AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

WYDZIA STRATEGICZNO-OBRONNY

SOWNIK
TERMINW Z ZAKRESU
BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

Wydanie szste

WARSZAWA 2008

Sownik opracowa zesp pracownikw ze Sztabu Generalnego WP,

andarmerii Wojskowej, Centrum Szkolenia Obrony Przed Broni
Masowego Raenia, Akademii Marynarki Wojennej i Akademii Obrony
Narodowej, pod kierownictwem pka dra hab. in. Bogdana
Zdrodowskiego w skadzie:
BADURSKI Dariusz
BIKOWSKI Henryk
BORYN Pawe
CIELAR Pawe
CIUPISKI Andrzej
DAWIDCZYK Andrzej
DOROSZ Krzysztof
DRABAREK Anna
GAWLICZEK Piotr
JAROKO Mieczysaw
KACZMAREK Julian
KOZIEJ Stanisaw
KUBIAK Krzysztof
KULESZKO Piotr
KUNIKOWSKI Jerzy
KUREK Sylwester
KWEKA Roman
LACH Zbigniew
LEWANDOWSKI Grzegorz
LORANTY Krzysztof
ABDZKI Mirosaw
MAZUREK Marcin
MARCZAK Jzef
NIEDZWIECKI Ryszard
NOWAK Dariusz
NOWAK Eugeniusz
PAWOWSKI Jacek
PANEK Bogdan
PACZEK Janusz
POKRUSZYSKI Witold
PRZEWORSKI Krzysztof
ROKICISKI Krzysztof
ROKICKI Bronisaw
SIENKIEWICZ Piotr
SKRABACZ Aleksandra
MIAEK Wiesaw
TUREK Andrzej

ppk
dr
ppk
pk dr hab.
dr hab.
pk dr hab.
dr
dr hab.
kmdr dr
ppk
prof. dr hab.
prof. dr hab.
kmdr por dr hab.
kpt.
prof. dr hab.
ppk dr
dr
pk dr
mjr dr
ppk dr
kpt.
mgr
dr hab.
pk dr
mjr mgr
prof. dr hab.
prof. dr hab.
pk dr
prof. dr hab.
prof. dr hab.
ppk dr
kmdr por dr in.
dr
prof. dr hab. in.
dr hab.
ppk dr
dr in.
2

WIATR Mariusz
WOJNAROWSKI Jan
WRONA Wiesaw
WRBLEWSKI Ryszard
ZDRODOWSKI Bogdan
ANDARSKI Marcin
URAWSKI Mariusz

pk dr hab. prof.
prof. dr hab.
ppk
prof. dr hab.
pk dr hab. in.
kpt.
ppk

Redakcja naukowa: prof. dr hab. Julian KACZMAREK

prof. dr hab. Wojciech EPKOWSKI
pk dr hab. in. Bogdan ZDRODOWSKI

WPROWADZENIE
Przedstawiamy Szanownym Czytelnikom kolejne, szste ju
wydanie sownika terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego.
Niniejsze wydanie, przy opracowaniu ktrego wykorzystano zgromadzony
materia w dotychczas wydanych sownikach, wzbogacono o liczne uwagi
czytelnikw. Rni si ono od poprzedniego midzy innymi tym, e
podane zostay angielskie terminy hase, co winno uatwi odszukanie i
konfrontowanie ich z terminami zawartymi w licznych wydawnictwach
anglojzycznych jakie ukazuj si na polskim rynku. Hasa o
podstawowym

znaczeniu,

takie

jak

bezpieczestwo,

pastwo,

strategia, wojna, opracowano szerzej podajc jednoczenie komentarz

i wykaz wykorzystanej literatury.
Powszechne dzi wykorzystanie techniki komputerowej byo
powodem wprowadzenie szeregu terminw specyficznych, ktrych
znaczenie odbiega od potocznego rozumienia. Do nich mona zaliczy
takie hasa jak: bomba elektroniczna, blokada, ko trojaski
robak, wirus i wiele innych. Chcc zwrci uwag Czytelnika na ich
odmienne znaczenie, przy terminach tych wpisano literk /k/ w prostym
nawiasie.
Poszczeglne definicje podobnie jak w dotychczasowych wydaniach
skadaj si z hasa (tematu definicji) poczonego pauz () z jego treci.
Haso pozwala szybko znale potrzebn definicj i czyni materia
przejrzystym, za pauza zastpuje wyraenia: jest to, s to lub to
znaczy. Natomiast w treci definicji, oprcz cech definiowanego pojcia,
podano, gdzie byo to niezbdne, usytuowanie jej w terminie nadrzdnym.
Tre definicji napisano tustym drukiem. W przypadku wystpowania
terminw zdefiniowanych w innych miejscach wydawnictwa, zastosowano
4

odsyacze w postaci strzaki (). Definicje starano si formuowa w

jednym zdaniu. Pewne informacje rzeczowe (komentarze) dodano
wwczas, gdy mog si one przyczyni do poprawnego zrozumienia
objanianych terminw.
Autorzy maj nadziej, e oddany do rk Czytelnika sownik
przyczyni si nie tylko do upowszechnienia znajomoci terminologii z
zakresu bezpieczestwa narodowego, lecz rwnie uatwi prac nad jej
dalszym doskonaleniem. Jest to szczeglnie istotne w procesie naukowobadawczym i dydaktycznym realizowanych w Akademii Obrony
Narodowej, gdzie w coraz wikszym zakresie kstac si rwnie studenci
cywilni, co wymaga utrzymywania kontaktow z wieloma instytucjami z
poza wojska, majcymi zwizek z bezpieczestwem narodowym.
Znajomo terminologii w niektrych z tych instytucji nie zawsze jest
wystarczajca, co prowadzi niekiedy do rnych nieporozumie.
Wprawdzie nie naley zbytnio przecenia znaczenia definicji, ale jest
oczywiste, e s one niezbdne w porozumiewaniu si midzy ludmi,
zwaszcza w takich dziedzinach, jak nauka i dydaktyka.
Zesp autorski zwraca si do Szanownych Czytelnikw z uprzejm
prob o nadsyanie ewentualnych uwag odnonie co do formy, treci i
kompletnoci niniejszego sownika. Zostan one wykorzystane przy
opracowaniu kolejnej edycji wydawnictwa.

ZESP AUTORSKI

ADMINISTRACJA PUBLICZNA1 (ang. public administration) wykonywanie

zada przypisanych przez porzdek prawny pastwu i jego organom lub innym
podmiotom wykonujcym funkcje wadcze.
W Polsce zaliczamy do niej: organa administracji rzdowej (naczelne, centralne,
wojewdzkie, powiatowe zespolone i niezespolone), organa administracji samorzdowej
(terytorialne, zawodowe, gospodarcze) i inne organa administracji pastwowej (np.
Pastwowa Inspekcja Pracy, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji i inne).
ADMINISTRACJA RZDOWA (ang. government administration) cz
administracji publicznej, ktr tworz centralne organy wadzy pastwowej i ich
urzdy, a take szereg instytucji oglnokrajowych i terenowych realizujcych zadania
publiczne na rzecz indywidualnych obywateli i podmiotw zbiorowych.
ADMINISTRACJA SAMORZDOWA (ang. self-government administration)
terenowa reprezentacja lokalnych grup spoecznych, ktre zgodnie z przepisami maj
samodzielnie realizowa funkcje administracji publicznej.
ADMINISTRACJA WOJSKOWA (ang. military administration) cz
administracji publicznej obejmujca diaalno organw wojskowych w zakresie
wadzy wykonawczej, z wyczeniem strategii, sztuki operacyjnej i taktyki;
wewntrzne kierowanie jednostk wojskow.
ADMINISTRATOR (ang. administrator) pracownik wykonujcy zadania w
okrelonym dziale administracji.
ADMINISTRATOR /k/ (ang. administrator) uytkownik uprzywilejowany, ktry
zarzdza prac systemu komputerowego oraz nadaje prawa uytkownikom.
W zalenoci od sprawowanych zada w systemie wyrniamy administratora: systemu
operacyjnego, sieci, serwera (bazy danych, WWW, poczty elektronicznej itd.). Najczciej
jednak zdarza si, e w maych sieciach komputerowych obowizki wszystkich
wymienionych administratorw sprawuje jedna osoba.
ADMINISTRATOR BAZY DANYCH /k/ (ang. database administrator) osoba,
ktra zarzdza serwerem bazy danych.
Administrator bazy danych okrela zawarto, wewntrzn struktur, sposoby dostpu,
zasady bezpieczestwa oraz monitoruje jej prac.
ADMINISTRATOR SIECI /k/ (ang. network administrator) osoba zajmujca si
zarzdzaniem pracy sieci komputerowej. Wyrniamy administratorw sieci
lokalnych, miejskich, rozlegych.
AEROMOBILNO (ang. airmobility) waciwo wojsk do przemieszczania si
drog powietrzn przy jednoczesnym zachowaniu zdolnoci do podjcia dziaa
bojowych.
AGENCJA (ang. agency) placwka samodzielna lub bdca przedstawicielstwem
jakiej instytucji, przedsibiorstwa, urzdu lub pastwa.
Instytucja trudnica si zbieraniem wiadomoci przy pomocy korespondentw,
nasuchu radiowego, wsppracy z innymi agencjami itd. celem przekazywania np. prasie.
1

W zwizku z przywrceniem w Polsce w 1990 roku samorzdu terytorialnego oraz samorzdw

specjalnych, celowy jest powrt do terminu administracja publiczna, tym bardziej, e ma on szersze
znaczenie ni termin administracja pastwowa i obejmuje nie tylko pastwowe podmioty administracji,
lecz take pozostae podmioty speniajce funkcje tej administracji.

AGENCJA BEZPIECZESTWA WEWNTRZNEGO (ang. Internal Security

Agency) centralny organ administracji rzdowej, powoany do zapewnienia
bezpieczestwa wewntrznego i porzdku
konstytucyjnego w pastwie. Ma
uprawnienia do prowadzenia dziaa o charakterze operacyjno rozpoznawczym i
dochodzeniowo ledzczym.
Do gwnych zada Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego naley rozpoznawanie i
wykrywanie: szpiegostwa i terroryzmu; przstpstw godzcych w podstawy ekonomiczne
pastwa; korupcji osb penicych funkcje publiczne, a take przestpstw w zakresie
produkcji i obrotu towarami, technologiami i usugami o znaczeniu strategicznym;
nielegalnego wytwarzania, posiadania i handlu broni, amunicj i materiaami
wybuchowymi, broni masowej zagady oraz rodkami odurzajcymi i substancjami
psychotropowymi w obrocie midynarodowym.
Agencja odpowiada rwnie za ochron danych i informacji stanowicych tajemnic
pastwow. Peni funkcj krajowej wadzy bezpieczestwa w zakresie ochrony informacji
niejawnych w stosunkach midzynarodowych.
AGENCJA WYWIADU (ang. Intelligence Agency) centralny organ
odministracji rzdowej, powoany do zapewnienia bezpieczestwa zewntrznego
pastwa. Ma uprawnienia do prowadzenia dziaa o charakterze operacyjno
rozpoznawczym.
Do gwnych zada Agencji Wywiadu naley: rozpoznanie i przeciwdziaanie
zagroeniom zewntrznym godzcym w bezpieczestwo, obronno, niepodlego i
nienaruszalnmo terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; rozpoznawanie i analizowanie
zagroe wystpujcych w rejonach napi, konfliktw i kryzysw midzynarodowych,
majcych wpyw na bezpieczestwo pastwa oraz podejmowanie dziaa eliminujcych te
zagroenia; przeciwdziaanie zagroeniom ze strony midzynarodowego terroryzmu,
ekstremizmu i zorganizowanych grup przestpczych; rozpoznawanie i zwalczanie
nielegalnego handlu broni, amunicj i materiaami wybuchowymi, rodkami odurzajcymi
i substancjami psychotropowymi, a take towarami, technologiami i usugami majcymi
znaczenie satrategiczne dla bezpieczestwa pastwa.
Agencja uzyskuje i przekazuje waciwym organom informacje mogce mie
znaczenie dla bezpieczestwa i midzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej,
prowadzi wywiad elektroniczny, zajmuje si ochron zagranicznych przedstawicielstw
pastwa przed dziaaniam obcych sub specjalnych oraz zapewnia bezpieczestwo
kryptograficzne.
AGLOMERACJA (ang. agglomeration) element sieci osadniczej stanowicy
zintegrowane przestrzennie skupisko miejskich i wiejskich jednostek osadniczych
(osiedli), ktre czy zoony dynamiczny system wielofunkcyjnych wizi:
infrastrukturalnych, gospodarczych, komunalnych, socjalnych, kulturalnych,
rekreacyjnych oraz wsplne wykorzystanie potencjaw tego obszaru oraz jego
zasobw.
Wyrnia si aglomeracje monocentryczne i policentryczne konurbacje. Rozwj
bliskich aglomeracji moe doprowadzi do powstania rozlegego, silnie zurbanizowanego
obszaru zwanego megalopolis.
AGLOMERACJA MONOCENTRYCZNA (ang. monocentric agglomeration)
typ aglomeracji miejskiej. Skada si ona z jednego miasta centralnego, wok ktrego
powstaj mniejsze miasta satelickie, ktre peni wyspecjalizowane role.
Aglomeracja monocentryczna powstaje wtedy, gdy jedno dynamicznie rozwijajce si
miasto rozrasta si terytorialnie, wchaniajc osiedla i wsie znajdujce si w pobliu.
AGRESJA (ang. aggression) sprzeczne z prawem midzynarodowym
zastosowanie przemocy zbrojnej jednego pastwa wobec drugiego, zmierzajce do
7

ograniczenia lub pozbawienia jego integralnoci terytorialnej, niezawisoci lub

suwerennoci.
AKCELERATOR KRYPTOGRAFICZNY /k/ (ang. cryptographic accelerator)
wysoko wydajna karta lub urzdzenie, wyposaone w funkcje przyspieszajce
szyfrowanie danych.
Wbudowane funkcje szyfrujce w ukady scalone powoduj, e zarwno karta, jak i
zewntrzne urzdzenia mniej obciaj ukady, wykonujc duo szybciej wszystkie zadania
zwizane z szyfrowaniem i deszyfrowaniem danych.
AKCJA (ang. action) dziaanie na maym obszarze (osiedle, kompleks osiedli,
dzielnica, miasto, masyw leny) niewielkich si w krtkim czasie.
Celem akcji jest bezporednia likwidacja zagroenia lub naruszenia bezpieczestwa i
porzdku publicznego oraz zatrzymanie i obezwadnianie niebezpiecznego przestpcy lub
grupy przestpcw.
AKCJA RATUNKOWA (ang. civil defence) dziaanie zorganizowane,
zmierzajce do osignicia jakiego celu, aby oddala od kogo lub czego groce mu
niebezpieczestwo; nie pomoc.
AKCJA RATUNKOWA (OBRONY CYWILNEJ) (ang. rescue operation) jedno
z zada realizowanych przez formacje obrony cywilnej w rejonie poraenia,
katastrofy klski ywioowej, majce na celu niesienie
pomocy ludnoci
poszkodowanej, ograniczenie strat i zniszcze, zapobieganie wtrnym skutkom
wybuchw i skae oraz ich likwidacj.
AKCJA ZBROJNA (ang. armed action) krtkotrwae dziaanie si zbrojnych
lub zorganizowanych i uzbrojonych grup, ktrych celem jest osignicie doranych
efektw.
AKREDYTACJA SYSTEMU /k/ (ang. system accreditation) dopuszczanie do
eksploatacji, udzielenie zezwolenia i zatwierdzenie systemu jako zdolnego do
przetwarzania informacji klasyfikowanych w danym rodowisku pracy.
Akredytacji dokonuj suby ochrony pastwa po wdroeniu odpowiednich procedur
bezpieczestwa i osigniciu satysfakcjonujcego poziomu ochrony zasobw systemu.
Podstaw akredytacji jest opracowanie dokumentw pt. Szczeglne Wymagania
Bezpieczestwa i Procedury Bezpieczestwa.
ALARMOWANIE (W OBRONIE CYWILNEJ)(ang. alert in civil defence) jedna
z funkcji systemu wykrywania i powiadamiania w pastwie majca na celu
rozpowszechnianie przez odpowiednie organy ustalonych sygnaw (komunikatw) o
bezporednim niebezpieczestwie.
ALARMOWANIE (W SIACH ZBROJNYCH)(ang. alert (in the armed forces)) jedna z funkcji systemu wykrywania i powiadamiania w pastwie majca na celu
natychmiastowe doprowadzenie do wojsk decyzji dotyczcych osigania wyszych
stanw gotowoci bojowej, operacyjnego i mobilizacyjnego ich rozwinicia, obrony
(osony) wojsk przed uderzeniami przeciwnika, ochrony przed skaeniami oraz
wykonanie innych zada.
ALGORYTM /k/ (ang. algorithm) zbir
uporzdkowanych krokw
rozwizania logicznego lub matematycznego problemu.
Terminy algorytm i logika s w penym sensie synonimami. Oba okrelaj sekwencj
krokw niezbdnych do rozwizania problemu. Jednak algorytm jest najczciej uywany
do rozwizania skomplikowanego problemu, a nie caego procesu.
ALGORYTM SZYFROWANIA /k/ (ang. encryption algorithm) procedura
okrelajca sposb zamiany informacji jawnej w niejawn (zaszyfrowan). Do
szyfrowania informacji stosuje si algorytmy szyfrowania symetryczne i

asymetryczne.
ALGORYTMY ASYMETRYCZNE /k/ (ang. asymmetric algorithm) algorytmy
szyfrowania wykorzystujce do szyfrowania par kluczy: publiczny i prywatny.
Klucz publiczny jest znany wszystkim zainteresowanym, natomiast prywatny jest
znany tylko jego wacicielowi.
ALGORYTMY SYMETRYCZNE /k/ (ang. symmetric algorithms) algorytm
wykorzystujcy do szyfrowania i odszyfrowywania wiadomoci tego samego klucza.
Algorytmy z kluczem symetrycznym daj si atwo implementowa sprztowo i s
czsto stosowane w urzdzeniach komunikacyjnych.
ANALIZA (ang. analysis) wyodrbnienie waciwoci, lub skadnikw badanego
zjawiska, czy przedmiotu w celu okrelenie znaczcych faktow i pniejszej ich
interpretacji. Istotny element w dziaalnoci wywiadowczej (rozpoznawczej).
ANALIZA GOSPODARCZO-OBRONNA (ang. economic defense analysis)
element procesu planowania obronnego, polegajcy na poszukiwaniu rozwiza
przyszych zada obronnych w wietle moliwoci ekonomicznych pastwa i jego
potrzeb spoeczno-gospodarczych.
Przedmiotem zainteresowa analizy gospodarczo-obronnej jest badanie i ocenianie
moliwoci oraz kosztw zaspokajania potrzeb obronnych pastwa przez ca gospodark
(analiza w skali makro) oraz poszczeglne brane i przedsibiorstwa (skala mikro).
Diagnozy dotyczce moliwoci wiadcze gospodarki na rzecz obronnoci, z
uwzgldnieniem pozostaych potrzeb spoecznych, pozwalaj innym dyscyplinom, na
prognozowanie i planowanie rozwoju potencjau gospodarczo-obronnego.
ANALIZA PRZESTRZENNA (ang. spatial analysis) analiza danych
przestrzennych majca na celu ujawnienie lub uzyskanie nowej informacji
przestrzennej, zwaszcza geograficznej. Analiza przestrzenna umoliwia modelowanie
zoonych zjawisk, relacji i procesw geograficznych, suc ich monitorowaniu i
prognozowaniu.
Analiza konkretnego problemu przestrzennego wymaga zazwyczaj wykonania
pewnej liczby prostszych operacji za pomoc oprogramowania systemu informacji
przestrzennej. Metodyka analizy uzaleniona jest od tego, czy uywane s dane:
wektorowe, rastrowe, czy te matrycowe. Do stosowanych metod nale m.in.: nakadanie
warstw, buforowanie, analiza sieciowa, cyfrowe modelowanie powierzchni i cyfrowe
modelowanie bry. Oddzieln grup stanowi metody i techniki przetwarzania obrazw.
ANALIZA SYSTEMOWA (ang. system analysis) zbir jakociowych i
ilociowych metod naukowych celowo uporzdkowanych na potrzeby rozwizania
badanego problemu.
ANALIZA TERENU (ang. terrain analysis) zbieranie, ocena oraz interpretacja
danych i informacji geograficznych, zwizanych z naturalnymi i
antropogenicznymi (powstaymi w efekcie dziaalnoci ludzkiej) obiektami terenu,
ktra w poczeniu z innymi istotnymi czynnikami prognozuje wpyw terenu na
dziaania bojowe.
ANALIZATOR PROTOKOW SIECIOWYCH /k/ (ang. network protocol
analyzer) urzdzenie lub program komputerowy przeznaczony do testowania sieci
teleinformatycznych, prezentujcy najwyszy poziom metrologii sieci komunikacyjnej.
Wspczesne analizatory protokow potrafi przechwytywa, analizowa i filtrowa
pakiety danych, a nastpnie na yczenie operatora prezentowa na ekranie podstawowe
dane o dowolnie wybranych przez niego pakietach.
ANARCHIZM (ang. anarchism) zrnicowana
wewntrznie i

zindywidualizowana stanowiskami gwnych teoretykw doktryna polityczna oraz

rozwijajcy si w oparciu o ni ruch polityczny zmierzajcy do destabilizacji i
obalenia pastwa. Podstaw doktryny anarchii, jest teza o prawie jednostki do niczym
nieograniczonej wolnoci. przeszkod w jej uzyskaniu jest pastwo, bdce
jednoczenie rdem wyzysku i ucisku spoecznego. Anarchizm dy do zniesienia
pastwa i ustanowienia ustroju bezpastwowego, wolnego od przymusu, opartego na
zwizkach producentw i konsumentw.
ANEKSJA (ang. annexation) zajcie, a nastpnie przyczenie przez pastwo
(agresora) caoci lub czci terytorium innego pastwa do swojego terytorium,
najczciej przy uyciu siy lub w wyniku wygranej wojny. Wspczenie aneksja
zakazana jest przez prawo midzynarodowe.
ANTYTERRORYZM (ang. antiterrorism) przedsiwzicia obronne obejmujce
dziaania wywiadowcze i kontrwywiadowcze zapewniajce zmniejszanie wraliwoci
ludzi i obiektw na dziaania terrorystyczne do ograniczonego uycia lokalnych
jednostek si zbrojnych wcznie.
Obejmuj one dziaania i udzia wyspecjalizowanego personelu ochronnego w celu
uniemoliwienia niepowoanym osobom dostpu do ochranianego wyposaenia, instalacji,
materiaw i dokumentw, a take ich ochron przed szpiegostwem, sabotaem,
uszkodzeniem i kradzie. W skad tych dziaa wchodzi rwnie ochrona osb.
Realizowana jest ona poprzez fizyczne prowadzenie dziaa ochronnych oraz
uwiadomienie chronionym - drog praktycznych treningw zagroenia aktami
terrorystycznymi.
ARCHITEKTURA BEZPIECZESTWA (ang. security architecture) - og form
i sposobw organizowania i ksztatowania stosunkw dla zapewnienia
pokojowych warunkw bytu ludzi. Wystpuje zarwno w obszarze wiedzy, jak i
dziaalnoci praktycznej. Uwzgldnia istniejc rzeczywisto na danym etapie jej
rozwoju, przyjte formy wizw organizacyjnych i przewidywany ich rozwj. W
oparciu o nie organizuje i ksztatuje warunki suce: przeciwdziaaniu i
likwidowaniu kryzysw i konfliktw oraz zapewnienia pokojowego bytu i
rozwoju na okrelonym obszarze realnej rzeczywistoci.
ARMIA2 (ang. army) zwizek operacyjny zdolny do prowadzenia samodzielnej
operacji, zoony z kilku korpusw lub (bezporednio) dywizji.
Najwczeniej armie organizowano we Francji w latach 1792-1793. Armie
prowadziy zwykle dziaania samodzielnie, za od pierwszej wojny wiatowej czono je w
wysze zwizki organizacyjne (grupy armii, fronty). Najwikszy rozwj struktur
organizacyjnych armii przypada na okres drugiej wojny wiatowej i nastpujcy po niej
okres zimnej wojny, kiedy to pojawiy si armie: oglnowojskowe, pancerne, lotnicze czy
powietrznodesantowe. Wspczenie, ze wzgldu na coraz mniejsze siy angaowane w
operacji, termin rzadko uywany.
ASYMETRIA (ang. asymmetry) w znaczeniu wojskowym, brak rwnowagi si
i rodkw dwch przeciwnych stron, gdzie sabsza nieoczekiwanie wykorzystuje
swoj szybko, manewrowo oraz nowe rodki i metody walki.
W rodowisku wojskowym asymetria jest rwnie interpretowana jako dowolna
rnica, ktra moe zosta wykorzystana w siach, wyposaeniu, szkoleniu oraz
organizacji. Asymetri mona podzieli na:
- pozytywn i negatywn;
2

Potocznie armia moe oznacza rwnie siy zbrojne wojsko.

10

krtkotrwa lub dugotrwa;

przypadkow lub zamierzon;
materialn i niematerialn.

ATAK (ang. attack) nage, zorganizowane, zaczepne dziaanie przeciw siom

nieprzyjaciela.
Decydujcy etap natarcia zgrupowa taktycznych charakteryzujcy si gwatownym
uderzeniem na nieprzyjaciela oraz szybkim i nieprzerwanym posuwaniem si w gb jego
ugrupowania.
ATAK BRUTALNY /k/ (ang. brute force attack) metoda amania szyfru
polegajca na sprawdzaniu wszystkich moliwych kluczy, hase.
ATAK TERRORYSTYCZNY (ang. terrorist attack) nage, zdeterminowane
dziaanie pojedyczych osb, lub dobrze zorganizowanych grup przynoszce mier i
zniszczenie dbr materialnych, celem wymuszenia okrelonych zachowa.
Atak terrorystyczny to take skadowa konfliktu asymetrycznego, gdzie strona
sabsza, w tym aktor o charakterze niepastwowym, stara si dotkliwie zwalcza stron
przeciwn.
Trudno w zdefiniowaniu pojcia ataku terrorystycznego wynika przede wszystkim z
rnego rozumienia samego pojcia terroryzmu jako zjawiska we wspczesnym
rodowisku bezpieczestwa.
Za akt terroru uznano take kady umylny czyn powodujcy mier, uszkodzenie
ciaa, albo utrat wolnoci osobistoci oficjalnych, bd te dokonany z zamiarem
zagroenia ich ycia, umylne niszczenie lub uszkodzenia wasnoci publicznej, a take
wyrb, nabywanie, posiadanie lub dostarczanie amunicji i materiaw wybuchowych do
popenienia tych przestpstw.
Pomimo trudnoci w zdefiniowaniu pojcia ataku terrorystycznego, wynikajcych z
braku oglnie przyjtej definicji, pojcie to jest powszechnie uywane i mona je czsto
znale w dokumentach organizacji midzynarodowych (ONZ, UE, NATO, czy innych) a
nawet w literaturze naukowej.
Terroryzm powszechnie utosamia si z atakami terrorystycznymi, a pojcia te czsto
stosuje si zamiennie. Terroryzm (atak terrorystyczny) zaliczany jest do globalnych
zagroe asymetrycznych, ktre obecnie uznawane s za jedne z najwaniejszych zagroe
wystpujcych we wspczesnym rodowisku bezpieczestwa midzynarodowego oraz
bezpieczestwa narodowego.
Obecnie, wskutek dramatycznego wzrostu zagroenia terroryzmem atakami
terrorystycznymi i w zwizku z tym koniecznoci skutecznego przeciwdziaania temu
zagroeniu (w tym ciganiu sprawcw atakw terrorystycznych), pastwa wprowadzaj do
swego prawodawstwa karnego definicj przestpstwa o charakterze terrorystycznym.
Akt terrorystyczny stanowicy swego rodzaju metod dziaania dla osignicia
planowanych celw (wywoania spodziewanych skutkw) jest bez wtpienia przestpstwem
o charakterze terrorystycznym, mona by zatem przyj definicj proponowan w kodeksie
karnym RP jako definicj ataku terrorystycznego. Definicj t mona rwnie uzupeni
okrelajc osoby dokonujce ataku terrorystycznego, ich motywy i rodki dziaania, a take
obiekty, przeciwko ktrym atak jest skierowany. Okrelenie to pozwala bowiem na
wyraniejsze odrnienie ataku terrorystycznego od pospolitych przestpstw popenianych
w kadym pastwie.
AWACS (ang. Airborne Warning and Control System) Amerykaski Powietrzny
System Ostrzegania i Kontroli.

11

W skad systemu AWACS wchodz m.in. odpowiednio zaadaptowane samoloty

dozoru radiolokacyjnego dalekiego zasigu (np. E-3 Sentry). AWACS jest uywany przez
siy NATO, USAF (lotnictwo wojskowe USA), RAF (Brytyjskie Krlewskie Siy
Powietrzne) oraz lotnictwo Francji, Arabii Saudyjskiej i Japonii.
AZYL POLITYCZNY (ang. political asylum) instytucja
prawa
midzynarodowego polegajca na udzieleniu przez pastwo schronienia
cudzoziemcowi przeladowanemu przez wadze innego pastwa. Wie si to z
gwarancjami zapewnienia cudzoziemcowi podstawowych praw czowieka, wcznie z
prawem swobodnego wyjazdu oraz wyczeniu moliwoci ekstradycji.
BADANIE (ujcie) SYSTEMOWE (ang. systems research), a take mylenie
systemowe rozpatrywanie badanych przedmiotw jako systemw z uwzgldnieniem
wszystkich elementw (w tym ich cech) powizanych relacjami midzy sob, jak
rwnie z nadsystemem, i innymi systemami (otoczeniem), a wic rozpatrywanie w
adekwatnie rozszerzonym przedziale, wczajc w to przedzia czasu.
Stosujcy mylenie systemowe stara si odpowiedzie na nastpujce pytania: czy
wyrniony system rozpatrywany jest ze wszystkich moliwych punktw widzenia?; czy
nie zakada si milczco, e dokonane przegldy s wyczerpujce, podczas gry s to tylko
przypadkowe elementy caego badania?; czy wyrnione zostay wszystkie relacje z
nadsystemem, systemami, z ktrymi sprzony jest rozpatrywany system oraz z
otoczeniem?; czy wyrnione zostay wszystkie elementy (w tym cechy) danego systemu i
wszystkie relacje?; czy ocena systemu dokonana zostaa przy wykorzystaniu caego
systemu ocen, a nie tylko jakich ocen elementarnych?; czy trwania systemu nie
rozpatrzono w zbyt krtkim przedziale czasu i wobec tego czy oceny nie powinny by
zrelatywizowane do czasu duszego?
BAKTERIA /k/ (ang. bacteria) rodzaj wirusa komputerowego, program, ktry
sam si powiela doprowadzajc w rezultacie do tego, e liczba bakterii (plikw)
wzrasta wykadniczo, ostatecznie zajmujc wszystkie zasoby procesora, pamici lub
dysku.
BANDERA GRZECZNOCIOWA
(TANIA BANDERA) ang. flag of
convenience) potoczny termin stosowany wobec pastw stwarzajcych armatorom
dogodne warunki do obnienia kosztw eksploatacji i obsugi statku morskiego. Statek
pywa pod tani bander, jeeli jest to bandera inna ni flaga kraju armatora i
jednoczenie prawdziwego waciciela statku. czerpicego zyski z jego eksploatacji.
Do przechodzenia pod tani bander skaniaj armatorw. wynikajce z tej operacji
korzyci. z ktrych gwne to: niewielkie opaty rejestracyjne, niewielkie podatki lub ich
brak. swoboda doboru tanich zag, brak nadzoru administracji kraju bandery, uatwienia
kredytowe. Pastwa taniej bandery stosuj zanione standardy bezpieczestwa, nie dbaj o
naleyte szkolenia zag i nie egzekwuj dobierania zag wedug kryterium
narodowociowego. Ma to powany negatywny wpyw na bezpieczestwo pywania. Po
zarejestrowaniu statku pod tani bander armator swobodnie moe dobiera sobie jak
najtasz zaog, paci niskie pensje i obnia koszty eksploatacji, drastycznie zaniajc
standardy pracy i bytowania na statku. Obecnie funkcjonowanie instytucji taniej bandery
uatwi pozyskiwanie i legalizacj statkw przez organizacje i grupy trudnice si
bezprawn dziaalnoci na morzu.
BAZA (ang. base) 1) miejsce, z ktrego prowadzi si lub wspiera dziaania; 2)
obszar lub miejsce wyposaone w infrastruktur i urzdzenia umoliwiajce
realizacj wsparcia logistycznego lub innego.

12

BAZA DANYCH (ang. database) zbir powizanych danych z pewnej

dziedziny, zorganizowanych w sposb dogodny do korzystania z nich, a zwaszcza do
szybkiego wyszukiwania potrzebnych w jednym lub wielu zastosowaniach.
BAZA LDOWA (ang. ground base) - obiekt wojskowy, organizowany i
utrzymywany na ldzie przez wojska ldowe lub inne, odpowiednio przygotowany i
wyposaony w infrastruktur, urzdzenia i materiay niezbdne do jej
funkcjonowania.
BAZA LOTNICZA (ang. air base) obiekt przeznaczony do dziaania,
bazowania, obsugi i remontw statkw powietrznych.
BAZA MOBILIZACYJNA JEDNOSTKI WOJSKOWEJ (ang. military units
mobilisation base) zorganizowane
zespoy specjalistw, z odpowiedni
dokumentacj, sprztem i wyposaeniem, przeznaczone do zapewnienia
zorganizowanego, sprawnego i harmonijnego przejcia jednostek wojskowych
(instytucji) ze struktur organizacyjnych i stanw ilociowych czasu pokojowego na
wojenne.
BAZA NAMIERZANIA (ang. baseline) w radionawigacji, najkrtszy uk
wielkiego okrgu, czcy dwie stacje nadawcze systemu nawigacyjnego (baza
radionawigacyjna); - w rozpoznaniu i topografii, dokadnie zmierzony odcinek, na
kocach ktrego rozmieszczone s przyrzdy dalmiercze lub ktomiercze do
okrelania pooenia celw.
BAZA OPERACYJNA (ang. operating (logisytic) base) caoksztat wojskowych
i cywilnych si i rodkw wsparcia znajdujcych si na obszarze, na ktrym
rozpoczyna si lub te jest kontynuowana operacja.
Obszar lub miejsce z urzdzeniami wsparcia logistycznego lub innego typu
zapewniajce cigo zasilania materiaowego w operacji.
BAZA ROZWINICIA OPERACYJNEGO (ang. operational deployment base) caoksztat wojskowych i cywilnych si i rodkw zapewniajcych wyposaenie w
podstawowe
urzdzenia
operacyjne
i
zabezpieczenia,
zapewniajcej
rozmieszczenie jednostki wojskowej lub jej czci w celu prowadzenia dziaa w
czasie zagroenia lub wojny.
BAZA WOJSKOWA (ang. military base) obiekty i wydzielony obszar
(miejscowo, baza morska, baza lotnicza, poligon, teren) wraz z infrastruktur
wojskow, wyposaony i urzdzony oraz przygotowany do dziaania (porty,
przystanie, lotniska, ldowiska, wyrzutnie, stanowiska startowe, poligony, koszary,
magazyny, warsztaty, szpitale, skady materiaw pdnych i smarw, skady ywnoci,
zapory inynieryjne i umocnienia itp.) przeznaczony do okresowego lub staego
przebywania w nim jednego lub kilku rodzajw si zbrojnych albo wojsk.
Rozrnia si bazy rodzajw si zbrojnych (ldowe, lotnicze, marynarki wojennej) i
rodzajw wojsk. Bazy wojskowe mog mie znaczenie strategiczne lub operacyjnotaktyczne, ponadto mog by: logistyczne, paliwowe, rakietowe i przeciwrakietowe i in.).
Bazy wojskowe rozmieszcza si na wasnym lub obcym terytorium te ostatnie mog by
sojusznicze lub neutralne, tworzone na mocy specjalnych umw midzy zainteresowanymi
pastwami, bd utworzone na terenach okupowanych lub bez zgody pastwa, na ktrego
terytorium s rozmieszczone.

13

BAZA WYSUNITA (ang. advanced base) obiekty z odpowiednim

wyposaeniem znajdujce si w/lub w pobliu teatru dziaa, ktrej podstawowym
zadaniem jest wsparcie dziaa militarnych.
BEZPIECZESTWO (ang. security) stan, ktry daje poczucie pewnoci, i
gwarancje jego zachowania oraz szans na doskonalenie. Jedna z podstawowych
potrzeb czowieka. Jest to sytuacja odznaczajca si brakiem ryzyka utraty czego co
czowiek szczeglnie ceni, na przykad: zdrowia, pracy, szacunku, uczu, dbr
materialnych.
Wyrnia si m. in. bezpieczestwo globalne regionalne, narodowe;
bezpieczestwo militarne, ekonomiczne, polityczne, publiczne, wewntrzne, spoeczne;
bezpieczestwo fizyczne, psychiczne, socjalne; bezpieczestwo strukturalne i
personalne.
Etymologiczny rodowd pojcia wywodzi si od aciskiego sine cura (securitas) i
przetrwao w kilku europejskich jzykach; ang. security, fr. securit. Definicje stosowane w
naukach wojskowych oraz w naukach o stosunkach midzynarodowych zawieraj takie
elementy, jak:
stan pewnoci, spokoju, zabezpieczenia, czyli braku zagroenia i ochrony przed
niebezpieczestwami;
zaspokojenie takich potrzeb, jak: istnienie, przetrwanie, cao, tosamo,
niezaleno, spokj, posiadanie, pewno rozwoju;
warto wsptworzc inne niezbdne czowiekowi wartoci, okrelony cel,
ktrego utrata czyni iluzorycznym rozwj i dobrobyt;
podstawow potrzeb pastw i systemw midzynarodowych. Brak
bezpieczestwa oznacza niepokj i poczucie zagroenia.
Z klasycznych funkcji pastwa wynikaj dwa aspekty bezpieczestwa, ktre s
jednoczenie niezbdnymi skadnikami penego bezpieczestwa kadego podmiotu:
bezpieczestwo wewntrzne, czyli stabilno i harmonia danego pastwa lub
podmiotu zbiorowego (pastw, organizacji, korporacji itp.);
bezpieczestwo zewntrzne, czyli brak zagroenia ze strony innych podmiotw
stosunkw midzynarodowych.
Bezpieczestwa nie naley pojmowa statycznie, ale przede wszystkim dynamicznie,
jako proces spoeczny, w ktrym podmioty midzynarodowe staraj si eliminowa
zagroenia i podnosi swj stan pewnoci. Bezpieczestwo absolutne jest wartoci
nieosigaln, ma ono bowiem zawsze charakter wzgldny.
Wrd zagroe dla bezpieczestwa wymieniane s; zagroenia wojskowe (zagroenia
dla przetrwania pastwa), takie jak: nadmierne zbrojenia, brak rwnowagi wojskowej
midzy pastwami, brak demokratycznej kontroli nad armi. Zagroenia polityczne
niedostateczna wsppraca, brak zaufania i postawa konfrontacyjna, prby rozwizywania
konfliktw midzynarodowych si. Oprcz tych dwch rodzajw zagroe istniej jeszcze
nie mniej grone zagroenia dla dobrobytu (zagroenia ekonomiczne), dla trwaego
rozwoju (zagroenia ekologiczne) oraz dla tosamoci (zagroenia spoeczno-kulturowe).
Coraz bardziej niepokojcymi zagroeniami dla bezpieczestwa s przejawy terroryzmu
midzynarodowego.
Aby poprawnie okreli stan bezpieczestwa, wane jest rozrnienia zagroe od
wyzwa. Te ostatnie maj w znacznej mierze charakter subiektywny i pastwa mog je
okrela samodzielnie, a nawet postrzega jako zagroenia, co moe prowadzi do obsesji.
. Bezpieczestwo moe by rozumiane negatywnie bd pozytywnie. W rozumieniu
negatywnym zwraca si przede wszystkim uwag na brak zagroe, w pozytywnym za
traktuje si je jako stan pewnoci, przetrwania, swobd rozwojowych.
14

Najbardziej oglnie bezpieczestwo dzielimy wedug nastpujcych kryteriw:

1) podmiotowego: bezpieczestwo narodowe i bezpieczestwo midzynarodowe;
2) przedmiotowego: bezpieczestwo polityczne, wojskowe, gospodarcze, spoeczne,
kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, informacyjne;
3) przestrzennego: bezpieczestwo lokalne, subregionalne, regionalne,
ponadregionalne i globalne;
4) czasu: stan bezpieczestwa i proces bezpieczestwa;
5) sposobu organizowania: indywidualne (unilaterialne) hegemonizm mocarstwowy,
izolacjonizm, neutralno, niezaangaowanie, sojusze (system blokowy), system
bezpieczestwa kooperacyjnego, system bezpieczestwa zbiorowego.
Bezpieczestwo narodowe jest czsto utosamiane z bezpieczestwem pastwa,
poniewa wywodzi si z egzystencjalnych potrzeb ludzkich spoecznoci zorganizowanych
w pastwa. W tradycyjnym ujciu kadzie si naciska na zewntrzne zagroenia, jednak
rwnie wane jest zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego. Zapewnienie
bezpieczestwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki zagranicznej pastwa, za
celem narodowej polityki bezpieczestwa ochrona pastwa i spoeczestwa przed
zagroeniami pyncymi z zewntrz. Bezpieczestwo narodowe ma za zadanie chroni
wewntrzne wartoci kadego spoeczestwa i pastwa. Wedug amerykaskiej szkoy
realizmu politycznego bezpieczestwo narodowe jest jednym z interesw narodowych
(kategoria naczelna w tej doktrynie); utosamiane jest nawet z przetrwaniem pastwa i
narodu, czyli ochron integralnoci terytorialnej i niezalenoci politycznej. Oprcz
przetrwania bezpieczestwo chroni take takie wartoci, jak: suwerenno, niezawiso
pastwa, przeycie ludnoci, system spoeczno-gospodarczy, panujc ideologi, presti
pastwa w rodowisku midzynarodowym, interesy wasnych obywateli za granic, postp
gospodarczy, standard ycia ludnoci. W chronionych przez bezpieczestwo narodowe
wartociach moe wyrni cztery podstawowe: przetrwanie (dla tej wartoci
spoeczestwa s skonne w okrelonych sytuacjach powici inne), integralno
terytorialn, niezaleno polityczn, jako ycia.
Poszczeglne pastwa decyduj indywidualnie, jakie wartoci powinny by chronione
w ramach narodowej polityki bezpieczestwa, nastpnie za wybieraj odpowiednie rodki
do realizacji tego celu. Ich dobr zaley od rodzaju i wielkoci zagroe oraz moliwoci
pastwa, jego koncepcji polityki bezpieczestwa i polityki zagranicznej.
rodki polityki bezpieczestwa dzielimy na:
1)
podejmowane w ramach funkcji wewntrznej pastwa wzmacniajce siy
wojskowe i gospodarcze, ulepszajce i stabilizujce system spoecznopolityczny;
2)
realizowane w ramach funkcji zewntrznej pastwa.

Literatura:
Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku XX wieku, red. D.B. Bobrow, E.
Haliak, R. Ziba, Cz I, Nowe podejcie do problematyki bezpieczestwa,
Warszawa 1997.
Jemioo T., Malak K., Bezpieczestwo zewntrzne RP, Warszawa 2002.
Staczyk J., Wspczenie pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996,
Ziba R., Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, Warszawa 2001.

15

BEZPIECZESTWO DANYCH /k/ (ang. data security) - og przedsiwzi

podejmowanych w celu zabezpieczenia danych przetwarzanych w systemie
teleinformatycznym przed nieupowanionym dostpem poczwszy od ich powstania,
poprzez okres uytkowania i dystrybucji a do zniszczenia.
Zagadnienia odnoszce si do bezpieczestwa danych w przedsibiorstwie obejmuj:
kontrol dostpu do danych, archiwizacj danych, ochron antywirusow, zapewnienie
cigej pracy systemu teleinformatycznego, bezpieczn transmisj i powinny by ujte w
opracowywanym przez firm dokumencie pt. Polityka Bezpieczestwa.
BEZPIECZESTWO EKOLOGICZNE (ang. ecological security) zesp
uwarunkowa chronicych czowieka i rodowisko przed zagroeniami
ekologicznymi oraz takie ksztatowanie stosunkw naturalnych i spoecznych w
biosferze Ziemi, ktre tworzy waciwe warunki ycia dla caej ludzkoci, nie
podwaajc zarazem podstaw ycia na naszej planecie, gwnie poprzez wdraanie i
realizacj koncepcji zrwnowaonego rozwoju.
Bezpieczestwo ekologiczne w wymiarze przestrzennym i problemowym moe
dotyczy ekosystemu, pastwa (kraju), regionu czy globu ziemskiego.
BEZPIECZESTWO EKONOMICZNE (ang. economic security) taki stan
rozwoju krajowego syustemu gospodarczego, ktry zapewnia wysok sprawno jego
funkcjonowania poprzez naleyte wykorzystanie wewntrznych czynnikw rozwoju
oraz zdolnoci do skutecznego przeciwstawienia si zewntrznym naciskom, mogcym
doprowadzi do zaburze rozwoju.
BEZPIECZESTWO FIZYCZNE /k/ (ang. physical security) cz systemu
bezpieczestwa, ktra zwizana jest z fizycznymi zabezpieczeniami chronionych
obiektw lub innych elementw. Bezpieczestwo fizyczne ma na celu niedopuszczenie
osb nieupowanionych do sprztu, instalacji, materiaw i dokumentw oraz
ochroni je przed szpiegostwem, sabotaem, zniszczeniem czy kradzie.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczestwa fizycznego zwizane jest z
wprowadzeniem nastpujcych rodkw technicznych do ktrych zalicza si: systemy i
urzdzenia alarmowe (systemy sygnalizacji wamania i napadu, systemy telewizji
przemysowej, systemy kontroli dostpu), czno wartownicz i sub dyurnych,
owietlenie obiektw, ogrodzenia, wiee wartownicze, umocnienia inynieryjne,
zabezpieczenia mechaniczne budynkw (ciany , stropy, drzwi, zamki i kdki, szyby,
kraty, itd.).
BEZPIECZESTWO GLOBALNE (ang. global security) zjawiska i procesy
bezpieczestwa dotyczce caej ludzkoci, obejmujce w rny sposb kul ziemsk,
angaujce decydujcych graczy na arenie wiatowej i wikszo innych podmiotw
(w tym organizacji) midzynarodowych. Jako system bezpieczestwa jest on celowo
budowany przez ludzko dla przeciwstawienia si rnym zagroeniom o skali
globalnej.
BEZPIECZESTWO INFORMACYJNE /k/ (ang. information security)

nowa dziedzina bezpieczestwa narodowego, czca w sobie szereg czstkowych uj,

ktre odnie naley do narzdzi i procedur ochrony danych, informacji i systemw
informacyjnych.
Podstaw bezpieczestwa informacyjnego jest sposb postrzegania komputera w
teoriach walki informacyjnej: jako magazynu informacji i jako narzdzia sterowania.
Strategie bezpieczestwa informacyjnego pojmowane s szeroko jako zjawisko

16

wielopoziomowej integracji metod i narzdzi ochrony zasobw informacyjnych rnych

rodzajw uytkownikw przez: antywirusow ochron komputerw prywatnych i ich
zasobw; zabezpieczenie techniczne wszelkich postaci danych osobowych w zakresie
identyfikacji i tosamoci, tajemnicy lekarskiej, poufnoci bankowej, karalnoci, gwarancji
tajemnicy korespondencji sieciowej; ochron parametrw komputerw zarzdzajcych
systemami w przemyle, bankowoci, ochronie zdrowia, energetyce i cznoci; procedury
reagowania na ataki hakerskie i cyberterrorystyczne; ochron prawn zasobw i systemw
informacyjnych.
BEZPIECZESTWO KOOPERACYJNE (ang. coopertive multi national
security) - szerokie rozumienie problematyki bezpieczestwa, przyznajce
pierwszestwo koalicjantom; wielowymiarowe w treci,; akcentujce wzajemne
gwarancje, a nie odstraszanie; otwarte, a nie ekskluzywne; nie ograniczone pod
wzgldem czonkostwa; faworyzujce rozwizania wielostronne kosztem
dwustronnych; nie przedkadajce rodkw militarnych nad pozamilitarne;
zakadajce, e pastwa s gwnymi podmiotami systemu bezpieczestwa, ale
dopuszczajce, e podmioty nie bdce pastwami mog odgrywa istotn rol; nie
wymagajce utworzenia formalnych instytucji bezpieczestwa, ale rwnie ich nie
odrzucajce; przede wszystkim za - podkrelajce warto "nawykw dialogu" w
ujciu wielostronnym.
BEZPIECZESTWO MIDZYNARODOWE (ang. international security) stan
odznaczajcy si brakiem obiektywnie istniejcych zagroe i subiektywnych obaw
oraz zgodnym deniem i dziaaniem spoecznoci midzynarodowej na rzecz ochrony
okrelonych wartoci pastwowych i pozapastwowych (spoecznych) za pomoc
norm, instytucji i instrumentw zapewniajcych pokojowe rozstrzyganie sporw oraz
tworzenie gospodarczych,
spoecznych, ekologicznych i innych przesanek
dynamicznej stabilnoci i eliminowania zagroe.
BEZPIECZESTWO MORSKIE PASTWA (ang. maritime security) zesp
przedsiwzi podejmowanych przez pastwo w celu zabezpieczenia swoich interesw
na obszarze morza otwartego, wycznej strefy ekonomicznej wd terytorialnych i
wewntrznych oraz w pasie nadmorskim.
Bezpieczestwo morskie obejmuje niekiedy take akweny (terytoria), ktre podlegaj
jego jurysdykcji politycznej (bazy morskie) lub ekonomicznej (koncesje na wydobycie
bogactw naturalnych, eksploatacji owisk itd.). Pojcie to zawiera w sobie take moliwoci
pastwa w zakresie przeciwdziaania zagroeniom zewntrznym poprzez tworzenie sojuszy
(sfera polityczna i militarna), wewntrznym poprzez egzekwowanie prawa narodowego i
midzynarodowego (sfera policyjna).
BEZPIECZESTWO NARODOWE3 (ang. national security) jedna z
podstawowych dziedzin funkcjonowania (aktywnoci) pastwa, majca zapewni
moliwoci przetrwania, ale przede wszystkom rozwoj i swobod realizacji interesw
narodowych w konkretnym rodowisku (warunkach) bezpieczenstwa, poprzez
podejmowanie wyzwa, wykorzystywanie szans, redukowanie ryzyka oraz
przeciwdziaanie wszelkiego rodzaju zagroeniom dla jego interesw.
Bezpieczestwo narodowe jest czsto utosamiane z bezpieczestwem pastwa,
poniewa wywodzi si z egzystencjalnych potrzeb ludzkich spoecznoci zorganizowanych
w pastwa. W tradycyjnym ujciu kadzie si naciska na zewntrzne zagroenia, jednak
3

W niniejsym Sowniku termin ten potraktowano jako rwnoznaczny z terminiem bezpieczestwo

pastwa. Obydwa terminy zakorzenione s w naszej terminologii i czsto stosowane zamiennie.

17

rwnie wane jest zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego. Zapewnienie

bezpieczestwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki zagranicznej pastwa, za
celem narodowej polityki bezpieczestwa ochrona pastwa i spoeczestwa przed
zagroeniami pyncymi z zewntrz. Bezpieczestwo narodowe ma za zadanie chroni
wewntrzne wartoci kadego spoeczestwa i pastwa. Wedug amerykaskiej szkoy
realizmu politycznego bezpieczestwo narodowe jest jednym z interesw narodowych
(kategoria naczelna w tej doktrynie); utosamiane jest nawet z przetrwaniem pastwa i
narodu, czyli ochron integralnoci terytorialnej i niezalenoci politycznej. Oprcz
przetrwania bezpieczestwo chroni take takie wartoci, jak: suwerenno, niezawiso
pastwa, przeycie ludnoci, system spoeczno-gospodarczy, panujc ideologi, presti
pastwa w rodowisku midzynarodowym, interesy wasnych obywateli za granic, postp
gospodarczy, standard ycia ludnoci. W chronionych przez bezpieczestwo narodowe
wartociach moe wyrni cztery podstawowe: przetrwanie (dla tej wartoci
spoeczestwa s skonne w okrelonych sytuacjach powici inne), integralno
terytorialn, niezaleno polityczn, jako ycia.
Poszczeglne pastwa decyduj indywidualnie, jakie wartoci powinny by chronione
w ramach narodowej polityki bezpieczestwa, nastpnie za wybieraj odpowiednie rodki
do realizacji tego celu. Ich dobr zaley od rodzaju i wielkoci zagroe oraz moliwoci
pastwa, jego koncepcji polityki bezpieczestwa i polityki zagranicznej.
rodki polityki bezpieczestwa dzielimy na:
- podejmowane w ramach funkcji wewntrznej pastwa wzmacniajce siy
wojskowe i gospodarcze, ulepszajce i stabilizujce system spoeczno-polityczny;
- realizowane w ramach funkcji zewntrznej pastwa.

Literatura:
Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku XX wieku, red. D.B. Bobrow, E.
Haliak, R. Ziba, Cz I, Nowe podejcie do problematyki bezpieczestwa,
Warszawa 1997.
Jemioo T., Malak K., Bezpieczestwo zewntrzne RP, Warszawa 2002.
Staczyk J., Wspczenie pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996,
Ziba R., Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, Warszawa 2001.
BEZPIECZESTWO NONIKW INFORMACJI /k/ (ang. data carrier
security) og przedsiwzi podejmowanych w celu zapewnienia odpowiedniej
ochrony dyskietek, pyt CD, dyskw twardych, kaset, itd.
Bezpieczestwo nonikw informacji uzyskuje si przez ich odpowiednie:
uytkowanie, przechowywanie, dystrybucj a po zakoczonym okresie uywalnoci
niszczenie.
BEZPIECZESTWO OSOBOWE /k/
(ang. security clearance) og
przedsiwzi podejmowanych w celu dopuszczenia do przetwarzania informacji
klasyfikowanych osb o sprawdzonej reputacji.
Tylko osoby, ktre wypeniy ankiet bezpieczestwa i zostay pozytywnie
zweryfikowane przez suby ochrony pastwa mog uzyska dostp do informacji
niejawnych. O fakcie pozytywnej weryfikacji wiadczy wydane powiadczenie
bezpieczestwa, ktre dopuszcza dan osob do dostpu do informacji niejawnych o danej

18

klauzuli w okrelonym czasie w zakresie niezbdnym do wykonywania obowizkw na

zajmowanym stanowisku pracy.
BEZPIECZESTWO PASTWA (ang. state security) rzeczywisty
stan
stabilnoci wewntrznej i suwerennoci pastwa, ktry odzwierciedla brak lub
wystpowanie jakichkolwiek zagroe (w sensie zaspokajania podstawowych potrzeb
egzystencjalnych i behawioralnych spoeczestwa oraz traktowania pastwa jako
suwerennego podmiotu w stosunkach midzynarodowych).
BEZPIECZESTWO PUBLICZNE (ang. public security) stan na obszarze
pastwa powstay w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony osb i mienia przed
zagroenniami na ldzie, morzu i w powietrzu.
BEZPIECZESTWO REGIONALNE (ang. regional security) bezpieczestwo
pastw pooonych w danym regionie.
O jego jakoci i stabilnoci zawiadczaj: jedno interesw, analizy polityczne,
interesy geopolityczne oraz kulturowa blisko.
BEZPIECZESTWO SIECI /k/ (ang. network security) og przedsiwzi
podejmowanych w celu zapewnienia bezpieczestwa wszystkim urzdzeniom
tworzcym sie oraz informacjom przetwarzanym tej sieci.
BEZPIECZESTWO SPOECZNE (ang. social safety) stan wolnoci od
zagroe, ktrych skutkiem jest brak lub niedostatek rodkw utrzymania i istnienie
realnych moliwoci rozwoju jednostki.
Bezpieczestwo spoeczne gwarantuje bezpieczestwo socjalne, ktre stwarza
moliwoci rozwoju osoby ludzkiej, w kadym jej aspekcie.
Wrd czynnikw oddziaywania pastwa na bezpieczestwo spoeczne niewtpliwie
du rol do spenienia ma polityka spoeczna. Rozumiana nie tylko jako przeciwdziaanie
okrelonym zagroeniom, ale przede wszystkim w kategoriach kreowania godnego
spoeczestwa i pastwa, bdcego prawdziw ojczyzn dla wszystkich jego obywateli.
Wanym obszarem kreowania oblicza spoeczestwa jest edukacja. Powinna ona by
czynnikiem przygotowujcym ludzi do wspzawodniczenia w ramach gospodarki
rynkowej, ale take wprowadza w wiat wartoci spoecznych niezbdnych do wspycia
w demokratycznym spoeczestwie.
Bezpieczestwo spoeczne, jest rwnie wynikiem procesw i zjawisk spoecznych,
nie bdcych w zasigu moliwoci oddziaywa administracyjnych. Przykadem tego s
sieci wsparcia spoecznego. Ich funkcjonowanie opiera si na wzajemnych relacjach
midzy ludmi wchodzcych ze sob w interakcje i przekonanych o gotowoci udzielania
sobie pomocy w rnych sytuacjach. Sieci te odgrywaj niezwykle wan rol w kreowaniu
poczucia bezpieczestwa oraz jakoci ycia, a przecie nie daj si uj w ramy adnej
polityki spoecznej, nawet tej realizowanej na szczeblu lokalnym. Istotne s wic
spontaniczne procesy wynikajce z natury ycia spoecznego. Naley jednak przyzna, e
pastwo poprzez lansowanie okrelonego systemu wartoci, moe w jakim zakresie
kreowa lub niwelowa te naturalne skonnoci.
Literatura:
J. Auleytner, Polityka spoeczna czyli ujarzmienie chaosu socjalnego, Warszawa 2002.
J. Auleytner, Gbicka K., Polskie kwestie socjalne na przeomie wiekw, Warszawa 2001.
E. Fromm, Zdrowe spoeczestwo, Warszawa 1996.
K. Loranty, Bezpieczestwo spoeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2004.

19

J.K. Galbraith, Godne spoeczestwo. Program troski o ludzko, Warszawa 1999.

Leksykon polityki spoecznej, praca pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Warszawa 2001.
BEZPIECZESTWO SPOECZNE PASTWA (ang. social safrty of the state)
stan wynikajcy z takiego poziomu integracji spoecznej, ktry zapewnia ad i
porzdek spoeczny w pastwie oraz akceptacj przez spoeczestwo wadzy
pastwowej.
Kategoria bezpieczestwo spoeczne pastwa jest cile zwizana z charakterem
reimu politycznego danego pastwa. W zalenoci od tego, czy mamy do czynienie z
reimem demokratycznym czy totalitarnym, albo autorytarnym podany stan
spoeczestwa, o ktrym mowa w definicji, jest inny.
W strukturach niedemokratycznych, pastwo traktuje si jako organizm, a rne grupy
i jednostki tworzce spoeczestwo jako jego czci, ktre speniaj okrelon funkcj
wobec caoci (np. Hegel, Spencer). W ten sposb gloryfikuje si pastwo (organizm) i
wskazuje na przedmiotowy charakter czci (grup spoecznych, jednostek ludzkich), ktre
t cao stanowi. Takie podejcie jest niezgodne z istot wspczesnego pastwa
demokratycznego, w ktrym to wanie wspomniane czci organizmu s podmiotami,
wolnymi i rozumnymi istotami, tworzcymi pastwo dla obrony i kreacji dobra wsplnego.
Podmiotem bezpieczestwa zawsze jest w takim pastwie czowiek i zbiorowoci spoeczne
tworzone przez ludzi.
Odnoszc kategori bezpieczestwo spoeczne pastwa do struktur demokratycznych
atwo mona dostrzec centralne miejsce jakie zajmuj w niej potrzeby bytu i rozwoju
czowieka. Priorytet czowieka nad struktur wyraa si rwnie tym, e to obywatele
poprzez sw aktywno tworz okrelone stany rzeczy. W demokratycznych
spoeczestwach nie s oni tylko odbiorcami polece wyraajcych wol wadzy. To
wadze pastwowe musz wyraa interesy obywateli. Pastwo jest w tym przypadku
organizacj suc stwarzaniu jak najlepszych warunkw rozwoju dla jednostek oraz
poszczeglnych spoecznoci. Peni rol sprawiedliwego arbitra, nie dopuszczajcego do
nieuczciwej gry pomidzy podmiotami i oceniajcego ich dziaalno z perspektywy dobra
spoecznoci. Zapobiega w ten sposb powstaniu sytuacji, w ktrej moe doj do
gloryfikowania interesw jednych grup kosztem innych, czy te egalitaryzacji
spoeczestw. Grozi to w pierwszym przypadku wystpieniem konfliktw, w drugim za
osabieniem ludzkiej aktywnoci. Demokratyczne spoeczestwo, w ktrym wadza ulega
decentracji, jest czynnikiem majcym niezwykle duy wpyw na oblicze pastwa. Decyzje
na temat wielu wanych aspektw ycia ludzi zapadaj w spoecznociach lokalnych.
Pytanie o bezpieczestwo spoeczne pastwa demokratycznego jest wic w duym stopniu
pytaniem o stan kultury obywatelskiej, ktra przejawia si w stosowanych metodach
rozwizywania spraw publicznych i wanych kwestii spoecznych.
W tym kontekcie bezpieczestwo spoeczne pastwa to taka jako kultury
spoeczestwa oraz struktury spoecznej i systemu podziau pracy, ktra umoliwia
obywatelom osiganie wartoci indywidualnych oraz przejawia si podejmowaniem przez
jednostki, grupy naturalne i formalne dziaa kooperacyjnych zorientowanych na rzecz
dobra wsplnego i realizacj uznawanych wartoci kulturowych
przy uyciu
akceptowanych rodkw, a take utrzymanie i umacnianie wizi spoecznej, zapewniajcej
ksztatowanie si tosamoci wsplnotowej spoecznoci objtej organizacj polityczn
pastwa.
Kada dziaalno pastwa stwarza sytuacje wywoujce u jednostek czy grup
spoecznych poczucie zadowolenia, pewnoci i optymizmu lub te zagroenia, niepewnoci,
zniechcenia i frustracji. Od tych subiektywnych ocen zaley reakcja spoecznoci na
dziaania podejmowane przez pastwo. Jeeli jaka grupa nie dostrzega w warunkach
panujcych w pastwie szans rozwoju dla siebie czy te ma poczucie upoledzenia pod

20

wzgldem dostpu do nalenych jej dbr, okazuje swe niezadowolenie i przyjmuje rne
strategie postpowania, aby zmieni niekorzystny dla siebie stan rzeczy. Te dziaania mog
godzi w dobro innych spoecznoci, utrudnia wypenianie funkcji przez pastwo, a przez
to destabilizowa struktur spoeczn i by zagroeniem dla stabilnoci i bezpieczestwa
pastwa.
Literatura:
K. Loranty, Bezpieczestwo spoeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2004.
K. Loranty, Bezpieczestwo spoeczne pastwa demokratycznego, Zeszyty Naukowe
AON nr 1, 2007.
BEZPIECZESTWO SYSTEMU OPERACYJNEGO /k/ (ang. operation system
security) poziom zabezpieczenia systemu operacyjnego pod ktem zarwno
wbudowanych funkcji (funkcjonalnoci) jak i wiarygodnoci sposobu ich opracowania
(pewnoci).
Pojcie bezpiecznego (jest uywany rwnie termin wiarygodnego) systemu
operacyjnego zostao sformuowane ju ok. 15 lat temu gdy opracowano kryteria
TCSEC.
Definiujce klasy bezpieczestwa systemu operacyjnego w zalenoci od stosowanych
mechanizmw zabezpiecze dzielimy na A1, A2, B1, B2, B3, C1, C2, D. Podobne
podejcie, ale bardziej elastyczne zaproponowano w europejskich kryteriach ITSEC.
BEZPIECZESTWO TELEINFORMATYCZNE /k/ (ang. IT security
Information Technology security) og
przedsiwzi obejmujcych ochron
zinformatyzowanych dziaw strategicznych, do ktrych mona dotrze przy pomocy
pocze sieciowych.
Wszelkie aspekty bezpieczestwa teleinformatycznego zwizane s z definiowaniem,
osiganiem i utrzymywaniem poufnoci, integralnoci, dostpnoci, rozliczalnoci,
autentycznoci i niezawodnoci.
Bezpieczestwo teleinformatyczne to inaczej bezpieczestwo informacji i systemw
teleinformatycznych rozpatrywane w odniesieniu do instytucji wykorzystujcej lub
udostpniajcej infrastruktur teleinformatyczn aby osign wyznaczone cele.
Z bezpieczestwem teleinformatycznym wie si polityka bezpieczestwa instytucji
obejmujca zasady zarzdzenia i procedury, ktre okrelaj, jak zasoby (wcznie z
informacjami wraliwymi) s zarzdzane, chronione i dystrybuowane w instytucji i jej
systemach teleinformatycznych.
BEZPIECZESTWO TRANSMISJI /k/ (ang. transmission security) og
przedsiwzi majcych na celu zapewnienie bezpiecznego przesyania danych
Bezpieczestwo transmisji utosamiane jest z zabezpieczeniem fizycznym
kanaw komunikacyjnych jak i ich szyfrowaniem.
BEZPIECZESTWO WEWNTRZNE (ang. internal security) stan osignity w
rezultacie dziaania organw pastwa zmierzajcych do zapewnienia jego stabilnoci
wewntrznej i odpornoci na moliwe zagroenia wywoane przez przyrod lub
czowieka.
BEZPIECZESTWO WOJSKOWE (MILITARNE) (ang. military security) stan uzyskany w rezultacie utrzymywania odpowiednio zorganizowanych i
wyposaonych si zbrojnych oraz zawartych sojuszw wojskowych, a take posiadania
koncepcji strategicznej wykorzystania bdcych w dyspozycji si, stosownie do
zaistniaej sytuacji.

21

BEZPIECZESTWO ZBIOROWE (ang. collective security) stan ktry zasadza

si na idei wyrzeczenia przez czonkw danego systemu bezpieczestwa - czy to
narodw zjednoczonych, czy te jakiego ugrupowania regionalnego - uycia siy
wobec siebie oraz na ich zobowizaniu si do przyjcia z pomoc kademu z czonkw
zaatakowanemu przez agresora, ktry naruszy ten system.
BEZPIECZESTWO ZEWNTRZNE (ang. external security) stan osignity w
rezultacie dziaania organw pastwa zmierzajcych do tworzenia jak
najkorzystniejszego midzynarodowego otoczenia kraju i umacniania jego
midzynarodowej pozycji, wizerunku i prestiu.
W wymiarze globalnym, gwnym zadaniem umacniania bezpieczestwa
zewntrznego jest rozwoj przyjaznych stosunkw z partnerami i przeciwdziaanie
negatywnym skutkom konfliktw, dysproporcji rozwojowych
i narusze
midzynarodowego porzdku prawnego.
BEZPOREDNIE WSPARCIE LOTNICZE (ang. close air support) dziaanie
lotnictwa przeciwko celom naziemnym przeciwnika znajdujcym si w pobliu si
wasnych, wymagajce dokadnej integracji kadego zadania lotnictwa z ogniem i
ruchem si wasnych.
BITWA ( ang. battle) forma walki zbrojnej, polegajcej na starciu si
zbrojnych przeciwstawnych stron, majcym istotne znaczenie dla osignicia celw
wojny (kampanii).
BITWA MORSKA (ang. sea battle) stanowi form dziaa operacyjnych i
strategicznych w postaci starcia zbrojnego gwnych si flot lub caoksztatu bojw
morskich stoczonych w danej operacji. Wynik bitwy zazwyczaj decyduje o zniszczeniu
zasadniczych si przeciwnika i wywalczeniu panowania na danym obszarze morza
(oceanu).
BIURO OCHRONY RZDU (ang. Goverment Protection Bureau) jednolita,
umundurowana, uzbrojona formacja wykonujca zadania z zakresu ochrony osb i
mienia.
BLOKADA /k/ (ang. deadlock) sytuacja, w ktrej dwa lub wicej procesw nie
moe kontynuowa pracy, poniewa kady z nich czeka na zasoby, ktre s zwalniane
wtedy gdy jeden z nich bdzie kontynuowa prac.
BLOKADA (ang. blockade) izolacja przy pomocy si zbrojnych czci lub
caoci terytorium kraju (koalicji pastw) przeciwnika, okrelonego zgrupowania
jego wojsk, bd innego obiektu (miasta, twierdzy) od kontaktu ze wiatem
zewntrznym w celu wymuszenia ustpstw.
BLOKADA GOSPODARCZA (ang. economic blockade) og
rodkw
podjtych przez pastwo lub grup pastw w celu zachwiania gospodarki
pastwa blokowanego. Polega na izolacji (zamkniciu) dostpu do zasobw
wiatowych, w celu wymuszenia przyjcia postawionych warunkw, lub
spowodowania zaamania gospodarczego i upadku wadzy w danym kraju. Moe
by realizowana w formie widocznej (na przykad blokada granic, portw...) i
niewidocznej (na przykad zmowa bankw w celu nie udzielania kredytw,
utrudnianie transferw midzynarodowych i innych).
BLOKADA MORSKA (ang. blockade, naval blockade) to og rodkw
przemocy stosowanych przez siy morskie strony wojujcej, ktre uniemoliwiaj
przeciwnikowi korzystanie z portw wasnych lub okupowanych, baz morskich,

22

wybrzea i przylegych wd morskich w celu prowadzenia eglugi i innych kontaktw

midzy pastwami.
Polega na przerwaniu (dezorganizacji) komunikacji morskich (wojskowych lub
gospodarczych) przeciwnika oraz na niedopuszczeniu do wyjcia jego si okrtowych na
morze lub do ich powrotu do baz oraz wykonania przez nie okrelonych zada, w tym
rwnie zabezpieczenia przewozw morskich. Blokad morsk mona rozpatrywa w
aspekcie kryteriw prawnych (rzeczywista. pokojowa), pozaprawnych (papierowa,
gabinetowa), sztuki wojennej (strategiczna, operacyjna, taktyczna), wykorzystanych si i
rodkw (powietrzna, minowa, podwodna), pooenia rejonw (stref) dziaa blokadowych
(bliska / zamknita i daleka / otwarta). Blokada moe by skuteczna pod warunkiem
cakowitego lub czciowego panowania na morzu i w zasadzie bdzie suya utrzymaniu
ju wywalczonego panowania. Zalenie od istniejcej sytuacji, a zwaszcza skali i
charakteru dziaa kontrblokadowych przeciwnika, cel blokady morskiej moe by
osignity za pomoc dziaa systematycznych lub operacji morskiej. Biorc pod uwag
charakter wspczesnej walki zbrojnej na morzu, a zwaszcza du zmienno sytuacji w
czasie i tendencj do skracania czasu utrzymania panowania na morzu, mona stwierdzi,
e dziaania blokadowe prowadzone z zasady w formie dziaa systematycznych. W
pewnych okresach bd wymaga wsparcia przez operacj morsk w celu niedopuszczenia
do przerwania blokady. Jednym z warunkw osignicia celu tworzenia blokady morskiej
jest jej wysoka efektywno (szczelno), rozumiana jako stopie osignicia zamierzonego
celu dziaa blokadowych. Powyej 50% oglnej iloci si i rodkw przeciwnika nie
przepuszczonych (zniszczonych) przez blokad, zakada si, e w tym przypadku
przeciwnik nie bdzie w stanie dokona zmiany sytuacji operacyjnej na swoj korzy w
blokowanym rejonie lub odstpi od zamiaru przerwania blokady. W przypadku blokady
czciowej zakada si, e niedopuszczenie przez rubie blokady co najmniej 30% oglnej
iloci si i rodkw przeciwnika w znacznym stopniu utrudni mu dokonanie zmiany sytuacji
operacyjnej w blokowanym rejonie. Poniej 30% nie zapewnia osignicia oglnego celu
blokady i z tego wzgldu mona j traktowa zaledwie jako przeciwdziaanie.
Powszechno blokady wojennej polega na tym, e musi ona mie zastosowanie w
przypadku statkw i samolotw wszystkich pastw.
BLOKADA POWIETRZNA (ang. air blockade) odcicie
(izolacja)
komunikacji powietrznej z blokowanym obiektem, gwnie przez niszczenie
lotnictwa przeciwnika. Stosowana jest najczciej wsplnie z blokad ldow
lub morsk. Samodzielnie natomiast siy powietrzne organizuj dziaania
majce na celu blokowanie np. lotnisk, baz powietrznych przeciwnika.
BLOKADA USUG /k/ (ang. Denial of Service - DoS) rodzaj ataku
komputerowego polegajcy na zablokowaniu dostpu do systemu poprzez zajcie jego
zasobw.
BLOKADA ZBROJNA (ang. military blockade) forma konfliktu zbrojnego
polegajca na wykorzystaniu si zbrojnych do izolowania czci lub caoci
terytorium przeciwnika od kontaktw ze wiatem zewntrznym. rozrnia si
blokad ldow, powietrzn i morsk, lub blokady poczone.
BLOKOWANIE (ang. blocking) dziaanie majce na celu okresowe
wyeliminowanie obiektw lub wojsk nieprzyjaciela z walki. Polega na takim uyciu
wojsk i rodkw walki, ktre sprawia, e blokowany obiekt nie moe realizowa
planowych zada.
BD /k/ (ang. error) warto lub warunek, ktry nie jest zgodny z prawd,
okrelon lub oczekiwan.
23

W systemach komputerach bd pojawia si, gdy jakie wydarzenie ma miejsce

nieoczekiwanie lub gdy wykonywane s niemoliwe lub nielegalne dziaania. Niektre
bdy mog wymaga, aby uytkownik zrestartowa program lub komputer co moe
spowodowa, e zostan utracone niezapisane dane.
BD FATALNY /k/ (ang. fatal error) bd, ktry powoduje zaamanie systemu
lub programu aplikacyjnego bez moliwoci naprawienia.
BOJOWY PATROL POWIETRZNY (ang. combat air patrol) lot patrolowy
samolotu nad rejonem celu, siami osanianymi, krytycznym rejonem walki lub w
obszarze obrony powietrznej w celu przechwycenia i zniszczenia statkw
powietrznych przeciwnika zanim osign one swj cel.
BOMBA ELEKTRONICZNA /k/ (ang. electronic bomb - e-bomb) program
wykorzystywany przez niektrych hakerw do masowej wysyki poczty elektronicznej
do jednej osoby lub systemu. Wysyanie wystarczajco duo dugich wiadomoci moe
przepeni skrzynk pocztow a nawet zawiesi system.
BOMBA LOGICZNA /k/ (ang. logic bomb) zoliwe oprogramowanie, ktre jest
tak zaprojektowane, aby wywoa zniszczenie wtedy, kiedy zostanie speniony
okrelony zestaw warunkw takich jak: obecno lub brak jakiego pliku,
zarejestrowanie si okrelonego uytkownika, sprawdzenie przez niego pliku,
wystpienie okrelonego dnia tygodnia lub daty. Po uaktywnieniu, bomba moe
zmodyfikowa lub usun dane, usun cay plik, spowodowa zatrzymanie
komputera lub inne szkody.
BJ MORSKI (ang. naval combat, sea fighting) starcie zbrojne zwizkw
(zespow) taktycznych i oddziaw (grup) przeciwstawnych si morskich, obejmujce
uzgodnione co do obiektw. miejsca i czasu uderzenia i ataki. Wykonywane w celu
rozbicia lub poraenia przeciwnika w takim stopniu, aby zmusi go do rezygnacji z
walki (realizacji swego zadania).
Bj morski jest podstawow form taktycznych dziaa bojowych si marynarki
wojennej. Charakteryzuje go: zdecydowanie, szeroki manewr siami i ogniem (salwami
rakietowymi), dynamizm, szybko i gwatowno zmian sytuacji bojowej, rnorodno
stosowanych sposobw walki, nieoczekiwane i zmasowane uycie uzbrojenia oraz szerokie
wykorzystanie rodkw walki elektronicznej.
Bj morski obejmuje nastpujce podstawowe etapy: taktyczne rozwinicie si w
ugrupowanie bojowe, wykonanie gwnego uderzenia i atakw zasadniczymi siami z
jednoczesnym odparciem uderze i atakw przeciwnika, rozwinicie powodzenia (pocig,
nkanie) i ostateczne rozbicie przeciwnika, wyjcie z boju (wycofanie), przegrupowanie si
w celu wykonania nowego zadania lub powrotu do bazy.
BRO BIOLOGICZNA (ang. biological weapon) rodki materiaowotechniczne, ktre przenosz, rozprzestrzeniaj lub rozsiewaj rodki biologiczne, w
tym rwnie stawonogi.
BRO CHEMICZNA (ang. chemical weapon) rodki walki, ktrych dziaanie
race polega gwnie na biochemicznym oddziaywaniu substancji chemicznych, na
ywy organizm czowieka lub zwierzcia.
BRO JDROWA (ang. nuclear weapon) kompletny zestaw (np. typu
implozyjnego, artyleryjskiego lub termojdrowego), ktry w swej ostatecznej,
zamierzonej konfiguracji, po zakoczeniu ustalonej procedury uzbrajania i odpalania
jest zdolny do zainicjowania zamierzonej reakcji jdrowej i uwolnienia energii.
BRO MASOWEGO RAENIA (ang. weapons of mass destruction - WMD)

24

nowoczesne rodzaje broni przeznaczone do masowego raenia ludzi, sprztu bojowego

i obiektw rozmieszczonych na duych obszarach. Do broni masowego raenia zalicza
si bro jdrow, bro chemiczn i bro biologiczn.
BRO RADIOLOGICZNA (ang. radiological weapon) kade urzdzenie,
przygotowane do uycia substancji promieniotwrczych poprzez ich rozpraszanie w
celu uszkodzenia lub zniszczenia sprztu albo porednio spowodowania chorb przez
oddziaywanie promieniowaniem jonizujcym wytworzonym w wyniku rozpadu
promieniotwrczego.
BUDET OBRONNY (ang. defence budget) wydzielona w budecie pastwa
cz rodkw przeznaczona do zapewnienia realizacji zada obronnych.
BUDET WOJSKOWY (ang. military budget) przewidywane, wartociowe
odzwierciedlenie
zamierze
strategiczno-operacyjnych,
organizacyjnych,
szkoleniowych, zaopatrzeniowych i innych zada rzeczowych si zbrojnych. Jest to
plan finansowy dochodw i wydatkw ministerstwa obrony narodowej o rocznym
horyzoncie czasowym, uchwalony przez parlament jako cz budetu pastwa.
CEL (ang. goal obnjective) okrelony przedmiotowo i podmiotowo przyszy,
podany stan rzeczy, moliwy i przewidziany do osignicia w okrelonym przedziale
czasu lub terminie..
CEL ELEKTRONICZNY /k/ (ang. electronic target) obiekt elektroniczny,
ktry si niszczy za pomoc rnych rodzajw broni i rodkw walki.
CEL STRATEGICZNY (ang. strategic goal (obnjective)) okrelony podmiotowo
i przedmiotowo przyszy, podany przez organizacj stan rzeczy, bdcy rezultatem
interakcji aprobowanych przez wikszo jej czonkw co do interesw uznawanych
za majcych istotne znaczenie w odniesionych do warunkw wystpujcych w
otoczeniu, przewidywany do osignicia w duszej perspektywie czasowej .
CEL STRATEGICZNY W DZIEDZINIE BEZPIECZESTWA (ang. strategic
goal in security area) okrelony przez pastwo przyszy stan rzeczy w dziedzinie
bezpieczestwa, bdcy rezultatem generowanych potrzeb i wartoci wyraonych pod
postaci narodowych intersw uznawanych za podstawowe w odniesionych do
warunkw ksztatowanych przez otoczenie, przewidywany do osignicia w duszej
perspektywie czasowej.
CELE (obiekty) WOJSKOWE (ang. targets) w odniesieniu do
nieprzyjacielskich si zbrojnych (z wyjtkiem obiektw i personelu medycznego oraz
duchownego) stanowi, dobra, ktre z powodu swej natury, rozmieszczenia,
przeznaczenia lub wykorzystania wnosz istotny wkad do dziaalnoci wojskowej, a
ktrych cakowite lub czciowe zniszczenie, zajcie lub zneutralizowanie daje
okrelon korzy w danej sytuacji.
.
CELE SI ZBROJNYCH NATO (ang. NATO Force Goals) kolektywnie
uzgodnione przedsiwzicia, ktrych realizacja przez pastwa czonkowskie zapewni
Sojuszowi siy i zdolnoci niezbdne do realizacji penego spektrum stojcych przed
nim misji i zada, okrelonych w Koncepcji Strategicznej Sojuszu.
Wymagania przedstawione w pakietach Celw Si Zbrojnych NATO wspomagaj
proces pozyskiwania wymaganych zdolnoci oraz rozwoju si zbrojnych, bdc jednym z
gwnych narzdzi transformacji wojskowej nie tylko na szczeblu Sojuszu, ale rwnie
pastw czonkowskich.
Cele Si Zbrojnych NATO dziel si na dwie kategorie: dotyczce osignicia lub
25

poprawy zdolnoci oraz dotyczce zapewnienia konkretnego wkadu si do puli si NATO.

