszczdza czy nawet pooy do
ka. Tak samo jednak bdne byoby te nadmierne obcianie.
Pierwsze dni powinny by w spokoju powicone wdroeniu si w postu i oglnemu przestawieniu.
Potrzeba odgrodzenia si i bezczynnoci jest naturalnie spraw rnie dugiego czasu. Wczeniej czy
pniej na powrt obudzi si duch przedsibiorczoci.
Wtedy spontaniczne parcie do ruchu otworzy dostp wiczeniom fizycznym, jak gimnastyka, spacery,
pywanie.
Zadaniem nadzoru lekarskiego jest troska o to, by ten pd do ruchu znajdowa ujcie nie nazbyt
popiesznie, lecz stopniowo. W ten sposb mona unikn niepotrzebnych i nieprzyjemnych waha
cinienia, dolegliwoci sercowych, zaburze krenia, lecz te i rozerwa cigien i mini, skrce itd.
Gdy ten impet nie wystpuje, wtedy pacjenta naley ostronie doprowadzi do jego aktywnych
moliwoci. To wprowadzenie powinno by bardzo dobrze dostosowane do indywidualnych moliwoci i
zdolnoci oraz kontrolowane, np. w zajciach indywidualnych.
Dalsze prowadzenie moe mie miejsce w trzech - czterech wydolnociowych grupach spacerw i
gimnastyki. Ley w naturze rzeczy, i niemao pacjentw musi si zadowala spacerkami po rwnym
terenie i lekkimi wiczeniami rozcigajcymi oraz izometrycznym napraniem mini, a w midzyczasie
zalecane s cae dni odpoczynku.
U zdrowych modych lub sportowo wytrenowanych osb moliwe s rwnie waciwie wydozowane
nieprzerwane dusze biegi. Jeszcze raz przypomnijmy wyczyn poszczcych Szwedw, ktrzy w dziesi
dni przeszli pieszo 500-kilometrowy odcinek z Gteborga do Sztokholmu (p. str. 43/44, 51, [w oryginale],
Tab. 5).
Przez 10 dni maszerowa po 50 km dziennie jest ju samo w sobie niezwykym osigniciem. Co jest po
prostu nieprawdopodobne dla laikw, e ci mczyni w wieku od 17 do 53 lat przez ten cay czas
niczego nie jedli. Jednake pili obficie wod, mianowicie ok. 2,7 l dziennie, bez wszelkich dodatkw
kalorycznych. Wszystkich jedenastu uczestnikw dotaro do Sztokholmu przy ewidentnej rzekoci
fizycznej i psychicznej. Przy powtrce takiego samego marszu w 1964 r. dwch z 19 uczestnikw z
powodu dolegliwoci stp (spowodowanych bliznami po obraeniach wojennych) musiao by
wiezionych przez jeden dzie, poza tym
rwnie ta grupa caa i zdrowa osigna swj cel marszu (1, 2). U piciu uczestnikw tej ostatniej grupy
oznaczano regularnie mas ciaa, podstawow przemian materii, bilans azotowy, przemian tuszczow i
przy pomocy izotopw radioaktywnych przemian wodn. Utrata masy ciaa tak badanej grupy wyniosa
w przecigu tych dziesiciu dni 9 kg na osob, z czego 5 kg tuszczu, 3 kg wody i 1 kg biaka. Przy tych
wartociach znajdujemy si, nawet przy takim duym wysiku, wci gboko w dopuszczalnych
granicach zarwno jeeli chodzi o zasoby tuszczu, jak i o rezerwy biakowe. W normalnych warunkach
postu i treningu straty biaka bd znacznie nisze, mianowicie w czasie pierwszych trzech tygodni postu
od 15 do 25 g dziennie, cznie wic okoo 650 g. W porwnaniu z tym maszerujcy Szwedzi stracili w
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
49
cigu 10 dni 1 kg biaka, tj. dziennie 100 g. Do utraty biaka rzdu 1 kg dochodzi dopiero po ok. 40
dniach postu. Zuycie biaka spada wic w pocie coraz bardziej (p. str. 21-24 [w oryginale], rys. 5c). O
ryzykownej utracie biaka lub przecieniu organizmu nie moe by mowy tak dugo, pki si stosujemy
do indywidualnych danych osobniczych, potwierdzonych szczegowym badaniem.
W przeciwiestwie do tego naley wyranie podkreli, e wyczyny marszowe tego rodzaju naley
rozpatrywa jako obcienie graniczne, a nie jako standardowe wiczenie. Warunkiem tego jest stabilna
konstytucja i systematyczny trening, jeli nie chce si ryzykowa katastrofy. Jeschke, lekarz sportowy z
Tybingi, mwi o trzyletnim okresie treningu biegowego, po ktrym serce byoby zdolne do tego, by
wytrzyma trzy razy w tygodniu bieg na 50 km. Nie chc przez to powiedzie, e bieg dugodystansowy
na 50 kg trzy razy w tygodniu miaby dla kadego by optimum, godnym de. Wiele osb nie wnosi
potrzebnych tu zadatkw, ani wrodzonych ani nabytych. Ryzykuj raczej skrcenie, a nie wyduenie
ycia. Trening ma sprawia przyjemno, a nie sta si dodatkowym wiczeniem obowizkowym. Kady
musi znale swe wasne optimum, w pocie te. Badania Rittera (252) i Jungmanna (146, 147)
potwierdzaj, i wiczenia w pocie nie s ryzykiem, lecz rzecz nader celow.
Ruch fizyczny i wiczenia s jedn z podstawowych funkcji ycia ludzkiego, ktrych zaniedbanie musi
doprowadzi do niedorozwoju aparatu ruchu, przede wszystkim mini, a szczeglnie serca. Dla
porwnania wspomnijmy tutaj zanik mini z bezczynnoci np. po zamaniach koci, jak rwnie "serce
leniuchw", ktre w obrazie radiologicznym bezwadnie ley na przeponie.
Wikszo ludnoci naszego kraju od dziesicioleci nie ma ju do czynienia z cik prac fizyczn, ktr
zastpiy maszyny, urzdzenia i silniki. Dzisiaj pracownicy fizyczni w swej wikszoci obsuguj dzisiaj
wycznie maszyny i przez to sami stali si cicy.
Jeli w 1800 r. kady czowiek mia do dyspozycji ok. 3/4 KM mocy, to dzi wynosi to ponad 1000 KM.
Dlatego udzia szerokich krgw ludnoci w zajciach sportowych i wiczeniach naley do oglnego
programu profilaktyki zdrowotnej. W pierwszym rzdzie jest to zadaniem lekarzy, by wskazywa na
nastpstwa takich zaniedba i doprowadza ludzi na powrt do aktywnoci sportowej.
Take w pocie moliwa jest odbudowa kondycyjna aparatu ruchu oraz mini i dlatego winna by
prowadzona w sposb zindywidualizowany. To wanie poszczcy wymaga minimum ruchowego, aby
zapobiec rozpadowi w miejsce rezerw tuszczowych wikszej iloci miniwki, ni zbdne.
Ruch i wiczenie same w sobie ,jak wszystkie podstawowe funkcje yciowe, sprawiaj przyjemno.
Ponowne odkrycie radoci ruchu jest dla wielu poszczcych wielkim darem. Z kad godzin gimnastyki i
spaceru wzrasta nie tylko samopoczucie cielesne, lecz take przy tym zostaj odreagowane napicia
wewntrzne i stabilizuje si rwnowaga psychiczna.
Ponadto krenie obwodowe nie moe by przez nic innego silniej uaktywnione, ni przez ruch. Dotyczy
to nie tylko ng, ale przede wszystkim serca i mzgu. Mona coraz to zaobserwowa, i otyli, ktrzy
podczas postu systematycznie trenuj, nie tylko trac tuszcz, lecz i na powrt odbudowuj minie.
Tak samo wane jak trening mini s wiczenia rozcigajce torebek stawowych, cigien i okostnowych
przyczepw mini. Bez tych regularnie wiczonych rozciga skazani jestemy na nieubagan tendencj
wszelkiej tkanki cznej do kurczenia si, a to oznacza wzrastajce zawenie zakresu ruchw. Mona
temu przeciwdziaa repertuarem pozycji rozcigajcych zaczerpnitych z jogi. Tu ujawniaj si punkty
styczne z terapi rozluniajc, metod Feldenkraisa i eutoni (p. str. 71-73 [w oryginale]).
Szczegln rang w kinezyterapii zajmuje pywanie, bo przecie znajdujemy si tu w innym rodowisku,
w wodzie, ktra przez sw si wyporu niemal znosi ciar ciaa. Tym samym automatycznie zniesione
zostaje napicie miniowe, konieczne do utrzymania pozycji wyprostowanej jak i do przezwycienia
przycigania ziemskiego. Jeli przy tym jeszcze woda jest ciepa, wwczas relaksujce dziaanie na
napicie mini, cigien i torebek dodatkowo si nasila, a tym samym zwiksza zakres ruchw.