CENTRALNE PLANY RZECZOWE (ang. central investment plans)
sporzdzane na szczeblu centralnym plany: modernizacji technicznej; inwestycji
budowlanych; remontw nieruchomoci; zamierze inwestycyjnych realizowanych w
ramach NSIP; zakupw rodkw materiaowych, wyodrbniajce wszystkie rda ich
finansowania.
CERTYFIKACJA /k/ (ang. certification) 1. Proces przyznania dokumentu
(certyfikatu) w celu uwypuklenia profesjonalnych funkcji komputera na konkretnym
polu. Niektrzy dostawcy sprztu i oprogramowania komputerowego, tacy jak
Microsoft i Novell, oferuj certyfikacj w przypadku korzystania z ich produktw. 2.
Akt przyznania dokumentu w celu pokazania, e oprogramowanie lub sprzt
komputerowy spenia pewne standardy, takie jak zdolno do wsppracy z innymi
produktami. 3. Wydanie zawiadomienia przez CA (ang. Certification Authority), e
uytkownik lub strona podlega ochronie i identyfikacji. Czsto certyfikacje s
wykorzystywane na stronach www. 4. Proces wydania certyfikatu zawiadczajcego,
e dany system spenia wymagania bezpieczestwa, deklarowanowane w
szczeglnych wymaganiach bezpieczestwa.
CERTYFIKAT (ang. certificate) dokument w formie papierowej bd
elektronicznej wiadczcy, e dane urzdzenie, oprogramowanie, czy system spenia
pewne standardy na danym polu. Certyfikat wydawany jest w drodze certyfikacji.
CFE i CFE 1A (ang. Treaty on Conventional Armed Forces in Europe - CFE Treaty )
traktat o Konwencjonalnych Siach Zbrojnych w Europie. Termin odnoszcy si do
negocjacji 16 pastw Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego (NATO) i 6 pastw
Organizacji Ukadu Warszawskiego (OUW) na temat redukcji zbroje
konwencjonalnych w Europie.
Rokowania rozpoczy si 9.03.1989 w Wiedniu w ramach KBWE, i zakoczyy
podpisaniem traktatu CFE w dniu 19 listopada 1990 r. (traktat wszed w ycie 17.07.1992).
Jego sygnatariuszami byo 16 pastw NATO oraz 14 pastw byego UW i powstaych w
wyniku rozpadu ZSRR. Traktat zobowizuje sygnatariuszy do przestrzegania ustale
dotyczcych piciu kategorii uzbrojenia konwencjonalnego oraz sprztu znajdujcego si w
tzw. strefie stosowania, obejmujcej terytoria ldowe pastw-stron w Europie od Atlantyku
do Uralu oraz wszystkie wyspy europejskie. Strony traktatu ustaliy iloci (limity)
posiadanego uzbrojenia i sprztu w poszczeglnych kategoriach uzbrojenia
konwencjonalnego, decydujcych o stopniu ofensywnoci potencjau militarnego, na
nastpujcym poziomach (odpowiednio NATO i OUW):
czogi 40.000 / 20.000;
bojowe wozy opancerzone 60.000 / 30.000
rodki artyleryjskie o kalibrze ponad 100 mm 40.000 / 20.000;
samoloty bojowe 13.600 / 6.800;
migowce uderzeniowe 4.000 / 2.000.
Wykonanie zobowiza traktatowych podzielono na okresy:
uwiarygodnienie danych z wymiany informacji (17.07-16.11.1992);
redukcja uzbrojenia konwencjonalnego do ustalonych puapw poredukcyjnych
(17.11.1992-16.11.1995);
uprawomocnienie puapw poredukcyjnych (17.11.1995-16.03.1996);
utrzymanie osignitych puapw poredukcyjnych (od 17.03.1996 bezterminowo).
Wykonujc podjte zobowizania strony CFE zniszczyy do 1996 roku pod kontrol
midzynarodow 50 tysicy egzemplarzy uzbrojenia konwencjonalnego. W dniu
zakoczenia okresu uprawomocnienia si puapw poredukcyjnych (16.03.1996)
zobowizania pastw wynikajce z tego okresu zostay wykonane. Jako pierwsze pastwo

26

byego UW wykonaa swoje zobowizania Polska (14.09.1995). Okrelone zalegoci

redukcyjne miay tylko Armenia, Azerbejdan, Biaoru, Rosja.
Grup Robocz Wysokiego Szczebla zoon z sygnatariuszy CFE, utworzono 20
grudnia 1991 roku. Na pierwszym posiedzeniu (10.01.1992) przyjto oglne zasady
ratyfikacji traktatu w nowej sytuacji spowodowanej upadkiem ZSRR. Podczas
taszkienckiego szczytu WNP (15.05.1992) osiem poradzieckich republik podpisao
porozumienie w sprawie wdroenia CFE, zawierajce limity uzbrojenia kadej z nich. Z
kolei w Oslo przyjto (5.06.1992) aneks do traktatu, zawierajcy niezbdne poprawki
wynikajce z przystpienia do niego: Armenii, Azerbejdanu, Biaorusi, Kazachstanu,
Kirgistanu, Modawii, Tadykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy, Uzbekistanu i Rosji jako
sukcesora ZSRR. W zwizku z tym dokonano odpowiednich zmian z traktacie CFE,
zaaprobowanych przez 29 pastw-stron CFE. Sygnatariusze traktatu podpisali w
Helsinkach porozumienie o tymczasowym jego stosowaniu. 29 pastw podpisao rwnie
(10.07.1992) porozumienie CFE-1A, okrelajce limity liczebnoci si zbrojnych w strefie
stosowania traktatu. Nie jest ono jednak umow midzynarodow w rozumieniu prawa
traktatw, lecz ma charakter zobowizania politycznego.
Na szczycie OBWE w Stambule (21.11.1999) przyjto now wersj CFE. Do traktatu
mog przystpi inne pastwa europejskie za zgod wszystkich dotychczasowych stron.
Umoliwi to ustanowienie w caej Europie nowego adu militarnego. Rezygnujc z podziau
stron na grupy (NATO, OUW) utrzymano dotychczasowy system narodowych puapw
uzbrojenia. Okrelaj one uprawnienia pastw do posiadania w strefie stosowania
uzbrojenia polegajcego ograniczeniom. Traktat nie przewiduje kolejnego etapu znaczcej
redukcji ilociowej uzbrojenia konwencjonalnego. Jego sygnatariusze zachowali moliwo
utrzymania na dotychczasowym poziomie swoich puapw narodowych. Jednake
czonkowie NATO (z wyjtkiem Grecji, Turcji i Norwegii) zdecydowali si na
jednostronn redukcj swojego uzbrojenia. Traktat wprowadza dla europejskich pastwstron tzw. puapy terytorialne. Okrelaj one maksymaln liczb czogw, bojowych
wozw opancerzonych oraz rodkw artyleryjskich wasnych oraz obcych,
rozmieszczonych na terytorium danego pastwa. Puapy terytorialne zastpi
dotychczasowe puapy strefowe. Nowe rozwizanie ma gwarantowa w miar rwnomierne
rozmieszczenie uzbrojenia w strefie wykonywania porozumienia. Tym postanowieniem nie
objto samolotw i migowcw bojowych. Ustalono rwnie, e przekroczenie puapw
terytorialnych bdzie moliwe tylko okresowo, w zwizku z przeprowadzanymi
wiczeniami wojskowymi oraz innymi operacjami wymagajcymi uycia dodatkowych si.
W niesprecyzowanych dokadnie sytuacjach pastwa spoza tzw. regionw flankowych bd
mogy przekroczy swoje puapy nawet trzykrotnie. Umoliwi to m.in. militarne
reagowanie w sytuacjach kryzysowych. Kady sygnatariusz CFE moe obniy wysoko
swoich puapw narodowych i terytorialnych. Natomiast ich podwyszenie bdzie moliwe
jedynie po rwnowanym obnieniu puapw przez innego sygnatariusza lub sygnatariuszy.
Nowe porozumienie z 1999 roku uzupeniono dodatkowymi zobowizaniami
politycznym,i zoonymi grupowo lub indywidualnie przez cze pastw. Polska
zobowizaa si do nieskorzystania z przysugujcego jej prawa do ewentualnego
zwikszenia puapw terytorialnych, o ile bezpieczestwo pastwa nie bdzie zagroone.
Dodatkowym warunkiem jest analogiczne postpowanie ssiadw Polski, przede
wszystkim Biaorusi i Rosji w Obwodzie Kaliningradzkim.
Dokumenty Wiedeskie seria kolejnych Dokumentw Wiedeskich (kolejno z lat
1990, 1992, 1994 i 1999) dotyczca kontroli zbroje, ktra uzgodnienia Dokumentu
Sztokholmskiego w sprawie CSBM, przeksztacia w wiarygodny i znaczcy instrument
polityczno-wojskowy. Na podstawie Dokumentu Wiedeskiego z grudnia 1994 roku nowa
generacja rodkw budowy zaufania obejmuje:

27

 doroczn informacj wojskowych;

rodki ograniczania ryzyka;
rozwj kontaktw wojskowych;
uprzednie powiadamianie o dziaalnoci wojskowej;
obserwacja okrelonych rodzajw dziaalnoci wojskowej;
obowizek wymiany rocznych planw dziaalnoci wojskowej podlegajcej uprzedniemu
powiadomieniu;
postanowienia ograniczajce dziaalno wojskow; rodki weryfikacyjne obejmujce
prawo do przeprowadzania inspekcji;
budowa systemu bezporedniej cznoci midzy stolicami pastw sygnatariuszy;
doroczne spotkania oceniajce wykonanie uzgodnionych rodkw.
Stosowanie rodkw budowy zaufania przewiduj rwnie niektre dwustronne umowy
midzynarodowe:
porozumienie w sprawie zapobieenia przypadkowemu lub nieuzasadnionemu uyciu
broni jdrowej podpisane przez ZSRR i Francj (16.07.1976);
porozumienie w sprawie zapobieenia przypadkowemu wybuchowi wojny jdrowej
zawarte midzy ZSRR i Wielk Brytani (10.10.1977);
porozumienie o utworzeniu w Waszyngtonie i Moskwie orodkw redukcji
niebezpieczestwa wybuchu wojny nuklearnej zawarte przez USA i ZSRR (15.09.1987).
Dokument Wiedeski z 1999 roku (przyjty na szczycie pastw OBWE w listopadzie
1999 r. w Stambule) sygnalizowa, e pastwa s zainteresowane zwaszcza regionalnymi i
subregionalnymi rodkami budowania zaufania i bezpieczestwa. Wynika to z rnych
czynnikw i motyww: z chci przezwyciania historycznych resentymentw i konfliktw
oraz bagau zimnej wojny, z denia do jak najszybszego spenienia kryteriw
wymaganych przez NATO i/lub Uni Europejsk, z zachcania pastw do odpowiedniego
kursu w ich polityce bezpieczestwa (vide: Rosja a pastwa batyckie). Kryzysy i konflikty
lub sytuacje pokonfliktowe na obrzeach kontynentu europejskiego wymagaj
dodatkowych krokw i postpowania na szczeblu regionalnym i niszym.
Literatura:
Cz. Mojsiewicz (red.), Leksykon
politycznych. Wrocaw 2000, s. 172.

wspczesnych

midzynarodowych

stosunkw

CYKL DECYZYJNY (ang. decision cycle) ukierunkowany i powtarzajcy si

cykl mylenia i dziaania na wszystkich szczeblach i we wszystkich obszarach
dowodzenia. Przebiega on w czterech podstawowych, czcych i przenikajcych si
nawzajem fazach:
- ustalenie pooenia;
- planowanie;
- stawianie zada;
- kontrola.
CYKL PLANOWANIA OBRONNEGO
(ang. defence planning cycle)
periodycznie realizowany proces projektowania, okrelania i zestawiania ze sob
przedsiwzi i czynnoci majcych na celu zapewnienie penego i harmonijnego
rozwoju obronnoci.
W ujciu si zbrojnych jest to okresowo powtarzalny zesp czynnoci koncepcyjnych
i planistycznych podejmowanych w celu wytyczenia kierunkw ksztatowania i
modernizacji si zbrojnych oraz okrelenia zada i ich realizacji zgodnie z moliwociami
wynikajcymi z prognozy budetowej.

28

CZARNA SKRZYNKA (ang. black box) 1. Ukad wzgldnie odosobniony

(np. urzdzenie), ktrego budowa i zasady dziaania nie s znane, natomiast znane s
stany wejcia i wyjcia. 2. Przenonie urzdzenie techniczne uywane cile wedug
instrukcji obsugi, jednak bez znajomoci i rozumienia zasad jego funkcjonowania. 3.
Urzdzenie rejestrujce pozwalajce odtworzy przebieg wydarze w celu dokonania
analizy sytuacji awaryjnych.
Najczciej termin czarna skrzynka jest utosamiany z urzdzeniem rejestrujcym
parametry lotu samolotu. Zapis ten wykorzystywany jest w celu ustalenia przyczyn i
przebiegu nienormalnego zachowania samolotu (w szczeglnoci po katastrofie, do badania
jej przyczyn). Wikszo dzisiejszych czarnych skrzynek stanowi zaptlona tama
magnetyczna. Najnowsze konstrukcje zapisuj dane w pamici w ukadach scalonych.
Dzisiejsze czarne skrzynki zapisuj okoo 300 rnych parametrw. Wbrew nazwie czarna
skrzynka nie jest wcale czarna. Jej obudowa jest pomalowana jaskrawo-pomaraczow
farb, aby atwiej byo j odszuka wrd szcztkw samolotu.
CZAS KRYZYSU (ang. crisis time) okres
funkcjonowania pastwa
charakteryzujcy si istnieniem sytuacji, w ktrej nastpia kulminacja
nagromadzonych zdarze, stanw (zagroe, konfliktw, szans) w rnych
dziedzinach ycia spoecznego, dziaalnoci pastwa i innych organizacji, krytycznym
rezultatem negatywnej dziaalnoci czowieka, si natury lub awarii technicznych.
Skuteczne przeciwdziaanie zjawiskom kryzysowym przekracza na og moliwoci
rutynowych dziaa systemu i wymaga radykalnych zmian funkcjonowania w zmienionej
sytuacji.
CZAS POKOJU (ang. peace time) okres
funkcjonowania pastwa
charakteryzujcy si nie tylko brakiem wojny czy stosowania przemocy w stosunkach
midzynarodowych, ale owocn wspprac pastw, ktra sprzyja rozwojowi
wszystkich wartoci midzynarodowych, podanych przez dan zbiorowo pastw.
CZAS WOJNY (ang. war time) okres
funkcjonowania pastwa
charakteryzujcy si istnieniem ostrego konfliktu, w ktrym regulowanie sporw
midzy zwanionymi (antagonistycznymi) stronami (pastwami, blokami pastw,
narodami, grupami spoecznymi) realizowane jest rodkami przemocy (przy uyciu si
zbrojnych) w celu osignicia okrelonych interesw politycznych, ekonomicznych,
ideologicznych lub innych.
CZAS ZULU (ang. ZULU standard time) czas wojskowy wzorowany na
midzynarodowym standardzie czasu UTC (ang. Universal Time Coordinated), ktry
poprzednio by nazywany GMT (ang. Greenwich Mean Time). Pocztek ukadu UTC
zosta wyznaczony na zerowej dugoci geograficznej, przecinajcej pooon w Anglii
miejscowo Greenwich. W przypadku wszystkich dugoci w kierunku wschodnim
(maksymalnie do 180 stopni) czas jest dodawany, natomiast w kierunku zachodnim
odejmowany.
WICZENIA MOBILIZACYJNE (ang. mobilisation exercises) najwysza
forma szkolenia i kontroli gotowoci mobilizacyjnej jednostek wojskowych,
dowdztw i terenowych organw administracji wojskowej.
wiczenia mobilizacyjne powinny zapewni organom wojskowym uzyskanie:
rzetelnej oceny stanu gotowoci mobilizacyjnej jednostek wojskowych; ocen dziaalnoci
organw
kierowania
(wojskowych
i
cywilnych);
praktyczn
weryfikacj
przygotowywanych i wdroonych rozwiza systemowych; wzbogacenie teorii systemu
mobilizacyjnego.
wiczenie mobilizacyjne polega na przeprowadzeniu z zaskoczenia, cakowitego lub
czciowego mobilizacyjnego rozwinicia wybranych jednostek wojskowych oraz
zabezpieczajcych ten proces.
29

WICZENIA WOJSKOWE ZONIERZY REZERWY, (ang. reservist military

exercises /one-day, short-duration, long-duration/) forma odbywania czynnej suby
wojskowej przez onierzy rezerwy, w ramach ktrej prowadzi si szkolenie tych
onierzy. Ze wzgldu na czas trwania wiczenia dzieli si na:
- jednodniowe (do 24 godzin);
- krtkotrwae (od 2 do 30 dni);
- dugotrwae (od 31 do 90 dni).
DANE GEOGRAFICZNE (ang. geographical data) dotycz obiektw
przestrzennych powizanych z powierzchni Ziemi i poczonych ze sob
rnorodnymi zwizkami; obiekty te maj charakter naturalny lub antropogeniczny.
DANE GEOPRZESTRZENNE (ang. geospatial data) geograficzne dane
przestrzenne dotyczce ziemi i wszystkich obiektw przestrzennych z ni zwizanych.
DANE PRZESTRZENNE (ang. spatial data) dane dotyczce obiektw
przestrzennych, w tym zjawisk i procesw, znajdujcych si lub zachodzcych w
przyjtym ukadzie wsprzdnych.
Dane przestrzenne dotycz: 1) waciwoci geometrycznych obiektu przestrzennego,
a zwaszcza jego pooenia wzgldem przyjtego dwuwymiarowego lub trjwymiarowego
ukadu wsprzdnych, 2) charakterystyki obiektu pod wzgldem czasu, np. daty jego
utworzenia, 3) zwizkw przestrzennych (topologicznych) danego obiektu z innymi
obiektami przestrzennymi, 4) wyrnionych atrybutw opisowych obiektu przestrzennego,
sucych do jego identyfikacji oraz okrelajcych jego podstawowe waciwoci.
DEMOBILIZACJA (ang. demobilisation) og przedsiwzi zwizanych z
przejciem pastwa oraz si zbrojnych ze stanu wojennego w stan pokojowy;
przeciwiestwo mobilizacji. w znaczeniu wojskowym demobilizacja polega na
rozwizywaniu jednostek nieprzydatnych w czasie pokoju, sprzeday lub zniszczeniu
zbdnych materiaw wojennych i broni oraz przejciu do pokojowego uzupenienia i
szkolenia wojsk.
DEMONSTRACJA SIY (ang. show of force) forma przemocy zbrojnej
polegajca na manifestowaniu moliwoci uycia si zbrojnych lub zorganizowanych i
uzbrojonych grup wobec przeciwstawnego pastwa.
DESANT (ang. landing, airborne operation) wydzielony element ugrupowania
bojowego przemieszczany w gb ugrupowania przeciwnika drog powietrzn lub
morsk w celu opanowania kluczowych obiektw terenowych, co przyczynia si do
uzyskania swobody dziaania poprzez wymuszenie na przeciwniku zaangaowania
okrelonych si do zwalczania desantu i jednoczenie pozwala na szybsze osignicie
celu walki.
DEZAKTYWACJA (ang. Deactivation) usuwanie substancji powodujcych
skaenie promieniotwrcze terenu, wody, ywnoci, sprztu, uzbrojenia itd.
Usuwanie substancji promieniotwrczych prowadzi si najczciej metodami
fizycznymi lub fizykochemicznymi (cieranie, zrywanie, zmywanie, przykrywanie,
adsorpcja).
DEZINFORMACJA RADIOELEKTRONICZNA /k/ (ang. electronic deception)
kategoria przeciwdziaania radioelektronicznego, polegajca na przekazywaniu drog
radiow mylnych informacji w celu dezorganizacji, rozproszenia i wprowadzenia w
bd przeciwnika, lub jego systemw radioelektronicznych co do waciwych
zamiarw i dziaa wojsk wasnych, lub te skierowanie jego uwagi na rzeczy
pozorowane lub nieistotne (przez podawanie rnych danych, sygnaw, komend).
Dezinformacja
radioelektroniczna
obejmuje
zamierzone
promieniowanie,
promieniowanie odzewowe, absorpcj lub odbicie energii elektromagnetycznej.
30

DEZINFORMOWANIE
(ang. dsinformation) 1. Rozpowszechnianie
nieprawdziwych wiadomoci i dokumentw dla wprowadzenia w bd nieprzyjaciela
co do faktycznego zamiaru, organizacji i prowadzenia operacji (walki, bitwy), a take
skadu wojsk wasnych i charakteru ich dziaania.
Dezinformowanie jest jednym z podstawowych sposobw realizacji zada
maskowania strategicznego, stanowi rwnie jeden z elementw maskowania
operacyjnego.
2. Niewiadome wprowadzanie w bd przeoonych lub dowdcw wojsk
wykonujcych wsplne zadanie (wspdziaajcych) przez mylne interpretowanie
rozkazw, zarzdze lub innej informacji taktyczno-operacyjnej bd pominicie
istotnych wskazwek (wytycznych) wykonawczych, niekiedy niepodanie we waciwym
czasie potrzebnej informacji.
DEZINTEGRACJA WIZI SPOECZNYCH (ang. social disintegration)
proces polegajcy na rozkadzie struktur grupowych w wyniki braku wsplnoty
interesw, uczu, postaw, wartoci, celw oraz zaburze w procesach
komunikacyjnych.
DIASPORA (ang. diaspora) grupa narodowociowa mieszkajca w obcym
kraju, ktra dy do zachowania odrbnego, mniejszociowego charakteru oraz
wasnego dziedzictwa kulturowego.
DOKTRYNA (ang. doctrine) oficjalnie przyjty system zasad i zaoe orodka
decyzyjnego, zmierzajcy do realizacji ustalonych celw za pomoc wydzielonych
rodkw. Przyjcie za punkt wyjcia zakresu rozwiza doktrynalnych pozwala
wyrni doktryn bezpieczestwa narodowego, doktryn wojenn, doktryn
wojskow i inne.
DOKTRYNA BEZPIECZESTWA PASTWA (ang. doctrine of national
security) jedna z doktryn pastwa (narodowych), ktra jest oficjalnie przyjtym
przez kierownictwo pastwa systemem zaoe i zasad dziaania w dziedzinie polityki
bezpieczestwa.
DOKTRYNA OBRONNA (ang. defence doctrine) jedna z doktryn pastwa
(narodowych), ktra jest oficjalnie przyjtym przez kierownictwo pastwa systemem
zaoe i zasad dziaania w dziedzinie polityki obronnej.
DOKTRYNA PASTWA (NARODOWA) (ang. state (national) doctrine)
oficjalnie przyjty przez kierownictwo pastwa system zaoe i zasad dziaania. w
przyjtym za punkt wyjcia zakresie rozwiza, wyrnia si m.in. doktryn
bezpieczestwa pastwa (narodowego) doktryn obronn doktryn wojskow i
inne.
DOKTRYNA POCZONA (ang. combined doctrine) podstawowe zasady,
ktrymi kieruj si przedstawiciele si zbrojnych dwu lub wicej pastw w
skoordynowanej akcji w deniu do wsplnych celw. Jest ona ratyfikowana przez
pastwa czonkowskie.
DOKTRYNA SI ZBROJNYCH (ang. armed forces doctrine) podstawowe
zasady, ktrymi kieruj si przedstawiciele dwch lub trzech rodzajw si zbrojnych
tego samego pastwa w skoordynowanej akcji zmierzajcej do osignicia wsplnego
celu. Jest ona zatwierdzana przez dowdcw tych rodzajw si zbrojnych i ogaszana
we wsplnej publikacji, gdzie okrelony jest charakter dziaa kadego z uczestnikw.
DOKTRYNA STRATEGICZNA (ang. strsategic doctrine) oficjalnie przyjta i
obowizujca strategia pastwa, sojuszu lub innej organizacji polityczno-wojskowej
w poszczeglnych dziedzinach: polityki, bezpieczestwa, obrony narodowej, wojska.
DOKTRYNA WOJENNA (ang. war doctrine) rodzaj doktryny obejmujcej

31

oficjalnie przyjty system zasad i zaoe dotyczcych tworzenia i wykorzystania

potencjau wojennego dla zapobiegania i przeciwdziaania wszelkiego rodzaju
zagroeniom.
DOKTRYNA WOJSKOWA (ang. military doctrine ) jedna
z doktryn
pastwa (narodowych), ktra jest przyjtym przez kierownictwo pastwa systemem
zaoe i zasad dziaania w dziedzinie polityki wojskowej.
DOKTRYNA WSPLNA (ang. joint doctrine) podstawowe zasady, ktrymi
kieruj si przedstawiciele dwch lub wicej rodzajw si zbrojnych tego samego
pastwa w skoordynowanej akcji majcej na celu osignicie wsplnego celu. Jest ona
zatwierdzana przez dowdcw wszystkich czterech rodzajw si zbrojnych i powinna
by opublikowana przez szefa kolegium poczonych szefw sztabw.
DOMINACJA W POWIETRZU (ang. control of the air) oglne ujcie
uprzywilejowanej sytuacji w przestrzeni powietrznej, zawierajce rne jej stopnie i
odpowiednie zakresy swobody dziaania lotnictwa, determinujce przebieg i wyniki
regularnie prowadzonych konfliktw zbrojnych.
STOPNIE DOMINACJI W PRZESTRZENI POWIETRZNEJ:
1. SPRZYJAJCA SYTUACJA POWIETRZNA (ang. fovourable air situation), w
ktrej wielko wysiku powietrznego podejmowanego przez siy powietrzne jednej ze
stron konfliktu jest niewystarczajca do zapobieenia sukcesowi dziaa ldowych,
morskich lub powietrznych strony przeciwnej.
2. PRZEWAGA W POWIETRZU (ang. air superiority) to stopie dominacji w
bitwie powietrznej jednych si nad drugimi, pozwalajcy tym pierwszym na prowadzenie
dziaa przez siy ldowe, morskie i powietrzne w danym miejscu i czasie bez istotnego
przeciwdziaania ze strony przeciwnej.
3. PANOWANIE W POWIETRZU (ang. air supremacy) to stopie przewagi w
powietrzu, w ktrym siy powietrzne przeciwnika nie s zdolne do efektywnego
przeciwdziaania.
DOSTP /k/ (ang. access) moliwo skorzystania z danego urzdzenia, usugi,
kanau, informacji, itd. W systemach komputerowych dostp jest kontrolowany przez
mechanizmy kontroli dostpu.
DOSTPNO TERENU ( ang. availability of the area, terrain accessible) cecha
okrelajca warunki przekraczalnoci i przejezdnoci (z uyciem rnych rodzajw
transportu) dowolnego obszaru oraz moliwoci dotarcia do jakiego miejsca.
.
DOWODZENIE (ang. command and conrol) szczeglny przypadek kierowania
majcy szersze znaczenie. Rnica wynika z faktu, i dowodzcy wojskami w
okrelonych sytuacjach ma szerokie uprawnienia wymuszania posuszestwa.
Obejmuje dziaalno dowdcy i osb z nim wspdziaajcych w przygotowaniu
i prowadzeniu dziaa bojowych, szkoleniu wojsk i administrowaniu jednostk
wojskow. Jest to take dzia sztuki wojskowej dotyczcej tych spraw.
W czasie wojny polega to na: zapewnieniu staej gotowoci bojowej i wysokiego stanu
moralno-politycznego wojsk; podejmowaniu
w odpowiednim czasie
decyzji i
przekazywaniu jej wykonawcom, organizowaniu i cigym utrzymaniu wspdziaania
wojsk, organizowaniu i zapewnieniu wszechstronnego zabezpieczenia wojsk oraz kontroli
wykonania wszystkich zarzdze i dziaalnoci wojsk.
W czasie pokoju polega na kierowaniu procesem szkolenia i wychowania podlegych
onierzy, administrowaniu powierzon jednostk oraz utrzymaniu jej
32

gotowoci bojowej. Istotn treci jest decydowanie o waciwym wykorzystaniu ludzi,

broni i sprztu zarwno w dziaaniach bojowych (walce, operacji), jak w pracy
szkoleniowej. Funkcje realizuje dowdca sam (w niszych ogniwach dowodzenia) lub przy
udziale
sztabu, ktry wspuczestniczy w wypracowaniu decyzji, planowaniu i
zabezpieczeniu walki (operacji) oraz kierowaniu wojskami w toku dziaa bojowych. Im
wyszy szczebel dowodzenia, tym bardziej rozszerza si zakres i rnicuje charakter
funkcji dowdczych oraz zwiksza si w nim udzia sztabu.
Podstaw dowodzenia wojskami jest decyzja podejmowana przez dowdc w zwizku
z otrzymanym zadaniem bojowym lub z wasnej inicjatywy.
DOWODZENIE STRATEGICZNE (ang. strastegic command) dziaalno
najwyszego organu dowodzenia siami zbrojnymi pastwa, sojuszu lub innej
struktury polityczno-wojskowej obejmujca realizacje celw i zada postawionych
Siom Zbrojnym przez najwysze wadze polityczne w formie wypracowania strategii
lub koncepcji strategicznej, planowania i programowania strategicznego,
przygotowania i kierowania dziaaniami Si Zbrojnych w czasie pokoju, w okresie
kryzysu i wojny.
DOWODZENIE OPERACYJNE (ang. operational command) poziom
dowodzenia wojskowego, ktry na podstawie wytycznych dowdztwa strategicznego
przeksztaca cele strategiczne w cele operacyjne. Ponadto okrela moliwoci
dziaania, ujmuje je w koncepcjach i planach, wydaje dyrektywy dla dowdztw
taktycznych oraz koordynuje dziaaniami uczestnikw operacji.
DROGOWY ODCINEK LOTNISKOWY (ang. road air strip) odcinek drogi
publicznej przystosowany do startw i ldowa samolotw wojskowych.
DYKTATURA WOJSKOWA (ang. military dictatorship) system sprawowania
wadzy pastwowej, w ktrym zawodowi wojskowi cz funkcje dowdcze z
gwnymi funkcjami w aparacie publicznym; rzdz opierajc si na armii,
wykorzystujc jej siy, potencja oraz wojskowe metody dziaania.
DYPLOMACJA (ang. diplomacy) zewntrzna dziaalno organw pastwa,
realizujca jego polityk zagraniczn. obejmuje inicjatywy i polityczne
oddziaywania, rokowania dwustronne, negocjacje wielostronne na konferencjach i w
organizacjach midzynarodowych, misje specjalne i inne.
Dyplomacja przyczynia si do rozwoju stosunkw midzynarodowych, pozwala
wypracowywa kompromisy, uzgadnia satysfakcjonujce pastwa normy prawa
midzynarodowego, wyjania sprzecznoci, agodzi napicia, zaegnywa konflikty.
Mianem dyplomacji okrela si rwnie specyficzne metody wykorzystywane w polityce
zagranicznej i w stosunkach midzynarodowych oraz ludzi pracujcych w subie
zagranicznej pastwa.
DYPLOMACJA HANDLOWA (ang. trade diplomacy) promowanie eksportu nie
tylko za porednictwem wyspecjalizowanych agend rzdowych, ale przede wszystkim
ambasad.
Termin pojawi si na pocztku lat 90 tych XX w. w USA i zosta wprowadzony przez
prezydenta Clintona w Narodowej Strategii Eksportowej polegajcej na udzieleniu przez
administracj wszechstronnej pomocy firmom amerykanskim w walce o kontrakty
eksportowe.
DYPLOMACJA PREWENCYJNA (ang. preventive diplomacy) dziaalno
organw pastwowych i ich przedstawicielstw za granic w zakresie polityki
zewntrznej, majcej na celu zapewnienie bezpieczestwa midzynarodowego przez
zapobieganie powstawaniu sporw, ich zaostrzaniu si i przeksztacaniu (eskalacji) w
konflikty oraz ograniczenie skali konfliktw, kiedy si ju pojawi.
DYPLOMACJA WOJSKOWA (ang. military diplomacy) dziaalno w ktrej
33

podmiotem gwnym s siy zbrojne, instytucje powizane z siami zbrojnymi oraz

wojskowo politycznymi krgami decyzyjnymi innych krajw, majcych na celu
budow partnerskich stosunkw, wzajemnego zaufania, a w sytucjach spornych
wyjanienie wtpliwoci, rozwizywanie kontrowersji i sprzecznoci.
Cech dyplomacji wojskowej powinna by zdolno do uprzedzania organw
wojskowo politycznych o symtomach moliwych kryzysw lub czynnikach
wpywajcych na bezpieczestwo pastwa.
DYWERSJA (ang. sabotage) 1. Wszelka dziaalno zmierzajca do zakcenia
ycia politycznego i administracyjno-gospodarczego pastwa (dywersja gospodarcza,
sabota) oraz osabienia jego potencjau militarnego, prowadzona dla osignicia
porednich celw politycznych, ekonomicznych i wojennych. Wspczenie szerokie
zastosowanie znajduje dywersja ideologiczna stanowica cz skadow walki
psychologicznej;
2. Dziaania bojowe lub propagandowe prowadzone na zapleczu kraju, lub na
tyach wojsk przeciwnika w celu osabienia stanu polityczno-moralnego, wywoywania
paniki, zdezorganizowania zaopatrzenia materiaowo-technicznego, zakcenia
cigoci pracy sztabw wojskowych, obniania moliwoci taktycznych
(operacyjnych).
Do dziaa
dywersyjnych mog by uyte zorganizowane i przygotowane
pododdziay specjalne, polityczne, partyzanckie, organy wywiadu, organizacje spoeczne
oraz niezadowolone z ustroju grupy ludnoci cywilnej. Dywersja moe by organizowana i
prowadzona zarwno w czasie pokoju, jak i wojny.
DZIAALNO DOCHODZENIOWO - LEDCZA ANDARMERII
WOJSKOWEJ (ang. Military Police investigation ) zesp czynnoci wykonywanych
w celu realizacji zada pionu dochodzeniowo-ledczego tj. wykonywanie czynnoci
procesowych w toku prowadzonych postpowa karnych, zabezpieczanie dowodw,
wykrywanie sprawcw przestpstw i wykrocze oraz poszukiwanie zaginionych
onierzy, a take utraconych przez jednostki wojskowe: broni, amunicji i innego
mienia wojskowego.
DZIAALNO
OPERACYJNO-ROZPOZNAWCZA
ANDARMERII
WOJSKOWEJ (ang. Military Police reconnaissance and operational activity) zesp
czynnoci wykonywanych w celu realizacji zada pionu operacyjnorozpoznawczego tj. uzyskiwanie dowodw popenionych przestpstw i wykrocze
wykorzystywanych w toku postpowa prowadzonych przez pion dochodzeniowoledczy W.
DZIAANIA AEROMOBILNE (ang. airmobile operations) dziaania, w ktrych
wojska wraz z ich wyposaeniem wykonuj manewr na polu walki przy uyciu
statkw powietrznych w celu zaangaowania si we wspln walk ldowopowietrzn.
DZIAANIA BOJOWE (ang. combat operations) rodzaj dziaa prowadzonych
przez siy zbrojne na polu walki dla osignicia okrelonych celw w drodze
przemocy zbrojnej.
Przyjmujc za punkt wyjcia charakter si zbrojnych i sposb ich wykorzystania rozrnia si dziaania bojowe regularne i nieregularne. ze wzgldu na skal uycia
si zbrojnych wyrnia si dziaania strategiczne, operacyjne i taktyczne.
DZIAANIA HUMANITARNE WOJSK (ang. humanitarian operations) systemowe przedsiwzicia z udziaem wojsk, ktrych celem jest zapewnienie
obywatelom bezpieczestwa, ochrony przed zorganizowan przestpczoci,
terroryzmem i skutkami dziaa militarnych oraz katastrof i kataklizmw, a take
34

naruszania godnoci i wolnoci obywateli.

DZIAANIA NIEREGULARNE (ang. irregular operations) forma dziaa
bojowych prowadzonych najczciej w obronie pastwa (bd w wojnie
wyzwoleczej), polegajca na unikaniu bezporednich, grocych zniszczeniem star z
przewaajcymi siami przeciwnika i atakowaniu, z reguy z zaskoczenia, jego
skrzyde, elementw logistycznych i odosobnionych pododdziaw. mog mie skal
taktyczn, operacyjn i strategiczn.
DZIAANIA ODSTRASZAJCE (ang. deterrence) podejmowane przez pastwo,
lub grup pastw w celu zniechcenie potencjalnego adwersarza od rozpoczcia ataku,
lub konfliktu poprzez zagroenie odwetem. Odstraszanie powinno by wiarygodne i
demonstrowa przeciwnikowi, e ewentualne koszt ataku bd zbyt wysokie w
porwnaniu z potencjalnymi zyskami.
DZIAANIA PARTYZANCKIE (ang. insurgency) forma nieregularnych
dziaa bojowych prowadzonych przez siy rekrutujce si z miejscowej ludnoci lub
rozbitych jednostek wojskowych przeciwko okupantowi bd rodzimej wadzy.
DZIAANIA POCZONE
(ang. joint operations) pena integracja i
koordynacja niezbdnych skadnikw siy sojuszu (pastwa), skumulowana w
okrelonych przedsiwziciach militarnych i niemilitarnych, ktre maj zapewni
osignicie zakadanych celw na poziomie politycznym i strategiczno wojskowym.
DZIAANIA POZAMILITARNE (ang. non-military operations) rodzaj dziaa
prowadzonych przez formacje spoza wojska, nie stosujce przemocy zbrojnej w
dziedzinach: politycznej, gospodarczej, ekologicznej i innych, zarwno w czasie
pokoju jak i wojny.
DZIAANIA PRZECIWDYWERSYJNE (ang. anti-sabotage operations) cz
skadowa obrony przeciwdywersyjnej polegajca na prowadzeniu walki z grupami
dywersyjno-rozpoznawczymi, sabotaowymi i terrorystycznymi przeciwnika.
DZIAANIA RATOWNICZE (ang. rescue operations) kada czynno podjta
w celu ochrony ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, a take likwidacj przyczyn
poaru, wystpowania klski ywioowej lub innego zagroenia.
DZIAANIA REGULARNE (ang. regular operationss) forma dziaa
bojowych prowadzonych przez zwarte formacje zbrojne, w ktrych wystpuje podzia
na stref starcia i zaplecze. mog mie skal taktyczn, operacyjn i strategiczn.
DZIAANIA SPECJALNE (ang. special operations) dziaania prowadzone
przez odpowiednio zorganizowane, wyselekcjonowane i wyposaone siy, stosujce
techniki operacyjne i metody oddziaywania nie bdce w standardowym uyciu przez
siy konwencjonalne.
Dziaania specjalne s realizowane w trakcie wszelkiego rodzaju operacji z udziaem
si zbrojnych, zarwno w czasie pokoju, jak i w czasie kryzysu oraz wojny. Mog by
realizowane samodzielnie lub jako uzupenienie dziaa si konwencjonalnych zmierzajce
do osignicia wojskowych, politycznych, ekonomicznych i psychologicznych celw
operacji.
Formy i metody prowadzenia dziaa specjalnych warunkuje sytuacja politycznomilitarna, ktra moe wymaga zachowania tajnoci, skrytoci dziaa i zaakceptowania
pewnego stopnia fizycznego i politycznego ryzyka nie wystpujcego w operacjach
konwencjonalnych.
DZIAANIA WOJENNE (ang. war operations) caoksztat przedsiwzi
realizowanych w toku wojny przez strony biorce w niej udzia dla osignicia
okrelonych celw politycznych.

35

EDUKACJA OBRONNA (ang. defence education) przygotowanie spoeczestwa

ze szczeglnym uwzgldnieniem systemu ksztacenia modziey szkolnej i
akademickiej, do spenienia zada przede wszystkim humanitarnych, majcych na
celu zminimalizowanie nastpstw i likwidacj skutkw awarii, katastrof, klsk
ywioowych w czasie pokoju, a take czynnikw raenia broni podczas dziaa
wojennych.
EFEKT SYNERGII (ang. synergy effekct) efekt zorganizowanego dziaania
caoci zgrupowania ktry jest wyszy ni suma efektw dziaa poszczeglnych jego
elementw.
Wynik wsplnych dziaa daje wiksze i lepsze efekty, poniewa dziaania
poszczeglnych elementw zgrupowania uzupeniaj si, dziki ich zsynchronizowaniu i
skoordynowaniu. Istot jest umiejtno wykorzystanie efektw dziaania innych
podmiotw do potrzeb wasnych.
EKONOMIA (ang. economics) w ujciu pragmatycznym - to nauka zajmujca
si badaniem decyzji podejmowanych przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa
domowe, przedsibiorstwa, pastwo ) w kwestii zaspokojenia nieograniczonych
potrzeb indywidualnych i spoecznych (biecych lub przyszych) w warunkach
ograniczonych zasobw; w ujciu spoecznym to nauka badajca spoeczne procesy
gospodarowania (produkcji, podziau, wymiany i konsumpcji) oraz wykrywajca i
opisujca prawidowoci rzdzce nimi.
Gdy zajmuje si badaniem rzeczywistoci gospodarczej, tak jaka ona jest i jak
rzeczywicie dziaa w konkretnych warunkach nazywana jest ekonomi pozytywn; gdy
natomiast zajmuje si badaniem gospodarki pod ktem jaka ona powinna by, jak powinna
funkcjonowa oraz gdy zajmuje si sdami wartociujcymi nazywana jest ekonomi
normatywn.
Najczciej dokonuje si podziau ekonomii na: mikroekonomi to jest na t jej
cz (dzia) ktra zajmuje si badaniem indywidualnych decyzji podejmowanych przez
podstawowe podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa) oraz na
makroekonomi to jest t jej cz (dzia), ktra zajmuje si badaniem decyzji
podejmowanych przez pastwo i bada wzajemne zwizki zachodzce w gospodarce jako
caoci.
EKONOMICZNA STREFA WPYWW (ang. exclusive economic zone EEZ)
obszar rozcigajcy si poza morzem terytorialnym, na ktrym pastwo nadbrzene
posiada suwerenne prawa dla celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i
gospodarowania zasobami naturalnymi wd morskich, jak rwnie dna morskiego i
jego podziemia.
Strefa ekonomiczna nie stanowi czci terytorium pastwa, lecz obszar szczeglnego
rodzaju.
Pastwo nadbrzene ma w stosunku do takiej strefy przede wszystkim uprawnienia
gospodarcze. W przypadku zasobw mineralnych, to pastwo nadbrzene ma takie same
uprawnienia, jak do zasobw szelfu kontynentalnego. Natomiast w odniesieniu do zasobw
odnawialnych, czyli ywych, pastwa nadbrzene powinny stosowa zasad ich
optymalnego wykorzystania. Jeli wic pastwo majce stref ekonomiczn nie moe w
caoci zagospodarowa odowu ryb, to powinno dopuci rybakw obcych pastw do
nadwyki poowowej. Uzasadnieniem takiego rozwizania jest okoliczno, e zasoby
ywe s odnawialne. EEZ stanowi wic cz przestrzeni oceaniczno-morskiej w ktrej
pastwo przybrzene kontroluje wszystkie zasoby, rozciga si moe do 200 mil od
wybrzea i jest ewentualnym przedueniem przez szelf kontynentalny.

36

EKONOMIKA BEZPIECZESTWA (ang. economics of security) szczegowa

nauka ekonomii lokujca si w nurcie nauk wojskowych, czca pierwiastki wiedzy
ekonomicznej, wojskowej i politycznej.
Zajmuje si dociekaniami i uoglnianiem powiza midzy gospodarcz sfer
dziaalnoci podmiotu a jego oglnym bezpieczestwem. Bada zarwno pojedyncze
podmioty (np. kraj, organizacja gospodarcza) jak te ich grupy (np. ugrupowania
gospodarcze). Rozwaania prowadzone w ramach tej dyscypliny mog mie wymiar
zarwno mikro- (np. przedsibiorstwo) jak i makroekonomiczny (pastwo). Gwnym
obiektem jej zainteresowania jest bezpieczestwo ekonomiczne.
EKONOMIKA OBRONY (wspczesna nazwa ekonomiki wojennej) (ang.
defence ekonmomics) szczegowa nauka ekonomii wyrosa na podglebiu nauk
wojskowych. Lokuje si ona w obszarze wiedzy ekonomiczno obronnej. Zajmuje
si odzwierciedlaniem i uoglnianiem wizi midzy zjawiskami obrony pastwa i
gospodarki narodowej.
Poszukuje i bada prawidowoci rzdzce gospodark obronn z punktu widzenia
potrzeb obronnych i moliwoci ich zaspokajania. Bada decyzje gospodarcze
dotyczce alokacji zasobw obronnych.
EKONOMIKA WOJSKOWA (ang. military economics) szczegowa nauka
ekonomii wyrosa na podglebiu nauk wojskowych. Jej dociekania lokuj si w
obszarze wiedzy ekonomiczno wojskowej.
Zajmuje si odzwierciedlaniem i uoglnianiem zasad funkcjonowania gospodarki
si zbrojnych (wojskowej) oraz badaniem decyzji gospodarczych podejmowanych w
jej obszarze. Poszukuje prawidowoci rzdzcych gospodark wojskow z punktu
widzenia potrzeb si zbrojnych (wojska) i moliwoci ich zaspokajania oraz alokacji
w niej rzadkich zasobw.
EKOSYSTEM (ang. ecosystem, ecological system) system, ktry czy w jedn
funkcjonaln cao roliny, zwierzta i ludzi, czyli biocenoz, z ich nieoywionym
rodowiskiem, tj. siedliskiem (biotopem).
Ekosystem stanowi wic funkcjonaln cao, w ktrej zachodzi wymiana materii
midzy biocenoz i biotopem oraz jest najwiksz jednostk funkcjonaln biosfery.
EKSKLAWA (ang. exclave) cz terytorium innego pastwa pooona
wewntrz terytorium danego kraju. Terminy eksklawa i enklawa odnosz si do tego
samego terytorium speniajcego tak samo zdefiniowane kryteria.
Ich stosowanie zaley jedynie od kontekstu w pastwie, ktre ma cz wasnego
terytorium na obszarze innego pastwa nazywa si enklaw, a w kraju, na terytorium
ktrego ta enklawa jest pooona, okrela si j mianem eksklawy.
EKSTERYTORIALNE UZUPENIENIE SI ZBROJNYCH (WOJSK) (ang.
ermed forces replenishmen from other provinces) jedna z zasad uzupeniania jednostek
wojskowych onierzami rezerwy, rodkami
transportowymi i maszynami
(urzdzeniami), polegajca na przeznaczaniu onierzy rezerwy, rodkw
transportowych i maszyn do uzupenienia jednostek wojskowych z obszaru innych
wojewdztw.
Decyzj w tej sprawie podejmuje sztab okrgu wojskowego wwczas, gdy
macierzysty wojewdzki sztab wojskowy nie jest w stanie zaspokoi tych potrzeb z
powodu braku w zasobach onierzy o odpowiednich
specjalnociach lub gdy
korzystniejsze jest wykorzystanie rezerw ssiednich wojewdzkich sztabw wojskowych z
uwagi na jako i terminowo uzupenienia jednostek wojskowych.
EKSTRANET /k/ (ang. extranet) firmowa sie rozlega wykorzystujca
internet jako system transmisyjny, oferujca swe zasoby do wykorzystania przez
pracownikw firmy bd jej klientw po podaniu przez nich identyfikatora i hasa.
37

Dostp do sieci moe by darmowy lub odpatny za niektre lub wszystkie z

oferowanych usug.
ENKLAWA (ang. enclave) to najczciej niewielkie terytorium umiejscowione
wewntrz innego pastwa i rwnoczenie nie podlegajce jego jurysdykcji
ESKADRA LOTNICTWA TAKTYCZNEGO (ang. tactical fighter squadron)
podstawowa jednostka organizacyjna lotnictwa si powietrznych realizujca zadania
bojowe.
ETHERNET /k/ (ang. ethernet) najpopularniejszy standard wykorzystywany
do budowy sieci lokalnych. Obejmuje on specyfikacj kabli (koncentryczne,
miedziane, wiatowodowe,) oraz przesyanych nimi sygnaw.
Ethernet opisuje rwnie format pakietw i protokoy warstwy fizycznej i cza
danych. Jego specyfikacja zostaa podana w standardzie 802.3 IEEE.
EUROPEJSKA AGENCJA OBRONY (ang. European Defence Agency) stanowi
organ midzyrzdowy, posiada osobowo prawn i podlega Radzie Unii Europejskiej.
Jej szefem jest Sekretarz Generalny/Wysoki Przedstawiciel ds. Wsplnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczestwa UE. Zostaa powoana w dniu 12 lipca 2004 roku.
Naczelnym organem decyzyjnym Agencji jest Rada Sterujca (Steering Board),
skupiajca ministrw obrony jej pastw czonkowskich. Jej czonkami s 24 pastwa
czonkowskie UE (bez Danii).
Nadrzdnym celem powoania Agencji jest wspieranie krajw czonkowskich w ich
wysikach na rzecz rozwoju europejskich zdolnoci obronnych. Do jej zada naley
okrelanie przyszych potrzeb w zakresie zdolnoci obronnych i pomoc w ich
pozyskiwaniu, promowanie i wzmacnianie wsppracy pastw w zakresie produkcji
uzbrojenia europejskiego, wzmacnianie europejskiego przemysu obronnego i bazy
technologicznej oraz tworzenie konkurencyjnego w skali wiatowej europejskiego rynku
obronnego jak rwnie zwikszenie wydajnoci europejskich bada i technologii
obronnych.
Do realizacji powyszych zada, Szef Agencji wykorzystuje 4 podlege mu
dyrektoriaty do spraw: zdolnoci, bada i technologii (R&T), uzbrojenia oraz przemysu
obronnego i rynku.
EUROPEJSKA POLITYKA BEZPIECZESTWA I OBRONY (ang. European
Security and Defence Policy ESDP) komponent Wsplnej Polityki Zagranicznej i
Bezpieczestwa (Common Foreign and Security Policy, CFSP) obejmujcy rozwj,
zdolnoci reagowania kryzysowego, wojskowe i cywilne misje reagowania
kryzysowego oraz pomoc dla pastw trzecich i innych organizacji midzynarodowych
w prowadzeniu takich misji.
Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony zostaa powoana do ycia podczas
szczytu Unii Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 roku. Szczegowy zakres zada
realizowanych w jej ramach okrelono w przyjtej w grudniu 2003 roku, Europejskiej
Strategii Bezpieczestwa. Obejmuje ona zarwno zadania przejte od Unii
Zachodnioeuropejskiej jako tzw. Misje petersberskie (misje humanitarne i ratownicze,
misje utrzymywania pokoju oraz dziaania w zakresie reagowania kryzysowego, w tym
zaprowadzanie pokoju), jak i nowe zadania (wsplne operacje rozbrojeniowe, wspieranie
pastw trzecich w zwalczaniu terroryzmu oraz dziaania w zakresie reformy sektora
bezpieczestwa (Security Sector Reform, SSR).
Najwaniejszym organem decyzyjnym w zakresie ESDP jest Rada Unii Europejskiej.
Decyzje zapadaj jednomylnie. Pomocniczymi organami midzyrzdowymi w zakresie
ESDP s: Komitet Polityczny i Bezpieczestwa (Political and Security Commitee, PSC),
Komitet Wojskowy (EU Military Committee, EUMC) oraz Grupa Polityczno-Wojskowa
(Politico-Military Group, PMG). Ponadto w ramach Sekretariatu Rady UE dziaa Sztab

38

Wojskowy UE (EU Military Staff, EUMS).

W ramach Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony przeprowadzono operacj
wojskow w Macedonii, Boni i Hercegowinie, (stanowic kontynuacj dziaa NATO)
oraz liczne misje cywilne (policyjne, obserwacyjne, reformy wymiaru sprawiedliwoci oraz
reformy sektora bezpieczestwa) dziaajce na terenie Wsplnoty Niepodlegych Pastw,
Afryki, Bliskiego Wschodu oraz Azji Poudniowo-Wschodniej.
EUROPEJSKA STRATEGIA BEZPIECZESTWA (ang. European Security
Strategy, ESS) gwny dokument strategiczny Unii Europejskiej w odniesieniu do
Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (ESDP). Przyjty przez Rad
Europejsk 12 grudnia 2003 roku.
Europejska Strategia Bezpieczestwa jest konsekwencj potrzeby opracowania
spjnego i jednoznacznego stanowiska pastw czonkowskich UE wobec pojawiajcych si
zagroe i wyzwa dla bezpieczestwa midzynarodowego. Jest take wynikiem denia
Unii do odgrywania coraz waniejszej roli w sferze polityki bezpieczestwa.
Dokument obejmuje zagadnienia odnoszce si do bezporednich relacji UE z
podmiotami uczestniczcymi w sferze polityki bezpieczestwa, wyraa trosk o
zachowanie bezpieczestwa w jej najbliszym otoczeniu, podkrela rol stosunkw
transatlantyckich oraz potrzeb nadania waciwych relacji z innymi organizacjami
midzynarodowymi (m.in. ONZ, OBWE).
Strategia skada si z wprowadzenia i trzech zasadniczych czci. We wprowadzeniu
nawizano do zmian jakie zaszy w Europie po zakoczeniu zimnej wojny. W pierwszej
czci, omwiono rodowisko bezpieczestwa europejskiego, wskazujc na globalne
wyzwania i kluczowe zagroenia (jako najwaniejsze wymienia si terroryzm, proliferacj
broni masowego raenia, konflikty regionalne, problem upadych pastw, przestpczo
zorganizowan). Druga cz powicona jest strategicznym celom UE, za jakie uznano
powstrzymanie zagroe (poprzez dziaania prewencyjne i militarne), stabilizacj
bezpieczestwa w najbliszym otoczeniu, a take tworzenie porzdku midzynarodowego
opartego na efektywnej wsppracy. W trzeciej czci, dotyczcej implikacji dla polityki
europejskiej Strategia okrela zasady, ktrymi kierowa si bdzie UE w stosunkach
zewntrznych, takimi jak zasada aktywnoci (posiadanie penego spektrum instrumentw
reagowania kryzysowego), spjnoci (posiadania elastycznych, mobilnych si, zdolnych do
reakcji na pojawiajce si zagroenia) i zdolnoci (zapewnienie koordynacji midzy
wojskowymi i cywilnymi zdolnociami UE), a take wsppracy partnerskiej (w tym relacje
transatlantyckie).
EUROPEJSKA WSPLNOTA GOSPODARCZA (ang. European Economic
Communityl) grupa zjednoczonych pastw powstaa na mocy Traktatu Rzymskiego
w 1957 roku, celem zrwnowaenia rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu
ycia, zniesienia ogranicze w przepywie towarw, usug, osb i kapitaw. Od
stycznia 1993 roku przyja nazw Wsplnoty Europejskiej.
EUROPEJSKI CEL OPERACYJNY (ang. Headline Goal 2010, HLG 2010)
dokument przyjty przez Rad Unii Europejskiej 17 maja 2004 roku, w ktrym
okrelono gwne kierunki rozwoju zdolnoci reagowania kryzysowego UE.
Szczegln wag przywizuje si w nim do poprawy interoperacyjnoci w aspekcie
cywilno-wojskowym, pozyskania przez pastwa nowoczesnych zdolnoci obronnych, a
take wsppracy z NATO i ONZ. Due znaczenie ma kwestia transportu strategicznego,
rozwoju zdolnoci dowodzenia, kierowania i cznoci (C3), obrony przed broni
masowego raenia.
W Celu Operacyjnym na rok 2010 wymieniono take 2 istotne dla rozwoju zdolnoci
reagowania kryzysowego UE zadania: implementacj koncepcji Grup Bojowych oraz
utworzenie Europejskiej Agencji Obrony.

39

EUROREGION (ang. euroregion) okrelona geograficznie cao obejmujca

regiony dwu lub wicej krajw, ktre zgodziy si koordynowa wspprac obszarw
przygranicznych dla dobra rozwoju jednostek administracyjnych, wchodzcych w
sformalizowan struktur na zasadzie dobrowolnoci, z penym respektowaniem
granic pastwowych i odmiennoci prawa obowizujcego na terytoriach tworzcych
euroregion.
EWAKUACJA (ang. evacuation) zorganizowane
przemieszczanie (usuwanie,
wynoszenie, wywoenie, wyprowadzanie)
ludnoci, wszelkiego rodzaju dbr
materialnych oraz zwierzt hodowlanych z obszarw lub obiektw zagroonych i
objtych skutkami dziaa zbrojnych albo katastrof, w celu ich ochrony,
udzieleniu pomocy (ratunku) i ograniczenia strat materialnych.
FLOTA (ang. fleet) 1. W znaczeniu militarnym wyszy zwizek operacyjnostrategiczny lub operacyjny si morskich, zdolny do wykonywania zada o znaczeniu
strategicznym, strategiczno-operacyjnym i operacyjnym w wyznaczonej strefie
(rejonie) oceanicznego (morskiego) teatru wojny, zarwno samodzielnie. jak i we
wspdziaaniu z innymi rodzajami si zbrojnych.
W skad floty wchodz z reguy wszystkie rodzaje si marynarki wojennej: okrty
nawodne, okrty podwodne, morskie lotnictwo bazowe i pokadowe, piechota morska,
morskie siy specjalne, a w niektrych flotach (na przykad federacji rosyjskiej) rwnie
artyleria nadbrzena. S one zorganizowane w rnorodne lub jednorodne zwizki
operacyjne i taktyczne oraz zespoy zabezpieczenia.
2. W znaczeniu potocznym og posiadanych przez pastwo jednostek pywajcych
(ang. Naval Forces). czsto w rozbiciu na militarne (flota wojenna ang. Navy) i cywilne
(flota handlowa- ang. Merchant Navy).
FLOTYLLA (ang. flotilla) W znaczeniu militarnym zwizek operacyjno
taktyczny si morskich. przeznaczony do prowadzenia dziaa bojowych w
ograniczonym rejonie morskiego teatru dziaa wojennych. zarwno samodzielnie jak
i we wspldziaaniu z innymi rodzajami si zbrojnych.
1. Flotyll tworz z reguy jednorodne oddziay i pododdziay okrtw bojowych
oraz siy zabezpieczenia. W skad flotylli, prcz si okrtowych, wchodzi rwnie mog
oddziay i pododdziay brzegowe.
2. W niektrych flotach tradycyjna nazwa jednorodnego zespou taktycznego (na
przykad niemieckiej - flotylla okrtw podwodnych. flotylla niszczycieli) zoonego z
kilku (kilkunastu) duych okrtw lub kilku dywizjonw (grup) mniejszych.
3. W niektrych siach morskich. tradycyjna nazwa zespou operacyjnego lub
taktycznego stacjonujcego na okrelonym obszarze (na przykad w Federacji Rosyjskiej
Flotylla Azowska).
4. W niektrych flotach nazwa zwizku operacyjno taktycznego lotnictwa morskiego
bdcego ekwiwalentem dywizji lotniczej.
FORTYFIKACJA (ang. fortyfication) dziedzina
inynierii wojskowej
zajmujca si projektowaniem i opracowywaniem konstrukcji obiektw i zespow
budowlanych, koncepcj wykorzystania ich do osony dziaa bojowych wojsk i
obszaru kraju, a take organizowaniem tych prac.
FORMACJE SAMOOBRONY (ang. self-defence units ) cywilne jednostki
organizacyjne stanowice podstawowe siy obrony cywilnej, powoywane na mocy
ustawy o powszechnym obowizku obrony, celem ochrony ludnoci, zakadw pracy
oraz urzdzen uytecznoci publicznej przed skutkami dziaania rodkw masowego
raenia i innymi dziaaniami nieprzyjaciela.
FOTOGRAMETRIA I TELEDETEKCJA (ang. photogrammetry and remote
sensing) nauka i sztuka pozyskiwania, na podstawie bezkontaktowego obrazowania i

40

innych systemw sensorycznych, wiarygodnych informacji o Ziemi i jej rodowisku, a

take o innych obiektach fizjograficznych i procesach, przez rejestracj, pomiar,
analiz i prezentacj.
FRONT (ang. front, fighting line) 1. Rubie starcia walczcych wojsk. Zalenie
od rodzaju dziaania wojsk wyrnia si f. natarcia, f. przeamania, f. obrony, f.
dziaania, f. walki, f. cigy.
2. Wyszy zwizek operacyjny, o zmiennej strukturze organizacyjnej, skadajcy
si z kilku armii oglnowojskowych i pancernych, armii lotniczej oraz zwizkw
taktycznych i oddziaw rodzajw wojsk.
Front przeznaczony jest do wykonywania zada operacyjno-strategicznych na
okrelonym teatrze dziaa wojennych, samodzielnym kierunku strategicznym lub na
jednym - dwch wanych kierunkach operacyjnych.
FUNKCJONALNE WYTYCZNE PLANISTYCZNE (ang. functional planning
guidelines) procedury planowania rozwoju Si Zbrojnych RP odbywajce si w
trzech etapach: opracowanie Przegldu Potrzeb Operacyjnych; okrelenie kierunkw
i zada Si Zbrojnych RP oraz opracowanie planw funkcjonalnych, specjalistycznych
i dziedzinowych (wieloletnich i rocznych).
GALILEO (ang. the Galileo Project) projektowany cywilny system okrelania
pozycji, ktry ma stanowi europejski odpowiednik GPS i z ktrym bdzie w peni
kompatybilny.
GARNIZON (ang. garrison) miejscowo lub kilka obok siebie miejscowoci, w
ktrych stale lub czasowo s rozmieszczone jednostki wojskowe.
GEOGRAFIA (ang. geography) zesp
nauk zajmujcych si
wielodyscyplinarnymi badaniami geosystemu kuli ziemskiej, zwaszcza dotyczcych
wzajemnego oddziaywania oraz zrnicowania przestrzennego obiektw i zjawisk
wystpujcych w przestrzeni ldowej, oceaniczno-morskiej, powietrznej i kosmicznej.
Geografia zajmuje si nie tylko analiz rozmieszczenia obiektw czy zjawisk na
powierzchni Ziemi, ale take badaniem przyczyn takiego stanu rzeczy, ponadto bada wpyw
rodowiska przyrodniczego na dziaalno czowieka oraz dziaalnoci ludzkiej na
rodowisko.
Na gruncie zespou nauk geograficznych wyodrbnia si szczegowe dyscypliny
badawcze, ktre badaj poszczeglne czynniki geograficzne lub ich caoksztat, czsto
rwnie z punktu widzenia wpywu na zrnicowan dziaalno ludzk. S to: geografia
fizyczna, geografia spoeczno-ekonomiczna (gospodarcza, przemysu, spoeczna, ludnoci),
geografia regionalna, geografia polityczna, eografia bezpieczestwa, geografia wojenna
(obronnoci, wojskowa). Badania geograficzne mog dotyczy caej Ziemi, s wwczas
prowadzone w ujciu globalnym, mog rwnie obejmowa okrelone czci Ziemi, a wic
ujcia regionalnego (jednostek wyodrbnionych wedug przyjtych kryteriw), s to
badania regionw fizycznogeograficznych, politycznych, ekonomicznych, geopolitycznych,
geostrategicznych czy militarnych (teatrw, obszarw, rejonw, kierunkw); a take
pastw, grup pastw, koalicji. Celem bada moe by rwnie wyodrbnienie regionw na
podstawie przyjtych kryteriw.
GEOGRAFIA BEZPIECZESTWA (ang. security geography, geography of the
safety) dyscyplina nauk o bezpieczestwie, ktra na gruncie zespou nauk
geograficznych prowadzi badania dotyczce wpywu zjawisk i czynnikw rodowiska
geograficznego na bezpieczestwo czowieka w jego zrnicowanej dziaalnoci oraz
bada zagroenia antropogeniczne, ich wpyw na ludzi i rodowisko, szczeglnie w
kontekcie przestrzennym.
Z uwagi na kompleksowe podejcie do rozpatrywanej problematyki dotyczcej zespou
nauk geograficznych, jak i szeroko rozumianego bezpieczestwa - najbardziej zbliona jest

41

w kontekcie metodologicznym do geografii regionalnej oraz bezpieczestwa

narodowego - w zakresie podmiotowym i przedmiotowym procesu badawczego.
Szczeglnym polem bada geografii bezpieczestwa s wic aspekty rodowiskowe i
przestrzenne dotyczce zagroe naturalnych i antropogenicznych wystpujcych na Ziemi
w kontekcie ich wpywu na proces i utrzymanie bezpieczestwa czowieka oraz jego
struktur w toku dziaalnoci w wymiarze lokalnym, narodowym, regionalnym i globalnym.
Polem bada s rwnie aspekty przestrzenne i rodowiskowe dotyczce wyzwa przed
jakimi stoj struktury organizacyjne prowadzce dziaalno majc na celu budowanie i
utrzymanie szeroko pojmowanego bezpieczestwa (politycznego; militarnego; spoecznego;
ekonomicznego, w tym energetycznego; ekologicznego i naturalnego oraz w zakresie
innych czynnikw, zjawisk i zagroe rodowiskowych).
GEOGRAFIA REGIONALNA (ang. regional geography) dzia geografii,
zajmujcy si opisem cech rodowiska geograficznego poszczeglnych obszarw
Ziemi.
Jej podstawowym zadaniem jest synteza treci geograficznej, najczciej posuguje si
ona wiadomociami zdobytymi na gruncie innych nauk geograficznych.
GEOGRAFIA WOJENNA (ang. war geography) 1. Dyscyplina nauk
wojskowych, badajca waciwoci rodowiska i przestrzenne rozmieszczenie
czynnikw geograficznych, gospodarczych, politycznych oraz militarnych pod ktem
ich wpywu na dziaania wojenne i obronno pastwa;
2. Dyscyplina badajca fizyczne waciwoci terytorium, spoeczno-gospodarcze
pooenie danego pastwa, organizacj wadzy i si militarnych z punktu widzenia ich
wpywu na prowadzenie wojny.
GEOGRAFIA WOJSKOWA (ang. military geography) dyscyplina nauk
wojskowych badajca waciwoci terytorium i przestrzennego rozmieszczenie
czynnikw geograficznych (fizycznych, politycznych, spoeczno-gospodarczych,
infrastrukturalnych oraz obronnych) pod ktem ich wpywu na prowadzenie
dziaa przez rodzaje si zbrojnych (wojska ldowe, siy powietrzne, marynark
wojenn, siy specjalne) oraz w kontekcie dziaa poczonych, operacji i misji
prowadzonych na terytorium kraju i poza nim w dowolnej przestrzeni Ziemi.
Jest to wic gegrafia regionalna na uytek wojska, szczeglnie w kontekcie
okrelenia wpywu czynnikw i zjawisk rodowiska geograficznego na moliwoci
prowadzenia dziaa bojowych i uycie techniki bojowej oraz okrelenie moliwoci,
ogranicze, barier i zagroe w toku realizacji celu dziaalnoci wojskowej
GEOINFORMACJA (ang. geoinformation), - 1. Informacja uzyskiwana na drodze
interpretacji danych geoprzestrzennych.
2. Synonim i czsto uywany skrt informacji geograficznej, stosowany rwnie
dla podkrelenia interdyscyplinarnego charakteru tego terminu nie ograniczajcego
si do geografii jako nauki.
GEOINFORMACYJNY SYSTEM BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (ang.
national security geoinformation system, geoinformation system of the national security)
zesp rodkw prawnych, organizacyjnych, technicznych i technologicznych oraz
ekonomicznych, ktre su do geoinformacyjnego wspierania dziaalnoci majcej na
celu zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczestwa.
Celem geoinformacyjnego wspierania jest dostarczanie we waciwym czasie,
dostosowanej do potrzeb wiarygodnej i aktualnej informacji przestrzennej o obiektach i
zjawiskach oraz dziaaniach, ktrych identyfikacja i pooenie maj znaczenie w procesach:
a) reagowania kryzysowego na terytorium pastwa, dotyczcego zagroe
bezpieczestwa pastwa zarwno w wymiarze militarnym jak i pozamilitarnym,
szczeglnie bezpieczestwa jego mieszkacw, terytorium, systemu kierowania pastwa,

42

infrastruktury i innych komponentw; b) reagowania kryzysowego dotyczcego

zagroe (monitorowanie, analizowanie sytuacji, tworzenie baz informacyjnych i inne
dziaania operacje i misje) spoza terytorium naszego pastwa; c) prowadzenia operacji i
misji oraz w innych przedsiwziciach podejmowanych przez NATO. W tym wypadku
obowizuj procedury, produkty geoinformacyjne, zasady wsparcia dziaa i systemy
geoinformacyjne zgodne ze standardami przyjtymi w procesie implementacji.
GEOMATYKA (ang. geomatics) dzia nauki i techniki zajmujcej si
zarzdzaniem informacj geoprzestrzenn, cznie z pozyskiwaniem, gromadzeniem,
analizowaniem i przetwarzaniem, wizualizacj i dystrybucj informacji dowizanej
geograficznie geoinformacj.
GEOPOLITYKA (ang. geopolitics) 1. Interdyscyplinarna dziaalno naukowa
i praktyczna, zajmujca si wieloaspektowymi badaniami pastw, struktur
regionalnych (koalicji) i globalnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem aspektw
przestrzennych w procesie bada, ktrych celem jest poznanie lub wypracowanie
oglnych koncepcji geopolitycznych oraz okrelenie lub poznanie celw
geopolitycznych, dla badanych organizacji.
2. Interdyscyplinarna dziedzina naukowa zajmujca si relacjami
czasoprzestrzennymi, wystpujcymi midzy pastwami i ich zgrupowaniami.
Umieszczana jest midzy geografi, histori, naukami politycznymi, ekonomicznymi, o
spoeczestwie, i o kulturze.
3. Analiza geograficznych czynnikw wpywajcych na siowe zwizki potg, w
midzynarodowej polityce.
Teoretycy zajmujcy si geopolityk prbuj zademonstrowa znaczenie takich
zagadnie jak uzyskanie naturalnych granic, dostp do wanych tras morskich i kontrol
istotnych strategicznie terenw w ustalaniu narodowej polityki. W przeszoci, sfera
wpyww bya ustalana pierwotnie przez czynniki geograficzne. Jednak takie czynniki staj
si wzgldnie mniej istotne dla narodowych polityk krajw wraz ze wzrostem komunikacji i
postpu technicznego, ktre umoliwiy pastwom pokonanie ogranicze narzucanych na
nie przez geograficzne pooenie.
GEOPRZESTRZENNY (ang. geospatial) termin odnoszcy si do dowolnego
obiektu, ktrego pozycja okrelana jest wzgldem Ziemi, najczciej w odpowiednim
ukadzie wsprzdnych.
GEOPRZESTRZE (ang. geospacel) 1. Model rodowiska geograficznego
tworzony na podstawie geodanych i geoinformacji oraz podlegajcy kolejnym
badaniom.
2. Synonim rodowiska geograficznego.
GEOREF (ang. world geographic reference system) system odniesienia do
wsprzdnych geograficznych. Oglnowiatowy pozycyjny ukad odniesienia, ktry
moe by stosowany do kadej mapy zaopatrzonej rwnie w podziak bez wzgldu
na rodzaj odwzorowania.
Jest to metoda wyraenia szerokoci i dugoci geograficznej w przystpnej formie
nadajcej si do szybkiego okrelania wsprzdnych, (termin jest skrtem pochodzcym
od angielskiej nazwy The World Geographic Reference System - "wiatowy
Geograficzny System Odniesienia").
GEOSTRATEGIA (ang. geostrategy) 1. Interdyscyplinarna dziaalno
naukowa i praktyczna, zajmujca si badaniem geoprzestrzeni ( teatrw,
regionw strategicznych, obszarw operacyjno-strategicznych) w wymiarze
narodowym, regionalnym i globalnym oraz w aspekcie realizacji celw
geopolitycznych danego pastwa (koalicji) lub innych organizacji, przy uyciu gwnie
narzdzi polityczno-militarnych.

43

Celem prowadzonych bada moe by rwnie wyodrbnienie jednostek

przestrzennych, ktre stanowi mog przedmiot dalszych szczegowych bada w toku
realizacji studiw operacyjnych teatru zainteresowania strategicznego lub analizy terenu
dla potrzeb militarnych.
2. Dyscyplina naukowa rozpatrujca dan rzeczywisto pod ktem potencjalnych i
istniejcych konfliktw polityczno-militarnych oraz sposobw ich rozstrzygania
jest integraln czci geopolityki.
3. Dziedzina zajmujca si przestrzennymi aspektami wykorzystania strategicznych
moliwoci militarnych.
4. Strategiczne kierowanie interesami geopolitycznymi.
GLOBALIZACJA (ang. globalisation) uoglniony proces kompleksowego
rozwoju poszczeglnych dziedzin ycia spoeczno-gospodarczego w ich wzajemnym
powizaniu i zalenoci, postrzegany w skali wiatowej.
W szerszym znaczeniu odnosi si do rosncej integracji i wspzalenoci midzy
jednostkami dziaajcymi globalnie, czy to na platformie spoecznej, politycznej czy
ekonomicznej.
GBOKO BOJOWEGO ODDZIAYWANIA (ang. range of combat
operations) przestrze mierzona od linii stycznoci wojsk w gb terytorium
przeciwnika do rubiey ograniczonej taktycznym promieniem dziaania statkw
powietrznych.
GWNE MOCARSTWO JDROWE (ang. major nuclear power) pastwo
posiadajce jdrowe siy uderzeniowe zdolne do stworzenia powanego zagroenia dla
innych pastw.
GMES (ang. Global Monitoring for Environment and Security) globalny
Monitoring dla rodowiska i Bezpieczestwa to wsplna inicjatywa Unii
Europejskiej i Europejskiej Agencji Kosmicznej realizowana w ramach Europejskiej
Polityki Kosmicznej, ktrej celem jest umoliwienie wykorzystania technik zdalnej
obserwacji Ziemi teledetekcji dla potrzeb ochrony rodowiska i szeroko
rozumianego sektora bezpieczestwa.
GMES dostarcza uytkownikom instytucjonalnym i indywidualnym wiarygodnych w
konkretnym czasie i precyzyjnych informacji o szeregu zastosowa, obejmujcych w
szczeglnoci ochron, monitoring i zarzdzanie rodowiskiem, bezpieczestwo,
gospodark przestrzenn oraz zarzdzanie kryzysowe.
GOSPODARCZE PODSTAWY BEZPIECZESTWA PASTWA (ang.
ekonomic foundations of nationalal secutity) cz gospodarki narodowej pastwa,
ktra w ograniczonym lub penym zakresie realizuje zadania na rzecz jego
bezpieczestwa. Stanowi j obszar gospodarki narodowej sucej wycznie
zapewnieniu bezpieczestwa pastwa oraz obszar podwjnego zastosowania to
jest obszar gospodarki, ktry w warunkach zagroenia bezpieczestwa w krtkim
czasie moe dokona transformacji (rekonwersji) z gospodarki sucej zaspokojeniu
potrzeb konsumpcyjnych i rozwojowych na rzecz gospodarki sucej zaspokojeniu
potrzeb bezpieczestwa.
Obszar sucy wycznie zapewnieniu bezpieczestwa odpowiada w istocie
gospodarce obronnej pastwa, natomiast obszar podwjnego zastosowania to swoista
rezerwa gospodarki obronnej, ktra stosownie do potrzeb i okolicznoci moe by
przystosowana do celw zwizanych z realizacj potrzeb obronnych.
GOSPODARCZE PODSTAWY OBRONNOCI (ang. economic foudations of
defence) wydzielony pod wzgldem funkcjonalnym obszar gospodarki narodowej,
ktrego istot jest realizacja zada na rzecz obronnoci pastwa a synonimem

44

gospodarka obronna kraju.

GOSPODARKA (ang. economy) caoksztat dziaa realizowanych dla
zaspokojenia zapotrzebowania ludzi na ograniczone dobra. Obejmuje z jednej strony
wyposaenie materialne (rzeczowe) i instytucjonalne, ktrym posuguj si ludzie dla
uzyskania dbr, z drugiej strony - zachowania ludzi, ktre si przejawiaj w
przygotowaniu i realizacji przedsiwzi zmierzajcych do uzyskania dbr (1). Celem
tego gospodarowania jest zaspokajanie rnorodnych konkurujcych ze sob potrzeb
ludzi w sposb moliwie najpeniejszy.
W tradycyjnej ekonomii istniay dwa cile ze sob powizane pojcia: gospodarstwa
narodowego i gospodarki narodowej. Pierwsze oznaczao og ludnoci i cao rodkw
materialnych, znajdujcych si na granicach danego kraju oraz system instytucji
okrelajcych sposb dysponowania tymi rodkami. Drugie pojcie odnosio si do caoci
dziaalnoci (w ramach danego gospodarstwa narodowego). Jeli gospodarstwo narodowe
stanowio ramy rzeczowo-instytucjonalne, to gospodarka narodowa bya caoksztatem
procesw, ukierunkowanych na tworzenie i podzia bogactwa; mwic inaczej, bya
synonimem gospodarowania.
W oparciu o rozrnienie w rzeczywistoci gospodarczej zasobw i procesw - opis
gospodarki narodowej przedstawia si albo w ujciu zasobowym albo procesualnym,
uywajc odpowiednich poj, tj.:
- gospodarstwa spoecznego (narodowego) obejmujcego rne elementy odpowiednio
uporzdkowane i pozostajce w odpowiednich relacjach wzgldem siebie;
- gospodarki narodowej (w znaczeniu procesu gospodarowania).
W podrcznikach ekonomii najczciej mwi si o typach gospodarek, takich jak
nakazowa (planowa), wolnokonkurencyjna (jako model) i funkcjonujcych w
rzeczywistoci gospodarkach mieszanych. Autorzy mwic o gospodarce maj na myli
najczciej jej sposb organizacji produkcji i podziau (mechanizm funkcjonowania).
Spotyka si take do czsto odmienne rozumienie, ktre obok sposobu organizacji
uwzgldnia aspekt zasobowy gospodarki. W tym ujciu gospodarka narodowa to
przykadowo: caoksztat powizanych ze sob w obrbie pastwa dziaw i gazi
produkcji, podziau, obiegu i konsumpcji.
Najbardziej uytecznym podejciem jest ujmowanie gospodarki narodowej dwojako:
- z jednej strony, jako wzgldnie odosobniony makrosystem (lub podsystem)
spoeczny;
- z drugiej strony, jako caoksztat zasobw i dziaalnoci prowadzonej w danym kraju
w celu zaspokajania potrzeb ludnoci.
Kade z tych podej pozwala dostrzec inn stron jej istoty, struktury oraz
funkcjonowania. W obu ujciach jest ona postrzegana w skali makroekonomicznej.
Gospodarka narodowa, jako system wzgldnie odosobniony - a wic
w pierwszym rozumieniu - jest jednoczenie czci wikszego systemu, jakim jest
spoeczestwo i pastwo. Stanowi wyodrbniony i specyficzny element, chocia
wielostronnie powizany z innymi czciami tego systemu. Skada si ona z okrelonych
elementw, wzajemnie od siebie zalenych. Charakteryzuje si jednoczenie sprzeniami
zwrotnymi zwizkw i zalenoci midzy elementami j tworzcymi. Jako taka, jest ona
zbiorem elementw powizanych ze sob acuchem oddziaywa przyczynowoskutkowych.
Z kolei gospodarka narodowa rozpatrywana - w drugim rozumieniu - jako caoksztat
zasobw i dziaalnoci prowadzonej w sferze produkcji, podziau, obiegu (wymiany) i
konsumpcji w danym kraju, widziana jest przede wszystkim, jako podstawa suca
zaspokajaniu potrzeb spoeczestwa. Patrzc zarwno z punktu widzenia teorii, jak i
praktyki, dostrzega trzeba w niej podstawowy zakres dziaalnoci gospodarczej. Jako taka,

45

okrela ona jednoczenie nieregionalny i nieodcinkowy charakter dziaalnoci gospodarczej

lub wielkoci ekonomicznych. Dostrzega trzeba w niej rwnoczenie odrbno i
suwerenno gospodarki danego kraju wobec powiza z ugrupowaniami integracyjnymi i
z gospodark wiatow.
Prezentowane w literaturze pojcie gospodarowania jest do spjne, pomimo
pewnych rnic w akcentach i sposobie sformuowania. Cz tych definicji akcentuje
problem rzadkoci, inne eksponuj sam proces gospodarowania.
W pierwszym ujciu gospodarowanie definiowane jest jako konieczno dokonywania
wyborw ekonomicznych, czyli decydowania na co przeznaczy stosunkowo rzadkie
zasoby, ktrymi dysponuje okrelony podmiot, i jakie potrzeby za ich pomoc zaspokoi.
Jednoczenie podkrela si, e decyzje gospodarcze pocigaj za sob okrelone korzyci i
koszty, co umoliwia dokonywanie optymalizacji efektw tych decyzji.
Drugie - bardziej rozbudowane definicje podaj, e gospodarowanie to wiadoma
i celowa dziaalno jednostek i zbiorowoci ludzkich polegajca na realizacji faz
gospodarowania (produkcji, podziale, wymianie lub obiegu, a take konsumpcji dbr
i usug .
Jedno i drugie podejcie spaja wiadomo i celowo ludzkiej dziaalnoci
w tworzeniu i alokacji dbr i usug. Niektrzy autorzy syntezuj oba podejcia definiujc
przedmiot ekonomii.
Status kadej gospodarki narodowej i przebieg procesu gospodarowania zaley od
wielu czynnikw. Najbardziej wpywowymi s nastpujce:
- geograficzny - czynnik geograficzny wyznacza pooenie i obszar danego pastwa;
- demograficzny - czynnik demograficzny (inaczej ludnociowy) wskazuje nie tylko
na liczb ludnoci, ale rwnie jej podzia wedug pci, wieku, poziom
wyksztacenia, zawodu, liczby ludzi zawodowo czynnych oraz wielkoci
zatrudnienia;
- materialny - czynnik materialny charakteryzuje bogactwo narodowe danego kraju,
wielko jego majtku narodowego oraz dochodu narodowego gospodarki.
System gospodarczy jest organizmem spoeczno - ekonomicznym charakteryzujcym
si:
- suwerennoci terytorialn, odrbnoci etniczn, jzykiem i kultur;
- zdolnoci do zaspokajania potrzeb(systemu), wchodzcych w jego ska zbiorowoci;
- zdolnoci do trwania w rozwoju historycznym;
- zdolnoci do zachowania suwerennoci i odrbnoci;
- zdolnoci do odpowiedniego zarzdzania systemem;
- celowoci dziaania.
Literatura:
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON Warszawa 2002
Z. Stachowiak, Ekonomia, cz. I, Prolegomena, AON, Warszawa 1996, s. 96.
M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii. Cz I, Pozna 1991, s. 6.
O. Lange, Ekonomia polityczna. tom I i II, PWN Warszawa 1978, s. 20.
M. Nasiowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Key Tex Warszawa
1992. s. 11.
GOSPODARKA NARODOWA (ang. national economy) caoksztat wszystkich
podmiotw, instytucji gospodarczych i przedsiwzi o charakterze gospodarczym
realizowanych w obrbie danego kraju.

46

GOSPODARKA OBRONNA (ang. defence economy) ta cz gospodarki,

ktra suy realizacji funkcji obronnych pastwa.
Stanowi ona podsystem systemu gospodarki narodowej wyrniony przez cel, ktrym
jest utrzymanie potencjau obronno-gospodarczego na miar potrzeb wynikajcych z
doktryny obronnej.
GOSPODARKA WOJSKOWA (ang. military economy) cz gospodarki
obronnej, stanowica zorganizowan w ramach si zbrojnych dziaalno podmiotw
gospodarujcych zgodnie z wymaganiami zdolnoci i gotowoci bojowej. Obejmuje
procesy zwizane z gospodarowaniem zasobami osobowymi, rzeczowymi i
finansowymi na wszystkich szczeblach kierowania siami zbrojnymi.
GOTOWO ALARMOWA (ang. alert ststus) zdolno si zbrojnych (jednostek wojskowych) do realizacji zada (przedsiwzi) wynikajcych z zagroe
niemilitarnych, takich jak: powodzie, poary, huragany, due opady niegu i
katastrofy ekologiczne.
Zadania te realizowane s zgodnie z harmonogramem opracowanym przez jednostki
wojskowe w staej gotowosci bojowej. Po otrzymaniu sygnau jw. realizuj zadania wsparcia dziaa pozamilitarnych ogniw obronnych dotyczacych wydarze, katastrof i ochrony
obiektw o znaczeniu strategicznym dla pastwa.
GOTOWO BOJOWA SI ZBROJNYCH (ang. military forcse Combat
readiness) zdolno wojsk do podjcia w okrelonym czasie dziaa bojowych. Stan
gotowoci bojowej zaley od poziomu wyszkolenia i wyposaenia wojsk, stanu ich
ukompletowania, stopnia zabezpieczenia materiaowego i technicznego oraz gotowoci
alarmowej i mobilizacyjnej. W niektrych rodzajach wojsk i si zbrojnych rozrnia
si kilka stanw gotowoci bojowej ustalonych odpowiednimi instrukcjami,
regulaminami i rozkazami.
GOTOWO MOBILIZACYJNA (ang. mobilisation readiness) - stopie
przygotowania organizacji wojskowej (jednostki, zwizku, wojsk, sztabu, instytucji)
do terminowego rozpoczcia i efektywnego wykonania zada przewidzianych dla niej
w planie mobilizacyjnym; zdolno wojsk do przejcia w okrelonym czasie ze
struktury organizacyjnej czasu pokojowego na wojenn, osigana przez realizacj
szeregu przedsiwzi przygotowawczych zwizanych z tym procesem; stanowi
integraln cz stanu staej gotowoci bojowej wojsk.
Przez zdolno do mobilizacyjnego rozwinicia rozumie si posiadanie w peni
opracowanej dokumentacji mobilizacyjnej, zapewnione uzupenienie potrzeb
mobilizacyjnych, wydzielone siy i rodki przewidziane do wykonania poszczeglnych
przedsiwzi oraz pen znajomo obowizkw wykonywanych w tym procesie przez
wszystkich onierzy.
GOTOWO OBRONNA PASTWA patrz
STANY GOTOWOCI
OBRONNEJ PASTWA
GOTOWO PRZEMYSU OBRONNEGO (ang. defence industry readiness)
oznacza stan przygotowania tego przemysu do przejcia od zada wykonywanych na
rzecz potrzeb obronnych pastwa w czasie pokoju, do zada stanu zagroenia i wojny.
Przygotowania takie maj rny zakres, w zalenoci od udziau produkcji
zbrojeniowej w oglnej produkcji. W przypadku wysokiego udziau uzbrojenia i
wyposaenia wojskowego w produkcji ogem, przygotowania polegaj gwnie na
uwzgldnieniu moliwoci zwikszenia produkcji oraz zabezpieczeniu przed ewentualnymi
dziaaniami niszczcymi przeciwnika. W przypadku niskiego udziau uzbrojenia i
wyposaenia w produkcji, gotowo oznacza konieczno utrzymywania czci
specjalistycznego potencjau produkcyjnego w stanie nieczynnym, ale podlegajcym
modernizacji wraz z postpem technicznym i moliwym w zalenoci od potrzeb do
47

uruchomienia, co wymaga ponoszenia przez pastwo powanych kosztw.

GPS (ang. Global Positioning System) globalny system okrelania pozycji
utworzony i prowadzony przez Departament Obrony Stanw Zjednoczonych (US
Departament of Defence DoD).
System obejmuje trzy segmenty: 1) kosmiczny - konstelacj 24 satelitw krcych
wok Ziemi w 6 paszczyznach na wysokoci okoo 20 183 km i transmitujcych sygnay
umoliwiajce okrelanie pozycji odbiornikw GPS, dokadnego czasu i prdkoci (w
przypadku gdy odbiornik znajduje si na obiekcie, ktry si porusza); 2) naziemny - system
sterowania, w skad ktrego wchodz stacje naziemne prowadzce cige obserwacje
satelitw oraz stacja gwna w Colorado przetwarzajca dane obserwacyjne oraz
przekazujca uzyskane wyniki do satelitw celem aktualizacji wysyanych przez nie
informacji; 3) uytkownikw zaopatrzonych w rnego rodzaju odbiorniki GPS.
GPS /k/ (ang. general purpose segment) uniwersalny system symulacyjny. Jzyk
programowania przeznaczony do tworzenia symulacji metod kolejnych zdarze,
uywany do budowania modeli operacji wykonywanych w rodowiskach wytwarzania,
systemach telekomunikacyjnych i systemach komunikacji drogowej.
Opracowany przez firm IBM dla komputerw mainframe. Obecnie dostpne s wersje
dla komputerw PC, takie jak GPSS/PC firmy Minuteman Software lub GPSS/H firmy
Wolverine Software.
GRA DECYZYJNA SZEFA SZTABU GENERALNEGO (ang. General Staff
decision making game) zazwyczaj dwuetapowa narada kierownictwa komrek
organizacyjnych MON, polegajca na rozwizywaniu przez uczestnikw lub ich
zespoy zoonych sytuacji praktycznych, gwnie o charakterze problemowym i
konfliktowym.
GRA WOJENNA (ang. war game) rodzaj wiczenia dowdczo-sztabowego
stosowanego w szkoleniu oficerw, zwaszcza dowdcw, oraz suchaczy akademii
wojskowych w celu doskonalenia ich umiejtnoci rozwizywania umownych
taktycznych i operacyjnych (strategicznych) problemw pola walki i bitwy.
GRANICA (ang. border, boundary, frontier) atrybut pastwowej suwerennoci
stanowicy czsto powan barier dla swobodnych przemieszcze ludnoci oraz
midzynarodowej wymiany handlowej.
GRANICA PASTWA (ang. border of the state, national boundary) paszczyzna,
przebiegajca prostopadle wzgldem powierzchni ziemi, oddzielajca pastwa i
obszary bez okrelonej przynalenoci (np. otwarte morza) i okrelajca zasig
terytorialny zwierzchnoci poszczeglnych pastw, oznaczajcej wyczne wadztwo
danego pastwa nad swym terytorium i niedopuszczalno dziaania na tym
terytorium wadzy i praw innego pastwa.
W takim rozumieniu granica okrela przynaleno do danego pastwa nie tylko jego
terytorium ldowego, ale i akwenw wodnych, przestrzeni powietrznej i podziemnej, a linia
graniczna na powierzchni ziemi okrela sam przebieg granicy pastwowej.
GRANICA PRAWNA (ang. de jure boundary) - uznawana za istniejc legalnie
granic midzynarodow lub administracyjna. W zwizku z istnieniem na wiecie
bardzo wielu granic spornych odrnia si rwnie termin granica de facto tzn.
granic faktyczn.
GROMADZENIE REZERW OSOBOWYCH (ang. reserve personnel planing)
og przedsiwzi planistycznych i organizacyjnych realizowanych przez dowdztwa i
sztaby (instytucje) okrelonych szczebli dowodzenia oraz terenowe organy
administracji wojskowej, zapewniajcych przygotowanie odpowiedniej liczby

48

onierzy wyszkolonych w specjalnociach wojskowych niezbdnych do zabezpieczenia

potrzeb mobilizacyjnych i potrzeb wojennych si zbrojnych.
GRUPY BOJOWE UE (ang. EU Battlegrup, BG ) zgodnie z zaoeniami Grupy
Bojowe maj stanowi trzon si natychmiastowego reagowania UE, bdcych w stanie
prowadzi samodzielne operacje albo zabezpiecza rozwinicie operacji o wikszej
skali.
Wedug przyjtej koncepcji Grupy Bojowe powinny liczy ok. 1500 onierzy kada,
dysponowa dowdztwem si oraz posiada elementy wsparcia bojowego i zabezpieczenia
dziaa, a take dysponowa niezbdnymi zdolnociami w zakresie transportu
strategicznego i logistyki. Jednoczenie, maj mie moliwo do przerzutu w rejon
operacji w cigu 10 dni od decyzji Rady Unii Europejskiej oraz zdolno pozostawania w
rejonie operacji przez 30 dni, z moliwoci przeduenia tego okresu do 120 dni.
Podobnie jak w przypadku Si Odpowiedzi NATO, przewidziano proczny system
rotacji. W kadej rotacji do dyspozycji UE w stanie gotowoci znajduj si 2 Grupy
Bojowe. Koncepcja przewiduje moliwo tworzenia grup narodowych oraz
wielonarodowych, w ktrych jedno z pastw peni rol pastwa wiodcego (tzw.
framework nation). Pastwa maj moliwo zgaszania tworzonych Grup Bojowych do
dyurw podczas odbywajcych si dwa razy do roku Konferencji Koordynacyjnych
(Battlegrup Coordination Conference, BGCC).
HAKER /k/ (ang. hacker) osoba, ktrej umiejtnoci pozwalaj na uzyskanie
nieautoryzowanego dostpu do zasobw komputera poprzez ominicie jego
zabezpiecze. Osoby, ktre robi to nielegalnie, nazywa si crackerami. Nazw
cracker propaguj hakerzy skupieni w spoecznoci hakerskiej, ktrzy rozwijaj
wolne oprogramowanie i odcinaj si od przestpcw.
Ze wzgldu na stosowan etyk wyrnia si nastpujcy podzia hakerw
zabezpiecze:
- czarne kapelusze (ang. black hat) - s to hakerzy dziaajcy na granicy lub poza
granicami prawa, nazywani te crackerami. Znalezionych bdw albo nie publikuj w
ogle, wykorzystujc je w nielegalny sposb, albo publikuj od razu w postaci gotowych
programw (tzw. exploitw), ktre mog zosta uyte przez osoby o niszych
umiejtnociach (np. script kiddies);
- biae kapelusze (ang. white hat) - hakerzy dziaajcy zupenie legalnie lub te
starajcy si nie robi szkd. Odkryte przez siebie dziury w bezpieczestwie zwykle podaj
w formie, w ktrej mog zosta atwo zaatane przez autorw oprogramowania, lecz trudne
do wykorzystania w celu zaszkodzenia komu. Wrd nich czsto si spotyka audytorw
bezpieczestwa;
- szare kapelusze (ang.grey hat) - hakerzy, ktrzy przyjmuj po czci metody
dziaania obu wyej wymienionych grup.
Kapelusze pochodz ze starych czarno-biaych westernw, gdzie na podstawie koloru
kapelusza odrniano tych dobrych od tych zych. Klasyfikacja powysza nie przyja si
szeroko i czsto wywouje kontrowersje w rodowisku informatycznym.
HASO /k/ (ang. password) tajny cig znakw sucy do zabezpieczenia przed
nieautoryzowanym dostpem do systemu komputerowego, aplikacji czy wanych
plikw.
HEGEMONIZM (ang. hegemony, hegemonism) sytuacja , idea, haso, program,
goszce zasad dominacji nad kim, grup ludzi, innym narodem lub grup narodw.
hegemonizm nie oznacza penego podporzdkowania si (jak np. w imperium), a
jedynie dobrowolne respektowanie najwaniejszych interesw hegemona przez
uzalenionych od niego.

49

HUMANIZM (ang. humanism) nurt umysowy powstay w dobie renesansu. W

okresie tym charakteryzowa si przede wszystkim apologi grecko-rzymskiego
antyku, nawizywa do jego antropocentryzmu, fascynacji czowiekiem oraz dzieami
jego intelektualnej i artystycznej dziaalnoci.
Renesansowi humanici eksponowali przede wszystkim ludzk indywidualno,
przeciwstawiali si redniowiecznemu schematowi rozumienia czowieka jako
anonimowego i biernego elementu wikszej caoci (spoeczestwa feudalnego, Kocioa a
nawet uniwersum), w imi emancypacji czowieka spod wadzy krpujcych go wizw
tradycji, wyzwolenia jego twrczego potencjau. Towarzyszya temu wiara w specyficznie
ludzkie zdolnoci kreowania wiata kultury, przezwyciania spoecznych patologii i
opanowywania natury. Filozofowie, odrzuciwszy zagadnienia i metody redniowiecznej
scholastyki na rzecz racjonalizmu, empiryzmu i sceptycyzmu, odkrywali odrbno,
niepowtarzalno jednostkowego bytu w wiecie konwencji, ukazywali nie zawsze
szlachetne osobiste, partykularne motywy ludzkich zachowa, wzgldno norm
moralnych i obyczajowych (Michel de Montaigne 1533-1592), jak rwnie obnaali
bezlitonie absurdy ycia spoecznego (Erazm z Rotterdamu 1467-1536). Myliciel
polityczny Niccolo Machiavelli (1469-1527), ujmowa czowieka jako samowadnego
twrc norm moralnych, kreatora wiata polityki ujawniajc rzeczywisty prymat polityki
nad moralnoci; Thomas More (1478-1535) podj krytyk stosunkw spoecznoekonomicznych w imi humanistycznych idei sprawiedliwoci spoecznej, powszechnego
dobrobytu oraz krytyki opresyjnych czynnikw kulturowych. Szerszym krgom
spoecznym przybliali humanizm renesansowi artyci, ktrych twrczo przepeniao
zainteresowanie czowiekiem jako indywiduum: jego fizycznym i duchowym piknem i
brzydot, emocjami i heroizmem, czego doskona ilustracj stanowi twrczo Leonarda
da Vinci (1452-1519), Michaa Anioa (1475-1564) czy Tycjana (ok. 1490-1576). Nawet
filozofia przyrody Giordana Bruna (1548-1600), negujca zarwno determinizm jak i
celowo istnienia, doprowadzia go do wniosku, e nie mona racjonalnie uzasadni
ograniczania wolnoci czowieka przymusem moralnym bd religijnym.
W XIX wieku humanizm znalaz swojego apologet w osobie Augusta Comtea (17981857). Filozof ten ujmujc rozwj ludzkoci w sposb linearny, jako cigy i konsekwentny
ruch ku powszechnej racjonalnoci i wolnoci, porzdkowa dzieje na okres dominacji
teologii, nastpnie metafizyki oraz majcy zbiega si ze szczytowym rozwojem gatunku
ludzkiego nauki. Z pozycji egzystencjalistycznej teori Comtea krytykowa Jean Paul
Sartre (1905-1980), ktry zarzuca mu promowanie kultu ludzkoci opartego na micie
niezmiennej, raz na zawsze ustalonej natury ludzkiej, ktrej uznanie byoby rwnoznaczne
zanegowaniu istoty humanizmu: niepowtarzalnoci indywidualnego ludzkiego bytu,
odebraniem czowiekowi moliwoci projektowania siebie, stwarzania wasnego istnienia,
skutkiem tego zrzuceniem z niego odpowiedzialnoci za wybory jakich dokonuje. W
marksizmie idee humanizmu zyskay o wiele dojrzalsz posta ni w pozytywizmie
Comtea; w wietle materializmu historycznego idee polityczne, religijne bd artystyczne
(ideologie) rozumiane s jako uzasadnienie, legitymizacja (nadbudowa) realnych
stosunkw spoeczno-ekonomicznych, opartych na poddaniu czowieka wadzy praw
ekonomii, uprzedmiotowieniu go, jego fizycznej i duchowej degeneracji, prowadzcej
ostatecznie do alienacji. Std wyzwolenie czowieka, przywrcenie mu godnoci,
stworzenie warunkw dla relacji midzyludzkich na zasadnie wsppracy i wzajemnoci,
nie za wyzysku, opiera si moe jedynie na wyznaczeniu mu pozycji wyrnionej i
nienaruszalnej w wiecie spoeczno-ekonomicznych determinantw. Zgoa odmienn
posta przybiera humanizm personalistyczny, ktrego najbardziej wpywowi propagatorzy,
to Jacques Maritain (1882-1973) i Emmanuel Mounier (1905-1950). Tutaj humanizm
oznacza pojmowanie czowieka jako realizujcego peni swojej natury w wiecie

50

wzgldnych, spoeczno-politycznych wartoci, w oparciu o chrzecijaskie wartoci

absolutne, stanowice duchowe zaplecze oraz kryterium oceny warunkw ludzkiego
bytowania. Tym, co czy humanizm personalistyczny z jego odmiennymi postaciami, jest
przypisywanie czowiekowi wyrnionej pozycji w wiecie, obarczanie go pen
odpowiedzialnoci za to, w jaki sposb z niej korzysta, lecz rwnie przekonanie o jego
niezwykych zdolnociach kreowania wiata kultury. Niemniej aksjomat greckiego filozofa,
Protagorasa, stanowicy ponadczasow maksym humanistyczn: Czowiek jest miar
wszechrzeczy, nie moe sta si udziaem personalizmu.

Literatura:
Zbigniew Wjcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, PWN, Warszawa 1995;
Frederick Copleston, Historia filozofii, tom III, tum. Henryk Bednarek, Sylwester
Zalewski, PAX, Warszawa 2001;
Tadeusz Szkout (red.), Humanizm. Tradycje i przyszo, Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2003;
August Comte, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, tum. B. Skarga, W.
Wojciechowska, PWN, Warszawa 1973;
Jean Paul Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, tum. Janusz Krajewski, Muza,
Warszawa 1998;
Karol Marks, Fryderyk Engels, Dziea wybrane, Ksika i Wiedza, Warszawa 1949;
Jacques Maritain, Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe nowego wiata
chrzecijaskiego, Veritas, Londyn 1960;
Emmanuel Mounier, Co to jest personalizm?, Znak, Warszawa 1960.
IDENTYFIKACJA /k/ (ang. identification) -
uwierzytelnianie, proces
polegajcy na sprawdzeniu, czy przedstawiajca si osoba, urzdzenie lub usuga jest
t, za ktr si podaje. Najczciej proces identyfikacji w Internecie odbywa si przy
pomocy nazwy uytkownika oraz hasa. Identyfikacja poprzedza proces autoryzacji.
INCYDENT ZBROJNY (ang. strike, assault, incident) forma konfliktu
zbrojnego polegajcego na odosobnionym starciu niewielkiej czci si zbrojnych lub
zorganizowanych i uzbrojonych grup przygotowanego umylnie lub wynikego
przypadkowo.
INFEKCJA /k/ (ang. infection) zakaenie systemu komputerowego zoliwym
oprogramowaniem.
INFORMACJA (ang. information) wiedza uzyskiwana w drodze interpretacji
danych, ktra w ustalonym kontekcie ma okrelone znaczenie i dotyczy obiektw,
takich jak fakty, zdarzenia, przedmioty, zjawiska, procesy i idee; take
nieprzetworzone dane kadego rodzaju, ktre mog by wykorzystane do opracowa
wywiadowczych (rozpoznawczych).
INFORMACJA GEOGRAFICZNA (ang. geographical information) informacja
uzyskiwana na drodze interpretacji danych geograficznych; obejmuje wszystkie
szczegy, ktre powinny by rozpoznawane przez suby geograficzne i
prezentowane gwnie w formie map konwencjonalnych (analogowych) ldowych
(topograficznych), lotniczych i morskich oraz jako numeryczne produkty
geograficzne.
INFORMACJA GEOPRZESTRZENNA (ang. geospatial information)
informacja uzyskiwana na drodze interpretacji danych geoprzestrzennych.

51

INFORMACJA PRZESTRZENNA (ang. spatial information) informacja

uzyskiwana w drodze interpretacji danych przestrzennych.
INFORMATYKA WOJSKOWA (ang. Information Techology in the military)
dyscyplina
naukowa zajmujca si zastosowaniem techniki komputerowej dla
potrzeb wojska, szczeglnie w kierowaniu i dowodzeniu oraz technice wojskowej.
INFOSEC (ang. information security) bezpieczestwo informacji obejmujce
okrelenie i zastosowanie rodkw ochrony informacji przetwarzanych,
przechowywanych lub przesyanych w systemach teleinformatycznych, przed utrat
ich poufnoci, integralnoci i dostpnoci, zarwno przypadkow, jak i zamierzon.
INFOSEC wymaga podjcia odpowiednich rodkw przeciwdziaania w celu
zapobiegania przypadkom: uzyskania dostpu do informacji klasyfikowanych przez osoby
nieupowanione, uniemoliwienia uzyskania dostpu osobom upowanionym oraz
wprowadzania nieupowanionych zmian lub niszczenia informacji klasyfikowanych.
rodki INFOSEC obejmuj rodki ochrony komputerw, przesyania, emisji oraz rodki
bezpieczestwa
kryptograficznego,
a
take
wykrywanie,
dokumentowanie
i przeciwdziaanie zagroeniom dla informacji i systemw.
INFRASTRUKTURA (ang. infrastructure) 1. Ukad staych obiektw, urzdze i
instalacji wraz z instytucjami obsugujcymi te systemy przestrzenne i utrzymujcymi
je w sprawnoci technicznej, niezbdnych do efektywnego funkcjonowania gospodarki
i spoeczestwa, tzn. dziaw gospodarki oraz ycia (w tym bezpieczestwa)
mieszkacw. Na infrastruktur skada si pi podstawowych ukadw, a
mianowicie: komunikacyjny (transportu oraz cznoci i telekomunikacji),
energetyczny, wodno-sanitarny, spoeczny i instytucjonalny.
Trzy pierwsze ukady s okrelane mianem infrastruktury techniczno-ekonomicznej,
ktrej zadaniem jest zapewnienie waciwego funkcjonowania poszczeglnych dziaw
gospodarki narodowej i integracja jej ukadw przestrzennych. Natomiast pozostae tworz
tzw. infrastruktur spoeczn obejmujc urzdzenia i instytucje bezporednio
zaspokajajce potrzeby czowieka w zakresie: owiaty, nauki i kultury, ochrony zdrowia,
opieki spoecznej, porzdku publicznego, administracji i wypoczynku.
2. Podstawowe urzdzenia i instytucje wiadczce usugi niezbdne do naleytego
funkcjonowania dziaw gospodarki i zapewniajce odpowiednie warunki bytowe ludnoci.
3. Oglny termin stosowany do okrelenia wszystkich staych instalacji, budowli lub
urzdze wykorzystywanych do zabezpieczenia i kontroli si zbrojnych.
INFRASTRUKTURA BEZPIECZESTWA PASTWA (ang. infrastructure of
the state security, national security infrastructure) caoksztat obiektw, urzdze,
instalacji oraz instytucji zapewniajcych ich sprawno techniczn i utrzymanie, ktre
stanowi podstaw funkcjonowania systemu bezpieczestwa pastwa.
Infrastruktura ta stanowi podstaw utrzymania bezpieczestwa we wszelkich jej
sferach (politycznej, spoeczno - ekonomicznej, kulturowej, ekologicznej, cywilno obywatelskiej, militarnej i innych) na efektywnym poziomie. Szczeglne znaczenie
posiada w tym wzgldzie tzw. infrastruktura krytyczna, stanowica podstaw
infrastruktury bezpieczestwa pastwa.
INFRASTRUKTURA BILATERALNA (DWUSTRONNA) (ang. bilateral
infrastructure) dotyczca jedynie dwu czonkw NATO i jest finansowana na
podstawie dwustronnego porozumienia midzy nimi (np. urzdzenia, z ktrych
korzystaj siy jednego z pastw czonkw NATO, znajdujce si na terytorium
innego pastwa).

52

INFRASTRUKTURA DANYCH GEOPRZESTRZENNYCH (ang. geospatial data

infrastructure) caoksztat rodkw sucych do racjonalnego gospodarowania
danymi geoprzestrzennymi oraz zmierzajcych do efektywnego stosowania tych
danych dla zrwnowaonego rozwoju i bezpieczestwa w skali kraju, jego czci lub w
skali midzynarodowej, rwnie globalnej.
Infrastruktura danych geoprzestrzennych obejmuje: a) powizane ze sob bazy danych
geoprzestrzennych o naleytej jakoci; b) przepisy prawne, struktury organizacyjne,
technologie, standardy, rozwizania ekonomiczne i zasoby ludzkie, ktre dziaajc cznie
zapewniaj zainteresowanym urzdom, instytucj, firmom i osobom odpowiedni dostp do
danych geoprzestrzennych o potrzebnej treci, zakresie i jakoci na podstawie przyjtych
prawnych i ekonomicznych zasad dystrybucji i dostpu uytkownikw.
INFRASTRUKTURA GEOINFORMACYJNA (ang. geoinformation infrastructure)
infrastruktura danych geoprzestrzennych.
INFRASTRUKTURA INFORMACJI PRZESTRZENNEJ WE WSPLNOCIE
EUROPEJSKIEJ INSPIRE (ang. The INfrastructure for SPatial InfoRmation in
Europe) zamierzenie Unii Europejskiej, ktrego celem jest wsparcie prawodawstwa
wsplnotowego oraz wdraania strategii politycznych Wsplnoty w pastwach
czonkowskich na wszystkich szczeblach poprzez udostpnienie wikszej iloci
lepszych danych przestrzennych.
INSPIRE dotyczy tworzenia podstawowej infrastruktury geoinformacyjnej na
szczeblu europejskim, ktra powstanie poprzez koordynacj przedsiwzi z
poszczeglnymi pastwami wsplnoty i koncentruje si na polityce w dziedzinie
rodowiska, ale moe by wykorzystywana przez inne sektory, takie jak rolnictwo,
transport czy energetyka lub na nie rozszerzona.
INFRASTRUKTURA KRYTYCZNA (ang. critical infrastructure) urzdzenia,
instalacje i usugi, powizane ze sob wizami funkcjonalnymi, kluczowe dla
bezpieczestwa pastwa i jego obywateli oraz zapewnienia sprawnego funkcjonowania
organw wadzy i administracji publicznej, a take instytucji i przedsibiorcw.
Infrastruktura krytyczna obejmuje w szczeglnoci systemy: a) zaopatrzenia w energi
i paliwa, b) telekomunikacyjne, gromadzenia i przekazywania informacji, c) bankowe i
finansowe, d) zaopatrzenia w ywno, i wod e) opieki zdrowotnej, f) transportowe i
komunikacyjne, g) ratownicze oraz zapewniajce funkcjonowanie organw wadzy
publicznej, w szczeglnoci w sytuacjach kryzysowych i stanach nadzwyczajnych.
INFRASTRUKTURA OBRONNA (ang. defence infrastructure) cz
infrastruktury bezpieczestwa pastwa, obejmujca obiekty, instalacje i urzdzenia
stae oraz instytucje niezbdne do funkcjonowania systemu obronnego pastwa.
Jest tworzona gwnie w czasie pokoju, ale moe by rwnie rozwijana w okresie
zagroenia i wojny.
Z punktu widzenia jej specyfiki funkcjonalnej wyrnia si infrastruktur wojskow i
infrastruktur innych branowych sfer obronnoci (policji, stray poarnej i granicznej itd.)
oraz infrastruktur techniczno-ekonomiczn i spoeczn wan dla obronnoci pastwa.
INFRASTRUKTURA OBRONY CYWILNEJ (ang. civil defence infrsastructure) obiekty, urzdzenia i instytucje warunkujce skuteczno wykonania zada
obrony cywilnej (techniczne systemy alarmowe i cznoci, budowle ochronne,
punkty zabiegw sanitarnych, punkty zabiegw specjalnych, orodki szkolenia,
magazyny, stanowiska kierowania).
INFRASTRUKTURA PASTWA (ang. infrastructure of the state) gwne obiekty,
instalacje i urzdzenia stae, wraz z instytucjami usugowymi utrzymujcymi je w
sprawnoci technicznej, niezbdne do naleytego funkcjonowania produkcyjnych
dziaw gospodarki oraz ycia (w tym rwnie bezpieczestwa) ludnoci kraju.

53

INFRASTRUKTURA TECHNICZNO EKONOMICZNA (ang. technical and

economil infrastructure) zesp wzajemnie skorelowanych systemw, tj. transport,
czno, energetyka i gospodarka wodna, niezbdnych do prawidowego
funkcjonowania gospodarki narodowej i warunkujcych tym samym rozwj
spoeczno-gospodarczy pastwa.
INFRASTRUKTURA WOJSKOWA (ang. military infrastructure) cz
infrastruktury obronnej, obejmuje wszystkie stacjonarne (a w wyjtkowych
przyypadkach take ruchome) obiekty i urzdzenia oraz jednostki wojskowe
zapewniajce jej zaopatrzenie i sprawno techniczn, ktre zgodnie ze swoim
przeznaczeniem su do zaspokajania potrzeb si zbrojnych, zwaszcza dowodzenia
i cznoci, bytowania, szkolenia, przemieszczania wojsk oraz operacyjnego ich
rozwinicia.
INFRASTRUKTURA WSPLNA (ang. common infrastructure)

infrastruktura istotna z punktu widzenia szkolenia si NATO lub wprowadzania

planw operacyjnych NATO, ktra, ze wzgldu na stopie jej wsplnego uytkowania
oraz zgodnoci z kryteriami ustalanymi od czasu do czasu przez Rad
Pnocnoatlantyck, jest wsplnie finansowana przez czonkw NATO.
INICJATYWA OBRONY STRATEGICZNEJ (ang. Strategic Defense Initiative - SDI)
koncepcja
globalnego systemu obrony strategicznej terytorium USA, przed
atakami z uyciem midzykontynentalnych pociskw balistycznych z gowicami
jdrowymi, okrelana take nieoficjalnie programem Gwiezdnych Wojen.
Program SDI zosta oficjalnie ogoszony przez prezydenta Ronalda Reagana 3 marca
1983 roku. W zaoeniach program mia mie charakter defensywny, i by alternatyw dla
obowizujcej wwczas ofensywnej doktryny wojennej Wzajemnego Zagwarantowanego
Zniszczenia (ang. Mutual Assured Destruction, MAD). Program swoimi zaoeniami
wpisywa si w szersze zaoenie obronne, program Narodowej Obrony Rakietowej (ang.
National Missile Defence, NMD). NMD by koncepcj obrony przeciwrakietowej
rozwijanej od pocztku lat 60 XX wieku, opracowan w zwizku z rozwojem broni
rakietowej i zaistnieniem potencjalnego zagroenia ze strony ZSRR, w jego ramach
rozwijano projekt Nike-Zeus z koca lat 50 oraz doczane sukcesywnie projekty:
Defender, Sentinel i Safeguard. Podstawowymi zaoeniami systemu NMD by system tzw.
antyrakiet rozmieszczonych na wyrzutniach naziemnych, mogcych zestrzeli nadlatujce
pociski przeciwnika z duej odlegoci, co miao nastpi poza atmosfer ziemi lub w
przypadku zmasowanego ataku (po przenikniciu rakiet z gowicami atomowymi poza
pierwsz lini obrony w przestrzeni kosmicznej) take w stratosferze - za pomoc tzw.
ciany ognia (ang. firewall) stworzonej przez szereg wybuchw gowic jdrowych
wystrzeliwanych rakietach. W projekcie Inicjatywy Obrony Strategicznej rozszerzono by
system naziemnej obrony przeciwrakietowej o wyrzutnie rakiet i platformy z dziaami
laserowymi, znajdujce si w przestrzeni kosmicznej, aby zminimalizowa czas
identyfikacji i zniszczenia wrogich obiektw oraz zapobiec potencjalnemu skaeniu
promieniotwrczemu ziemi i atmosfery. W zaoeniach zniszczenie wrogich rakiet w
pierwszym etapie nastpowao by tu po odpaleniu pocisku przez nieprzyjaciela, ponad
jego terytorium i miao si obrci przeciwko atakujcemu, gdy opad promieniotwrczy
skaziby terytorium wroga. SDI nie zosta nigdy w peni rozwinity ani wdroony, jednak
wielomiliardowe nakady na wybrane technologie programu, pozwoliy pniej rozwin
technologie pociskw przeciwrakietowych (ang. Anti Ballistic Missile - ABM) uywanych
wspczenie.
INSPIRE (ang. The INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe)
infrastruktura informacji przestrzennej we wsplnocie europejskiej.

54

INSTYTUCJONALIZACJA
BEZPIECZESTWA
(ang.
security
institutionalisation) stanowi proces ilociowego i jakociowego rozwoju szeroko
pojtych instytucji midzynarodowych, czyli pewnych utrwalonych zespow regu
formalnych i nieformalnych wpywajcych na ksztatowanie si bezpieczestwa
midzynarodowego.
INTEGRACJA SPOECZNA (ang. social integration) proces charakteryzujcy
mae grupy jak i wiksze caoci spoeczne. W ujciu socjologicznym oznacza procesy
jednoczenia elementw i czci skadowych w harmonijn i skoordynowan cao.
Wyraa si midzy innymi brakiem w spoeczestwie barier komunikacyjnych,
akceptacj wsplnych systemw wartoci, norm i ocen.
W przypadku maych grup spoecznych integracja okrelana jest terminem spjno
spoeczna. Zgodnie ze stanowiskiem integracyjnej teorii spoeczestwa, spoeczestwo jest
stabilnym systemem, jeeli osignie pewien stopie zgodnoci swych struktur w zakresie
akceptacji okrelonych wartoci i metod ich urzeczywistniania. Mimo, i w socjologii nie
ma zgodnoci co to tego, e tym podanym stanem spoeczestwa powinna by
homeostaza, to jednak do funkcjonowania w obszarze jednego systemu spoecznego
niezbdny jest okrelony zakres wsplnych i wzajemnie akceptowanych norm.
Przeciwiestwem integracji spoecznej jest dezintegracja. Zdezintegrowane
spoeczestwo nie moe w peni suy jednostce oraz zagraa trwaniu, przetrwaniu i
rozwojowi narodu. Teorie dezintegracji i integracji spoecznej wskazuj system spoeczny
jako jedno z gwnych rde zagroe bezpieczestwa personalnego i strukturalnego.
Wadliwe jego funkcjonowanie sprzyja generowaniu problemw spoecznych. Najbardziej
znaczce czynniki osabiajce integracj spoeczn, to procesy dyferencjacji spoecznej,
deinstytucjonalizacji, pluralizmu kulturowego i strukturalnego indywidualizmu, a take
izolacja spoeczna, dua ruchliwo spoeczna, heterogeniczno grup spoecznych,
konflikt rl spoecznych.
Dezintegracja i integracja spoeczna mog by wynikiem okrelonych ruchw
spoecznych. Zawsze bd one co prawda zmierzay do zwikszenia integracji
spoeczestwa, lecz rwnie zawsze przez jaki czas i w rnym stopniu, bd przyczyn
dezintegracji.
Literatura:
W. Jacher, Zagadnienia integracji systemu spoecznego, Warszawa 1976.
R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura spoeczna, Warszawa 2002
J. Turowski, Socjologia. Mae struktury spoeczne, Lublin 2000.
K. Olechicki, P. Zacki, Sownik socjologiczny, Toru 1998.
INTERES NARODOWY (ang. national interest) element systemu wartoci
stanowicy dla narodu (pastwa) zesp trwaych i ywotnych celw, bez osignicia
ktrych nard nie bdzie mg rozwija si zgodnie ze swoimi aspiracjami, deniami i
potrzebami.
Wynikaj one z tosamoci, wyznawanych wartoci, historycznego dorobku, tradycji,
biecych potrzeb oraz de i aspiracji narodu.
INTERMO /k/ (ang. Internet of Military of Defence - INTERMOD) sie internetowa
Ministerstwa Obrony Narodowej przeznaczona do przetwarzania informacji
niesklasyfikowanych.
INTERNET /k/ (ang. internetwork - internet) oglnodostpna sie komputerowa o
wiatowym zasigu czca sieci lokalne i sieci rozlege za pomoc ruterw,
dziaajca w oparciu o protok TCP/IP.
Sie internet rozpocza dziaanie w 1969 r. jako sie ARPAnet, ktra finansowana bya

55

przez rzd USA. Pocztkowo ARPAnet obejmowaa cztery orodki naukowe Uniwersytet
Califonia w Berkeley i Los Angeles, SRI International oraz Uniwersytet w Utah i bya
szeregiem szybkich czy pomidzy gwnymi osrodkami superkomputerowymi. Nastpnie
obja inne instytucje edukacyjne i naukowe na caym wiecie, chocia w wikszoci
zlokalizowane w USA. Gwna cz szkieletu sieci stanowia sie Narodowej Fundacji
Naukowej NFSnet. Z czasem sie zaczto okrela nazw Internet. Do pocztku lat
dziewidziesitych XX wieku do internetu doczono rne sieci, co spowodowao, e
duy odsetek ruchu nie by zwizany ju z edukacj i badaniami naukowymi, wic stao si
jasne, e internet przeksztaca si w oglnodostpne przedsiwzicie komercyjne.
Obecne standardy internetu regulowane s przez agencj (ang. IETF Internet
Engineering Task Force) i publikowane w dokumentach RFC (ang Request for Command).
INTERNOWANIE (ang. interment) administracyjny
rodek przymusu
polegajcy na umieszczeniu okrelonych osb w wyznaczonym miejscu pobytu, bez
prawa jego opuszczania.
Internowanie moe mie miejsce wobec wasnych obywateli w czasie
obowizywania stanw nadzwyczajnych lub obywateli pastwa nieprzyjacielskiego do
czasu zakoczenia wojny. Stosuj je take pastwa neutralne wobec oddziaw i osb
wojskowych pastw wojujcych, ktre przekroczyy ich granice.
INTEROPERACYJNO (ang. ineroperability) zdolno systemw (jednostek)
do wzajemnego wiadczenia i korzystania z usug innych systemw (jednostek),
w celu zwikszenia efektywnoci wspdziaania midzy systemami.
INTERWENCJA (ang. intervention) dziaania podejmowane przez patrol lub
pojedynczego onierza andarmerii Wojskowej, zmierzajce do zatrzymania
uciekajcego sprawcy przestpstwa lub do natychmiastowego podjcia pocigu
bezporedniego lub pogoni.
Celem interwencji jest niezwoczne podjcie dziaa zapobiegajcych utracie kontaktu
wzrokowego ze ciganym przestpc, zatarciu ladw oraz umoliwienie zorganizowania
akcji.
INTERWENCJA ZBROJNA (ang. military intervention) forma bezporedniego
uycia si zbrojnych polegajca na zajciu terytorium bd jedynie wanych
strategicznie obiektw innego pastwa, bez wystpienia star zbrojnych.
INTRANET /k/ ang. intranet) wyizolowana
lokalna sie komputerowa
zaprojektowana do przetwarzania informacji wewntrz organizacji.
W sieci intranet wykorzystuje si te same aplikacje, protokoy i cza komunikacyjne co
w sieci internet. W efekcie sieci intranet stanowi standardowy sposb wewntrznego
rozprowadzania dokumentw, oprogramowania, dostpu do bazy danych i szkole poprzez
strony www, przegldarki www, serwery FTP, poczt elektroniczna, grupy dyskusyjne ,
listy dyskusyjne itd.
INTRUZ /k/ (ang. intruder) nieautoryzowany uytkownik lub program, oglnie
postrzegany jako zoliwy ktry uzyska dostp do systemu.
INWAZJA (ang. infasion) forma
bezporedniego uycia si zbrojnych
polegajca na zbrojnym wtargniciu wojsk na terytorium innego pastwa.
INYNIERIA WOJSKOWA (ang. military engineering) dziedzina wiedzy i
praktycznej umiejtnoci stanowica cz nauki i sztuki wojskowej. Jest take
dziaem oglnych nauk inynieryjnych. Obejmuje: fortyfikacj, minerstwo,
mostownictwo wojskowe, drogownictwo wojskowe, maskowanie techniczne,
hydrotechnik wojskow i inne.
Takie dziay jak minerstwo, fortyfikacja i maskowanie techniczne maj wyrane cechy
wojskowych nauk stosowanych; pozostae stanowi dziay oglnych nauk inynieryjnych.
W praktyce inynieria wojskowa zajmuje si projektowaniem racjonalnych rozwiza
56

konstrukcyjnych, technologi i organizacj prac zwizanych z budow obiektw

fortyfikacyjnych, mostw i drg wojskowych oraz prac minerskich i maskowniczych.
Pocztki ksztatowania si inynierii wojskowej jako dziedziny wiedzy wojskowej i
praktycznej umiejtntoci przypada na er staroytn. Posta nowoytnej dyscypliny
wojskowo-technicznej osiga w XVI w., kiedy pojawiaj si pierwsze opracowania
fachowe dotyczce wznoszenia i atakowania umocnie. Stanowi one podstaw sztuki
wojskowo-inynieryjnej. Znaczcy wpyw na rozwj fortyfikacji wywieraj opracowania
Mariano di Jacopo oraz Adama Freytaga. Ten ostatni wyda w Leyden (1635 r.) dzieo pt.
Architektura militaris, w ktrym podaje terminologi, oglne pojcia o fortyfikacji,
zasady budowy twierdz i sposoby ich oblegania. Termin inynieria wojskowa pojawia si w
pimiennictwie wojskowym w XVII. Od tego okresu obserwuje si stay rozwj inynierii
wojskowej w Europie. Proces ten nastpowa do szybko we Francji, Anglii, Prusach i
Austrii, ktry zaowocowa powstaniem uczelni zajmujcych si inynieri wojskow w
tych pastwach. W Polsce proces ten ma rny przebieg. Pod koniec XVII wieku nastpuje
rozwj myli wojskowej. Przyczynia si do tego dziaalno inynierw wojskowych: Jana
Bakaowicza, Karola Sierakowskiego, Tadeusza Kociuszki i innych.
Od 1778 r. w szkolnictwie wojskowym wyodrbniono kierunek inynieryjny. Po
utworzeniu Ksistwa Warszawskiego powstaje w Warszawie Szkoa Zakadowa Artylerii i
Inynierii, ktr w 1809 r. przemianowano na Szko Elementarn Artylerii i Inynierii.
Ponadto w tym czasie funkcjonowaa Szkoa Aplikacyjna Artylerii i Inynierii, o rocznym
programie nauczania, ktr ukoczyli: Jzef Bem, Ignacy Prdzyski, Wojciech
Chrzanowski i Klemens Koaczkowski. Po upadku powstania listopadowego szkolnictwo
wojskowe na ziemiach polskich przestaje istnie. Po czci i w krtkich okresach odrodzio
si na emigracji w formie rnych kursw, czy te w postaci Polskiej Szkoy Wojennej w
Paryu (1846-1848) lub w Genui (1861). Szkolnictwo wojskowe na emigracji i w kraju
zaczo si odradza bezporednio przed wybuchem pierwszej wojny wiatowej.
Duy wpyw na rozwj inynierii wojskowej na terenie Polski, w okresie
midzywojennym, wywara francuska misja wojskowa. Chtnie przyjmowano pogldy i
terminologi inynierii wojskowej obowizujc w armii francuskiej. Wynikao to gwnie
z chci wyzbycia si przez oficerw polskich ustale doktrynalnych pochodzcych z armii
zaborczych. W tym okresie rozwija si pimiennictwo z zakresu inynierii wojskowej,
gwnie w postaci periodykw. Wydawano miesicznik pt. Przegld WojskowoTechniczny, a od 1927 r. Saper i Inynier Wojskowy. W roku 1923 powstaa w
Oficerska Szkoa Inynierii, ktra obok Wojskowego Instytutu Bada Inynierii bya
zasadniczym orodkiem naukowo-dydaktycznym w Wojsku Polskim zajmujcym si
inynieri wojskow. Po drugiej wojnie wiatowej oba te orodki naukowo-badawcze
reaktywowano, a ponadto w Wojskowej Akademii Technicznej powoano Wydzia
Inynierii, ktrego gwnym przeznaczeniem jest prowadzenie dziaalnoci naukowodydaktycznej z zakresu inynierii wojskowej.
rdo: Podstawowe kategorie sztuki wojennej, AON, Warszawa 1996.
IZOLACJA POLA WALKI (ang. area interdiction operation) skoordynowane
dziaania rodzajw si zbrojnych i wojsk prowadzone w celu uniemoliwienia
przeciwnikowi wprowadzenia do walki drugich rzutw i odwodw, a take
dowozu zaopatrzenia.
IZOLACJA LOTNICZA (ang. air interdiction) operacja powietrzna prowadzona
w celu zniszczenia, neutralizacji lub opnienia funkcjonowania wojskowego
potencjau przeciwnika zanim bdzie w stanie podj efektywne dziaania przeciwko
naszym siom i prowadzona na takiej odlegoci od wasnych si, e nie jest wymagana
dokadna integracja kadego zadania lotniczego z ogniem i ruchem si wasnych.
JEDNOOSOBOWE DOWODZENIE (ang. single person command) skupienie w

57

rku dowdcy funkcji dowodzenia, gospodarowania, funkcji administracyjnej i

kontrolnej oraz ponoszenie penej odpowiedzialnoci za caoksztat dziaa podlegych
wojsk zmierzajcych do osignicia zaoonych celw.
JEDNOSTKA MOBILIZOWANA (ang. mobilised unit) jednostka organizacyjna
nowo formowana lub jednostka istniejca w czasie pokoju, ale o bardzo niskim
etatowym stanie osobowym, ktra nie ma moliwoci samodzielnego zabezpieczenia
procesu swojego mobilizacyjnego rozwinicia, a ktrej zadanie zwizane z organizacj
jej mobilizacyjnego rozwinicia powierzono innej jednostce (mobilizujcej).
JEDNOSTKA MOBILIZUJCA (ang. mobilising unit) jednostka (komrka)
organizacyjna, istniejca w czasie pokoju, ktra w czasie mobilizacji (osigania
wyszych stanw gotowoci bojowej) uzupenia si lub przeformowuje wedug etatu
czasu wojennego oraz taka, ktrej powierzono zadania zwizane z mobilizacyjnym
rozwiniciem innych jednostek wojskowych (organizacyjnych).
JEDNOSTKA WOJSKOWA (ang. military unit) to jednostka organizacyjna Si
Zbrojnych RP, funkcjonujca na podstawie etatu, posiadajca wasn nazw, numer,
piecz urzdow oraz realizujca samodzielne, cile okrelone zadania.
JEDNOSTKA ZMILITARYZOWANA (ang. militarizsd unit) okrelony organ
(dzia) lub jednostka organizacyjna administracji publicznej, gospodarki narodowej
lub stworzona od nowa jednostka specjalistyczna - szczeglnie wana z punktu
widzenia obronnoci, bezpieczestwa i porzdku publicznego, ktra zostaa
podporzdkowana celom zwizanym z prowadzeniem wojny. Personel za
zatrudniony w tych jednostkach, podlega przepisom dyscyplinarnym i karnym
obowizujcym w wojsku.
JUNTA (ang. junta) wadza wojskowa, ktra przeja rzdy na drodze zbrojnego
zamachu stanu, co najczsciej ma miejsce w odniesieniu do krajw Ameryki
aciskiej. Okrelenie uywane rwnie w odniesieniu do dyktatur wojskowych w
innych pastwach (jak np. w Grecji pod rzdami Czarnych pukownikw, czy w
Portugalii po Rewolucji godzikw).
KADENCYJNO (ang. term of office) suba na danym stanowisku, na cile
okrelony czas, co w rezultacie umoliwia optymalne planowanie obsady etatowej i
wyznaczanie onierzy zawodowych na kolejne stanowiska i planowanie dalszego
przebiegu suby.
Uwarunkowana jest ona zarwno posiadanymi kwalifikacjami, wynikami osiganymi
w subie, wiekiem i staem suby onierzy zawodowych, jak te potrzebami si
zbrojnych.
KADRA REZERWY (ang
in personnel reserve)
oficerowie (w tym
podchorowie rezerwy ze zdanym egzaminem na oficera) i podoficerowie rezerwy (w
tym podchorowie rezerwy, ktrzy nie zdali egzaminu na oficera, a posiadaj stopie
podoficera).
KADROWY SYSTEM WOJSKA (ang. conscription based aarmed forces) system
organizacji wojska oparty na powszechnym obowizku suby wojskowej, polegajcy
na staym utrzymywaniu w okresie pokoju optymalnego skadu organizacyjnego i
stanu osobowego si zbrojnych, zapewniajcych: moliwo podjcia przez
niektre jednostki i zwizki natychmiastowych dziaa bojowych w zasadzie bez
potrzeby ich dodatkowego uzupenienia; dogodne
warunki do szybkiego
mobilizacyjnego rozwinicia jednostek utrzymujcych rne pozimy gotowoci do
dziaa; moliwo przeszkalania w okresie pokoju ustalonego kontyngentu
poborowych i odbywania przez nich zasadniczej suby wojskowej w sposb cigy,
przez okres przewidziany w ustawie, w celu przygotowania rezerw osobowych
58

niezbdnych dla powikszenia i rozwinicia wojsk na okres wojny oraz ich

uzupenienia w razie poniesienia strat podczas dziaa bojowych.
KAMPANIA (ang. campaing) dziaania wojenne zmierzajce do osignicia celu
strategicznego. Skada si z jednej lub wielu bitew. Prowadzi j dowdztwo
operacyjne w formie operacji poczonej. Kampanie mog by prowadzone wsplnie
z siami zbrojnymi pastw sojuszniczych.
KANA /k/ (ang. channel) cieka lub poczenie, przez ktre przepywaj
dane midzy dwoma urzdzeniami.
Kanaem moe by fizyczne poczenie takie jak: kabel, lub wydzielony zakres
czstotliwoci ze spektrum elektromagnetycznego.
KANIBALIZACJA (ang. cannibalisation) wymontowanie nadajcych si do
uytku czci skadowych danego sprztu w celu zamontowania ich w innym
urzdzeniu.
KARTA MOBILIZACYJNA (ang. mobilization card) dokument potwierdzajcy
wyznaczenie onierza rezerwy na przydzia mobilizacyjny, pracownika lub osoby na
pracowniczy przydzia mobilizacyjny do okrelonej jednostki wojskowej oraz
zobowizujcy do stawienia si do jednostki wojskowej w wskazanym dniu po
zarzdzeniu mobilizacji lub w dniu okrelonym w karcie, albo pozostawania w
gotowoci do powoania.
KARTA NARODW ZJEDNOCZONYCH (ang. Charter of the United Nations )
dokument podpisany w San Francisco (USA) 26 czerwca 1945 roku (wszed w ycie
24.10.1945). Karta okrela szczegowo cele i zasady Organizacji Narodw
Zjednoczonych oraz zasady czonkostwa i funkcjonowanie organw organizacji.
Do Karty Narodw Zjednoczonych doczony zosta statut Midzynarodowego
Trybunau Sprawiedliwoci z siedzib w Hadze (Holandia), ktry stanowi jej integraln
cze. Karta ma szczegln pozycje w systemie prawa midzynarodowego. Pastwo
czonkowskie Organizacji Narodw Zjednoczonych (ONZ), ktr Karta powoaa, nie
moe zawiera umw midzynarodowych sprzecznych z Kart. Z punktu widzenia
bezpieczestwa midzynarodowego bardzo istotny jest rozdzia VI, zatytuowany
Pokojowe zaatwianie sporw, oraz kolejne, ktre okrelaj rodzaje i zakres dziaa
wsplnoty midzynarodowej w razie zagroenia lub naruszenia pokoju, oraz w przypadku
aktw agresji.
KARTOGRAFIA (ang. cartography) 1) nauka interdyscyplinarna o mapach,
metodach ich sporzdzania, powielania i zastosowania; 2) to przekaz informacji, cile
zwizany z baz danych przestrzennych, ktra moe by rozpatrywana jako
wielostronny model rzeczywistoci geograficznej.
KARTOGRAFIA KOMPUTEROWA (ang. computer assisted cartography)
stosowanie metod i technik informatycznych do opracowania map oraz metod i
technik kartograficznych do wizualizacji danych geograficznych, zwaszcza w
systemach informacji geograficznej.
KARTOGRAFIA LOTNICZA (ang. aeronautical cartography) dzia kartografii
zajmujcy si teori, sporzdzaniem i wdraaniem produktw geoinformacyjnych w
standardach cywilnych organizacji lotniczych np. ICAO, a take wojskowych NATO
oraz narodowych dla potrzeb dziaalnoci lotniczej na obszarze kraju i na innych
obszarach Ziemi w zalenoci od potrzeb lotnictwa.
KARTOGRAFIA WOJSKOWA (ang. military cartography) dzia kartografii
zajmujcy si sporzdzaniem wojskowych produktw geograficznych (map) dla
wojska (mapy: strategiczne, operacyjne, taktyczne; ldowe, morskie, lotniczonawigacyjne; topograficzne, przegldowe, specjalne; analogowe, numeryczne
59

kartografia komputerowa) zgodnie ze standardami narodowymi i NATO.

KATASTROFA (ang. disaster) wydarzenie nage, tragiczne w skutkach,
powodujce straty materialne oraz cikie urazy, lub mier ludzi.
KATASTROFA EKOLOGICZNA (ang. ecological disaster) trwae
(nieodwracalne w naturalny sposb) uszkodzenie lub zniszczenie duego obszaru
rodowiska przyrody, wpywajce negatywnie, bezporednio lub porednio, na
zdrowie, czsto ycie ludzi.
Rozrnia si katastrofy antropogeniczne powodowane przez czowieka, i
nieantropogeniczne, zwane te katastrofami naturalnymi, wywoywane przez czynniki
w wikszym stopniu niezalene od czowieka.
KATASTROFA NATURALNA (ang. natural disaster ) to zdarzenie zwizane
z dziaaniem si natury, w szczeglnoci wyadowania atmosferyczne, wstrzsy
sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, dugotrwae wystpowanie
ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, poary, susze, powodzie, zjawiska lodowe
na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe wystpowanie
szkodnikw, chorb rolin lub zwierzt albo chorb zakanych ludzi albo te dziaanie
innego ywiou.
Katastrof naturaln moe by rwnie zdarzenie wywoane dziaaniem
terrorystycznym.
Katastrofa naturalna noszca znamiona klski ywioowej moe by przyczyn
wprowadzenia stanu klski ywioowej.
KAWALERIA POWIETRZNA (ang. air cavalry) formacja lekka, wyposaona
w bro strzeleck, lekkie rodki artyleryjskie i rakietowe przemieszczana i wspierana
przez migowce.
KIEROWANIE
(ang. management) dziaalno
zmierzajca do
skoordynowanego wykorzystania bdcych do dyspozycji organu kierowniczego
zasobw ludzkich i materialnych dla osignicia zaoonych celw.
KIEROWANIE SIAMI ZBROJNYMI (ang. management of the armed forces)
dziaanie
polityczno - organizacyjne cywilnych i wojskowych organw wadzy
pastwowej majce na celu przygotowanie i wykorzystanie si zbrojnych pastwa
w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
KIEROWANIE AKCJ RATUNKOW (ang. rescue management) caoksztat
celowej dziaalnoci kierownika akcji ratunkowej (i organw wykonawczych),
zmierzajcej do skoorynowanego wykorzystania bdcych w dyspozycji zasobw
ludzkich i materialnych, dla osignicia zaoonych celw.
KIEROWANIE BEZPIECZESTWEM PASTWA (ang. security of the state
management) dziaalno wadz pastwowych w zakresie zapewnienia przetrwania,
poprzez ochron i obron wartoci i interesw narodowych przed realnymi i
potencjalnymi zagroeniami, oraz tworzenia warunkw do rozwoju.
KIEROWANIE OBRON CYWILN (ang. civil defence menagement)
oddziaywanie na podmioty zobowizane do wykonania jej zada z wykorzystaniem
ustalonych regu (procedur) w nastpujcych celach: ochrony ludnoci, zakadw i
dbr kultury, ratowania i udzielania pomocy w czasie wojny oraz wspdziaania w
zwalczaniu klsk ywioowych i zagroe rodowiska.
KIEROWANIE OBRON PASTWA (ang. national defence command and
control) dziaalno
organw administracji publicznej majca na celu
przygotowanie oraz koordynacje wykorzystania si i rodkw bdcych w dyspozycji
pastwa dla przeciwdziaania wszelkiego rodzaju zagroeniom (militarnym i
niemilitarnym) godzcym w interes narodowy.

60

KIEROWANIE REAGOWANIEM KRYZYSOWYM (ang. crisis response

management) dziaalno organw administracji publicznej, bdca elementem
kierowania bezpieczestwem narodowym, polegajca na zapobieganiu sytuacjom
kryzysowym, przygotowaniu i koordynowaniu dziaa podmiotw wykonawczych
podczas sytuacji kryzysowych oraz odtwarzaniu normalnych warunkw
funkcjonowania wadz i spoeczestwa.
KIERUNEK (ang. direction, zone of action) umowny pas ldu (niekiedy z
przylegym akwenem morskim) wraz z przestrzeni powietrzn nad tymi obszarami,
wydzielany najczciej w dziaaniach militarnych o charakterze zaczepnym.
KIERUNEK OPERACYJNY (ang. operating direction, zone of operatinal action)
umowny pas ldu (niekiedy z przylegym akwenem morskim) wraz z przestrzeni
powietrzn; stanowi z reguy cz kierunku strategicznego, wyrniony ze wzgldu
na waciwoci wojskowo-geograficzne i cel operacji w dziaaniach zaczepnych.
KIERUNEK STRATEGICZNY (ang. strategic direction, zone of strategic action)
umowny pas ldu (niekiedy z przylegym akwenem morskim) wraz z przestrzeni
powietrzn, wyrniony ze wzgldu na uwarunkowania polityczno-militarne i
waciwoci wojskowo-geograficzne, na ktrym mog by prowadzone zaczepne
dziaania zbrojne przez zgrupowania strategiczne.
KIERUNEK TAKTYCZNY (ang. tactical direction, zone of action) taktyczny
rejon wydzielany z wikszego obszaru kierunku operacyjnego, bdcy rejonem
odpowiedzialnoci wyznaczonej jednostki taktycznej; termin stosowany zazwyczaj w
akcjach ofensywnych.
KLASYCZNE
ZAGROENIA
BEZPIECZESTWA
NARODOWEGO
(ang.classic threat to national security) splot zdarze w stosunkach
midzynarodowych, w ktrych z duym prawdopodobiestwem moe nastpi
ograniczenie lub utrata warunkw do niezakconego bytu i rozwoju pastwa albo
naruszenie lub utrata jego suwerennoci i integralnoci terytorialnej w wyniku
zastosowania wobec niego przemocy zbrojnej (militarnej).
KLASYFIKACJA DROGI (ang. route classification, ranking of the road)
okrelenie stanu drogi ze wzgldu na jej minimaln szeroko i rodzaj nawierzchni z
uwzgldnieniem najgorszego stanu poszczeglnych odcinkw, najmniejszego mostu,
przeprawy promowej, przepustu oznaczona zgodnie z wojskow klasyfikacj
obcienia oraz uwzgldniajca ewentualne ograniczenia ruchu pojazdw.
KLSKA YWIOOWA (ang. environmental disaster ) katastrofa naturalna
lub awaria techniczna, ktrych skutki zagraaj yciu lub zdrowiu duej liczby osb,
mieniu w wielkich rozmiarach albo rodowisku na znacznych obszarach, a pomoc i
ochrona mog by skutecznie podjte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych
rodkw, we wspdziaaniu rnych organw i instytucji oraz specjalistycznych sub
i formacji dziaajcych pod jednolitym kierownictwem.
W takich sytuacjach moe by wprowadzony stan klski ywioowej bdcym jednym
ze stanw nadzwyczajnych. Wprowadza go Rada Ministrow na wniosek waciwego
wojewody, lub z wasnej inicjatywy.
KOALICJA ANTYTERRORYSTYCZNA (ang. antiterrorist coalition) grupa
pastw zjednoczonych w walce z terroryzmem, powizana ze sob umowami o
wsppracy w sprawie zwalczania terroryzmu, wymiany informacji i danych o
organizacjach i ruchach podejrzewanych o terroryzm, nielegalny handel broni,
proliferacj broni masowego raenia, sprzyjajcych i sympatyzujcych z
terroryzmem.
Przykadem takiej koalicji moe by koalicja iracka zawizana przez USA i skupiajca
pastwa wsppracujce ze Stanami Zjednoczonymi w zwalczaniu wiatowego terroryzmu.

61

Najwaniejszymi przejawami aktywnoci pastw koalicji antyterrorystycznej s: wymiana

informacji wywiadowczych (realizowana na podstawie porozumie dwustronnych), udzia
si zbrojnych pastw koalicji w operacji irackiej4, udzia si specjalnych w operacjach
antyterrorystycznych.
KOBIETY W WOJSKU (ang. women in the armed forces) peni
sub
wojskow we wszystkich Rodzajach Si Zbrojnych, w rnych strukturach
organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i Sztabu Generalnego WP, w
zakadach opieki zdrowotnej znajdujcych si w pionie Penomocnika Ministra
Obrony Narodowej do spraw Resortowej Opieki Zdrowotnej oraz w andarmerii
Wojskowej.
Kobiety w Siach Zbrojnych RP peni sub wojskow w korpusie oficerw,
podoficerw i szeregowych zawodowych na rnych stanowiskach subowych.
Zasadniczo podjto decyzj o otwartoci wszystkich stanowisk dla kobiet, bez tworzenia
adnych sztucznych barier w dostpnoci kobiet do rnych specjalnoci wojskowych.
.
Postawiono na naturalny napyw ochotniczek, zgodnie z ich poziomem ambicji i
moliwoci szkolenia, a w dalszym etapie faktycznymi moliwociami pogodzenia suby
wojskowej z yciem rodzinnym. Jedyn barier mog stanowi warunki adaptacji kobiet do
suby wojskowej ze wzgldu na szkodliwe warunki rodowiska pracy dla zdrowia kobiety
w niektrych miejscach suby wojskowej.
Dalsza kariera zawodowa kobiet i ich rozwj subowy uzalenione s od
realizowanego programu rozwoju si zbrojnych, realnych moliwoci awansowania
(ograniczona ilo stanowisk gwnych), ogranicze spowodowanych planami zwizanymi
z uoeniem sobie ycia rodzinnego i macierzystwem. Zgodny z wymogami pragmatyki
subowej rozwj zawodowy wymaga zdobywania dowiadcze na kolejnych
stanowiskach, zgodnie z modelami rozwoju w danym korpusie osobowym.
KODYFIKACJA (ang. codification) podstawowy system przeznaczony do
utworzenia jednolitego wsplnego jzyka zaopatrzenia, do identyfikacji, klasyfikacji,
przyporzdkowania numeru magazynowego, zapisu danych o produkcie oraz
utrzymania aktualnego zbioru danych o pozycjach zaopatrzenia w celu zabezpieczenia
narzdzi zarzdzania dla logistyki.
KODYFIKACJA NATOWSKA (ang. NATO codification) caoksztat dziaalnoci
w zakresie identyfikacji, klasyfikacji i nadawania numerw magazynowych pozycjom
zaopatrzenia pastw NATO celem utworzenia wsplnego jzyka logistycznego,
zgodnie z zasad przyporzdkowania jednej pozycji zaopatrzenia tylko jednego
numeru magazynowego.
W ramach Natowskiej dziaalnoci kodyfikacyjnej realizowane s: utrzymanie danych
kodyfikacyjnych oraz dostarczenie uaktualnionych informacji do wszystkich pastw, ktre
s zarejestrowane jako uytkownicy danych pozycji.
KOLEKTYWNA OBRONA (ang. collective defence) podstawowa zasada
odstraszania NATO polegajca na uznaniu przez Sojusz ataku na jakiekolwiek z
pastw sprzymierzonych za atak przeciwko wszystkim pastwom czonkowskim.
KOMENDA GARNIZONU (ang. garnison command) najniszy terytorialny
organ dowodzenia, obejmujcy obszar miasta (miejscowoci).
KOMENDA GWNA ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military
Gendarmerie Headquarter) kierowniczy organ andarmerii Wojskowej przy
pomocy ktrego Komendant Gwny W dowodzi podlegymi jednostkami W.
4

Latem 2003 r. w operacji irackiej obok si zbrojnych (185 tys. onierzy) USA, bray udzia formacje
zbrojne z 29 krajw w sile ok. 12 000 onierzy. (Record Jeffrey, Bounding the war on terrorism,
Strategic Institute Studies, December 2003, s. 35.).

62

W skad KG W wchodzi: Komendant Gwny, Zastpca Komendanta Gwnego,

Sztab, Zarzd Dochodzeniowo-ledczy, Zarzd Prewencji, Oddzia Szkolenia, Oddzia
Planowania Zabezpieczenia Logistycznego, Oddzia Zasobw Osobowych W, Oddzia
Wewntrzny i Ochrony Informacji Niejawnych, Oddzia Finansw.
KOMPATYBILNO (ang. compatibility) zdolno
dwch lub wicej
jednostek organizacyjnych, albo czci skadowych wyposaenia i uzbrojenia do
istnienia oraz funkcjonowania w tym samym systemie bez wzajemnego
kolidowania.
KOMPLEKSOWE DZIAANIA POWIETRZNE (ang. composite air operations)
ograniczone w czasie i przestrzeni, wzajemnie powizane dziaania lotniczych grup
taktycznego przeznaczenia, dla osignicia okrelonego, wsplnego celu dziaa,
podporzdkowywane jednemu dowdcy.
KOMPLEKSOWE WYTYCZNE POLITYCZNE (Comprehensive Political
Guidance; CPG) dokument koncepcyjny ukierunkowujcy i wzmacniajcy proces
transformacji Sojuszu. Celem CPG jest take zharmonizowanie poszczeglnych
dyscyplin planistycznych poprzez zdefiniowanie priorytetw i kierunkw rozwoju
planowania obronnego.
CPG skadaj si z czterech czci obejmujcych: kontekst strategiczny, wynikajce z
niego implikacje dla Sojuszu (w zakresie kierunkw transformacji, struktur i mechanizmw
funkcjonowania), wytyczne dla sojuszniczych wymogw
w zakresie zdolnoci (oglne
wymagania jakociowe i ilociowe dotyczce przyszych zdolnoci i ich priorytetyzacja
oraz kwestie zasobw) oraz wytyczne dla poszczeglnych dyscyplin planistycznych.
CPG zostay przyjte przez NAC w grudniu 2005 r., a ich zatwierdzenie przez szefw
pastw i rzdw nastpio podczas Szczytu NATO w Rydze (jesie 2006 r.). W hierarchii
dokumentw CPG znajduj si pomidzy Koncepcj Strategiczn NATO a Wytycznymi
Ministerialnymi do planowania obronnego (Ministerial Guidance).
KOMPLEKSOWO UZUPENIENIA (ang. complexity of supplementation)
nagromadzenie na terenie administrowanym przez dane WKU specjalistw
pokrywajcych pene zapotrzebowanie oraz zsynchronizowane pobieranie sprztu z
gospodarki narodowej z powoaniem onierzy rezerwy (kierowcw, operatorw) z
tych samych zakadw pracy, ktre wydzielaj te rodki, a take z tych samych
miejscowoci i okolic.
KOMUNIKACJA MASOWA (ang. mass communication) proces masowego
tworzenia, rozpowszechniania i odbioru przekazw, podporzdkowany oglnym
zasadom organizacji spoecznej.
Jest form komunikacji spoecznej, tzn. porozumiewania si za pomoc znakw, ma
zatem pewne cechy wsplne z pozostaymi formami komunikowania. Rni si jednak od
nich swym zasigiem, regularnoci i ujednoliceniem oraz niezalenie od wewntrznego
zrnicowania treci ma najbardziej systemowy charakter, tzn. rozpowszechniania spjne
zespoy idei i wzorw spoecznych. Najatwiej te poddaje si kontroli i planowemu
sterowaniu. Dziki porednictwu technicznych rodkw masowego przekazu informacji
(np. telewizji satelitarnej, radia, prasy) umoliwia jednoczesne dotarcie do duej liczby
osb na caym wiecie.
W nowoczesnym zintegrowanym spoeczestwie istnieje jedna wielka, zwykle
tworzona przez media masowe, sie komunikowania publicznego. Moe ona obj og
obywateli, jakkolwiek oglnospoeczny system medialny jest zwykle sfragmentaryzowany
wedle podziaw regionalnych oraz czynnikw spoeczno demograficznych, jak pe,
wiek, zawd..
KOMUNIKACJA SPOECZNA (ang. social communication) rodzaj kontaktu
(proces, interakcja) nawizanego za pomoc zmysw lub specjalnie do tego

63

przystosowanych narzdzi (rodkw komunikowania - mediw), midzy co najmniej

dwiema osobami, z ktrych jedna (nadawca) przekazuje drugiej (odbiorcy) za pomoc
zrozumiaych dla nich znakw pewne treci pojciowe (symboliczne) lub emocje z
zamiarem wywoania u odbiorcy okrelonych reakcji.
KONCEPCJA GEOPOLITYCZNA (ang. geopolitical conception) oglne ujcie
wasnych interesw na tle problemw globalnych rozwoju wiata, wyraone
najczciej w formie subiektywnego odzwierciedlenia interesw i celw
geopolitycznych organizacji, jak rwnie specyfiki kulturowej i psychologii ich twrcy.
Koncepcje geopolityczne stanowi wynik badania geopolitycznego, ktrego obiektem
jest najczciej przestrze globalna, interesy i potga pastw oraz panowanie nad
przestrzeni terytorialn, gospodarcz, lub natury niematerialnej, np. kulturowej, religijnej,
poprzez sprawowanie dominacji rwnie w drodze wsppracy, lub wspzawodnictwa,
rozgrywania walki oraz prowadzenia konfliktu z innymi podmiotami i aktorami
geopolitycznymi. Do wielkich koncepcji geopolitycznych nale: organiczna (Friedricha
Ratzla), przewagi kontynentalnej (Halforda Mackindera, Karla Haushofera), potgi
morskiej (Alfreda Thayena Mahana, Juliana Corbeta), potgi pwyspowej (Nicolasa
Spykmana), potgi powietrznej (Aleksandra de Severskyego), georegionw (Saula
Cohena), geohistoryczna (Paula Kennedyego), cywilizacyjna (Samuela Huntingtona),
transatlantycka (Roberta Kagana), dominacji i przewagi technologicznej (Zbigniewa
Brzeziskiego) i inne.
KONCEPCJA STRATEGICZNA (ang. strategic conception) 1. Zwize
sformuowanie zaoe obowizujcej strategii wojskowej (strategii bezpieczestwa,
strategii gospodarki i innych) w odniesieniu do zaistniaej sytuacji politycznowojskowej wraz z okreleniem rodkw i sposobw osignicia celw bd wykonania
zada postawionych przez kierownictwo polityczne;
2. Oglnie ujta propozycja decyzji strategicznej powstaa w rezultacie dokonanej
analizy i syntezy strategicznej, przygotowana dla kierownictwa politycznego,
zawierajca wybr rodkw i metod osignicia celw bd realizacji zada
postawionych przez kierownictwo polityczne.
KONDYCJA GOSPODARCZO-OBRONNA PASTWA (ang. economic defence
condition of the state) oglna sytuacja (forma) w jakiej znajduje si gospodarka
narodowa rozpatrywana z punktu widzenia potrzeb obronnych, wyraajca si
poprzez sprawno funkcjonaln oraz wytrzymao i odporno na oddziaywanie
wszelkich negatywnych czynnikw (zarwno zewntrznych, jak i wewntrznych).
KONFLIKT SPOECZNY (ang. social conflict) swoisty rodzaj stosunku midzy
grupami spoecznymi (lub ich czciami), ktry powstaje wwczas gdy ich czonkowie
s przekonani o sprzecznoci interesw midzy nimi oraz o tym, e zaspokojenie
ywotnych potrzeb i interesw jednej grupy uniemoliwiane jest przez drug.
KONFLIKT ZBROJNY (ang. armed conflikt) sprzeczno midzy pastwami
(koalicjami pastw) rozwizywana z wykorzystaniem si zbrojnych stosujcych
przemoc zbrojn. Z punktu widzenia form i sposobw przemocy zbrojnej do
konfliktow zbrojnych zalicza si: wojn, interwencj zbrojn, incydent
zbrojny, przewrt wojskowy, blokad zbrojn, demonstracj siy i inne.
KONTRABANDA WOJENNA (ang. right to fre passage) dozwolone przez prawo
midzynarodowe prowadzenie handlu przez pastwo neutralne ze stronami
wojujcymi. Jednake podlega ono podczas wojny na morzu ograniczeniom w
wypadku, gdy wymiana handlowa jest zabroniona na obszarach blokowanych przez
siy morskie strony wojujcej i we wszystkich przypadkach, gdy stanowi niedozwolon

64

pomoc dla strony wojujcej.

Ta cz handlu. ktra stanowi tak pomoc powoduje. e strona wojujca ma prawo
zwalczania rodkw wojennych dostarczanych drog morsk swojemu przeciwnikowi. Ze
wzgldu na brak moliwoci precyzyjnego okrelenia terminu rodki wojenne. w duej
mierze zaley to od interpretacji i aktualnych interesw strony wojujcej. Dlatego te
przyjto zwyczajowo i traktatowo. e kontraband wojenn stanowi wszelkiego rodzaju
przedmioty i materiay dostarczane stronie wojujcej przez pastwo neutralne, a ich
przewz zosta zabroniony przez przeciwnika w oficjalnej proklamacji. Zwykle na pocztku
kadej wojny strona wojujca ogasza jakie normy bdzie stosowaa wobec kontrabandy
wojennej oraz jakie przedmioty i materiay umieszcza na licie zabronionych towarw.
Powysze normy staj si wice dla rzdu. dowdcw okrtw i sdw pryzowych
strony wojujcej. Przepisy prawa krajowego o kontrabandzie wojennej zamieszczane s
rwnie w rozporzdzeniach, instrukcjach i regulaminach wydawanych przez wadze
pastwowe ju w czasie pokoju. Statek przewocy kontraband moe by zajty na
penym morzu i na morzu terytorialnym stron wojujcych w czasie caej swej podry.
Jedynym wyjtkiem od zaboru, ktremu podlega taki statek, jest przypadek. gdy
przewozi on kontraband nie wiedzc o wybuchu wojny lub, gdy nie zna ogoszonej listy
kontrabandy. Pojcie kontrabandy wojennej dotyczy nie tylko towarw wiezionych do
kraju nieprzyjacielskiego, ale take wiadczenia usug sprzecznych z neutralnoci (ang.
unneutral services). Statek neutralny podejmujcy podr specjalnie w celu przewozu osb
wcielonych do armii przeciwnika, albo przekazania wiadomoci w interesie przeciwnika
lub przewocy za wiedz waciciela, najemcy lub kapitana oddzia wojska przeciwnika,
czy osoby, ktre w czasie podry bezporednio pomagaj w dziaaniach przeciwnika jest
traktowany jak statek neutralny podlegajcy konfiskacie z powodu kontrabandy wojennej.
Tego rodzaju usugi nazywane s quasi kontraband. Statek przewocy kontraband
powinien by zajty, doprowadzony do portu i osdzony przez sd pryzowy.
KONTROLA DOSTPU /k/ (ang. access control) mechanizm ograniczajcy
korzystanie z zasobw lokalnych bd sieciowych w oparciu o uwierzytelnianie i
prawa dostpu. Polega na nadawaniu lub odbieraniu prawa dostpu danemu
uytkownikowi do zasobw w celu ochrony zasobw przed nieograniczonym
dostpem.
Tylko uytkownicy uwierzytelnieni i autoryzowani maj dostp do zasobw. Zasady
kontroli dostpu s czsto okrelane przez administratora systemu lub waciciela zasobu.
Specyfikacja moe zawiera okrelenie tego, kto ma dostp do jakich informacji i w jaki
sposb.
KONTRTERRORYZM (ang. counterterrorism) wszelkie akcje i przedsiwzicia
realizowane przez cywilne i wojskowe instytucje rzdowe majce zapobiega,
powstrzymywa lub by odpowiedzi na akty terroru.
Pierwszoplanowym zadaniem wojsk specjalnego przeznaczenia w tych dziaaniach jest
wykorzystanie swoich zdolnoci do zapobiegania i likwidacji wszelkich aktw terroru.
Dziaania te mog obejmowa takie przedsiwzicia jak uwalnianie zakadnikw,
odzyskiwanie wanych materiaw bdcych w posiadaniu terrorystw, niszczenie
organizacji i grup terrorystycznych itp.
KONTRWYWIAD (ang. counter intelligence) dziaania
ukierunkowane na
identyfikacj i przeciwdziaanie zagroeniu bezpieczestwa, jak stanowi wrogie
suby wywiadowcze lub organizacje, albo osoby zaangaowane do prowadzenia
szpiegostwa, sabotau, akcji wywrotowych lub terrorystycznych.
KONURBACJA (ang. conurbation) silnie zurbanizowany obszar stanowicy
zesp miast i osiedli oraz aglomeracji miejsko-przemysowych, ktrych zabudowa nie
jest przestrzennie zespolona i ktrej brak w zasadzie gwnego orodka, co powoduje

65

powstanie aglomeracji policentrycznej. Konurbacje tworz si gwnie w rejonach

wydobycia i przetwarzania surowcw.
KO TROJASKI /k/ (ang. Trojan horse) program komputerowy, ktry
sprawia wraenie nieszkodliwego, podczas gdy w rzeczywistoci wykonuje pewne
niepodane operacje.
Moe suy do wyszukiwania hase, uatwiajc pniejsze wamanie do systemu, lub
niszczy dane na dysku twardym. Ko trojaski dziaa podobnie jak wirus, ale nie ma
zdolnoci replikacji. Programy tego typu czsto s dystrybuowane bezpatnie pod postaci
gry, narzdzia lub jakiejkolwiek aplikacji.
KRAJOWA INFRASTRUKTURA INFORMACJI PRZESTRZENNEJ (ang.
infrastructure for spatial information in Poland) polska cz europejskiej
infrastruktury informacji przestrzennej, ktr stanowi zesp rodkw prawnych,
organizacyjnych, ekonomicznych i technicznych, umoliwiajcych elektroniczny
dostp do danych i usug przestrzennych, przy uwzgldnieniu danych zawartych w
krajowym systemie informacji geograficznej oraz danych tematycznych znajdujcych
si poza tym systemem.
KRAJOWY SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ (ang. national
geographic information system) zesp wspdziaajcych systemw informacji
przestrzennej, prowadzony przez organy Suby Geodezyjnej i Kartograficznej,
obejmujcy kataster nieruchomoci, kataster obiektw uzbrojenia terenu, sie stacji
permanentnych GPS oraz bazy danych osnw geodezyjnych, grawimetrycznych i
magnetycznych, mapy zasadniczej, map topograficznych i tematycznych, a take
rejestr granic oraz powierzchni jednostek podziau terytorialnego pastwa.
KRAJOWY SYSTEM INFORMACJI O TERENIE (ang. national terrain
information system) system tworzony w Polsce, ktry stanowi baz danych
przestrzennych odnoszcych si do obszaru caego kraju lub jego czci oraz
procedury i techniki suce do systematycznego zbierania, aktualizowania,
przetwarzania i udostpniania tych danych.
Dane obligatoryjne systemu dotycz: a) pastwowego systemu odniesie
przestrzennych, b) rejestru granic Rzeczypospolitej Polskiej oraz granic jednostek podziau
terytorialnego pastwa, c) osnw geodezyjnych, d) ewidencji gruntw i budynkw, e)
ewidencji sieci uzbrojenia terenu, f) obiektw topograficznych. System jest zakadany i
prowadzony na poziomach: centralnym, wojewdzkim i powiatowym.
KRAJOWY SYSTEM ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO (ang. crisis
management national system) integralna cz systemu kierowania bezpieczestwem
narodowym, obejmuje wzajemnie powizane relacjami prawnymi wyznaczone organa
zarzdzania kryzysowego, ich zespoy doradcze, przygotowan infrastruktur (centra
zarzdzania) oraz obywateli i podmioty zobowizane do wykonania zada
okrelonych w aktach prawnych i planach reagowania kryzysowego poszczeglnych
jednostek administracji publicznej.
KRAKER /k/ (ang. cracker) wamywacz.
KRYPTOANALIZA /k/ (ang. cryptoanalysis) dzia kryptologii zajmujcy si
amaniem zabezpiecze systemw kryptograficznych.
Kryptoanaliza bada moliwoci naruszenia wszystkich zakadanych cech
bezpieczestwa poprzez ataki na protokoy, amanie szyfrw, faszowanie podpisw,
naruszanie integralnoci wiadomoci itd. Kryptoanaliza jest dzielona na kryptoanaliz
liniowa, kryptoanaliz rnicow, kryptoanaliz statystyczn.
KRYPTOGRAFIA (ang. cryptography) dzia kryptologii zajmujcy si
tworzeniem i wykorzystaniem szyfrw. Wyrniane s dwa gwne nurty kryptografii:
kryptografia symetryczna i kryptografia asymetryczna.
66

KRYPTOLOGIA (ang. cryptology) nauka o przekazywaniu informacji w

sposb zabezpieczony przed niepowoanym dostpem. Zakres kryptologii obejmuje:
utajnienie, uwierzytelnienie, niezaprzeczalno, spjno. Kryptologia dzieli si na
kryptografi i kryptoanaliz.
KRYTERIA BEZPIECZESTWA PASTWA (ang. national security criteria)
zbir cech i waciwoci pozwalajcych wyodrbni elementy skadajce si na
bezpieczestwo pastwa. Podstawowa rol odgrywaj kryteria oglne, dziki ktrym
moliwe jest formuowanie hierarchii i kategorii zagroe, a take definiowanie
kryteriw szczegowych. Kryteria szczegowe wyznaczaj obszary, w ktrych
pastwo posiada wasne interesy, dla ktrych zagroenie niesie konsekwencje dla jego
oglnego bezpieczestwa.
KRYZYS (ang. crisis) sytuacja powstaa w wyniku zaamania si stabilnego dotd
procesu rozwoju, groca utrat inicjatywy i koniecznoci godzenia si na
przyjmowanie niekorzystnych warunkw, wymagajca podjcia zdecydowanych
wszechstronnych krokw zaradczych.
W toku prowadzenia dziaa bojowych, sytuacja groca moliwoci przegrania
kampanii, bitwy lub operacji.
KRYZYS MIDZYNARODOWY (ang. international crisis wynik
napicia
wyraajcy stan trudnoci w stosunkach wzajemnych midzy pastwami. obejmuje
przeciwstawno roszcze, demonstracj niezadowolenia, rywalizacj, konflikt
mizdynarodowy, a w skrajnej postaci wojn.
KULTURA POKOJU (ang. culture of peca) pojcie i program okresu
pozimnowojennego, ktrego istot jest wsppraca ONZ, regionalnych organizacji
bezpieczestwa oraz moliwie najwikszej liczby pastw w celu zapobiegania
konfliktom. Kultura pokoju stanowi sedno bezpieczestwa kooperacyjnego.
KULTURA STRATEGICZNA (ang. strategic culture) historycznie
uksztatowany system wartoci, przekona, symboli i zwyczajw wpywajcych na
stosunek spoeczestwa do si zbrojnych i sposoby ich uycia.
KWARANTANNA /k/ (ang. quarantine) procedura
przetrzymywania i
obserwacji plikw podejrzanych o nosicielstwo wirusa komputerowego. Zaraone
pliki s zwykle poddawane kwarantannie w specjalnym katalogu, do ktrego dostp
jest ograniczony przez program antywirusowy.
KWESTIONARIUSZ PLANOWANIA OBRONNEGO (ang. Defence Planning
Questionnaire) podstawowy dokument planistyczny Przegldu Obronnego NATO,
wspomagajcy proces gromadzenia danych na temat planw narodowych zwizanych
z realizacj Celw Si Zbrojnych NATO oraz o deklaracjach dotyczcych wydzielenia
si, ich gotowoci i dostpnoci na potrzeby operacji Sojuszu.
Zgodnie z przebiegiem procesu planowania obronnego NATO, pastwa, co dwa lata, w
odpowiedzi na DPQ, przygotowuj i przekazuj do Kwatery Gwnej NATO informacje o
swoich planach i programach rozwoju si zbrojnych oraz planach ich finansowania w
danym, dziesicioletnim okresie planistycznym, w formie umoliwiajcej ich sprawn
analiz.
LDOWISKO (ang. air strip) nie ulepszona nawierzchnia przystosowana do
startw i ldowa statkw powietrznych, zazwyczaj wyposaana w minimum
urzdze pomocniczych.
LIKWIDACJA SKAE (ang. decontamination) proces majcy na celu
zapewnienie bezpieczestwa ludziom, obiektom lub obszarom, polegajcy na sorpcji,
zniszczeniu, neutralizacji, unieszkodliwieniu lub usuniciu chemicznych lub
biologicznych substancji skaajcych albo usuniciu substancji promieniotwrczych z
67

nich lub z otoczenia.

LINIA ROZGRANICZENIA (ang. boundary) w dziaaniach ldowych, linia
rozgraniczajca obszary dziaania ssiednich jednostek/formacji.
LINIA WYJCIOWA (ang. line of departure) 1) w dziaaniach ldowych, linia
koordynacji wyjcia poszczeglnych elementw nacierajcych si;
2) w dziaaniach morsko-desantowych, odpowiednio oznaczona w morzu linia
koordynacyjna, uatwiajca nacierajcym pojazdom ldowanie na wyznaczonych
plaach o wyznaczonym czasie.
LINIE KOMUNIKACYJNE (ang. lines of communications) wszelkie drogi
ldowe, wodne i powietrzne, ktre cz dziaajce siy zbrojne z jedn lub wiksz
liczb baz, po ktrych dostarcza si zaopatrzenie i uzupenienie.
LOGISTYCZNE ZABEZPIECZENIE MOBILIZACYJNEGO ROZWINICIA
SI ZBROJNYCH (WOJSK) (ang. logistic serwice support of forces mobilisation
deployment) celowo wydzielone i utrzymywane w jednostkach wojskowych zapasy
wojenne, suce do zasilania wojsk w czasie zagroenia oraz w pocztkowym
okresie wojny. Obejmuj one uzbrojenie i sprzt wojskowy, rodki bojowe i
materiaowe, medyczne, remontowo-obsugowe i ewakuacyjne oraz transport i
infrastruktur wojskow w celu uzupenienia zapasw i zabezpieczenia si
zbrojnych. W czasie mobilizacji, wykorzystuje si rwnie zasoby gospodarki
narodowej rodki ruchome i nieruchome, na ktre skadaj si: pojazdy
samochodowe, maszyny i urzdzenia, statki powietrzne i tabor pywajcy, jak rwnie
budynki, pomieszczenia warsztatowe i rodki materiaowe powszechnego uytku.
LOGISTYKA OBRONNA (ang.defense logistics) cz gospodarki obronnej
zajmujca si przygotowaniem i uyciem rodkw i usug bdcych w dyspozycji
pastwa i przeznaczonych do zaspokojenia jego potrzeb obronnych.
LOGISTYKA WOJSKOWA (ang. mlitary logistics) cz logistyki obronnej,
zajmujca si planowaniem, przygotowaniem i uyciem w celach militarnych
rodkw bdcych do dyspozycji pastwa i przeznaczonych na zaspokajanie potrzeb
si zbrojnych.
LOT (ang. flight) ruch statku powietrznego w przestrzeni powietrznej liczony od
momentu oderwania do momentu zetknicia z podoem.
LOTNICTWO BOJOWE (ang. combat aviation) samoloty i migowce uzbrojone,
wyposaone w kierowane i niekierowane pociski rakietowe, bomby i dziaka
zamontowane na stae oraz doczane a take w inne rodki (urzdzenia)
przeznaczone do zwalczania celw powietrznych, naziemnych i morskich.
LOTNICTWO BOMBOWE (ang. bomber aviation) rodzaj lotnictwa bojowego
przeznaczony do niszczenia celw naziemnych (morskich) bombami i pociskami
rakietowymi, samodzielnie lub we wspdziaaniu z innymi rodzajami lotnictwa oraz
rodzajami wojsk.
LOTNICTWO MORSKIE (ang. naval aviation) rodzaj lotnictwa wojskowego
przeznaczony do wsparcia dziaa si morskich na morzu i na wybrzeu, osony
ugrupowa si morskich oraz rozpoznania.
LOTNICTWO MYLIWSKIE (ang. fighter aviation) rodzaj lotnictwa bojowego
przeznaczony do zwalczania celw powietrznych przeciwnika w ramach osony wojsk
i wanych obiektw (powietrznych i ldowych oraz morskich) przed uderzeniami i
rozpoznaniem z powietrza, a take do osony innych rodzajw lotnictwa podczas
wykonywania przez nie zada bojowych.
LOTNICTWO PASTWOWE (ang. govermental aviation) pastwowe statki
powietrzne oraz lotniska pastwowe wykorzystywane wycznie do startw i ldowa

68

pastwowych statkw powietrznych.

LOTNICTWO ROZPOZNAWCZE (ang. reconnaissance aviation) rodzaj
lotnictwa przeznaczony do zdobywania z powietrza informacji o wojskach i obiektach
przeciwnika, terenie, pogodzie, sytuacji skae, na potrzeby dowdztw i jednostek
wszystkich rodzajw si zbrojnych.
LOTNICTWO SPECJALNE (ang. special aviation) samoloty bezzaogowe.
LOTNICTWO TRANSPORTOWE (ang. transport aviation. ) rodzaj lotnictwa
przeznaczony do przewozu wojsk, sprztu, rodkw zaopatrzenia oraz ewakuacji
rannych i chorych, przewozu i wysadzania desantw powietrznych i grup specjalnych.
LOTNICTWO UDERZENIOWE (ang. strike aviation) rodzaj lotnictwa
bojowego przeznaczony do niszczenia, obezwadniania i neutralizacji celw
naziemnych (nawodnych) oraz do zwalczania rodkw napadu powietrznego w
powietrzu, a take do rozpoznania powietrznego.
LOTNICTWO WOJSK LDOWYCH (ang. army aviation) migowce rnych
typw i przeznaczenia, wykorzystywane do dziaa gbokich, bezporednich oraz
tyowych w powizaniu z siami ldowymi, powietrznymi lub samodzielnie.
LOTNICTWO WOJSKOWE (ang. military aviation) og statkw powietrznych
(samolotw, migowcw, rodkw bezzaogowych) wraz z odpowiednio
przygotowanym personelem, zorganizowanych i przeznaczonych do wykonywania
rnorodnych funkcji wojskowych, takich jak: niszczenie celw powietrznych,
naziemnych i morskich, rozpoznanie powietrzne, transport powietrzny, zadania
specjalne i pomocnicze.
LOTNICZE POCZONE ZESPOY UDERZENIOWE (ang. joint air assault
teams) zespoy ogniowe zoone ze migowcw uderzeniowych (szturmowych),
samolotw taktycznych (uderzeniowych) oraz artylerii, realizujcych wsplne zadanie.
LOTNISKO (ang. airport) obszar (obejmujcy budynki instalacje i urzdzenia)
przygotowany do przechowywania, startu i ldowania statkw powietrznych.
LUDNO CYWILNA (ang. civilian population) wszystkie osoby cywilne
korzystajce z oglnej ochrony przed niebezpieczestwami wynikajcymi z dziaa
wojennych zgodnie z IV konwencj genewsk i protokoem dodatkowym. Ludno
cywilna nie moe by przedmiotem atakw i represaliw oraz aktw i groby
przemocy, ktrych gwnym celem jest jej zastraszenie.
AD MIDZYNARODOWY (ang. international order) wynik, wypadkowa
stanu stosunkw midzy pastwami, a szczeglnie midzy mocarstwami. Jego
zasadniczym elementem jest stan rwnowagi si, (obecnie - gwnie jdrowych.)
W wieku XX trway i rozpady si: ad wiedeski, ad wersalski i ad
jataski.
Obecnie, w wiecie trwaj liczne konflikty (wojny), dla tego te trudno jest mwi
o istnieniu adu midzynarodowego. Mwi si natomiast o powstawaniu adu
pozimnowojennego lub nowego adu midzynarodowego i rozpatruje nastpujce
moliwe jego struktury: system zerobiegunowy, system unipolarny, system bipolarny,
system tripolarny oraz system multipolarny.
MAKROWIRUS /k/ (ang. macro virus) wirus napisany w jzyku makropolece
skojarzonym z dan aplikacj. Makrowirus przenoszony jest z plikiem dokumentu
uywanym z t aplikacj oraz wykonywany podczas otwarcia dokumentu.
MARYNARKA WOJENNA (ang. navy) rodzaj si zbrojnych przeznaczonych do
prowadzenia dziaa na morzu i w strefie przybrzenej, w tym do projekcji siy z
morza na ld.