W pocie woda nie powinna by zbyt chodna, aby nie ryzykowa przechodze, lecz te i nie za ciepa,
gdy przez to wzrasta skonno do zapaci, szczeglnie przy wychodzeniu z wody. Najlepsza jest
temperatura wody midzy 26 a 30oC, przy czym te poszczcy moe si duszy czas pluska w wodzie i
wykonywa wiczenia ruchowe. To jest szczeglnie odpowiednie dla artretykw i reumatykw, ktrzy
mog tu wykona konieczn dla siebie norm wicze ruchowych i przez gimnastyk w wodzie mog
powikszy swj zakres ruchw.
Fizykoterapia
Komfort zamieszkiwania w pomieszczeniach stale ogrzewanych i permanentny brak ruchu stawiaj
niewiele wymaga w odniesieniu do zdolnoci adaptacji cieplnej. Dwie istotne funkcje podstawowe
naszego organizmu, ruch i ruchliwo, jak rwnie regulacja cieplna, cile powizane z regulacj
krenia, s zagroone zanikiem. Zamiast tego przewaajca w cigu dnia praca umysowa przy cigym
obcieniu optycznym i akustycznym ustawia nas w permanentnym napiciu woli, ktrego wyraz
mimiczny rzutuje si
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
50
nie tylko na twarzy, lecz rwnie na caej miniwce podporowej, przede wszystkim krgosupa. To
napicie, wytworzone w caym aparacie ruchowym, z rzadka tylko lub w ogle nie moe by
przetworzone w odpowiedni form ruchu. Jeli urasta to do przyzwyczajenia, trwajcego lata i
dziesiciolecia, wwczas dochodzi do rnorakich wad postawy, szczeglnie krgosupa. Tak powstay
spastyczny tonus mini i zastoje [Gelosen] nie puszczaj ani w spoczynku, ani w relaksie, ani w czasie
snu; nie
wystarcza nawet sama postawa rozcigania ani wiczenia gimnastyczne. Tutaj fizykoterapia daje pomoc,
czsto niezbdn do optymalnego sukcesu terapii (p. str. 164 i nast. [w oryginale]).
Wszystkie te zabiegi dotycz w pierwszym rzdzie skry rozumianej jednoczenie jako powok ciaa,
najbardziej rozlegy z narzdw zmysw i najwaniejszy regulator cieplny. Dlatego zabiegi wykonywane
na skrze dotycz nie tylko lecych pod ni warstw miniowych, lecz zawsze rwnie - na drodze
odruchowej - segmentalnej strefy narzdw.
Masae
W pocie preferujemy celowane masae czciowe dwa- do trzech razy w tygodniu na okolice najbardziej
dotknite chorob, rzadziej masa cakowity raz do dwch razy w tygodniu. Masae te wspieraj czynne
wysiki zachowania lub odzyskania ruchomoci i uwalniaj bolesne zastoje [Gelosen] i skurcze. Masaw
tkanki cznej w pocie praktycznie w ogle nie zlecamy, gdy zwizane z tym bodce nerwowe s le
znoszone w pocie. Ze wzgldu na swe dziaanie oglnie relaksujce rosnc popularnoci ciesz si
masae stp i ng, poniewa stopie, ktra jest najbardziej obciona statycznie, powica si w leczeniu
czsto zbyt mao uwagi.
Zabiegi wodne
Ciepe kpiele ze wskaza lekarskich, do ok. 39oC, z dodatkami zioowymi lub bez, s w pocie znoszone
dobrze, u podcinieniowcw jako kpiel zioowa ze szczotkowaniem skry. Podobnie ma si rzecz z
kpielami wirowymi. Co do masaw podwodnych zaleca si pewn powcigliwo.
Polewania wedug Kneippa ze wzgldu na zmienion termodynamik powinny by stosowane tylko na
uprzednio podgrzane okolice
wzgldnie jako polewania o zmiennej temperaturze. Poniewa take pacjenci normalnie stabilni
kreniowo przeywaj w pocie krytyczne fazy regulacji, naley cakiem zrezygnowa z polewa
byskawicznych. W przeciwiestwie do tego kpiele przedramion lub stp o wzrastajcej temperaturze s
bardzo poyteczne.
Suche szczotkowanie
Suche szczotkowanie zasuguje na cakiem szczegln uwag i dlatego zalecamy je naszym poszczcym
pacjentom w charakterze wicze wasnych. Przyczynia si ono do stabilizacji krenia, szczeglnie rano
i po poudniu po spoczynku w ku i jest odczuwane przed wyjciem na spacer jako bardzo dobroczynne.