69

MASKUJCE WACIWOCI TERENU (ang. masking properties of the terrain,

terrain concealment) naturalne i sztuczne cechy terenu wykorzystywane do ukrycia
wojsk (lub niektrych ich zamiarw) i obiektw o charakterze obronnym przed
obserwacja przeciwnika.
MEGALOPOLIS (ang. megalopolis) rozlegy silnie zurbanizowany obszar
skadajcy si najczciej z wielu blisko pooonych aglomeracji i konurbacji,
ktre poczyy si w wyniku rozwoju przestrzennego i na ktrym skupia si powyej
10 mln mieszkacw. Najwikszy tego typu obszar znajduje si w USA pomidzy
Bostonem a Charlotte i liczy blisko 48 mln mieszkacw, kolejny pomidzy Zatok
Tokijsk a Osak w Japonii liczcy okoo 45 mln mieszkacw. W Polsce obszar tego
typu powstaje na pograniczu polsko-czeskim, gdzie konurbacja krakowsko-lska
czy si z aglomeracj Ostrawy posiadajc blisko 8 mln mieszkacw.
MIDZYNARODOWE OPERACJE POLICYJNE (ang. international police
operations) operacje prowadzone przez specjalnie zorganizowane, wyszkolone i
wyposaone siy policyjne w celu przywrcenia bezpieczestwa i porzdku
publicznego na terenach dotknitych konfliktem.
MIDZYNARODOWE
PRAWO
HUMANITARNE
KONFLIKTW
ZBROJNYCH (ang. Intrnational Humanitarian Lav of Armed Conflicts) zesp norm
ustanowionych przez umowy midzynarodowe lub zwyczaj midzynarodowy, ktrych
szczeglnym zadaniem jest rozwizywanie problemw humanitarnych wynikajcych
bezporednio z prowadzonych konfliktow zbrojnych i ktre z przyczyn
humanitarnych ograniczaj prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru
metod i rodkw prowadzenia dziaa zbrojnych lub chroni osoby i dobra, ktre
s lub mog by dotknite skutkami konfliktu zbrojnego.
Terminu midzynarodowe prawo humaniotarne konfliktw zbrojnych uyto po raz
pierwszy w jednej z uchwa XX Midzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzya, ktra
odbya si w Wiedniu w 1965 roku. W przeszoci na okrelenie tego prawa uywano
terminw prawo wojny, prawo wojenne lub prawo konfliktow zbrojnych; niektrzy
autorzy nadal uywaj tych terminw. Od chwili przyjcia dnia 10 czewrwca 1977 roku
Aktu Kocowego Konferencji Dyplomatycznej w sprawie potwierdzenia i rozwoju
midzynarodowego prawa humanitarnego konfliktw zbrojnych, termin midzynarodowe
prawo humanitarne konfliktw zbrojnych, w skrcie midzynarodowe prawo
humanitarne, jest powszechnie uywane w oficjalnych dokumentach i w opracowaniach
naukowych.
MIDZYNARODOWE PRAWO WOJNY MORSKIEJ (ang. international law of
war at sea) zbir praw, konwencji, konwenansw i zwyczajw dotyczcych
prowadzenia dziaa zbrojnych na morzu.
Obejmuje specyficzne dla obszarw morskich prawa, jak na przykad: angarii, azylu
morskiego, indult - prawo aski, zasady neutralnoci, zasady kwalifikacji kontrabandy
wojennej, zasady niszczenia jednostek przeciwnika, elementy prawa humanitarnego, zasady
identyfikacji obiektw na morzu, regulacje dotyczce stref zamknitych i blokady morskiej,
itd. Podstawowymi dokumentami jest Konwencja o prawie morza z 1982 roku, Konwencje
Genewskie, Haskie, Londyskie itd.
MIDZYNARODOWE TRYBUNAY KARNE (ang. internatonal criminal
tribunals) sdy powoywane do sdzenia osb odpowiedzialnych za powane
naruszenia midzynarodowego prawa humanitarnego. Mog by stae (stay
Midzynarodowy Trybuna Karny MTK) lub dorane (Midzynarodowy Trybuna
Karny ds. zbrodni w byej Jugosawii, powoany w 1993 r.). trybunay dorane
powouje Rada Bezpieczestwa ONZ.
MIGRACJA (ang. migration) legalne lub nielegalne przemieszczanie si

70

ludnoci w celu uzyskania lepszych warunkw bytowych albo uniknicia

przeladowa uchodcy.
MILICYJNY SYSTEM ORGANIZACJI I UZUPENIANIA WOJSK (ang.
miliyia army) system polegajcy na utrzymywaniu w okresie pokoju skadrowanych
jednostek wojskowych, do ktrych, co pewien czas, powoywani s na zasadzie
terytorialnej, na krtkoterminowe okresy szkolenia, obywatele podlegajcy
obowizkowi suby wojskowej.
W przeciwiestwie do kadrowego systemu wojska w ramach milicyjnego systemu
organizacji i uzupeniania wojsk onierze ustalony okres zasadniczej suby wojskowej
odbywaj nie w sposb cigy, lecz z przerwami w cigu kilku lat.
Milicyjna organizacja wojsk stosowana bya ju w pastwach staroytnych, aktualnie
wystpuje tylko w nielicznych armiach, np. Szwajcarii.
MILITARYZACJA (ang. milirarisation) przeniesienie zasad i metod organizacji
wojskowej do organw i jednostek organizacyjnych administracji publicznej i
gospodarki narodowej, stosowanie w nich niektrych elementw dyscypliny
wojskowej oraz nadaniu im wojskowego charakteru przez powoanie osb do suby w
jednostkach zmilitaryzowanych.
Objcie militaryzacj okrelonych przez uprawnione organa pastwowe, dziaw i
jednostek organizacyjnych (powoanie osb do penienia suby w jednostkach
zmilitaryzowanych) nastpuje w razie ogoszenia mobilizacji lub wybuchu wojny,
wprowadzenia stanu wojennego albo wyjtkowego, na podstawie stosownych ustaw.
MISJE POKOJOWE (ang. peace missions) rodzaj operacji pokojowych, o
charakterze
mediacyjno-monitorujcym
lub
obserwacyjno-nadzorujcym
realizowanych przez niewielk liczb personelu (od kilku do kilkudziesiciu osb).
MISJE WOJSKOWE (ang. military missions) przedstawicielstwa wojskowe
kierowane na zaproszenie drugiego pastwa dla wypenienia cile okrelonych celw:
doradczych, pomocniczych lub na zlecenie organizacji midzynarodowych dla
wypenienia celw kontrolnych lub rozjemczych.
MNIEJSZOCI NARODOWE I ETNICZNE (ang. national and ethnic minorities)
w polskim ustawodawstwie mniejszoci narodow, w rozumieniu ustawy o
mniejszociach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym jest grupa
obywateli polskich, ktra spenia cznie nastpujce warunki:
- jest mniej liczebna od pozostaej czci ludnoci Rzeczypospolitej Polskiej;
- w sposb istotny odrnia si od pozostaych obywateli jzykiem, kultur lub
tradycj;
- dy do zachowania swojego jzyka, kultury lub tradycji;
- ma wiadomo wasnej historycznej wsplnoty narodowej i jest ukierunkowana
na jej wyraanie i ochron;
- jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co
najmniej 100 lat;
- utosamia si z narodem zorganizowanym we wasnym pastwie.
Natomiast mniejszoci etniczn, w rozumieniu wspomnianej ustawy, jest grupa
obywateli polskich, ktra spenia cznie nastpujce warunki:
- jest mniej liczebna od pozostaej czci ludnoci Rzeczypospolitej Polskiej;
- w sposb istotny odrnia si od pozostaych obywateli jzykiem, kultur lub
tradycj;
- dy do zachowania swojego jzyka, kultury lub tradycji;
- ma wiadomo wasnej historycznej wsplnoty etnicznej i jest ukierunkowana na
jej wyraanie i ochron;
- jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co
71

najmniej 100 lat;

- nie utosamia si z narodem zorganizowanym we wasnym pastwie.
MOBILIZACJA (ang. mobilisation) prawne, organizacyjne i praktyczne przygotowanie struktur pastwa, w tym si zbrojnych do dziaalnoci w okresie
kryzysu i wojny, z jednoczesnym uregulowaniem zasad i sposobw ich
funkcjonowania na wypadek zaistnienia tych stanw.
MOBILIZACJA CZCIOWA (ang. partial mobilisation) obejmuje cz si
zbrojnych. Przeprowadzana jest wtedy, gdy do wykonana zada stojcych przed
siami zbrojnymi wystarcza mobilizacja jednego lub kilku okrgw wojskowych bd
nawet tylko wchodzcych w ich skad zwizkw operacyjnych (taktycznych).
Mobilizacja czciowa przeprowadzana jest w zasadzie w razie lokalnego zagroenia.
MOBILIZACJA GOSPODARKI (ang. mobilization of the economy) cz
mobilizacji powszechnej (narodowej), obejmujcej zesp dziaa zwizanych z
przystosowaniem gospodarki do przejcia i funkcjonowania w warunkach wojennych
(przestawianie gospodarki pokojowej na gospodark wojenn). To take
podporzdkowanie okrelonych dziedzin administracji pastwa i gospodarki
narodowej celom wojny.
Przejawia si ona jako dziaania pastwa na rzecz zapewnienia nadrzdnoci zada
militarnych w gospodarce nad zadaniami pokojowego rozwoju spoeczno-gospodarczego.
Jej celem jest przygotowanie gospodarki do wojny bd te pobudzenie koniunktury
gospodarczej za pomoc selektywnej polityki organizacyjno-prawnej pastwa, ktra
przejawia si w stymulowaniu odpowiedniej czci zasobw kraju na cele militarne. Jest
ona take procesem zmierzajcym do przeksztacenia moliwoci tkwicych w potencjale
ekonomicznym pastwa w realn si militarn i staje si dominujcym procesem w
gospodarce pogotowia wojennego.
MOBILIZACJA JAWNA (ang. open mobnilisation) podanie do publicznej
wiadomoci
terminu uruchomienia mobilizacji dla czci si zbrojnych, lub
zarzdzenia w pastwie mobilizacji powszechnej uruchamianej za pomoc
komunikatw podanych przez rodki masowego przekazu i obwieszcze o mobilizacji.
W okrelonych warunkach mobilizacja jawna moe by zarzdzona przez wybuchem
wojny jako demonstracja siy. Siy zbrojne po uruchomieniu mobilizacji jawnej realizuj
zadania stanu penej gotowoci bojowej.
MOBILIZACJA POWSZECHNA (ang. general mobilisation) jednoczesne
rozwinicie caoci si zbrojnych w wypadku nagego wybuchu wojny lub zaistnienia
sytuacji wskazujcej na nieuchronno wybuchu wojny. W gospodarce narodowej
nastpuje uruchomienie programu mobilizacji gospodarki.
Decyzj o zarzdzeniu mobilizacji powszechnej podejmuje Prezydent RP. Decyzja
przekazywana jest siom zbrojnym w ramach systemu alarmowego oraz w formie
komunikatw radiowych, telewizyjnych i prasowych dla spoeczestwa. Organa
administracji wojskowej i samorzdowej rozplakatowuj obwieszczenia o mobilizacji
powszechnej.
MOBILIZACJA SKRYTA (W TRYBIE NAKAZOWYM) (ang. ordered
mobilisation) mobilizacyjne rozwijanie pojedynczych jednostek wojskowych lub ich
grup, wzgldnie okrgw wojskowych (korpusw), rodzajw si zbrojnych.
Uruchomienie tej mobilizacji nastpuje na rozkaz szefa sztabu generalnego,
przekazany do dowdztw si zbrojnych (okrgw wojskowych) przez techniczne rodki
cznoci lub cznikw. Mobilizacja skryta moe nastpi jako reakcja na narastajce
zagroenie konfliktem lokalnym z okrelonego kierunku i ma suy ukryciu liczby
rozwijanych wojsk (jednostek wojskowych) oraz celu ich rozwijania.
MOBILIZACYJNE ROZWINICIE SI ZBROJNYCH (ang. military forces
72

mobilisation deployment) zorganizowane przejcie si zbrojnych ze struktur,

ukompletowania czasu pokoju na okres wojenny.
Obejmuje: uzupenianie jednostek wojskowych onierzami rezerwy, rodkami
transportowymi i maszynami, wyposaanie w sprzt, rodki materiaowe (stosownie do
norm nalenoci czasu wojennego), wydzielanie lub przyjmowanie zalkw, formowanie i
rozformowywanie jednostek wojskowych, stosownie do potrzeb politycznych,
operacyjnych.
Mobilizacyjne rozwinicie si zbrojnych moe by przeprowadzone w ramach
mobilizacji powszechnej lub czciowej prowadzonej w sposb jawny lub skryty z
zastosowaniem elementw maskujcych cel i rozmach.
MOBILIZACYJNY RZUT ALARMOWY (ang. mobilization alert echelon)
wytypowana z etatowych potrzeb mobilizacyjnych okrelona liczba onierzy rezerwy
oraz pojazdw samochodowych (maszyn) powoywanych (pobieranych) do jednostek
wojskowych z ustalonym wyprzedzeniem w stosunku do uzupenienia zasadniczego.
Powoywany jest w celu wzmocnienia si i rodkw jednostek mobilizujcych
realizujcych zadania w pocztkowej fazie osigania wyszych stanw gotowoci bojowej,
w tym gwnie zwizanych rozwiniciem elementw bazy mobilizacyjnej, ewakuacj
sprztu i zapasw materiaowych oraz przygotowaniem warunkw do przyjcia
uzupenienia zasadniczego.
MOBILNO (ang. mobility) waciwo lub moliwo przemieszczania si
wojsk z miejsca na miejsce przy zachowaniu zdolnoci do wykonania ich
podstawowego zadania.
MOBILNO POWIETRZNA (ang. airmobility) cecha statku powietrznego
pozwalajca mu przemieszcza si przy zachowaniu zdolnoci do wykonywania
postawionego zadania.
MOBILNO STRATEGICZNA (ang. strategic mobility) zdolno
do
efektywnego i terminowego przerzutu si wraz z logistyk na due odlegoci,
pomidzy obszarami operacji poczonych, regionami lub poza obszar
odpowiedzialnoci NATO.
MOCARSTWO (ang. uperpower) pastwo, ktre prowadzi polityk globaln z
racji swojej potgi (potencjau) polityczno-militarnej, ekonomicznej i przestrzennodemograficznej.
Wyrnia si ponadto gwne mocarstwa jdrowe, wojskowe mocarstwo
jdrowe.
MONITORING SKAE (ang. NBC Contamination monitoring) ciga lub
okresowa kontrola prowadzona w celu wykrycia ewentualnej obecnoci bojowych
rodkw trujcych, rodkw biologicznych lub substancji promieniotwrczych.
MONITORING RODOWISKA (ang. environment monitoring) system
wykonywania pomiarw oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania
informacji dotyczcych stanu i zmian rodowiska. Pastwowy system monitoringu
rodowiska w Polsce obejmuje obserwacje i badania w zakresie: 1) jakoci powietrza,
2) jakoci wd rdldowych powierzchniowych i podziemnych oraz morskich wd
zewntrznych i wd morza terytorialnego, 3) jakoci gleby i ziemi, 4) haasu, 5)
promieniowania jonizujcego i pl elektromagnetycznych, 6) stanu zasobw
rodowiska, w tym lasw, 7) rodzajw i iloci substancji lub energii wprowadzanych
do powietrza i wd, 8) wytwarzania odpadw oraz gospodarki nimi. Stosuje si: 1)
specjaln aparatur pomiarow, 2) metody i techniki teledetekcji, 3) sposoby
obserwacji bezporedniej.
MONITORING RODOWISKA MORSKIEGO (ang. marine environmet

73

monitoring) obserwacja, pomiar, ocena i analiza, za pomoc uznanych metod

naukowych, zagroe lub skutkw zanieczyszczenia rodowiska morskiego.
MONITORING ZAGROE GOSPODARCZYCH (ang. monitoring of
economic threats) systematyczne ledzenie ilociowych i/lub jakociowych zmian
wartoci danego zbioru wskanikw techniczno-ekonomicznych opisujcych okrelony
proces, obiekt bd zjawisko gospodarcze, majcy na celu dostarczenie odpowiednim
organom decyzyjnym informacji niezbdnych do skutecznego sterowania procesami
gospodarowania, a tym samym niedopuszczenie do powstania zjawisk (zarwno tych o
charakterze zewntrznym, jak i wewntrznym) mogcych rodzi zagroenia dla
rozwoju ekonomicznego badanego podmiotu zgodnego z zaoonymi kierunkami i
tempem.
MORALNO (ang. Morality) og wypowiadanych a take stosowanych w
danej epoce oraz w danym rodowisku ocen i norm dotyczcych dziaa, czynw
czowieka rozpatrywanych w kategoriach dobra i za, powinnoci moralnej,
odpowiedzialnoci moralnej, wstydu moralnego, obowizku moralnego.
Moralno naley do kategorii zjawisk spoecznych ufundowanych na systemach
wartoci dotyczcych zachowa czowieka w stosunku do siebie samego, jak i do innych
ludzi do grup spoecznych oraz instytucji spoecznych. Moralno jest wic zbiorem
zhierarchizowanych wartoci, pogldw, przekona, bardzo czsto take stereotypw, ktre
maj istotny wpyw na postawy i dziaania zarwno jednostek jak i grup zawodowych,
spoecznych, wyznaniowych, politycznych.
Moralno nierozerwalnie wie si z yciem spoecznym czowieka, jest jak mwi
znany teoretyk moralnoci M. Ossowska samym yciem. Dlatego nie naley myli
moralnoci z etyk, gdy moralno to pojcie znacznie szersze, jest ona wanie samym
yciem dyscyplinowanym i uadzanym przez normy, nakazy i zakazy moralne.
Nauka o moralnoci to etyka, ktra jest usystematyzowanym i naukowym
komentarzem do zachowa moralnych czowieka. Mona w takim razie powiedzie, e
kad ocen etyczn traktuje si jak ocen moraln, natomiast nie kada ocena moralna
staje si ocen etyczn, a wic ocen skodyfikowan w jakim systemie etycznym. Dlatego
pogldy goszone w rnych systemach etycznych stanowi jedynie swoisty wycinek
ludzkiego ycia moralnego.
MOLIWOCI BOJOWE LOTNICTWA (ang. combat aviation capabilities)
oczekiwany wynik dziaa, ktry moe by osignity w konkretnej sytuacji,
ustalonymi sposobami realizacji zada bojowych.
NACZELNY DOWDCA SI ZBROJNYCH ( ang. Commander-in-Chief of the
Armed Forces) - najwyszy dowdca Si Zbrojnych RP mianowany na czas wojny
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Rady Ministrw.
Do zasadniczych kompetencji Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych nale:
- dowodzenie, Siami Zbrojnymi oraz innymi podporzdkowanymi jednostkami
organizacyjnymi, w celu odparcia zbrojnej napaci na terytorium RP,
- zapewnienie wspdziaania tych Si z siami sojuszniczymi w planowaniu
i prowadzeniu dziaa wojennych;
- okrelanie ich potrzeb w zakresie wsparcia przez pozamilitarn cz systemu
obronnego pastwa;
- wyznaczanie organw wojskowych do realizacji zada administracji rzdowej i
samorzdowej w sferze bezporednich dziaa wojennych (2).
Naczelny Dowdca w wikszoci krajw jest najwyszym dowdc si zbrojnych na
czas pokoju albo wojny. W pastwach NATO i UE to take najwyszy przeoony
wojskowy, reprezentujcy te pastwa w stosownych instytucjach/organach obu organizacji.
Konstytucje z 17 marca 1921 r. i 23 kwietnia 1935 r. uprawniay Prezydenta do

74

mianowania Naczelnego Wodza na wypadek wojny. W powojennej historii Polski Ustaw

Konstytucyjn z 19 lutego 1947 r. postanowiono o mianowaniu przez Prezydenta
Naczelnego Wodza Si Zbrojnych pastwa na wypadek wojny. Obowizywaa ona do
wejcia w ycie Konstytucji z 22 lipca 1952 r., ktra nie ustalaa organu sprawujcego
dowdztwo nad wojskiem w czasie wojny. Funkcj Naczelnego Wodza zostaa
przywrcono w Ustawie Konstytucyjnej z dnia 17 padziernika 1992 r. (tzw. maej
konstytucji), ktra wprowadzia zasad niepoczalnoci funkcji najwyszego
zwierzchnika Si Zbrojnych (t powierzono Prezydentowi RP) z funkcj Naczelnego Wodza
mianowanego przez Prezydenta na okres wojny.
Take obecnie obowizujca Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. ustanawia
funkcj Naczelnego Dowdc Si Zbrojnych, wskazujc procedury jego mianowania i
odwoywania. Ponadto Konstytucja wymaga ustawowego okrelenia jego kompetencji i
zasad podlegoci konstytucyjnym organom RP, a take przewiduje moliwo pocignicie
go do odpowiedzialnoci konstytucyjnej przed Trybunaem Stanu.
NADZWYCZAJNE ZAGROENIE (ang. sudden threat) nage
i
nieoczekiwane wydarzenie pocigajce za sob konieczno natychmiastowych dziaa
wasnymi siami lub zmobilizowanymi z zewtrz, dla opanowania sytuacji.
NADZWYCZAJNE ZAGROENIE RODOWISKA (ang. sudden threat to the
environment) - sytuacja spowodowana gwatownym zdarzeniem, nie bdca klsk
ywioow, ktra moe wywoa znaczne zniszczenie rodowiska lub pogorszenie si
jego stanu, stwarzajc powszechne niebezpieczestwo dla ludzi i rodowiska.
NAKADY OBRONNE (ang. defence expenditures) cz zasobw gospodarki
narodowej przeznaczonych na cele zwizane z obronnoci.
W ich skad wchodz nakady pracy ywej i uprzedmiotowionej, wyraone w
jednostkach naturalnych. nakady te obejmuj szerokie spektrum dbr i s uzalenione m.in.
od rozwoju si wytwrczych.
NARODOWE SIY REZERWOWE (ang. national reserve forces) og
onierzy przeniesionych do rezerwy na podstawie przepisw prawa, speniajcych
kryteria do penienia suby wojskowej w rezerwie, bdcych na przydziaach
mobilizacyjnych w jednostkach wojskowych i pozostajcych w zasobach wojskowych
komend uzupenie oraz ochotnikw, ktrzy mog realizowa zadania obronne.
NARODOWY SYSTEM POGOTOWIA KRYZYSOWEGO (NSPK) (ang.
national system of crisis readiness) realizowane przez
organy administracji
rzdowej oraz Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej zadania i procedury
przeznaczone do zapobiegania sytuacjom kryzysowym, przygotowania do
przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych dziaa oraz reagowania w
przypadku wystpienia sytuacji kryzysowej.
NARD (ang. nation) trwaa wsplnota ludzi, uksztatowana historycznie na
gruncie wzajemnych losw dziejowych, wsplnego terytorium, kultury, jzyka i ycia
ekonomicznego, charakteryzujca si wiadomoci odrbnoci oraz deniem do
posiadania i utrzymania wasnego pastwa.
NASTROJE SPOECZNE (ang. social attiotudes) stan emocjonalny, ktry moe
by stosunkowo krtkotrway lub rozlegy i trway, o sabej lub silnej intensywnoci.
Nastrj stan psychiczny wpywajcy na przeycia i swoicie zabarwiajcy je
uczuciowo; atmosfera panujca w jakim rodowisku, otaczajca jakie miejsca,
zjawiska. Nastrj to utrzymujce si przez duszy okres zabarwienie emocjonalne
wszystkich przey, zarwno dowiadczane subiektywnie i relacjonowane, jak rwnie
moliwe do obserwacji przez otoczenie. Nastrj oglny stan uczuciowy wpywajcy
w cigu pewnego czasu na przeycia ludzkie i swoicie je zabarwiajcy.
Nastroje spoeczne ujawniaj si w opiniach i zachowaniach ludzi, dotycz jakiej sfery

75

ycia, nie ujawniaj si w dyspozycjach do dziaania. S mniej intensywne, ale bardziej

trwae od emocji. O stanie nastrojw wiadczy: samopoczucie ludzi, satysfakcja z
przynalenoci do danej spoecznoci, stopie optymizmu, aktywno spoeczna. Mwimy
wic o nastroju pogodnym, wesoym, radosnym, podniosym, smutnym, gniewnym,
rzewnym.
Rodzaje nastrojw:
Nastrj prawidowy (eutymia) - obejmuje zwyky zakres waha nastroju, bez nastroju
wyranie obnionego lub wzmoonego.
Nastrj obniony (depresja) - nastrj z poczuciem smutku.
Dysforia - nastrj obniony z cechami draliwoci, skonnoci do agresji i czynw
impulsywnych.
Nastrj aobny - nastrj smutku zwizany z realn utrat osoby bliskiej.
Nastrj wzmoony - nastrj z poczuciem radoci.
Euforia - nastrj wzmoony z przeyciem szczcia, wielkoci, bez zwikszonej
aktywnoci psychoruchowej.
Ekstaza - nage przeycie niewypowiedzianego szczcia.
Mania - nastrj wzmoony z cechami ekspansywnoci, nadmiernym przekonaniem o
moliwociach, z towarzyszc wzmoon aktywnoci psychiczn i ruchow; lekkie
nasilenie - hipomania.
Labilno - atwe wahania midzy nastrojem wzmoonym a obnionym.
Draliwo - atwe wpadanie w gniew.
Anhedonia - niemono odczuwania przyjemnoci powodujca zaprzestanie
wykonywania czynnoci dajcych uprzednio przyjemno.
Aleksytymia - niemono wyraenia za pomoc sw swoich stanw emocjonalnych.
Literatura:
Leksykon modego czytelnika, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
May Sownik Jzyka Polskiego; pod red. S. Skorupki, H. Auderskiej, Z. empnickiej,
Wyd. VI, PWN, Warszawa 1989.
Sownik psychologii pod red. naukow I. Kurcz, K. Skaryskiej, Wydaw. Scholar,
Warszawa 2000.
NATO (ang. North Atlantic Treaty Organisation) Organizacja Traktatu
Pnocnoatlantyckiego powoana zostaa 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez
Francj, USA, Wielk Brytani, Belgi, Dani, Holandi, Islandi, Kanad,
Luksemburg, Norwegi, Portugali i Wochy. NATO rozszerzaa si wielokrotnie: o
Grecj i Turcj (1952), Republik Federaln Niemiec (1955), Hiszpani (1982), Polsk,
Czechy i Wgry (1999), Bugari, Estoni, otw, Litw, Rumuni, Sowacj i Soweni
(2003).
Gwnym motywem powoania sojuszu by zapocztkowany po drugiej wojnie
wiatowej konflikt Wschd-Zachd i wynikajca z niego zimna wojna.
NATO stanowi forum, na ktrym pastwa czonkowskie konsultuj midzy sob
wedug uznania dowolny problem oraz podejmuj decyzje w sprawach politycznych i
wojskowych majcych wpyw na ich bezpieczestwo. Sojusz w ramach wsplnej pomocy
zapewnia rodki odstraszania i obron przed jakkolwiek form ataku na terytorium
dowolnego pastwa czonkowskiego.
W NATO mamy do czynienia z dwoma rodzajami instytucji: cywilnymi i
wojskowymi. Najwyszym organem kierowniczym w sprawach politycznych jest Rada
Pnocnoatlantycka. Zbiera si na szczeblu ministerialnym oraz szefw pastw i rzdw
(tzw. szczyty NATO). Na szczeblu niszym (wiceministrw lub ambasadorw) zbiera si

76

Rada Staych Przedstawicieli. Gwnym organem decyzyjnym w sprawach wojskowych

jest Komitet Planowania Obrony (na szczeblu ministrw obrony). Trzecim naczelnym
organem NATO jest Grupa Planowania Nuklearnego (na szczeblu ministrw obrony lub
ambasadorw). Organem nadzorujcym i wykonawczym jest Sztab Midzynarodowy i
Sekretariat, na czele ktrego stoi Sekretarz Generalny. Wrd organw wojskowych wane
miejsce zajmuje rwnie Komitet Wojskowy (zbiera si w skadzie szefw sztabw
generalnych pastw czonkowskich). Instytucj wykonawcz Komitetu Wojskowego jest
Midzynarodowy Sztab Wojskowy.
W strukturze wojskowej NATO funkcjonuj podporzdkowane Midzynarodowemu
Sztabowi Wojskowemu dowdztwa regionalne (Strategiczne Poczone Dowdztwo
Operacyjne oraz Strategiczne Poczone Dowdztwo Funkcjonalne), dysponujce Siami
Reagowania, Gwnymi Siami Obrony i Siami Wzmocnienia. Forum dyskusji
parlamentarzystw pastw czonkowskich NATO jest Zgromadzenie Pnocnoatlantyckie.
W 1991 roku utworzona zosta Pnocnoatlantycka Rada Wsppracy, bdca forum
wsppracy sojuszu z krajami Europy rodkowo-Wschodniej. Do tych m.in. pastw
adresowany jest program Partnerstwo dla Pokoju.
NAUKA WOJENNA (ang. sciense of war) - wspczenie termin ten uywany jest
w dwojakim znaczeniu:
a) w sensie cisym, epistemologicznie i semantycznie - jest to system dyscyplin i
specjalnoci naukowych, ktrych przedmiotem bada jest wojna - procesy, zjawiska,
zwizane z wszechstronnym przygotowaniem i prowadzeniem wojny, a take
zapobieganiem jej. W takim ujciu nauka wojenna jest poniekd synonimem
terminw: nauki wojenne; nauki o wojnie i wojsku; a take rosyjskiego - sistema
znanii o wojnie i armii lub niemieckiego Kriegswissenschaften. Jest to szerokie
rozumienie terminu nauka wojenna;
b) w sensie potocznym i tradycyjnym - jest to system dyscyplin i specjalnoci
naukowych, ktrych przedmiotem jest walka zbrojna - procesy i zjawiska skadajce
si na t walk i zwizane z jej wszechstronnym przygotowaniem. W takim ujciu
nauka wojenna jest synonimem terminw: nauki wojskowe; nauki o walce zbrojnej;
teoria sztuki walki zbrojnej, a take rosyjskiego - wojenna nauka, niemieckiego - Milit
rwissenschaften, angielskiego military sciense.
NAUKI WOJSKOWE (ang. military sciences zbir dyscyplin (specjalnoci)
naukowych badajcych istot walki zbrojnej i jej rol w rozstrzyganiu sporw
midzy pastwami (koalicjami pastw), procesy tworzenia potencjau wojskowego i
jego wykorzystania w okresie pokoju, kryzysu i wojny.
NEUTRALNO WOJENNA (ang. neutrality) dotyczy pastwa, ktre nie
uczestniczy w wojnie i polega na jednakowym traktowaniu stron konfliktu i
nieudzielaniu im pomocy wojskowej. Pastwa wojujce zobowizuj si do
poszanowania neutralnoci.
NIEREGULARNE SIY ZBROJNE (ang. irregular military forces) cz si
zbrojnych, ktre ze wzgldu na specyficzne warunki dziaa i wykonywane zadania
nie maj staej struktury organizacyjnej, jednolitego uzbrojenia i wyposaenia oraz
stosuj waciwe sobie sposoby walki.
NIEROZPRZESTRZENIANIE BRONI JDROWEJ (ang. nuclear non
proliferation) nieudostpnianie przez pastwa posiadajce tak bro, tajemnic jej
budowy innym pastwom, jak rwnie powstrzymywanie si przed: sprzeda
gotowej broni w jakiejkolwiek postaci, szkoleniem personelu innych pastw w
zakresie budowy broni jdrowej, utrzymania jej w sprawnoci i przygotowania do

77

uycia.
Termin
nierozprzestrzenianie
broni
jdrowej
obejmuje
te
nierozprzestrzenianie rodkw przenoszenia broni jdrowej, w tym gwnie rakiet, w
takim samym zakresie jak powyej. Nierozprzestrzenianiu broni jdrowej suy te
tworzenie stref bezatomowych - w Ameryce poudniowej, na poudniowym Pacyfiku i
w Afryce.
NIEZBDNA WYSTARCZALNO OBRONNA (ang. necessary defence
sufficiency) taka wielko potencjau obronnego pastwa, ktra zniechca
przeciwnika do napaci, nie powoduje zagroenia dla ssiadw, a rwnoczenie
zapewnia skuteczne odparcie ewentualnej agresji.
NIEZBROJNE DZIAANIA WOJENNE (ang. non combat war operations)
wszystkie przedsiwzicia
podejmowane i realizowane w toku wojny przez
antagonistyczne podmioty polityczne przeciwko sobie za pomoc wszelkich innych
rodkw ni militarne.
NIEZBROJNE RODKI PRZEMOCY GOSPODARCZEJ (ang. non-combat
tools of economic violence) rodki walki ekonomicznej stosowane w okresie, w
ktrym nie maj miejsca dziaania wojenne i nie s stosowane rodki militarne.
Dzieli si je na: administracyjne (zakazy i ograniczenia), dyplomatyczne (nacisk
polityczny, bojkot i propaganda ), ekonomiczne ( tradycyjne bariery taryfowe, para
taryfowe i pozataryfowe: wspczesne np. koncepcje odduenia) oraz na
niekonwencjonalne (wywiad gospodarczy, dywersj oraz sabota, zagroenia
ekologiczne).
Intencj ich zastosowania jest denie do skcenia innych pastw lub te ograniczenie
stosunkw z danym krajem, w ktrym dostrzega si potencjalnego przeciwnika.
NUMERYCZNY MODEL RZEBY TERENU (ang. digital terrain model dtm,
digital elevation model dem) 1) numeryczna reprezentacja fragmentu powierzchni
ziemskiej, utworzona zazwyczaj przez zbir punktw tej powierzchni oraz algorytmy
suce do aproksymacji jej pooenia i ksztatu na podstawie wsprzdnych x,y,z
tych punktw;
2) model uksztatowania powierzchni terenu, utworzony przez zorganizowany
zbir przestrzennych wsprzdnych wybranych punktw tej powierzchni.
OBIEKT (ang. object) 1) termin stosowany w rnych znaczeniach; dla
uniknicia wtpliwoci, jeli jego znaczenie nie wynika z kontekstu, powinien by
uzupeniony dodatkowym okreleniem;
2) zgrupowanie wojsk, ludnoci cywilnej, a take przedmiot terenowy, poznania i
dziaalnoci czowieka. Pod wzgldem obronnym obiekty dzieli si na majce
znaczenie obronne i niemajce takiego znaczenia obiekty o znaczeniu obronnym.
OBIEKT GEOGRAFICZNY (ang. geographical object, feature) obiekt
przestrzenny powizany z powierzchni Ziemi i majcy charakter naturalny lub
antropogeniczny.
OBIEKT O ZNACZENIU OBRONNYM (ang. defence object) zgrupowania si
zbrojnych i pozamilitarnych oraz przedmioty terenowe majce znaczenie dla
prowadzenia dziaa bojowych.
OBIEKT OPERACYJNY (ang. operational object) element ugrupowania si
zbrojnych i paramilitarnych, przedmiot terenowy lub element ugrupowa i zespoy
przedmiotw, stanowice cz obiektw o znaczeniu obronnym, a zarazem majce
znaczenie polityczne, ekonomiczne i militarne, ktrych zniszczenie, obezwadnienie,
opanowanie, utrzymanie wpywaj zasadniczo na osiganie celu dziaa w skali
operacyjnej.
OBIEKT PRZESTRZENNY (ang. spatial object) figura geometryczna, jako
wyodrbniony zbir punktw w rozpatrywanej przestrzeni dwuwymiarowej lub
78

trjwymiarowej, opisany danymi przestrzennymi. Podstawowymi figurami s:

punkt, linia amana, wielokt, wielocian, piksel i weksel.
Obiekty przestrzenne mog by dyskretne lub cige, proste lub zoone, zapisane za
porednictwem danych wektorowych, rastrowych lub matrycowych.
OBIEKT STRATEGICZNY (ang. strategic object) element ugrupowania si
zbrojnych, przedmiot terenowy lub czciej elementy ugrupowa i zespoy
przedmiotw stanowice cz obiektw o znaczeniu obronnym, a zarazem wane
pod wzgldem politycznym, ekonomicznym oraz militarnym, ktrych zniszczenie,
obezwadnienie, opanowanie, utrzymanie wpywa zasadniczo na osignicie celu
dziaa w skali strategicznej.
OBIEKT WOJSKOWY (ang. military object, military installations) element
ugrupowania si zbrojnych i przedmioty terenowe o znaczeniu obronnym, bdce
do ich dyspozycji.
OBRONA (ang. defence) rodzaj
dziaa bojowych wojsk zawczasu
planowanych i przygotowanych w oparciu o umocnienia terenowe, lub organizowany
doranie, majcy na celu przeciwdziaanie napaci nieprzyjaciela.
OBRONA CYWILNA (ang. civil defense) organizacja (ogniwo ochronne
podsystemu niemilitarnego w systemie obronnoci) funkcjonujca na podstawie
gfpowszechnie obowizujcego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej, ktrej celem jest
ochrona ludnoci, zakadw pracy i urzdze uytecznoci publicznej, dbr kultury,
ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny i klsk ywioowych.
OBRONA I OCHRONA OBIEKTW (ang. object protection) jedno z zada
obrony terytorialnej, uniemoliwiajce przeciwnikowi ich zniszczenie (uszkodzenie)
bd przejcie w stanie nadajcym si do wykorzystania.
OBRONA NA WSZYSTKICH KIERUNKACH (ang. deterence doctrine) doktryna strategii wojskowej goszca, e gdy nie ma okrelonego przeciwnika, naley
zachowywa postaw obron (odstrasza) wszystkich potencjalnych napastnikw.
Po raz pierwszy pojcia tego uyli teoretycy francuscy po opuszczeniu przez Francj
si zintegrowanych NATO. Odnosio si ono gwnie do odstraszania nuklearnego.
OBRONA NARODOWA (ang. national defense) dziaalno majca na celu
odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie si i rodkw bdcych do dyspozycji
pastwa dla przeciwdziaania wszelkiego rodzaju zagroeniom zewntrznym i
wewntrznym godzcym w interes narodowy.
OBRONA POWIETRZNA (ang. air defence) cz
walki zbrojnej
ukierunkowana na niszczenie i obezwadnienie systemw rodkw napadu
powietrznego przeciwnika w powietrznej (kosmicznej) przestrzeni i innych
rodowiskach. Dzieli si na aktywn i biern.
OBRONA POWSZECHNA PASTWA (ang. common defence of the state) rodzaj
obrony pastwa, w ramach ktrej przygotowuje si i wykorzystuje w obronnych
dziaaniach militarnych i pozamilitarnych wszystkie zasoby ludzkie i materialne
w sposb zapewniajcy skuteczne odparcie agresji przeciwnika.
OBRONA PRZED TERRORYZMEM (ang. defence against terrorism)
zaplanowane, skoordynowane dziaanie wszystkich instytucji, sub, stray, inspekcji
i obywateli pastwa majce przeciwdziaa wszelkim zdarzeniom, aktom terroru,
wywoywanym w celu zakcenia dziaalnoci kierowniczych organw pastwa,
destabilizacji sytuacji w kraju, wywalania stanu zagroenia i niepewnoci wrd
ludnoci, jak rwnie zapobiega eskalacji skutkw takich zdarze.
OBRONA PRZECIWCHEMICZNA (and. chemical defence) metody, plany i
procedury opracowane i wykorzystywane w celu obrony przed atakiem z uyciem
bojowych rodkw trujcych.
79

OBRONA PRZECIWDYWERSYJNA (ang. counter sabotage defence) - jedno z

zada systemu obronnego pastwa chronicego wojska, wane obiekty oraz
dziaalno organw pastwowych, gospodarczych i spoecznych przed penetracj i
destrukcyjn dziaalnoci nieprzyjaciela.
OBRONA PRZECIWLOTNICZA (ang. anti-aircraft warfare) cz obrony
powietrznej przeznaczona do niszczenia i obezwadniania lotnictwa przeciwnika,
uniemoliwiajc mu lub ograniczajc dotarcie do osanianych obiektw (wojsk) i
wykonania uderze (rozpoznania).
OBRONA PRZECIWRAKIETOWA (ang. Ballistic Missile Defense BMD)
wszystkie aktywne i pasywne rodki zaprojektowane do wykrywania, identyfikacji,
ledzenia i niszczenia atakujcych rakiet balistycznych w kadej fazie jej lotu (startu i
wznoszenia, rodkowej oraz kocowej) lub te minimalizacji efektywnoci i skutkw
takiego ataku.
OBRONA TERYTORIALNA (ang. teritorial defence (national defence)) cz
systemu militarnego przygotowana do prowadzenia wsplnie z wojskami
operacyjnymi, pozamilitarnymi ogniwami obronnymi i spoeczestwem obrony
powszechnej pastwa.
Jej celem jest przygotowanie i prowadzenie obrony rejonw oraz obiektw na
obszarze caego kraju, stwarzanie warunkw do rozwinicia i dziaania wojsk operacyjnych
oraz podjcia dziaa regularnych w masowej skali, a take wspieranie pozamilitarnych
dziaa obronnych.
Obejmuje ona terytorialne organy dowodzenia, wojska obrony terytorialnej i
wojskowe elementy operacyjnego przygotowania obszaru kraju do obrony, a w okresie
zagroenia i wojny - take wszystkie stacjonarne jednostki i instytucje wojskowe, stra
graniczn oraz inne formacje zmilitaryzowane, wczane w skad si zbrojnych.
OBRONNE BEZPIECZESTWO YWNOCIOWE (ang. food safety and
security) zdolno krajowego systemu gospodarczego do zapewnienia stosownie do
istniejcej lub przewidywanej sytuacji (rnych stanw funkcjonowania pastw)
wyywienia ludnoci - w tym si zbrojnych - w czasie pozwalajcym w sprzyjajcych
warunkach na jak najpeniejsze zaspokojenie potrzeb zbiorowych i indywidualnych, a
w najgorszym wypadku na biologiczne przetrwanie narodu.
Opiera si ono na zweryfikowanej koncepcji samowystarczalnoci ywnociowej i
narodowego bezpieczestwa ywnociowego odniesionych do sfer produkcji, podziau,
wymiany midzynarodowej, rezerw oraz konsumpcji, z uwzgldnieniem normalnych i
specyficznych warunkw jego funkcjonowania w rnych horyzontach czasu. Jest ono
cile dowizane do potencjau obronno-gospodarczego pastwa, ze szczeglnym
zwrceniem uwagi na gospodark ywnociow.
OBRONNO (ang. defence) jedna z podstawowych dziedzin dziaalnoci
pastwa, majca na celu przeciwdziaanie wszelkiego rodzaju zagroeniom.
OBRONNO PASTWA (ang. defenses of the state) dziedzina bezpieczestwa
pastwa, dotyczca przeciwstawiania si zewntrznym zagroeniom politycznomilitarnym przy wykorzystaniu wszystkich dysponowanych przez pastwo si
i rodkw (militarnych i niemilitarnych).
OBSZAR (ang. area) cz okrelonego terytorium o wyodrbnionych granicach
wynikajcych z podziaw wikszej przestrzeni, zrnicowania pokrycia, dokonanej
klasyfikacji i regionalizacji lub prowadzonej dziaalnoci: administracyjnej,
wojskowej, eksploatacyjnej, przemysowej itd. Jednostk wiksz przestrzennie od

80

obszaru jest region, natomiast mniejsz rejon.

OBSZAR BEZPIECZNY (ang. safe area) w operacjach pokojowych obszar
chroniony, w ktrym siy NATO lub dowodzone przez NATO ochraniaj wyznaczone
osoby i/lub obiekty.
OBSZAR MORSKI (ang. maritime area) morski teatr operacji, ktry moe by
podzielony w celu decentralizacji dowodzenia na obszary i rejony morskie. Na
przykad teatr atlantycki, podzielony jest na dowdztwa obszarw i rejonw
morskich.
OBSZAR ODPOWIEDZIALNOCI (ang. area of responsibility) 1. Obszar
geograficzny przydzielony Naczelnemu Dowdcy Si Sojuszniczych w Europie;
2. W operacjach morskich, wczeniej okrelony obszar na terytorium
przeciwnika, w wsparcia ktrym okrty odpowiedzialne s za obserwacj i ostrza
celw znanych i pojawiajcych si.
OBSZAR ODPOWIEDZIALNOCI WYWIADOWCZEJ (ang. area of
intelligence responsibility AIR) obszar przydzielony dowdcy, w ktrym odpowiada
on za zabezpieczenie dziaa wywiadowczych (rozpoznawczych) z uyciem wszystkich
dostpnych rde, agencji i rodkw bdcych w jego dyspozycji.
OBSZAR OPERACJI (ang. area of operations AOs) obszar geograficzny
okrelony przez dowdc poczonych si (JFC) w celu koordynacji dziaa
wojskowych i uniknicia wzajemnych konfliktw.
Obszar operacji stanowi cz teatru operacji i przeznaczony jest do prowadzenia
dziaa wojskowych przez siy ldowe lub morskie. Zazwyczaj nie obejmuje on penego
obszaru operacji poczonych dowdcy si poczonych, ale jego rozmiar jest wystarczajcy
dla dowdcy komponentu, aby wykona przydzielone zadania i chroni siy wasne.
OBSZAR OPERACJI POCZONYCH (ang. joint operations area ) obszar
obejmujcy ld, morza i przestrze powietrzn, w ramach ktrego dowdca
poczonych si (JFC) planuje i realizuje okrelone zadania na poziomie operacyjnym,
w ktrych udzia bior komponenty co najmniej dwch rodzajw si zbrojnych.
Obszar operacji poczonych, wraz z okrelajcymi go parametrami takimi jak czas,
zakres misji i region geograficzny, jest specyficzny dla kadej misji i zwykle kojarzony z
operacjami wielonarodowych poczonych si zadaniowych.
OBSZAR OPERACYJNO-STRATEGICZNY (ang. operating-strategic area)
cz terytorium kraju wyodrbniona na podstawie przyjtych kryteriw, okrelonych
w toku studiw operacyjnych teatru zainteresowania strategicznego prowadzonych
w Siach Zbrojnych RP.
Dla potrzeb dziaalnoci studyjnej wyrnia si na terytorium Polski nastpujce
obszary operacyjno-strategiczne: Pnocno-wschodni; Poudniowo-wschodni; Centralny
obszar rdzeniowy; Zachodni oraz Pnocno-zachodni.
OBSZAR STRATEGICZNY (ang. strategic area) cz terytorium kraju
(niekiedy z fragmentem pastwa ociennego) i zarazem teatru dziaa wojennych,
na ktrym mog by lub s prowadzone dziaania przez zgrupowania si zbrojnych.
Usytuowanie obszaru strategicznego na terytorium kraju (teatru dziaa wojennych)
wynika z celu strategicznego etapu wojny (kampanii); pojciowo jest on czny z
dziaaniami o charakterze obronnym.
OBSZAR WPYWW (ang. area of influence) obszar geograficzny, na ktrym
dowdca moe w sposb bezporedni wpywa na przebieg operacji, dokonujc
manewrw lub uywajc systemw wsparcia ogniowego, bdcych zwykle pod jego
dowdztwem.

81

OBSZAR ZAINTERESOWANIA (ang. area of interest AI) obszar wyznaczony

przez dowdc regionu geograficznego lub innych dowdcw, stanowicy przedmiot
zainteresowania dowdcy w zakresie celw operacji biecych lub planowanych,
obejmujcy jego obszary wpyww, dziaa i/lub odpowiedzialnoci oraz obszary
przylegajce, tzn. te przestrzenie, z ktrych przeciwnik moe oddziaywa na nasze
wojska i wpywa na przebieg aktualnie prowadzonej bd przyszej operacji.
OBSZARY MORSKIE PASTWA (ang. maritime areas of the state) obszarami morskimi Rzeczypospolitej Polskiej s:
- morskie wody wewntrzne (ang. Inland waters);
- morze terytorialne (ang. Territorial waters);
- wyczna strefa ekonomiczna (ang. Economic Exclusion Zone).
Morskie wody wewntrzne i morze terytorialne wchodz w skad terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Zwierzchnictwo terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej nad
morskimi wodami wewntrznymi i morzem terytorialnym rozciga si na wody, przestrze
powietrzn nad tymi wodami oraz na dno morskie wd wewntrznych i morza
terytorialnego, a take na wntrze ziemi pod nimi. Jeeli wymagaj tego potrzeby
obronnoci lub bezpieczestwa pastwa na morskich wodach wewntrznych oraz na morzu
terytorialnym mog by ustanawiane strefy zamknite dla eglugi i rybowstwa. Poza
morskimi wodami wewntrznymi i morzem terytorialnym mog by ogaszane strefy
niebezpieczne dla eglugi lub rybowstwa.
Morskimi wodami wewntrznymi s:
- cz jeziora Nowowarpieskiego i cz Zalewu Szczeciskiego wraz
ze win i Dziwn oraz Zalewem Kamieskim. znajdujca si na wschd od granicy
pastwowej midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec oraz rzeka Odra
pomidzy Zalewem Szczeciskim a wodami portu Szczecin;
- cz Zatoki Gdaskiej zamknita lini podstawow biegnc od punktu
o wsprzdnych 5437'36" szerokoci geograficznej pnocnej i 1849'18'' dugoci
geograficznej wschodniej (na Mierzei Helskiej) do punktu o wsprzdnych 5422'12''
szerokoci geograficznej pnocnej i 1921'00'' dugoci geograficznej wschodniej (na
mierzei wilanej);
- cz Zalewu Wilanego. znajdujca si na poudniowy zachd od granicy pastwowej
midzy Rzeczpospolit Polsk a Federacj Rosyjsk na tym zalewie;
- wody portw okrelone od strony morza lini czc najdalej wysunite w morze stae
urzdzenia portowe. stanowice integraln cz systemu portowego.
Morzem terytorialnym Rzeczypospolitej Polskiej jest obszar wd morskich o szerokoci
12 mil morskich (22 224 m). liczonych od linii podstawowej tego morza. Lini podstawow
morza terytorialnego stanowi linia najniszego stanu wody wzdu wybrzea lub
zewntrzna granica morskich wd wewntrznych. Zewntrzn granic morza terytorialnego
stanowi linia. ktrej kady punkt jest oddalony o 12 mil morskich od najbliszego punktu
linii podstawowej. Redy, na ktrych odbywa si normalnie zaadunek, wyadunek i
kotwiczenie statkw, pooone cakowicie lub czciowo poza obszarem wd morskich s
wczone do morza terytorialnego.
Obce statki korzystaj z prawa nieszkodliwego przepywu przez morze terytorialne
Rzeczypospolitej Polskiej. Nieszkodliwy przepyw oznacza eglug przez morze
terytorialne w celu: przejcia przez nie bez wchodzenia na morskie wody wewntrzne lub
bez dobijania do urzdze portowych albo znajdujcych si poza morskimi wodami
wewntrznymi urzdze redowych; wejcia lub opuszczenia morskich wd wewntrznych,
dobijania lub opuszczania urzdze portowych albo redowych
Przepyw uwaa si za nieszkodliwy dopty. dopki nie zagraa pokojowi. porzdkowi
publicznemu lub bezpieczestwu Rzeczypospolitej Polskiej.

82

Wyczna strefa ekonomiczna jest pooona na zewntrz morza terytorialnego i

przylega do tego morza. Obejmuje ona wody, dno morza i znajdujce si pod nim wntrze
ziemi. Granice wycznej strefy ekonomicznej okrelaj umowy midzynarodowe.
Rzeczypospolitej Polskiej przysuguj w wycznej strefie ekonomicznej suwerenne
prawa w celu rozpoznawania.,zarzdzania i eksploatacji zasobw naturalnych. zarwno
ywych, jak i mineralnych, dna morza i wntrza ziemi pod nim oraz pokrywajcych je wd.
a take ochrona tych zasobw oraz suwerenne prawa w odniesieniu do innych
gospodarczych przedsiwzi w strefie;
Rzeczypospolitej Polskiej przysuguje wadztwo w zakresie:
- budowania i uytkowania sztucznych wysp, konstrukcji i innych urzdze;
- bada naukowych morza;
- ochrony i zachowania rodowiska morskiego;
- inne uprawnienia przewidziane w prawie midzynarodowym.
Obce pastwa korzystaj w wycznej strefie ekonomicznej z wolnoci eglugi i
przelotu, ukadania kabli podmorskich i rurocigw oraz innych, zgodnych z prawem
midzynarodowym, sposobw korzystania z morza. wicych si z tymi wonnociami.
Akweny zaliczane do morskich wd wewntrznych maj powierzchni 2 750 km,
morze terytorialne ma powierzchni 6 648 km. a wyczna strefa ekonomiczna 21 104 km.
Polska znajduje si w sporze z Dani o delimitacje granicy miedzy wycznymi strefami
ekonomicznymi obu pastw (wok poudniowo wschodnich wybrzey wyspy Bornholm).
Powierzchnia spornego akwenu to 1 600 km..
OCENA ODDZIAYWANIA NA RODOWISKO (ang. environmental impact
assessment) wymagana w Polsce zakresie:
1. Projektw a) koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, b) planw
zagospodarowania przestrzennego, c) polityk, strategii, planw lub programw w
dziedzinie transportu, energetyki, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, przemysu,
telekomunikacji i turystyki, ktrych realizacja moe oddziaywa na rodowisko.
2. Planowanych przedsiwzi, ktre mog znaczco oddziaywa na rodowisko.
Wynikiem oceny projektu jest prognoza oddziaywania na rodowisko, ktra powinna
rozpatrywa rozwizania alternatywne. W ocenie przedsiwzicia bierze si pod uwag
jego bezporedni i poredni wpyw na: a) rodowisko oraz zdrowie i warunki ycia ludzi, b)
wzajemne oddziaywanie elementw przyrodniczych, c) dobra materialne, d) dobra kultury,
e) dostpno do z kopalin, a take f) moliwo wyeliminowania lub zmniejszenia
negatywnego oddziaywania na rodowisko.
OCHRONA ANTYWIRUSOWA /k/ - (ang. antivirus protection) zesp
przedsiwzi majcych na celu przeciwdziaanie pojawienia si w systemie wirusa.
Codzienna ochrona antywirusowa obejmuje: sprawdzanie, czy we wszystkich
systemach w rodowisku klienta s instalowane uaktualnienia baz wirusw i poprawek
oprogramowania antywirusowego, wdroenie i przestrzeganie procedur i praktyk dla
uytkownikw majcych zmniejszy ryzyko przedostania si do infrastruktury zoliwego
kodu, natychmiastowe powiadamianie administratora o wykryciu zoliwego kodu, stae
przekazywanie aktualnych informacji o rodowisku klienta, niezbdnych do oszacowania
poziomw ryzyka przedostania si do rodowiska zoliwego kodu.
OCHRONA DBR KULTURY (ang. cultural goods protection) zesp norm
prawnych i instytucji majcych na celu ochron dbr kultury przed uszkodzeniem lub
zniszczeniem, a take prze grabie w czasie konfliktu zbrojnego.
OCHRONA DBR MATERIALNYCH (ang. material possessions protection)
zesp realizowanych czynnoci (przedsiwzi) majcych na celu zabezpieczenie dbr
materialnych (osobistych, pastwowych, kulturalnych itp.) przed oddziaywaniem
rnych czynnikw, niepodan zmian wasnoci, utrat waciwoci lub przezna-

83

czenia.
OCHRONA INFORMACJI
/k/
(ang. information protection) zesp
przedsiwzi majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa informacjom
wytwarzanym,
przetwarzanym,
przechowywanym
i
przesyanym
przez
nieupowanionym dostpem.
Z ochron informacji kojarzona jest ustawa o ochronie informacji niejawnych, ktra
stwarza prawny obowizek takiej ochrony.
OCHRONA KRYPTOGRAFICZNA /k/ (ang. crypto protection) zesp
przedsiwzi majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa transmisji poprzez
szyfrowanie przesyanych danych.
W skad ochrony kryptograficznej wchodz: urzdzenia i oprogramowanie szyfrujce
oraz algorytmy szyfrowania.
OCHRONA LUDNOCI (ang. population protection) jedno z zada
obrony cywilnej, ktre obejmuje przedsiwzicia umoliwiajce przetrwanie ludzi w
czasie kataklizmu i na wypadek wojny.
OCHRONA RODOWISKA (ang. environmental protection) podjcie lub
zaniechanie dziaa umoliwiajce zachowanie bd przywracanie rwnowagi
przyrodniczej; ochrona ta wyraa si w szczeglnoci w: a) racjonalnym ksztatowaniu
rodowiska i gospodarowaniu zasobami rodowiska zgodnie z zasad
zrwnowaonego rozwoju, b) przeciwdziaaniu zanieczyszczeniom, c) przywracaniu
do waciwego stanu komponentw przyrodniczych.
OCHRONNE WACIWOCI TERENU (ang. terrian defensive features)
naturalne i sztuczne cechy terenu wykorzystywane gwnie przez wojsko do ochrony
przed racym dziaaniem broni przeciwnika. Waciwoci te s wykorzystywane
rwnie przez rne formacje i suby poza wojskiem, a take ludno cywiln w
czasie wojny.
OCHRONNO - OBRONNE DZIAANIA PRZECIWDYWERSYJNE (ang.
protective and defensive counter sabotage operations) pomocniczy rodzaj dziaa
przeciwdywersyjnych prowadzonych przez wojskowe pododdziay ochrony,
specjalistyczne strae ochronne oraz jednostki policji w celu rozpoznania
i
zapobiegania dziaalnoci dywersyjnej, a take bezporedniej obrony obiektw przed
atakami dywersyjnymi.
OCOKA (ang. acronym for observation and fields of fire; cover and concealment;
obstacles; key terrain; avenues of approach) analiza terenu realizowana na
poziomie taktycznym w NATO i obejmujaca okrelanie: a) warunkw prowadzenia
obserwacji i ognia, b) ukrycia i maskowania wojsk, c) przeszkd, szczeglnie
moliwoci przejazdu i pokonania terenu, d) teren o kluczowym znaczeniu, e)
korytarze podejcia i drogi manewru.
ODDZIA SPECJALNY ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military Police
Specialized Unit) wyspecjalizowana jednostka andarmerii Wojskowej.
Wykonuje wsparcie policyjne dla jednostek Si Zbrojnych RP, moe realizowa
zadania w skadzie wielonarodowych pododdziaw Policji Wojskowej, biorcych
udzia w misjach stabilizacyjnych, pokojowych, operacjach ratowniczych i
humanitarnych. OS W jest przewidziany take do zapobiegania aktom terroru i
likwidowania ich skutkw.
OS W s szkolone i wyposaone na wzr oddziaw prewencji i
antyterrorystycznych Policji, co umoliwia im zarwno wspdziaanie z tymi formacjami
jak i dziaanie samodzielne.
ODDZIA ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military Police Branch)
samodzielna, terenowa jednostka organizacyjna andarmerii Wojskowej, podlega
84

 Komendzie Gwnej W posiadajca odrbny etat, posugujca si pieczci

urzdow z wizerunkiem ora i nazw jednostki.
ODDZIAYWANIA BEZPOREDNIE (ang. direct actions) sposb denia do
uzyskania rozstrzygnicia przez dziaanie na rodek cikoci przeciwnika.
ODDZIAYWANIA POREDNIE (ang. indirect actions) sposb denia do
uzyskania rozstrzygnicia przez dziaanie na punkty porednie (decydujce), aby w
ten sposb stworzy warunki do oddziaywania na rodki cikoci. celami
oddziaywa porednich s odwody, obiekty dowodzenia i cznoci oraz inne cele
decydujce o zwartoci i morale przeciwnika.
ODKAANIE (ang. decontamination) zesp czynnoci majcych na celu
usunicie bojowych rodkw trujcych ze skaonych obiektw. Odkaanie mona
prowadzi metodami chemicznymi, fizykochemicznymi i mechanicznymi.
ODPARCIE AGRESJI ZBROJNEJ (MILITARNEJ), (ang. repelling and armed
(military) agression) - 1. Gwne zadanie polityki bezpieczestwa narodowego dla
obrony narodowej;
2. Pomylny wynik obrony narodowej oznaczajcy zniweczenie celw politycznych
agresora poprzez skuteczn obron terytorium przed uderzeniem i wtargniciem
agresora.
ODSTRASZANIE (ang. deterrence) jedna z funkcji systemu obronnego
pastwa, ktrej istota polega na zniechcaniu strony przeciwnej do podjcia dziaa
agresywnych.
ODSTRASZANIE MILITARNE (ang. military deterrence) jedna z funkcji
si zbrojnych, ktrej istot jest przekonanie strony przeciwnej o nieopacalnoci
podejmowania dziaa zbrojnych.
ODWD STRATEGICZNY (ang. strategic reserve) cz si zbrojnych, a
take zapasy rodkw prowadzenia wojny, pozostajce w dyspozycji naczelnego
dowdztwa, a przewidziane do wykorzystania w sytuacjach decydujcych o
powodzeniu prowadzonych dziaa.
OFENSYWA (natarcie strategiczne) (ang. offensive) dziaania zaczepne w
wymiarze strategicznym, prowadzone poczonymi siami zadaniowymi na caym
froncie lub jego wikszej czci.
OGNIWA GOSPODARCZO-OBRONNE (ang. economic-defense units) siy i
rodki (instytucje), ktre zapewniaj materialne podstawy systemu obronnego,
stosownie do stanw napicia i zagroenia bezpieczestwa narodowego.
Stanowi zasadniczy komponent podsystemu pozamilitarnego. Do podstawowych
elementw tworzcych te ogniwa zalicza si: zasoby ludzkie, infrastruktur techniczn
kraju, rezerwy pastwowe i orodki naukowo badawcze zajmujce si sfer obronnoci.
Ogniwa te mog nalee zarwno do sektora publicznego jak i prywatnego. Ich
wsplnym celem jest przygotowanie i utrzymanie na odpowiednim poziomie potencjau
obronno gospodarczego pastwa w czasie pokoju oraz sprawne i skuteczne jego
uruchomienie w przypadku zagroenia lub wojny.
OGNIOWE PRZEAMANIE NAZIEMNYCH RODKW OBRONY
POWIETRZNEJ (ang. lethal suppression of enemy air defences) dziaania powietrzne,
ktre neutralizuj, czasowo osabiaj lub niszcz obron powietrzn przeciwnika
poprzez wykorzystanie rodkw ogniowych.
OKRG (ang. district) 1) duy obszar stanowicy cz terytorium pastwa, na
ktrym prowadzona jest okrelona dziaalno przez struktury organizacyjne lub
obszar odznaczajcy si okrelonymi waciwociami geograficznymi, sprzyjajcymi
rozwojowi pewnych dziedzin gospodarki; 2) cz kraju stanowica jednostk

85

administracyjn, sdow, kolejow, drogow lub wydzielan doranie np. w czasie

wyborw.
OKRG PRZEMYSOWY (ang. industrial region district) 1. Duy obszar silnie
uprzemysowiony, charakteryzujcy si cisymi powizaniami kooperacyjnymi i
pewnym stopniem samodzielnoci produkcyjnej, ktrego unieruchomienie zakcioby
produkcj wielu gazi przemysu istotnych dla dziaalnoci pastwa i ycia jego
mieszkacw;
2. Skupisko wielu orodkw i zakadw przemysowych na silnie
zurbanizowanych terenach, gdzie szczeglnie silnie rozwinity jest przemys. W Polsce
za okrg przemysowy uznaje si takie obszary, na ktrych liczba zatrudnionych w
przemyle przetwrczym lub wydobywczym przypadajca na 1 km bd 100
mieszkacw jest co najmniej dwukrotnie wysza ni rednia krajowa zatrudnionych
w tych gaziach.
OKRG WOJSKOWY (ang. military district) najwyszy szczebel terytorialnej
organizacji wojskowej pastwa tworzony w celu zapewnienia jednoci dowodzenia,
administrowania zasobami i infrastruktur, a take utrzymania bezpieczestwa
militarnego i porzdku wojskowego. Obejmuje: terytorialne organy dowodzenia,
wojska obrony terytorialnej, instytucje i infrastruktur wojskow, a ponadto w
okresie zagroenia (kryzysu) i wojny jednostki zmilitaryzowane i formacje cywilne.
OKUPACJA WOJENNA (ang. war occupation) sytuacja w ktrej cz lub
cao terytorium jednego pastwa w toku dziaa wojennych znalaza si we wadzy
faktycznej pastwa lub pastw nieprzyjacielskich. Wadza ta ma charakter
tymczasowy i ograniczony przez prawo midzynarodowe. Okupant nie nabywa
bowiem zwierzchnictwa terytorialnego nad terytorium okupowanym, suwerennym
pozostaje poprzedni waciciel tego terytorium. Prawo wojenne przyznaje okupantowi
wiele istotnych uprawnie, niezbdnych dla kontynuowania wojny i utrzymania
porzdku publicznego na terytoriach okupowanych.
OKUPACJA WOJSKOWA (ang. military occupation) tymczasowe wadanie
zajtym terytorium innego pastwa w wyniku wkroczenia wojsk. Wyrnia si dwa
rodzaje okupacji wojskowej: okupacj wojenn i okupacj pokojow. Okupacja
pokojowa polega na wprowadzeniu w czasie pokoju si zbrojnych na terytorium
obcego pastwa i ustanowienie na nim administracji wojskowej i cywilnej. Nastpuje
zwykle na podstawie umowy midzynarodowej. Okupacja wojenna ma miejsce w
czasie wojny i polega na zawadniciu terytorium innego pastwa i ustanowienie na
nim administracji wojskowej i cywilnej.
OPERACJA (ang. operation) uzgodnione co do celu, miejsca i czasu bitwy,
walki, uderzenia ogniowe i manewry poszczeglnych rodzajw si zbrojnych i
wojsk, prowadzone pod jednym dowdztwem dla osignicia celu strategicznego
przy minimalnych stratach wasnych.
OPERACJA KRYZYSOWA (ANTYKRYZYSOWA) (ang. crisis management
operatiopn) caoksztat zaplanowanych i skoordynowanych (w czasie i przestrzeni),
przez organ zarzdzania kryzysowego, dziaa antykryzysowych i ratowniczych
majcych na celu ochron ludnoci, ograniczenie (zatrzymanie) rozwoju kryzysu
(sytuacji nadzwyczajnej) i minimalizacj (likwidacj) jej skutkw.
OPERACJA MORSKA (ang. mariutime operation) jest zasadnicz form
dziaa bojowych marynarki wojennej na szczeblu operacyjnym. Stanowi caoksztat
wzajemnie uzgodnionych, powizanych co do celu, czasu i miejsca bitew, bojw
morskich, uderze i atakw realizowanych w oddzielnym rejonie morskiego teatru
dziaa wojennych, specjalnie tworzonymi zgrupowaniami si morskich, samodzielnie

86

i we wspdziaaniu z innymi rodzajami si zbrojnych, wedug jednolitego zamiaru i

planu w celu realizacji najwaniejszych operacyjnych i operacyjno-taktycznych
zada.
Czas potrzebny na przeprowadzenie operacji morskiej zaley od charakteru
wykonywanego zadania, si i rodkw biorcych w niej udzia. odlegoci rejonu dziaa
bojowych od wasnych baz, a take psychicznych i fizycznych moliwoci stanu
osobowego.
Morska operacja zaczepna aktywne dziaania uprzedzajce si morskich i
powietrznych prowadzone w celu zniszczenia lub rozbicia si morskich przeciwnika i
uzyskania panowania na morzu;
Morska operacja obronna dziaania si morskich prowadzone we wspdziaaniu z
siami powietrznymi w strefie obrony marynarki wojennej w celu utrzymania panowania na
morzu i utrzymania dogodnego reimu operacyjnego dla prowadzenia operacji morskich
innego rodzaju lub przejcia do dziaa systematycznych;
Operacja przeciwdesantowa dziaania poczonych si morskich. powietrznych i
ldowych, ktrych celem jest rozbicie zespow desantu morskiego przeciwnika w trakcie
przejcia morzem lub w rejonie ldowania;
Operacja desantowa dziaania poczonych si morskich, powietrznych i ldowych,
ktrych celem jest bezpieczny transport si desantu drog morsk oraz zorganizowanie
i zabezpieczenie wysadzenia ich na brzeg w odpowiednim miejscu i czasie;
Operacja ewakuacyjna dziaania si morskich we wspdziaaniu z siami
powietrznymi. ktrych celem jest transport drog morsk wojsk lub adunkw o istotnym
znaczeniu dla obronnoci pastwa z rejonw zagroonych, w warunkach przeciwdziaania
przeciwnika.
OPERACJA POLICYJNA (ang. police operation) caoksztat dziaa w ktrych
s zaangaowane znaczne siy i rodki andarmerii Wojskowej (i innych
podmiotw), na duym obszarze (kilku wojewdztw lub na obszarze caego kraju).
Celem operacji jest zapobieenie lub likwidacja stanu zagraajcego bezpieczestwu i
porzdkowi publicznemu na okrelonym terenie.
OPERACJE INFORMACYJNE /k/ (ang. information operations - INFO OPS)
operacje stosowane przez organizacje, pastwa w celu zmanipulowania opinii
publicznej i skonienia jej do popierania strony przeprowadzajcej te operacje.
Operacje informacyjne to dziaania podejmowane w celu wpywania na informacj
oraz systemy informacyjne przeciwnika, przy jednoczesnej obronie wasnych informacji i
systemw informacyjnych.
Operacje informacyjne wymagaj bliskiej, staej integracji zdolnoci ofensywnych i
defensywnych, a take efektywnej struktury, integracji oraz interakcji systemw
dowodzenia ze wsparciem wywiadowczym. Operacja informacyjna jest elementem walki
informacyjnej. W przypadku operacji informacyjnych chodzi o walk z przewag
informacji, jak rwnie o walk z informacjami i o informacje na szczeblu operacyjnym.
OPERACJE MILITARNE INNE NI WOJNA (ang. military operations other
than war) dziaania, w ktrych siy wojskowe s wykorzystywane do przywracania
pokoju lub utrzymania stabilizacji (jeli jest to moliwe bez dziaa bojowych), w
sytuacjach gdy potencjalny konflikt lub agresja stwarzaj, zagroenie dla
pokoju.
OPERACJE POKOJOWE (ang. peace operations) zapobieganie, ograniczanie,
agodzenie i zakoczenie dziaa wojennych midzy pastwami lub wewntrz pastw
za porednictwem pokojowej interwencji trzeciej strony zorganizowanej i kierowanej
przez organizacj midzynarodow przy uyciu personelu wojskowego, policyjnego i
cywilnego do przywrcenia i utrzymania pokoju.

87

OPERACJE POKOJOWE ONZ (ang. UN peace operations) uycie

wielonarodowych si wojskowych i cywilnych pod nadzorem ONZ do rozwizywania
konfliktw wewntrznych lub midzynarodowych. Decyzj o uruchomieniu o.p. mog
podejmowa: zgromadzenie oglne, rada bezpieczestwa lub sekretarz generalny. rozrnia
si dwa rodzaje operacji pokojowych: misje obserwacyjne oraz operacje z uyciem
kontyngentu wojskowego - si zbrojnych NZ (UNEF).
OPERACJE POCZONE (ang.joint operations) caoksztat przedsiwzi
militarnych i niemilitarnych planowanych przez kierownictwo strategiczne i
realizowanych przez jednolite dowdztwo operacyjne dla osignicia celu
strategicznego (uzyskania rozstrzygnicia). W operacji takiej bior udzia
komponenty co najmniej dwch rodzajw si zbrojnych. Mog w niej uczestniczy
rwnie instytucje i organizacje pozamilitarne. Operacje poczone mog wynika z
zobowiza ujtych w atr. 5 Traktatu Waszyngtoskiego, lub koniecznoci
reagowania kryzysowego, jak te by operacjami pokojowymi.
OPERACJE PSYCHOLOGICZNE WSPIERAJCE POKJ
(ang.
psychological operations in peace support operations) - zaplanowane
dziaania
psychologiczne, prowadzone jako integralna cz dziaa wspierajcych pokj,
majce na celu tworzenie atmosfery wsparcia i gotowoci do wsppracy pomidzy
stronami konfliktu a ludnoci cywiln przebywajc na obszarze prowadzonej
operacji.
Celem jest zapewnienie osony siom zbrojnym zaangaowanym w proces wspierania
pokoju po to, aby uatwi im osignicie wyznaczonych celw operacji
OPERACJE REAGOWANIA KRYZYSOWEGO (ang. crisis response operation)
caoksztat
przedsiwzi wojskowych, realizowanych przez siy sojusznicze w
sytuacji kryzysu midzynarodowego z wyczeniem operacji wojennych o charakterze
obrony sojuszniczej (obrona terytorium pastw czonkowskich NATO).
Obejmuj dwie zasadnicze klasy operacji: operacje wojenne, realizowane poza
terytorium pastw czonkowskich sojuszu oraz operacje wojskowe inne ni wojenne.
OPERACJA STRATEGICZNA5 (ang. strategic operation) caoksztat
uzgodnionych i powizanych ze sob co do celu, zada, miejsca i czasu dziaa
bojowych rodzajw si zbrojnych, prowadzonych wedug jednolitego planu dla
osignicia strategicznego celu wojny (kampanii). Biorc za punkt wyjcia cele
operacji i sposoby ich osigania mona wyrni strategiczne operacje obronne i
zaczepne
OPERACJE WSPIERANIA POKOJU (ang. peace support operations)
rnorodne operacje prowadzone przez siy NATO z mandatu ONZ lub OBWE,
wspierajce wysiki dyplomatyczne dla osignicia dugoterminowego politycznego
uzgodnienia lub innych celw okrelonych mandatem.
OPERACYJNE PRZYGOTOWANIE OBSZARU KRAJU (ang. operational
preparation of the country cz infrastruktury obronnej, przygotowanej stosownie
do planowanego uycia si zbrojnych w celu stworzenia dogodnych warunkw do
dyslokacji wojsk, zorganizowanego ich wejcia do walki i skutecznego prowadzenia
dziaa bojowych. W jego skad wchodz obiekty i urzdzenia logistyczne i
inynieryjne budowane w czasie pokoju i rozbudowywane w okresie zagroenia i
wojny.
OPINIA PUBLICZNA (ang. public opinion) domys, mniemanie, przekonanie,
5

W NATO termin ten nie wystpuje, gdy uycie si zbrojnych do realizacji celw strategicznych to
domena jednoznacznie operacyjna.

88

sd, pogld dotyczcy jakiej idei, osoby, zdarzenia. Jedna z form wiadomoci
spoecznej; zesp pogldw czy przekona podzielanych przez due zbiorowoci i
dotyczcych wanych wydarze i zagadnie, ktre s spoecznie komunikowane.
Opinia publiczna, to oglnie przyjty punkt widzenia, wyraany przez jak grup lub
spoeczestwo, tj. przez publiczno.
Jest to pojcie, stosowane na rozmaite sposoby; w najbardziej oglnym sensie moe
oznacza aprobat lub dezaprobat dla widocznych publicznie stanowisk i zachowa,
wyraane przez okrelony odam spoeczestwa i mierzone zwykle za pomoc sonday. W
efekcie czsto traktuje si opinie publiczn jako synonim tego, co wykazuj sondae w
sprawie moralnoci, ulubionych przez konsumentw marek towarw, polityki i innych.
ORGAN OBRONY CYWILNEJ (ang. civil defence body) wyodrbniona
prawnie osoba upowaniona do kierowania obron cywiln. Centralnym organem
administracji rzdowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju.
Terenowymi organami obrony cywilnej s wojewodowie, starostowie, wjtowie lub
burmistrzowie i prezydenci miast
ORGANA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ (ang. public administration bodies)
podmioty prawa posiadajce okrelone kompetencje, ktre polegaj na moliwoci
realizowania danej formy dziaania przyznanej przez ustaw.
ORGANA ADMINISTRACJI RZDOWEJ (ang. government administration
bodies) podmioty prawa centralne i terenowe wykonujce zadania w ramach
okrelonych przez ustaw.
ORGANA ADMINISTRACJI SAMORZDOWEJ (ang. self-government
administration bodies) podmioty prawa realizujce polityk spoecznoci lokalnych
oraz zadania wasne okrelone w ustawach, przepisach wykonawczych i zadania
zlecone przez organa nadrzdne.
ORGANIZACJE POZARZDOWE (KRAJOWE) (ang. national non-govern
mental organizationns stowarzyszenia, zwizki, izby, instytuty oraz organizacje
pracodawcw i pracobiorcw o charakterze oglnokrajowym.
ORGANIZACJE POZARZDOWE (MIDZYNARODOWE) (ang. international
non-govenmental organizations) organizacje midzynarodowe, powoane do ycia nie
przez ukad midzyrzdowy. ich prawn podstaw dziaania nie jest umowa
midzynarodowa, lecz statut, regulamin lub inny wewntrzny akt. zasad jest, e
musz skupi czonkw przynajmniej z trzech pastw i musz by otwarte na nowych.
ORGANIZACJE TERRORYSTYCZENE NA WIECI6 (ang. terrorist
organizations in the world)
Obecnie podstawow si dziaalnoci terrorystycznej s rnego rodzaju
organizacje, ktre mimo i swoje kwatery gwne maj na rnych kontynentach,
mog dziaa globalnie. Do najwaniejszych z nich mona zaliczy:
1. Bliski Wschd
1.1. Hezbollah
Jedna z najbardziej fundamentalistycznych grup terrorystycznych. Jej podstawowym
celem jest prowadzenie dziaa terrorystycznych na rzecz wyzwolenia Palestyny. Oprcz
walki zbrojnej z Izraelem i Armi Poudniowego Libanu, prowadzi te indoktrynacj,
wsparcie finansowe oraz szkolenie i uzbrajanie miejscowej ludnoci. Jej aparat
bezpieczestwa zajmuje si m.in. porwaniami zakadnikw, zamachami bombowymi i
6

Patrz haso Terroryzm.

89

samobjczymi oraz atakami terrorystycznymi za granic, przeprowadzanymi czsto w

cisej wsppracy z organizacjami Iranu. Zamiast walki pozycyjnej, dziaania oparto na
partyzantce bdcej w cigym ruchu i atakujcej zazwyczaj w nocy.
Hezbollah nie jest ruchem palestyskim, lecz organizacj libaskich
fundamentalistw. Swoje dziaania operacyjne prowadzi gwnie w dolinie Bekaa oraz w
poudniowym Bejrucie i Libanie. Poszczeglne jego komrki terrorystyczne s aktywne
take w Afryce, Europie oraz w obu Amerykach.
Najwiksze wsparcie dla tej organizacji pochodzi z Iranu i Syrii. Jest to gwnie
pomoc dyplomatyczna, polityczna, szkoleniowa, sprztowa i finansowa. Si tej organizacji
ocenia si na kilka tysicy bardzo dobrze uzbrojonych i wyszkolonych bojownikw prawdopodobnie okoo piciu tysicy - a oprcz nich jest ponadto nieznana liczba
zwolennikw i sympatykw.
W maju 2000 roku, wskutek wycofania si Izraela ze strefy bezpieczestwa na
poudniu Libanu, Hezbollah wkroczy tam natychmiast, zajmujc te tereny i zaprowadzajc
islamski porzdek. Tym bardziej zostao wic naraone terytorium Izraela, gdy znalazo
si w pobliu libaskiej granicy
1.2. Hamas
Hamas jest grup fundamentalistw islamskich, ktra sw radykaln dziaalno
rozpocza w 1987 roku, a wic wwczas, gdy powstanie palestyskie Intifada zaczo
si rozwija. Hamas jest jedn z najbardziej radykalnych grup, a oprcz hase narodowowyzwoleczych, typowych dla innych grup tego rejonu, jest podobnie jak palestyski
Dihad klasyczn fundamentalistyczn islamsk grup terrorystyczn. Jego celem jest
prowadzenie zwyciskiej witej wojny w celu wyzwolenia Palestyny i ustanowienia
pastwa islamskiego od rzeki Jordan po Morze rdziemne. Odmawia Izraelowi prawa do
istnienia. Przeciwna jest wszelkim traktatom pokojowym.
Hamas jest skrtem od Harakat al.- Muqawamah al.-Islamiyya, czyli Islamski Ruch
Oporu. Swoich zwolennikw zdobywa gwnie w strefie Gazy, gdzie bardzo trudne
warunki ycia ludzi znajdujcych si w obozach dla uchodcw, kieroway ich w stron
islamskich radykalistw. Organizacja ta staa si szybko jedn z najwikszych i najbardziej
znaczcych ugrupowa palestyskich.
Fundusze zbierano pord Arabw
mieszkajcych na caym wiecie oraz z wasnych dochodw (farmy, szwalnie, usugi).
Szacuje si, e owe dochody wynosiy okoo kilkadziesit milionw dolarw rocznie.
Jednym z gwnych jego pionw byy gboko zakonspirowane komrki szturmowe Izzal.-Din al.- Qassam. One to wanie dokonyway zamachy terrorystyczne.
Hamas zaj si zamachami terrorystycznymi wymierzonymi w Izrael, gwnie
bombowymi (take samobjczymi) i morderstwami, jak te porwaniami onierzy
Izraelskich Si Samoobrony. Wszystkie te dziaania prowadzi si na du skal. Od 1992
roku liczba aktw terroru znacznie si zwikszya. Czsto stosowano ostrzeliwanie celu z
broni automatycznej i to z bliskiej odlegoci, np. do pdzcego samochodu.
Prowadzona przez Hamas polityka i stosowane akty terroru stanowi nadal due
zagroenie dla pokojowego rozwoju na Bliskim Wschodzie.
1.3. Palestyski Dzihad Islamski
Organizacja ta, bdc radykaln organizacj terrorystyczn, dziaa aktywnie w
Palestynie od 1979 roku. Dihad Palestyski jest zlepkiem kilku radykalnych grup i frakcji,
ktre zjednoczya ch stworzenia w Palestynie pastwa islamskiego na wzr Iranu i
zniszczenia pastwa Izrael. Organizacja ta uznaa za swego wroga take Stany

90

Zjednoczone, ze wzgldu na popieranie przez nie interesw izraelskich. Prbuje rwnie

wywiera presj na rzdy i organizacje wiata arabskiego, domagajc si od nich
zwalczania wpyww kulturowych Zachodu i przestrzegania praw islamu. Ideologia tej
grupy zakadaa wyzwolenie Palestyny spod dominacji Izraela oraz ma prowadzi do
zjednoczenia wiata arabskiego i stworzenia jednego pastwa islamskiego.
Obecnie gwne bazy Dihadu s zlokalizowane na terenie Libanu i w Strefie Gazy, a
swoje biura posiada take w Teheranie, Damaszku i Chartumie.
Gwnymi sposobami dziaania pozostaj zamachy bombowe oraz pojedyncze zamachy
terrorystyczne, morderstwa i porwania. Obecnie grupa ta jest podzielona na trzy frakcje
dziaajce wsplnie i koordynujce swe dziaania. S to: Bataliony al.-Aqsa, witynia i
Druyna Islamskiego Dihadu.
Jedn z najbardziej znanych akcji Palestyskiego Dihadu Islamskiego byo porwanie
amerykaskiego samolotu linii TWA ze 145 pasaerami leccymi do Bejrutu. Po zabiciu
jednego z zakadnikw (onierza US Marine Corps) porywacze skierowali samolot do
Algierii, a nastpnie do Bejrutu. Tam, po zwolnieniu zakadnikw terroryci oddalili si w
nieznanym kierunku, unikajc wszelkiej odpowiedzialnoci.
2. Azja rodkowa i Poudniowo-Wschodnia
2.1. Al. Kaida
Organizacja ta zostaa zaoona przez Osam bin Ladena okoo roku 1990. Jej
przywdca pochodzi z rodziny saudyjskich multimilionerw, magnatw budowlanych i jest
17 dzieckiem swego ojca. Po rozpoczciu radzieckiej inwazji w Afganistanie, majc 22
lata, pojecha tam, by organizowa antyradziecki ruch oporu. Pomoga mu w tym rodzinna
fortuna (5 mld dolarw, z czego ocenia si majtek bin Ladena na 300 mln dolarw).
Po zakoczeniu wojny bin Laden zacz tworzy, korzystajc ze swego dowiadczenia
i majtku, grup terrorystyczn dziaajc przeciwko aktywnoci wojsk i rzdu USA, na
caym wiecie. Rozpocz starania o skoordynowanie grup terrorystycznych caego globu.
Wany by rwnie fakt zwycistwa nad Zwizkiem Radzieckim w Afganistanie.
Islamici uwierzyli wwczas, e mona mniejszymi siami pokona jedn z najwikszych
potg tego wiata. Dlatego stworzona przez bin Ladena Al.-Kaida w 1998 roku, opieraa si
na dowiadczeniach wyniesionych z Afganistanu. Ponadto inwestowa w rne firmy w
Sudanie, by mc sfinansowa swoje dziaania terrorystyczne. Doprowadzi rwnie do
stworzenia wiatowego Frontu Islamskiego przeciwko USA i Izraelowi. W jego skad
wchodzia wikszo radykalnych grup terrorystycznych z caego wiata, m.in. z Czeczenii,
Boni, Kosowa, Tadyklistanu, Chin (Ujgurowie), Stanw Zjednoczonych, Europy,
Pakistanu, Bangladeszu, Indii i innych rejonw. Utworzy take organ dowdczy kierujcy
wszelkimi dziaaniami tej organizacji Rad Shura. Ogoszony zota rwnie dihad
przeciwko wszystkim przeciwnikom islamu, a w szczeglnoci Stanom Zjednoczonym.
Ludzie bin Ladena przeprowadzili bardzo du ilo akcji terrorystycznych, spord
ktrych naley wymieni: atak na personel si zbrojnych USA w Somalii w 1992 roku, atak
bombowy na Word Trade Center w Nowym Jorku w lutym 1993, prb zamachu na
prezydenta Egiptu Hosni Mubaraka w czerwcu 1995 roku, plan zabicia papiea w 1995 i
wiele innych.
Najgroniejsze okazay si jednak uderzenia lotnicze, wykonane 11 wrzenia 2001 w
precyzyjnie zorganizowanej i doskonale przeprowadzonej akcji, w ktrej terroryci uyli
czterech porwanych amerykaskich samolotw cywilnych, z 266 pasaerami na pokadzie i
uderzyli nimi w trzy wane obiekty na terenie USA.
Dwa samoloty przebiy wiee World Trade Center. Ustalono, e liczba ofiar w obu

91

biurowcach i na ulicach Manhatanu wynosia ponad 10 000 ofiar. Trzeci samolot uderzy w
waszyngtoski Pentagon, a wic w siedzib dowdztwa armii USA. Czwarty, zapewne
zmierzajcy do rezydencji prezydenta w Camp David, spad w lesie pod Pitsburgiem.
Ponadto samochd puapka eksplodowa przed siedzib Departamentu Stanu w
Waszyngtonie.
Atak ten spowodowa w rezultacie nie tylko zmian form i sposobw dziaa
strategicznych, lecz rwnie sta si nowym wyznacznikiem postpowania Stanw
Zjednoczonych w zakresie bezpieczestwa. Walka z terroryzmem, staa si odtd obok
przeciwdziaania produkcji, proliferacji i wykorzystania broni jdrowej podstawowym
zadaniem strategicznym USA.
2.2. Grupy Czeczeskie
Terroryzm czeczeski pojawi si w zasadzie od pierwszej wojny czeczeskiej, ktra
wybucha w grudniu 1994 roku. Wwczas, po zajciu przez wojska rosyjskie duego
obszaru kraju,
czeczecy rozpoczli seri atakw terrorystycznych skierowanych
przeciwko Rosjanom. Obawy Rosjan wzmogy si po akcji przeprowadzonej pod
dowdztwem Szamila Basajewa w Budionowsku, gdzie w czerwcu 1995 roku Czeczecy
zajli szpital, dajc wycofania wojsk rosyjskich z Czeczenii, amnestii wszystkich
bojownikw i negocjacji w sprawie niepodlegoci kraju. Atak ten by punktem zwrotnym
tej wojny i zmusi Rosjan do zawarcia porozumienia.
Dziaania terrorystyczne jednak nie ustay. W sierpniu 2000 roku dziesitki ludzi
zgino podczas eksplozji budynkw mieszkalnych w wielu rosyjskich miastach. Ich
sprawcami najprawdopodobniej byli terroryci czeczescy.
Bojownicy czeczescy d do ustanowienia na terenie Czeczenii i Inguszetii, jak
rwnie Dagestanu oraz innych ssiednich republik, gdzie mieszkaj muzumanie, pastwa
islamskiego, gdzie obowizywayby surowe reguy szariatu.
Czeczescy terroryci otrzymuj wsparcie m.in. z Afgnistanu i Al.-Kaidy. Poza tym
przeciwko Rosjanom walczy wielu islamskich ochotnikw z krajw arabskich. Liczebno
grup muzumaskich dziaajcych na terenie Czeczenii ocenia si na kilkanacie tysicy
aktywnych bojownikw.
3. Afryka i Ameryka Pnocna
3.1. Zbrojna Grupa Islamska
Ta algierska organizacja, bdca skrajnym skrzydem ruchu islamistycznego elDjama`a el-mosoleha, zacza swoj dziaalno w grudniu 1992 roku. Atakuje wszystkich
przeciwnikw prawa islamskiego, w tym take przedstawicieli algierskiego aparatu wadzy,
dziennikarzy, intelektualistw, urzdnikw, nieskromne kobiety, chrzecijan i
obcokrajowcw. Celem tej grupy jest ustanowienie na terenie Algierii republiki islamskiej.
Ocenia si, e grupa ta liczy okoo 20 000 25 000 czonkw. W ostatnich latach
Zbrojna Grupa Islamska przeprowadzia seri bardzo brutalnych atakw terrorystycznych.
Oprcz zwykych morderstw stosuj take zamachy bombowe i porwania. W grudniu 1994
roku zamierzali uprowadzi samolot i wysadzi go nad Paryem w prezencie
gwiazdkowym dla mieszkacw stolicy Francji. Samolot zosta jednak odbity z rk
terrorystw przez francusk jednostk antyterrorystyczn GING.
3.2. Jamat ul Fuqra

92

Jamat ul Fuqra jest najwiksz organizacj z kilku grup fundamentalistycznego

podziemia dziaajcych w Stanach Zjednoczonych i Pakistanie. Stworzona zostaa przez
pakistaskiego duchownego szejka Mubarika Ali Gilaniego, ktry zaoy j w latach
osiemdziesitych. Obecnie Gilani przebywa w Pakistanie, lecz dua cz komrek
terrorystycznych dziaajcych w ramach tej organizacji swoim obszarem dziaania obja
Ameryk Pnocn i Karaiby. Czonkowie grupy stworzyli na wiejskich terenach Pnocnej
Ameryki komuny, w ktrych yj we wsplnocie, pragnc odizolowa si od zachodniej
kultury. Czonkowie atakuj rnorakie cele, ktre wedug nich stanowi zagroenie dla
islamu. Ta, bardziej sekta, ni organizacja, stawia sobie za cel oczyszczenie islamu ze
wszelkich negatywnych wpyww. rodkiem prowadzcym do celu jest terroryzm.
Istotne jest podkrelenie, i wymienione organizacje terrorystyczne czy wsplna
religia jak jest islam.
Sowo islam wywodzi si od arabskiego rdzenia slm, od ktrego pochodzi rwnie
sowo salam pokj, pozdrowienie, a oznacza poddanie si Bogu. Islam to religia
monoteistyczna stworzona przez Mahometa (Muhammad Wielce Chwalony 570/571632) w pierwszej poowie VII w. n.e. na Pwyspie Arabskim. Jest to religia synkretyczna,
w skad jej dogmatyki wchodz niektre arabskie obrzdy przedmuzumaskie, elementy
kultury bizantyjskiej i perskiej, tradycja grecko-rzymskiego antyku; wedug wyznawcw
islamu Mahomet jest ostatnim prorokiem, nastpc Mojesza i Jezusa, ktry gosi wol
jedynego Boga pozwolio to na wchonicie przez islam judaizmu i chrzecijastwa, a
tym samym ich dogmatyczne przezwycienie. Zgodnie z tradycj, pocztek ery
muzumaskiej datuje si na rok 622 r., w ktrym Mahomet wyemigrowa wraz z
pierwszymi wyznawcami islamu z Mekki do Medyny, gwnie ze wzgldu na
przeladowania ze strony mekkaskiej arystokracji. Wedug wierze muzumaskich, przed
sam wypraw Mahomet zosta w cudowny sposb przeniesiony do Jerozolimy, stamtd
za wznis si do sidmego nieba (std trzy miasta kultu w wiecie muzumaskim:
Mekka, Medyna i Jerozolima). Po mierci proroka rozgorza spr o kalifat (khalifa
zastpca, nastpca), w ktrym gwnymi stronami byli Emigranci, ktrzy swoje racje
motywowali tym, i wywodzili si z tego samego szczepu, co prorok, oraz ugrupowanie
legitymistyczne, ktrego czonkowie wskazywali na Alego, kuzyna proroka ze strony ojca,
ma jego jedynej crki i jednego z pierwszych wyznawcw, jako na osob najbardziej
godn przejcia wadzy po proroku, tak wieckiej, jak duchowej. Ostatecznie zwyciyo
pierwsze stronnictwo, cho spr, pocztkowo rodowo-polityczny, zaowocowa trwaym
podziaem wyznawcw islamu, z czasem rwnie dogmatycznym, na sunnitw oraz mniej
licznych szyitw partia Alego (dzi ok. 10% wyznawcw islamu).
W 633 roku rozpoczto prace nad spisywaniem Koranu (Quran czytanie,
recytacja) witej ksigi islamu, z rozproszonych fragmentw pozostawionych przez
Mahometa, za za panowania trzeciego kalifa Utmana, zatwierdzona zostaa jedna spord
rnych wersji, ktrej egzemplarz zoono w Medynie. Sprawa rewizji tekstu Koranu bya
ponownie rozpatrywana za abbasydzkiego kalifa al-Qahira w 933 r. uznano a siedem
wersji witej ksigi za kanoniczne. Koran, skadajcy si z 114 rozdziaw (suwar)
liczcych od 2 do 286 wierszy (ajatw), stanowi rdo prawa objawionego regulujcego
ycie prywatne i publiczne pobonego muzumanina we wszelkich jego aspektach, czego
skutkiem jest niemono oddzielenia w onie islamu spraw wieckich i duchowych, roli
pastwa i kocioa. Surowo i drobiazgowo islamskiego prawa tumaczy si przede
wszystkim potrzeb ujarzmienia pierwszych wyznawcw przedmuzumaskich
mieszkacw Arabii. Zgodnie z naukami Koranu, kady muzumanin, ktry po mierci i
Dniu Sdu chce unikn pieka (dahannam) i znale si w ogrodach Edenu (dannat
Adan), musi bezwzgldnie przestrzega obowizkw kanonicznych, tzw. piciu filarw
islamu, s nimi: wyznanie wiary (szahada), modlitwa (salat), jamuna (zaka), post (saum)

93

oraz pielgrzymka do Mekki (hadd). Szyit obowizuj ponadto dwa kolejne: walaja
powicenie, posuszestwo i isma nieomylno i bezgrzeszno imama; wynikaj one z
tego, i istot szyizmu jest doktryna o imamacie mesjanistyczna wiara w przywdztwo
duchowe prawowitych nastpcw Mahometa, Alego i Husajna (zamordowanego syna
Alego), imamw. Imam jest porednikiem midzy gmin wyznaniow a Allachem,
niezalenym interpretatorem Koranu i sdzi; za pierwszego imama uznaj szyici
czwartego kalifa Alego. Szyici waciwi (dwunastowcy) uznaj dwunastu imamw, za
ismailici (siedmiowcy) tylko siedmiu. Prawo koraniczne rozwijane przez sunnickich
ortodoksw, w oparciu o wskazania Koranu i sunn (spisane zwyczaje, ktrych przestrzega
prorok oraz niewielka grupka pierwszych wyznawcw islamu), odrzuca doktryn imamatu,
uwaajc j za sprzeczn z islamskim monoteizmem. Innym znaczcym odstpstwem od
ortodoksji by rozwijajcy si od VIII w. sufizm (wywodz si z niego obecne bractwa
derwiszw) mistyczny nurt, znajdujcy zwolennikw gwnie wrd ubogich lecz
licznych mieszkacw prowincji. Zgodnie z nim zblienie si do Boga moliwe jest nie
tylko przez posuszestwo sowu objawionemu, lecz rwnie za pomoc praktyk
medytacyjnych, muzyki, rytualnego taca itp. Mimo ogromnego wpywu nauk alGhazaliego (1058-1111) legendarnego niemale teologa, filozofa i mistyka, ktry
dokona syntezy prawa islamskiego i sufizmu, reakcja ortodoksyjnych teologw bya na
tyle silna, i zaowocowaa powstrzymaniem rozwoju prawa koranicznego a do XVIII
wieku.
W XIX i pocztkach XX wieku prawo koraniczne byo czciowo lub cakowicie
zastpowane prawodawstwem zachodnim, gwnie w krajach muzumaskich, ktre dostay
si pod protektorat lub zostay koloniami pastw zachodnich. Jednake dzi jedynym
cakowicie wieckim pastwem muzumaskim pozostaje Turcja, za kraje takie jak Arabia
Saudyjska, Muzumaska Republika Iranu czy Pakistan to islamskie teokracje, czerpice w
duej mierze z powstaego w XVIII wieku wahhabizmu. Jest to najbardziej znaczcy ruch
integracyjny (fundamentalny) o charakterze religijno-politycznym, zapocztkowany przez
dziaalno Muhammada Ibn Abd al-Wahhaba. Jego wojownicy wypowiedzieli wit
wojn zarwno sunnitom, szyitom, jak i wszystkim tym, ktrzy prbowali przemyci do
wiata islamu zachodnie wzorce prawne, moralne i obyczajowe; odpowiedzialni s m.in. za
masakry w zdobytych przez siebie witych miastach: Karbali, Mekce i Medynie, w
ktrych wprowadzali w czyn powrt do rde islamu, zabijajc ich mieszkacw rwnie
za tak drobne, z zachodniego punktu widzenia, przewinienia, jak palenie tytoniu, czy
spoywanie alkoholu (dihad oznacza przede wszystkim wewntrzne zmagania czowieka
pragncego y zgodnie z naukami islamu, jak rwnie nawracanie niewiernych na islam
za pomoc dobrego przykadu, zatem utosamianie go jedynie ze wit wojn jest
nieuprawnionym uproszczeniem). Z gruntu odmienny nurt stanowi babaizm, ktry powoa
do ycia ur. w 1819 r. Bab-ud-Din (Oczekiwany Prorok), w. Ali Mohammed. Stawia
sobie on za zadanie pogodzenie nauk Koranu z kulturowymi i materialnymi owocami
rozwoju cywilizacji zachodniej. Domaga si m.in. zmiany prawno-obyczajowego statusu
kobiet; w 1850 roku zosta skazany na mier przez Iraskie wadze i rozstrzelany. Jego
nastpc zosta Baha-Ullah (Wspaniao Boga), w. Mirza Hussein Ali, dajc pocztek
bahaizmowi. Bahaici, bardzo prna dzi organizacja, posiadajca swj gwny orodek w
Hajfie, opiera swoj doktryn na symbolicznej i alegorycznej interpretacji Koranu
uzasadniajcej filantropi, walk o zrwnanie praw mczyzn i kobiet, o prawa mniejszoci
religijnych i rasowych. Nie naley jednak przecenia wpywu tej organizacji na liberalizacj
prawa i obyczajowoci krajw muzumaskich, w ktrych bahaizm uwaany jest za ruch
heretycki, w Iranie za jest aktywnie zwalczany.
Literatura:

94

Edward Szymaski Islam pierwotny, Jzef Bielawski Islam jako religia wiatowa [w:]
Religie uniwersalistyczne, Iskry, Warszawa 1982;
Francis Robinson, Historia wiata islamu, tum. Jolanta Wanda Kozowska, Muza,
Warszawa 2001;
Mdroci proroka, wybr i tum. Janusz Danecki, Dialog, Warszawa 1993; Habrat Mirza
Ghulam Ahmad Filozofia nauk islamu, Islam International Publications Ltd., 1996;
Adel Theodor Khoury (red.) Leksykon podstawowych poj religijnych, tum. Jzef
Marzcki, PAX, Warszawa 1998;
Yves Thoraval, Sownik cywilizacji muzumaskiej, tum. Pawe Latko, Ksinica,
Katowice 2002.
OSONA GRANICY PASTWA (ang. Shield of the state borders) zesp
przedsiwzi realizowanych w ramach osony strategicznej kraju w czasie pokoju
kryzysu i konfliktu zbrojnego przez stra graniczn oraz wydzielone jednostki
wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej, we wspdziaaniu z miejscowymi siami
pozamilitarnymi, w celu uszczelnienia granicy i zapewnienia dogodnych warunkw
do przeprowadzenia mobilizacji oraz zorganizowanego wprowadzenia wojsk do
operacji obronnej lub dla ochrony skrzyde i tyw.
OSTRZEGANIE (ang. warning) jedna
z funkcji systemu wykrywania
alarmowania majca na celu przekazywanie (z odpowiednim wyprzedzeniem), przez
waciwe organa wykrywajce lub ustalajce stan zagroenia, informacji o zagroeniu
uderzeniami z powietrza (o skaeniach i zakaeniach).
ORODEK PRZEMYSOWY (ang. industrial centre, industrial area) 1)
skupisko zakadw przemysowych na obszarze jednego miasta i niekiedy w jego
okolicy, charakteryzujce si wewntrznymi powizaniami produkcyjnymi, ktrego
unieruchomienie mogoby spowodowa zakcenie produkcji niekiedy wanych dla
pastwa gazi przemysu;
2) miejscowo, w ktrej rozwin si przemys. Skupisko orodkw tworzy okrg
przemysowy, a skupisko okrgw przemysowych tworzy mega okrg przemysowy.
PACYFIZM (ang. pacifism) ideologia, doktryna i ruch polityczny, ktrych
celem jest dziaanie na rzecz pokoju i wystpowanie przeciwko wojnom i
zbrojeniom, bez wnikania w ich przyczyny i cele
PANOWANIE W POWIETRZU (ang. air supremacy) stan dominacji si
powietrznych w obszarze i poza obszarem dziaa bojowych, ktry gwarantuje
prowadzenie dziaa przez wszystkie rodzaje si zbrojnych, przy minimalnym ryzyku,
bez moliwoci wykonywania lotw przez przeciwnika lub ich wykonanie wie si ze
znacznymi stratami, przy braku znaczcych korzyci militarnych.
PASTWA ZBJECKIE (ang. "Rogue" states) nazywane take progowymi lub
nieprzewidywalnymi. Okrelenie uywane przez administracj amerykask w
stosunku do pastw, ktrych autorytarne rzdy oskarane s o nieprzestrzeganie
praw czowieka, wspieranie terroryzmu oraz rozbudow arsenau broni masowej
zagady.
Okrelenia tego uywaa ju administracja Billa Clintona, ale dopiero administracja
Busha podkrelaa ze stanowczoci zagroenie ze strony tych pastw, ktre uzasadniao
wszystkie dziaania Stanw Zjednoczonych zmierzajce do jego zmniejszenia. Pod koniec
lat 90. XX wieku za pastwa zbjeckie" uznawane byy Afganistan, Irak, Iran, Korea
Pnocna oraz Libia. Po operacji wojskowej w Afganistanie zosta on usunity z listy.
Rwnie normalizacja stosunkw libijsko-amerykaskich doprowadziy do usunicia z listy
reimu Kadafiego. W 2002 koncepcj "pastw zbjeckich" zastpia koncepcja "osi za", w
95

ktrej znalazy si Irak, Iran i Korea Pnocna.

PASTWO (ang. state) uznana przez spoeczno midzynarodow organizacja
polityczna grupy spoecznej obejmujca okrelone terytorium, na ktrym rozciga si
jej wadza i obowizuj prawa przez ni stanowione.
Prawne kryteria pastwowoci, przyjte na mocy konwencji w Montevideo z 1933,
okrelane w artykule 1. s nastpujce: Pastwo jako podmiot prawa midzynarodowego
powinno posiada nastpujce elementy:
- sta ludno;
- struktury karne;
- suwerenn wadz;
- okrelone terytorium (wielko pastwa nie wpywa na jego podmiotowo)
oddzielone od innych granic;
- zdolno wchodzenia w relacje midzynarodowe.
Konwencja bya spotkaniem regionalnym i ograniczaa si jedynie do pastw
amerykaskich, ale jej zasady zostay uznane w zwyczajowym prawie midzynarodowym.
Niektrzy wtpi jednak czy te kryteria s wystarczajce.
Podstawowym problemem pastwowoci jest uznanie pastwa na arenie
midzynarodowej, czyli stwierdzenie przez inne pastwa faktu istnienia jakiego pastwa i
gotowoci do respektowania zwizanych z tym skutkw prawnych. Przedmiotem uznania
moe by: pastwo, rzd (organ sprawujcy w pastwie wadz wykonawcz - Rada
Ministrw), powstacy, strona walczca czy nard (nard jest zbiorowoci terytorialn o
okrelonym skadzie etnicznym; wsplnot o podou gospodarczym, politycznym,
spoecznym i kulturowym wytworzon w procesie dziejowym, przejawiajc si w
wiadomoci swych czonkw).
Uznanie pastwa moe by udzielone bd indywidualnie przez podmiot prawa
midzynarodowego (nawizanie stosunkw dyplomatycznych lub podpisanie umowy
bilateralnej), bd kolektywnie przez grup pastw (podobnie jak w przypadku
pojedynczego pastwa) lub organizacj midzynarodow (przyjcie w poczet czonkw).
Uznanie pastwa powinno mie charakter jednoznaczny i nieodwracalny, cho w praktyce
spotyka si przypadki zawieszenia lub zerwania stosunkw dyplomatycznych czy
wykluczenie czonka organizacji.
Konsekwencje uznania pastwa: teoria konstytutywna mwi, e pastwo istnieje tylko
wtedy, gdy jest uznane przez inne pastwa, za teoria deklaratoryjna twierdzi, e istnienie
pastwa jest niezalene od uznania go przez inne pastwa.
mniejszych, obdarzonych autonomi pastw zwizkowych (np. stanw, krajw,
Literatura
Arystoteles, Polityka, Warszawa 1964.
Justyski Janusz, Wybr tekstw rdowych z historii doktryn politycznych i prawnych,
Toru 1994.
Lamentowicz Wojciech, Pastwo wspczesne, Warszawa 1993.
opatka Adam, Wstp do prawoznawstwa, Warszawa 1975.
Sczaniecki Micha, Powszechna historia pastwa i prawa, Warszawa 1991.
Sylwestrzak Andrzej, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1995.
Olszewski Henryk, Zmierczak Maria, Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna
1993.
Zieliski Eugeniusz, Nauka o pastwie i polityce, Warszawa 2001.
Na podstawie: www. wikipedia.pl, wolna encyklopedia

96

PASTWO GOSPODARZ (ang. host nation ) - pastwo bdce czonkiem

NATO, na ktrego terytorium planowane s wsplne operacje sojusznicze. Jest
ono zobligowane do przygotowania wasnego systemu prawnego i infrastruktury
obronnej na przyjcie jednostek wojskowych z innych pastw (pastw
wysyajcych) na warunkach wynegocjowanych w ramach sojuszu.
PASTWO PRZYJMUJCE (ang. host nation ) pastwo na terenie, ktrego
rozmieszczaj swoje siy zbrojne, rodki materiaowo techniczne i/lub narodowe
komponenty siy wielonarodowe po wczeniejszym zgoszeniu i uzgodnieniu potrzeb
wykorzystania logistyki pastwa przyjmujcego i innego wsparcia podczas
przemieszczania si tych si/rodkw przez terytorium pastwa przyjmujcego, lub
uycia ich na terytorium pastwa przyjmujcego. Pastwo przyjmujce bierze na
siebie odpowiedzialno za transport, kontrol ruchu, obsug i serwis,
magazynowanie, oraz dostarczenie wody, paliwa i ywnoci. Ponadto, pastwo
przyjmujce wyznacza, zalenie od potrzeb, miejsce skadowania lub stacjonowania,
lub obszar odpowiedzialnoci dla obcych wojsk.
PASTWO WIODCE (ang. lead natios ) pastwo, ktre odgrywa kluczow
rol w przygotowaniu wsplnie z zaangaowanymi pastwami ramowych uzgodnie
HNS, stanowicych cz procesu planowania oraz nadano mu odpowiedzialno w
zakresie kierowania i koordynowania okrelonych funkcji lub dziaa angaujcych
siy dwu lub wicej krajw albo dowdztw podczas wykonywania zada.
PASTWO WYSYAJCE (ang. sending nation) pastwo rozmieszczajce
swoje siy zbrojne, rodki materiaowo techniczne i/lub narodowe komponenty si
wielonarodowych oraz zgaszajce potrzeby wykorzystania logistyki pastwagospodarza i innego wsparcia podczas przemieszczania si tych si/rodkw przez
terytorium, lub uycia ich na terytorium pastwa - gospodarza. Pastwo wysyajce
(SN) zajmuje si przerzutem wojsk, jego zaopatrzeniem oraz zasilaniem.
PASTWOWA STRA POARNA (ang. State Fire Service) zawodowa,
umundurowana i wyposaona w specjalistyczny sprzt formacja, przeznaczona do
walki z poarami, klskami ywioowymi i innymi miejscowymi zagroeniami.
PASTWOWY MONITORING RODOWISKA (ang. national environmental
monitoring) system pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostpniania
informacji o rodowisku.
Celem PM jest systematyczne informowanie administracji rzdowej i samorzdowej
oraz caego spoeczestwa o: stanie rodowiska w Polsce, przyczynach zmian jakociowych
zachodzcych w rodowisku, ocenie skutecznoci realizowanych programw ochrony
rodowiska na kadym szczeblu zarzdzania, dotrzymywaniu norm jakoci rodowiska oraz
wykrywanie obszarw wystpowania zagroe.
PASTWOWY SYSTEM ODNIESIE PRZESTRZENNYCH (ang. national
spatial reference system) obejmuje w Polsce : a) geodezyjny ukad odniesienia EUREF89, ktry jest rozszerzeniem europejskiego ukadu odniesienia ETRF na obszar Polski; w
EUREF-89 stosuje si Geodezyjny System Odniesienia GRS 80 okrelajcy parametry
geometryczne i fizyczne Ziemi,
b) ukad wysokoci odniesiony do redniego poziomu Morza Batyckiego w Zatoce
Fiskiej, wyznaczonego dla mareografu w Kronsztadzie,
c) ukad wsprzdnych paskich prostoktnych, oznaczony symbolem 2000,
stosowany w pracach geodezyjnych i kartograficznych zwizanych z wykonywaniem mapy
zasadniczej, utworzony przez cztery trjstopniowe strefy poudnikowe odwzorowania
Gaussa-Krgera,
d) ukad wsprzdnych paskich prostoktnych, oznaczony symbolem 1992, stasowany
dla map urzdowych w skali 1:10000 i skalach mniejszych, powstay przez zastosowanie

97

jednej strefy poudnikowej pokrywajcej obszar caego kraju, o poudniku osiowym,

ktrego dugo geograficzna wschodnia wynosi 19.
PARTNERTSWO DLA POKOJU
(ang. Partnership for Peace) program
wsppracy NATO z krajami Europ rodkowej i Wschodniej dcymi do uzyskania
czonkostwa w NATO.
PAS NADMORSKI (ang. coastal strip) obszar ldu od linii brzegowej w gb
ldu.
Zasig tego obszaru w gb kraju determinowany jest stopniem jego zalenoci od
zagadnie zwizanych z morzem, takich jak powizania gospodarcze (przemys
produkujcy na potrzeby morza lub zaleny od eksportu i importu szczeglnie surowcw
drog morsk). infrastruktura komunikacyjna, zatrudnienie ludnoci itd. W pasie
nadmorskim koncentruje si gros zagadnie zwizanych z gospodark morsk.
PATRIOTYZM (ang. ...............................................) postawa
spoeczno polityczna wyraajca si mioci do ojczyzny i wasnego narodu, poczona z
gotowoci ponoszenia ofiar dla nich. mona wyrni patriotyzm narodowy,
lokalny, etniczny i inne.
PIN /k/ (ang. Personal Identification Number) cig cyfr uywany w celu
identyfikacji posiadacza karty. Jest to termin stosowany gwnie w terminologii
bankowej.
PION PREWENCJI ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military Police
Prevention Branch) komrka organizacyjna, pion funkcjonalny andarmerii
Wojskowej zajmujca si realizacj zada zwizanych z zapobieganiem,
przeciwdziaaniem negatywnym zjawiskom spoecznym oraz zniechcaniem
potencjalnych sprawcw.
PIRACTWO /k/ (ang. piracy) nielegalne kopiowanie utworw artystycznych lub
oprogramowania w celu jch dystrybucji w organizacji, gronie przyjaci lub innej
grupie albo w celu ich sprzeday.
Szczeglnie brana oprogramowania kadego roku traci przez piractwo miliardy
dolarw. Mimo i zainstalowanie aplikacji na kilku komputerach wicej moe wydawa si
nieszkodliwe, powszechno tego rodzaju dziaa moe uniemoliwi uzyskanie dochodu z
dziaalnoci niewielkiej firmy programistycznej. Piractwo jest znaczcym zjawiskiem
zarwno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie. W innych czciach wiata jest
najczciej podstawow form dystrybucji oprogramowania.
PIRACTWO MORSKIE (ang. piracy) bezprawny akt gwatu, zatrzymania lub
grabiey popeniony dla celw osobistych przez zaog lub pasaerw prywatnego
statku lub samolotu i wymierzony: na morzu otwartym przeciwko innemu statkowi
morskiemu lub powietrznemu, przeciwko osobom lub mieniu znajdujcemu si na
takim statku morskim lub powietrznym, przeciwko statkowi morskiemu lub
powietrznemu, osobom lub mieniu w miejscu nie podlegajcym jurysdykcji adnego
pastwa.
Piractwem jest rwnie kady akt dobrowolnego uczestnictwa w dziaaniu statku
morskiego lub powietrznego z wiedz o faktach. ktre nadaj mu charakter pirackiego
statku morskiego lub powietrznego oraz podeganie lub umylne uatwianie wymienionych
wyej czynw.
PLACWKA ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military Police Post)
terenowa jednostka organizacyjna andarmerii Wojskowej, podlega
Oddziaowi andarmerii Wojskowej, posiadajca odrbny etat, posugujca si
pieczci urzdow z wizerunkiem ora i nazw jednostki.
PLANOWANIE CYWILNE (ang. civil planning) to caoksztat przedsiwzi

98

planistycznych i organizacyjnych oraz przygotowa rzeczowych, wykonywanych

zwaszcza poprzez formuowanie planw i programw w zakresie zapobiegania,
przygotowania, reagowania i odbudowy, zapewniajcych osigniecie waciwego stanu
gotowoci cywilnej i zarzdzania kryzysowego na kadym stopniu zasadniczego
podziau terytorialnego pastwa.
PLANOWANIE DUGOTERMINOWE ROZWOJU SI ZBROJNYCH (ang.
armed forces long term development planning) obejmuje okres 12 lat, okrelajc
kierunki, misje i zadania si zbrojnych, precyzuje doktryny i aktualizuje zdolnoci w
aspekcie przewidywanych zmian rodowiska bezpieczestwa, a take podan
polityk zakupw uzbrojenia i sprztu wojskowego.
PLANOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE (ang. physical and
land development planning, the planning) dotyczy przeznaczania terenw na okrelone
cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy, przyjmujc jako
podstaw zrwnowaony rozwj.
W polityce i planowaniu przestrzennym uwzgldnia si zwaszcza:
1) wymagania adu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;
2) walory krajobrazowe;
3) wymagania ochrony rodowiska oraz gospodarowania jego zasobami;
4) wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury
wspczesnej;
5) wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczestwa ludzi i mienia, a take potrzeby
osb niepenosprawnych;
6) zasady racjonalnego gospodarowania i zarzdzania zasobami przestrzeni;
7) potrzeby obronnoci i bezpieczestwa pastwa;
8) potrzeby interesu publicznego;
9) prawo wasnoci.
PLANOWANIE NA POZIOMIE STRATEGICZNYM (ang. strategic level
planing)
planowanie realizowane przez najwysze polityczno-wojskowe
kierownictwo podmiotu (pastwa, organizacji midzynarodowej).
Przebieg refleksji planistycznej na poziomie strategicznym ukierunkowany jest na
znalezienie odpowiedzi na pytanie: czy i co oraz jak naley zrobi, by uzyska w
wewntrznym lub zewntrznym rodowisku podmiotu zmiany podane z punktu widzenia
ochrony najwaniejszych dla tego podmiotu wartoci i interesw.
PLANOWANIE OBRONNE (ang. defense planning) caoksztat przedsiwzi
majcych na celu zapewnienie ram dziaania, umoliwiajcych zharmonizowanie
planowania sojuszniczego z narodowym w odniesieniu do poszczeglnych
dziedzin/dyscyplin planistycznych.
W ujciu sojuszniczym planowanie obronne rozumiane jest dwojako. W szerszym
sensie obejmuje wszystkie dziedziny planowania takie jak planowanie si, uzbrojenia, i
logistyczne oraz jest blisko zwizane z innymi dyscyplinami takimi jak planowanie
operacyjne, standaryzacja i planowanie obrony powietrznej. W wszym sensie natomiast
planowanie obronne odnosi si do planowania si i jego relacji z innymi dziedzinami.
Planowanie obronne Sojuszu jest fundamentalnym elementem porozumie
umoliwiajcych pastwom czonkowskim czerpanie korzyci politycznych i militarnych,
jak rwnie korzystanie z zasobw NATO w celu wzmocnienia bezpieczestwa i
stabilnoci. Zapobiega ono take nacjonalizacji polityki obronnej uznajc jednoczenie
suwerenno pastwow. Celem planowania obronnego jest uzgodnienie wymaga
sojuszniczych w moliwie najbardziej efektywny sposb.

99

PLANOWANIE PRZESTRZENNE (ang. land use planning, phisical planning)

dziaalno majca na celu planowe zagospodarowanie przestrzeni; przygotowanie
warunkw do rozwoju produkcji w zakresie wydobycia bogactw naturalnych i ich
przetwarzania oraz wszechstronnego zaspokajania potrzeb ludnoci na danym terenie,
poczone z racjonalnym gospodarowaniem rodowiskiem przyrodniczym i ochron
wartoci kulturowych w otoczeniu krajobrazu kulturowego.
W planach zagospodarowania przestrzennego okrela si przeznaczenie i sposb
wykorzystania terenw na poszczeglne cele gospodarcze, przyszych potrzeb
spoeczestwa. Zalenie od zasigu terytorialnego rozrnia si miejscowe planowanie
przestrzenne dotyczce obszaru miasta, osiedla, wsi, ich czci lub zespow urbanistycznoprzestrzennych. Miejscowe planowanie przestrzenne tradycyjnie jest zwane urbanistyk.
Regionalne planowanie przestrzenne dotyczy wikszych obszarw i nazywa si planem
regionalnym. Plan zagospodarowania przestrzennego obejmujcy obszar danego kraju jest
okrelany mianem planu krajowego. Planowanie przestrzenne jest zoon dyscyplin nauk
wspomagane jest osigniciami wielu nauk (np. architektury, demografii, ekologii,
ekonomii, fizjografii, geodezji, geografii gospodarczej, socjologii) oraz wielu dziedzin
techniki (inynierii ldowej, inynierii rodowiska, melioracji, technik budowlanych).
PLANOWANIE STRATEGICZNE (W SIACH ZBROJNYCH) (ang. strategic
planning) jedna z funkcji kierowania i dowodzenia, wica si z podejmowaniem
decyzji o przyszych dziaaniach si zbrojnych na wypadek zagroenia bezpieczestwa
narodowego.
PLANOWANIE REDNIOOKRESOWE ROZWOJU SI ZBROJNYCH (ang.
armed forces middle term development planning) projektowanie i zestawienie w
ustalonym porzdku cile okrelonych co do treci, formy, wykonawcy, terminw i
kosztw przedsiwzi i czynnoci zapewniajcych pen, sprawn i harmonijn
realizacj programu rozwoju si zbrojnych oraz decyzji i rozkazw wydawanych na
redni (3) okres czasu (4).
PLANOWANIE UZBROJENIA (ang. armament planning) opracowywanie
dugoterminowych planw produkcji oraz zakupu uzbrojenia i sprztu wojskowego
(UiSW) a take harmonogramw ich wprowadzania do wyposaenia wojsk.
Planowanie uzbrojenia jest czci planowania obronnego i polega na przygotowywaniu wytycznych w kwestii sprostania wymaganiom wojskowym (na szczeblu NATO i
narodowym), opracowywanie planw zakupw UiSW oraz rozpoznanie przyszych
moliwoci wsppracy w dziedzinie uzbrojenia w ramach caego sojuszu, a take
wyeliminowanie niepotrzebnego powielania wysikw w sferze bada nad uzbrojeniem.
PLANOWANIE ZASOBW (ang. resoures planning)
zespo przedsiwzi,
realizowanych przez wyspecjalizowane instytucje i organa pastwa, w celu okrelenia
zapotrzebowa na poszczeglne zasoby.
Planowanie zasobw mona take traktowa jako sposb okrelania i dotrzymywania
terminw realizacji dostaw, wedug przypisanych im priorytetw, aby zapewni
optymalizacj zasobw i procesw produkcyjnych, dostaw i zakupw. Realizowane jest
m.in. poprzez: zapewnienie cigoci produkcji oraz dostaw do odbiorcw; utrzymywanie
odpowiedniego (minimalnego) poziomu zapasw; planowanie produkcji, przejrzysto
procesu zakupu i dostaw.
PLANOWANIE ZASOBW KADROWYCH (ang. human resoures planning)
okrelenie potrzeb si zbrojnych w zakresie powoania do zawodowej suby
wojskowej oraz rozmieszczenia, wynikajcego ze struktury zwolnie z tej suby.
PLANY OPERACYJNE FUNKCJONOWANIA (ang. operational plans of
functioning) dokumenty planistyczne wykonywane na podstawie ustale Polityczno-

100

Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP w ramach planowania operacyjnego,

zawierajce katalog czynnoci zwizanych z przygotowaniem oraz dziaaniem w
warunkach zewntrznego zagroenia bezpieczestwa pastwa i w czasie wojny
organw administracji rzdowej i kierownikw instytucji pastwowych, nie
wchodzcych w skad administracji rzdowej, organw samorzdu terytorialnego
oraz przedsibiorcw.
PLANY RZECZOWE ZADA (ang. task plans) sporzdzane na etapie
wstpnego planowania budetowego, zbiory formularzy rzeczowych zada (RZ),
opracowane zgodnie z rozporzdzeniem Ministra finansw w sprawie szczegowych
zasad, trybu i terminw opracowania materiaw do projektu budetu pastwa na
dany rok planistyczny.
PODPIS CYFROWY /k/ (ang. digital signature) jedna z teoretycznie wielu form
podpisu elektronicznego a praktycznie jedyna obecnie brana pod uwag.
Podpis cyfrowy polega na dodaniu unikalnych danych cyfrowych do dokumentu
elektronicznego w taki sposb, e moe je generowa jedynie waciciel klucza
prywatnego. A kady kto posiada odpowiedni klucz publiczny moe weryfikowa
autentyczno takiego podpisu. Dane potwierdzajce wano podpisu mona publikowa
w postaci certyfikatw. Certyfikaty wi dane weryfikujce podpis z tosamoci osoby,
ktra go utworzya.
PODSYSTEM KIEROWANIA (ang. command subsystem) integralna cze
systemu kierowania bezpieczestwem narodowym oraz systemu obronnoci, stanowi
go powizane informacyjnie i pozostajce w ustanowionych prawnie relacjach
kompetencyjnych organy administracji pastwowej odpowiadajce za realizacje
zada obronnych wraz z konieczn infrastruktur.
POLITYKA BEZPIECZESTWA PASTWA (ang. security policy of thr state)
element polityki pastwa w zakresie praktycznej dziaalnoci wadzy wykonawczej w
sferze tworzenia i wykorzystania potencjau obronnego dla realizacji celw i zada
wynikajcych z zaoe polityki bezpieczestwa.
POKJ (ang. peace) stan w stosunkach midzynarodowych, w ktrym nie
stosuje si przemocy, lecz wspprac pastw, sprzyjajc rozwojowi wartoci
podanych przez dan zbiorowo.
POLICJA (ang. police) umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do
zapewnienia obrony i bezpieczestwa obywateli oraz utrzymania porzdku
publicznego.
POLITYCZNO-STRATEGICZNA DYREKTYWA OBRONNA RP (ang Political
Stategic Defence Directive of the Republic of Poland) dokument konkretyzujcy ocen
zagroe polityczno-militarnych zawartych w Strategii Bezpieczestwa Narodowego
RP, okrelajcy narodowe sytuacje planistyczne na okres zewntrznego zagroenia
bezpieczestwa pastwa i wojny oraz adekwatne do nich scenariusze dziaa
poszczeglnych elementw Systemu Obronnego Pastwa (5).
POLITYKA PASTWA (ang. national politycs) sfera wzajemnych stosunkw i
oddziaywa pozytywnych, negatywnych i kompromisowych pomidzy pastwem, a
innymi
organizacjami (wczajc w to pastwa w przypadku polityki
midzynarodowej), dotyczcych celw i rodkw dziaalnoci pastwa, a take
charakteru wadzy pastwowej.
Zazwyczaj wyrnia si polityk wewntrzn i zagraniczn oraz tzw. polityki
szczegowe, np. polityk gospodarcz, wojskow, przez ktre rozumie si poszczeglne
kierunki dziaalnoci pastwa.
POLITYKA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (PASTWA) (ang. national
security policy (of the state)) element polityki pastwa dotyczcy przedsiwzi
101

zwizanych z tworzeniem i wykorzystaniem potencjau obronnego w celu

zapobiegania i przeciwdziaania rnego rodzaju zagroeniom. W polityce
bezpieczestwa narodowego wyodrbnia si: polityk gospodarcz, polityk
wojskow, polityk zagraniczn i inne. Dziaalno zmierzajca do realizacji
zasadniczych dugofalowych przedsiwzi polityki bezpieczestwa narodowego to
strategia bezpieczestwa narodowego.
POLITYKA GOSPODARCZA PASTWA (ang. economic policy of the state)
oddziaywanie wadz pastwowych, przy uwzgldnianiu praw ekonomicznych, na
gospodark narodow na jej dynamik i struktur, na stosunki ekonomiczne w
pastwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranic
POLITYKA KADROWA (ang. personel policy) usystematyzowany zbir
zaoe, zasad postpowania i wskazwek, zmierzajcych do optymalnego
uksztatowania spraw osobowych i stosunkw midzyludzkich w zakresie pracy w celu
zapewnienia wysokiej wydajnoci i kultury pracy, przy jednoczesnym stworzeniu
warunkw penego rozwoju osobowoci zatrudnionych w nim pracownikw.
POLITYKA PRZESTRZENNA (ang. spatial policy) prowadzona jest w Polsce
na trzech poziomach: gminnym, wojewdzkim i krajowym.
Ksztatowanie i prowadzenie polityki przestrzennej:
- gminy, naley do jej zada wasnych i obejmuje opracowanie i uchwalenie: a) planu
rozwoju przestrzennego gminy ustalajcego przeznaczenie terenu oraz rozmieszczenie
inwestycji celu publicznego, b) miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego
okrelajcych sposoby zagospodarowania terenu i warunki zabudowy, jeli
zagospodarowanie polega na zabudowie;
- wojewdztwa, naley do zada samorzdu wojewdztwa i obejmuje opracowanie i
uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa oraz lokalizacj
inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym;
- pastwa, w tym koordynacja z ta polityk planw zagospodarowania przestrzennego
wojewdztw, naley do zada Rady Ministrw.
POLITYKA WOJSKOWA (ang. military policy) dziedzina polityki pastwa
(podmiotu stosunkw midzynarodowych) obejmujca caoksztat dziaalnoci w
sferze koncepcyjno-decyzyjnej i realizacyjnej, dotyczcej tworzenia, rozwoju,
przygotowania i wykorzystania si zbrojnych dla osignicia zaoonych celw we
wszystkich dziedzinach funkcjonowania pastwa.
POLITYKA ZAGRANICZNA PASTWA (ang. foreign policy of the state) to
proces formuowania i realizacji interesw narodowo-pastwowych w relacji do
innych pastw i uczestnikw stosunkw midzynarodowych.
Podstawowe cele polityki zagranicznej pastwa obejmuj:
- zapewnienie jego bezpieczestwa w stosunkach midzynarodowych;
- wzrost jego siy, rozumianej jako sia materialna i moralna;
- wzrost pozycji midzynarodowej pastwa;
- ksztatowanie i optymalizacj regu funkcjonowania rodowiska midzynarodowego.
Polityka zagraniczna pastwa spenia funkcje: ochronn, reprezentacyjno-informacyjn,
integrujaco adaptacyjn, negocjacyjno - organizatorsk i inne.
POCZONE SOJUSZNICZE SIY ZADANIOWE (ang. Combined Jojned Task
Force) zgrupowanie sojuszniczych si zbrojnych organizowane dla realizacji
okrelonych zada. Skad ustalany jest w zalenoci od charakteru wykonywanego
zadania i innych czynnikw. Siy takie mog wykonywa pod wsplnym dowdztwem
specyficzne zadania w ramach kolektywnej obrony NATO, operacje prewencyjnostabilizujce i reagowania w sytuacjach kryzysowych, operacje petersberskie UE, z

102

moliwoci udziau pastw partnerskich.

POSTAWY PROSPOECZNE (ang. favourable attitudes to society) gotowo
do dziaania ukierunkowanego na korzyci pozaosobiste dobro innych ludzi,
spoecznoci lub ogu, nawet jeeli korzyci nie odnosi jaka konkretna osoba.
Postawy prospoeczne skaniaj do dwch grup rnych jakociowo zachowa.
Pierwsza odnosi si do zachowa, w ktrych los biorcy pomocy (ofiary) zaley od tego, co
zrobi inni. W drugim przypadku los wszystkich zaley od tego, co zrobi wszyscy lub
wikszo. Postawy i zachowania przynalene do drugiej grupy determinuj proces
tworzenia dobra wsplnego i sposobw korzystania z niego.
Postawy prospoeczne mog przejawia si w zachowaniach pomocnych,
prospoecznych, altruistycznych. Tak jak inne postawy, nie zawsze jednak uzewntrzniaj
si w zachowaniach.
POTENCJA (ang. potential) zasb moliwoci, mocy, zdolnoci wytwrczej
tkwicej w czym; sprawno, wydajno, moliwo, zwaszcza pastwa w jakiej
dziedzinie, np. gospodarczej, wojskowej.
Termin potencja wywodzi si z filozofii Arystotelesa, ktry wprowadzi rozrnienie
midzy tym, co rzeczywicie jest, od tego, co jeszcze nie istnieje, ale moe zaistnie w
okrelonych warunkach lub przy pewnej ich zmianie. Jest to istotna cecha tego pojcia.
Korzenie etymologiczne pojcia potencja wywodz si od dwch sw
aciskich: potentialis moliwy, mogcy zaistnie i potentia mono, zdolno, sia,
moc, potga. Sama za istota kategorii stanowi swoist syntez obu znacze wspomnianych
sw i uywana jest najczciej dla opisu moliwoci dysponowania si wystarczajc do
spenienia jakiej funkcji, realizacji jakich zada, w znaczeniu siy, potgi i ich rde.
Naley jednak zaznaczy, i jeszcze na przeomie lat pidziesitych i
szedziesitych uywanie pojcia potencja w rnorodnych aczkolwiek pokrewnych
znaczeniach wywoao na amach czasopism wojskowych kontrowersje dotyczce jego
treci. Podstawowym problemem bya kwestia, czym jest potencja spoeczno-materialny:
a) monoci, inaczej moliwoci lub zdolnoci? b) si, inaczej potg, moc? czy c) ich
rdem? (6).
Wspczenie najczciej pojcie potencjau definiowane jest jako zasb moliwoci,
mocy, zdolnoci wytwrczej tkwicej w czym; sprawno, wydajno, moliwo,
zwaszcza pastwa w jakiej dziedzinie, np. gospodarczej, wojskowej(7). Potencja okrela
zatem moliwoci dysponowania si wystarczajc do spenienia danych funkcji, realizacji
zada w znaczeniu siy i potgi. Tworz go, zatem okrelone siy i rodki, on sam jest ich
zdolnoci (monoci). Zdolno nie istnieje przecie samodzielnie, jest ona zawsze
moliwoci pewnych si i rodkw (8).
Potencja moe by zatem wyraany
moliwociami, jak rwnie siami i rodkami.
Z pord mnogoci kategorii wykorzystywanych w obszarze nauk wojskowych pojcie
potencjau jest jednym z najczciej spotykanych. Naley jednak zaznaczy, e ma ono
zastosowanie nie samo, ale w ukadzie dwuczonowym. Pierwszy - potencja - stanowi
niejako fundament, istot pojcia, drugi - zalenie od obszaru do jakiego si odnosi - jest
natomiast swoistym dopenieniem, doprecyzowaniem, pierwszego.
Nauki wojskowe szeroko stosuj tego typu konstrukcje pojciowe, a zaliczamy do nich
nastpujce kategorie:
- potencja demograficzny;
- potencja ekonomiczno - obronny;
- potencja ekonomiczny;
- potencja obronny;
- potencja wojenny;
.. - .potencja wojskowy (militarny).

103

POTENCJA DEMOGRAFICZNY (ang. demographic potential) okrelany na

podstawie liczby ludnoci pastwa, moliwoci mobilizacji mieszkacw, liczby osb
przeszkolonych itp.
POTENCJA EKONOMICZNO-OBRONNY (ang. economic-defense potential)
cz oglnego potencjau ekonomicznego kraju, ktra moe by wykorzystana do
produkcji i wiadczenia usug w czasie mobilizacji gospodarczej i wojny.
POTENCJA EKONOMICZNY (ang. economic potential) oglna zdolno
pastwa do produkcji dbr i usug, lub oglny poziom zasobw ekonomicznych, ktre
moena wytworzy dla realizacji swoich celw wewntrznych i zewntrznych.
Stanowi on w gwnej mierze o moliwociach wykorzystania potencjau jego
mobilizacji, a take wystpujcych w tym zakresie ograniczeniach (9).
POTENCJA OBRONNO GOSPODARCZY (ang. defense ekonomic
potential) ekonomiczny wymiar potencjau obronnego pastwa wyraajcy si
produkcyjn stron funkcjonowania systemu obronnego.
POTENCJA OBRONNY (ang. defence potential) caoksztat
moliwoci
materialnych i moralnych, ktre mog by spoytkowane w celu zapewnienia
bezpieczestwa pastwa (prowadzenia wojny). Od jego wielkoci zaley sia obronna
pastwa. W potencjale obronnym pastwa wyrnia si m.in. potencja obronnogospodarczy i potencja wojskowy (militarny) pastwa.
POTENCJA WOJENNY (ang. war potential) caoksztat
moliwoci
materialnych i moralnych pastwa, ktre mog by wykorzystane do realizacji celw
wojny. Wielko tych moliwoci w danym okresie zaley od iloci i jakoci rodkw
walki, zdolnoci produkcyjnej przemysu zbrojeniowego, iloci i jakoci wyszkolonych
rezerw
oraz stopnia przygotowania kadr i ich zdolnoci organizatorskich,
umiejtnoci wyszych
dowdcw w zakresie kierowania przygotowaniem i
wykorzystaniem si zbrojnych w skali strategicznej, operacyjnej i taktycznej.
POTENCJA WOJSKOWY (MILITARNY) (ang. military potential) - cz
potencjau wojennego pastwa, wyraajcego si zdolnoci si zbrojnych do
zapobiegania i przeciwdziaania zagroeniom militarnym i wojnnym.
POTGA PASTWA (SIA PASTWA) (ang. national power, the power of the
state) wszelkie rodki stanowice o sile pastwa w wymiarze polityczno militarnym,
ekonomicznym, przestrzennym, demograficznym, technologicznym, ktre w danym
czasie stanowi wyznacznik potgi.
Na potg pastwa skadaj si czynniki geograficzne (terytorium, granice, klimat,
gleby, bogactwa naturalne, akweny wodne), demografia (liczba i struktura ludnoci),
ekonomia (wielko i innowacyjno oraz zaawansowanie technologiczne), autorytet i
charakter wadzy, potencja militarny i obronny (gotowo pastwa, waleczno i gotowo
spoeczestwa do ofiar, wydatki na obronno, liczba i jako si zbrojnych, uzbrojenie i
wyposaenie wojsk, system rozpoznania i dowodzenia oraz logistyka), sojusze i ich
wiarygodno, spjno narodowa i inne.
POTRZEBY MOBILIZACYJNE (ang. mobilization requirements of the state)
brakujca w stosunku do nalenoci okrelonych etatem czasu wojennego i tabel
nalenoci liczba onierzy, rodkw transportowych, maszyn, urzdze i rodkw
materiaowych niezbdnych do uzupenienia jednostki w czasie jej mobilizacyjnego
rozwijania. Potrzeby mobilizacyjne w zakresie stanu osobowego oraz rodkw
transportowych i maszyn dziel si na potrzeby etatowe i ponadetatowe.
POTRZEBY OBRONNE PASTWA (ang. defensive requirements of the state)
zbir dbr i usug o rnym charakterze oraz ksztatowanie warunkw, niezbdnych
do utrzymania potencjau obronnego pastwa, funkcjonowania jego systemu
obronnoci oraz obrony jego terytorium.
104

POWIETRZNE DZIAANIA WSPIERAJCE (ang. air support operations)

szereg zrnicowanych zada takich jak: rozpoznanie, walka elektroniczna,
powietrzne dowodzenie i naprowadzanie, transport powietrzny, tankowanie w
powietrzu, specjalne, bojowe poszukiwanie i ratownictwo.
POWIETRZNY DYUR BOJOWY (ang. combat air patrol) dyurowanie
samolotw w wyznaczonych strefach lub rejonach, majce na celu kontrol okrelonej
przestrzeni powietrznej lub oson obiektw przed uderzeniami rodkw napadu
powietrznego przeciwnika.
POWSZECHNA SAMOOBRONA LUDNOCI (ang. common self-defense of
population) forma realizacji przez obywateli ustawowego obowizku w zakresie
obrony cywilnej. Jej celem jest przygotowanie ludnoci do samoobrony przed
rodkami masowego raenia oraz innymi dziaaniami nieprzyjaciela.
Polega ona na obowizkowym udziale ludnoci w zajciach, zwalczaniu klsk
ywioowych i zagroe rodowiska, usuwaniu ich skutkw oraz zobowizaniu obywateli
do:
- przygotowania ochrony budynku lub lokalu mieszkalnego oraz mienia osobistego;
zabezpieczenia wasnych rde wody pitnej i rodkw spoywczych przed
zanieczyszczeniem lub skaeniem;
- utrzymywania i konserwacji posiadanego oraz przydzielonego sprztu i rodkw
ochrony;
- utrzymywania i konserwacji domowych pomieszcze ochronnych;
- wykonywania innych przedsiwzi majcych na celu ochron wasnego ycia, zdrowia
i mienia oraz udzielania pomocy poszkodowanym.
POZAMILITARNE DZIAANIA OBRONNE (ang. non-military defence
operations) cz
dziaa obrony powszechnej, prowadzonych przez
pozamilitarne ogniwa obronne, w celu zapewnienia funkcjonowania pastwa,
wsparcia si zbrojnych oraz ochrony ludnoci w okresie zagroenia i wojny, a take
przed zagroeniami czasu pokoju.
POZAMILITARNE
OGNIWA
OBRONNOCI
(OCHRONNE
GOSPODARCZE I INFORMACYJNE) (ang. non-military (protective, economic and
information) units of defence) elementy ukadu pozamilitarnego systemu obronnoci
pastwa, majce na celu zaopatrywanie i wsparcie si zbrojnych oraz zapewnienie
warunkw funkcjonowania struktur pastwa a take przetrwanie spoeczestwa w
czasie pokoju, w okresie zagroenia i wojny.
POZIOM ZAGROENIA NISKI ( ang. low level of threaten) sytuacja
zagroenia wewntrznego lub zagroenia w stosunkach midzynarodowych
(zewntrznego), w ktrej istnieje mae prawdopodobiestwo niepewnoci co do
rozwoju sytuacji i/lub czas nie ogranicza moliwoci podjcie przeciwdziaania
zaamaniu si porzdku prawnego, ekonomicznego, spoecznego, militarnego lub
innego.
POZIOM ZAGROENIA REDNI (ang. intermediate level of threaten) sytuacja
zagroenia wewntrznego lub zagroenia w stosunkach midzynarodowych
(zewntrznego), w ktrej istnieje due prawdopodobiestwo niepewnoci co do
rozwoju sytuacji i/lub czas ogranicza moliwoci podjcie przeciwdziaania zaamaniu
si porzdku prawnego, ekonomicznego, spoecznego, militarnego lub innego.

105

POZIOM ZAGROENIA WYSOKI (ang. high level of threaten) sytuacja

zagroenia wewntrznego lub zagroenia w stosunkach midzynarodowych
(zewntrznego), w ktrej istnieje duy stopie prawdopodobiestwa powstania
sytuacji kryzysowej, a czas istotnie ogranicza moliwoci podjcie przeciwdziaania
zaamaniu si porzdku prawnego, ekonomicznego, spoecznego, militarnego lub
innego.
PODANY STAN ZAKOCZENIA KAMPANII (OPERACJI) (ang. end state
of a compaign (operation)) sytuacja polityczna, militarna lub polityczno-militarna,
ktra powinna wystpi w wyniku osignicia celu operacji.
PRACOWNICZY PRZYDZIA MOBILIZACYJNY (ang. workers mobilisation
assignment) to imienne wyznaczenie pracownika zatrudnionego w jednostce
wojskowej na stanowisku w czasu pokoju (w razie potrzeby pracownikowi
zatrudnionemu u innych pracodawcw oraz innych niezbdnych pracownikw) na
stanowisko pracownicze okrelone w etacie jednostki wojskowej na czas wojny.
PRASKIE ZOBOWIZANIA NA RZECZ ZDOLNOCI OBRONNYCH ang.
Praque Capabilities Commitment ) przyjte podczas Szczytu NATO w Pradze (w
dniach 21-22.11.2002 r.) zobowizania ukierunkowane na osiganie zdolnoci
operacyjnych w obszarach o szczeglnym znaczeniu dla NATO, umoliwiajce
efektywne wykonywanie caego zakresu jego misji, w tym obrony przed terroryzmem.
PRAWA DOSTPU /k/ (ang. access rights) uprawnienia
nadawane
uytkownikom, programom, usugom, zezwalajce im na odczyt, przegldanie,
modyfikowanie, zapis i usuwanie okrelonych zasobw w systemie komputerowym.
Przypisywanie praw dostpu pomaga utrzyma bezpieczestwo w systemie, chroni
poufne informacje i rozdziela zasoby systemowe, takie jak przestrze dyskowa.
PRAWO MIDZYNARODODWE PUBLICZNE (ang. Public International Law)
zesp
norm regulujcych stosunki wzajemne midzy pastwami oraz
organizacjami
midzynarodowymi
i
innymi
uczestnikami
stosunkw
midzynarodowych majcymi zdolno do dziaania w tyche stosunkach.
PRAWO KONFLIKTW ZBROJNYCH (ang. Lav of Armend Conficts) termin
stosowany w miejsce przyjtego obecnie terminu midzynarodowe prawo
humanitarne konfliktow zbrojnych ktry obejmowa:
1. Zakaz agresji i uznania jej za niedozwolony sposb zaatwiania sporw
midzynarodowych.
2. Midzynarodowe reguy walki zbrojnej wprowadzajce nakaz wyodrbniania si
zbrojnych w tej walce oraz ograniczenia we wzajemnym szkodzeniu sobie przez strony
wojujce.
3. Midzynarodowe prawo humanitarne wprowadzajce nakaz ludzkiego obchodzenia si z
osobami wyczonymi z walki i ludnoci cywiln.
4. Midzynarodowe prawo karne przewidujce odpowiedzialno sprawcw za zbrodnie
przeciwko pokojowi.
PRAWO MORZA (ang. Law of the Sea) zbir aktw prawnych. konwenansw i
zwyczajw dotyczcych obszarw morskich w aspekcie globalnym.
Podstawowym dokumentem (obok prawa zwyczajpwego) jest Konwencja o prawie
morza z 1982 roku. W niektrych przypadkach poszczeglne pastwa interpretuj jego
postanowienia zgodnie z wasnymi interesami, przez co prawo to obudowane jest wieloma
dokumentami dotyczcymi okrelonych regionw. W aspekcie militarnym obejmuje
midzy innymi prawo nieszkodliwego przepywu (przelotu), tranzyt, status kanaw i
cienin itd.
PRAWO WOJENNE (ang. war lav) termin stosowany w miejsce przyjtego
obecnie terminu midzynarodowe prawo humanitarne konfliktw zbrojnych,
106

ktry obejmowa: midzynarodowe prawo regulujce sposoby prowadzenia walki

zbrojnej przez pastwo i inne odmioty tego prawa, ograniczenia w celach humanitarnych
zakres uycia rodkw i metod szkodzenia nieprzyjacielowi, zapewniajc ochron jecw
rannych i chorych stron walczcych oraz ochron ludnoci i obiektw cywilnych, w tym
dbr kultury.
PREWENCYJNA AGRESJA EKONOMICZNA (ang. preventive economic
aggression) specyficzna forma przemocy gospodarczej polegajca na podejmowaniu
dziaa o charakterze represyjnym, jako przeciwstawienie si przewidywanemu
rozwizaniu, ktre wczeniej ju miao miejsce.
Jest ona zapobiegawczym przedsiwziciem represyjnym (czsto o charakterze
odwetowym) w formie usankcjonowanej umowami midzynarodowymi, ze strony danego
kraju, wobec innego kraju (grupy krajw), ktry swymi decyzjami doprowadzi do sytuacji
majcej znamiona walki lub innego charakteru przemocy gospodarczej. Zasadza si ona na
przekonaniu, e najlepsz obron jest ofensywa gospodarcza. Jej istot jest wic
podejmowanie przedsiwzi represyjnych w oparciu o t sam przyczyn, ktra miaa
wywoa represj.
PRODUKT LOGISTYCZNY (ang. logistics product ) zbir oczekiwa klienta
co do towarw lub usug o postaci i jakoci, ktre mog by zrealizowane zgodnie z
tymi wymaganiami tylko w systemie logistycznym.
W zwizku z tym, towar lub usuga jako produkty logistyczne s z jednej strony
produktami przepywu w kanale logistycznym, a z drugiej ekonomiczna forma tego
produktu umoliwia osignicie zyskw wszystkim uczestnikom tego kanau. Gdy
produktem logistycznym jest usuga naley czy z nim (z tym produktem) takie jego
trudno mierzalne cechy jak dystrybucja, estetyka czy niepowtarzalno. Natomiast gdy
produktem logistycznym jest towar, to analizujemy takie jego waciwoci fizykochemiczne jak: waga (masa), posta, ksztat oraz cechy ekonomiczne, np. substytucyjno,
ekonomiczn podatno na przewozy, jego cen itp.
PROFESJONALIZACJA SI ZBROJNYCH (ang. professionalisation of Armed
Forces) wyodrbnione przygotowanie stanu osobowego (onierzy) si zbrojnych do
realizacji zada zwizanych z obronnoci pastwa i gotowoci do wykonywania
zada bojowych w rnych zaistniaych sytuacjach i warunkach pola walki na
terytorium kraju oraz poza jego granicami.
PROGNOZA NAUKOWA (ang. scentific forecast) - przewidywanie naukowe,
teza dotyczca przyszoci, przewidywanie przyszych faktw, zjawisk czy zdarze na
podstawie uzasadnionych przesanek ustalanych w toku bada naukowych,
formuowane jako wytyczna dalszego postpowania przez specjalistw w danej
dziedzinie nauki.
Rozrnia si nastpujce rodzaje prognoz naukowych ze wzgldu na: 1) horyzont
czasowy prognozy naukowe krtko-, rednio- i dugoterminowe oraz perspektywiczne;
2) stopie szczegowoci prognozy naukowe oglne i szczegowe; 3) zakres ujcia
prognozy naukowe caociowe i czciowe, w skali makro i mikro; 4) zasig terytorialny
prognozy naukowe wiatowe, midzynarodowe, krajowe, regionalne; 5) cel lub funkcj
prognozy naukowe ostrzegawcze, badawcze i normatywne.
PROGNOZA STRATEGICZNA (ang. strategic forecast) sd o przyszym,
przewidywanym obrazie rzeczywistoci, stanowicy element niezbdnej bazy
informacyjnej do projektowania strategicznych dziaa oraz konstruowania
adekwatnych struktur.
PROGRAM ANTYWIRUSOWY /k/
(ang. antivirus program) program
komputerowy skanujcy przestrze dyskow, pami operacyjn, oraz przychodzcy
ruch w poszukiwaniu sygnatury znanych wirusw, ktre doczane s do plikw

107

wykonywalnych.
PROGRAM INWESTYCJI W DZIEDZINIE BEZPIECZESTWA NATO (ang.
NATO Security Investment Program) realizowany pod nadzorem Komitetu ds.
Infrastruktury, a grne poziomy rocznych wpat na jego fundusz ustala Rada
Pnocnoatlantycka.
Program finansuje pozyskanie i utrzymanie instalacji oraz obiektw umoliwiajcych
funkcjonowanie dowdztw strategicznych NATO w zakresie wykraczajcym poza
spenianie wymogw obrony narodowej poszczeglnych pastw czonkowskich. Inwestycje
obejmuj takie instalacje i obiekty jak: systemy cznoci i informatyczne, radary, kwatery
wojskowe, lotniska, naftocigi i zapasy paliwa, porty i urzdzenia nawigacyjne. Podobnie
jak w przypadku budetu wojskowego, Program NSIP finansuje rwnie uprawnione
koszty operacji pokojowych, takich jak SFOR i KFOR. Poszczeglne dziedziny
finansowania odnonie do misji pokojowych obejmuj czno, systemy informacyjne,
obiekty lokalnych orodkw dowodzenia, systemy zasilania oraz napraw lotnisk, linii
kolejowych i sieci drogowej. Stworzenie w 1994 r. Partnerstwa dla Pokoju nadao
programowi nowy wymiar zwizany z poszerzon wspprac. Nieco pniej inicjatywa w
dziedzinie Zdolnoci Obronnych ogoszona na Szczycie Waszyngtoskim w 1999 r.
dodatkowo ukierunkowaa przyszy rozwj tego programu.
PROGRAM ROZWOJU SI ZBROJNYCH (ang. armed forces development
programme) kompleksowe opracowanie wewntrznie zgodnych celw, zada i
rodkw realizacyjnych, skadajcych si na cao ustale i wytycznych praktycznego
dziaania na okrelonym etapie si zbrojnych.
PROGRAM ZOLIWY /k/ (ang. malware) niepodany program, ktry dziaa
destrukcyjnie na system komputerowy. W skad zoliwego oprogramowania zalicza
si: wirusy, bakterie, robaki, furtki, bomby logiczne, konie
trojaskie.
PROGRAMOWANIE BUDETOWE (ang. budget programming) kompleksowa
metoda rozstrzygania o podziale publicznych rodkw finansowych oparta na
procedurach przewidujcych moliwo wyboru sposobu realizacji celu na podstawie
wynikw analiz oceniajcych ekonomiczne i spoeczne skutki realizowanych
przedsiwzi i zada finansowanych ze rodkw publicznych.
Na system ten skadaj si nastpujce etapy: 1) planowanie, 2) programowanie, 3)
budetowanie.
W fazie planowania okrelane s cele dziaalnoci publicznej i wzajemne relacje
midzy nimi oraz oczekiwane wyniki tej dziaalnoci. W fazie programowania opracowuje
si szczegowe pakiety programw, za pomoc ktrych maj by realizowane
poszczeglne cele, oraz zasoby rzeczowe i finansowe niezbdne do ich osignicia. W fazie
budetowania nastpuje czasowe i rzeczowe wczenie programw do budetu rocznego.
PROGRAMOWANIE OBRONNE (ang. defence programming) formuowanie
celw, zamiarw, priorytetw, zaoe i zamiarw rozwoju si zbrojnych na zaoon
liczby lat, z okreleniem czasu i kosztw ich realizacji, a take skalkulowaniem (w
oparciu o przewidywane zagroenia, potrzeby obronne i moliwoci ekonomiczne
pastwa) ich docelowej wielkoci, skadu bojowego, struktur organizacyjnych, zakresu
i sposobu modernizacji technicznej, infrastruktury prac badawczo rozwojowych,
wielkoci zapasw rodkw bojowych i materiaowych oraz zakresu i sposobu
finansowania zamierze objtych programowaniem.
PROJEKT KONCEPCYJNY (ang. conception project) formalny dokument
obejmujcy scenariusze planistyczne moliwych do zaistnienia sytuacji, w ktrych
pastwo przewiduje uycie swoich si zbrojnych.
Stanowi on narzdzie przedkadajce zaoenia polityki bezpieczestwa na zdolnoci

108

operacyjne si zbrojnych i jest punktem wyjciowym do dalszych analiz i studiw

planistycznych
PROLIFERACJA BRONI MASOWEGO RAENIA (ang. proliferation of
weapons of mass destruction) rozszerzanie przez poszczeglne pastwa lub grupy
pastw potencjau broni masowego raenia oraz rodkw jej przenoszenia, w celu
osigania wasnych interesw lub wzmacniania wasnej pozycji wyznaczanej midzy
innymi posiadaniem broni masowego raenia.
PROMIENIOTWRCZE RODKI PRZEMYSOWE (ang. radiological
industrial materials) substancje promieniotwrcze w postaci staej uywane lub
skadowane do celw przemysowych, handlowych, medycznych lub wojskowych.
PRYWATNO /k/ (ang. privacy) sytuacja, w ktrej dane uytkownika (pliki,
poczta elektroniczna) nie powinny by przegldane przez nikogo innego bez
pozwolenia danego uytkownika.
Prawo to nie jest uznawane w internecie. Prawo ochrania tylko poczt elektroniczn
podczas transmisji lub w czasie okresowego przechowywania i tylko przed dostpem
agencji rzdowych. Pracodawcy czsto zastrzegaj sobie prawo do przegldania danych w
ich systemach. W celu uniknicia dostpu osb trzecich do swoich danych uytkownik
musi uywa rnych rodkw zabezpieczejcych.
PRZECIWKONCENTRACJA STRATEGICZNA (ang. strategic
counterconcentration) realizacja celu polityczno - militarnego NATO poprzez zgrupowanie
w newralgicznym obszarze takiej iloci wyspecjalizowanych si sojuszu, ktre z
powodzeniem przeciwstawi si skoncentrowanym siom potencjalnego agresora lub
spowoduj, e przeciwnik zaniecha dalszych dziaa. Specyficzny rodzaj dziaa
prewencyjno - stabilizacyjnych, realizowany w sytuacji kryzysu w przewidywaniu
konfliktu zbrojnego.
PRZECIWNATARCIE STRATEGICZNE (ang. strategic counter attack) rodzaj
strategicznej operacji zaczepnej prowadzonej z pooenia obronnego, majcej na celu
przejcie inicjatywy i ewentualne przeniesienie dziaa na terytorium przeciwnika.
PRZECIWUDERZENIE STRATEGICZNE (ang. strategic counter strike) zwrot
zaczepny w ramach strategicznej operacji obronnej, majcy na celu zmian
pooenia bronicych si wojsk i osignicie pierwotnego lub nowego celu operacji.
PRZEGLD WYMAGA OBRONNYCH (ang. NATO Defense Requirements
Review) - proces realizowany przez Dowdcw Strategicznych NATO, zmierzajcy do
okrelenia krtko i rednioterminowych Minimalnych Wymaga Wojskowych
Sojuszu (Minimum Military Requirements), czyli si i zdolnoci niezbdnych do
realizacji misji okrelonych w Poziomie Ambicji Sojuszu (Level of Ambition, LoA).
Jego rezultaty stanowi zasadnicz baz do przygotowania propozycji Celw Si
Zbrojnych NATO
i Wymaga Dugoterminowych oraz Pakietw Zdolnoci (CP)
programu NSIP.
PRZEJEZDNO NA PRZEAJ (ang. cross-country movement) 1. Warunki
terenowe okrelone przez rodzaj gruntw (podoe), nachylenie stokw, wilgotno
gruntw, pocicie terenu sieci roww, pokrycie rolinnoci itp., okrelajce
dopuszczalny nacisk na grunt, przy ktrym moliwe jest pokonanie terenu poza sieci
drg samochodowych;
2. Moliwo pokonania terenu poza sieci drg samochodowych z okrelon
prdkoci przez wojskowy pojazd terenowy.
PRZEMOC GOSPODARCZA (ang. economic violence) oddziaywanie jednego
pastwa (grupy pastw, ugrupowa, midzynarodowych organizacji gospodarczych)
109

na drugie pastwo (grup pastw, ugrupowa, midzynarodowych organizacji

gospodarczych), na jego gospodark jako cao lub na poszczeglne elementy, za
porednictwem szerokiego wachlarza rodkw, w celu osignicia konkretnych
zaplanowanych korzyci godzcych jednoczenie w interes drugiej strony.
Jest to dziaalno polegajca na wykorzystaniu przewagi gospodarczej wobec innego
pastwa, do narzucenia wasnych rozwiza. Lokowa naley j w obszarze walki
gospodarczej.
PRZEMOC ZBROJNA (ang. armed violence) rodzaj przemocy stosowanej dla
rozwizania sprzecznoci powstaych midzy pastwami i osignicia w ten sposb
zaoonych celw politycznych, w ktrej dominujc rol odgrywaj siy zbrojne lub
zorganizowane i uzbrojone grupy.
Zastosowanie kryterium form i sposobw stosowania przemocy zbrojnej pozwala
wyrni: walk zbrojn , interwencj zbrojn incydent zbrojny przewrt
wojskowy, blokad zbrojn demonstracj siy i inne. Zobacz te konflikt zbrojny.
PRZEMYS OBRONNY (ang. defense industry) integralna cz przemysu,
obejmujca brane i przedsibiorstwa produkujce na potrzeby obronne pastwa,
przy czym zazwyczaj wytwarzanie na rzecz obronnoci jest tylko czci oglnej
produkcji (przedsibiorstwa dualne).
PRZEPUSTOWO (ang. traffic capability) zdolno terenu do przenoszenia
ruchu. Dotyczy stopnia, w jakim teren zapewnia cigo dowolnego i/lub wszystkich
rodzajw ruchu.
PRZEPUSTOWO LINII KOLEJOWEJ (ang. railway line capacity)
maksymalna liczba pocigw, ktra moe przejecha w kadym kierunku po danym
odcinku trakcji kolejowej w cigu 24 godzin.
PRZEPUSTOWO TRASY (ang. route capacity) 1. Maksymalna liczba
pojazdw bdcych w ruchu w danym kierunku, mierzona w najbardziej krytycznym
punkcie na trasie.
2. Maksymalny adunek, mierzony w tonach, ktry moe by przewoony w
jednym kierunku, na konkretnej trasie, w cigu jednej godziny. Jest on wyraany jako
iloczyn maksymalnej liczba pojazdw pokonujcych dan tras i ich redniego
zaadunku.
PRZESTPCZO ZORGANIZOWANA (ang. organised crime) rodzaj
sprzysienia grupy o rozbudowanej wieloczonowej strukturze, opartej na
wewntrznej hierarchii, dyscyplinie i elaznych reguach postpowania, ktra
prowadzi planow dziaalno, zmierzajc do opanowania i monopolizacji
okrelonych sfer ekonomii zwaszcza w dziedzinie handlu, usug i obrotu kapitau,
stosujc legalne jak i nielegalne rodki (szanta, korupcja) do osigania legalnych
celw.
PRZESZKODA (ang. obstacle, obstruction) 1. Naturalny lub wykonany przez
czowieka element ograniczajcy manewrowo wojsk, powodujcy ich opnienie, do
pokonania ktrego wymagany jest sprzt specjalistyczny lub amunicja saperska;
2. Dowolny obiekt, ktry wznosi si na tyle wysoko nad powierzchni lub okrelon
wysoko, e stwarza zagroenie dla leccych statkw powietrznych;
3. Dowolny obiekt, ktry wznosi si na tyle wysoko nad dno morza, e stwarza
zagroenie nawigacyjne.
PRZESZKODY TERENOWE (ang. terrain obstacles) elementy naturalne
(fizycznogeograficzne) i sztuczne (antropogeniczne), ktre utrudniaj lub
uniemoliwiaj ruch wojsk i sprztu technicznego na przeaj.
Do elementw naturalnych zalicza si: rzeki, jeziora, bagna, masywy lene,
wyrniajce si w terenie stoki itp., do sztucznych: kanay, zwart zabudow i nasypy.
110

Przeszkody terenowe utrudniaj dziaania zbrojne o charakterze zaczepnym i z reguy

uatwiaj obron.
PRZESZKOLENIE WOJSKOWE ABSOLWENTW SZK WYSZYCH
(ang. military training of higher school grauduates) to forma odbycia suby
wojskowej po zakoczeniu studiw przez absolwentw szk wyszych, ktrzy nie
odbyli ochotniczo przeszkolenia wojskowego w czasie trwania studiw.
PRZESZKOLENIE WOJSKOWE STUDENTW SZK WYSZYCH (ang.
military training of higher school students) forma odbycia suby wojskowej przez
studentw w trybie ochotniczym w czasie trwania studiw.
PRZEWAGA W POWIETRZU (ang. air superiority) stopie dominacji w
powietrzu jednych si nad drugimi, ktry pozwala prowadzi dziaania bojowe przez
wszystkie rodzaje si zbrojnych, we wskazanym miejscu i czasie, bez znaczcego
oddziaywania si powietrznych przeciwnika.
PRZEWAGA WOJSKOWA (ang. military advantage) growanie
nad
przeciwnikiem w zakresie liczby i jakoci posiadanych si i rodkw, a szczeglnie
poziomu technicznego sprztu, wyszkolenia wojsk, dyscypliny, stanu moralnego; a
take growanie umiejtnociami dowdztw i sztabw w przygotowaniu oraz
prowadzeniu dziaa bojowych wedug wasnej koncepcji w istniejcej sytuacji.
PRZEWIDYWANIE (ang. prediction) subiektywne formuowanie sdw co do
majcych nastpi zjawisk i procesw w przyrodzie lub spoeczestwie.
PRZEWRT WOJSKOWY (ang. military coup) forma przemocy zbrojnej
polegajca na wykorzystaniu si zbrojnych do obalenia dotychczasowej wadzy.
PRZYBRZENY OBSZAR (REJON) OBRONY (ang. inshore area defences,
defensive coastal area) cz obszaru (rejonu) brzegowego, strefy powietrznej, ldu i
obszaru wd przylegych do linii brzegowej, wewntrz ktrych operacje obronne
mog angaowa siy ldowe, morskie i powietrzne.
PRZYDZIA MOBILIZACYJNY (ang. mobilization assignment) imienne
wyznaczenie onierza (onierza rezerwy) na stanowisko subowe (funkcj) okrelone
etatem czasu wojennego uzupenianej jednostki wojskowej, zgodnie z posiadan
specjalnoci wojskow lub kwalifikacjami zawodowymi oraz innymi
predyspozycjami wymaganymi do penienia obowizkw na tym stanowisku (funkcji).
PRZYGOTOWANIA OBRONNE (ang. defense preparation) przedsiwzicie o
szczeglnym rodzaju i znaczeniu. Zwizane jest cile ze spenieniem sprawdzonych,
znamiennych, powizanych i uzupeniajcych si warunkw.
Po pierwsze, ze skutecznym realizowaniem zewntrznych i wewntrznych zada
obronnych. Z dobrym funkcjonowaniem wasnego potencjau oraz systemu obronnego
pastwa (o niezbdnej wystarczalnoci obronnej), ktrego zasadniczym elementem s siy
zbrojne, dostosowane do potrzeb suwerennego pastwa.
Drugim warunkiem jest dobre funkcjonowanie pozamilitarnych ogniw obronnych,
ktre bd zabezpiecza ochron ludnoci przed gronymi klskami ywioowymi,
katastrofalnymi zagroeniami przemysowymi lub skutkami nieprzewidzianych dziaa.
Trzecim warunkiem, szczeglnie wanym jest ksztatowanie poczucia obowizku i
wiadomoci patriotyczno-obronnej oraz koniecznoci ochrony spoeczestwa.
PUCZ (ang. putsch) przewrt polityczny zorganizowany przez pozostajcych
poza klas rzdzc (politykw lub wojskowych). Bezporednim celem spiskowcw
jest obalenie rzdu i przejcie wadzy w pastwie
PUNKT DECYDUJCY (ang. decisive poin) istniejcy w czasie i przestrzeni
obszar lub stan posiadanych si i rodkw umoliwiajcy dotarcie do rodka
cikoci i uzyskanie celw porednich operacji lub kampanii. Moliwe punkty

111

decydujce to: panowanie w powietrzu, przecze i przeprawy, stanowiska

dowodzenia, wzy cznoci, obiekty logistyczne, dominujcy teren itp.
PUNKT KLUCZOWY (ang. key point) miejsce lub instalacje, ktrych
zniszczenie lub zdobycie ma powany wpyw na dziaania wojenne lub powodzenie
operacji.
PUNKT KULMINACYJNY (ang. culminaaation point) pooony w czasie i
przestrzeni moment, w ktrym pojawia si groba przejcia inicjatywy i moliwoci
skutecznego kontynuowania dziaa przez przeciwnika.
Podczas dziaa zaczepnych punkt kulminacyjny pojawia si wwczas, gdy
wasne siy nie wystarczaj ju do skutecznego obezwadnienia przeciwnika i ryzykuj
niepowodzenie a nawet klsk w razie kontynuowania natarcia.
W operacji obronnej punkt kulminacyjny pojawia si wwczas, gdy wasne siy nie s
ju w stanie reagowa skutecznie na dziaania przeciwnika i nie mog zapewni spjnoci
obrony lub przej do rozstrzygajcego przeciwuderzenia. Sztuka dowodzenia polega na
doprowadzenia przeciwnika do punktu kulminacyjnego i przejcia do zwrotu zaczepnego,
gdy wyczerpa on ju swe odwody i nie moe si skutecznie broni.
RACJA STANU (ang. reason of state) nadrzdny interes pastwowy, wyszo
interesu pastwa nad innymi interesami i normami, kategoria wsplna dla wikszoci
obywateli, organizacji i partii dziaajcych w pastwie lub poza jego granicami, ale na
jego rzecz.
W pastwach demokratycznych racja stanu jest zazwyczaj kwesti podstawow, co
oznacza uznanie interesu pastwa, jako niepodlegajcego rewizji i dyskusji. Racja stanu
moe uzasadnia konsensus obozu rzdzcego i opozycji, co do pewnych wsplnych
wartoci, celw i dziaa, opartych na przekonaniu, i spory w tym zakresie mogyby
zagraa pastwu. Wok racji stanu skupiaj si organizacje i partie polityczne bez
wzgldu na orientacje ideowe. Cechami charakterystycznymi racji stanu s suwerenno,
niepodlego i integralno terytorialna, ochrona bezpieczestwa pastwa, narodowej
tosamoci, moliwoci rozwojowych kraju. Racji stanu podporzdkowana jest polityka
zagraniczna, dobr sojusznikw, koordynacja poczyna wszystkich organw pastwa oraz
akceptacja ze strony obywateli.
RADA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (ang. National Security Council)
organ
doradczy Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewntrznego i
zewntrznego bezpieczestwa pastwa. Czonkw RBN powouje Prezydent RP na
czas trwania kadencji.
RATOWNICTWO OGLNE (ang. rescue) og rodkw i metod ratowania
ycia ludzkiego i niesienia pomocy osobom w warunkach zagroenia, a take sucych
ratowaniu lub zabezpieczaniu sprztu, pomieszcze i innychy dbr bez wykorzystania
sprztu cikiego.
RATOWNICTWO TECHNICZNE (ang. technical assisstance) og prac
ratunkowych prowadzonych w czasie akcji ratunkowej (operacji) przez
odpowiedno przygotowane siy z wykorzystaniem cikiego sprztu specjalistycznego.
REAGOWANIE KRYZYSOWE (ang. Crisis Response) integralna cz
zarzdzania w sytuacjach kryzysowych, ktrego celem jest sprawne oraz jak
najwczeniejsze uruchomienie si i rodkw do ratowania ludzi, udzielania im pomocy
i ograniczania skutkw sytuacji kryzysowych (sytuacji nadzwyczajnych, kryzysw).
Polega na zaplanowanym i zorganizowanym dziaaniu pod jednoosobowym
przywdztwem waciwego organu zarzdzania kryzysowego - organ administracji
publicznej
REBELIA (ang. rebellion) zorganizowany ruch majcy na celu obalenie
ukonstytuowanego rzdu poprzez przewrt i konflikt zbrojny.
112

REDUNDANCJA /k/ (ang. redundancy) nadmiarowo w stosunku do tego, co

konieczne lub niekonieczne. Okrelenie moe odnosi si zarwno do nadmiaru
zbdnego lub szkodliwego, niecelowego zuywania zasobw, jak i do podanego
zabezpieczenia na wypadek uszkodzenia czci systemu.
Redundancja ma zastosowanie gwnie w przypadku bardzo wanych, strategicznych
dla danego systemu informacji. Szczeglnie czsto mamy do czynienia z redundancj
danych w systemach telekommunikacyjnych, gdzie niezawodno przesyania odgrywa
kluczow rol podczas transmisji. Nadmiarowo jest cech kadego systemu
informacyjnego przesyajcego jakie dane cyfrowe. Usuwanie nieprzydatnej redundancji
danych to kompresja danych. Paradoksalnie, wiele programw kompresujcych moe
dodawa niewielkie informacje nadmiarowe ( sumy kontrolne), pozwalajce wykry
uszkodzenie skompresowanych danych.
REGION (ang. region)
1. Konkretnie wydzielone terytorium, ktre z racji wzgldnej jednorodnoci
charakteryzujcych go cech oraz powiza odrnia si od innych otaczajcych go
obszarw.
2. Subiektywna kategoria podziau przestrzeni, obszar stanowicy narzdzie jej
badania (poznania) lub narzdzie dziaania (zarzdzania). Pojcie region jest uywane
w odniesieniu do obszarw, ktre wyrniono, wykorzystujc analiz wielocechow
regionalizacja.
REGION GEOPOLITYCZNY (ang. geopolitical region) kategoria podziau
przestrzeni wiata dla realizacji procesw badawczych i celw geopolitycznych:
1. Przedstawienia lokalizacji geograficznej potencjalnych obszarw powstawania
konfliktw.
2. Wyodrbnienia obszarw wynikajcych z hierarchicznej integracji pastw bdcych
na rnym poziomie rozwoju.
3. Podkrelenia wielkiego znaczenia strategicznego, politycznego, surowcowego i
komunikacyjnego jakiego terytorium.
REGION GEOSTRATEGICZNY (ang. geostrategic region) obszar ldowy,
morski lub ldowo-morski wraz z przestrzeni powietrzn, na ktrym wydarzenia
polityczne, gospodarcze lub militarne maj wpyw na sytuacj wiatow.
REGIONALIZACJA (ang. regionalisation) specyficzna procedura podziau
przestrzeni na regiony, tj. mniejsze i wzgldnie jednorodne obszary (podprzestrzenie),
tworzce ze wzgldu na przyjte kryteria okrelone caoci, oddzielone od siebie cile
ustalonymi granicami. Moe by przeprowadzana wedug jednego lub wielu
kryteriw.
REJON (ang. area) obszar wydzielony na podstawie jednej istotnej cechy
(rejonizacja).
REJON (WYSADZANIA DESANTU MORSKIEGO; LDOWANIA) (ang.
landing area)
1. Cz rejonu operacji desantowej, w ktrym odbywa si ldowanie si desantu.
Obejmuje on brzeg, podejcia do brzegu, rejony transportowe, rejony wsparcia
ogniowego, przestrze powietrzn zajt przez statki powietrzne wsparcia
bezporedniego oraz przylegajc cz ldu.
2. Cay obszar wykorzystywany do wysadzenia si i rodkw poprzez zrzut z
powietrza lub wyadunek ze statkw powietrznych po wyldowaniu.
3. Specjalnie przygotowana lub wybrana powierzchnia ldu, wody albo pokadu,
przeznaczona lub wykorzystywana do zabezpieczenia startw i ldowania statkw
powietrznych.