Kompresy, zawijania, owijania [Packungen, Wickel, Umschlge]
Przepisywane s w zalenoci od potrzeby. Zawijania ciaa wedug Prienitza z termoforem na spoczynek
poudniowy jest w pocie Buchingera, jak wiemy, obligatoryjny. Szczeglnie efektywne i przyjemne
jednoczenie s gorce worki z sianem zebranym w porze kwitnienia [? Heublumenscke], nakadane na
schorzae partie staww i mini, ewentualnie poczone z nastpowymi masaami czciowymi. We
wzrastajcej mierze stosowane s te z powodzeniem w zwyrodnieniach staww i schorzeniach
reumatycznych worki z lodem i zawijania z lodem [Eiswickel]. Maj one wyrane dziaanie umierzajce
bl.
Elektroterapia
Przy odpowiednich wskazaniach mog by stosowane rwnie fale krtkie, ultrakrtkie i drgania
relaksacyjne [Kippschwingungen]. Szczeglnie efektywne jest czsto leczenie skojarzone UKF z
ultradwikami.
Przy wszystkich zabiegach oglnie obowizujca zasada, i wszystkie okolice ciaa pacjenta nie objte
zabiegami maj by dobrze okryte i utrzymywane w cieple, ma w pocie szczegln wano. Rwnie
wany jest co najmniej pgodzinny spoczynek w pozycji horyzontalnej po skoczonym zabiegu.
Kontakt wikszych powierzchni skry ze wieym powietrzem dokonuje si obecnie przy wielu okazjach
w wystarczajcej mierze i dlatego nie musi by odrbnie przepisywany jako kpiel powietrzna. Inaczej
wyglda sytuacja w przypadku kpieli sonecznych. Tu, jak wiadomo, raczej si "przedobrza". Bierne
wylegiwanie si w socu, by si opali, zdarza si gwnie ze wzgldw kosmetycznych, by wyglda
dobrze i wypocztym. Kto nie wraca z urlopu albo z kuracji opalonym na brzowo, dostaje od swego
otoczenia negatywne cenzurki. Powiedzenie "Co kiepsko wygldasz" jest ciosem psychicznym, ktrego
si obawiaj wszyscy.
51
Warto zdrowotna tego nadmiernego napromieniowania, czsto nawet aparatem, jest skrajnie wtpliwa.
Skra z pewnoci starzeje si przez to szybciej i jest bardziej predysponowana do chorb
nowotworowych. Ograniczony czasowo ruch w socu podczas sportu i zabawy jest celowy, naley jednak
raczej unika bezporedniego napromieniania twarzy i gowy przez odpowiednie okrycie.
Take porednie napromienianie zbrunatnia skr, cho nieco wolniej, na pewno jednak z mniejszymi
negatywnymi konsekwencjami.
Przy celowanych wskazaniach, jak trdzik pospolity (Acne vulgaris) i uszczyca (Psoriasis) rozstrzygajce
s inne aspekty, ktre wwczas usprawiedliwiaj take silniejsz dawk napromieniowania. W pocie
szanse powodzenia kuracji przy tym ewidentnie wzrastaj.
Pielgnacja skry
W pocie turgor skry powoli zmniejsza si, przede wszystkim przez ubytek podskrnej tkanki
tuszczowej. Masae ugniatajce i suche szczotkowania, rwnie twarzy, nasilaj krenie i zapobiegaj
rozpadowi elementw elastycznych. Celowe jest kojarzenie zimnych polewa twarzy z wcieraniem kilka
razy na dzie wilgotnych szybkowchaniajcych si kremw z zawartoci witaminy F.
Przy tym pory skry nie powinny zosta zatkane, poniewa wspuczestnicz w pracy wydalniczej w
pocie. Dziaanie oglne tonizujce i odwieajce na twarzy i szyi rozwijaj maseczki ze zmiksowanej na
krem mieszaniny twarogu z olejem z bogat zawartoci witaminy F (p. str. 24 i nast. [w oryginale]).
Farmakoterapia
Rosnca liczba pacjentw trafia na leczenie stacjonarne z coraz szersz palet lekw o rozmaitym
dziaaniu. Wikszo przyjmuje te leki regularnie i systematycznie, inni - bardziej sporadycznie i w miar
potrzeby. Przewaajca wikszo tych lekw ma objawowo kompensowa nastpstwa stresu,
nadmiernego i nieprawidowego odywiania i wynikajce std czynniki ryzyka.