113

REJON KRYZYSU (ang. area of

crisis) tereny objte kataklizmem
naturalnym, du katastrof antropogeniczn, konfliktem wynikajcym ze
sprzecznoci rnej natury, ktre doprowadziy do sytuacji kryzysowej, terytorium o
maej stabilnoci polityczno spoecznej.
REJON O ZNACZENIU TAKTYCZNYM (ang. tactical locality), rejon, ktry z
powodu swojego pooenia lub cech terenowych ma taktyczne znaczenie w
okrelonych okolicznociach i czasie.
REJON OBRONY (ang. area of the defence, defence area) jednostka
geograficzna podziau obszaru obrony. Dla dowolnego dowdztwa, obszar dziaa
rozcigajcy si od linii stycznoci do jego tyw. Jest to rejon prowadzenia dziaa
obronnych przez dan jednostk.
REJON ODPOWIEDZIALNOCI WOJSK OT (ang. TerytorialArea of
Responsibility) stay, wyznaczony w czasie pokoju, obszar dziaania jednostki OT.
Celem tworzenia rejonw odpowiedzialnoci wojsk OT jest przygotowanie i
utrzymanie sprawnego lokalnego systemu obrony powszechnej przez optymalne
wyzyskanie rodkw i moliwoci prowadzenia dziaa obronnych przy wykorzystaniu
warunkw terenowych i infrastruktury wspdziaajc z pozamilitarnymi ogniwami
obronnymi i spoeczestwem.
REJON OPERACYJNY (ang. area of operation) cz

obszaru
strategicznego, na ktrym mog by lub s prowadzone dziaania zbrojne przez
zgrupowania operacyjne.
Usytuowanie rejonu operacyjnego na obszarze strategicznym wynika z celu operacji
strategicznej; pojciowo czony jest on z dziaaniami o charakterze obronnym.
REJON PORAENIA (ang. rescue operation area) obszar zniszcze, na ktrym
powinna by prowadzona akcja ratunkowa.
REJON ZAMKNITY (ZASTRZEONY) (ang. closed area) wyznaczony
obszar, przez ktry lub nad ktrym zabrania si wszelkiego przemieszczania.
REJON ZASTRZEONY; STREFA OGRANICZONEGO DOSTPU (ang.
restricted area) 1) przestrze powietrzna o okrelonych wymiarach, rozcigajca si
ponad obszarem ldowym lub wodami terytorialnych pastwa, w ktrej lot statku
powietrznego podlega szczeglnym ograniczeniom;
2) obszar, w ktrym stosuje si specjalne rodki ograniczajce, aby zapobiec lub
zminimalizowa moliwo wystpienia kolizji midzy jednostkami si
wasnych;
3) obszar, bdcy pod zarzdem wojskowym, w ktrym stosuje si specjalne
rodki bezpieczestwa, zapobiegajce przedostaniu si do niego osb
nieupowanionych
REJONOWA (POWIATOWA) KOMENDA OBRONY TERYTORIALNEJ
(ang. District (Powiat) Komand of Teritorial Defence) podstawowy (taktyczny),
najniszy element terytorialnego systemu kierowania obron terytorialn i
dowodzenia wojskami OT w jego obwodzie odpowiedzialnoci.
Celem RKOT jest maksymalne wykorzystanie i przygotowanie zasobw ludzkich,
materialnych i produkcyjno-usugowych oraz terenu do prowadzenia obrony powszechnej
w czasie pokoju, w okresie zagroenia (kryzysu) i wojny oraz ewentualnej okupacji.
REPRESALIA (ang. reprisal attacks) bezprawne dziaanie pastwa o
charakterze odwetowym bdce usprawiedliwion odpowiedzi na wczeniejsze,
niezgodne z prawem midzynarodowym, zachowania innego pastwa.
Maj wymusi na stronie przeciwnej poszanowanie prawa midzynarodowego.
nale do kategorii sankcji w stosunkach midzynarodowych stanowicej rodzaj kary

114

i rodka przymusu.
RESORT OBRONY NARODOWEJ (ang. National Demence Menistry dzia
administracji rzdowej zajmujcy si bron narodow.
RETORSJA (ang. retorsion) zgodny z prawem midzynarodowym legalny
rodek odwetowy. Polega na zastosowaniu wobec pastwa, ktre naruszyo interesy
drugiego pastwa, rodkw podobnej natury (zasada proporcjonalnoci).
Celem retorsji jest skonienie pastwa, wobec ktrego j zastosowano, do zmiany jego
zachowania i wycofanie nieprzyjaznych decyzji.
REZERWA ALARMOWA (ang. alarm reserve) onierze rezerwy posiadajcy
przydziay mobilizacyjne do jednostek wojskowych, ktrych grna granica wieku nie
powinna przekracza dla:
- oficerw i podoficerw 40 lat;
- szeregowych 30 lat.
REZERWA BIERNA (ang. passive status) onierze rezerwy posiadajcy pene
kwalifikacje do penienia suby wojskowej w razie zarzdzenia mobilizacji lub w
czasie wojny, na wykorzystanie ktrych w strukturach organizacyjnych Si Zbrojnych
aktualnie brak jest zapotrzebowania.
REZERWA CZYNNA (ang. active status) onierze rezerwy najmodsi wiekiem,
najlepiej wyszkoleni i przeznaczeni na uzupenienie:
- etatowych potrzeb mobilizacyjnych jednostek wojskowych;
- ponadetatowych potrzeb mobilizacyjnych;
- potrzeb wojennych.
REZERWY MOBILIZACYJNE
(ang. mobilization reserves) specjalnie
zgromadzone i utrzymywane w gospodarce narodowej oraz siach zbrojnych zapasy
rodkw materiaowo technicznych niezbdnych dla zabezpieczenia funkcjonowania
si zbrojnych w czasie kryzysu i wojny.
REZERWY NA CZAS WOJENNY (ang. war reserves) zapasy materiaw
nagromadzone w czasie pokoju dla zaspokojenia wzrostu zapotrzebowania w wyniku
wybuchu wojny. Zapasy wojenne maj na celu zabezpieczenie tymczasowego wsparcia
niezbdnego dla podtrzymania dziaa do czasu, w ktrym mog nastpi kolejne
dostawy.
REZERWY OSOBOWE (ang. personel reserves) osoby przeniesione do rezerwy
po zwolnieniu z czynnej suby wojskowej, w tym z zawodowej suby wojskowej, lub
ze suby wojskowej kandydatw na onierzy zawodowych, albo bez odbycia tej
suby, jeeli w dalszym cigu podlegaj obowizkowi suby wojskowej.
ROBAK /k/ (ang. worm) nieporzdany program komputerowy, ktry sam moe
si kopiowa i potrafi rozprzestrzenia si w rnych miejscach w sieci.
Poniewa jest to program niezaleny, nie potrzebuje programu-nosiciela. Robak
zazwyczaj nie atakuje innych programw ani plikw ale konsumuje zasoby sieci i moe
doprowadzi do znacznego jej obcienia.
RODZAJE SI ZBROJNYCH (ang. ..........!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!....................................)
podstawowe czci skadowe si zbrojnych pastwa przeznaczone do prowadzenia
dziaa operacyjnych lub strategicznych na ldzie, morzu lub przestrzeni powietrzno
kosmicznej. W Wojsku Polskim do rodzajw si zbrojnych zalicza si: Wojska
Ladowe, Siy Powietrzne (Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej), Marynark
Wojenn i Wojska Specjalne.
Kady rodzaj si zbrojnych stanowi okrelon cao organizacyjn, ma w swoim
wyposaeniu odpowiedni sprzt i uzbrojenie w zasadzie jedmnorodne, jednak
odmienne pod wzgldem waciwoi i moliwoci bnojowych. Dla kadego rodzaju si

115

zbrojnych s waiwe odrbne zasady organizacji, uzupenienia, szkolenia i

zaopatrywania oraz specyficzne sposoby wykorzystania bojowego.
RODZAJ SUB (ang. services branch) oddziay, pododdziay i inne komrki
organizacyjne, przeznaczone do zaopatrywania i obsugi wojsk wedug kierunkw ich
dziaalnoci merytorycznej.
S to przede wszystkim suby techniczne (suba uzbrojenia i elektroniki, suba
czogowo-samochodowa), suby logistyczne (np. suba mundurowa, suba ywnociowa,
suba zdrowia) oraz suby o charakterze oglnym (np.: suba sprawiedliwoci).
Poszczeglne suby maj swoje centralne organy zarzdzania, a jednostki tych sub
zazwyczaj wchodz organizacyjnie w skad zwizkw i oddziaw wojsk ldowych i
innych rodzajw si zbrojnych.
RODZAJE WOJSK (ang. military branches) oddziay, pododdziay i inne
komrki organizacyjne wydzielone wedug kryterium polegajcego na specyfice ich
podstawowego uzbrojenia i wyposaenia technicznego, systemu organizacyjnego,
szkolenia i zasad dziaania na polu walki.
Poszczeglne rodzaje wojsk posiadaj swoje centralne organy kierownicze, a
jednostki tych wojsk zazwyczaj wchodz organizacyjnie w skad zwizkw i oddziaw
Wojsk Ldowych, Si Powietrznych (Wojsk Lotniczych i Obrony powietrznej i Marynarki
Wojennej jako rodzajw si zbrojnych. Na przykad: w skad wojsk ldowych wchodz
nastpujce rodzaje wojsk: wojska zmechanizowane, wojska pancerne, wojska powietrznodesantowe, wojska rakietowe, artyleria oraz wojska obrony przeciwlotniczej.
W oglnym znaczeniu rwnie jednostki zabezpieczajce oraz uzupeniajce dziaania
rodzajw wojsk, np.: wojska inynieryjne, wojska cznoci, wojska chemiczne, wojska
radiotechniczne, wojska komunikacyjne, nazywane w niektrych armiach wojskami
specjalnymi.
ROZBROJENIE (ang. disarmaamet) proces likwidacji uzbrojenia i si
zbrojnych przeprowadzony na podstawie umowy midzynarodowej.
W szerokim ujciu rozbrojenie oznacza dziaania pastw zmierzajce do
wprowadzenia okrelonych ogranicze ilociowych i jakociowych si zbrojnych i zbroje
oraz ustalenia puapu zbroje, ktry nie moe by przekroczony a ponadto ograniczenie
moliwoci ich uycia, a take podjcie przesiwzi prowadzcych do zmniejszenia
potencjau zbrojnego, a do caokowitej jego likwidacji.
Przy opracowywaniu planw rozbrojeniowych powinny by respektowane zasady:
powszechnoci, cakowitoci, rwnowanoci, kontroli midzynarodowej procesu
rozbrojenia; wizania rozbrojenia z umacnianiem bezpieczestwa midzynarodowego.
ROZEJM (ang. truce) ukad pomidzy stronami konfliktu zbrojnego
oznaczajcy zawieszenie dziaa wojskowych na caym teatrze dziaa wojennych, na
czas okrelony lub nieokrelony.
Rozejm ma bardziej wicy charakter ni zawieszenie broni. W odniesieniu do
rozejmu maj zastosowanie unormowania prawa traktatowego.
ROZPOZNANIE LOTNICZE (ang. aviation reconnaissance) zesp
przedsiwzi realizowanych siami lotnictwa celem uzyskania informacji o obiektach,
terenie i pogodzie za pomoc obserwacji wzrokowej, fotografii i aparatury
optoelektronicznej.
ROZPOZNANIE POWIETRZNE (ang. air reconnaissance) zbieranie
informacji o znaczeniu zwiadowczym przy zastosowaniu obserwacji wzrokowej z
powietrza lub z uyciem sensorw lotniczych.
RUBIE (ang. frontier, zone) pas lub odcinek terenu wyrniajcy si
waciwociami obronnymi ( przeszkody terenowe, ochronne waciwoci terenu,
116

 maskujce waciwoci terenu) lub wyznaczany za pomoc przedmiotw

terenowych o rnym znaczeniu dla prowadzenia dziaa zbrojnych zarwno co do
skali ( rubie strategiczna, operacyjna), jak i penionej roli: rubie obrony,
ataku, bezpieczestwa, przeciwpancerna, ogniowa, rozwinicia, wprowadzenia do
walki (bitwy), wyjciowa, spotkaniowa, minowania, zadymiania itp.
RUBIE OPERACYJNA (ang. operating frontier, operational zone) pas terenu
wyrniajcy si najczciej waciwociami obronnymi ( przeszkody terenowe,
ochronne waciwoci terenu), ktrego opanowanie lub utrzymanie wpywa zasadniczo
na osignicie celu dziaa zbrojnych w skali operacyjnej.
RUBIE STRATEGICZNA (ang. strategic frontier, stategic zone) pas terenu
wyrniajcy si najczciej waciwociami obronnymi ( przeszkody terenowe,
ochronne waciwoci terenu, maskujce waciwoci terenu), ktrego opanowanie
lub utrzymanie wpywa zasadniczo na osignicie celu dziaa zbrojnych w skali
strategicznej.
RYZYKO (ang. risk) wieloznaczne i wielowymiarowe pojcie, uywane w
jzyku potocznym w odniesieniu do sytuacji i przedsiwzi, ktrych wynik jest
nieznany dla podkrelenia moliwoci niepowodzenia w dziaaniu, wystpienia stanu
niekorzystnego z punktu widzenia oczekiwa i preferencji podmiotu (jednostki, grupy,
organizacji, pastwa itp.).
W szerszym znaczeniu - ryzyko jako cecha wielu sytuacji decyzyjnych bd
waciwo dziaania oznacza moliwo innego ni oczekiwany ( take pozytywnego )
wyniku celowej aktywnoci. W rnych definicjach ryzyka akcentuje si najczciej takie
jego
atrybuty, jak: prawdopodobiestwo oraz wielko moliwej straty, iloczyn
prawdopodobiestwa straty i jej wielkoci (znaczenia dla podmiotu), a take wzgldna
czsto wynikw negatywnych
i pozytywnych.
Straty lub szkody mog by
konsekwencj celowej lub przypadkowej aktywnoci podmiotu, powstawa w wyniku
dziaa innych ludzi, bd stanowi rezultat dziaania si przyrody. Skutki dziaania bd
braku dziaania mog pojawia si jako bezporednie nastpstwa aktywnoci podmiotu, lub
ujawnia si z pewnym opnieniem, co sprawia, e ich skala rzadko jest w peni
uwiadamiana.
Ryzyko, wystpujce powszechnie w rnych obszarach aktywnoci czowieka,
cile wie si z zagroeniem, a niekiedy bywa z nim nawet utosamiane. Oba terminy
czy moliwo uzyskania w okrelonej sytuacji niepodanego wyniku lub poniesienia
straty. Podstawowa rnica midzy nimi polega na tym, e o ile zagroenie definiowane
jest zwykle jako czynnik lub ukad realnie istniejcych czynnikw wpywajcych lub
mogcych negatywnie wpywa na przebieg i wyniki zdarze, o tyle ryzyko, oprcz
obiektywnego ma take, zwizany z jego percepcj, wymiar subiektywny. Z tego wzgldu
traktowane jest rwnie jako stan umysu podmiotu, antycypujcego moliwe skutki swoich
decyzji i dziaa podejmowanych w warunkach zagroenia.
W zalenoci od sposobu rozumienia ryzyka oraz od kryterium podziau wyrnia
si m.in. ryzyko:1) obiektywne i subiektywne; 2) czyste (charakteryzujce sytuacje, w
ktrych istnieje wycznie moliwo straty) i spekulacyjne (dopuszczajce, zalenie od
powzitej decyzji, oprcz straty, take moliwo uzyskania okrelonych korzyci traktowane jako szansa i wyzwanie); 3) uzasadnione i przesadne; 4) indywidualne i
grupowe.
Biorc pod uwag przedmiot straty, mwi si m.in. o ryzyku: fizycznym
(moliwo utraty ycia lub zdrowia, zachorowania oraz wystpienia innych
niekorzystnych dla organizmu stanw); spoecznym (utrata autorytetu, prestiu lub
wiarygodnoci) oraz finansowym (utrata pienidzy bd innych wartoci materialnych).
Stosownie do poziomu, jakiego dotycz podejmowane decyzje i dziaania oraz ich

117

moliwe skutki, wyrnia si niekiedy ryzyko strategiczne, operacyjne oraz taktyczne.

Do wymiarw ryzyka zalicza si ponadto charakterystyk moliwych negatywnych
nastpstw dziaania: znane nieznane (np. wprowadzanie nowych technologii), procedur
itp.); przewleke nage (katastrofalne), a take zakres jego kontrolowalnoci przez
podmiot (kontrolowalne niezalene od podmiotu). Oprcz ryzyka instrumentalnego
(podejmowanego wycznie ze wzgldu na spodziewane korzyci bd moliwo
uniknicia strat) wyrnia si take ryzyko, ktrego podstaw stanowi denie do
zaspokojenia potrzeby doznawania przyjemnoci (ryzyko stymulujce).
W ocenie ryzyka uwzgldniane s zarwno ilociowe, jak i jakociowe charakterystyki
okrelonego dziaania lub sytuacji. Do powszechnie przyjmuje si, e jego wielko jest
funkcj iloczynu subiektywnie ocenianych: prawdopodobiestwa straty oraz jej wielkoci.
Przy ocenie prawdopodobiestwa zdarze i moliwych wynikw dziaania w warunkach
niepewnoci pomocne okazuj si wzgldnie proste , cho czsto zawodne reguy
decyzyjne, nazywane heurystykami (m.in. heurystyka
dostpnoci psychicznej,
optymizmu, reprezentatywnoci). Wrd jakociowych aspektw dziaania szczegln rol
peni stopie nowoci (jako najbardziej ryzykowne oceniane jest najczciej to, z czym
czowiek spotyka si po raz pierwszy). Wysoko oceniane jest take ryzyko dotyczce: 1)
zdarze, ktrych nie mona unikn; 2) zagroe, ktrych moliwe negatywne skutki atwo
sobie wyobrazi i ktre szybko si pojawiaj; 3) zdarze i sytuacji traktowanych przez
podmiot jako niekontrolowalne.
Do podmiotowych wyznacznikw percepcji i oceny ryzyka zalicza si m.in.:
waciwoci temperamentu decydenta; jako samooceny oraz poziom lku jako cechy (im
wysza samoocena oraz niszy poziom lku , tym czciej dziaanie oceniane jest jako
mniej ryzykowne); umiejscowienie kontroli (osoby o zewntrznym umiejscowieniu kontroli
zwykle oceniaj ryzyko jako wiksze ni osoby wewntrzsterowne) oraz si motywacji
osigni (adekwatnej ocenie ryzyka sprzyja motywacja o umiarkowanym nateniu).
Istotn rol w ocenie ryzyka peni take, oparta na dowiadczeniu, intuicja.
wiadomo ryzyka oraz pozytywna ocena moliwoci wywierania wpywu na jego
poziom zwykle skaniaj podmiot do aktywnoci ukierunkowanej na zmniejszenie
prawdopodobiestwa niepowodzenia lub straty. Szczegln trudno, zarwno w wymiarze
jednostkowym, jak i w obszarze dziaa wanych z punktu widzenia bezpieczestwa
pastwa, sprawia ocena ryzyka stwarzanego przez zagroenia nieznane lub nie w peni
rozpoznane (np. nowe technologie, nieznane wczeniej w takiej skali patologie spoeczne
lub inne niekorzystne zjawiska i procesy). Postawy i dziaania ukierunkowane na
uprzedzanie zagroe i zmniejszanie zakresu i prawdopodobiestwa wystpienia ich
negatywnych skutkw okrelane bywaj terminem zapobiegliwo. Podejmowanie
umiarkowanego, uzasadnionego ryzyka jest traktowane jako wana przesanka oraz
waciwo twrczej transgresji w wymiarze indywidualnym i zespoowym, jako jeden z
podstawowych warunkw rozwoju jednostek oraz spoeczestw. Skonno do akceptacji i
podejmowania skrajnie wysokiego ryzyka, nazywana brawur lub ryzykanctwem,
prowadzi zwykle do spadku jako decyzji oraz wynikw niezgodnych z oczekiwaniami.
Tendencja do upraszczania obrazu sytuacji decyzyjnej i przyjmowania rozwiza o duym
stopniu ryzyka jest widoczna czsto take podczas zespoowego podejmowania decyzji,
zwaszcza w grupach o duej spoistoci.
Literatura:
Goszczyska M., Studenski R. (red.), Psychologia zachowa ryzykownych. Koncepcje,
badania , praktyka, Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa 2006.
Goszczyska M., Czowiek wobec i zagroe, Psychospoeczne uwarunkowania oceny i
akceptacji ryzyka, Wydawnictwo ak, Warszawa 1997.

118

Kozielecki J., Czynno podejmowania decyzji, [w:] T.Tomaszewski (red.), Psychologia,

PWN, Warszawa 1975.
Kozielecki J., Spoeczestwo transgresyjne. Szansa i ryzyko, ak, Warszawa 2004.
Nosal S. Cz., Umys menadera. Problemy Decyzje Strategie, Wrocawskie
Wydawnictwo Przecinek, Wrocaw 1993.
Sokoowska J., Psychologia decyzji ryzykownych. Ocena prawdopodobiestwa i modele
wyboru w sytuacji ryzykownej, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2005.
Sokoowska J., Ryzyko: Wyzwanie czy zagroenie. Psychologiczne modele oceny i
akceptacji ryzyka, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 2000.
Studenski R., Ryzyko i ryzykowanie, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice
2004.
Zalekiewicz T., Przyjemno czy konieczno psychologia spostrzegania i
podejmowania ryzyka, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2005.
SAMOLOT BOJOWY (ang. combat aircraft) samolot ze sta lub zmienn
geometri skrzyde, uzbrojony i wyposaony do zwalczania celw przy uyciu
kierowanych i niekierowanych pociskw rakietowych, bomb, karabinw, dziaek lub
innego uzbrojenia.
SAMOLOT TRANSPORTOWY (ang. transport aircraft) samolot przeznaczony
gwnie do przewozu osb i/lub towarw.
SAMOLOT WIELOZADANIOWY (ang. multirole aircraft) samolot bojowy
przeznaczony do realizacji co najmniej dwch typw zada po wczeniejszym
przezbrojeniu.
SAMOOBRONA LUDNOCI (ang. selfdefence of the population) element
skadowy obrony cywilnej, obejmujcy kompleks przedsiwzi majcych na celu
przygotowanie i prowadzenie prac zwizanych z ochron ludnoci w czasie pokoju i
wojny.
SAMOOBRONA ZAKADW PRACY (ang. selfdefence of factores, plants and
works) zesp przedsiwzi realizowanych przez oddziay samoobrony przed
zagroeniami czasu pokoju i wojny, majcych na celu ochron zag zakadw pracy
oraz ich obiektw.
SDOWNICTWO WOJSKOWE (ang. military judiciany) odrbny organ
wojskowy sprawujcy wymiar sprawiedliwoci na mocy art. 175 konstytucji RP i
orzekajcy na podstawie kodeksu karnego.
SEKTOR (ang. sector) ograniczony rejon, w ktrym dziaa jednostka i za ktry
jest ona odpowiedzialna.
SEKTOR OBRONY (ang. sector of the defence, defence sector) jednostka
geograficzna podziau rejonu obrony.
SEKTOR OGNIOWY (ang. sector of fire) wyznaczony rejon, ktry powinien by
pokryty ogniem prowadzonym z broni obsugiwanej indywidualnie lub przez zaog,
bd bro pojedynczego strzelca.
SENSOR (ang. sensor) urzdzenie wykrywajce i mogce wskazywa i/lub
rejestrowa obiekty i dziaania poprzez wykorzystanie energii emitowanej, odbijanej
lub zmienianej przez obiekty.
SERWER /k/ (ang. server) komputer, na ktrym uruchomione jest
oprogramowanie administracyjne kontrolujce dostp do sieci i jej zasobw, takich
jak drukarki, stacje dyskw, oraz dostarczajce zasobw komputerom
funkcjonujcym jako stacji robocze.
Serwerem nazywane jest take oprogramowanie, ktre odpowiada na zapytania
119

oprogramowania klijenckiego.
SIE (ang.network) 1. Rozgazienie przewodw (elektrycznych,
wiatowodowych
i
in.),
drg,
linii
kolejowych,
rurocigw,
linii
elektroenergetycznych, wd, linii komunikacyjnych, pokrywajce dan przestrze,
rozchodzce si po niej;
2. Rozmieszczenie, rozplanowanie na jakim terenie wikszej liczby czego (np.:
bibliotek, jednostek osadniczych, handlowych, kulturalnych, usugowych i innych)
obejmujcych swym zasigiem jaki teren.
SIE /k/ (ang. network) system wzajemnie ze sob poczonych urzdze
sieciowych takich jak: mostki, routery i przeczniki, do ktrego przyczone s
urzdzenia kocowe (komputery, drukarki, itd.). Komputery w sieci mog pracowa
w architekturze rwnorzdnej (wspdziel swoje zasoby) bd architekturze klientserver.
Na jednych jak i drugich jest zainstalowany sieciowy system operacyjny. Sieci
komputerowe s wykorzystywane do przesyania pomidzy uytkownikami dowoln
kombinacj danych, gosu i obrazu.
SIE DRG O ZASADNICZYM ZNACZENIU WOJSKOWYM (ang. basic
military route network) drogi przewidywane jako dofrontowe i rokadowe, wyznaczone
w czasie pokoju w danym pastwie czonkowskim NATO do speniania wymaga
zwizanych z przewidywanym ruchem wojsk i wymogami transportowymi, zarwno
si sprzymierzonych, jak i narodowych.
SIE OSADNICZA (ang. settlement network) zhierarchizowany pod wzgldem
wielkoci i znaczenia zbir jednostek osadniczych, powizanych ze sob zalenociami
i penicych rne funkcje.
SIE TRANSPORTOWA (ang. transportation network) zbir powizanych ze
sob drg i linii transportowych oraz punktw (miejsc zaadunku, wyadunku lub
przeadunku) i wzw (punkty, w ktrych schodz si co najmniej trzy drogi lub linie)
transportowych.
SIA, (POTENCJA) (ang. power, the potential, strength) w odniesieniu do
pastwa okrelana jest wielkoci potencjau gospodarczego, potencjau
militarnego, potencjau demograficznego i innych.
SIY MORSKIE (ang. Naval Forces) og posiadanych przez pastwo rodkw
do prowadzenia polityki na morzu. W ich skad wchodzi marynarka wojenna (flota)
oraz instytucje dysponujce z reguy uzbrojonymi jednostkami pywajcymi i
statkami powietrznymi, mogcymi si egzekwowa prawo midzynarodowe i
narodowe w okrelonych obszarach i sytuacjach.
Instytucjami tymi s Stra Graniczna (Przybrzena). Policja Wodna, suby ochrony
rybowstwa, administracja morska. paramilitarne formacje ochotnicze (np. Stranicy
Rewolucji w Iranie), suby hydrograficzne, lodoamacze itd. Czsto pojcie si morskich
jest uywane niesusznie jako synonim marynarki wojennej.
Siy morskie speniaj nastpujce funkcje:
- dyplomatyczn, zapewniajc podstawy do prowadzenia polityki przez pastwo (tzn..
tam. gdzie siy morskie mog by tego narzdziem), a okrelane s jako perswazja
morska lub popularnie dyplomacja kanonierek;
- zwikszania lub ugruntowywania prestiu pastwa w oczach spoecznoci
midzynarodowej (prezentacja bandery) lub wasnego spoeczestwa;
- policyjn: ochrona porzdku prawnego (ze strony czynnikw wewntrznych i
zewntrznych) na obszarze jurysdykcji pastwa;
- wykonywanie zada innych ni militarne w ramach midzynarodowych operacji
pokojowych;

120

zapewnienie eksploracji podmorskich z surowcw tylko przez podmioty, ktre

uzyskay na to zgod pastwa;
- ochrona przed eksploatacj i badaniem zasobw, przez podmioty, ktre nie uzyskay
na to zgody pastwa;
- ochrona zasobw fauny i flory (limity pooww, rodki poowowe, gatunki chronione
itd.).
- militarn - obejmujc gwne zadanie si morskich przygotowanie si i prowadzenie
dziaa bojowych, a przede wszystkim: zdobycie (utrzymanie) panowania (kontroli) na
morzu; obrona wasnych obszarw morskich; odmowa korzystania z morza dla innych
stron; zapewnienie moliwoci do wykorzystania morza do wasnych celw.
-

SIY OBRONY TERYTORIALNEJ (ang. Terrytorial Defence Forces) cao

formacji zbrojnych wchodzcych w skad obrony terytorialnej obejmujca: wojska
obrony terytorialnej, stra graniczn, andarmeri wojskow, pododdziay ochrony
i zabezpieczenia stacjonarnych jednostek i instytucji wojskowych.
SIY PARTYZANCKIE (ang. isurgent forces) rodzaj nieregularnych si
zbrojnych, ktre stanowi ugrupowania zoone z ochotnikw werbowanych
zazwyczaj z miejscowej ludnoci, niejednokrotnie uzupeniane onierzami
regularnych si zbrojnych, organizowane do walki zbrojnej przeciwko okupantowi
lub rodzimej wadzy przy poparciu ludnoci.
SIY POWIETRZNE (10) (ang. air force) rodzaj si zbrojnych przeznaczony
do odparcia agresji powietrznej przeciwnika, osabienia jego potencjau bojowego
oraz zapewnienia warunkw do prowadzenia operacji na ldzie i morzu.
W okresie pokoju nadzoruj przestrze powietrzn i utrzymuj gotowo do
przeciwdziaania jej naruszeniom.
SIY SZYBKIEGO REAGOWANIA (11) (ang. rapid reaction forces)
strukturalno - funkcjonalny element wojskowego i pozawojskowego systemu
bezpieczestwa narodowego (w tym podsystemu obronnego), obejmujcy wydzielon
cz si zbrojnych i elementy pozamilitarne, pozostajce w najwyszej gotowoci do
dziaania, przeznaczone i przygotowane do samodzielnego rozstrzygania konfliktw
maej skali oraz zapewnienia dogodnych warunkw do uycia si gwnych w
wypadku agresji.
SIY ZBROJNE (ang. armed forces) wyspecjalizowany organ pastwa,
przeznaczony do ochrony i obrony jego interesw przez wykorzystanie go jako
czynnika odstraszania przed agresj lub w razie koniecznoci - prowadzenia walki
zbrojnej a do osignicia zaoonego celu politycznego. Z punktu widzenia struktur
organizacyjnych mona je podzieli na regularne i nieregularne siy zbrojne, a
z punktu widzenia charakteru prowadzonych dziaa na wojska operacyjne oraz
siy i rodki obrony terytorialnej, za ze wzgldu na rodowisko, w ktrym prowadz
dziaania na wojska ldowe, siy powietrzne i marynark wojenn.
SIY ZADANIOWE (ang. task forces) tymczasowe zgrupowanie jednostek pod
jednym dowdztwem w celu przeprowadzenia okrelonego dziaania lub wykonania
zadania bojowego. Organizowane s:
- doranie z kilku jednostek pod jednym dowdztwem, formowanych w celu
wykonywania okrelonych zada;
- albo te stanowi cz skadow floty podporzdkowan dowdcy w celu
wykonania okrelonego zadania lub zada.
SIY ZBROJNE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ (ang. Armed Forces of the
Repubkic of Poland siy i rodki suce ochronie niepodlegoci pastwa i

121

niepodzielnoci jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczestwa i nienaruszalnoci

jego granic. W skad Si Zbrojnych RP wchodz jako ich rodzaje: Wojska Ldowe,
Siy Powietrzne, Marynarka Wojenna oraz Wojska Specjalne.
SIY ZDOLNE DO PRZERZUTU ( ang. deployable forces) siy dostpne do
prowadzenia wszystkich operacji NATO, UE, ONZ w obszarze odpowiedzialnoci
Sojuszu/UE i poza tymi obszarami, posiadajce zdolno inicjowania i prowadzenia
dziaa w niesprzyjajcych rodowiskach (bez odpowiedniej infrastruktury, wsparcia
pastwa gospodarza i w ekstremalnych warunkach klimatycznych).
Mog one rwnie by wczone do narodowych dowdztw i zgrupowa
zadaniowych realizujcych misje obronne zgodnie z Art. 5 Traktatu Waszyngtoskiego.
Ponadto, siy te s przygotowane do wymiany (rotacji) dowdztw i si w przypadku operacji
reagowania kryzysowego.
SKAENIE CHEMICZNE (ang. chemical contamination) osadzanie si,
adsorpcja lub absorpcja bojowych rodkw trujcych w/na obiektach, obszarach,
osobach lub przedmiotach.
SUBA GEODEZYJNA I KARTOGRAFICZNA (ang. Geodetic and
Cartographic Service) zgodnie
z ustaw Prawo Geodezyjne i Kartograficzne,
centralnym organem administracji rzdowej waciwym w sprawach geodezji i
kartografii jest Gwny Geodeta Kraju, ktry wykonuje swoje zadania przy pomocy
Gwnego Urzdu Geodezji i Kartografii.
Sub Geodezyjn i Kartograficzn stanowi: 1) organy nadzoru geodezyjnego i
kartograficznego, ktrymi s: a) Gwny Geodeta Kraju, b) wojewoda wykonujcy zadania
przy pomocy wojewdzkiego inspektora nadzoru geodezyjnego i kartograficznego jako
kierownika inspekcji geodezyjnej i kartograficznej, wchodzcej w skad zespolonej
administracji rzdowej w wojewdztwie oraz 2) organy administracji geodezyjnej i
kartograficznej, ktrymi s: a) marszaek wojewdztwa wykonujcy zadania przy pomocy
geodety wojewdztwa wchodzcego w skad urzdu marszakowskiego, b) starosta
wykonujcy zadania przy pomocy geodety powiatowego wchodzcego w skad starostwa
powiatowego. Starosta na wniosek gminy moe powierzy wjtowi (burmistrzowi,
prezydentowi miasta) prowadzenie spraw nalecych do zakresu jego zada i kompetencji.
Do podstawowych zada Suby Geodezyjnej i Kartograficznej nale: a) realizacja
polityki pastwa w zakresie geodezji i kartografii, b) organizowanie i finansowanie prac
geodezyjnych i kartograficznych, c) administrowanie pastwowym zasobem geodezyjnym i
kartograficznym, d) kontrolowanie urzdw, instytucji publicznych i przedsibiorcw w
zakresie przestrzegania przepisw dotyczcych geodezji i kartografii.
SUBA KANDYDACKA (ang. service of career soldier candidate) jest to
suba wojskowa peniona w charakterze kandydata na onierza zawodowego.
SUBA KONTRAKTOWA (ang. contract service) jest to zawodowa suba
wojskowa peniona na podstawie kontraktu (umowy) zawartego pomidzy osob
zgaszajc ch penienia zawodowej suby wojskowej lub suby w charakterze
kandydata na onierza zawodowego, a organem waciwym do zawarcia takiej
umowy.
SUBA POZA GRANICAMI PASTWA (ang. abroad overseas service)
suba wojskowa onierza zawodowego, ktr peni poza granicami Rzeczypospolitej
Polskiej , a do penienia ktrej moe zosta wyznaczony lub skierowany.
Wyznaczenie onierza zawodowego do penienia zawodowej suby wojskowej poza
granicami pastwa, nastpuje w przypadku penienia tej suby na stanowiskach
subowych: w polskich przedstawicielstwach wojskowych przy organizacjach
midzynarodowych, midzynarodowych strukturach wojskowych; bezporednio w
strukturach organizacji midzynarodowych i midzynarodowych strukturach wojskowych;
122

w jednostkach organizacyjnych podlegych ministrowi waciwemu do spraw

zagranicznych, majcych siedzib poza granicami.
Skierowanie onierza zawodowego do penienia zawodowej suby wojskowej poza
granicami pastwa nastpuje w przypadkach penienia tej suby w skadzie jednostki
wojskowej uytej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o zasadach
uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP poza granicami pastwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117), w
kwaterach gwnych, dowdztwach i sztabach misji organizacji midzynarodowych i si
wielonarodowych, jako obserwator wojskowy lub osoba posiadajca status obserwatora
wojskowego w misjach pokojowych organizacji midzynarodowych i si wielonarodowych.
SUBA WOJSKOWA (ang. military service) okres przebywania obywatela
obowizkowo lub ochotniczo w strukturach si zbrojnych w ramach speniania
powszechnego obowizku obrony na rzecz Rzeczypospolitej Polskiej albo
dobrowolnego zgoszenia si do penienia suby zawodowej, polegajcy na udziale
w szkoleniach, wiczeniach, akcjach ratowniczych i akcjach bojowych realizowanych z
pomoc lub przez Siy Zbrojne RP.
Wedug artykuu 85.1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, obywatel polski jest
zobowizany do obrony Ojczyzny. W ramach powszechnego obowizku obrony obywatele
polscy s obowizani do penienia suby wojskowej, suby w obronie cywilnej,
odbywania przysposobienia obronnego, uczestniczenia w samoobronie ludnoci, penienia
suby w jednostkach zmilitaryzowanych, odbywania suby zastpczej oraz do
wykonywania wiadcze na rzecz obrony na zasadach i w zakresie okrelonym w ustawie
o powszechnym obowizku obrony.
Obowizkowa suba wojskowa moe polega na odbywaniu zasadniczej suby
wojskowej, przeszkolenia wojskowego przez studentw i absolwentw szk wyszych,
wicze wojskowych oraz okresowej suby wojskowej przez onierzy rezerwy, a take
penieniu czynnej suby wojskowej w razie ogoszenia mobilizacji i w czasie wojny przez
poborowych i onierzy rezerwy. Wymienione formy suby wojskowej mog by take
realizowane w trybie ochotniczym.
Odrbn form suby wojskowej jest zawodowa suba wojskowa. Jest ona realizowana
dobrowolnie, a sposb jej penienia (rwnie w charakterze kandydata do tej suby),
okrela ustawa o subie wojskowej onierzy zawodowych
SUBA ZASTPCZA (ang.
substitute service) alternatywna forma
obowizkowej suby wojskowej, wynikajca z Konstytucji RP, skierowana do tych
obywateli, ktrym przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie
pozwalaj na odbywanie tej suby, polegajca na wykonywaniu prac na rzecz
ochrony rodowiska, ochrony przeciwpoarowej, ochrony zdrowia, pomocy
spoecznej, opieki nad osobami niepenosprawnymi albo bezdomnymi oraz na rzecz
administracji
publicznej
i
wymiaru
sprawiedliwoci,
odbywana
w pastwowych i samorzdowych
jednostkach
organizacyjnych,
publicznych
zakadach opieki zdrowotnej oraz w organizacjach poytku publicznego.
Termin obowizujcy od dnia 1 wrzenia 1988 roku w wyniku wejcia w ycie
ustawy z dnia 13 lipca 1988 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowizku obrony
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 24, poz. 171). W okresie od 1 wrzenia
1979r. do 31 sierpnia 1988 r. funkcjonowaa zastpcza suba poborowych. Zastpcza
suba poborowych bya alternatywn form obowizkowej suby wojskowej,
skierowan do tych obywateli, ktrzy nie mogli odbywa suby wojskowej z przyczyn
niezalenych od organw wojskowych, polegajc na wykonywaniu prac w zakadach
spoecznych suby zdrowia, zakadach opieki spoecznej, zakadach ochrony rodowiska
naturalnego oraz w innych zakadach uytecznoci publicznej
SUBY SPECJALNE (ang. special services) oglna nazwa dla cywilnych i

123

wojskowych sub organizujcych i prowadzcych dziaania wywiadowcze i

kontrwywiadowcze.
SOJUSZE MIDZYNARODOWE (ang. international alliances) traktatowe
dwu, lub wielostronne porozumienia zobowizujce umawiajce si strony do
wsppracy politycznej, gospodarczej, wojskowej i innych oraz udzielenie sobie
pomocy w przypadkach zdefiniowanych w ukadzie sojuszniczym.
SPRAWIEDLIWO SPOECZNA ( ang. social justice) okrelana
co
najmniej trzema kryteriami. Za pierwsze i podstawowe kryterium sprawiedliwoci
uznaje si rwny udzia obywateli w ciarach spoecznych, to znaczy w tych
ograniczeniach wolnoci, jakie s niezbdne w yciu spoecznym. Drugim kryterium
jest rwno wobec prawa, pod warunkiem, e nie wykazuje ono tendencji do
faworyzowania lub ograniczania jednych obywateli, grup, czy klas kosztem, czy na
korzy innych. Wreszcie trzecie kryterium stanowi bezstronno jak pastwo moe
ofiarowa obywatelom.
Egalitaryzm czyli rwno zakada, e obywatele pastwa s traktowani sprawiedliwie,
to znaczy, e ci ktrzy sprawuj wadz nie powinni kierowa si takimi wzgldami jak
urodzenie, wizy pokrewiestwa czy majtek. Egalitaryzm nie uznaje adnych przywilejw
naturalnych, cho nie wyklucza moliwoci nadawania ich jednym obywatelom przez
drugich, wtedy gdy obdarza si ich szczeglnym zaufaniem. Jest to zasada wprowadzona w
demokracji ateskiej przez Peryklesa.
Ju w staroytnoci uznawano za niesprawiedliwy czyn, ktry narusza uznane w danej
grupie uprawnienia, a za sprawiedliwe to dziaanie, ktre oddawao komu to, co mu si
susznie naleao. Rzymska zasada suum cuique goszona przez Ulpiana, a wczeniej przez
Cycerona przybraa posta stwierdzenia, e kady moe zachowa to, co mu si wedug
prawa naley.
STABILNO PASTWA (ang. stability of the state) przede wszystkim
trwao i niezmienno ustroju politycznego i spoeczno-gospodarczego.
Stabilno to cecha pastwa suwerennego w wymiarze wewntrznym i
zewntrznym. Szans bycia stabilnym ma takie pastwo, ktre wyraa wol i interesy
swoich obywateli (spoeczestwa), co zakada wpyw narodu na jego dziaalno.
W dugiej perspektywie czasowej stabilnym moe by tylko pastwo
zorganizowane w sposb demokratyczny.
STAN NADZWYCZAJNY (ang. state of emergency) reakcja wadz na
zagroenia zwizane z funkcjonowaniem konstutycyjnego ustroju pastwa, jego
integralnoci terytorialnej oraz bezpieczestwa obywateli i porzdku publicznego.
STANAG (ang. STANAG) skrt uywany w NATO, pochodzcy od wyraenia
standardization agreement (porozumienie standaryzacyjne). Zapis porozumienia
pomidzy kilkoma lub wszystkimi krajami czonkowskimi NATO, w celu przyjcia
takiego samego lub podobnego wyposaenia, amunicji, sposobu zaopatrzenia i
magazynowania oraz procedur operacyjnych, logistycznych i administracyjnych.
STANDARD (norma, wzorzec) (ang. standard) dokadna warto, fizycznie
istniejca rzecz, lub abstrakcyjne pojcie ustalone i zdefiniowane przez wadze,
obowizujce obyczaje lub wsplne uzgodnienia, suce jako wzorzec, model lub
zasada przy pomiarach ilociowych i jakociowych oraz do ustalania zasad i procedur
lub do oceny wynikw. Ustalona ilo lub jako.
STANDARYZACJA (ang. standardisation) opracowywanie
i wdraanie
koncepcji, doktryn, procedur i rozwiza w celu osignicia i utrzymania podanego
poziomu kompatybilnoci, zamiennoci lub powszechnoci niezbdnych do osignicia
podanego poziomu inter-operacyjnoci lub optymalizacji wykorzystania rde w
obszarach operacyjnym, materiaowym i administracyjnym.

124

STANY GOTOWOCI BOJOWEJ SI ZBROJNYCH (ang. .............................)

1. STAN STAEJ GOTOWOCI BOJOWEJ (ang. ................................) element
gotowoci bojowej, podczas ktrego siy zbrojne wypeniaj codzienne zadania
szkoleniowe w okresie pokoju i s zdolne do osigania wyszych stanw gotowoci
bojowej. W staej gotowoci bojowej jednostki wojskowe zachowuj pen zdolno do
wykonania zada mobilizacyjnych.
2. STAN PODWYSZONEJ GOTOWOCI BOJOWEJ (ang. ....................) element
gotowoci bojowej, podczas ktrego przygotowuje si siy zbrojne (wojska) do
sprawnego wykonania zada ujtych w dokumentach gotowoci bojowej
(mobilizacyjnych). W podwyszonej gotowoci bojowej jednostki wojskowe realizuj
czynnoci zwikszajce zdolno do wykonania przedsiwzi mobilizacyjnych w
kolejnych wyszych stanach gotowoci bojowej.
3.
STAN
GOTOWOCI
BOJOWEJ

ZAGROENIE
WOJENE
(ang..........................) element gotowoci bojowe, podczas ktrego realizuje si w
siach zbrojnych przedsiwzicia organizacyjno-mobilzacyjne
zakoczone
czciowym rozwiniciem si zbrojnych.
4. STAN PENEJ GOTOWOCI BOJOWEJ (ang. .....................) element
gotowoci bojowej, podczas ktrego siy zbrojne (wojska) dokonuj penego
mobilizacyjnego rozwinicia w terminach ustalonych w planie mobilizacyjnym i
osigaj najwysz gotowo do wykonania zada bojowych, stosownie do ich
operacyjnego przeznaczenia. Stan penej gotowoci bojowej moe by wprowadzony
bezporednio ze staej gotowoci bojowej lub te podwyszonej gotowoci
bojowej i gotowoci bojowej zagroenie wojenne.
STANY GOTOWOCI OBRONNEJ PASTWA (ang. ..............................)
1. GOTOWO OBRONNA PASTWA (ang. National Defense Readiness) stan
(proces) stabilnoci elementw systemu obronnego pastwa na rzecz utrzymania
bezpieczestwa narodowego i skutecznego dziaania w sytuacjach nadzwyczajnych z
moliwoci przeciwstawienia si wszelkim zagroeniom kryzysowym.
2. GOTOWO OBRONNA PASTWA CZASU KRYZYSU (ang. Crisis Time
National Defense Readiness) stan (proces), w ktrym zaistniao zagroenie
bezpieczestwa pastwa wymagajce uruchomienia wybranych elementw systemu
reagowania kryzysowego do realizacji zada ujtych w Planie Reagowania RP oraz
wynikajcych z zobowiza sojuszniczych.
3. GOTOWO OBRONNA PASTWA CZASU WOJNY (ang. Wartime National
Defense Readiness) stan (proces), w ktrym nastpuje rozwijanie systemu obronnego
w celu odparcia bezporedniej, zbrojnej napaci na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej lub gdy z umw midzynarodowych wynika zobowizanie do wsplnej obrony
przeciwko agresji.
STANY NADZWYCZAJNE PASTWA (ang. states of emergency)

125

1. STAN WOJENNY (ang. martial law) jeden z trzech rodzajw stanw

nadzwyczajnych jakie ustanowia konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. Stan wojenny
jako instytucja prawa wewntrznego, polega na odstpieniu od konstytucyjnego
systemu sprawowania wadzy i nadaniu nadzwyczajnych uprawnie organom wadzy
wykonawczej, ktre stosuj je w sytuacjach szczeglnego zagroenia zewntrznego
pastwa. Moe by wprowadzony na czci lub na caym terytorium pastwa tyko na
podstawie ustawy, w drodze rozporzdzenia Prezydenta RP.
2. STAN WOJNY (ang. state of war) sytuacja prawna midzy pastwami
znajdujcymi si w stanie wojny. Stan wojny oznacza take zerwanie: stosunkw
dyplomatycznych, konsularnych, gospodarczych i bezporednich kontaktw midzy
obywatelami oraz zawieszenie obowizujcych umw midzynarodowych midzy
wojujcymi stronami. Na mocy art. 116 Konstytucji RP decyzj o stanie wojny
podejmuje sejm, albo prezydent gdyby parlament nie mg si zebra. Stan wojny
ustaje w wyniku zawarcia pokoju lub jednostronnej deklaracji pastwa o zakoczeniu
wojny.
.
3. STAN WYJTKOWY (ang. state of emergency) okres nie duszy ni 90 dni, w
ktrym na mocy decyzji Prezydenta RP, na wniosek rady ministrw, wprowadzona
zostaje wzmoona ingerencja wadz administracyjnych w ycie spoeczno-polityczne i
gospodarcze kraju, na caym lub czci jego terytorium, jeeli jest zagroony:
konstytucyjny ustrj pastwa, bezpieczestwo obywateli, porzdek publiczny.
STATEK POWIETRZNY (ang. aircraft) samolot, migowiec lub inna maszyna
majca zdolno latania.
STOSUNKI DYPLOMATYCZNE (ang. diplomatic relations) oficjalne stosunki
midzy dwoma pastwami, w utrzymywaniu ktrych porednicz ich misje
dyplomatyczne, stale przebywajce na terytorium tych pastw. Misje dyplomatyczne
s zagranicznymi organami pastwa wysyajcego i speniaj powierzone im funkcje
dyplomatyczne; zawsze te reprezentuj urzdowe i publiczne interesy tego pastwa.
STOSUNKI MIDZYNARODOWE (ang. international rrelations) stosunki
spoeczne, ktre ksztatuj si ponad granicami pastw i wykraczaj poza te granice.
W czasach wspczesnych stosunki midzynarodowe ujmuje si szerzej i rozumie si je
nie tylko jako stosunki midzy pastwami ale take
innymi podmiotami (np.
organizacjami midzynarodowymi, przedsibiorstwami i partiami politycznymi z
rnych pastw). Wszystkie podmioty biorce udzia w S.M. okrela si mianem ich
uczestnikw.
STRATEGIA (ang. strategy) teoria i praktyka okrelajca sposoby mylenia i
dziaania przedstawicieli najwyszych wadz w danej dziedzinie, charakteryzujce si
wysokim stopniem uoglnienia, duym, horyzontem czasowym oraz umiejtnoci
pozyskiwania zasobw dla osignicia zaoonych celw.
Strategia jest wyrazem pochodzenia greckiego. Strats to wojsko i go prowadz.
Strategs w staroytnej Grecji to dowdca armii lub floty. W klasycznym rozumieniu
pojcie powysze dotyczyo spraw wojny i wojska rozpatrywanych z pozycji naczelnego
wodza. W dalszej czci komentarza omawiana bdzie gwnie strategia wojskowa
rozumiana jako: teoria i praktyka przygotowania i wykorzystania potencjau
wojskowego w tym gwnie si zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki
pastwa w okresie pokoju, kryzysu i wojny.
Wojna a gwnie sposb jej przygotowania i prowadzenia zaliczane s do jednej z
najdawniejszych dziedzin zorganizowanej dziaalnoci ludzi. Ze wzgldu na jej skutki bya

126

obiektem szczeglnego zainteresowania. Od pocztku starano si pozna sposoby

zapewniajce zwycistwo, lub powody klski, a wic przyjt strategi.
Wojna przez cae tysiclecia sprowadzaa si do stoczenia jednej generalnej bitwy. Kto
wygra t bitw, wygrywa rwnie wojn. Wojna prowadzona bya zazwyczaj niezalenie
od sytuacji w kraju. Stosunkowo nieliczna armia, jej prymitywne uzbrojenie i wyposaenie
nie wymagao uzupenie z zasobw krajowych. Istotne jest rwnie, e krl, czy cesarz, a
wic osoba zazwyczaj sprawujca
najwysz wadz cywiln, bya jednoczenie
naczelnym wodzem.
Sytuacja zacza komplikowa si wraz z liczebnym rozrastaniem si armii i
wyposaeniem jej w skomplikowany sprzt i uzbrojenie produkowane w zorganizowanych
zakadach przemysowych w kraju. Produkcja na potrzeby si zbrojnych ze wzgldu na
konieczno uzupeniania ponoszonych strat przybieraa coraz bardziej intensywny
charakter. Wzrasta rwnie rozmach prowadzonych dziaa, co w sumie spowodowao, e
wojny nie dao si ju rozstrzygn w jednej generalnej bitwie. Rozpada si ona na szereg
kampanii, bitew i operacji, prowadzonych w okresie kilku miesicy, a nawet lat oraz
wymagajcych odpowiedniego skoordynowania. Z biegiem lat wyksztaciy si rwnie
poszczeglne rodzaje si zbrojnych i wojsk. Obok wojsk ldowych, na ktre gwnie skada
si piechota i konnica oraz marynarki wojennej jako najstarszych rodzajw si zbrojnych,
powstaje lotnictwo ktrego rola wzrasta wraz z rosncymi moliwociami niszczenia
obiektw przemysowych na obszarze kraju.
Wszystko to powoduje, e jednolita dotychczas strategia rozpada si na strategi
prowadzenia wojny, bdcej domen politykw, a wic strategi wojenn oraz strategi
prowadzenia walki zbrojnej w wojnie przyjmujcych form potnych kampanii, bitew i
operacji, bdcych domen wojskowych, a wic strategi wojskow.
Najwyszy wadca cywilny w kraju, ma coraz wiksze trudnoci w jednoczesnym
sprawowaniu wadzy oraz dowodzeniu wojskami i wyznacza zawodowego wojskowego na
naczelnego dowdc. Jest to proces dugotrway. Jeszcze w wojnie francusko rosyjskiej w
1812 roku, Napoleon jako cesarz Francuzw jednoczenie jest naczelnym wodzem.
Natomiast po stronie rosyjskiej za, car Aleksander I w decydujcym okresie wojny
wyznacza na naczelnego wodza Michaia Kutuzowa. Powierzanie naczelnego dowdztwa
zawodowym wojskowym nie jest jednak regu, o czym wiadcz przykady sprawowania
absolutnej wadzy cywilnej i wojskowej przez Hitlera, Stalina i innych przywdcw,
szczeglnie w pastwach totalitarnych.
Strategia w jej militarnym znaczeniu, najczciej polega na znalezieniu racjonalnego
sposobu zniszczenia si zbrojnych przeciwnika, co osigano przez wykonanie
odpowiedniego manewru, pozwalajcego uzyska przewag, niszczenie zgrupowa
przeciwnika ogniem i uderzenie w dogodnym miejscu i czasie wykorzystujc element
zaskoczenia. Mistrzostwo w tym wzgldzie bez wtpienia osign Napoleon. Jego
dokonania s przedmiotem studiw, ale rwnie czsto bezkrytycznie powielane byy przez
wielu strategw.
Naley jednak zauway, e wspczenie strategia wykorzystania si zbrojnych a wic
strategia wojskowa nie zawsze dotyczya bdzie szukania sposobw racjonalnego
niszczenia potencjau militarnego przeciwnika. Siy zbrojne mog bowiem stanowi
znaczacy element odstraszania przeciwnika przed agresj, prowadzi dziaanie niezbrojne
majce na celu przywracanie, czy stabilizowanie pokoju.
Strategia wojenna i wojskowa szczeglnie intensywnie doskonalone byy w okresie
wojen wiatowych. Pierwsza wojna wiatowa, nazywana te pierwsz wojn okresu
maszynowego udowodnia zasadniczy wpyw potencjau ekonomicznego pastwa na jej
przebieg i kocowy wynik. W wojnie istotn rol odegraa bro maszynowa, artyleria, a w
kocowej fazie czogi i samoloty.

127

Strategia drugiej wojny wiatowej to precyzyjnie opracowane i skoordynowane

operacje rodzajw si zbrojnych polegajce na gbokich uderzeniach wojsk pancernych,
wspieranych lotnictwem, celem rozbicia ugrupowa si zbrojnych przeciwnika, okrenia i
ich niszczenia. Istotn rol w dziaaniach odgrywa lotnictwo, ktre obok zada
wykonywanych na korzy wojsk ldowych, niszczy obiekty na obszarze przeciwnika,
ograniczajc moliwoci zaopatrywania walczcych wojsk i potrzeby ludnoci.
W kocowym okresie drugiej wojny wiatowej Stany Zjednoczone uyy broni
jdrowej, co wymusio kapitulacj Japonii i zakoczenie wojny. Bro jdrowa i jej wrcz
nieograniczone moliwoci niszczenia, ktre przy masowym jej uyciu, mogyby
doprowadzi do zniszczenia ycia na Ziemi, odegraa znaczc rol w strategii wojennej i
wojskowej. Bro ta, po osigniciu rwnowagi strategicznej w istniejcych po wojnie
ugrupowaniach polityczno militarnych staa si bowiem elementem odstraszania przed
podejmowaniem dziaa z wykorzystaniem si zbrojnych ktre w okrelonej sytuacji
mogyby sta si dziaaniami z niekontrolowanym uyciem broni jdrowej.
Praktyczna dziaalno politykw i naczelnych wodzw (strategw) majca na celu
przygotowanie pastwa i si zbrojnych do wojny oraz jej prowadzenia, z biegiem lat staa
si przedmiotem teoretycznych uoglnie. Nastpio to stosunkowo wczenie. Natomiast
powstanie nauk zajmujcych si problemami wojny i wojska ma miejsce wraz z
uksztatowaniem si nauki w ogle, a wic w XVIII wieku. Jednym z najstarszych
opracowa teoretycznych dotyczcych problemw wojny jest synny Siedmioksig
chiskiego dowdcy i doradcy wojskowego Sun Tsy (514 495r. p.n.e.) w ktrym
podkrela znaczenie wojny jako rodka prowadzcego do osignicia celu politycznego.
W staroytnej Grecji wyrni naley twrczo Ksenofonta (430 355r. p.n.e.),
ktremu przypisuje si pierwszestwo w posugiwaniu si terminem strategia. Ksenofont
wyrnia w sztuce prowadzenia wojny strategi i taktyk.
Spord rzymskich wodzw i teoretykw, wyrni naley Juliusza Cezara (100 44
r. p.n.e.). Jego prace, obejmujce szeroki zakres problemw od polityki i strategii po
taktyk, sztuk oblnicz i organizacj wojsk, studiowane byy przez tej miary dowdcw
i teoretykw co Napoleon, Kutuzow, Clausewitz i inni.
W okresie redniowiecza i oglnego upadku kultury w porwnaniu do staroytnoci,
nie opublikowano znaczcych prac z zakresu teoretycznych uoglnie co do sposobw
przygotowania i prowadzenia wojen. Dopiero w XVIII wieku ukazuje si szereg prac
noszcych znamiona prac naukowych. Do nich mona zaliczy prace J. Guiberta (1743
1790), a szczeglnie Szkice o taktyce i Obrona w warunkach wspczesnej wojny.
Doda naley, e teoretyczne wskazwki Guiberta, w penym zakresie zastosowa w swojej
strategii Napoleon.
Do bardziej znanych teoretykw tego okresu zaliczany jest angielski genera Henry
Lloyd (1720 1783) ktry strategi traktowa jako nauk o wojnie, a take podkrela cis
wi midzy wojn i polityk. Teori Lloyda rozwin niemiecki pisarz Heinrich Blow
(1757 1807), ktry strategi traktowa jako nauk o ruchach wojsk poza polem widzenia
nieprzyjaciela, natomiast taktyk o ruchach wojsk w polu widzenia.
Kolejny okres rozwoju strategii to okres wojen prowadzonych przez Napoleona
Bonapartego (1769 1821). Napoleon nie opracowa swojej strategii w formie traktatu
naukowego, a kilka jego prac historycznych trudno zaliczy do wnoszcych nowe wartoci
do rozwoju nauk o wojnie. Napoleon zostawi jednak obszern korespondencj, ktra wraz
z jego dokonaniami, bya bogatym materiaem stanowicym podstaw do studiw i
uoglnie naukowych.
Jednym z bardziej znanych teoretykw wojskowych, posiadajcych bogate
dowiadczenie praktyczne, ktry pracowa nad spucizn Napoleona, by gorcy jego
zwolennik Henry Jomini (1779 1869). Jest autorem oryginalnego podziau sztuki

128

wojennej na polityk wojny, strategi, wysz taktyk, sztuk inyniersk i nisz taktyk.
Najbardziej znanym teoretykiem wojskowym omawianego okresu, zajmujcym si wojn i
strategi jest niewtpliwie niemiecki genera Carl von Clausewitz (1780 1831). W swojej
fundamentalnej pracy zatytuowanej O wojnie, przedstawi oryginaln definicj wojny
bdcej dalszym cigiem stosunkw politycznych prowadzonych innymi rodkami.
Strategi traktowa jako nauk o uyciu bitew dla celw wojny. Mimo, i jego dzieo nosi
znamiona naukowoci, Clausewitz mia bardzo oryginalny stosunek do nauki o wojnie i
wojsku uwaajc, e nie mona zaopatrzy sztuk wojenn w pozytywn struktur
naukow niby w rusztowanie.
W Polsce w tym okresie dziaali wybitni dowdcy i teoretycy wojskowi, do ktrych w
pierwszym rzdzie naley zaliczy: Jana Henryka Dbrowskiego (1755 1818), Ignacego
Prdzyskiego (1792 1850) oraz Henryka Michaa Kamieskiego (1813 1866). Swoj
dziaalnoci na trwale wpisali si do grona osb ksztatujcych nie tylko polsk, ale i
midzynarodow wiedz o wojnie i wojsku.
Szczeglnie intensywnie rozwijaa si nauka wojenna, w tym strategia po pierwszej
wojnie wiatowej, podczas ktrej w oczywisty sposb okazao si, i decydujcy wpyw na
przysze dziaania bdzie wywieraa technika.
Bardzo popularna w okresie midzywojennym bya teoria szybkiego rozstrzygnicia
wojny przy wykorzystaniu dobrze wyposaonych w bro pancern i zmechanizowanych
armii zawodowych. W Niemczech prekursorem tej teorii by genera Hans Seekt, w Anglii
John Fuller, a we Francji podpukownik Charles de Gaule, ktry jednak zakada istnienie
takiej armii obok masowych si zbrojnych.
Popularne w tym czasie byy pogldy co do decydujcego znaczenia jednego z rodzajw
si zbrojnych w wojnie. Decydujce znaczenie broni pancernej przypisywa austriacki
genera Ludwik Eimannsberger. Jego teori rozwin Hainz Guderian twrca niemieckich
wojsk pancernych.
Decydujc rol lotnictwa w wojnie upatrywa woski genera Giulio Douhet
przedstawiajc koncepcj masowego uycia lotnictwa dla celw strategicznych. Natomiast
amerykaski admira Alfred Mahan uwaa, e przysz wojn mona wygra zdobywajc
panowanie na morzu i uniemoliwiajc przeciwnikowi dostarczanie niezbdnych
surowcw.
W okresie midzywojennym, szczeglnie w Niemczech i Japonii popularna bya teoria
wojny totalnej, w ktrej nie obowizuj adne normy
moralne, ani prawo
midzynarodowe. Teori wojny totalnej opracowa niemiecki genera Erich Ludendorff.
Praktycznie stosowana bya przez Niemcy, szczeglnie w kocowej fazie drugiej wojny
wiatowej.
Charakterystyczny by rwnie rozwj myli wojskowej w Zwizku Radzieckim. W
okresie midzywojennym byo tam wielu zdolnych dowdcw i teoretykw, do ktrych
mona zaliczy: Michaia Tuchaczewskiego, Michaia Frunzego, Borysa Szaposznikowa,
Aleksandra Swieczyna i innych. W swoich pracach trafnie przewidywali oni charakter
przyszej wojny i znaczenie jej pocztkowego okresu. Natarcie strategiczne uznawano jako
gwny sposb prowadzenia walki zbrojnej, przy czym podkrelano znaczenie
wspdziaania wszystkich rodzajw si zbrojnych. Pogldy te mimo, e w wielu
przypadkach byy suszne, nie miay wikszego praktycznego znaczenia, wobec bdnej
polityki Stalina i przyjtej oficjalnie strategii, co byo powodem znaczcych niepowodze
w pocztkowym okresie wojny. Zwizek Radziecki odnis jednak niezaprzeczalne
zwycistwo w drugiej wojnie wiatowej, ale uzyska je kosztem tak duych strat, e trudno
uzna przyjt strategi za waciw.
W Polsce w okresie midzywojennym mielimy wielu znakomitych teoretykw
zajmujcych si strategi. Znane s prace takich autorw jak: Stefana Mossora, Sergiusza

129

Abtowskiego Aleksandra Romeyki, Tadeusza Kutrzeby. W swoich pracach prezentowali

pogldy nie odbiegajce od myli wiatowej. Na og trafnie przewidywali charakter
przyszej wojny i rol w niej broni pancernej i lotnictwa.
Teoretykiem, ktrego twrczo zasuguje na szczeglne podkrelenie jest bez
wtpienia genera Wadysaw Sikorski. Jego ksika pt.: Przysza wojna wydana w 1934
roku, przetumaczona na kilka jzykw, bya spord polskich prac teoretycznych
najbardziej znana w Europie. W ksice autor z niebywa precyzj przewidzia techniczny
rozwj broni pancernej i lotnictwa oraz ich rol i znaczenie w wojnie.
Po drugiej wojnie wiatowej uwaga teoretykw wojskowych skierowana bya przede
wszystkim na ocenie wpywu broni jdrowej na prowadzenie walki zbrojnej w przyszej
wojnie. Przy czym sytuacja polityczno militarna ksztatowaa si w sposb nie
wykluczajcy moliwoci wybuchu wojny. Nastpi burzliwy rozwj zarwno adunkw
jdrowych jak i rodkw ich przenoszenia, cznie z rakietami midzykontynentalnymi w
czym przodowa Zwizek Radziecki. Prace teoretyczne jakie w tym czasie powstaway, nie
zawsze uwzgldniay skutki masowego uycia broni jdrowej na rodowisko naturalne, w
ktrym przyszo by y po zakoczeniu wojny.
W sumie jednak bardziej precyzyjne analizy i oceny uycia broni jdrowej w przyszej
wojnie, szczeglnie w Europie, prowadzone zarwno przez naukowcw wojskowych, jak i
cywilnych doprowadziy do podpisania szeregu umw midzynarodowych ograniczajcych
zarwno ilo posiadanych adunkw jdrowych przez poszczeglne mocarstwa, ich
uycie jak i rozprzestrzenianie.
Do tego naley doda niezwykle burzliwy rozwj konwencjonalnych adunkw
wybuchowych jak i rodkw ich przenoszenia, pozwalajcych z niezwyk precyzj
zniszczy wybrany element obiektu, decydujcy o ywotnoci caego systemu, co w
pewnym stopniu obniyo znaczenie broni jdrowej na przyszym polu walki. Doszo do
sytuacji w ktrej pierwszorzdnego znaczenia nabraa jako posiadanego uzbrojenia i
sprztu, bdcego na wyposaeniu stosunkowo nielicznych doskonale wyszkolonych armii,
dziaajcych w ukadzie koalicyjnym, w trudnych do sprecyzowania sytuacjach. Przy czym
po rozpadzie systemu pastw komunistycznych, rozszerzeniu NATO i Unii Europejskiej
wojna o szerszym zasigu w Europie przeciwko okrelonemu pastwu, czy grupie pastw
staa si wrcz nieprawdopodobna. Powstao natomiast nowe zagroenie w postaci
midzynarodowego terroryzmu, koniecznoci przywracania, czy stabilizowania pokoju w
rnych czciach wiata, zwalczania midzynarodowych organizacji mafijnych,
niekontrolowanej migracji, czy handlu broni, a wic zagroe zupenie innego charakteru,
wymagajce stosowania nowych form i sposobw dziaania. Wojna w klasycznym
rozumieniu, jako kontynuacja polityki pastwa rodkami przemocy, ktrych gwnym
wyrazem jest walka zbrojna, wydaje si mao prawdopodobna, tym bardziej, e
wspczenie w dobie globalizacji dotychczas stawiane cele wojny takie jak opanowanie
obszaru przeciwnika, czy zdobycie rejonw zasobnych w surowce, mona osign w
drodze odpowiednio prowadzonej polityki, czy nacisku ekonomicznego.
Po drugiej wojnie wiatowej ugruntowaa si pozycja strategii wojennej i wojskowej
jako nauki. Przyczynio si do tego opublikowanie duej liczby wartociowych prac
teoretycznych przez powszechnie uznanych teoretykw wojskowych, do grona ktrych
naley zaliczy: Andr Beaufrea, B.H. Liddell Harta, Jamesa Gavina, A. H. Toflerw,
Franciszka Skibiskiego, Zbigniewa Brzeziskiego, Bolesawa Balcerowicza, Stanisawa
Kozieja i wielu innych.
W rezultacie strategia wojenna, a szczeglnie strategia wojskowa jest dyscyplin
naukow, wchodzc w skad nauk wojskowych, speniajc obowizujce kryteria
naukowoci i kryteria wiadczce o jej istnieniu i samodzielnoci. Oczywicie strategia jest
rwnie dziaalnoci praktyczn, jest sztuk, majc charakter twrczy jako, e kada

130

wojna, czy walka zbrojna prowadzona jest w odmiennej sytuacji wymagajcej twrczego
zastosowania regu wypracowanych przez nauk.
Okres ostatnich kilku dekad charakteryzuje si niezwykle dynamicznym rozwojem
strategii. Sposb mylenia i dziaania charakterystyczny dla strategw wojskowych, znalaz
zastosowanie praktycznie w kadej dziedzinie ycia spoecznego, gospodarczego, w
rozwoju techniki, kultury i innych. Wspczenie spotykamy wic midzy innymi strategi
bezpieczestwa narodowego, strategi rozwoju gospodarki pastwa, czy poszczeglnych jej
dziedzin, strategi polityki midzynarodowej, strategi partii politycznej przyjt w
kampanii wyborczej, czy strategi stosowan indywidualnie przez kadego w deniu do
osignicia zaoonego celu.
Przykadowo, znane i stosowane w strategii wojskowej zasady, majce bez wtpienia
uniwersalny charakter, przy odpowiednim adaptowaniu z powodzeniem mog by i s
wykorzystywane w organizowaniu i prowadzeniu dziaa praktycznie w kadej dziedzinie.
Do zasad tych najczciej zalicza si: cel, przewag, zaskoczenie, ekonomi si, aktywno,
wspldziaanie, manewr, prostot, swobod dziaa i jedno dowodzenia.
Dziaania zaliczane do strategicznych, musz jednak mie pewne charakterystyczne
cechy odrniajce je od dziaa w innych dziedzinach. Do nich zalicza si: wysoki stopie
uoglnienia, a wic umiejtno pominicia szczegw i generalnego postrzegania
problemu; odlegy horyzont czasowy, zwizany z umiejtnoci przewidywania rozwoju
sytuacji i dziaa w perspektywie kilkunastu, czy kilkudziesiciu lat; umiejtno
pozyskania niezbdnych zasobw dla realizacji planowanych przedsiwzi, co wynika z
szerokiego rozmachu planowanych i prowadzonych dziaa a ponadto dziaania w
wymiarze strategicznym prowadzone s przez przedstawicieli najwyszych wadz w danej
dziedzinie, pomijajc oczywicie strategi przyjt na uytek indywidualny.

Literatura:
Balcerowicz B., Obrona pastwa redniego, Warszawa 1997.
Beaufre A.,Wstp do strategii Odstraszanie i strategia, Warszawa 1968.
Brzeziski Z., Wielka szachownica, Warszawa 1999.
Clausewitz C. O wojnie, Lublin 1965.
Gavin J., Wojna i pokj w erze przestrzeni midzyplanetarnej, Warszawa 1961.
Kaczmarek J. Bezpieczny wiat?, Warszawa 2008.
Koziej S., Strategiczne problemy bezpieczestwa globalnego i euroatlantyckiego,
Warszawa 2005.
Liddell Hart B.H., Strategia dziaania porednie, Warszawa1959.
epkowski W., Podstawy strategii wojskowej, Warszawa 2006.
Tofler A.H., Wojna i antywojna, Warszawa 1997
STRATEGIA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (PASTWA) (ang.
national security strategy) dziedzina strategii narodowej, bdca teori i praktyk
ukierunkowan na przygotowanie i wykorzystanie potencjau pastwa dla
osignicia celu przeciwdziaania wszelkim zagroeniom jego bytu i rozwoju,
ujmowanym w skali oglnej i majcym dugofalowy charakter.
STRATEGIA NARODOWA (PASTWA) (ang. national strategy) dzia
strategii bdcy teori i praktyk dziaania pastwa, ukierunkowan na osignicie
zaoonych celw, zapewniajcych wszechstronny rozwj i bezpieczestwo,
ujmowanych w skali oglnej i majcych dugofalowy charakter.
STRATEGIA OBRONNOCI (ang. national defence strategy)
rodzaj strategii bezpieczestwa narodowego bdcy teori i praktyk
131

przygotowania i wykorzystania potencjau obronnego pastwa do przeciwdziaania

zagroeniom militarnym zarwno w wymiarze narodowym, jak i sojuszniczym
ujmowanym w skali oglnej i majcy dugofalowy charakter.
Stosownie do strategicznych celw pastwa w dziedzinie bezpieczestwa oraz charakteru
zewntrznych wyzwa i zagroe, strategia obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej obejmuje
trzy gwne dziay (koncepcje strategiczne):
- dziaania prewencyjno stabilizacyjne, realizowane w czasie pokoju
obejmujce biece zapobieganie wystpieniu zewntrznych zagroe
polityczno - militarnych (kryzysowych) poprzez neutralizowanie ich
potencjalnych rde oraz stabilizowanie i umacnianie bezpiecznego rodowiska
(otoczenia) midzynarodowego Polski;
- reagowanie kryzysowe realizowane w razie wystpienia zagroenia
bezpieczestwa pastwa lub bezpieczestwa sojusznikw oraz zagroe dla
szerszego bezpieczestwa midzynarodowego, obejmujce zarwno dziaania
narodowe, jak i udzia w wysikach midzynarodowych, podejmowanych w
celu opanowania kryzysw oraz zapewnienia osony przed ich skutkami;
- dziaania wojenne prowadzone w razie agresji na Polsk lub jej sojusznikw,
obejmujce wykorzystanie caego lub czci potencjau pastwa do odparcia
agresji, poprzez przygotowanie i przeprowadzenia kampanii i operacji
wojennych.7
STRATEGIA POKOJOWA (ang. peace strategy) rodzaj strategii
bezpieczestwa narodowego bdcy teori i praktyk przygotowania i wykorzystania
bdcych w dyspozycji zasobw, dla poprawnego ukadania stosunkw midzy
pastwami zgodnie z zasadami wspycia midzynarodowego.
Demokratyczne pastwo, powizane wielostronnymi umowami z pozostaymi
pastwami regionu moe prowadzi i w wikszoci przypadkw prowadzi dziaalno
majc na celu zapewnienie pokojowego bytu i rozwoju bez stosowania przemocy w tym
zbrojnej i przestrzegania postanowie midzynarodowych.
Tego rodzaju dziaalno spenia kryteria waciwe dla dziaa w wymiarze
strategicznym i z powodzeniem moe by nazwana strategi pokojow. Jest to istotne jeli
zway, i stosujc przemoc zbrojn nie udao si rozwiza wielu sprzecznoci midzy
pastwami (koalicjami pastw), natomiast godne uznania jest podkrelenie sukcesw jakie
osignito stosujc formy i sposoby pokojowego ukadania stosunkw. Dobitnym tego
przykadem jest powojenny okres pokoju w Europie, ktra od lat bya gwnym orodkiem
sprzecznoci rozwizywanych w drodze przemocy zbrojnej.
STRATEGIA WOJENNA (ang. war strategy) rodzaj strategii bezpieczestwa
narodowego bdcy teori i praktyk przygotowania i wykorzystania potencjau
wojennego pastwa w sposb zapewniajcy osignicie celw nakrelonych przez
polityk.
STRATEGIA WOJSKOWA (ang. military strategy) cze strategii wojennej
bdca teori i praktyka przygotowania i wykorzystania potencjau wojskowego w
tym gwnie si zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki pastwa w okresie
pokoju, kryzysu i wojny.
STRATEGIA WOJSKOWA JAKO NAUKA (ang. military strategy science)
dyscyplina (specjalno) nauk wojskowych zajmujca si wypracowaniem
teoretycznych sposobw przygotowania i wykorzystania potencjau wojskowego w
tym gwnie si zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki pastwa w okresie
7

Tak rozumiana strategia obronnoci w aspekcie wojskowym (militarnym) obejmuje problemy

rozwizywane w ramach strategii wojennej jak i wojskowej.

132

pokoju, kryzysu i wojny.

STRATEGIA WOJSKOWA JAKO SZTUKA (ang. military strategy art) oparta
na podstawach teoretycznych praktyczna dziaalno dowdztw i sztabw naczelnego
szczebla majca na celu praktyczne przygotowanie i wykorzystanie potencjau
wojskowego w tym gwnie si zbrojnych jako instrumentu wsparcia polityki
pastwa w okresie pokoju, kryzysu i wojny
STRATEGICZNE DANE ROZPOZNAWCZE (strategic intelligence data) dane
dotyczce potencjalnego przeciwnika, teatrw dziaa wojennych oraz rejonw
kryzysowych, niezbdne do planowania obrony narodowej w czasie pokoju oraz
kierowania dziaaniami si zbrojnych w czasie wojny, obejmujce caoksztat ycia
politycznego, gospodarczego, naukowo-technicznego oraz militarnego.
STRATEGICZNE ROZWINICIE SI ZBROJNYCH (ang. strategic armed
forces deployment) element rozwinicia systemu obronnego pastwa,
obejmujcy: mobilizacyjne rozwinicie si zbrojnych, osiganie penej gotowoci
bojowej oraz przemieszczenie i przyjcie przez nie ugrupowania bojowego, zgodnie
z planem strategicznej obrony pastwa.
STRATEGICZNE SIY JDROWE (ang. strategic nuclear forces) rakiety
balistyczne bazowania ldowego o zasigu ponad 5500 km oraz nowoczesne odzie
podwodne wyposaone w rakiety balistyczne (SLBB) oraz cikie samoloty bombowe
uzbrojone w gowice jdrowe.
STRATEGICZNE RODOWISKO (WARUNKI) BEZPIECZESTWA (ang.
strategic security condidations) zewntrzne i wewntrzne czynniki warunkujce
realizacj interesw w dziedzinie bezpieczestwa oraz osiganie celow strategicznych.
Tymi czynnikami sa: wyzwania, szanse, ryzyka i zagroenia.
Wyzwania dylematy, przed jakimi stoi pastwo w rozstrzyganiu spraw
bezpieczestwa. Wyzwania mog by podjte lub zignorowane. W korzystnych warunkach
mog stwarza dodatkowe szanse, w niekorzystnych rodzi dodatkowe zagroenia;
Szanse okolicznoci sprzyjajce realizacji interesw oraz osigania celow;
Ryzyka - niepewnoci zwizane z wasnym dziaaniem i jego skutkami, rwnie
niebezpieczestwo niepodanych skutkw wasnego dziaania;
Zagroenia porednie lub bezporednie destrukcyjne oddziaywanie na pastwo.
Egzemplifikuj si w postaci konfliktw.
STRATEGICZNY SZCZEBEL DZIAA WOJENNYCH (ang. strategic level of
war operations) szczebel dziaa wojennych, na ktrym pastwo lub grupa pastw
(koalicja) wyznacza cele w zakresie bezpieczestwa narodowego lub wielonarodowego,
oraz wykorzystuje krajowe, w tym wojskowe, zasoby w celu ich osignicia.
STRATEGICZNY TRANSPORT POWIETRZNY (ang. strategic air transport)
przemieszczanie osb i adunkw midzy teatrami dziaa wojennych za pomoc
samolotw dalekiego zasigu.
STRATY BEZPOWROTNE (ang. fatalites) straty obejmujce wszystkich
onierzy polegych w walce lub zmarych wskutek odniesionych (doznanych) obrae,
napromieniowania, zatru, skae itp.; onierzy, ktrych mier, mimo
niestwierdzenia zgonu przez zidentyfikowanie zwok, jest niewtpliwa z uwagi na
przebywanie w okrelonym promieniu rejonu poraenia, w momencie uderzenia bmr
lub na podstawie owiadczenia wiarygodnych wiadkw zdarzenia, a take onierzy
zmarych (ktrzy ponieli mier) w innych okolicznociach ni wyej wymienione.
STRATY SANITARNE (ang. sanitary losses) straty obejmujce tych
poraonych i chorych onierzy (rannych, poparzonych, zatrutych lub zakaonych w
wyniku porae doznanych od broni klasycznej, a take w rejonach (strefach) uycia
bmr), ktrych uszkodzenie ciaa lub choroba powstay na skutek udziau w
133

dziaaniach bojowych, powodujc niezdolno do walki na czas nie krtszy ni jedna

doba i wymagaj pomocy w pododdziaach medycznych lub szpitalach.
Do strat sanitarnych zalicza si ponadto onierzy chorych na choroby somatyczne i
zakane oraz z urazami ciaa powstaymi bez zwizku z walk, a take onierzy z
zaburzeniami neurotycznymi lub znajdujcych si w gbokim stanie szoku psychicznego
(straty psychiczne), czynic ich niezdolnymi do walki, bd te obniajc zdolno do jej
dalszego prowadzenia.
STRATY WARUNKOWE (ang. condictional losses) straty obejmujce
onierzy zaginionych, ktrzy brali bezporedni udzia w dziaaniach wojennych albo
przebywali w rejonie uderzenia bmr, a o ich losie brak jest wiarygodnych wiadomoci
i zachodzi prawdopodobiestwo ich mierci lub dostania si do niewoli (znaleli si we
wadaniu nieprzyjaciela) albo internowania (dotyczy onierzy, ktrzy po
przekroczeniu granicy pastwa neutralnego znaleli si w podporzdkowaniu wadzy
tego pastwa).
STRATY WOJENNE (ang. war losses) og szkd ludzkich (zabici, ranni,
zaginieni, a take spadek urodzin, wzrost miertlenoci), materialnych (ubytki
majatku trwaego i dochodu narodowego), moralnych (demoralizacja ludnoci,
zwaszcza modziey, cierpienia ofiar wojny i ich rodzin) i kulturalnych (obnienie si
stanu owiaty, straty w dobrach kultury) spowodowanych bezporednio lub porednio
dziaaniami wojennymi.
STRA GRANICZNA (ang. border guard service) jednolita, umundurowana i
uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony granicy pastwowej na ldzie i na
morzu oraz do kontroli ruchu granicznego.
STREFA ADMINISTRACYJNA /k/ (ang. administration zone) odpowiednio
chroniony i oznakowany obszar, zajmujcy fragment budynku, budynek, kompleks, w
ktrym jest zapewniona kontrola ruchu osb i pojazdw.
W strefie administracyjnej mog by przetwarzane informacje nieklasyfikowane i
klasyfikowane do klauzuli zastrzeone. W wewntrz strefy administracyjnej wydzielane s
strefy bezpieczestwa klasy II i I.
STREFA BEZPIECZESTWA (ang. zone of safety, safety zone) obszar
(ldowy, morski lub powietrzny) zarezerwowany dla prowadzenia dziaa
niebojowych wasnego lotnictwa, okrtw nawodnych i podwodnych albo si ldowych.
STREFA BEZPIECZESTWA KLASY I
(ang. security zone class I) odpowiednio chroniony i oznakowany obszar, wydzielony ze strefy bezpieczestwa
klasy II, w ktrym mog by wytwarzane, przetwarzane, przechowywane informacje
niejawne stanowice tajemnic pastwow lub subow o klauzuli poufne i wyszej w
taki sposb, e wejcie do strefy bezpieczestwa klasy I praktycznie oznacza
bezporedni dostp do niejawnych informacji.
STREFA BEZPIECZESTWA KLASY II (ang. security zone class II)
odpowiednio chroniony i oznakowany obszar, wydzielony ze strefy administracyjnej,
w ktrym mog by wytwarzane, przetwarzane, przechowywane informacje niejawne
stanowice tajemnic pastwow lub subow o klauzuli poufne i wyszej w taki
sposb, e wejcie do strefy bezpieczestwa klasy II nie oznacza bezporedniego
dostpu do informacji chronionych.
STREFA BUFOROWA (ang. buffer zone) 1) ustanowiony pas terenu wzdu
granicy, ktrego celem jest oddzielenie stron konfliktu lub terytoriw pastw wzdu
tej strefy np. strefa buforowa midzy Izraelem a Libanem, midzy Kore Pnocn a
Poudniow; 2) pas terenu oddzielajce przeciwne strony konfliktu stanowicy stref
bezpieczestwa; 3) strefa izolacji.

134

Specyficzn stref buforow stworzy byy ZSRR, chcc oddzieli si najpierw od

hitlerowskich Niemiec, a po wojnie od Zachodu. Rosjanie posuwali przy kadej
sposobnoci swoj granic na zachd, by zapewni sobie obronn stref buforow
przeciwko moliwej inwazji. Zajli wschodni Polsk po geograficzn granic na Bugu
(17-29 wrzesie 1939 r.); odebrali Rumunii Besarabi i pnocn Bukowin (27 czerwca
1940 r.); pastwa batyckie, Estonia, otwa i Litwa zostay zajte i wczone do Zwizku
Sowieckiego (29 sierpnia 1940 r.). Wojna z Finlandi zapewnia Rosji stref obronn na
przedpolu Leningradu oraz kontrol nad Zatok Fisk.
STREFA DZIAA (ang. zone of action) taktyczny rejon wydzielony z
wikszego obszaru, bdcy rejonem odpowiedzialnoci wyznaczonej jednostki
taktycznej; termin stosowany zazwyczaj w akcjach ofensywnych.
STREFA SKAE (ang. contaminaition zone) okrelony obszar, w ktrym
wystpuj skutki natychmiastowego lub dugotrwaego oddziaywania broni
masowego raenia albo skae spowodowanych innym zdarzeniem ni uderzenie
broni masowego raenia.
STREFA ZDEMILITARYZOWANA (ang. demilitarized zone) okrelony
obszar, na ktrym zakazane jest stacjonowanie lub koncentracja si zbrojnych,
utrzymywanie lub zakadanie instalacji wojskowych w jakiejkolwiek formie.
STREFY DZIAA BOJOWYCH I KOMUNIKACJI (ang. combat and
transportation Zones) obszary ustanowione przez dowdc regionu geograficznego
obejmujce linie komunikacyjne wraz z obiektami (lotniska, porty morskie),
organizacje oraz agencje na teatrze wojny, ktre s wymagane dla wsparcie i
zabezpieczenia jednostek bojowych.
Strefa komunikacji zwykle graniczy ze stref dziaa bojowych, jednak w dziaaniach
dynamicznych moe by odseparowana i poczona tylko za pomoc linii
komunikacyjnych.
STRES PSYCHOSPOECZNY ( ang. psychological and socjal stress ) zoona
forma stresu wywoanego zmianami w otoczeniu spoecznym, postrzeganymi i
interpretowanymi przez podmiot ( jednostk lub grup) jako niosce zagroenie
dla ich funkcjonowania i rozwoju.
Gdy zwizane z tymi zmianami wymagania zewntrzne s oceniane jako przekraczajce
aktualne moliwoci radzenia sobie z nimi, sygnalizujc strat lub krzywd, prowadz
zwykle do niekorzystnych stanw emocjonalnych oraz spadku sprawnoci dziaania. Taka
interpretacja stresu psychospoecznego, wykazujc pewne podobiestwo do relacyjnych
koncepcji stresu, akcentuje gwnie rol czynnikw zewntrznych, bdcych jego rdem.
Ze wzgldu na szeroko rozumiany kontekst spoeczny tych czynnikw mona przyj, e
psychospoeczny charakter ma wikszo sytuacji stresowych. Og procesw i zjawisk
zwizanych z zewntrzpochodnymi, a jednoczenie zaskakujcymi i radykalnymi
zmianami spoecznymi dokonujcymi si w ramach duych zbiorowoci okrelany bywa w
socjologii take terminem trauma wielkiej zmiany lub trauma kulturowa (Sztompka, 2000).
W ujciach dynamicznych stres psychospoeczny traktowany bywa jako kategoria
zakresowo szersza ni stres psychologiczny. Temu ostatniemu wyznacza si rol
mechanizmu poredniczcego midzy skrajnymi elementami acucha przyczynowo
skutkowego, tj. uwarunkowanymi spoecznie zagroeniami na wejciu, i mniej lub bardziej
skutecznymi dziaaniami, podejmowanymi przez podmiot w celu przywrcenia rwnowagi
midzy stawianymi mu wymaganiami a jego aktualnym potencjaem zaradczym - na
wyjciu. (Titkow, 1993). W takim ujciu rdem stresu psychospoecznego mog by
m.in. takie, dotyczce zarwno jednostki, jak i okrelonych zbiorowoci spoecznych, i
zwykle dugotrwae zagroenia, jak: moliwo utraty lub faktyczna utrata pracy,
nadmierna konkurencja w rodowisku pracy, ze relacje oraz destrukcyjne konflikty w

135

zbiorowociach i grupach spoecznych, ograniczenie moliwoci rozwoju osobistego bd

zawodowego, a take nieadekwatne reprezentacje poznawcze rzeczywistoci spoecznej.

Literatura:
Banach Cz., Czowiek wobec wyzwa globalizacji i transformacji ustrojowej w Polsce, [w:]
T. Borowska, Pedagogika wobec zagroe, kryzysw i nadziei, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Krakw 2002.
Kowalik S., Zagroenia w zmieniajcym si wiecie, [w:] R. Ossowski
i J. Trempaa (
red.), Zmieniajcy si czowiek w zmieniajcym si wiecie, Wydawnictwo Instytutu
Psychologii PAN, Warszawa 2004.
osiak W, Natura stresu. Spojrzenie z perspektywy ewolucyjnej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2007.
Sztompka P., Trauma wielkiej zmiany. Spoeczne koszty transformacji, Instytut Studiw
Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2000.
Titkow A., Stres i ycie spoeczne. Polskie dowiadczenia, Pastwowy Instytut
Wydawniczy, Warszawa 1993.
Widerszal Bazyl M., Stresory psychospoeczne w miejscu pracy, [w:] Koradecka D. (red.),
Bezpieczestwo pracy i ergonomia, CIOP, Warszawa1997.
STRUKTURA SI ZBROJNYCH (ang. structure of armed forces) element
systemu obronnego pastwa, okrelajcy budow wewntrzn si zbrojnych
zapewniajc sprawno ich szkolenia i dziaania.
STRUKTURA WYDATKW WOJSKOWYCH (ang. structure of military
expenditures) podzia przydzielonych rodkw finansowych si zbrojnych na
okrelone kategorie. Dokonuje si dla celw rachunkowych, analitycznych i
porwnawczych. Sprzyja to lepszemu gospodarowaniu posiadanymi rodkami
finansowymi.
Wyrnia si kilka podstawowych podziaw wydatkw wojskowych. Podstawowy
to podzia na wydatki wegetatywne i inwestycyjne. Powszechnie stosowan klasyfikacj
wydatkw wojskowych jest podzia podmiotowy. W tym przypadku decydujce kryterium
stanowi przydzielenie wydatkw na poszczeglne rodzaje si zbrojnych lub te inne ukady
organizacyjne. Innym podziaem wydatkw wojskowych jest ukad przedmiotowy.
Generalnie sprowadza si do podziau na; wydatki osobowe (w ramach ktrych
najpowaniejsz pozycj stanowi pace, emerytury i renty wojskowe wraz z
obowizkowymi skadkami na ubezpieczenia spoeczne, rentowe, chorobowe itp.) oraz
wydatki rzeczowe (zakup uzbrojenia i sprztu wojskowego; prace naukowo-badawcze;
szkolenie; eksploatacj i konserwacj uzbrojenia i sprztu wojskowego; budownictwo
wojskowe). Coraz wikszego znaczenia nabiera podzia wydatkw wojskowych wedug
programw (zada). Chodzi tu o okrelenie priorytetw i moliwych zada do wykonania
w ramach szeroko pojmowanego systemu militarnego bezpieczestwa. Oprcz tego
dokonuje si klasyfikacji tych wydatkw wedug; dziaw, rozdziaw i paragrafw (wg.
powszechnie obowizujcej w gospodarce budetowej klasyfikacji dochodw i wydatkw
budetowych).
STUDIA OPERACYJNE (ang. operational studies) dziaalno operacyjno
badawcza i naukowa prowadzona w siach zbrojnych, majca na celu poznanie sfery
zainteresowa studyjno obronnych w aspekcie optymalnego wykorzystania
warunkw spoeczno politycznych, geograficznych i militarnych na potrzeby
operacyjno obronnego uycia wojsk.
Przedmiot bada studiw operacyjnych pokrywa si w znacznej czci z przedmiotem
badawczym geografii wojennej, a w odniesieniu do dziaa rodzajw si zbrojnych -

136

geografii wojskowej.
SUWERENNO EKONOMICZNA (ang. economical sovereignity) cz
skadowa suwerennoci pastwa rozumiana jako niezbywalne prawo do: wyboru
swego ustroju gospodarczego (podobnie i politycznego) zgodnie z wol swego narodu
bez ingerencji z zewntrz, przymusu lub groby; trwaej i nieograniczonej
samodzielnoci we wadaniu, uytkowaniu i dysponowaniu swymi bogactwami,
zasobami naturalnymi; samodzielne prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, a take
moliwo wyboru najkorzystniejszych powiza ekonomicznych z zagranic oraz
utrzymania rwnowagi midzy importem a rodzim produkcj. cile wie si ona z
bezpieczestwem ekonomicznym pastwa.
SUWERENNO PASTWA (ang. soveregnity of the state) cecha pastwa
pojmowana jako rzeczywista niezaleno wadzy publicznej na okrelonym
terytorium. W odniesieniu do wadzy suwerenno oznacza wadz najwysz,
niezawis, samodzieln.
Cecha ta przysuguje pastwu od momentu jego powstania. W wietle prawa
midzynarodowego kade pastwo ma przyznan suwerenno. Moe by ono jednake
ograniczone w korzystaniu z tego prawa.
SYMULACJA /k/ (ang. simulation) imitacja zachowania fizycznego procesu lub
obiektu przez program komputerowy.
W procesie symulacji wykorzystywane s modele symulowanych obiektw, im s one
dokadniejsze tym wyniki symulacji s bardziej zblione do zachowa rzeczywistych
obiektw. Szczegowe modele matematyczne wymagaj duej liczby skomplikowanych
oblicze co powoduje, e komputery stosowane w symulacjach musz posiada due moce
obliczeniowe.
SYMULATOR /k/ (ang. simulator) urzdzenie, program treningowy imitujce
dziaanie okrelonego sprztu. Suy do odtwarzania sytuacji rzeczywistych w
sztucznych warunkach, upodabnia sytuacj szkoleniow do rzeczywistej.
Wyrniamy symulatory: pola walki, lotu, strzelania, czogu i inne.
SYSTEM (ang. system) kady zoony obiekt wyrniony z
badanej
rzeczywistoci, stanowicy cao tworzon przez zbir obiektw elementarnych
(elementw) i powiza (relacji) pomidzy nimi.
SYSTEM AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI /k/ (ang. automatic
identyfikation system) system uywany do monitorowania obiektw, ktrego
zadaniem jest okrelenie przynalenoci pastwowej oraz typu wykrytego obiektu.
Obce obiekty traktowane s jako cele, ktre wyznaczonymi rodkami obrony naley
zniszczy lub zmusi do okrelonych zachowa.
Automatycznej identyfikacji obiektw dokonuje si za pomoc specjalnej aparatury
zapytujco-odzewowej, ktra dodatkowo porwnanie trasy ruchu wykrytych obiektw z
planowanymi trasami ruchu wasnych obiektw. Brak sygnau odpowiedzi lub odebranie
sygnau innego ni ustalony wskazuje na przynaleno obiektu do innego pastwa
SYSTEM BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (PASTWA) (ang. national
security system of the state) skoordynowany wewntrznie zbir elementw
organizacyjnych, ludzkich i materiaowych, ukierunkowany na przeciwdziaanie
wszelkim zagroeniom pastwa, a w szczeglnoci politycznym, militarnym,
gospodarczym, ekologicznym, kulturowym, informacyjnym i spoecznym.
SYSTEM BEZPIECZESTWA OBYWATELSKIEGO (ang. civic security
system) to skoordynowany wewntrznie zbir elementw organizacyjnych, ludzkich
i materiaowych, majcy na celu zachowa taki stan otoczenia cywilizacyjnego i
rodowiska naturalnego, w ktrym obywatele i ich wsplnoty nie odczuwaj
zagroenia swego istnienia, ani podstawowych interesw yciowych, ze wzgldu na
137

zapewnienie przez pastwo formalnych, instytucjonalnych i praktycznych gwarancji

ochrony prowadzcych do spoecznie akceptowalnego poziomu ryzyka.
System bezpieczestwa obywatelskiego naley rozumie jako zesp norm i gwarancji
prawnych oraz sposb zorganizowania organw wadzy i administracji publicznej i innych
osb prawnych, stwarzajce formalne i praktyczne warunki ochrony obywateli przed
zjawiskami gronymi dla ycia i zdrowia lub powodujcymi straty materialne oraz
minimalizowania ich skutkw i ksztatowania otoczenia sprzyjajcego harmonijnemu i
zrwnowaonemu rozwojowi spoeczestwa
SYSTEM GOTOWOCI BOJOWEJ (ang. combat readiness system) zbir
odpowiednio zorganizowanych i zabezpieczonych dziaa, majcych na celu
utrzymanie staej gotowoci bojowej wojsk na odpowiednim do potrzeb poziomie oraz
sprawne osiganie
penej gotowoci bojowej, zgodnie z wymaganiami planu
operacyjnego i zobowiza sojuszniczych.
Pomidzy tymi stanami wprowadza si stany porednie, odpowiadajce rnym
stopniom zagroenia bezpieczestwa pastwa i potrzebom obronnoci stan podwyszonej
gotowoci bojowej i stan gotowoci bojowej zagroenie wojenne okrelane jako wysze
stany gotowoci bojowej.
SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ (ang. geographic information system
) 1) zbir informacji przestrzennej dotyczcy danych geograficznych; 2)
zorganizowana sie komputerowa, oprogramowanie bazy danych geograficznych,
przeznaczone do efektywnego opracowania, skadowania, aktualizowania, analizy oraz
przedstawiania informacji geograficznej.
SYSTEM INFORMACJI O TERENIE (ang. land information system ) system
informacji przestrzennej dotyczcy danych o terenie. W Polsce przyjto zasady
tworzenia krajowego systemu informacji o terenie.
SYSTEM INFORMACJI PRZESTRZENNEJ (ang. spatial information system)
uporzdkowany i zorganizowany wewntrznie ukad elementw dotyczcych
pozyskiwania,
gromadzenia,
weryfikowania,
integrowania,
analizowania,
transferowania i udostpniania danych przestrzennych.
W szerokim rozumieniu obejmuje on metody, rodki techniczne, w tym sprzt i
oprogramowanie, baz danych przestrzennych, organizacj, zasoby finansowe oraz ludzi
zainteresowanych jego funkcjonowaniem.
SYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZESTWEM NARODOWYM (ang.
national security management system) skoordynowany wewntrznie zbir elementw
organizacyjnych, ludzkich i materiaowych majcych na celu zapewnienie cigoci
podejmowania decyzji i dziaa dla utrzymania bezpieczestwa narodowego poprzez
monitorowanie rde, rodzajw, kierunkw i skali zagroe, zapobieganiu ich
powstawania na jego terytorium, jak poza jego granicami, zapobiegania skutkom tych
zagroe i ich usuwania oraz kierowania obron narodow.
W skad systemu kierowania wchodz organa wadzy publicznej oraz organa
dowodzenia siami zbrojnymi pastwa.
Przygotowanie systemu kierowania obejmuje planowanie, organizowanie i
realizowanie przedsiwzi zapewniajcych organom wadzy wykonywanie zada
zwizanych z kierowaniem bezpieczestwem narodowym w czasie pokoju w razie
wewntrznego lub zewntrznego zagroenia bezpieczestwa pastwa w tym take w razie
wystpienia dziaa terrorystycznych lub innych szczeglnych zdarze oraz w czasie
wojny.
SYSTEM MOBILIZACYJNY SI ZBROJNYCH (ang. armed forces mobilisation
system) uporzdkowany wewntrznie ukad elementw funkcjonujcych wedug
okrelonych zasad i norm w
czasie pokoju, kryzysu i wojny, koordynujcy

138

przedsiwzicia planistyczne i organizacyjne realizowane przez organy wojskowe

i administracyjne oraz podmioty gospodarcze, aby za pomoc wydzielonych si
i rodkw dokona mobilizacyjnego rozwinicia si zbrojnych, zgodnie z zaoonymi
celami politycznymi i operacyjnymi.
SYSTEM MONITORINGU /k/ (ang. monitoring system) zesp
wsppracujcych ze sob urzdze i oprogramowania, dokonujcy regularne
jakociowe i ilociowe pomiary zjawisk.
Programy monitoringu s czsto stosowane w celu gromadzenia informacji w czasie i
przestrzeni. Zgromadzone dane nastpnie uatwiaj wybr waciwych dziaa w przypadku
wystpienia sytuacji niepodanych. Najczciej pod pojciem systemu monitoringu
rozumiemy: systemy telewizji przemysowej, kontroli dostpu, kontroli ruchu, pomiaru
parametrw pogodowych.
SYSTEM OBRONNOCI PASTWA (ang. defensive system of the state)
skoordynowany wewntrznie zbir wzajemnie powizanych elementw, ludzi,
organizacji, urzdze, dziaajcych na rzecz zachowana bezpieczestwa wojskowego
(militarnego) pastwa.
SYSTEM OBRONNY PASTWA (ang. defensive system of the state)
skoordynowany
wewntrznie zbir elementw ludzkich, materiaowych i
organizacyjnych zapewniajcych moliwoci przeciwstawienia si zagroeniom
wojennym, zgodnie z celami i zamiarem obrony.
Tworz go podsystemy: militarny, niemilitarny oraz kierowania. Jego struktur
przedmiotow tworz zadania realizowane przez poszczeglne elementy i ogniwa we
wszystkich
sferach
dziaalnoci
w
ramach
przygotowa
obronnych
w czasie pokoju, a take w czasie zagroenia i wojny.
SYSTEM OBRONY PRZECIWRAKIETOWEJ (ang. Anti-Ballistic Missile System)
- system skadajcy si z radarw, sensorw, wyrzutni oraz rakiet przechwytujcych,
ktrego zadaniem jest przechwycenie i zniszczenie rakiet balistycznych i ich gowic w
locie. Termin ten jest czsto uywany zamiennie z obron przeciwrakietow.
SYSTEM OBRONY PRZED BRONI MASOWEGO RAENIA (ang. nuclear,
biological and chemical defence system) zorganizowany ukad elementw
powizanych wzajemnymi relacjami organizacyjno-technicznymi podejmowanych w
celu obrony przed uderzeniem broni masowego raenia albo zagroeniami
wynikajcymi z moliwoci powstania skae spowodowanych innym zdarzeniem ni
uderzenie broni masowego raenia.
SYSTEM OBRONY TERYTORIALNEJ (ang. teritorial defence system) cz
(podsystem) systemu obronnoci pastwa przeznaczony do przygotowania i
prowadzenia, we wspdziaaniu z ukadem pozamilitarnym, obrony powszechnej
na caym terytorium kraju.
System obrony terytorialnej stanowi skoordynowany zbior takich elementw jak:
terytorialne organy dowodzenia, wojska obrony terytorialnej, wojskowe elementy
operacyjnego przygotowania terytorium kraju, a w okresie zagroenia i wojny stacjonarne
jednostki i instytucje wojskowe oraz formacje zmilitaryzowane wczone w skad si
zbrojnych. System cz relacje wewntrzne dowodzenie, wspdziaanie, szkolenie oraz
zewntrzne wspldziaanie z wojskami operacyjnymi, pozamilitarnymi ogniwami obrony
i spoeczestwem.
SYSTEM OCHRONY (ang. protection system) system, ktrego zadaniem jest
zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczestwa osobom lub rzeczom. Ochron
jednostki organizacyjnej realizuj funkcjonariusze, stosujc rodki ochronne i
podejmujc przedsiwzicia oraz dziaania ochronne.

139

rodki ochronne to w szczeglnoci: zabezpieczenia techniczno-ochronne, rodki

sygnalizacji i cznoci, rodki przymusu bezporedniego, psy subowe, uzbrojenie.
Przedsiwzicia ochronne polegaj w szczeglnoci na: wyznaczaniu posterunkw,
ustalaniu liczby funkcjonariuszy wykonujcych zadania ochronne, organizacji ruchu w
jednostce organizacyjnej, otwieraniu i zamykaniu wej oraz przej, a take uytkowaniu
kluczy, uytkowaniu przedmiotw niebezpiecznych, przeprowadzaniu apeli, kontroli,
inspekcji i przegldw, okreleniu szczegowych zasad wstpu do jednostki
organizacyjnej.
Dziaania ochronne to czynnoci zmierzajce do zapobiegania wypadkom
nadzwyczajnym lub likwidowania ich skutkw, w szczeglnoci: stosowanie rodkw
ochronnych, ogoszenie alarmu, zorganizowanie pocigu, powoanie sztabu, wykorzystanie
grup interwencyjnych, organizowanie akcji ratowniczej.
SYSTEM PLANOWANIA, PROGRAMOWANIA I BUDETOWANIA (ang.
Planning, Programming and Budgeting System) jeden z systemw zarzdzania
zasobami obronnymi, wprowadzony w USA ustawowo w 1962 roku do Departamentu
Obrony USA przez Sekretarza Obrony Roberta McNamar, jako narzdzie
wspomagania procesw decyzyjnych.
System by wielokrotnie zmieniany i aktualizowany. By take adaptowany do
wasnych warunkw przez inne pastwa, po 1990 r. take przez Polsk. Polega na podziale
procesu podejmowania decyzji dotyczcych obronnoci na trzy oddzielne, lecz
uzupeniajce si nawzajem fazy. Cykl PPBS rozpoczyna si od przygotowania przez
Poczony Komitet Szefw Sztabw (JCS) Narodowej Strategii Militarnej, a koczy
opracowaniem budetu Departamentu Obrony - przygotowanego do przedstawienia i
obrony przed Kongresem.
SYSTEM RATOWNICZY (ang. rescure system) zesp si i rodkw
przeznaczonych do niesienia pomocy poszkodowanym podczas akcji ratunkowej.
SYSTEM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO (ang. Crisis Response System) zbir jednostek organizacyjnych i rodkw tworzonych oraz utrzymywanych przez
organa zarzdzania kryzysowego (administracji publicznej) i im podlegajcy,
pozostajcych w ustalonych prawem i planami reagowania kryzysowego relacjach
wraz z niezbdna infrastruktur (centra zarzdzania kryzysowego, sie cznoci, sie
monitoringu, itp.) w celu utrzymywania gotowoci do natychmiastowego, planowego i
zorganizowanego dziaania w sytuacjach kryzysowych.
SYSTEM SZAFRAN /k/ (ang. SZAFRAN system) system przeznaczony do
informatycznego wspomagania procesw dowodzenia na szczeblach korpusu, dywizji,
brygady i batalionu wojsk ldowych.
SZAFRAN ma rwnie zapewni integracj zautomatyzowanych systemw
dowodzenia i kierowania rodkami walki rodzajw wojsk i sub, oraz wspdziaa z
zautomatyzowanymi systemami dowodzenia rodzajw si zbrojnych.
SYSTEM UZUPENIANIA SI ZBROJNYCH (WOJSK) W CZASIE WOJNY
(ang. armed forces system of replacement and replenishment in wartime) wewntrznie
uporzdkowany ukad elementw (jednostek) organizacyjnych, zesp zasad,
sposobw (metod) i norm regulujcych ich funkcjonowanie w czasie pokoju,
kryzysu i wojny, a take wydzielone siy (rezerwy osobowe) i rodki materiaowotechniczne zapewniajce cigo uzupeniania wojsk w wyniku poniesionych strat w
stanie osobowym i rodkach transportowych (maszynach) w czasie prowadzenia
dziaa wojennych. struktura systemu uzupeniania si zbrojnych (wojsk) w czasie
wojny, w tym wielko i liczba wchodzcych w jego skad jednostek wojskowych
(pododdziaw zapasowych) wynika ze skadu poszczeglnych rodzajaw si
zbrojnych, a take charakteru (specyfiki) prowadzonych przez nie dziaa zbrojnych i
140

zakresu prognozowanych strat.

SYSTEM WARTOCI (ang. system of values ) naczelna kategoria aksjologii,
oznacza wszystko co cenne, godne wyboru, godne podania; pewna wyrniona
warto, lub zbir wartoci. S one zatem w wielu systemach moralnych, religijnych,
estetycznych lub ekonomicznych ostatecznym celem ludzkich de.
System wartoci obejmuje wic problem istnienia wartoci (ontologi wartoci) oraz
sposb poznawania wartoci (epistemologi wartoci).
SYSTEM WARTOCI OBIEKTYWNY (ang. obiektive system of values) pogld
, e niezalenie od ludzkich pragnie i dozna istniej wartoci, ktre oznaczane s
przez sowa dobry i zy. Warto pozytywna bd negatywna uznana jest za
obiektywn w tym sensie, e niezalenie od czasu , miejsca i ludzi przysuguje ona
przedmiotom.
Ow warto orzeka si w zdaniach prawdziwych w sensie logicznym . Obiektywny
system wartoci zakada wic niezaleno wartoci od ludzkich dozna i jest ufundowany
albo na pogldzie wedle ktrego oceniamy wartoci niezalenie od uczu i emocji, albo te
dowodzi o niezalenoci wartoci logicznej oceny od dozna oceniajcego.
SYSTEM WARTOCI RELATYWNY (ang. relative system of valuees)
konsekwencja subiektywizmu wykluczajca tym samym obiektywistyczn
interpretacj wartoci.
Zgodnie z jego zaoeniami rni ludzie uznaj rne wartoci za cenne , albo te sdy
o wartociach nie maj walorw poznawczych , nie s wic kognitywne. Sdy o
wartociach s jedynie sdami opisujcymi uczucia lub postawy ludzkie.
SYSTEM WARTOCI SUBIEKTYWNY (an. Subiektive system of values)
powstaje w oparciu o uczucia lub pragnienia osoby oceniajcej, a wic to , czy
przedmiot jest dobry , czy zy zaley od osoby, ktra go ocenia .
Inna wersja subiektywizmu sprowadza si do tego , e czowiek , ktry nadaje w
swoich ocenach warto przedmiotom zakada, e nie istniej przedmioty ani dobre ani ze,
tylko takie , ktre uwaa si za dobre lub ze. Jest to problem statusu ontologicznego
wartoci, a wic prba odpowiedzi na pytanie: czy istniej czy te nie, specyficzne
wasnoci oznaczone terminem dobry lub zy, ktre przysuguj przedmiotom, a
ktrych te terminy dotycz.
W zasadzie chodzi wic o odpowied na pytanie: czy dane przedmioty i dziaania s
dobre dlatego, e przeywamy w stosunku do nich pewne pozytywne doznania, czy moe
przeywamy w stosunku do nich owe pozytywne doznania , poniewa s one dobre.
SYSTEM WOJSKOWY (MILITARNY)
(ang. military system) cz
(podsystem) systemu obronnoci, obejmujcy prawne, doktrynalne, materialne,
ludzkie i terytorialne elementy organizacji wojskowej pastwa, umoliwiajcej
tworzenie i funkcjonowanie Si Zbrojnych w cisym powizaniu
z wadz, spoeczestwem, gospodark i sojusznikami w obronie narodowej
i wsplnej Sojuszu.
SYSTEMATYCZNE DZIAANIA BOJOWE MARYNARKI WOJENNEJ
(DZIAANIA SYSTEMATYCZNE) (ang. systematic combat operations of the navy
Force) stanowi specyficzn form operacyjnego uycia zwizkw operacyjnych
(taktycznych) marynarki wojennej z ograniczonymi celami i zadaniami.
Prowadzone s w celu cigego oddziaywania na przeciwnika i niedopuszczenia do
stworzenia dogodnych warunkw dziaa jego si morskich, przy jednoczesnym uzyskaniu
sprzyjajcych warunkw do dziaa wasnych si morskich (utrzymania korzystnego reimu
operacyjnego) w okrelonym rejonie.
Dziaania systematyczne prowadzone s rwnie w czasie pokoju i w sytuacji
kryzysowej, w ramach dziaalnoci operacyjnej marynarki wojennej. W czasie wystpienia

141

zagroenia kryzysowego o charakterze militarnym i wojny dziaania systematyczne

obejmuj dziaania bojowe i przedsiwzicia zabezpieczajce.
Do systematycznych dziaa bojowych zalicza si:
- zwalczanie okrtw podwodnych oraz si i rodkw dywersji podwodnej;
- stawianie zagrd minowych;
- poszukiwanie i niszczenie min;
- zwalczanie komunikacji morskiej przeciwnika;
- obrona i ochrona wasnej komunikacji morskiej.
Do przedsiwzi zabezpieczajcych zalicza si:
- prowadzenie rozpoznania;
- maskowanie i WE;
- organizowanie wszystkich rodzajw obron;
- zabezpieczenie specjalne dziaa systematycznych (ratownicze i nawigacyjnohydrograficzne).
SYSTEMY CZNOCI RZDOWEJ (ang. government comuinications system)
systemy cznoci na potrzeby rzdowe z moliwym fizycznym odseparowaniem od
sieci publicznej opierajce si na komercyjnych rodkach ze stopniem zabezpieczenia
dostpu.
SYSTEMY CZNOCI SPECJALNEJ (ang. specjal comunications system)
odseparowane systemy cznoci, oferujce szczeglny zakres usug w celu spenienia
konkretnych wymogw dla wybranego rodowiska uytkownikw, ze wszystkimi
rodkami dostarczania usug.
SYSTEMY CZNOCI UTAJNIONEJ (ang. classified comunications system)
Systemy
cznoci, z wystarczajcym stopniem ochrony, zabezpieczone przed
bezprawnym dostpem osb postronnych, do wartociowych informacji, ktre mogy
by by czerpane z posiadania dostpu i moliwoci badania systemu cznoci.
SYTUACJA KRYZYSOWA (ang. crisis situation) stan
narastajcej
destabilizacji, niepewnoci i napicia spoecznego, stwarzajcy zagroenie w
szczeglnoci dla integralnoci terytorialnej, ycia, zdrowia, mienia, dziedzictwa
kulturowego, rodowiska lub infrastruktury krytycznej, w tym spowodowane
zdarzeniem o charakterze terrorystycznym, charakteryzujcy si moliwoci utraty
kontroli nad przebiegiem wydarze albo eskalacji zagroenia.
SZEF SZTABU GENERALNEGO WOJSKA POLSKIEGO (ang. ..................)
osoba zajmujca kierownicze stanowisko w Ministerstwie Obrony Narodowej,
bdca najwyszym pod wzgldem penionej funkcji onierzem w czynnej subie
wojskowej, podlega bezporednio Ministrowi Obrony Narodowej.
Dowodzi w imieniu Ministra Siami Zbrojnymi RP w czasie pokoju oraz sprawuje, w
jego imieniu kierownictwo narodowe nad jednostkami wojskowymi wykonujcymi zadania
poza granicami pastwa.
SZELF (ang. continental shelf) przybrzena strefa dna oceanicznego (morskiego)
do gbokoci okoo 200 m, ktra koczy si stroma krawdzi oddzielajc j od
gbin otwartego oceanu (morza).
Ze wzgldu na wystpujce tu czsto bogate zasoby, zwaszcza ropy naftowej i gazu
ziemnego, szelf ma dla wielu pastw wane znaczenie gospodarcze i militarne.
SZKOLENIE (KSZTACENIE) STRATEGICZNE (ang. strategy education and
training) wszelkie procesy przygotowania onierzy oraz zespow wojskowych
(struktur organizacyjnych) w zakresie planowania i prowadzenia dziaa zbrojnych w
skali wojny, kampanii i gwnych operacji.
SZKOLENIE ZESPOOWE (ang. team training) ukierunkowane jest na
wyksztacenie nawykw i umiejtnoci dziaania w skadzie pododdziau (zespou,

142

grupy) oraz doskonalenie indywidualnych umiejtnoci specjalistycznych,

przygotowujcych i zgrywajcych pododdziay (oddziay) do wykonania zada
zgodnie z ich przeznaczeniem.
SZKOLNICTWO WOJSKOWE (ang. military education and
training)
wyodrbniony system szkolnictwa podlegy ministerstwu obrony narodowej, majcy
na celu przygotowanie teoretyczne i praktyczne kadr do suby w siach zbrojnych
RP. Obejmuje szkolenie podstawowe, na rednim poziomie, wysze zawodowe i
akademickie.
Akademickie szkolnictwo wojskowe, organizowane jest rwnie zgodnie z Ustaw z
dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o Szkonictwie Wyszym.
SZLAK EGLUGOWY (ang. shipping lane) pojcie uywane do okrelania
zasadniczego kierunku przepywu floty handlowej, lecego pomidzy dwoma
rejonami terminali lub portw morskich.
SZTAB (ang. staff) gwny organ dowodzenia wystpujcy w oddziaach i
zwizkach wszystkich rodzajw si zbrojnych oraz na szczeblu centralnym. Na jego
czele stoi szef sztabu podlegajcy bezporednio dowdcy.
Sztab organizuje przygotowanie oraz prowadzenie dziaa bojowych, organizuje
rozpoznanie, zbiera dane o pooeniu i moliwociach bojowych wojsk wasnych i
nieprzyjaciela, dane o terenie, warunkach atmosferycznych, skaeniach i zakaeniach,
wykonuje niezbdne dla dowdcy obliczenia i kalkulacje dotyczce uycia posiadanych si
i rodkw raenia, sporzdza rozkazy bojowe i zarzdzenia organizuje wspdziaanie oraz
zabezpieczenie bojowe dziaa wojsk, skada meldunki sztabowe, informuje dowdcw i
sztaby podlege oraz wspdziaajce, organizuje czno i system dowodzenia, kontroluje
wykonanie przez podlege wojska zada bojowych.
W okresie pokoju gwnym zadaniem sztabu jest organizowanie szkolenia wojsk i
zapewnienie im wszelkich warunkw utrzymania wysokiego stopnia gotowoci bojowej.
Istniejce wspczenie w wikszoci si zbrojnych sztaby mona podzieli na oglne (sztab
oglnowojskowy) i specjalne (sztab rodzajw wojsk). Zalenie od stopnia dowodzenia
rozrnia si: Sztab Generalny, sztab rodzaju si zbrojnych, sztab zwizku operacyjnego,
sztab zwizku taktycznego, sztab oddziau i sztab pododdziau.
SZTAB GENERALNY (ang. General Staff) organ kierownictwa si zbrojnych,
gwny organ planowania rozwoju organizacyjno-technicznego wojsk, ich rozwinicia
mobilizacyjnego i uycia w czasie wojny, a take organ dowodzenia strategicznego
(operacyjnego) siami zbrojnymi.
Sztab generalny stanowi czsto organ inicjujcy i koordynujcy niektre inne
dziedziny przygotowa pastwa do prowadzenia wojny.
W wielu krajach odpowiednikiem sztabu generalnego jest m. in. sztab si zbrojnych,
komitet szefw sztabw, sztab poczony, sztab gwny.
Na czele sztabu generalnego stoi szef bdcy z reguy zastpc ministra obrony,
ponadto jest czsto doradc wojskowym zwierzchnika pastwa lub premiera rzdu oraz
czonkiem pastwowego organu do spraw obronnych (komitetu obrony pastwa, rady
bezpieczestwa narodowego itp.) W strukturze niektrych si zbrojnych szefowi tego sztabu
podlegaj pod wzgldem operacyjnym dowdcy zwizkw operacyjnych, a niekiedy
rwnie dowdcy poszczeglnych rodzajw si zbrojnych.
W kadej armii sztab generalny stanowi gwne ogniwo ministerstwa obrony o
nadrzdnych uprawnieniach operacyjnych w stosunku do pozostaych instytucji i sztabw
szczebla centralnego.
W okresie wojny S
ztab Generalny stanowi zazwyczaj gwny organ wykonawczy naczelnego dowdztwa.
Sztab Generalny uksztatowa si w wielu pastwach europejskich w XIX wieku. W Polsce

143

urzd szefa sztabu gwnego powsta w 1808 r. w armii Ksistwa Warszawskiego.

SZTAB GWNY (ang. Main Staff) w niektrych armiach odpowiednik sztabu
generalnego lub najwyszy organ dowodzenia w danym rodzaju si zbrojnych.
SZTAB KRYZYSOWY (ang. Crisis Staff) organ Systemu Kierowania
Reagowaniem Kryzysowym resortu ON, ktry stanowi integraln cz systemu
krajowego i sojuszniczego.
Zasadniczym celem pracy Sztabu Kryzysowego MON jest rozwizywanie problemw
zwizanych z powsta sytuacj kryzysow, przekazywanych przez ministra obrony
narodowej w formie zada (polece, wytycznych). Do zada Sztabu Kryzysowego MON
naley m.in.: monitorowanie i ocena zagroe, informowanie ministra obrony narodowej o
wystpujcych zagroeniach, a take przygotowywanie i przedstawianie propozycji
rozwiza w zaistniaej sytuacji kryzysowej, utrzymywanie wsppracy z krajowymi i
midzynarodowymi instytucjami zaangaowanymi w rozwizywanie sytuacji kryzysowych,
przygotowywanie sprawozda z dziaalnoci sztabu i materiaw informacyjnych na
potrzeby kierownictwa resortu oraz dla rodkw masowego przekazu. Kadorazowo w
sytuacji narastania kryzysu uruchamia si prac SzK MON w celu wsparcia procesu
decyzyjnego ministra obrony narodowej. W skad Sztabu Kryzysowego MON wchodz
przedstawiciele Sztabu Generalnego WP, dowdztw RSZ oraz komrek organizacyjnych i
instytucji resortu obrony narodowej. Za przygotowanie, rozwinicie i dziaanie Sztabu
Kryzysowego MON odpowiada szef Sztabu Generalnego WP. Sztab Kryzysowy MON,
aktywowany w sytuacji narastania kryzysu pracuje na Stanowisku Kierowania
Reagowaniem Kryzysowym MON zlokalizowanym w obiektach Sztabu Generalnego WP.
Decyzj szefa SG WP lub ministra obrony narodowej stanowi podstaw rozwinicia SzK
MON
Literatura:
Zbigniew Pitek, Procedury i przedsiwzicia systemu reagowania kryzysowego, Warszawa
2005.
PROPONUJE DODA O JAKIE KRYZYSY CHODZI WYNIKAJCE
Z
ZAGROE ZEWNTRZNYCH SDZ, E TAK. A JELI CHODZI O
ZAGROENIA WEWNTRZNE NP. KLSKI YWIOOWE, TO BDZIE
POWOYWANY ODDZIELNY SZTAB ? W..
SZTAB SOJUSZNICZY (KOALICYJNY) (ang. Coalition Staff) sztab
skadajcy si z przedstawicieli najwyszych kierowniczych ogniw (komitetw szefw
sztabw lub sztabw generalnych) si sojuszniczych (koalicyjnych).
Zadaniem sztabu sojuszniczego jest strategiczne planowanie rodzaju i uycia
koalicyjnych si zbrojnych bd te dowodzenie nimi na okrelonym teatrze wojny, w tym
ostatnim wypadku sztab podlega naczelnemu dowdcy sojuszniczych (koalicyjnych) si
zbrojnych na danym teatrze wojny. Sztaby we wspczesnym ich rozumieniu powstay w
czasie II wojny wiatowej. Wspczenie istniej zarwno w strukturze najwyszych
organw kierowniczych Paktu Pnocnoatlantyckiego (np. Komitet Wojskowy Paktu
Pnocnoatlantyckiego), jak te na poszczeglnych kierunkach strategicznych i
potencjalnych teatrach wojny. W 1955r. zosta utworzony Sztab Zjednoczonych Si
Zbrojnych Pastw Stron Ukadu Warszawskiego, w skad ktrego wchodzili
przedstawiciele sztabw generalnych tych pastw.
SZTAB ZINTEGROWANY (ang. integrated staff) sztab, w ktrym do kadego
stanowiska etatowego przydzielony jest tylko jeden oficer, niezalenie od jego
narodowoci i rodzaju si zbrojnych, w ktrych suy.
SZTUKA WOJENNA (ang. art. of war) oparta na podstawach teoretycznych

144

dziedzina umiejtnoci twrczego zastosowania form i sposobw praktycznego

przygotowania pastwa do wojny i jej prowadzenia w konkretnej sytuacji.
SZTUKA WOJSKOWA (ang. military art) oparta na podstawach teoretycznych
dziedzina umiejtnoci twrczego zastosowania form i sposobw praktycznego
przygotowania si zbrojnych oraz prowadzenia walki zbrojnej w skali
strategicznej, operacyjnej i taktycznej w konkretnej sytuacji.
CILE TAJNE (ang. top secret) klauzula tajnoci informacji. Informacja
objta klauzul cile tajne stanowi tajemnic pastwow, co oznacza, e ujawnienie
jej moe spowodowa zagroenie dla interesw pastwa.
MIGOWIEC BOJOWY (ang. combat helicopter) wiropat uzbrojony i
wyposaony do zwalczania celw lub wykonywania innych funkcji wojskowych.
MIGOWIEC WIELOZADANIOWY (ang. utility helicopter) wiroplat
przeznaczony do wykonywania wielorakich funkcji wojskowych.
RODEK BIOLOGICZNY (ang. biological agent) mikroorganizmy i
wytwarzane przez nie toksyny powodujce choroby ludzi, rolin lub zwierzt albo
pogorszenie waciwoci rodkw materiaowo-technicznych.
RODEK CIKOCI (ang. centre of garvity) centrum siy i moliwoci
dziaania obejmujce czynniki wcznie ze sabymi i silnymi stronami decydujace o
moliwociach wojennych pastwa, sojuszu i si zbrojnych.
Jego zaatakowanie i wyeliminowanie prowadzi bezporednio do klski lub zmusza do
podjcia negocjacji pokojowych.
RODKI BUDOWY ZAUFANIA (ang. confidence and security building measures)
formua odnoszca si do stosowania przez pastwa OBWE (KBWE) rodkw
zaufania w dziedzinie wojskowej, sucych rozwojowi wsppracy, umacnianiu
bezpieczestwa i zmniejszania groby wybuchu konfliktw zbrojnych.
Uczestnicy KBWE przyjli w dniu 19 listopada 1986 roku Dokument Konferencji
Sztokholmskiej zawierajcy szczegowe postanowienia dotyczce rodkw budowy
zaufania, bezpieczestwa oraz rozbrojenia na obszarach od Atlantyku po Ural, wraz z
przylegymi do Europy obszarami morskimi i oceanicznymi, take przestrzeni powietrzn.
System ten zmodyfikowano w latach 1990, 1992 i 1994.
Procesowi tworzenia rodkw budowy zaufania i bezpieczestwa su take
porozumienia o utworzeniu gorcej linii i Traktat o Otwartych Przestworzach.
RODKI MASOWEGO PORAENIA (ang. mass reaction agents) substancje
chemiczne, promieniotwrcze i biologiczne, ktre ze wzgldu na ich dziaanie
fizjologiczne, mog powodowa pozbawienie ycia, powane obraenia lub
obezwadnienie osb.
RODOWISKO (ang. environment) otoczenie, w ktrym dziaa organizacja,
obejmujca powietrze, wod, ziemi, zasoby naturalne, flor, faun, ludzi i ich
wzajemne relacje.
RODOWISKO GEOGRAFICZNE (ang.
geographical environment)
zewntrzna powoka Ziemi stanowica przestrze geograficzn, ktr tworz
przenikajce si wzajemnie: litosfera, atmosfera, hydrosfera oraz biosfera wraz z
wytworami dziaalnoci czowieka (antroposfera).
Jeeli rozpatruje si t powok z punktu widzenia potrzeb czowieka i z
uwzgldnieniem zachodzcych pod jego wpywem zmian warunkw naturalnych, okrela
si ja mianem rodowiska geograficznego.
WIADCZENIA NA RZECZ OBRONY I BEZPIECZESTWA RP (ang.
services for defence and security of Poland) ustawowy obowizek obywateli i
podmiotow gospodarczych, stanowice si robocz i intelektualn, narzdzia oraz
rzeczy ruchome i nieruchome, wykorzystywane w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
145

wiadczenia dzial si na: osobiste, rzeczowe i szczeglne.

WIADCZENIA OSOBISTE (ang. personal services) ustawowy obowizek
wykonywania rnego rodzaju prac na rzecz obrony i utrzymania pastwa, poczony
z uyciem prostych narzdzi oraz pojazdw mechanicznych.
WIADCZENIA RZECZOWE (ang. material services) rodzaj
wiadcze na
rzecz obrony i bezpieczestwa polegajcy na czasowym udostpnieniu lub oddaniu do
uytkowania jednostkom wojskowym i organom administracji publicznej oraz
podmiotom gospodarczym i innym jednostkom organizacyjnym rzeczy ruchomuch i
nieruchomych.
WIADCZENIA SZCZEGLNE (ang. specjal services) rodzaj wiadcze
obejmujcy specyficzne zadania i obowizki, realizowane przez organy administracji,
podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne na rzecz obrony i
bezpieczestwa pastwa, w tym zwizane z likwidacj klski ywioowej, z osiganiem
gotowoci obronnej przez jednostki organizacyjne oraz gotowoci do dziaa przez
siy zbrojne.
TAJNE (ang. secret) klauzula tajnoci informacji. Informacja objta klauzul
tajne stanowi tajemnic pastwow co oznacza, e ujawnienie tej informacji moe
spowodowa szkod dla interesw pastwa.
TAKTYCZNY PROMIE DZIAANIA (ang. tactical range) najwiksza
odlego, na jak statek powietrzny moe dolecie, wykona zadanie bojowe i wrci
na lotnisko startu lub inne wskazane lotnisko bez uzupenienia paliwa.
TAKTYCZNY TRANSPORT POWIETRZNY (ang. tactical air transport)
przewz pasaerw i adunkw na obszarze teatru dziaa, za pomoc rnorodnych
statkw powietrznych.
TAKTYKA LOTNICTWA (ang aviation tactics) cz sztuki operacyjnej si
powietrznych, obejmujca przygotowanie i prowadzenie oraz dowodzenie i wszechstronne
zabezpieczenie walki lotnictwa, ktrej istot s przyjte sposoby i metody postpowania si,
ktrym zostay wyznaczone konkretne zadania bojowe zawierajce nakaz osignicia
okrelonego celu w ramach walki zbrojnej.
TEATR (ang. theatre) kontynent lub jego cz z otaczajc przestrzeni
oceaniczno-morsk oraz rozcigajc si ponad nimi przestrzeni powietrzn, na
ktrym s lub mog by prowadzone dziaania wojenne, operacje i misje.
Teatr moe zawiera odseparowane teatry operacji w ramach teatru wojny,
obszary operacji poczonych oraz inne.
TEATR OPERACJI (ang. theater of operations) obszar wymagany do
prowadzenia lub wsparcia okrelonych dziaa w ramach teatru wojny. Rne
teatry operacji w ramach tego samego teatru wojny bd odseparowane
geograficznie (przestrzennie) i ukierunkowane na rne siy przeciwnika.
Obejmuje zwykle due obszary pozwalajce na prowadzenie dziaa w dugim
okresie.
TEATR WOJNY (ang. theater of war) obszar powietrzny, ldowy i oceaniczno
- morski, ktry jest lub moe by bezporednio wykorzystany do prowadzenia
dziaa wojennych. Teatr wojny jest wyznaczony przez narodowy organ
dowodzenia lub dowdc regionu geograficznego i moe zawiera wicej ni
jeden teatr operacji.
TELEKOMUNIKACJA (ang. telecommunications) 1) czno przewodowa,
radiowa, optyczna lub za pomoc innych rodkw elektromagnetycznych; 2) dowolna

146

transmisja, nadawanie lub odbir sygnaw reprezentujcych znaki, pismo, obrazy

lub dwiki albo jakikolwiek rodzaj informacji, realizowana za pomoc rodkw
przewodowych, radiowych, optycznych lub innych systemw elektromagnetycznych.
TEREN (ang. land, terrain) nazwa stosowana w odniesieniu do ziemi na potrzeby
inne ni rolnicze i lene, np. tereny przemysowe, turystyczne, uzbrojone, rwnie dla
opisu okolicy oraz powierzchni ziemskiej, np. rzeba terenu, teren grzysty.
TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI WOJSKOWEJ (ang. regional military
adminmistration bodies) dowdcy okrgw wojskowych, szefowie wojewdzkich
sztabw wojskowych, wojskowi komendanci uzupenie w zakresie operacyjnego i
mobilizacyjnego rozwinicia jednostek wojskowych, w tym uzupenieniem potrzeb
osobowych i rodkw transportowych i maszyn oraz wiadcze na rzecz obrony.
TERENY ZAMKNITE (ang. forbidden areas) tereny o charakterze
zastrzeonym ze wzgldu na obronno i bezpieczestwo pastwa, okrelone przez
waciwych ministrw i kierownikw urzdw centralnych.
TERRORYZM (ang. terrorism) teoria i praktyka okrelajca rnie
umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane dziaania pojedynczych osb
lub grup, skutkujce naruszeniem istniejcego porzdku prawnego, podjte w celu
wymuszenia od wadz, pastw i spoeczestw okrelonych zachowa i wiadcze,
czsto naruszajce dobra osb postronnych.
Dziaania te s realizowane z ca bezwzgldnoci za pomoc rnych rodkw
(naciski psychologiczne, przemoc fizyczna, uycie broni i adunkw wybuchowych) w
warunkach specjalnie nadanego im rozgosu i celowo wytworzonego w spoeczestwie
lku.
Terroryzm jest zjawiskiem, ktre w myl pogldw wielu fachowcw pojawio si
i doskonalio wraz z rozwojem ludzkoci. Natomiast w literaturze w sensie politycznym
opublikowano je pod koniec XVIII wieku. Odnosio si ono wwczas gwnie do
dyktatury jakobiskiej we Francji. Od tego czasu mona ju znale literatur o zacztkach
terroryzmu w spoeczestwie industrialnym.
Natomiast z nadejciem Owiecenia pojawia si ju wiele rnorodnych tajnych
stowarzysze, z ktrych cz organizowaa polityczne spiski. Gwn motywacj
dziaalnoci tych organizacji bya wwczas niepodlego. Dziao si tak przez pierwsze
wierwiecze XIX wieku, szczeglnie we Woszech, Francji, Niemczech, Serbii i Irlandii.
Wraz z rozwojem kapitalizmu zacz si take tworzy opr, ktry przej przez ludzi
pracy posta terroru ekonomicznego.. Terroryzmem posugiway si take organizacje
prawicowe, a po wojnie secesyjnej w USA organizacje rasistowskie (na przykad Ku
Klux Klan).
W ostatnim dziesicioleciu XX wieku w Europie znacznie zwikszya si liczba
zamachw i morderstw politycznych. Ich ofiarami paday rwnie gowy pastw, a take
przemysowcy, przedstawiciele buruazji i zwykli ludzie.
Nastpnym wanym okresem w historii terroryzmu byo dwudziestolecie
midzywojenne. Gwn w nich si stanowili anarchici w Hiszpanii i Rosji (szczeglnie
po dwch rewolucjach w 1917 roku) oraz w Stanach Zjednoczonych. Oprcz tego fala
zamachw anarchistycznych w latach dwudziestych przesza przez Wochy, Francj,
Jugosawi i Japoni.
Niewtpliw najwiksz rol odgryway wwczas dziaania organizacji
faszystowskich i nacjonalistycznej prawicy w Europie, Azji, a nawet Afryce. Nie mona
rwnie pomin USA, gdzie Ku Klux Klan rozszerzy krg swej walki o katolikw i
ydw.
Jeszcze w czasie drugiej wojny wiatowej rozpocz si pocztek kolejnej ery
terrorystycznej ktry dopiero po zakoczeniu wojny sta si er terroryzmu kolonialnego i

147

post-kolonialnego, a dopiero po drugiej wojnie wiatowej osign skal zjawiska

globalnego.
Najwczeniejsze i najbardziej spektakularne akty terroru miay miejsce w Palestynie,
ktre w rezultacie spowodoway proklamowanie pastwa izraelskiego w 1948 roku.
Take w latach pidziesitych zaczynaj pojawia si pierwsze przypadki terroryzmu
islamskiego w Iranie Fedayen Islam (Bojownicy Islamu) i w Indonezji Darul Islam
(Pastwo Islamskie), w wyniku ktrych dokonano cay szereg zamachw na wadze swoich
krajw. Najwiksz i najpotniejsz organizacj terrorystyczn byli wwczas Bracia
Muzumascy. To religijne stowarzyszenie powstae w 1928 roku, obejmowao swym
zasigiem w poowie XX wieku wszystkie muzumaskie kraje i liczyo ponad milion
czonkw.
W Europie natomiast wiele aktw terroru byo niejako kontynuacj dziaa z okresu
drugiej wojny wiatowej.
Najnowsza era historii terroryzmu zacza si w drugiej poowie lat 60-tych XX
wiwku. Wtedy to Palestyczycy z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny (LFWP)
porwali samolot izraelski dajc w zamian zwolnienia z wizie palestyskich terrorystw
wizionych w Izraelu.
Rwnie w Europie terroryzm rozwija si do intensywnie, szczeglnie w
Niemczech, Woszech i Francji oraz w wielu innych pastwach, m.in. w Nowej Jugosawii i
Macedonii.
Dziaalno terrorystyczn kontynuuj take organizacje terrorystyczne w wielu
innych pastwach Ameryki, Azji, Europy i Afryki.
Terroryzm uzewntrznia si czynami bezprawnymi, jak uprowadzanie rodkw
komunikacji, wraz z pasaerami w charakterze zakadnikw, aktami sabotau
gospodarczego, napadami, wamaniami, daniem okupacji (w celu pozyskania rodkw na
wasn dziaalno; zamachach na ycie (zabjstwa), zdrowie lub wolno przedstawicieli
wadz, znanych osb ze sfer gospodarczych, osb podlegych ochronie midzynarodowej;
uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze zakadnikw, a niekiedy egzekucje osb
pochodzcych z innych pastw ni teren dziaalnoci terrorystw (np. dziennikarzy
duchownych, pracownikw zagranicznych firm); uycie adunkw wybuchowych (np. gazu
World Trade Center w Nowym Jorku w 1993 roku), broni automatycznej i rakiet w
miejscach publicznych (np. na lotnisku Osly w Paryu 1973) i wywoanie przez to
szczeglnego zagroenia osb postronnych, skaenie materiaami radioaktywnymi lub
trujcymi terenu, obiektw i rodkw komunikacji pasaerskiej (np. stacja metro w Tokio w
1995), a take wymuszanie okrelonych zachowa ze strony pastw (np. wycofanie obcych
wojsk z Iraku 2004).
Wiele dziaa wie si z braniem zakadnikw (Budionowsk 14 19. 06. 1995,
Moskwa 23 26. 10. 2002, Biesan 1 3. 9. 2004). Terroryzm jest take zwizany z
handlem narkotykami, broni i materiaami rozszczepialnymi.
Wspczesne dogodne warunki do rozwoju i dziaalnoci organizacji terrorystycznych
stwarzaj: fundamentalizm muzumaski (dihad), nacjonalizm postsowiecki, rozpad
Jugosawii, sytuacja w Kaszmirze, Czeczenii, Afganistanie i Iraku.
Pojawiy si nowe formy dziaa terrorystycznych: detonacje materiaw
wybuchowych w miejscach publicznych i rodkach komunikacji (Palestyczycy w Iraku,
ugrupowanie Al.-Kaidy w Madrycie, wykorzystanie uprowadze samolotw pasaerskich
do wywoania katastrof, nawet z powiceniem ycia osb cywilnych i ycia terrorystw
(11.09.2001), ataki na wieowce World Trade Center w Nowym Jorku 2572 ofiary
miertelne).
Zwiksza si liczba atakw terrorystycznych (m.in. na skutek nie rozwizania
problemw spoeczno-politycznych i ekonomicznych, atwego dostpu do broni i

148

nielegalnego handlu broni prowadzonego przez niektre pastwa) wywouje

konieczno zmodyfikowania dotychczasowych sposobw walki z terroryzmem. Za
przykad owej nowej taktyki mog suy zmienione w 2007 roku formy i sposoby dziaa
wojennych USA w Afganistanie i Iraku oraz powierzenie nowo posanym oddziaom w
tych krajach rnych celw politycznych, z walk z terrorem wcznie.
Zjawisko rozszerzania si terroryzmu, ktre w sposb szczeglny rozwino si w
latach siedemdziesitych XX wieku przyczynio si do rozwoju terroryzmu
midzynarodowego. Jego celami charakterystycznymi s: stosowanie przemocy przez
pastwa, lub grupy polityczne, przeciwko innemu pastwu, bd grupie politycznej;
stosowanie wszelkich niedozwolonych metod i rodkw (morderstwa, porwania, zamachy);
wywoywanie powszechnego strachu i stanu zagroenia.
Przejawem umidzynarodowienia terroryzmu stao si podjcie wsppracy i stworzenie
wzajemnych usug przez terrorystw pochodzcych z rnych krajw, majcych czsto
odmienne orientacje polityczne. Zainicjowali oni wsplne szkolenie, a nawet stworzyli
midzynarodwki (czarn faszystowsk i czerwon lewack, lub narodowowyzwolecz). Wedug raportu CIA z 1976 roku, ju w owym czasie wsppracowao z
sob okoo 140 ugrupowa z 50 krajw. Od lat siedemdziesitych XX wieku, terroryzm
midzynarodowy zacz bowiem kierowa swoj dziaalno take na struktury
midzynarodowe.
Na midzynarodowy charakter terroryzmu wpyw wywaro rwnie poparcie, jakiego
udzielay mu niektre pastwa (m.in. Korea Pn., Libia, Syria, Irak Algieria. Ponadto duy
wpyw miay na takie zjawiska, jak globalizacja, dynamiczny rozwj technologii i
systemw informacyjnych. Wpyny bowiem na zmiany w technologii i rodkach
informacyjnych stosowanych przez terrorystw, a ponadto na zmiany w ich motywach i
celach.
Wzrost konfliktw i napi w wielu rejonach wiata na tle etnicznym, religijnym,
ideologicznym, bd spoecznym sprawi, e terroryzm zacz przybiera nowe formy i sta
si sposobem na rozwizywanie zaistniaych problemw na skal globaln.
Wspczesny terroryzm midzynarodowy jest zjawiskiem, ktre praktycznie objo
wszystkie kontynenty i rozwinite pastwa wiata. Terroryzm ten swoje bezwzgldne i
okrutne oblicze ujawni na pocztku XXI wieku, m. in. w Nowym Jorku, Waszyngtonie,
Madrycie, Biesanie, Londynie i w Sztam el-Szejk. Naley przy tym podkreli dynamiczn
zmienno tego zjawiska, ktre nie pomija najprostszych i uwaanych za najskuteczniejsze
sposoby dziaa terrorystw-samobjcw, poprzez wyszukane dziaania angaujce
najnowsze osignicia informatyki i inne zdobycze nauki, a po wykorzystanie broni
masowego raenia. Irracjonalizm, nieprzewidywalno i zaskoczenia charakteryzujce
dziaania terrorystyczne powoduj, e w praktyce niemoliwe jest okrelenie miejsca, czasu
i celu ataku terrorystycznego. Terroryzm wprowadzi ryzyko, ograniczy otwarto i
tolerancj ludzi oraz da wiadectwa powizania z silnymi ruchami ekstremizmu
religijnego.
Utrzymujce si zagroenie bezpieczestwa midzynarodowego od pocztku XXI
wieku wie si przede wszystkim z dziaalnoci Al.-Kaidy na terenie wielu pastw wiata
oraz jego rozleg wspprac z du iloci organizacji. Dziaalno kryminalna tej
organizacji polega m.in. na faszowaniu kart kredytowych, przemycie narkotykw,
przestpczoci finansowej i innych.
Brytyjski Orodek Bada nad wiatowym Rynkiem (World Markers Research Center)
dokona oceny zagroenia pastw terroryzmem w latach 2003 2004, uwzgldniajc
warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Sklasyfikowali 186 pastw. Stopie
zagroenia terroryzmem okrelony zosta w skali 1 do 100. Pierwsze trzy miejsca zajy
kolejno: Kolumbia, Izrael i Pakistan. Stany Zjednoczone znalazy si na czwartym miejscu.

149

Polska zostaa sklasyfikowana na 87 pozycji. Wedug klasyfikacji Polska jest najbardziej

zagroonym pastwem Europy rodkowej. Zasadniczym tego powodem jest
zaangaowanie Polski w Iraku. Z przedstawionych faktw wynika, e w dalszym cigu
naley jednak oczekiwa rozszerzania si terroryzmu. Dziaania majce na celu
powstrzymanie tego zjawiska, w tym intencje militarne prowadzone przez koalicj
antyterrorystyczn zwikszyy zagroenie bezpieczestwa tak midzynarodowego, jak i
narodowego.
Jednake bezwzgldnie naley stwierdzi, e dziaania prewencyjne, podjte na caym
wiecie, zaczynaj rwnie przynosi pozytywne efekty w walce z terroryzmem. Wydatnie
utrudniona zostaa dziaalno terrorystw przez obalenie niektrych reimw ich
wspierajcych, zniszczenie baz logistycznych i zaplecza finansowego, osabienie struktur
organizacji terrorystycznych oraz cay szereg innych dziaa podjtych przez spoecznoci
midzynarodowe.
Od aktw cile terrorystycznych naley jednak odrni czyny kryminalne o
pewnych znamionach terrorystycznych, na przykad eksplozje adunkw wybuchowych
zwizane z porachunkami midzy gangami przestpczymi, czy te motywowane zemst,
albo majce na celu zastraszanie urzdnikw pastwowych (prokuratorw, sdziw,
celnikw).
Do zwalczania terroryzmu oraz quasi terroryzmu wykorzystuje si we wspczesnych
systemach prawnych krajw, ustawodawstwo karne, specjalne ustawy i ustawy
antyterrorystyczne (np. w RFN i Woszech) oraz konwencje opracowane przez Organizacj
Midzynarodow Lotnictwa Cywilnego (OCAO) Organizacji Narodw Zjednoczonych i
Rady Europy, np.: Konwencj Tokijsk o przestpstwach i niektrych innych czynach
popenianych na pokadach statkw powietrznych (1963); Konwencj Hask o zwalczaniu
bezprawnego zawadnicia statkami powietrznymi (1970); Konwencj ONZ o zapobieganiu
przestpstwom przeciwko osobom korzystajcym z ochrony midzynarodowej, w tym
dyplomatom i karaniu ich sprawcw (1973); Konwencj EUR o zwalczaniu terroryzmu
(1977) przyjt przez pastwa czonkowskie Rady Europy; Konwencj Nowojorsk o walce
z przestpstwem wzicia zakadnikw (1979) oraz Konwencj ONZ o zwalczaniu
finansowania terroryzmu (1999). Powysze oznacza, e istniejcy system prawny
umoliwia ocen kadego aktu terrorystycznego i odrnienia dziaa terrorystycznych od
innych ich rodzajw.
Badacze terroryzmu wskazuj na cztery gwne rnice si celami, nurty
wspczesnego terroryzmu:
1. Subrewolucyjny dcy do okrelonych celw politycznych, nie bdcych
jednak zmianami rewolucyjnymi (akty przemocy maych grup, lub
pojedyncze, dokonywane w sposb nieprzewidywalny i czsto trudny do
odrnienia od psychopatologicznej kryminalnej przestpczoci z uyciem
siy.
2. Rewolucyjny jego celem jest rewolucja (aktw przemocy dokonuj mae
grupy, majce przywdcw, ideologi i programy; s to z reguy
zakonspirowane, paramilitarne grupy tworzone wewntrz ruchw
rewolucyjnych, ktre oprcz walki zbrojnej prowadz walk polityczn).
3. Represyjny sucy do tumienia buntw, trzymania w posuchu grup
spoecznych i osb, lub zwalczania form zachowania uwaanych za
nieporzdane, stosujcy rwnie represje wobec przeciwnikw wybranych
samowolnie do eliminacji.
4. Epifenomenalny brak w nim sprecyzowanych celw, jest elementem
dokonywanych na wielk skal aktw przemocy, ktre s przypadkowe,
nieprzemylane, niezaplanowane.

150

Ze wzgldu na cele motywacyjne terroryzm mona rwnie podzieli na: kryminalny

dziaanie z chci zysku, czy zamachy na dobra jednostki (ycie, wolno, nietykalno
osobist, mienie, na przykad przez uprowadzenie osb, lub napady); patologiczny
dziaanie bdce wynikiem zaburze umysowych, na przykad psychopatycznych
podpalaczy obiektw uytecznoci publicznej (w USA tzw. unabomber, np. T. Kaczyski,
ktry dokona 16 zamachw bombowych dla rozgosu); polityczny w okrelonych celach,
np. odrzucenie istniejcych wartoci, lub utworzenie pastwa.
Istnieje rwnie pojcie terroryzm pastwowy nielegalna dziaalno pastwa i jego
organw (na przykad sub specjalnych lub zakonspirowanych szwadronw mierci,
skierowanych przeciwko rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikom politycznym.
Najpowszechniej jest znany terroryzm antypastwowy, przeznaczony do walki z
instytucjami pastwowymi oraz przedstawicielami aparatu wadzy i represji, co powinno
doprowadzi do destabilizacji sytuacji politycznej w kraju.
Spord wielu rnorodnych organizacji terrorystycznych, za najbardziej aktywne
uznaje si: - na Bliskim Wschodzie: Hezbollah, Hamas i Palestyski Dihad Islamski; - w
Azji rodkowej i Poudniowo-Wschodniej: Al.-Kaid i Grupy Czerwieskie; w Afryce i
Ameryce Pnocnej Zbrojn Grup Islamsk i Jamat ul-Fygra.
Terroryzm sta si obecnie zjawiskiem globalnym. Obok broni masowego raenia jest
najwikszym zagroeniem bezpieczestwa wiatowego, a jego fundamentalistyczna cz
odgrywa w tym wan rol. Ju powysze oznacza, e wiek XXI znacznie bardziej nawet
wrcz rewolucyjnie zmienia wspczesne bezpieczestwo w porwnaniu ze stanem, ktry
istnia w wieku ubiegym. Staje si ono coraz bardziej rnorodne, kompleksowe i znacznie
trudniejsze do przewidzenia. Klasyczne midzypastwowe warianty wojny staj si coraz
mniej prawdopodobne.
Jednym z przykadw potwierdzajcych wyej przedstawion tez jest Irak, a
szczeglnie dziaania, ktre rozpoczto w 2003 roku. Pozwalaj one lepiej zrozumie jak
wiele czynnikw ma obecnie wpyw na polityk bezpieczestwa. Wymagaj by zrozumie
j jako zjawisko obejmujce wszystkie, albo przynajmniej prawie wszystkie dziedziny
ycia.
Wymagaj rwnie uznania wielowymiarowego pojmowania kryzysw i konfliktw
oraz niezbdnego udzielania odpowiedzi na wszystkie wspczesne wyzwania polityki
bezpieczestwa (a przynajmniej ich wikszo); prewencji jako zjawiska niepodzielnego.
Ju z zasygnalizowanego przykadu wynika, e wraz z terroryzmem niezbdna okazuje si
wsppraca z sojusznikami, umoliwiajca podejmowanie skutecznych, a zarazem wsplnie
uzgodnionych rozwiza pojawiajcych si wyzwa.
Za jedno z najwaniejszych przedsiwzi w zakresie bezpieczestwa, oprcz wkadu
militarnego naley uzna wspprac w zakresie politycznego rozwizywania konfliktw w
rnych obszarach.
Rozpocz by wic naleao od tworzenia koalicji pastw i doprowadzi do ich
wsplnego dziaania. Powinny si w nich znale wszystkie pastwa zainteresowane t
walk. Nie powinno w nich brakn mocarstw, takich jak Chiny. Nie mona take
wykluczy z nich pastw muzumaskich. Naleaoby by ponadto zintensyfikowa
dziaania na rzecz nieproliferacji BMR oraz dy by wszelkie konflikty byy odpowiednio
wczenie osabiane.
Kraje zasobne powinny take uzna za niezbdne intensywniejsze ni dotychczas
kontynuowanie wspierania pastw, ktre s nastawione antyterrorystycznie. Kraje
rozwinite powinny ponadto, nie tylko zapewni ekonomiczne wsparcie, lecz rwnie
wciga wybrane pastwa pnocnej Afryki i poudniowej Azji do budowanego przez
siebie systemu politycznego, spoecznego i ekonomicznego.
Kolejn paszczyzn powinno by okrelenie i cise przestrzeganie geopolitycznych

151

kierunkw pomocy. Realizujc je naley naturalnie zachowa odpowiedni przezorno.

Powysza dziaalno ma bowiem sprzyja przeciwdziaaniu terroryzmowi.
Prezentujc problematyk terroryzmu naley take zdawa sobie spraw z tego, e nie
wszyscy rozumiej to zjawisko tak, jak przedstawiono je w niniejszym wydaniu. Jak
twierdz fachowcy, mona rnie podchodzi do tej problematyki i w zwizku z tym rnie
j pojmowa i rozwizywa. Dlatego w tym obszarze za szczeglnie wane uzna naley
wspdziaanie.

Literatura:
C. Gearty, Terroryzm, Prszyski i S-ka, Warszawa 1998
J. Kaczmarek, Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Atla 2,
Wrocaw 2001
J. Kaczmarek, W. epkowski, Wspczesne problemy wiatowego bezpieczestwa,
Warszawa 2004
K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995
Leksykon podstawowych poj religijno-politycznych, przeoy J. Marycki, Warszawa
1998
Leksykon wspczesnych midzynarodowych stosunkw politycznych, pod redakcj Cz.
Mojsiewicza, Atla 2, Wrocaw 1998
Cz. Mojsiewicz, Leksykon problemw midzynarodowych i konfliktw zbrojnych, Atla
2, Wrocaw 2001
Nowa encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 1997
A. Pawowski, Terroryzm w Europie XIX i XX wieku, Zielona Gra 1980
J. Pawowski, Strategiczne problemy i dylematy we wspczesnym wiecie, A.
Marszaek, Toru 2004
P. Pitkowski, Terroryzm, nowe wyzwanie dla spoeczestwa, A. Marszaek, Warszawa
1996
C. Rutkowski, Terroryzm na ziemi, MON, rocznik LXXXVI 9LX0, Warszawa 2004
TERRORYZM JDROWY (ang. nuclear terrorism) bezprawne i nielegalne
uycie lub groba uycia substancji promieniotwrczych, z zamiarem wymuszenia
jakiego dziaania, zastraszenia okrelonej spoecznoci lub wadzy dla osignicia
celw politycznych, spoecznych, religijnych bd osobistych.
TERYTORIALNA ORGANIZACJA WOJSKOWA (ang. territorial military
organszation) cz obronnego systemu wojskowego obejmujca wszystkie stae siy
wojskowe, instytucje, infrastruktur, organa dowodzenia i procedury wsppracy z
terytorialnymi wadzami rzdowymi i samorzdowymi, przeznaczone do realizacji
powszechnej obrony narodowej na szczeblu terytorialnym.
TERYTORIALNE ORGANY DOWODZENIA (ang. territorial command bodies)
element systemu dowodzenia si zbrojnych obejmujcy osoby funkcyjne i wydzielone
komrki organizacyjne (zarzdy, oddziay, wydziay) sztabu generalnego WP i
dowdztw rodzajw si zbrojnych, okrgi wojskowe oraz wojewdzkie sztaby
wojskowe przeznaczone do kierowania obron terytorialn.
TERYTORIALNO UZUPENIENIA (ang. territorial replacements) jedna z
zasad uzupenienia jednostek wojskowych onierzami rezerwy, rodkami
transportowymi i maszynami (urzdzeniami). Polega na przeznaczaniu do jednostek
wojskowych onierzy rezerwy oraz rodkw transportowych i maszyn z obszaru
administrowanego przez macierzysty wojewdzki sztab wojskowy.

152

TERYTORIUM PASTWA (ang. area of the state cz powierzchni Ziemi

naleca do okrelonego pastwa, ograniczona wytyczon granic pastwow.
Terytorium pastwa obejmuje zarwno ld (z wodami wewntrznymi, rwnie
morskimi), jak i przybrzene wody terytorialne wraz z przestrzeni powietrzn pooon
pod powierzchni i nad powierzchni ldu i wody. W skad terytorium pastwa wchodz
rwnie wyspy, enklawy ldowe, a take grunt pod ambasadami danego kraju. Za
ruchom cz terytorium pastwa uwaa si statki i okrty morskie oraz pokady
samolotw.
TERYTORIUM WYZWOLONE (ang. liberated territory) obszar pastwa
wasnego, neutralnego lub sojuszniczego, ktry po okupacji przez przeciwnika, zosta
odzyskany przez siy sojusznicze.
TOKSYCZNE RODKI BIOLOGICZNE (ang. toxic biological agents)
substancje biologiczne w postaci staej, ciekej, gazowej lub aerozolowej, uywane lub
skadowane do celw przemysowych, handlowych, medycznych, wojskowych lub do
uytku domowego.
TOKSYCZNE RODKI CHEMICZNE (ang. toxic chemical agents) substancje
chemiczne w postaci staej, ciekej, gazowej lub aerozolowej, uywane lub skadowane
do celw przemysowych, handlowych, medycznych, wojskowych lub do uytku
domowego.
TOKSYCZNO (ang. toxicity) zdolno okrelonych substancji do silnego
szkodliwego dziaania na ywy organizm, zwykle podawana poprzez okrelenie dawki
albo stenia.
TOLERANCJA ( ang. tolerance) znoszenie czego odmiennego, innego, obcego.
Dawniej pojcie tolerancji kojarzone byo przede wszystkim z wolnoci religijn.
Przykadem moe tu by List o tolerancji J.Lockea. Czasy wspczesne rozszerzyy
znaczenie tego pojcia na rne dziedziny ycia. Oprcz tolerancji religijnej mwimy o
tolerancji w polityce, etyce, nauce, sztuce, obyczajach. Mona wyrni trzy rodzaje
stosowanych wspczenie znacze tolerancji.
Tolerancja negatywna gdzie zjawisko negatywnie przez nas oceniane nie wywouje
naszego sprzeciwu, ktrego konsekwencj moe by interwencja korygujca w negatywny
stan rzeczy. Fakt nieinterwencji moe tu by motywowany w rny sposb. Moe to by
obojtno, ale take patrzenie z gry na gorszych od nas , a wic niegodnych naszej uwagi
i interwencji. Ale moe to by take ch harmonijnego wspycia z ludmi ktre jest
moliwe tylko przy wzajemnym cierpliwym znoszeniu siebie.
Wreszcie motywem, przy negatywnie pojmowanej tolerancji sta si moe denie do
partnerstwa, czyli gwarantowanie kademu czowiekowi takiego sposobu ycia, ktry mu
odpowiada.
Tolerancja pozytywna - jest to taki rodzaj relacji z innymi ludmi, w ktrym cudza
odmienno nie jest oceniana negatywni, a wrcz przeciwnie jest akceptowana , a nawet
popierana. Pogld ten zakada, e wszystkie rnice midzy ludmi, determinowane na
przykad odmiennociami kulturowymi, s dopuszczalne, bowiem toleruje si odmienne
zachowania, zwyczaje, systemy wartoci.
Trzeci rodzaj tolerancji mona nazwa umiejtnoci prowadzenia dialogu. Jest to
otwarto na argumenty strony przeciwnej, okazywanie szacunku i nie wywieranie presji na
naszych przeciwnikw w dyskusji, ale jednoczenie umiejtno waciwej obrony
wasnych racji, jeli s one tej obrony godne.
TOWARZYSZENIE LOTNICTWA MYLIWSKIEGO (ang. fighter air escort)
uycie samolotw myliwskich do bezporedniej osony wasnych lotniczych grup
uderzeniowych, wykonywane jako towarzyszenie swobodne lub bliskie.
TRYGRAF (Trigraph) trjznak trzyliterowe (kombinacja trzech liter)

153

oznaczenie konkretnego rodka Reagowania Kryzysowego (Crisis Response Measure),

stosowanego w Systemie Reagowania Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response
System; NCRS).
Pierwsza litera oznacza Obszar Tematyczny (the Subject Area), druga litera
(w poczeniu z pierwsz liter) oznacza Podgrup w Obszarze Tematycznym (the Subject
Area Sub-Group), a trzecia litera (w poczeniu z pierwszymi dwoma literami) oznacza
konkretny rodek Reagowania Kryzysowego (Crisis Response Measure).12 Podana
powyej definicja zostaa oparta na definicji zawartej w Instrukcji Systemu Reagowania
Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response System Manual - NCRSM).
W systemie tym przewiduje si moliwo zastosowania piciu grup rodkw
w zalenoci od stopnia zagroenia, a mianowicie: Opcji Zapobiegania (Preventive
Options), rodkw Reagowania Kryzysowego (Crisis Response Measures), rodkw
Przeciwko Zaskoczeniu (Counter-Surprise), rodkw Przeciwko Agresji (CounterAggression), a take Stopni Alarmowych (Alert States). Wspomniane powyej rodki
Reagowania Kryzysowego oznaczane s wanie trygrafami. Zgodnie z zapisami NCRSM,
oznaczanie trygrafami nie stanowi sposobu kodowanie dla zapewnienia bezpieczestwa
przekazywanych informacji dotyczcych wspomnianych rodkw. Jest to jedynie prosta
metoda okrelania i identyfikowania rodkw Reagowania Kryzysowego, szczeglnie w
przypadku ich deklarowania przez dowdc strategicznego
W poprzednim sojuszniczym systemie reagowania kryzysowego, nazywanym
Systemem Pogotowia NATO (NATO Precautionary System), trygrafami okrelano
Przedsiwzicia Pogotowia (Precautionary Measures). W nowym systemie nosz one
nazw rodkw Reagowania Kryzysowego (Crisis Response Options) i obejmuj szerszy
zakres tematyczny. Trygraf mona rwnie okrela mianem trjznaku.
UCHODCA (ang. refugee) jakakolwiek
osoba, ktra z powodu silnie
uzasadnionej obawy przed przeladowaniem na tle rasowym, religijnym,
narodowociowym, przynalenoci do okrelonej grupy spoecznej czy pogldw
politycznych, przebywa poza krajem ojczystym i nie zamierza, z powodu tych obaw,
skorzysta z ochrony tego kraju lub osoba, ktra nie posiadajc obywatelstwa i
znajdujc si poza krajem jej poprzedniego staego zamieszkania, w wyniku takich
przeladowa nie jest w stanie, lub z powodu takich obaw nie wyraa woli powrotu do
niego.
UCIEKINIERZY (UCHODCY) (ang. refugees) osoby, ktre wskutek
rzeczywistego lub pozornego niebezpieczestwa przemieszczaj si z wasnej woli,
spontanicznie lub w zwizku z polityk przesiedlenia, niezalenie od tego, czy
poruszaj si one w obszarze wasnego kraju czy poprzez granice
midzynarodowe.
UKAD O ZASADACH DZIAALNOCI PASTW W ZAKRESIE BADA I
UYTKOWANIA PRZESTRZENI KOSMICZNEJ, CZNIE Z KSIYCEM I
INNYMI CIAAMI NIEBIESKIMI (ang. Treaty on Principles Governing the Activities
of States in the Exploration and use of Outer Space, Including the Moon and other Celestial
Bodies - Outer Space Treaty) zosta
podpisany 27 stycznia 1967r. przez
przedstawicieli rzdw Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Zwizku
Radzieckiego, i sta si prawomocny 10 padziernika 1967 r. Traktat ten jest podstaw
prawa midzynarodowego w sprawach dotyczcych przestrzeni kosmicznej.
Na mocy Traktatu kraje bdce jego sygnatariuszami zobowizay si - midzy innymi
- nie umieszcza broni nuklearnej bd innej broni masowego raenia na orbicie
okooziemskiej, na Ksiycu ani gdziekolwiek indziej w przestrzeni kosmicznej. Wedug
Traktatu Ksiyc i inne ciaa niebieskie mog by wykorzystywane wycznie do celw

154

pokojowych i jakiekolwiek prby broni, manewry wojskowe, instalacje wojskowe lub

fortyfikacje s zabronione. Ponadto Traktat zabrania jakiemukolwiek pastwu
rozporzdzania zasobami kosmicznymi takimi jak Ksiyc lub planety oraz uczynienia ich
swoj wasnoci, albowiem s one wsplnym dziedzictwem ludzkoci.
UKADY O OGRANICZENIU ZBROJE STRATEGICZNYCH (ang. Strategic
Arms Limitation Talks SALT) pierwszy ukad podpisany 26 maja 1972 roku midzy
USA a ZSRR roku podczas wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w Moskwie.
Podpisanie dokumentu poprzedziy dwustronne rokowania w latach 1969 1972.
Ukad ten stanowi element dialogu amerykasko-radzieckiego podczas zimnej wojny.
Dotyczy redukcji systemw obrony przeciwrakietowej - ograniczono liczb wyrzutni
rakietowych do stu a do szeciu liczb stacji radiolokacyjnych. Ukad wszed w ycie 3
padziernika 1972 r. SALT I by przeomem w stosunkach USA - ZSRR. W rzeczywistoci
ukad ten sta si porak USA, poniewa naruszy rwnowag strategiczn na korzy
ZSRR. Pniejszy marszaek Nikoaj Ogarkow przekona Amerykanw, e nowy radziecki
pocisk UR-100 (SS-11) nie jest broni defensywn i jako taki nie podlega reimowi tego
traktatu (co mijao si z prawd). Druga runda rokowa ws. ograniczenia zbroje
strategicznych midzy USA a ZSRR, zakoczona podpisaniem traktatu ustalajcego limity
ilociowe i jakociowe systemw broni strategicznej (SALT II). Porozumienie osignito w
Wiedniu 18 czerwca 1979. Zostao podpisane przez przywdc ZSRR, Leonida Breniewa i
prezydenta USA Jimmy'ego Cartera. P roku po podpisaniu ukadu ZSRR dokona inwazji
na Afganistan, co skonio Senat USA do zablokowania ratyfikacji ukadu, jednak
postanowienia SALT II byy respektowane przez obydwie strony.
UKAD WARSZAWSKI (ang. Warsaw Pact) oficjalna nazwa to Ukad o
Przyjani, Wsppracy i Pomocy Wzajemnej. Zwizek wojskowy pastw Europy
rodkowej i Wschodniej pozostajcych pod wpywem Zwizku Radzieckiego.
Jego formalne zasady zostay okrelone w roku 1955 przez I sekretarza KPZR Nikit
Chruszczowa. Pakt podpisano 14 maja 1955 w Warszawie. Mia funkcjonowa przez 20 lat,
w kwietniu 1985 wano Paktu przeduono na nastpne 20 lat. Istnia do 1 lipca 1991.
Ustanowiono wsplne dowdztwo Ukadu w Moskwie. Sztaby armii poszczeglnych
pastw czonkowskich podlegay operacyjnie X Zarzdowi Sztabu Armii Radzieckiej - nie
by to wic pakt rwnorzdnych stron. Gwnodowodzcym wojsk Ukadu Warszawskiego
mia by zawsze marszaek Armii Radzieckiej, ktry by jednoczenie wiceministrem
obrony ZSRR.
UMOWA O STATUSIE SI ZBROJNYCH (ang. Status of Forces Agreement
(SOFA)) umowa midzynarodowa, dwu lub wielostronna okrelajca status si
zbrojnych na obcym terytorium.
Reguluje kwestie przekraczania granicy, celne, podatkowe, zakwaterowania czonkw
si zbrojnych, personelu cywilnego i ich rodzin, ruchu pojazdw mechanicznych, prawa
noszenia umundurowania i broni, roszczenia odszkodowania. Szczeglnie precyzyjnie
normuje problematyk jurysdykcji w sprawach karnych. Umowy o statusie si zbrojnych
dziel si na trzy typy:
a) dotyczce personelu administracyjnego i technicznego;
b) tzw. miniumowy (dotyczce krtkotrwaej obecnoci niewielkiej liczby onierzy);
c) umowy pene.
UMOWY O POROZUMIENIU STRON (ang. Momoranda of Understanding)
midzynarodowe noty o porozumieniu stron s umowami pomidzy dwoma
suwerennymi pastwami dotyczcymi ich wzajemnych stosunkw wojskowych.
Typowe noty o porozumieniu stron dotycz takiej tematyki: jak przeloty w przestrzeni
powietrznej danego kraju, korzystanie z urzdze portowych i lotnisk, korzystanie z

155

lokalnej siy roboczej lub udzielenie pomocy w przypadku kataklizmw.

UPRZEDZANIE (ang. preemption) jedna z funkcji systemu wykrywania i
alarmowania majca na celu rozpowszechnienie z odpowiednim wyprzedzeniem przez
waciwe organa informacji o grocym
niebezpieczestwie skae
promieniotwrczych, chemicznych lub skae biologicznych.
UWARUNKOWANIA BEZPIECZESTWA PASTWA (ang. security of the
state`s conditions zesp
wzajemnie zalenych przesanek zewntrznych i
wewntrznych wpywajcych na ksztatowanie bezpieczestwa pastwa.
Aspekt zewntrzny wie si z charakterem jego otoczenia zewntrznego, o ktrym
przesdza pooenie geopolityczne.
Uwarunkowania o charakterze wewntrznym sprowadzaj si do istoty ustroju
pastwa, poziomu rozwoju jego gospodarki, kultury politycznej, adu spoecznego.
Uwarunkowania zewntrzne i wewntrzne s ze sob cile powizane.
UZAWODOWIENIE (ang. professionalising) stopie
udziau onierzy
zawodowych w oglnej liczbie wszystkich onierzy si zbrojnych, okrelane przez
wskanik jakoci uzbrojenia, znowelizowane struktury organizacyjne w celu
zwikszenia zdolnoci bojowej wojsk.
UZUPENIANIE MOBILIZACYJNE STANU OSOBOWEGO (ang. mobilization
replacements) racjonalne planowanie, przygotowanie, podzia i wykorzystanie
zasobw rezerw osobowych odpowiednio do zada oraz zasad osigania wyszych
stanw gotowoci bojowej.
UZUPENIANIE MOBILIZACYJNE RODKAMI TRANSPORTOWYMI
I MASZYNAMI Z GOSPODARKI NARODOWEJ (ang. means of transport
mobilization resupply from national economy) racjonalne planowanie, przygotowanie i
wykorzystanie istniejcych w gospodarce narodowej zasobw rodkw
transportowych (maszyn) odpowiednio do zada oraz zasad osigania wyszych
stanw gotowoci bojowej.
UZUPENIANIE PALIWA W POWIETRZU (ang. air to air refueling)
zwikszanie moliwoci przestrzennych statkw powietrznych poprzez dostarczanie
paliwa w powietrzu.
UZUPENIANIE SI ZBROJNYCH (JEDNOSTEK WOJSKOWYCH) (ang.
armed forces (militar units)) replacements) zabezpieczenie potrzeb jednostek
wojskowych stanem osobowym (szeregowcy, podoficerowie zasadniczej suby
wojskowej, suby kontraktowej) oraz uzbrojeniem i wyposaeniem zgodnie z etatami
czasu pokojowego.
UZUPENIANIE SI ZBROJNYCH (MOBILIZACYJNE) (ang. armed forces
(mobilisation) replacement) racjonalne planowanie, przygotowanie, podzia i
wykorzystanie zasobw rezerw osobowych (onierzy rezerwy) oraz rodkw
transportowych (maszyn) z gospodarki narodowej odpowiednio do postawionych
zada, a w czasie mobilizacji ich powoanie (dostarczenie) do jednostek wojskowych.
WALKA (ang. fight, combat, warfare) wszelkie dziaania, co najmniej
dwupodmiotowe (przy zaoeniu, e i zesp moe by podmiotem), w ktrych jeden z
podmiotw przeciwdziaa drugiemu.
Przyjcie za punkt wyjcia form, sposobw oraz rodkw prowadzenia walki umoliwia
wyodrbnienie walki zbrojnej i walki niezbrojnej.
WALKA CYWILNA (ang. civil warfare) niezbrojna forma obrony
powszechnej prowadzonej przez spoeczestwo w okresie okupacji, majca na celu
obron wartoci narodowych oraz osabienie potencjau okupanta, a take wspieranie
walki zbrojnej i innych dziaa wadz pastwa podziemnego.
156

WALKA EKOLOGICZNA (ang. ecological warfare) rodzaj walki niezbrojnej

polegajcej na wpywaniu na zjawiska i procesy zachodzce w rodowisku naturalnym
czowieka dla zapewnienia sobie warunkw spokojnej i zdrowej egzystencji, przy
jednoczesnym pozbawieniu tych warunkw przeciwnika.
WALKA GOSPODARCZA (ang. economic warfare) stosowanie siy w
stosunkach midzynarodowych, wykraczajce poza sfer militarn (rodzaj walki
niezbrojnej), polegajce na uruchomieniu wobec przeciwnika rnego rodzaju
rodkw o charakterze ekonomicznym, osabiajcych jego potencja gospodarczy i
skaniajcy do zachowa zgodnych z zamiarami (celami) pastwa podejmujcego
walk gospodarcz.
Celem walki gospodarczej moe by wyczerpanie ekonomiczne przeciwnika, a
rodkiem umoliwiajcym osignicie tego celu prowadzenie wycigu zbroje
przekraczajcego moliwoci jego gospodarki.
WALKA INFORMACYJNA (W ZNACZENIU WOJSKOWYM) (ang. information
warfare zorganizowana w formie przemocy militarna aktywno zewntrzna
pastwa prowadzca do osignicia okrelonych celw politycznych, skierowana na
niszczenie lub modyfikowanie systemw informacyjnego komunikowania przeciwnika
lub przepywajcej przez nie informacji oraz aktywno zapewniajca ochron
wasnych systemw informacyjnego komunikowania i przesyania przez nie
informacji przed podobnym dziaaniem przeciwnika.
WALKA NIEZBROJNA (ang. non armed fighting) rodzaj walki polegajcej na
prowadzeniu dziaa, ktrych celem jest osabienie potencjau obronnego
przeciwnika przy wykorzystaniu wszelkich dostpnych rodkw, bez stosowania
przemocy zbrojnej.
WALKA POLITYCZNA (ang. political fighting) rodzaj walki niezbrojnej
polegajcej przede wszystkim na dziaalnoci dyplomatycznej, ktrej celem jest
naruszenie okrelonych wartoci przyjmowanych za podstaw niepodlegoci i
integralnoci terytorialnej.
WALKA PSYCHOSPOECZNA (ang. psychological and socjal combat) rodzaj
walki niezbrojnej, w ktrej kady z uczestnikw stara si przeciwstawi
zjawiskom wpywajcym negatywnie na
wiadomo spoeczestwa w celu
zachowania jak najwyszego poziomu morale wasnego narodu.
WALKA ZBROJNA (ang. armed combat (figfting)) rodzaj walki prowadzonej
przez siy zbrojne, ktrej celem jest niszczenie przeciwnika przy wykorzystaniu
broni.
WIELONARODOWE OPERACJE POCZONE (ang. Combined Joint
Operations) termin oznaczajcy dziaania prowadzone przez siy dwch lub wicej
pastw kierowane przez jednego dowdc, w ktrych zaangaowane s elementy, co
najmniej dwch komponentw rodzajw si zbrojnych.
WIELONARODOWE POCZONE SIY ZADANIOWE (ang. Combinet Joinet
Task Force (CJTF)) zgrupowanie sojuszniczych si zbrojnych organizowane pod
jednym dowdztwem dla realizacji okrelonych zada na rzecz NATO.
Skad ustalany jest w zalenoci od charakteru wykonywanego zadania. Siy te mog
wykonywa zadania w ramach kolektywnej obrony NATO, prowadzi operacje
prewencyjno-stabilizujace i reagowania w sytuacjach kryzysowych, dziaa w ramach misji
petersberskich UE z moliwoci udziau pastw partnerskich.
WI SPOECZNA (ang. social ties ) jedna z podstawowych kategorii
socjologicznych oznaczajca og stosunkw spoecznych jednoczcych jak
zbiorowo ludzk , s to te wszelkie relacje i zalenoci wice jednostk z grup.
Poczucie wizi spoecznej przejawia si midzy innymi w takich samych postawach
157

spoecznych, w uznawaniu jednakowych norm, tych samych wzorw zachowa, we

wsplnym dziaaniu.
W ksztatowaniu si wizi spoecznej wan rol odgrywaj warunki zewntrzne np.
czas i przestrze , ktre przeywamy w relacjach spoecznych, chociaby czas wit, pracy,
czas konfliktw spoecznych. Wi spoeczna wytwarzana jest wic przez ca seri
zdarze, nie jest ona nikomu dana, jest ona raczej wyrazem, wypadkow warunkw w
jakich toczy si ycie poszczeglnych jednostek i grup spoecznych.
WIRUS /k/ (ang. virus) niepodany program infekujcy pliki komputerowe
poprzez umieszczenie kopii samego siebie w tych plikach.
Kopie s zwykle uruchamiane podczas adowania pliku do pamici, umoliwiajc im
infekcj kolejnych plikw. Wirusy daj czsto destrukcyjne efekty uboczne, czasem
zamierzone, czasem nie, takie jak: trwae uniemoliwienie uruchomienia komputera,
niszczenie zawartoci dysku twardego lub zajmowanie przestrzeni pamici, ktra moe by
uyta przez inne programy.
Wirusy mona podzieli na kilka kategorii: infekujce pliki programowe, infekujce
pliki systemowe, wirusy makr, wirusy sektorw rozruchowych i systemowych dyskw.
Przenoszenie wirusw midzy komputerami odbywa si przez wymienne noniki danych
(dyskietki, CD-ROMy) lub za porednictwem sieci. Sposobem zabezpieczenia przed
wirusami s programy antywirusowe.
WAMYWACZ /k/ (ang. cracker) osoba, ktra pokonuje zabezpieczenia systemu
komputerowego i nielegalnie uzyskuje do niego dostp.
Celem niektrych wamywaczy jest nielegalne uzyskanie informacji z systemu
komputerowego lub skorzystanie z zasobw komputerowych. Jednak dla wikszoci
wamywaczy celem podstawowym jest wycznie wamanie si do systemu aby sprawdzi
swoje umiejtnoci
WOJEWDZKI SZTAB WOJSKOWY (ang. ..................................) - terenowy
organ wojskowy, powoany do wykonywania zada okrelonych w ustawie o
powszechnym obowizku obrony RP. Wojewdzki sztab wojskowy jest uprawniony
do zgaszania organom administracji terenowej potrzeb si zbrojnych wynikajcych z
ich zada bojowych, uzupeniania formacji samoobrony oraz administrowania
rezerwami osobowymi. Terenowymi delegaturami wojewdzkich sztabw wojskowych
s wojskowe komendy uzupenie.
WOJNA (ang. war) jest zjawiskiem spoeczno-politycznym i jako taka jest
obecna w historii czowieka od pocztkw jego spoecznej organizacji, o zasigu
rosncym wraz z rozwojem technologii.
W ujciu tradycyjnym, mocno zakorzenionym w obecnym pokoleniu politykw oraz
wojskowych, wojna jest terminem uksztatowanym w XIX i XX wieku i oznacza:
zorganizowan (przygotowan) form konfliktu zbrojnego midzy pastwami, narodami,
blokami pastw i organizacjami nie bdcymi pastwami/narodami, jako kontynuacj
polityki (ideologii, religii) rodkami przemocy, ktrych gwnym wyrazem jest walka
zbrojna w celu osignicia okrelonych interesw politycznych, ekonomicznych lub
ideologicznych (religijnych). Przy czym wojna jest definiowana jako forma konfliktu
zbrojnego, a tym samym termin o wszym zakresie przedmiotowym, co znajduje zastosowanie na gruncie prawa midzynarodowego.
Warta odnotowania, ze wzgldu na znaczenie, jest etymologia terminu wojna.