Jak ju opisano, post wkracza przyczynowo w t wielowarstwow patogenez i tym samym czyni
zbdnymi wikszo z tych lekw. Z drugiej jednak strony natychmiastowe odstawienie wszystkich lekw
byoby niewaciwe. Nastpstwem byyby nieprzyjemne, a nawet niebezpieczne objawy z odstawienia.
Dotyczy to szczeglnie beta-blokerw i psychofarmaceutykw.
Poniewa przez dziaanie postu dua cz przyjmowanych dotd lekw staje si zbdna, naley je
stopniowo redukowa. Obok ju wymienionych nale tu leki nasenne i uspokajajce, wiksza cz
lekw obniajcych cinienie, leki antyarytmiczne, nasercowe i dziaajce na naczynia wiecowe. Od razu
naley odstawi leki moczopdne, przeciwcukrzycowe i przeciwkrzepliwe. Poniewa lekarze leczcy
susznie kad do serca swoim pacjentom, e rodki te bezwzgldnie musz by przyjmowane, bywa
niekiedy trudno wyjani pacjentom, i na okres postu zalecenie to przestaje by aktualne. Poza tym od
samego pocztku postu nie jest potrzebne przyjmowanie zestaww enzymw, lekw przeciw nadkwasocie
[antiacida], lekw przeciwhistaminowych.
W przeciwiestwie do tego naley kontynuowa bez zmian leczenie naparstnic prowadzone z
uzasadnionych wskaza, terapi substytucyjn hormonami tarczycy, podstawowe leczenie
antyastmatyczne. Odnonie planowania farmakologicznego leczenia wspomagajcego rozstrzyga
oczywicie subtelna obserwacja przebiegu postu w kadym poszczeglnym przypadku. W pocie istnieje
wielka szansa doprowadzenia wszystkich podstawowych funkcji organizmu na powrt do harmonijnej
rwnowagi bez potrzeby uciekania si do medykamentw. Istotny wkad wnosz tu opisane wczeniej
pomocnicze metody fizjoterapeutyczne, dietetyczne i psychologiczne. Oczywicie nie odrzuci si za
wszelk cen wszystkich medykamentw na raz. Czsto jest ju duym postpem, gdy uda si
zdecydowanie zmniejszy ogln ilo stosowanych lekw i zamiast tego uy rodkw bez dziaa
ubocznych lub o
niewielkich dziaaniach ubocznych. Tu stosuje si zwaszcza nastpujce wycigi rolinne: kozek,
chmiel, dziurawiec, gg, jemioa, janowiec, arnika, kasztanowiec, sadziec konopiasty, jewka, herbata
jawajska (Ortosiphon).
W okrelonych sytuacjach podczas postu sprawdziy si nastpujce preparaty homeopatyczne:
Anacardium, Belladonna, Calcium carbonicum, Cuprum aceticum, Dulcamara, Ferrum phosphoricum,
Graphites, Hypericum, Magnesium phosphoricum, Mercurius bijodatus, Nux vomica, Robinia, Sulfur,
Veratrum album.
rodki te dziaaj w wywoanych przez post zaburzeniach regulacji, przede wszystkim u osb starszych:
zaburzeniach w przebiegu snu, kolkach brzusznych i reakcjach z odstawienia pokarmw, hipotonicznych
52
Nieswoista prowokacja
roederyzacja)
na
obszarze
nosogarda
(tak
zwana
53
Richtsmeier (cyt. wedug Ruppert, V., 256) naliczy w tym ukadzie ok. jednego miliarda limfocytw,
zawierajcych tyle samo interferonu, ile czna ilo limfocytw we krwi. Interferon dziaa bezporednio
przeciwwirusowo i cytostatycznie i poza tym aktywizuje limfocyty "killer" oraz przeciwciaa humoralne.
Rwnie w wydzielinie bony luzowej nosa zawarte s przeciwciaa humoralne, bakterycydy i
zawierajca enzymy mucyna, jak i limfocyty. Poza tym nabonek zaopatrzony jest w rzski, mechanicznie
transportujce z powrotem na zewntrz bakterie, jakie wnikny, oraz ciaa obce. Przez nadmierne
podranienie egzogenne luzwka ta jest czsto obrzknita i przeronita lub zanikowa na skutek
przewlekych procesw zapalnych i zajta przez strupy (Rys. 76, 77 i 78 [?? - tak w oryginale]). Przez to
w mniejszym lub wikszym stopniu utrudnione zostaje oddychanie i wstpne ogrzewanie powietrza, a
funkcje obronne s kompletnie
sparaliowane.
Zabiegi na luzwce nosa
Przez powolne wprowadzanie cienkiego wacika, nasczonego olejkami eterycznymi zostaj usunite
strupy i masy zgstniaego luzu, pobudzone ukrwienie i ogrzewanie luzwki oraz uatwione oddychanie
przez nos. Regularne, w razie potrzeby codzienne powtarzanie tej procedury wspomaga regeneracj tych
nabonkw i odtworzenie funkcji rzsek. W ten sposb stworzone zostaj podstawowe warunki zniesienia
podatnoci na zakaenia.
Poprzez poranne wciganie yku zimnej wody (albo fizjologicznego roztworu soli morskiej) przez kady z
otworw nosowych mona nastpnie osign dugofalowo swobodne oddychanie przez nos i stabiln
sytuacj immunologiczn w stosunku do zakae wirusowych, tym bardziej, i istniej korelacje midzy
bon luzow nosa i oskrzeli (228, 286).
Czsto decydujc rol w patogenezie infekcji nosogarda odgrywa paradoksalny odruch woniczek
bony luzowej nosa na zimne bodce. Zamiast wtrnego rozszerzenia naczy po krtkotrwaym
pocztkowym zweniu skurcz naczy utrzymuje si lub nawet wzrasta. Dochodzi do
przedwoniczkowych wysikw surowiczych, wyrzutu histaminy i wytworzenia si obrzku, przy czym
najciej dotknity jest nabonek migawkowy. Tym samym wzrasta nieswoisty tropizm tkankowy w
stosunku do wirusw, a ich przyczepno wzrasta. Wirusy, mnoce si szybko w wydzielinach
nieytowych, toruj drog dla innych wektorw zakaenia, przewanie paciorkowcw. Jeli sprawy zaszy
a tak daleko, wwczas roederyzacja nosa nie jest ju stosowna, podobnie jak i aerozole
przeciwobrzkowe, ktre pogarszaj objawy poprzez nieustajcy skurcz naczy.
Tu konieczne s kpiele czciowe o wzrastajcej temperaturze, zwaszcza przedramion, lecz take i stp
(38-42-45 C, dziesi do 30 minut). Poprzez kolateralne rozszerzenie naczy likwiduj one zaburzenia
ukrwienia i prowadz do ustpienia obrzku bony luzowej nosa.
W ten sposb mona osign profilaktyk przeciwinfekcyjn i przeciwgrypow, wystarczajc w
wikszoci wypadkw. Do profilaktycznych szczepie przeciwgrypowych potrzeba si wic ucieka tylko
wtedy, gdy hartowanie zimnymi bodcami i prowokacja przez roederyzacj ju nie wystarczaj, jak
rwnie przy ewidentnej podatnoci na zaraenie poprzez ekspozycj w publicznych rodkach transportu.
Drugim celem roederyzacji nosa jest pobudzenie krenia. Bona luzowa nosogarda jest bogato
unerwiona czuciowo. W strefie maowiny nosowej grnej dominuje nerw wchowy, pozostae okolice
dziel midzy sob gazie nerwu trjdzielnego (N. ophtalmicus, N. mandibularis, N. maxillaris), N.
lingualis oraz N. glossopharyngicus i N. vagus (Rys. 26).
Ukad przywspczulny jest reprezentowany we wszystkich okolicach poprzez Ganglion
pterygopalatinum, N. sympathicus poprzez Ganglion cervicale craniale i N. petrosus profundus.
Szczeglnie w ciaach jamistych [Schwellkrper] wntrza nosa w obfitoci znajduj si wkna nerwowe
wspczulne (183, 235).
Poprzez dotknicie bardzo wraliwej luzwki nosa wyzwalane s nie tylko odruchy kichania. Dochodzi
take do znacznej oglnej reakcji sympatykotonicznej z krtkim zatrzymaniem oddechu, wzrostem
cinienia krwi i przeypieszeniem czynnoci serca. Z tym zwizane jest pobudzenie czujnoci. Efekt ten
daje si jeszcze wzmocni podawaniem na luzwk olejkw eterycznych (z nasion z szyszek pinii, olejku
eukaliptusowego itd.) wzgldnie agresywnych gazw, jak amoniaku. Dawniej sole do wchania,
wydzielajce amoniak, byy wiele w uyciu w charakterze rodkw do szybkiej samopomocy,
pobudzajcych krenie. Kt nie przypomina sobie woania Gretchen w "Faucie" o pomoc Ssiadko,
flakonik!?