158

W pnym jzyku staroangielskim (okoo 1050 roku) znalazy si sowa wyrre, werre,
pochodzce ze starofrancuskiego sowa werre wojna (Fr. guerre), z frankoskiego *werra,
z protogermaskiego *werso (por. starosaksoski werran, w starogermaskim jzyku
literackim werran, w niemieckim verwirren zamiesza, wprawia w kopot).
Pokrewiestwo sugeruje pierwotne znaczenie sowa jako wprowadza zamieszanie.
Nie istnia wsplny germaski odpowiednik sowa wojna u samego zarania dziejw
historycznych. Jzyk staroangielski posiada wiele poetyckich sw oznaczajcych pojcie
wojna (gu, heao, hild, wig, wszystkie jako powszechne nazwy wasne), natomiast
zwyczajowe tumaczenie aciskiego sowa bellum oznaczao gewin (zwycia) w walce,
potyczce, majc zwizek ze sowem to win zwyciy.
Wojna w rozumieniu prawnym oznacza zerwanie stosunkw pokojowych (w tym
take stosunkw dyplomatycznych pomidzy co najmniej dwoma pastwami i przejcie do
stanu (stosunkw) wojennego. W zdecydowanej wikszoci przypadkw wojna
rozpoczynaa si oficjalnym jej wypowiedzeniem przez jedn ze stron (pastw).
Zakwalifikowanie wojny jako formy konfliktu zbrojnego wizao si ze spenieniem
nastpujcych warunkw:
prawnych kiedy w wietle litery prawa nastpuje wybuch wojny;
strukturalnych kiedy podmiotem dziaa skrajnych s pastwa (okrelone siy
polityczne) i ich siy zbrojne;
funkcjonalnych kiedy celem wojny jest narzucenie woli innemu pastwu
(organizacji politycznej, narodowi) poprzez fizyczne lub inne obezwadnienie jego si
zbrojnych;
ekonomicznych kiedy nastpuje zaangaowanie wszystkich zasobw pastwa;
militarnych gdy zastosowana jest przemoc zbrojna przez siy zbrojne pastw
(koalicji) w walce.
Wojny przebyway ewolucj wraz z ewolucj organizacji spoeczestw, wraz
z ewolucj pastw.
Jak mona zauway pojciu wojna nadawano w przeszoci rne znaczenia. W
encyklopediach powszechnych i wojskowych XX wieku najczciej bya okrelana jako
zjawisko spoeczne, historyczne i klasowe, polegajce na regulowaniu sporw lub
realizowaniu celw politycznych przez zastosowanie przemocy w postaci si zbrojnych.
Ponadto wojn okrelano jako kontynuacj polityki rodkami przemocy, ktrej gwnym
przejawem bya walka zbrojna. Take wojn okrelano jako stan funkcjonowania pastwa
charakteryzujcy si istnieniem ostrego konfliktu zewntrznego lub wewntrznego
rozwizywanego rodkami przemocy, angaujcy gros potencjau pastwa.
Za Carlem von Clausewitzem wojn definiowano take, e jest nie tylko czynem
politycznym, lecz prawdziwym narzdziem polityki, dalszym cigiem stosunkw

159

politycznych prowadzonych innymi rodkami. Natomiast Franciszek Skibiski definiuje

wojn, jako kontynuacj polityki prowadzon rodkami przemocy, w celu zmuszenia
przeciwnika do spenienia naszej woli, i nosi ona charakter krwawej walki zbrojnej,
staczanej przez zorganizowane siy zbrojne.
We wspczesnym prawie midzynarodowym odchodzi si od prby definiowania
pojcia wojny, co ma wynika z niemonoci ujcia w jednej definicji rnorodnych
sytuacji, zachowa, postaw i dziaa skadajcych si na to zjawisko. Dawne okrelenie
przez prawo midzynarodowe wojny jako stanu walki ornej midzy pastwami i jako
przeciwstawienie stanu pokoju nie odpowiada wspczesnym tendencjom, zmierzajcym do
objcia przepisami prawa midzynarodowego, dziaa o charakterze zbrojnym take
wwczas, gdy pastwa z rnych przyczyn nie uwaaj tych dziaa za wojenne. Coraz
czciej znajduje zastosowanie szersze okrelenie konflikt zbrojny, obejmujce oprcz
wojny interwencj zbrojn, incydent zbrojny, przewrt wojskowy, blokad zbrojn,
demonstracj siy i inne. Okreleniem jeszcze szerszym ni wojna i konflikt zbrojny stosowanym w prawie midzynarodowym jest uycie siy, ktrym posuguje si Karta Narodw
Zjednoczonych. Obejmuje ono nie tylko przypadki, w ktrych odbywa si starcie si
zbrojnych dwch lub wicej przeciwnikw, ale take akcje zbrojne, ktre nie napotykaj
zbrojnego oporu, jak to si zdarza czsto przy interwencjach zbrojnych. Prawo
midzynarodowe zajmuje si dwoma stronami wojny: 1) prawem pastw do uciekania si
do wojny (ius ad bellum) i ograniczeniami w tym zakresie, zwanymi rwnie prawem
antywojennym (ius contra bellum), 2) regulowaniem przepisw prawnych obowizujcych
w czasie wojny, zwanym prawem wojennym (ius in bello).
Pojcie wojny w szerokim znaczeniu ulegao ewolucji wraz z przemianami
spoecznymi, kulturowymi, gospodarczymi, politycznymi i technicznymi, stanowic
odzwierciedlenie rozwoju oglnego. Wraz z powstaniem pierwszych pastw rodzia si
potrzeba tworzenia tzw. teorii wojny, ktra miaa wyjania charakter, sens i miejsce tego
zjawiska w yciu spoeczestw. Bya ona sposobem zabezpieczenia spoecznoci przed
zagroeniami zewntrznymi i rodkami ekspansji, drog do budowania solidarnoci
spoecznej w sytuacjach skrajnych, umacnianiu wasnej identyfikacji wobec idei wsplnego
wroga, sposobem na wykazanie si cechami wanymi dla grupy (sprawno, odwaga,
powicenie dyscyplina).
Wraz z rozwojem pastw staroytnych w Egipcie, Mezopotamii, Indiach, Chinach
postpowaa instytucjonalizacja zjawiska wojny, prowadzca do powstawania zrbw jej
teorii. Teoria obejmowaa koncepcj wojny jako sfer dziaania pastwa z jej filozoficznym
i politycznym podoem, a take cele, zasady organizacji, kierowania politycznego i
militarnego. Wwczas ksztatoway si podstawy strategii i taktyki.
Najwczeniejsz z zachowanych wielkich teorii wojny jest dzieo Sztuka wojny
chiskiego autora Sun Tzy (Sun Wu) z przeomu VI i V w. p.n.e. Dzieo to zawiera analiz

160

wojny jako sfery dziaania pastwa. Autor stworzy spjn teori wojny oraz zasady
strategii i taktyki. Zasady te s nadal uznawane za wan inspiracj dla wspczesnej myli
wojskowej.
Potrzeba analizy zjawiska wojny w kategoriach oglnych pojawia si rwnie
w Europie. Wojna peloponeska Tukidydesa (przeomu V i IV w. p.n.e.) pozostaje do dzi
jednym z najwybitniejszych dzie, zawierajcych elementy teorii wojny, ktra
funkcjonowaa w wczesnych pastwach. Wyjanienie genezy wojny peloponeskiej (431
403 p.n.e,) jest do dzi cytowane jako wyjtkowo gbokie spojrzenie na temat przyczyn
wojny.
Inna wczesna teoria wojny jest zawarta w dziele Arthaastra (Traktat
o dobrobycie), przypisywany Kautilji (anakji) wysokiemu urzdnikowi wadcy
indyjskiego. Jest to traktat o polityce, zawierajcy wczesnohindusk teori pastwa, prawa i
wojny. Wedug Kautilji wojna stanowi integraln cz polityki pastwa i konieczno jej
podejmowania wynika zarwno z potrzeby odparcia zagroe bezporednich jak
i wyprzedzenia zagroe przyszych oraz niebezpiecznych sojuszy ssiadw, jak rwnie z
zobowiza wobec wasnych sojusznikw. Wnikliwe ukazana zmienno stosunkw
midzy pastwami i wynikajca z tego rola wojny jest jednym z czynnikw stanowicych
o trwaoci dziea Kautilji.
Zjawisko wojny fascynowao mylicieli od czasw narodzin nauk spoecznych.
Z kolei przyczyny i natura wojny bya przedmiotem zainteresowa filozofii od czasw
staroytnych, a dzieje wojen od czasw najwczeniejszych opisywano w dzieach
literackich i historycznych w Europie (Herodot, Tukidydes), jak rwnie w kulturach
pozaeuropejskich. Od schyku XVIII wieku rozwijay si wnikliwe badania nad natur
wojen i ich przyczynami.
Szczeglne miejsce w teorii wojny zajmuje dzieo Carla von Clausewitza
O wojnie uwaane przez wielu naukowcw za najwaniejsze w tej dziedzinie. Clausewitz
ukaza wojn jako wiedz sfery dziaania spoeczno-politycznego, ktr od innych form
dziaalnoci ludzkiej odrnia legitymizowane uywanie zamierzonej przemocy do
osigania celw politycznych. W intencji autora, jego teoria wojny miaa wyjani, jak
zoone jest to zjawisko i uatwi na tej podstawie decyzje o jej wszczciu, planowaniu,
przygotowaniu, kierowaniu politycznym i wojskowym. Podstaw teorii Clausewitza byy
wzajemne relacje midzy niewymiernymi czynnikami moralnymi (psychologi ludzk)
a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi w wojnie. Autor uwaa, e bez uwzgldnienia
tych relacji nie mona zrozumie natury wojny, ktra jest starciem si moralnych i
fizycznych przeprowadzonym rodkami tych ostatnich. Z charakteru wojny jako narzdzia
dziaania politycznego wynikaj cele polityczne i militarne. Myl strategiczna Clausewitza
najczciej bya odczytywana jednostronnie, zwaszcza przez niemieckich autorw doktryn
wojennych okresu wilhemiskiego i nazistowskiego. Eksponowano koncepcj wojny

161

absolutnej i zasad silnego, krtkotrwaego skupionego

najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu.

uderzenia

jako

W przedstawieniu pogldw Clausewitza pomijano zwykle strategi aktywnej

obrony (do ktrej przywizywa wielk wag) oraz doktryny wojny ograniczonej
i wojny minimalnej, a wic wojny, ktre zawieraj jedynie grob dla przeciwnika, z
gotowoci do podjcia negocjacji.
Nowoczesne studia nad wojn jako zjawiskiem spoecznopolitycznym zapocztkowa J.G. Bloch dzieem Przysza wojna pod wzgldem technicznym, ekonomicznym i
politycznym Analizy na temat techniki wojskowej i jej ewolucji w XIX wieku, ich
aspektw ekonomicznych pozwoliy sformuowa tez o ogromnym wzrocie siy i
skutecznoci ognia w obronie, co wskazywao na nieopacalno dziaa ofensywnych. I
wojna wiatowa, a zwaszcza jej skutki skoniy do podjcia kompleksowych bada na
przyczynami wojny. Jednoczenie prowadzono badania ilociowe nad wojn oraz
warunkami spoecznymi, politycznymi i kulturowymi.
Wojna na przestrzeni ostatnich dziesicioleci (przeomu XX i XXI wieku)
stopniowo i niepostrzeenie zmienia swj charakter. Klasyczna wojna prowadzona przez
pastwa, ktra jeszcze w znacznym stopniu wyznaczaa potrzeb zimnowojennej
rywalizacji, zdaje si przechodzi do historii.
Pastwa jako faktyczni monopolici wojny abdykoway, a ich miejsce zajmuj coraz
czciej parapastwowe struktury oraz prywatni gracze poczwszy od lokalnych
przywdcw i grup partyzanckich poprzez dziaajce na wiatow skal firmy oferujce
najemnikw, a po midzynarodowe sieci terrorystyczne, dla ktrych wojna stanowi
gwne zajcie. To wanie oni prowadz wojn na wasny rachunek i w rny sposb
zdobywaj konieczne na ten cel fundusze. S wspierani przez pastwa lub grupy
emigrantw, take przez bogate osoby prywatne. Aby zdoby fundusze sprzedaj prawa do
udziaw na polach naftowych (gazowych) i wydobywania bogactw naturalnych na
kontrolowanych przez siebie terytoriach. Ponadto handluj narkotykami i ludmi,
wymuszaj haracze i okupy, kontroluj obozy dla uchodcw i czerpi zyski z pomocy
humanitarnej organizacji midzynarodowych. Finansowanie wojny stanowi, inaczej ni w
klasycznych wojnach pastwowych, wany aspekt samego prowadzenia wojny. Zmienione
formy finansowania dziaa zbrojnych przyczyniaj si w decydujcy sposb do tego, e
nowe wojny trwaj nierzadko przez dziesiciolecia i nie wida ich koca.
Napicia etniczno-kulturowe czy te, w coraz wikszym stopniu, przekonania religijne
ogrywaj w wojnach wspczesnych istotn rol. Wojny prowadzone w ostatnim
dziesicioleciu na Bakanach, na Kaukazie i w Afganistanie miayby zupenie inny
przebieg, lub te by do nich nie doszo, gdyby nie spory etniczne czy religijne. Wie si to
z faktem, e inne rda motywacji i legitymizacji przemocy wojennej, zajmujce w wielu
wczeniejszych konfliktach pozycj centraln, w midzyczasie zostay zepchnite na

162

margines. Dotyczy to w szczeglnoci wszelkich ideologii spoeczno-rewolucyjnych

w sytuacji, kiedy bieda i ndza stanowi faktycznie gwn przyczyn tych wojen,
znaczenie owych ideologii powinno by duo wiksze. Nierwnoci spoeczne, bogactwo i
bieda s niewtpliwie wanym czynnikiem take w nowych wojnach, jednak bdem
byoby przypuszcza, e zbrojne konfrontacje wystpuj najczciej tam, gdzie panuje
najcisza bieda. Specyficzna ekonomia nowych wojen w poczeniu z ich dugim
trwaniem sprawia, e doszcztnie zrabowane i zrujnowane regiony nie stan na nogi bez
znaczcej pomocy z zewntrz.
W przypadku wikszoci wspczesnych wojen pomijajc kilka wojen
pastwowych, prowadzonych wedug klasycznego wzorca, takich jak wojna midzy Chinami
i Wietnamem, midzy Irakiem i Iranem, czy te midzy Etiopi i Erytre mona
zaobserwowa podobny splot wartoci i interesw, pastw, struktur parapastwowych i
graczy prywatnych. Wystpuje w nich wiele grup interesw, dla ktrych rezygnacja ze
stosowania przemocy przyniosaby wicej szkody ni poytku i dlatego nie zaley im na
pokoju. Wojny w Afryce Subsaharyjskiej, od poudniowego Sudanu poprzez Krain Wielkich
Jezior i Kongo, a po Angol, wojny zwizane z rozpadem Jugosawii, konflikty zbrojne na
Kaukazie, w szczeglnoci wojna w Czeczenii, wojny w Afganistanie poczwszy od lat
osiemdziesitych wszystkie one bardziej przypominaj Wojn Trzydziestoletni ni wojny
midzypastwowe XVIII, XIX i XX wieku. Wikszo trwajcych obecnie lub w historii
wojen byo znacznie rozcignitych w czasie, niektre trway po kilkadziesit lat. W historii
odnotowane zostay z odniesieniem do czasu trwania: wojna siedmioletnia, wojna
trzynastoletnia, wojna trzydziestoletnia, czy nawet wojna stuletnia. S take wojny majce
bardzo krtki czas trwania np. wojna szeciodniowa.
Porwnania historyczne przyczyniaj si do podkrelenia specyfiki nowych wojen.
Pierwszy obszar, ktry rzutuje na specyfik wojen to jej odpastwowienie, czyli
prywatyzacja dziaa wojennych. Odpastwowienie wojny, znajduje dobitny wyraz w
pojawieniu si coraz liczniejszych podmiotw parapastwowych i prywatnych, napdzane
midzy innymi przez komercjalizacj przemocy wojennej oraz rosnce przemieszanie
stosowania przemocy z yciem zarobkowym. Charakterystyczna dla nowych wojen jest
utrata przez pastwo monopolu na wojn. Pastwo o ile jeszcze w nich wystpuje, to tylko
w powizaniu z prywatnymi przedsibiorcami wojennymi, ktrzy przyczaj si do wojny
czciowo z przyczyn ideologicznych, przede wszystkim jednak aby rabowa i pldrowa.
Na przeomie XX i XXI wieku wojna niepostrzeenie przeamaa naznaczone jej
ograniczenia i usamodzielnia si na peryferiach obszaru dobrobytu jako nowy rodzaj
zarobkowania. Wojna dla wielu stanowi moliwo zwykego utrzymania, niektrym suy
jako rodek, za pomoc ktrego w krtkim czasie dochodz do wielkich pienidzy tworzc
fortuny i olbrzymie bogactwo. Podobnie dzieje si w wojnach pastwowych, ale
decydujca rnica polega na tym, e to co od zawsze byo zjawiskiem towarzyszcym tej

163

wojnie tj. zdobycie dbr materialnych, w przypadku wielu nowych wojen zajo pozycj
centraln i stao si jej gwnym celem.
Drugi obszar to asymetria przemocy wojennej czyli sytuacja, w ktrej walcz ze
sob nierwni przeciwnicy. Chodzi tu gwnie o coraz wyraniej ujawniajc si ju od lat
osiemdziesitych, a wraz z upadkiem Zwizku Radzieckiego w kocu definitywn
asymetri polityki wiatowej. Uwarunkowania polityczno-militarne, ktre we
wczesnonowoytnej Europie dojrzeway do wyonienia si wojen pastwowych, byy
ksztatowane przez stosunki symetryczne. Wojna midzypastwowa przedstawia
najwysz, bo instytucjonalizowan w sposb wyczerpujcy reguami prawa, form
symetrycznego prowadzenia wojny. Adekwatnie do tych pryncypiw zbudowane zostao
prawo wojenne obowizujce do dzi. Historie wojen od poowy XX wieku mona okreli
jako postpujcy rozwj strategii asymetrycznych. Takimi strategiami s wojna
partyzancka, terroryzm i wystpujce w konflikcie izraelsko-palestyskim starcie zwane
Intifad. Powstanie asymetrii polityki wiatowej w wyniku gospodarczej, technologicznej
i militarnej wyszoci Stanw Zjednoczonych, towarzyszy asymetria wojny poprzez
przeniesienie strefy walki, redefinicj rodkw prowadzenia wojny i wykorzystanie nowych
zasobw.
W nowych wojnach zarysowuj si dwie charakterystyczne tendencje, ktre
wyranie odrniaj si od wojen pastwowych. Po pierwsze chodzi o komercjalizacj
wojny, i po drugie mamy do czynienia z asymetrycznoci, czyli zderzeniem zasadniczo
odmiennych strategii politycznych i wojskowych, ktre nie daj si rwnie ograniczy i
uregulowa przy uyciu prawa midzynarodowego. Cay midzynarodowy ad polityczny
by przez zasad suwerennoci zaprogramowany na symetri. Zmienio si to wraz z
powrotem na wp pastwowych, prywatnych, po czci komercyjnych podmiotw wojny.
Powrt ten przyspieszyo wyksztacenie si wiatowego adu politycznego, w ktrym nie
symetria, ale asymetria odgrywaj dominujc rol. Iluzj byoby zgodzi si, e wraz z
kocem wojen symetrycznych odesza w przeszo epoka wojen. Zastpiy j wojny
asymetryczne, ktre stanowi bd o obliczu XXI wieku.
Trzeci obszar, czy raczej tendencja to stopniowe usamodzielnianie si lub
autonomizacja form przemocy, podporzdkowanych uprzednio wymogom militarnym. W
konsekwencji armie regularne straciy kontrol nad przebiegiem dziaa zbrojnych.
Przypada ona w duej mierze podmiotom stosujcym polityk przemocy, ktrym obca jest
wojna rozumiana jako rywalizacja midzy dwoma rwnorzdnymi przeciwnikami.
Przeom wiekw XX/XXI wie si cile z powszechnie uznanym w wiecie
przejciem do nowej epoki, zwanej epok bd er informacyjn (informatyczn)
rozumian jako generaln zmian cywilizacyjn. Wraz z kszatowaniem si nowej fali
cywilizacyjnej, wyanianiem si spoeczestwa informacyjnego koczy si wyranie, cho
nierwnomiernie era wojen na wyniszczenie. Obecnie jestemy wiadkami diametralnej

164

przemiany przyczyn wybuchu wojen, celw, rodkw oraz metod ich prowadzenia.
Jestemy te wiadkami rewolucji w dziedzinie wojskowoci. Zmieni si zdecydowanie
clausewitzowski paradygmat zwycistwa zwycistwa przez zniszczenie. Coraz
doskonalsza technika pozwala na superprecyzyjne uderzenie w starannie wybrane cele,
ktrych selektywne unieszkodliwienie ma prowadzi do zamania woli i podporzdkowania
sobie przeciwnika, a nie do totalnego jego zniszczenia. Ograniczenie zniszcze i
minimalizacja strat wasnych oraz przeciwnika urastaj do rangi zasady.
O znaczeniu nowoczesnych technologii, o wpywie, jaki ju wywieraj i wywiera
bd w przyszoci na prowadzenie wojen, szczeglnie za o znaczeniu i wpywie
informatyki przekonani s teoretycy i praktycy. Nie ulega wtpliwoci, e informatyka
sprzgnita z systemami broni precyzyjnych, broni inteligentnych radykalnie zmienia
sposb prowadzenia dziaa wojennych. Std te przewidywania, co do charakteru
przyszych wojen buduje si najczciej w oparciu o jeden czynnik postp techniczny.
Najnowsze osignicia techniki ju obecnie stworzyy na polu walki moliwoci
obserwacji (rozpoznania) o walorach wprost niewyobraalnych. Ogromne znaczenie dla
systemw dowodzenia maj nowe moliwoci komunikowania si, ktre wrcz zmieniaj
sposoby dowodzenia. Dynamicznie rozwijaj si tzw. bronie inteligentne, bronie
precyzyjnego raenia. Nowe technologie powoduj zmian obrazu pola bitwy. Kategorie
czasu, przestrzeni, siy nabieraj nowych jakociowo parametrw. Naley jednak
uwzgldnia, e przysza wojna, prowadzona za pomoc najnowoczeniejszych rodkw,
wojna ery informacyjnej, cho jakociowo odmienna, toczy si bdzie rwnie wedug
regu klasycznych.
Ze wzgldu na powd rozpoczcia wojny wyrnia si wojny prewencyjne
(uprzedzajce) podejmowane w celu uprzedzenia ataku przeciwnika i zmuszenia go do
rezygnacji z agresywnych zamiarw lub zyskania dogodnych warunkw do dalszego
prowadzenia wojny (dziaa zbrojnych). W praktyce tzw. uprzedzenie napadu jest
wygodnym parawanem dla agresora, stanowi pretekst do zrzucenia odpowiedzialnoci za
konflikt wojenny na napadnitego przeciwnika. Wojna prewencyjna zapewnia agresorowi
moliwo wyzyskania czynnika zaskoczenia, okresowej przewagi, wynikajcej ze
wczeniejszego rozwinicia si, oraz inicjatywy strategicznej,
Ze wzgldu na zasig terytorialny rozrnia si wojny globalne, prowadzone na
obszarze caego lub prawie caego globu ziemskiego, i wojny lokalne, prowadzone na
ograniczonym obszarze. Ze wzgldu na uyty potencja si rozrnia si wojny
ograniczone, nie obejmujce wszystkich si ludzkich i materialnych walczcych stron, i
wojny totalne, podczas ktrych strona wcza i podporzdkowuje realizacji swoich celw
wszystkie siy ludzkie, materialne i moralne, jakimi dysponuje, a w niektrych wypadkach
zmierza do zniszczenia nie tylko si zbrojnych przeciwnika, lecz i caego napadnitego
narodu wszelkimi dostpnymi rodkami i metodami. Zwolennicy wojny totalnej nie uznaj

165

w jej zakresie adnych ogranicze prawnych czy moralnych, odrzucaj ukady i konwencje
midzynarodowe, ktre przeszkadzaj w osigniciu celw politycznych, ideologicznych,
czy gospodarczych. Twrc teoretycznych podstaw wojny totalnej by niemiecki genera E.
Ludendorff. Teori wojny totalnej wcielay w ycie Niemcy hitlerowskie w czasie II wojny
wiatowej.
Zalenie od uytych broni rozrnia si wojny konwencjonalne, podczas ktrych
nie uywa si broni masowego raenia, oraz wojny z uyciem BMR (broni masowego
raenia), w ktrych decydujce znaczenie ma masowo uyta bro jdrowa i inne rodki
masowego raenia (biologiczne, chemiczne).
Ze wzgldu na stopie ruchliwoci dziaa rozrnia si wojny pozycyjne
i manewrowe. Wojn pozycyjn cechuj dziaania opierajce si na systemie umocnie
polowych lub staych. Strony walczce przechodz do wojny pozycyjnej w wypadku
wyczerpania si si zaczepnych lub zachwiania si ich rwnowagi. W czasie wojny
pozycyjnej istniej stae (ustabilizowane) fronty z silnie rozbudowanymi w gb pozycjami
i rejonami umocnionymi. Typow wojn pozycyjn bya I wojna wiatowa (z wyjtkiem jej
pocztkowego i kocowego okresu) oraz w niektrych okresach II wojna wiatowa. Taka
forma walki bya wynikiem udziau w wojnach olbrzymich armii, co doprowadzio do
uformowania si cigych i zwartych frontw, masowego zastosowania karabinw
maszynowych, ktrych ogie uniemoliwia poruszanie si si ywych na polu walki i
zmusza je do szukania osony z ziemi. Ten stan zmieni si po wynalezieniu pojazdu
opancerzonego (czogu), ktry umoliwi m.in. odrodzenie si wojny manewrowej. Wojn
manewrow cechuje brak staych frontw, gwatowno zmian pooenia, due tempo
dziaa bojowych oraz stosowanie rnych form manewru na rozlegych przestrzeniach
operacyjnych.
Od dziaa wojennych prowadzonych przez wojska regularne odrnia si wojn
partyzanck. Ze wzgldu na czas prowadzenia wojny wyrnia si wojn byskawiczn
(niem. Blitzkrieg). Jej doktryna wypracowana zostaa przez wojskowych niemieckich,
zakadajcych osignicie zwycistwa nad przeciwnikiem w najkrtszym czasie (w jednej
kampanii). W zaoeniach wojna byskawiczna rozpoczyna si niespodziewanym napadem i
szybkim natarciem wojsk ldowych, wspartych lotnictwem i desantami. Teorie wojny
byskawicznej odyy po II wojnie wiatowej, zwaszcza po uzbrojeniu wojsk w bro
jdrow.
Niekiedy mianem wojny okrela si zjawiska spoeczne w ktrych odbywa si
walka o cele polityczne bez angaowania si zbrojnych. W takim znaczeniu uywa si
okrele: zimna wojna, wojna psychologiczna, wojna gospodarcza, wojna
dyplomatyczna itp.

166

Literatura:
Balcerowicz B., Pokj i nie-pokj, Wyd. Bellona, Warszawa 2002.
Clausewitz C., O wojnie, Wyd. Test, Lublin 1995.
Encyklopedia wojskowa, Wyd. PWN, Bellona, Warszawa 2007.
Koziej S., Midzy piekem a rajem, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2006.
epkowski W., Podstawy strategii wojskowej, Wyd. AON, Warszawa 2006.
Maa encyklopedia wojskowa, wyd. MON, Warszawa 1971.
Mnkler M., Wojny naszych czasw, Wyd. WAM, Krakw 2004.
Tofler A. H., Wojna i antywojna, Wyd. Muza, Warszawa 1997.
ks. Zwoliski A., Wojna wybrane zagadnienia, Wyd. WAM, Krakw 2003.
www.etymonline.com.
WOJNA ASYMETRYCZNA (ang. asymmetric warfare) dziaania dwch
przeciwstawnych stron (podmiotw) o zrnicowanym zakresie i moliwociach bojowych
lub zwyczajowych metodach (sposobach) dziaa, co skutkuje sytuacj, w ktrej strona
znajdujca si w niekorzystnym pooeniu musi uy swoich szczeglnych atutw lub
skutecznie wykorzysta konkretne saboci strony przeciwnej.
WOJNA PREWENCYJNA (ang. preventive war) wojna podejmowana w celu
zapobiegania dziaaniom (atakowi) przeciwnika i zmuszenia go do zaniechania
agresywnych zamiarw lub zyskania dogodnych warunkw do dalszego prowadzenia
wojny (np. poprzez dziaania uprzedzajce).
Naley jednak doda, i wojna prewencyjna, mimo e rozpoczta jest w susznej
sprawie, jeli nie zyskaa mandatu onz, moe by uznana za akt agresji.
WOJSKA LDOWE (ang. land forces) rodzaj si zbrojnych przeznaczony
do prowadzenia dziaa na ldowych teatrach dziaa wojennych, zdolny do zajcia i
utrzymania terenu.
WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ (ang. teritorial defence forces) cz
si zbrojnych przewidziana do realizacji zada obrony okrelonych obszarw na
terytorium kraju.
Stanowi je jednostki oglnowojskowe i rodzajw wojsk,
formowane z miejscowych zasobw i rezerw osobowych, przeznaczone gwnie do
prowadzenia regularnych i nieregularnych dziaa bojowych w rejonach ich
odpowiedzialnoci; do wsparcia wojsk operacyjnych oraz udzielania pomocy
obronie cywilnej w akcjach ratunkowych.
WOJSKA OPERACYJNE (ang. operational forces) zasadnicza cz si
zbrojnych, przeznaczonych do prowadzenia dziaa bojowych, niezalenie od
istniejcych podziaw terytorialnych. W ich skad wchodz: wojska ldowe, siy
powietrzne i marynarka wojenna.
WOJSKA SPECJALNE (ang. special forces) samodzielne oddziay i
pododdziay, zoone z wyselekcjonowanych, specjalnie wyszkolonych i wyposaonych
onierzy, przygotowanych do dziaa w niewielkich grupach o rnym skadzie, w
rodowisku podwyszonego ryzyka. Wojska specjalne wykonuj zadania o znaczeniu
strategicznym lub operacyjnym w okresie pokoju, kryzysu i wojny.
WOJSKOWA DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA (ang. military geographic
documentation) wojskowa informacja geograficzna, ktra zostaa oszacowana,
przetworzona, streszczona i opublikowana w ujednoliconej formie, odpowiadajcej
167

wymaganiom wojskowym.
WOJSKOWA INFORMACJA GEOGRAFICZNA (ang. military geographic
information) informacja geograficzna, ktra jest potrzebna przy planowaniu i
prowadzeniu operacji wojskowych.
WOJSKOWA SUBA GEOGRAFICZNA (13) (ang. military geographic service)
struktura skadajc si z organw kierowniczych i jednostek wykonawczych
prowadzcych w siach zbrojnych dziaalno w zakresie: a) realizacji polityki
pastwa i NATO w sferach: geoinformacyjnej, geografii, geodezji i kartografii
wojskowej, hydrometeorologii; b) realizacji wsparcia geograficznego; c)
organizowania i finansowania, a take prowadzenia prac geograficznych,
geodezyjnych i kartograficznych; d) administrowania i dystrybucji wojskowego
zasobu geograficznego, geodezyjnego i kartograficznego; e) kontrolowania i szkolenia
wojsk w przedmiotowych dziedzinach.
WOJSKOWE DORADZTWO I WSPPRACA Z EGLUG (ang military
guaidance and cooperation with shipping) zagadnienia zwizane z koordynacj ruchu
cywilnych jednostek pywajcych i ochron morskich linii komunikacyjnych w czasie
wojny i sytuacji kryzysowych.
Zasadniczymi przedsiwziciami jest monitorowanie ruchu jednostek (ze szczeglnym
uwzgldnieniem przewocych materia niebezpieczne), ustalanie rejonw zabronionych
dla eglugi i nakazanych tras przejcia. informowanie kapitanw (armatorw) o sytuacji
w rejonie oraz organizacja ochrony jednostek handlowych poprzez:
- trasy chronione;
- grupowanie statkw;
- pywanie w konwoju.
Punkt cikoci stanowi rejony ryzyka / niebezpieczne dla eglugi (ang. Shipping
Risk Areas SRA). Ustanowienie przez siy morskie okrelonego obszaru (Regionu
Kontroli eglugi ang. Shipping Control Area), stanowi polityczny i militarny sposb
reagowania, w celu przeciwdziaania zagroeniom dla eglugi handlowej. Status ten w
adnym przypadku nie ogranicza narodowych praw do wd terytorialnych. czy te swobody
przepywu na otwartym morzu. W przypadku. gdy dany region obejmuje wody znajdujce
si pod jurysdykcj pastwa nadbrzenego. wymagane jest ustanowienie kontaktw z jego
wadzami.
Za kontrol i ochron eglugi odpowiedzialny jest lokalny dowdca morski, lub w
operacji dowdca komponentu morskiego. Organem kierujcym i koordynujcym
przedsiwzici w tym zakresie w NATO jest Organizacja Kontroli eglugi (Naval Control
of Shipping Organisation NCSORG), a w RP KIOM (Kontola i Ochrona eglugi
Morskiej). Organem wykonawczym ds. kontroli eglugi na szczeblu caego NATO jest
znajdujce si w Northwood w Wielkiej Brytanii NATO SHIPPING CENTER - NSC.
WOJSKOWE MISJE HUMANITARNE (ang. miliotary humanitation missions)
operacje pokojowe trzeciej generacji (wymuszania pokoju) - prowadzone w celu
wsparcia akcji humanitarnych. Polegaj na interwencji w kryzysach humanitarnych z
demonstracj lub uyciem siy. Obejmuj ochron pomocy humanitarnej oraz stref
bezpieczestwa dla ofiar konfliktw. Decyzj o dziaaniu wojskowych misji
humanitarnych podejmuje RB ONZ.
WOJSKOWE MOCARSTWO JDROWE (ang. military nuclear power) pastwo, ktre posiada bro jdrow i moliwo jej uycia w skali naruszajcej
wiatowe (regionalne) bezpieczestwo.
WOJSKOWE SIY SZYBKIEGO UYCIA (ang. military guick reacion forces) -

168

militarny komponent si szybkiego reagowania, obejmujcych wydzielon cz si

zbrojnych, mogcych w najkrtszym czasie osign gotowo bojow i w sytuacjach
zagroe by uyte w pierwszej kolejnoci.
WOJSKOWE RODKI BUDOWY ZAUFANIA (ang. military confidence and
security building measures) dziaania przyczyniajce si do usuwania napi,
zwikszania stabilnoci oraz zapobiegania niewaciwemu zrozumieniu lub bdnej
interpretacji militarnych poczyna poszczeglnych pastw.
Obejmuj konieczno informacji o wielkich manewrach wojskowych, a take
wiczeniach przeprowadzanych w Europie z udziaem ponad 25 tysicy onierzy. Pastwa,
ktrych terytoria znajduj si czciowo w Azji (np. Rosja, Turcja), powinny powiadamia
o manewrach odbywajcych si na obszarze o zasigu 250 km od granic pastw
europejskich. Zgodnie z przyjtymi ustaleniami sygnatariusze Aktu Kocowego KBWE z
reguy zawiadamiali o wielkich manewrach wojskowych.
rodki budowy zaufania byy przedmiotem rokowa KBWE. W ich wyniku w Akcie
Kocowym KBWE przyjto nastpujc rodki:
uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych;
uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych;
wymiana obserwatorw;
uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk.
WOJSKOWY UKAD WSPRZDNYCH TOPOGRAFICZNYCH (ang.
military grid reference system) ukad, w ktrym wykorzystywana jest siatka
kwadratw o standardowej skali, oparta na punkcie pocztkowym odpowiadajcym
rodzajowi rzutowania powierzchni ziemskiej na map. Ukad ten pozwala na dokadne
i logiczne okrelenie pozycji lub obliczenie kierunku (azymutu) i odlegoci midzy
punktami na mapie.
WSPARCIE (ang. support) dziaania si lub ich czci, ktre pomagaj,
zabezpieczaj, uzupeniaj lub wspieraj dziaania kadego innego rodzaju si.
WSPARCIE GEOGRAFICZNE (14) (ang. geographic support) caoksztat
dziaalnoci prowadzonej przez wojskow sub geograficzn.
Ma na celu rozpoznanie i udzielenie niezbdnej pomocy gwnie siom zbrojnym w
zakresie potrzeb dotyczcych informacji geograficznej. Obejmuje ono: 1) prognozowanie
wpywu czynnikw geograficznych w wietle planowania oraz prowadzenia operacji i misji
wojskowych, wczajc potrzeby wsparcia w sytuacjach kryzysowych; 2) produkcj,
utrzymywanie i dystrybucj map; 3) dostarczanie precyzyjnych danych geodezyjnych dla
dokadnych pomiarw i okrelania pooenia punktw i azymutw, do nawigacji ldowej,
morskiej i powietrznej, a take do produkcji informacji geograficznej; 4) okrelanie i
dostarczanie precyzyjnych danych magnetycznych i grawimetrycznych; 5) produkcj,
utrzymanie, dostarczanie i ochranianie numerycznych informacji geograficznych; 6)
dostarczanie produktw analizy przestrzennej (terenu), wojskowej informacji
geograficznej i pochodnych opracowa; 7) standaryzacj informacji geograficznej w celu
wsparcia interoperacyjnego; 8) definiowanie wymaga.
WSPARCIE LOTNICZE (ang. air support) wszelkie formy dziaania przez
lotnictwo si powietrznych na korzy innych rodzajw si zbrojnych i wojsk.
WSPARCIE POLICYJNE SI ZBROJNYCH (ang. police support for armed
forces) prewencyjna, dochodzeniowo-ledcza, operacyjno-rozpoznawcza i
profilaktyczna
dziaalno

andarmerii
Wojskowej,
zabezpieczajca
funkcjonowanie i dziaanie Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, majca na celu
przestrzeganie prawa, utrzymanie dyscypliny oraz porzdku wojskowego a w
szczeglnych przypadkach okrelonych odrbnymi przepisami porzdku
publicznego.
169

WSPARCIE PRZEZ PASTWO-GOSPODARZA (ang. Host Nation Suport (HNS))

) cywilna i wojskowa pomoc udzielana w czasie pokoju, kryzysu i wojny, przez
pastwo-gospodarza, wojskom sojuszniczym i organizacjom, ktre s rozmieszczone
na terytorium pastwa gospodarza, prowadz dziaania na nim, lub przemieszczaj
si przez nie.
Podstaw takiej pomocy stanowi porozumienia zawarte pomidzy waciwymi
wadzami pastwa-gospodarza (pastw-gospodarzy) i pastwa wysyajcego (pastw
wysyajcych) i/lub wadzami NATO
WSPLNY OBSZAR OPERACJI (ang. joint operations area) obszar
geograficzny zorientowany na realizacj zadania, obejmujcy zarwno obszar
ldowy, morski lub przestrze powietrzn, w ktrym to dowdca wojskowy planuje,
prowadzi i koordynuje przebieg operacji.
Wsplne obszary operacji zostaj okrelane biorc pod uwag zadanie, przy
uwzgldnieniu ogranicze szerokoci geograficznej oraz czasu. Mog by one
rozmieszczone w obszarze odpowiedzialnoci jednego lub kilku dowdcw. wsplny
obszar operacji moe zosta wyznaczony niezalenie od granic istniejcego oglnego
obszaru odpowiedzialnoci. Parametry wsplnego obszaru operacji, zostaj okrelane w
uzgodnieniu z pozostaymi pastwami a nastpnie zostaj zatwierdzane przez Rad
Pnocnoatlantyck lub Komitet Wojskowy.
WSPPRACA POLICYJNO WOJSKOWA (ang. police military
cooperation) - skoordynowane
dziaania jednostek Policji i Si Zbrojnych RP
polegajce na wymianie informacji i dowiadcze, przekazywaniu, rozszerzaniu i
pogbianiu wiedzy poprzez wsplne wiczenia, spotkania robocze, organizacj
szkole, kursw i konferencji w celu realizacji wsplnych zada i osignicia
wzajemnych korzyci.
WSPPRACA CYWILNO - WOJSKOWA (ang. civil military cooperation )
koordynacja i wsppraca w celu wspierania zadania (misji) midzy dowdc NATO i
podmiotami cywilnymi, wcznie z ludnoci i wadzami lokalnymi, a take z
midzynarodowymi, narodowymi i pozarzdowymi organizacjami i agencjami.
WSPPRACA MIDZYNARODOWA (ang. international cooperation) dwu
lub wielostronna wsppraca regulowana traktatowo i wynikajca z zasad prawa
midzynarodowego, obejmujca wiele paszczyzn (polityczne, kulturalne, gospodarcze,
wojskowe), dla realizacji wsplnych celw i przynoszca wzajemne korzyci.
WSPRZDNE (ang. coordinates) wielkoci liniowe lub ktowe okrelajce
pooenie punktu w danym systemie lub ukadzie odniesienia.
Termin stosowany rwnie do oglnego okrelenia danego ukadu odniesienia takiego
jak ukad wsprzdnych prostoktnych (ang. Universal Transverse Mercator) lub
wsprzdnych sferycznych wsprzdnych geograficznych.
WSPWYMIENNO (ang. cooperative exchanmge) zdolno do wzajemnej
wymiany si i rodkw sojuszniczych (niesprzeczno operacyjna) zapewniajca
skuteczne wspdziaanie.
WYBRZEE MORSKIE (ang. sea coast, coastal area) - pas graniczny midzy
ldem i morzem, podzielony lini brzegow (stref czasowo zatapian przez wahania
wody) na cz podwodn do gbokoci okoo 10 m (tzw. przybrzee) oraz
nadwodn - strom lub pask (zabrzee). Z obronnego punktu widzenia wybrzee
dzieli si na dogodne (przybrzee wskie i gbokie, zabrzee paskie, a przylegy teren
atwo dostpny) i niedogodne do desantowania (przybrzee szerokie i pytkie,
zabrzee strome, za przylegy teren trudno dostpny).
WYMAGANIE STANDARYZACYJNE (ang. standardization requirement) 1)
szczegowa umowa przygotowana przez dowdztwo strategiczne, pastwo lub organ

170

NATO, ktra bdzie w stanie okreli, co powinno zosta znormalizowane i jaki

poziom normalizacji powinien zosta osignity w obszarze operacyjnym,
proceduralnym, materiaowym, technicznym i administracyjnym;
2) w NATO, oglne owiadczenie wskazujce na poziomy standaryzacji, ktre
powinny by osignite w okrelonym obszarze operacyjnym, materiaowotechnicznym, administracyjnym oraz zwizanych z nim procedur.
WYDATKI OBRONNE (ang. defence expenditures) wszelkie rodki pienine
przeznaczone na przygotowania obronne pastwa w czasie pokoju, odpierania
zagroe i prowadzenia wojny.
WYDATKI WOJSKOWE (ang. miliotary expenditures) planowane
i/lub
ponoszone kwoty pienine budetu pastwa na siy zbrojne. Zwizane s one z
istnieniem oraz utrzymaniem si zbrojnych i urzdze wojskowych.
Najistotniejsze czci skadowe tych wydatkw obejmuj kwoty zwizane z:
utrzymaniem stanw osobowych, szkoleniem wojsk, wyposaeniem w uzbrojenie i sprzt
wojskowy oraz utrzymaniem infrastruktury wojskowej.
WYDATKI
ZBROJENIOWE (ang. armament
expenditure) nakady
finanssowe pastwa przeznacone na zakup, utrzymanie i rozwj rodkw walki
zbrojnej. Do zasadniczych obszarw tych wydatkw zalicz si kwoty przeznaczone na:
kupno uzbrojenia i sprztu wojskowego, dziaalno operacyjn, prace badawczo
rozwojowe i wdroeniowe nowych systemw uzbrojenia oraz budownictwo wojskowe.
WYDZIA ANDARMERII WOJSKOWEJ (ang. Military Police Section)
terenowa jednostka organizacyjna andarmerii Wojskowej, podlega
Oddziaowi andarmerii Wojskowej posiadajca odrbny etat, posugujca si
pieczci urzdow z wizerunkiem ora i nazw jednostki.
WYKRYWANIE /k/ (ang. detection) rozpoznawanie obecnoci pewnych
obiektw, elementw, warunkw, ktre maj wpyw na system komputerowy bd na
dane, z ktrymi system wsppracuje.
W systemach komputerowych moemy mie do czynienia z wykrywaniem sprztu,
oprogramowania, usug, usterek, kolizji, atakw, intruzw, wirusw, fali nonej, bdw,
itd.
WYMAZYWANIE /k/ (ang. erase) nieodwracalne usuwanie danych z nonika
danych.
Wymazywania danych dokonuje si, przez zastpienie istniejcych danych zerem lub
nic nieznaczcym tekstem albo przez fizyczne ustawienie duej gowicy kasujcej lub
duego magnesu w pobliu nonikw magnetycznych. Wymazywanie rni si tym od
kasowania, e usuwa dane nieodwracalnie natomiast po kasowaniu dane lub plik mona
odzyska o ile system operacyjny nie uyje ponownie przestrzeni zawierajcej skasowany
plik.
WYMIATANIE PRZEZ LOTNICTWO MYLIWSKIE (ang. fighter air sweep)
wykrywanie i niszczenie statkw powietrznych przeciwnika w okrelonym rejonie,
wykonywane jako bezporednia osona wasnego lotnictwa lub sposb walki o
przewag w powietrzu.
WYTYCZNE MINISTRA OBRONY NARODOWEJ DO PLANOWANIA
BUDETOWEGO W RESORCIE OBRONY NARODOWEJ (ang. Guidelines of the
Minister of National Defence Concerning budget planing in yhe National Defence Ministry)
wydawane corocznie, w oparciu o zapisy rozporzdzenia Ministra Finansw w
sprawie szczegowych zasad, trybu i terminw opracowania materiaw do projektu
budetu pastwa na dany rok planistyczny.
Szczegowe wytyczne Ministra Obrony Narodowej, ustalajce zasady i tryb
opracowania projektu budetu w czci 29 budetu pastwa obrona narodowa, w tym w
171

szczeglnoci:
- priorytety i zasadnicze przedsiwzicia;
- limity wydatkw budetowych dla dysponentw i organw planujcych;
- limity zatrudnienia, rednioroczne onierzy i planowane zatrudnienie
pracownikw w podziale na dysponentw, waciwe dziay i rozdziay;
- klasyfikacji dochodw i wydatkw;
- szacowane przychody funduszu celowego;
- propozycje zmian systemowych.
WYTYCZNE POLITYCZNE (ang. political guidelines) opracowane przez Rad
Pnocnoatlantyck szczegowe wytyczne wspierajce koncepcje strategiczn w
obszarze sojuszniczych zdolnoci, planowania i wywiadu w celu zwikszenia jej
politycznego znaczenia ponad ustaleniami narodowymi i jednoczenie harmonizacji
przedsiwzi ksztatujcych i okrelajcych te zdolnoci.
WYWIAD (ang. intelligence) dziaania ukierunkowane na legalne i nielegalne
zbieranie oraz opracowywanie wiadomoci dotyczcych pastw obcych, a szczeglnie
ich kondycji gospodarczej i stanu bezpieczestwa.
WYWIAD WOJSKOWY (ang. military intelligence) rodzaj
wywiadu
(rozpoznania
strategicznego) organizowanego
i
prowadzonego
przez
wyspecjalizowane komrki (zarzdy, departamenty) wojskowe w stosunku do
pastw (koalicji) obcych, majcy na celu zbieranie i opracowywanie wiadomoci
dotyczcych bezpieczestwa tych pastwa (koalicji), a szczeglnie si zbrojnych, ich
stanu wyposaenia, wyszkolenia, rozmieszczenia, gotowoci bojowej i innych.
WYWIAD STRATEGICZNY (ang. strategic intelligence) dziaalno
wywiadowcza wymagana do opracowywania polityki, planowania wojskowego oraz
informowania i ostrzegania o zagroeniach na szczeblu pastwa i/lub
midzynarodowym.
WYSZE STANY GOTOWOCI BOJOWEJ (ang. high states of combat
readiness) stan gotowoci bojowej wprowadzany w siach zbrojnych odpowiednio
do stopnia i skali zagroenia bezpieczestwa pastwa umoliwiajcy elastyczne,
stopniowe, mobilizacyjne rozwiniecie si zbrojnych (wojsk) i osignicie przez nie
penej gotowosci bojowej. W systemie gotowosci bojowej si zbrojnych wyszymi
stanami s: stan podwyszonej gotowoci bojowej, stan gotowoci bojowej zagroenia
wojenne, stan penej gotowosci bojowej.
ZABEZPIECZENIE TOPOGRAFICZNE (ang. topographic support) cz
wsparcia geograficznego, ktrej gwnym celem jest zaopatrzenie wojsk w informacj
geograficzn.
Informacja ta dostarczana jest w formie produktw analogowych i numerycznych, w
tym rwnie: a) wytwarzanie i ciga aktualizacja produktw geograficznych, za ktre
ponosz odpowiedzialno narodowe komponenty geograficzne, b) zaopatrywanie w
informacj geograficzn wasnych si zbrojnych zarwno wydzielanych do NATO, jak i
wspierajcych dziaania sojuszu, c) wypenianie obowizkw pastwa gospodarza (Host
Nation Support), ktre polega na udostpnianiu zasobw rezerwowych informacji
geograficznych swojego wasnego terytorium dla si innych pastw, ktre mog by
rozmieszczone lub przegrupowane na teren tego pastwa jako cz si wzmocnienia lub si
reagowania, d) informowanie zainteresowanych pastw i dowdztw o wasnej produkcji
geograficznej, lokalizacji zasobw rezerwowych, niemonoci wypenienia zobowiza
oraz cenach produktw zawierajcych informacje geograficzne.
ZAGROENIA (ang. threast hazards) sytuacja , w ktrej pojawia si
prawdopodobiestwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. Przyjmujc za
podstaw dziedziny, w ktrych moe wystpi zagroenie, wyrnia si zagroenia
172

militarne i niemilitarne. Wrd zagroe niemilitarnych mona z kolei wyrni

zagroenie polityczne, zagroenie ekonomiczne (gospodarcze), zagroenie
psychospoeczne, zagroenie ekologiczne, zagroenie wewntrzne i inne.
ZAGROENIA ANTROPOGENICZNE - (ang. anthropogenical hazards) cz
zagroe ekologicznych, wynikajcych z zamierzonej i nie zamierzonej dziaalnoci
czowieka oraz jego wytworw.
Wyrnia si wrd nich: technologiczne (przemysowe, transportowe, techniczne,
budowlane i inne), geofizyczne (wynikajce z uycia broni geofizycznej i jej oddziaywania
na czowieka i rodowisko), epidemiczne, genetyczne i toksyczne (choroby cywilizacyjne,
manipulacje genetyczne, substancje toksyczne) i inne. Ze wzgldu na skal i skutki
oddziaywania na czowieka i rodowisko wyrnia si: incydenty i wypadki, awarie
techniczne i epidemie oraz katastrofy i pandemie.
ZAGROENIA ASYMETRYCZNE (ang. asymmetric threats) wywodzce si z
moliwoci potencjalnego wykorzystania rnych rodkw lub metod, w celu obejcia
lub zanegowania silnych stron przeciwnika, przy jednoczesnym wykorzystaniu jego
saboci dla uzyskania niewspmiernego efektu dziaa.
Zagroenia asymetryczne dotycz sfery militarnej i niemilitarnej i obejmuje mylenie,
organizowanie i dziaanie odmienne od przeciwnika, w tym wykorzystywanie wszelkiego
rodzaju rnic w szeroko pojmowanych potencjaach stron. Celem jest maksymalizowanie
wasnej przewagi, wykorzystywanie saboci przeciwnika dla uzyskania dominacji nad nim
oraz wikszej swobody operacyjnej.
ZAGROENIA ASYMETRYCZNE NA MORZU (ang. maritime asymmetric
threats) pochodne globalizacji (podziau wspczesnego wiata na bogat Pnoc i
biedne Poudnie) i prowadzone przez przeciwnika asymetrycznego (ang. Non State
Actors).
Do zagroe asymetrycznych zwizanych z pasem nadmorskim oraz obszarami
morskimi zalicza si:
- proliferacj broni masowego raenia (ang. proliferation weapons of mass destruction)
w aspekcie transportu drog morsk surowcw i urzdze do jej produkcji
oraz rodkw przenoszenia);
- terroryzm (ang. terrorism) - w aspekcie atakw lub zagroenia nimi rodkw
transportu morskiego, jednostek pywajcych w subie pastwowej, portw,
obiektw w pasie nadmorskim itd.;
- nielegaln imigracj drog morsk (ang. illegal immigration);
- zorganizowan przestpczo (ang. organized crime) - pranie brudnych pienidzy,
handel ywym towarem, prostytucja, przemyt i dystrybucja rodkw odurzajcych.
transport i skadowanie materiaw szkodliwych dla rodowiska itd.;
- piractwo (ang. piracy).
ZAGROENIA BEZPIECZESTWA EKONOMICZNEGO PASTWA (ang.
threats to economic security of thr state) takie negatywne zewntrzne i wewntrzne
oddziaywania (zjawiska i procesy), w wyniku ktrych moe nastpi: utrata zdolnoci
gospodarki narodowej do zaspokajania ekonomicznych potrzeb obywateli; osabienie
rozwoju gospodarczego skutkujce pogorszeniem si pozycji kraju na arenie
midzynarodowej; znaczce ograniczenie lub cakowita utrata swobody
(suwerennoci) podejmowania decyzji w sprawach gospodarczych; niedopasowanie
funkcjonalne gospodarczych podstaw bezpieczestwa kraju do sprostania wymogom
midzynarodowych konfliktow ekonomicznych, politycznych i militarnych.
ZAGROENIA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO/PASTWA (ang.
national security threats) splot
zdarze wewntrznych lub w stosunkach
midzynarodowych, w ktrym z duym prawdopodobiestwem moe nastpi
173

ograniczenie lub utrata warunkw do niezakconego bytu i rozwoju wewntrznego

bd naruszenie lub utrata suwerennoci pastwa oraz jego partnerskiego
traktowania w stosunkach midzynarodowych w wyniku zastosowania przemocy
politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.
ZAGROENIA EDUKACYJNE (ang. educational threats) splot zdarze, ktre z
duym prawdopodobiestwem mog ograniczy og procesw dydaktyczno
wychowawczych realizowanych w pastwie i w rezultacie ograniczy jego rozwj.
Do najwaniejszych uwarunkowa wpywajcych na zagroenia edukacyjne moemy
zaliczy:
- przeksztacenia demograficzne - (istnienie znaczcych relacji midzy stop urodze a
poziomem rozwoju gospodarczego), eksplozja demograficzna czca si z eksplozj
konsumpcyjn - zwikszonym zapotrzebowaniem na produkty, usugi, dobrobyt we
wszystkich krajach wiata;
- przeksztacenia regionalne (spoeczestwa zamone i biedne) zjawiska wywierajce
trwae pitno na polityce, kulturze, i warunkach ycia;
- kryzys gospodarczy wiata - wyraajcy si w recesji, zachwianiu porzdku
monetarnego i finansowego, w inflacji, bezrobociu, niekontrolowanym wzrocie i
konsumpcji, marnowaniu zasobw i niedorozwoju ekonomicznym;
- postpujca militaryzacja wiata, ktra jest powanym czynnikiem degradacji
czowieka, zwaszcza militaryzacja nuklearna, chemiczna, biologiczna, terroryzm;
narastanie rnorakich konfliktw spoecznych i etnicznych;
- zagroenia i wyzwania ekologiczne - katastrofy tankowcw, rozprzestrzenianie si w
rodowisku substancji toksycznych, zakwaszenie jezior i niszczenie lasw, niszczenie
gwnych warstw atmosfery Ziemi, efekt cieplarniany;
- czynniki i uwarunkowania ekonomiczne - (wydatki na edukacj pochodz gwnie z
PKB np. w Kanadzie 7,5%, Danii 7%, Szwecji 6,8%, USA 6,8%, w Polsce od 3% do
3,5%, Grecji 2%, Turcji 3%). W Polsce naleaoby przeznaczy 8% PKB, aby system
edukacyjny mg sprawnie dziaa;
- czynniki i uwarunkowania polityczne - (z edukacj cilej powizane s interesy
polityczne i ideologiczne np. w W. Brytanii, Francji, Polsce itd.).
- czynniki i uwarunkowania spoeczne - (zwizane gwnie ze struktur spoeczn, jej
przemianami i wpywem na systemy edukacyjne);
- czynniki i uwarunkowania kulturowe - wywieraj istotny wpyw na systemy
edukacyjne (respektowanie tosamoci kulturowej jednostki, wszyscy ludzie s
twrcami lub posiadaczami jakiej kultury, a rne kultury ksztatuj odmiennych
ludzi);
- zjawiska patologiczne - (zjawiska kryzysowe - bezrobocie; zagroenie dla otoczenia
przyrodniczego czowieka; zagroenie bezpieczestwa - przestpstwa, afery,
korupcje, mafie, alkoholizm, narkomania, dewiacje seksualne; wzrost zachowa
agresywnych i przestpczych wrd modziey szkolnej);
- gbokie i lekcewaone choroby spoeczne - dotyczce sfery ludzkich zachowa,
spowodowanych
brakiem
tolerancji,
niesprawiedliwoci,
egoizmem,
zmaterializowaniem ycia, buntem itp.;
- spadek rangi i znaczenia wartoci duchowych i humanistycznych; upadek
autorytetw, wzorcw osobowych i ideaw wychowawczych;
- postpujca degradacja moralna czy wyrane obnienie kultury moralnej wielu
rodowisk spoecznych i zawodowych, dominacja konsumpcjonistycznych stylw
ycia;
- spadek wrd uczniw zainteresowania dla wiedzy i wyksztacenia.; coraz czciej
nauczyciel i ucze staj si bezsilni i zrezygnowani, zagubieni i bezradni w sytuacji

174

egzystencjalnego labiryntu zaptlenia edukacyjnego;

pogbiajca si dysfunkcyjno-wychowawcza szkolnych i pozaszkolnych instytucji
edukacyjnych, spadek ich autorytetu i siy oddziaywa na postawy i zachowania
ludzi modych; wspczesna polska rodzina przestaje by rodowiskiem pierwotnej
socjalizacji i wychowania moralno-religijnego;
produkcja kultury masowej prowadzca do lenistwa intelektualnego przejawiajcego
si w rezygnacji z analizowania treci i prowadzcego do stereotypw mylowych; to
wanie fikcyjny wiat telewizyjno-komputerowy wypenia niektrym osobom niemal
ca przestrze ycia, indywidualizujc ycie rodzinne i wpywajc na system
wartociowania. Wielu spord odbiorcw wartociuje wedug stereotypw
utrwalonych przez filmy i reklamy.

Literatura:
Bauman Z., Globalizacja: i co z tego dla ludzi wynika? PWN, Warszawa 2000.
Hejnicka-Bezwiska T., O zmianach w edukacji, konteksty, zagroenia i moliwoci, Wyd.
Akademia Bydgoska, Bydgoszcz 2000.
Jankowski D., Autoedukacja wyzwaniem wspczesnoci, Wyd. Adam Marszaek, Toru
1999.
Solarczyk-Ambrozik E., Zduniak A., Edukacyjne wyzwania i zagroenia pocztku XXI
wieku, Warszawa-Pozna 2003.
Toffler A., Budowa nowej cywilizacji: polityka trzeciej fali, PWN, Pozna 1996.
ZAGROENIE EKONOMICZNE BEZPIECZESTWA NARODOWEGO
(PASTWA) (ang. economic threats to national security) dotyczy problematyki
wymiany i rozdziau dbr w pastwie oraz racjonalnego nimi dysponowania
dlapomnaania oglnego dorobku.
Zagroenia ekonomiczne czsto s identyfikowane jako zagroenia gospodarcze i
utosamiane z nimi. Obejmuj finanse pastwa, proces produkcji i dostp do surowcw, w
szczeglnmoci energetycznych i ywnociowych.
W poszczeglnych przypadkach zagroenie ekonomiczne pastwa moe si
urzeczywistnia przez: niskie tempo rozwoju gospodarczego pogbiajce dysproporcje w
rozwoju ekonomicznym w stosunku do innych pastw; ograniczenie dostpu do rynku
wewntrznego innych pastw, rodkw finansowych i zasobw naturalnych; utrat rynkw
zbytu; egoizm ekonomiczny rozwinitych pastw wiata i rozwinitych koncernw;
niszczenie i zakcanie pracy sieci informacyjnych; reglamentacj lub ograniczenie przez
pastwa rozwinite dostpu do najnowszych technologii; powstawanie stref godu i
ubstwa; ograniczanie wydatkw na badania naukowe i brak transferu osigni
naukowych dla gospodarki; blokady gospodarcze i dyskryminacj gospodarcz; obecno w
gospodarce midzynarodowych grup przestpcych; tworzenie warunkw do prania
brudnych pienidzy; niestabilno finansow pastwa (deficyt bnilansu patniczego,
odpyw kapitau) i kryzys wydatkw publicznych; brak lub niski poziom nakadw na
inwestycje oraz przejadanie zyskw; przestpczo gospodarcza i powstawanie szarej
strefy gospodarki; pauperyzacj spoeczestwa i masowe bezrobocie; nadmierny import
towarw prowadzcy do nieopacalnoci wasnej produkcji i zmniejszenia zatrudnienia w
kraju; spekulacje finansowe; brak mechanizme konkurencji gospodarczej i nakrcanie
koniunktury przez produkcj zbrojeniow.
ZAGROENIA KRYZYSOWE (ang. crisis threats) zjawiska wywoane
dziaaniem si natury bd czowieka, ktre powoduj, e poczucie bezpieczestwa
maleje bd zupenie zanika.
Zagroenia kryzysowe mog mie charakter kryzysw polityczno - militarnych lub

175

pozamilitarnych. Ich oddziaywanie na bezpieczestwo moe si przejawia bezporednio

lub porednio.
Bezporednie zagroenia kryzysowe mog wynika z sytuacji spowodowanych przez
ukryt lub jawn grob zastosowania przemocy przeciwko pastwu lub jego sojusznikom.
Celem takiej groby moe by denie do wymuszenia podanych przez zagraajcego
zachowa politycznych i ustpstw (np. rewizji granic, zmian terytorialnych, zaspokojenia
celowo wygrowanych da grup etnicznych i wyznaniowych, itp.).
Bardzo istotne s rwnie pozamilitarne zagroenia kryzysowe, do likwidacji ktrych
pastwo byaby zmuszone zaangaowa swj potencja obronny.
ZAGROENIA
MILITARNE
BEZPIECZESTWA
NARODOWEGO
(PASTWA) (ang. military threats to national security) uycie lub groba uycia siy
militarnej przez podmioty prawa midzynarodowego (pastwa).
Jednak przykady zamachw terrorystycznych w USA i innych pastwach dowodz, e
takie zagroenie dla funkcjonowania pastwa moe stwarza take organizacja nie bdca
podmiotem prawa midzynarodowego. W tym kontekcie najtrafniej pojcie zagroe
militarnych pastwa definiuje lapidarne stwierdzenie, e jest to po prostu jego sabo
militarna i jego nieprzygotowanie do obrony.
Autorzy analizujcy zagroenia militarne pastwa wymieniaj wiele form
bezporedniego i poredniego uycia si zbrojnych jako narzdzia osigania celw polityki.
Moe to by np.: demonstracja siy, dywersje militarne, blokada militarna, szanta
militarny, prowokacja militarna, incydent graniczny, ograniczone uycie rodkw
przemocy zbrojnej, zbrojne starcie graniczne, napa zbrojna grup nieformalnych, konflikt
lokalny, konflikt midzy pastwami.
ZAGROENIA NATURALNE (RODOWISKOWE) - (ang. natural hazards,
environmental hazards) cz zagroe ekologicznych, ktrych istota wynika z dziaa
si natury.
Dziel si na: geologiczne (trzsienia ziemi, tpnicia i osiadanie gruntu; fale tsunami;
wybuchy wulkanw; ruchy masowe gruntu osuwiska i lawiny oraz inne);
hydrometeorologiczne (opady nawalne; powodzie; huragany, tornada i burze; trby
powietrzne; susze, stepowienie i pustynnienie; poary wieloprzestrzenne lasw i inne);
endemiczne (spowodowane przez zwierzta, roliny, pasoyty, bakterie i wirusy oraz inne
czynniki chorobotwrcze wynikajce z pooenia geograficznego obszaru i specyficznych
warunkw rodowiska lub zaburzenia procesw naturalnych).
Ze wzgldu na skal i skutki oddziaywania na czowieka i rodowisko wyrnia si:
zjawiska fizyczne (incydenty), klski ywioowe oraz kataklizmy naturalne.
ZAGROENIA NIEMILITARNE (ang. non-military threats) zagroenia
obejmujce taki splot zdarze w stosunkach midzynarodowych, w ktrych z duym
prawdopodobiestwem moe nastpi ograniczenie lub utrata warunkw do
niezakconego bytu i rozwoju pastwa, ewentualnie naruszenie jego suwerennoci w
wyniku zastosowania wobec niego przemocy niezbrojnej.
ZAGROENIA POLITYCZNE BEZPIECZESTWA NARODOWEGO
(PASTWA) (ang. political threats to national security) stan, w ktrym nasilaj si
dziaania zorganizowanych grup spoecznych (politycznych) uniemoliwiajce
wypenianie przez pastwo jego gwnych funkcji, a przez to osabiajce lub niweczce
dziaania organw lub instytucji realizujcych cele i interesy narodowe.
Tak sformuowany zakres tego rodzaju zagroe precyzuje ich wpyw na polityk
rozumian, jako rzdzenie i kierowanie sprawami pastwa. Obejmuje zatem polityk
wewntrzn i zagraniczn pastwa, a take polityk uprawian na arenie midzynarodowej.
Tak duy obszar zainteresowania polityki pastwa sprawia, e liczba i rozmiar tego typu
zagroe dla pastwa jest, w porwnaniu do innych jego rodzajw, najwikszy. Mog one

176

powsta w wyniku planowych i zorganizowanych manipulacji lub opnionych i

zaniechanych dziaa, ktre prowadz do obalenia legalnych wadz, naruszenia racji stanu,
interesw narodowych i praworzdnoci czy podwaenia pozycji midzynarodowej
pastwa.
W poszczeglnych przypadkach mog to by: niepodporzdkowanie si rezolucjom
ONZ; nieprzestrzeganie umw i prawa midzynarodowego; brak gotowoci do wsppracy
midzynarodowej; rozwj agresywnych religii i ideologii; zmiany granic w otoczeniu
pastwa; przeciwstawianie si tendencjom stabilizacyjnym i integracyjnym w regionie;
istnienie w pastwie secesjonistycznych grup i ich denia do autonomii; konflikty wielkich
mocarstw o strefy wpywu; korupcja i przenikanie struktur przestpczych do wadz;
antynarodowa polityka innych pastw; zastraszanie pastw; sprawowanie wadzy przy
uyciu siy; nieprzestrzeganie praw i wolnoci obywateli; faszerstwa wyborcze;
wsppraca przedstawicieli wadz z obcym wywiadem; dyskryminacja mniejszoci
narodowych w kraju i poza jego granicami; manipulacje wiadomoci i psychik
spoeczestwa; masowe migracje obywateli i czystki etniczne; niepohamowany rozwj
struktur pastwa (biurokracja); upartyjnienie struktur pastwa; naruszenie praworzdnoci i
sabo struktur demokratycznych; eskalacja i umidzynaradawianie konfliktw
wewntrznych i z innymi pastwami; ingerencja w wewntrzne sprawy pastwa; brak
skutecznego zarzdzania w sytuacjach kryzysowych; wspieranie midzynarodowego
terroryzmu; postpujcy spadek nakadw na bezpieczestwo.
ZAGROENIA
SPOECZNE
BEZPIECZESTWA
NARODOWEGO
(PASTWA) (ang. social threats to national security) odnosz si do wszystkiego, co
zagraa utrat ycia i zdrowia, tosamoci narodowej i etnicznej poszczeglnych
spoecznoci oraz bezpieczestwa socjalnego (cywilizacyjnego) i publicznego.
Wynika to take z wyrnianych cech kadego spoeczestwa, do ktrych nale:
odrbno od innych zbiorowoci, wzajemne oddziaywania pomidzy jego czonkami,
wsplne terytorium, instytucje, sposb komunikowania si, podobiestwo warunkw ycia,
podzia pracy, normy i wzorce postpowania.
Zaliczy mona do nich nastpujce zagroenia: naruszenie praw czowieka i
podstawowych wolnoci; uprzedzenia kulturowe i religijne oraz dyskryminacja mniejszoci
narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych i jzykowych; dyskryminacja pci;
manipulacje wiadomoci i psychik za porednictwem rodkw masowego przekazu
(walka psychologiczna); ograniczenie wolnoci mediw; nacjonalizm, szowinizm,
ksenofobia, fundamentalizm religijny; patologie spoeczne (przestpczo, terror, struktury
mafijne, narkomania; epidemie, prostytucja, alkoholizm, analfabetyzm, masowe
bezrobocie, rodziny dysfunkcjonalne); masowe migracje (ekonomiczne, ekologiczne);
alienacja spoeczna (konsumeryzm), sekciarstwo religijne, eskapizm, powstawanie klasy
tzw. kognitatorw osb nie uznajcych wartoci narodowych, a odnajdujcych si w
wiecie wirtualnym; naduycia wiedzy przeciwko ludzkoci; dewaluacja wartoci ludzkich,
zacieranie rnic midzy dobrem a zem; kult przemocy, brutalizacja stosunkw
midzyludzkich; katastrofy i kataklizmy (klski) prowadzce do naruszenia systemu
spoecznego; upadek systemu ochrony zdrowia ludnoci; kradziee dbr kultury; masowy
import obcej kultury (kolonializm kulturowy innych pastw); kryzysy demograficzne;
uboenie i gd duych grup spoecznych; degradacja infrastruktury komunikacyjnej,
mieszkaniowej i rodkw transportu.
ZAGROENIE WEWNTRZNE (ang. internal threat) rodzaj zagroenia, w
wyniku ktrego powstaje prawdopodobiestwo zmniejszenia si zdolnoci organw
wadzy do utrzymania adu i porzdku publicznego w pastwie.
ZAGROENIE ZEWNTRZNE (ang. extrenal threat) rodzaj zagroenia, w
wyniku ktrego zwikszone jest prawdopodobiestwo utraty lub ograniczenia

177

suwerennoci czy te integralnoci terytorialnej pastwa, rdem tego zagroenia jest

inne pastwo (najczciej ocienne).
ZAKAENIE
(ang. infection) wniknicie drobnoustroju do organizmu
gospodarza, czsto na skutek uszkodzenia naturalnych barier chronicych przed
zakaeniem (np. uszkodzenie skry).
Zakaenie nie zawsze prowadzi do procesu chorobowego. Zaley to od rodzaju
drobnoustroju (chorobotwrczy lub saprofityczny), jego zjadliwoci, iloci, w jakiej si
przedosta, drogi, ktr przenikn do atakowanego organizmu, a take stanu odpornoci
gospodarza. Zakaenie mona podzieli na jawne, koczce si chorob i na utajone
(nosicielstwo).
ZAOENIA STRATEGII WOJSKOWEJ (ang. military strategy assumptions)
z gry przyjte w istniejcej lub przewidywanej sytuacji polityczno - militarnej
ustalenia (hipotezy), stanowice podstaw do dziaania dowdcw i sztabw w
procesie przygotowania i prowadzenia walki zbrojnej w skali wojny (operacji,
kampanii).
ZAMACH STANU (ang. coup d`etat) niespodziewany, czsto z uyciem siy,
przewrt polityczny, ktrego celem jest przejcie wadzy przez jednostk lub grup
osb zwykle wywodzcych si z elity rzdzcej.
Polega on na obaleniu rzdu metodami pozaprawnymi i zastpienie go inn ekip przy
zachowaniu dotychczasowego status quo w zakresie stosunkw spoecznych. W
odrnieniu od rewolucji zamach stanu nie zmierza do wprowadzenia nowego ustroju
politycznego.
ZAOENIA TAKTYCZNO TECHNICZNE (ang. Operational requirements for
armament and military equipment) dokument (podstawa merytoryczna pracy
rozwojowej) zawierajcy pene, szczegowe wymagane, parametry techniczne i
operacyjne projektowanego uzbrojenia i sprztu wojskowego oraz szczegow
struktur techniczn wraz z dokadnym okreleniem jego powiza z otoczeniem, a
take rodzaje planowanych bada prototypu. (15 )
ZAMIAR STRATEGICZNY (ang. strategic intention) denie, pomys, oglny
plan dziaania odnoszcy si do zastosowania instrumentw (np. siy) w zakresie
bezpieczestwa (pastwa, innego podmiotu), w sposb zsynchronizowany oraz
zintegrowany dla osignicia zamierzonych celw.
ZAMIESZKI WEWNTRZNE (ang. riots) sytuacja w pastwie, powstaa w
wyniku konfliktw spoecznych. Przejawia si w postaci naruszania prawa.
Do ich umierzenia wykorzystuje si siy porzdkowe, a nawet siy zbrojne.
ZAPASY TEATRU OPERACJI (ang. theatre operational stocks, supplies of the
theatre of the operation) zapasy operacyjne utrzymywane w celu zaopatrywania
wojsk biorcych udzia w dziaaniach na danym teatrze operacji.
ZAPORA (ang. barrier) skoordynowany system przeszkd wykorzystywany w
celu wykrycia, skanalizowania, ukierunkowania, opnienia lub powstrzymania ruchu
wojsk przeciwnika z zamiarem zadania mu strat w ludziach i sprzcie.
ZAPORY TERENOWE (ang. terrain barriers, field barriers) przeszkody
terenowe
ZARZDZANIE (ang. managament) zesp dziaa lub procesw majcych na
celu koordynacj i integracj uytkowania zasobw dla osignicia celu
organizacyjnego przez ludzi przy uyciu techniki i informacji w zorganizowanych
strukturach.
ZARZDZANIE INFORMACJ /k/ (ang. information management) zesp
przedsiwzi polegajcy na analizowaniu informacji jako zasobw firmy.
178

Obejmuje definiowanie, wykorzystywanie, wartociowanie i rozpowszechnianie

wszystkich danych i informacji wewntrz przedsibiorstwa, zarwno tych, ktre s
przetwarzane komputerowo, jak rwnie innych. Zarzdzanie informacjami polega take na
ocenie rodzaju informacji, ktrych firma potrzebuje po to, aby wydajnie dziaa i rozwija
si. Informacje s zoone, poniewa transakcje biznesowe te s zoone. Przed
opracowaniem wydajnych rozwiza wykorzystujcych komputery, informacje musz by
waciwie przeanalizowane i zrozumiane.
ZARZDZANIE KRYZYSOWE (ang. crisys management) zarzdzanie
organizacj (systemem) pod presj, realizowane na rzecz rozwizywania napitych
sytuacji, ktrego zadaniem jest przygotowanie si do dziaa majcych na celu
zapobieganie, przeciwdziaanie i reagowanie w razie wystpienia zakce stabilnoci
organizacji (systemu) oraz przywrcenie normalnego stanu jego funkcjonowania.
Zarzdzanie jest procesem decydowania, ktry skada si z trzech faz: pozyskiwania,
gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji informacji.
ZARZDZANIE STRATEGICZNE (ang. strategic management) teoria i
praktyka obejmujca zesp dziaa (procesw) informacyjno decyzyjny
wspomagany funkcjami planowania, organizacji, motywacji i kontroli.
Jego celem jest rozstrzyganie o kluczowych problemach dzialnoci przedsibiorstwa,
(innej organizacji) o jego przetrwaniu i rozwoju, ze szczeglnym uwzgldnieniem
oddziaywa otoczenia i wzowyh czynnikw wasnego potencjau wytwrczego.
ZARZDZANIE STRATEGICZNE W SIACH ZBROJNYCH (ang. strategic
management in armed forces) teoria i praktyka obejmujca zesp dziaa (procesw)
informacyjno decyzyjnych wspomagany funkcjami planowania, organizacji,
motywacji i kontroli.
Jego celem
jest rozstrzyganie o kluczowych problemach zwizanych z
przygotowaniem, wszechstronnym zabezpieczeniem i dziaaniami si zbrojnych w
zmieniajcej si sytuacji polityczno militarnej.
ZARZDZANIE W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH (ang. management in
crisis situations) reagowanie na nadcigajcy lub ju trwajcy kryzys i usuwanie
jego skutkw w cyklu zdarze i czynnoci, od przewidywania i planowania
antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, a po zakoczenie
odbudowy ze zniszcze (przygotowanie, reagowanie, odbudowa).
ZARZDZENIE MOBILIZACJI (ang. issuingg mobilisation order) podjcie
decyzji o przeprowadzeniu mobilizacji czciowej (etapowej) i przekazanie tej
decyzji do wykonania wszystkim zainteresowanym organom administracji rzdowej
oraz dowdztwom i sztabom wojskowym okrelonych szczebli dowodzenia. W
wypadku nagego wybuchu wojny lub powstania sytuacji wskazujcej na
nieuchronno jej wybuchu ogasza si mobilizacj powszechn. Decyzj o
powszechnej lub czciowej mobilizacji podejmuje Prezydent RP na podstawie
przedstawionych mu materiaw odzwierciedlajcych stan zagroenia
bezpieczestwa pastwa. Organem wykonujcym decyzje Prezydenta RP o
zarzdzeniu mobilizacji czciowej lub ogoszeniu mobilizacji powszechnej w
odniesieniu do si zbrojnych jest Sztab Generalny WP.
ZASADY STRATEGII WOJSKOWEJ (ang. military strategy principles)
naukowo wypracowane i sprawdzone w praktyce wskazwki postpowania
(zalecenia), ktrych umiejtne stosowanie w procesie przygotowania i prowadzenia
walki zbrojnej w skali wojny (operacji, kampanii) zapewnia optymalne wykorzystanie
posiadanych si i rodkw oraz osignicie celu prowadzonych dziaa.
Do najczciej wymienianych zasad strategii wojskowej zalicza si: cel, przewag,
zaskoczenie, ekonomi si, aktywno, wspdziaanie, manewr, prostot, swobod dziaa i
179

jedno dowodzenia. Zasady powysze (lub zblione) czsto wymieniane s rwnie jako
zasady sztuki wojennej (walki zbrojnej). Rnica wystpuje przede wszystkim w treci
zasad.
ZASIG DZIAANIA LOTNICTWA (ang. range of aviation employment)
odlego, na jak statek powietrzny moe dolecie do chwili wyczerpania zapasu
paliwa, w okrelonych warunkach lotu.
ZASKOCZENIE STRATEGICZNE (ang. strategic surprise) nage
i niespodziewane oddziaywanie zagraajce utracie ywotnych wartoci i fundamentalnych interesw (np. pastwa, innego podmiotu), zmuszajce najwysze
kierownictwo do radykalnej i natychmiastowej zmiany dotychczasowej misji i polityki
bezpieczestwa.
ZASOBY (ZAPASY) (ang. stocks) ilo surowcw, artykuw i materiaw
bdcych w dyspozycji i gotowych do uycia.
ZASOBY CYWILNE (ang. civilian resources) og skadnikw i elementw
potencjau obronno-ekonomicznego bdcych w obecnej dyspozycji pastwa nie
zarezerwowane na mobilizacyjne i wojenne potrzeby SZ RP.
ZASOBY OBRONNE (ang. defense resources) og skadnikw i elementw
potencjau obronno-ekonomicznego bdcych w obecnej dyspozycji pastwa. Wielko
jak rwnie i intensywno tych elementw zalena jest od skali zagroenia
bezpieczestwa pastwa i poziomu rozwoju spoeczno - gospodarczego.
ZASOBY REZERW OSOBOWYCH (ang. human reserves resources) osoby
przewidziane na uzupenianie jednostek wojskowych uzupenianych (rozwijanych) do
etatu czasu wojennego, stanowi je onierze penicy czynn sub wojskow w
czasie pokoju oraz onierze rezerwy.
ZASOBY RZECZOWE (ang. material resources) rodki materiaowo techniczne przewidziane i zgromadzone dla zabezpieczenia funkcjonowania si
zbrojnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
ZAWIESZENIE BRONI (ang. truce) formalne (notyfikowane) przerwanie
walki pomidzy stronami konfliktu zbrojnego. Moe by zawarte na czas okrelony
lub bezterminowo na caym teatrze dziaa wojennych lub lokalnie.
Wstrzymanie dziaa wojennych nastpuje natychmiast po notyfikacji umowy lub w
terminie w niej ustalonym. W ukadzie okrela si warunki wznowienia dziaa wojennych
oraz stosunki pomidzy stronami konfliktu w czasie zawieszenia broni wszelkie powane
naruszenia warunkw umowy o upowania drug stron do jej wypowiedzenia, a nawet
wznowienia dziaa wojennych. Nie dotyczy to incydentw spowodowanych przez
pojedyncze osoby.
ZAWIESZENIE SYSTEMU /k/ (ang. crash hang-up) cakowite wstrzymanie
pracy komputera. Gdy zawiesza si komputer osobisty, uytkownik nie otrzymuje
zazwyczaj adnej informacji na temat potencjalnej przyczyny problemu.
W rzeczywistoci przyczyn moe by wiele: awaria sprztowa, bd w programie czy
chociaby brak papieru w drukarce.
ZAWODOWA SUBA WOJSKOWA (ang. professional (career) military
service) czynna suba wojskowa peniona przez oficerw zawodowych, podoficerw
zawodowych i szeregowych zawodowych na zasadzie dobrowolnie przyjtego
szczeglnego obowizku wojskowego.
Stosunek subowy zawodowej suby wojskowej powstaje w drodze powoania, na
podstawie dobrowolnego zgoszenia do tej suby, po spenieniu cznie nastpujcych
warunkw: wydaniu rozkazu personalnego o powoaniu do zawodowej suby wojskowej;
podpisaniu kontraktu na penienie zawodowej suby wojskowej; stawieniu si osoby
powoanej, z ktr zawarto kontrakt, do penienia zawodowej suby wojskowej.
180

ZBROJENIA (ang. armament) dziedzina dziaa obronnych, obejmujca

przedsiwzicia i wydatki, majce na celu wyposaenie si zbrojnych w bro, sprzt
wojskowy i inne rodki niezbdne do zaspokojenia potrzeb obronnych pastwa.
ZBROJNA SAMOOBRONA LUDNOCI (ang. armed self-defence communities)
forma organizacji obrony i ochrony ycia i mienia lokalnych spoecznoci przed
oddziaywaniem agresora, przygotowana zawczasu lub podejmowana doranie,
gwnie przez uzbrojone pododdziay ochotnicze formowane spord miejscowej
ludnoci.
ZBROJNE DZIAANIA WOJENNE (ang. armed war operations) rodzaj
dziaa prowadzonych przez siy zbrojne na polu walki dla osignicia okrelonych
celw w drodze przemocy zbrojnej.
ZDOLNOCI BOJOWE (ang. combat capabilities of armament and military
equipment) przejawiaj si w jego technicznych, operacyjnych i bojowych
moliwociach realizacji okrelonych zada (misji) na polu walki, wynikajcych z
waciwoci posiadanego sprztu i uzbrojenia oraz umiejtnoci dowdztw i sztabw.
(59).
ZDOLNO DO PRZERZUTU
(ang. deployability) zdolno
do
przemieszczenia si na teatr dziaa (w ramach i poza terytorium Sojuszu), w celu
realizacji okrelonych misji i zada.
Kryteriami determinujcymi pen zdolno si do przerzutu, s:
- brak ogranicze prawnych co do uycia poza terytorium narodowym;
- ukompletowane, wyszkolone i wyposaone jednostki zgodnie z odpowiednimi
standardami i kategoriami gotowoci;
- zapewnione wsparcie bojowe i zabezpieczenie logistyczne;
- posiadanie odpowiednich zapasw amunicji i zaopatrzenia oraz moliwoci ich
odtwarzania,
- zagwarantowany dostp do rodkw strategicznego transportu powietrznego i
morskiego, zapewniajcych ich przerzut si w odpowiednim czasie.
ZDOLNO DO UDERZENIA ODWETOWEGO (ang. second strike capability)
zdolno do przetrwania pierwszego uderzenia z zasobami wystarczajcymi do
przeprowadzenia skutecznego przeciwuderzenia (pojcie zwykle zwizane z broni
jdrow).
ZESPOY ZADANIOWE (ang. task units, task groups) tworzone adekwatnie do
sytuacji zespoy okrtw (rzadziej wraz z siami powietrznymi). Przeznaczone s do
dziaania przede wszystkim w okresie kryzysu i wojny. Zazwyczaj skadaj si z
okrtw nawodnych, podwodnych oraz zaopatrzeniowych. Ich tworzenie wymusza w
dziaaniach wielonarodowych deficyt okrtw poszczeglnych klas (szczeglnie
lotniskowcw i okrtw uniwersalnych).
ZINTEGROWANY SYSTEM ROZPOZNANIA SZ RP (Integrated Intelligence
System of Polish Armed Forces) uporzdkowane dziaanie wszystkich organw, si i
rodkw przeznaczonych do kierowania i prowadzenia dziaalnoci rozpoznawczej i
informacyjnej, niezalenie od ich organizacyjnego usytuowania, w celu zdobycia
informacji o zagroeniach polityczno-militarnych, dziaalnoci wybranych SZ innych
pastw, a take przygotowania analiz i ocen do planowania strategicznego oraz uycia
SZ w dziaaniach bojowych.
ANDARMERIA WOJSKOWA (ang. Military Police) organizacyjnie
wyodrbnione i specjalnie szkolone jednostki wystpujce w niektrych armiach,
powoane do penienia funkcji porzdkowych, utrzymywania dyscypliny w wojsku,
regulacji i kontroli ruchu drogowego, zapobiegania przestpstwom, prowadzenia
dochodze w sprawach karnych, cigania przestpcw i dezerterw oraz ochrony osb
181

zatrzymanych. W posiada zarwno jednostki terytorialne jak i operacyjne.

W wielu armiach jednostki powoane do wykonywania tych zada s ronie nazywane,
maj take dodatkowe zadania, zapobieganie dokonywania wykrocze, narusze
dyscypliny wojskowej oraz zapobieganie wystpowaniu tych czynw.
ONIERZ ZAWODOWY (ang. professional (career) soldier) onierz powoany
do zawodowej suby wojskowej i penicy sub na podstawie kontraktu dotyczcego
suby staej, lub kontraktu zawartego na okrelony termin.
YWOTNO SYSTEMU /k/ (ang. lifetime) - szacunkowy czas, przez jaki system
bdzie w stanie pracowa i spenia rosnce wymagania uytkownikw. Na ywotno
systemu maj wpyw: prawidowe uytkowanie, warunki eksploatacji, rozwj
technologiczny. Nawet sprawny technicznie system moe by wycofany z uytkowania
gdy jego funkcjonalno z czasem stanie si niska.

182