Z zabiegami na luzwce nosa jest te zawsze zwizane oywiajce dziaanie - oglne i na krenie,
odczuwane przez poszczcych najczciej jako efekt dobroczynny. W ten prosty sposb daje si
wyeliminowa niejedna hipotonia i adynamia.
Zimne polewania cige twarzy trwajce ok. jedn minut, najlepiej rcznym prysznicem z baterii
wannowej, skojarzone z zimnym tuszem nosa zaleca si przy porannym maramie przy wstawaniu, nie
tylko w pocie, lecz jak najbardziej na uytek stay. rodki te dziaaj intensywniej i duej na krenie
54
ni na przykad kawa czy herbata, a przede wszystkim s wolne od ich uciliwych dziaa ubocznych i
nastpczych.
____________________________________________________________________________________
___
Rys. 27 Przekrj przez wiato jamy nosowej (z: Ruppert, V., W. Rdiger) (256)
Normal
- Norma
Pathologisch
- Patologia
Schwellgewebe normal
- luzwka normalna
Schwellgewebe stark gefllt - luzwka silnie obrzknita
Riechepitel
- Nabonek wchowy
obere
- Maowina nosowa grna
Siebbeinzellen
- Komrki sitowe
normale physiologische
- Normalne fizjologiczne ujcie
Kieferhhlenffnung
zatoki szczkowej
verdickte Nasenschleimhaut - Pogrubiaa luzwka nosa
mittlere
- Maowina nosowa rodkowa
Kieferhhle
- Zatoka szczkowa
untere
- Maowina nosowa dolna
Nasenscheidewand
- Przegroda nosowa
____________________________________________________________________________________
___
Po operacjach zatok obocznych nosa zalecana jest ostrono, a u alergikw wycieranie nie powinno w
ogle mie miejsca. Tu zaleca si pukanie nosa letnim roztworem soli morskiej.
W przypadku rinopatii naczynioruchowej do obstrukcji oddychania przez nos prowadz nie tylko bodce
termiczne i chemiczne,
lecz rwnie mechaniczne. Receptory znajduj si w samej bonie luzowej, cz wstpujca uku
odruchowego biegnie przywspczulnie poprzez N, petrosus superficialis major do Ganglion
pterygopalatinum. Tam zachodzi przeczenie cholinergicznie poprzez Rr. nasales posteriores do
miniwki gadkiej naczy i gruczow luzowych bony luzowej nosa, poprzez N. zygomaticus do
gruczou zowego. Wynika std napuchnicie i stan obrzkowy luzwki nosa ze zwikszeniem
wydzielaniem luzu i ez (Rys. 26, 27, 28 i 29).
____________________________________________________________________________________
___
Rys. 28. Wygld normalnego nabonka migawkowego u osobnika zdrowego (powikszenie 20 000 x,
mikroskop elektronowy Cambridge Stereoscan, Dokumentation Zyma GmbH, Mnchen)
____________________________________________________________________________________
___
____________________________________________________________________________________
___
Rys. 29. Nabonek uszkodzony. Nabonek i rzski migawkowe pokryte i otoczone s masami gstego
luzu, produktami rozpadu organicznego i bakteriami (dwoinkami), tak, i niemoliwy jest
uporzdkowany ruch rzsek (powikszenie 50 000 x, mikroskop elektronowy Cambridge Stereoscan,
Dokumentation Zyma GmbH, Mnchen)
____________________________________________________________________________________
___
Poprzez skrzyowane uki odruchowe moe zosta dosignity hiperreaktywny ukad oskrzeli i wywoany
odruchowy skurcz oskrzeli.
Tak wic przy naczynioruchowym nieycie nosa i skurczowym zapaleniu oskrzeli zaleca si pocztkow
ostrono. Przez ostrone wypdzlowanie olejami neutralnymi mona wprowadzi stopniowe odczulenie
dotykowe, czynice luzwk odporniejsz na podranienia zewntrzne, a tym samym lepiej chronice
hiperreaktywn luzwk oskrzeli.
55
Wedug Frse (cyt. wedug O. Buchinger jun. (31)) poprzez takie podranienia dotykowe luzwki nosa
drog przywspczulnych ukw odruchowych mona wpyn na zaburzenia czynnociowe na obszarze
brzucha i miednicy, jak na przykad dysmenorrhoea nosowa.
Odsysanie migdakw podniebiennych i wyciskanie migdakw
gardowych
Jako "przelew" caego ukadu chonnego gruczoy te maj rol wydzielnicz i odtruwajc. I tak z t
egzolimf wydalane s te toksyny bakteryjne, obce biaka i szczepionki, jak np. chonka przeciwospowa
[Pockenlymphe]. Zmiany bliznowate i zakorkowanie przewodw wyprowadzajcych gruczow
wydzielin moe to zadanie znacznie utrudni. Przez to nierzadko jest cakowicie zablokowana funkcja
gruczow. Blokad t mona usun agodnym rytmicznym odsysaniem migdakw podniebiennych za
pomoc baki szklanej zaopatrzonej w rkoje i gruszki gumowej. Przy tym ujawniaj si zadziwiajce
czsto iloci skrzepych wydzielin i korkw ropnych. Ponadto rkoczynem tym pobudza si ukrwienie
migdakw. Poniewa do migdaka gardowego nie mona si dosta w ten sposb, wyciera si go i
pobudza przy pomocy zagitego watotrzymacza.
Przez konsekwentne przeprowadzanie takich prostych zabiegw wskazania do tonsillektomii daj si
jeszcze bardziej ograniczy (132).
W adnym razie nie mona jednostronnie li tylko odrzuca usunicia migdakw. Istnieje niemao
pacjentw, ktrych sama tylko tonsillektomia uwolnia od migren, dolegliwoci reumatycznych i innych.
Najpierw i uprzednio naley jednak wyczerpa wszystkie inne moliwoci. Rwnie tu, jak wszdzie w
medycynie, rzecz jest we waciwym rozpoznaniu i postawieniu wskaza.
Przez dotykanie okrelonych stref garda wyzwalany jest odruch poykania, dusznoci i odruch wymiotny.
Moe to wystpi take przy odsysaniu migdakw. Poprzez wiadomie spokojne i rwnomierne
oddychanie mona unikn tych reakcji, bd te je stumi.
____________________________________________________________________________________
___
Rys. 30. Zawarto energetyczna i zasoby energetyczne czowieka w zalenoci od skadu ciaa (wedug
Ditschuneit i Wechsler) (49)
Fett
- Tuszcz
Wasser
- Woda
Protein
- Biako
Mineralien
- Skadniki mineralne
Glykogen
- Glikogen
Normalgewichtiger 70 kg
- Osobnik o wadze normalnej 70 kg
Energiegehalt
- Zawarto energetyczna
Fettgewebe
- Tkanka tuszczowa
lean body mass
- lean body mass
Adiposer 100 kg
- Osobnik otyy, waga 100 kg
_______________________________________________________________________________
W zalenoci od masy ciaa osoby tego samego wzrostu rozporzdzaj rnymi rezerwami
energetycznymi (Tab. 9). Czas przeycia przy braku ywienia wzrasta wraz ze stojcymi do dyspozycji
Wydawnictwo Medyczne Gdask 1999
56
57
58
59
Dla chorych z cukrzyc jawn wane jest ograniczenie wglowodanw jak w jadospisie
realimentacyjnym D. Rzadziej ma miejsce sytuacja, gdy wystpuje alergia na produkty mleczne, co
uwzgldnia jadospis realimentacyjny E (p. str. 203-208 [w oryginale]).
Podsumowanie
Post nie moe zosta zdegradowany do sportu wyczynowego z jego pogoni za rekordami. Czy musi si
przecie udowadnia wiatu, jakim to nie jest "twardzielem", poszczc moliwie dugo i ostro (post
zerokaloryczny) i jakby mimochodem, obok codziennych zaj? Oczywicie nie! Post nie jest
prawomocny sam przez si, lecz podlega, jak kada terapia, prawu indywidualnego dawkowania,
zarwno co do intensywnoci, jak i czasu trwania. Post tym samym staje si zadaniem, ktremu trzeba si
osobicie
powici w peni i cakowicie. Zadanie to oznacza, aby w ciszy doj ze samym sob do lepszej,
stabilniejszej rwnowagi cielesno-psychicznej, posugujc si w tym celu wszystkimi koniecznymi
rodkami pomocniczymi. Tylko taki post moe by rozumiany jako metoda Buchingera. Bo przecie
nie chodzi o to, by jak najszybciej "zrzuci wag" czy znormalizowa poziom cholesterolu we krwi, tzn.
uprawia kosmetyk zewntrzn. Chodzi o dugofalowe cele yciowe: o wyzdrowienie jak i utrzymanie
zdrowia, o jako jak i dugotrwao ycia, o duchowe dojrzewanie jak i wiadomo spoeczn (p. str.
199-200 [w oryginale]).
60
61
62
63