Joanna Papieyca

W historiografii kocielnej znane s dwie Joanny, w. Joanna dArc,

synna bojowniczka o wyzwolenie Francji w czasie Wojny Stuletniej i
druga sawa, Jaonna Angielka z Moguncji zwana papieyc. Jest postaci
legendarn, mimo to w jej istnienie przez kilka wiekw wszyscy wierzyli.
Nawet w kociele w Sienie jej posg figurowa wrd innych papiey;
dopiero papie Klemens VIII zabroni wierzy w jej istnienie pod grob
ekskomuniki, a jej posg na jego polecenie miano zniszczy, lecz
miejscowy biskup poleci w 1601 roku przeku go w posta papiea
Zachariasza. Jest on troch chudszy i niszy od jego marmurowach
kolegw otaczajcych go w kociele, bo trzeba byo z posgu usun
wszelkie cechy kobiecoci, doda mskie - duto si napracowao.

Joanna , malowido z roku 1560

W kociele katolickim istniay dwie wersje legendy o kobiecie w

przebraniu zasiadajcej na tronie papieskim. W kociele wschodnim
wczeniej znana bya opowie o kobiecie ktra miaa by patriarch. Jest
rzecz prawdopodobn, e z Bizancjum przyszed pomys na stworzenie
jej zachodniej odpowiedniczki.
Pierwsz wersjw Europie spisa dominikanin Jean de Mailly w XIII
wieku. Papieyca ta jeszcze nie ma imienia. W przebraniu mskim jako

bardzo zdolny czowiek ok. 1100 r. staje si w Rzymie najpierw kurialist,

potem kardynaem, wreszcie papieem. W czasie przejadzki na koniu
rodzi chopca. Rozwcieczony tum przywizuje j do koskiego ogona i
wczy po miecie, potem kamienuje i grzebie w miejscu gdzie umara. Ta
wersja bya mniej znana od drugiej. Mamy dokadne wiadectwa
historyczne z tego czasu o cigoci urzdu papieskiego, nie ma
moliwoci wcisn jej midzy dwch panujcych w wwczas papiey.

rodeniowieczny obraz Joanny

Druga, bardziej znana opowiastka dodara do nas w trzecim wydaniu

popularnych kronik papieskich i cesarskich niejakiego zakonnika Marcina
Polaka, znanego take jako Marcin z Opawy, lub te jako Martin Troppau.
Tytu jego dziea brzmi Chronicon Pontificum et Imperatorum.
Prawdopodobnie autor wczy do tego dziea aktualn w jego czasach
opowiastk, w ktrej autentyczno wierzy. Nada kobiecie imi Jana

(Joannes) , moe pomyli j z Janem antypapieem, ktry przez jaki czas

funkcjonowa w kociele w czasach w ktrych umieci t opowie. By on
znanym i respektowanym kurialist, kapelanem i spowiednikiem
papieskim, jego dzieo byo powszechnie znane, dlatego ta wersja legendy
szybko rozpowszechnia si w wczesnym wiecie. W przebraniu mskim
Joanna miaa by uczniem w mskiej szkoe przyklasztornej w Fuldzie,
potem wraz z kochankiem zjawia si w Atenach, zdobya tu pene
wyksztacenie. Przeniosa si do Rzymu, gdzie miaa wykada nauki
cise. Mdroci i nienagann kultur bycia zdobya powszechne uznanie,
co doprowadzio j a na stolic papiesk. Miaa rzdzi Kocioem okoo
trzech lat a do tragicznego momentu procesji "Drog wit" midzy
katedrami watykask i laterask, gdzie na oczych tumw w pobliu
Koloseum urodzia chopca i zaraz zmara, i w miejscu mierci zostaa
pochowana.

Obraz porodu papieycy z okoo 1405 roku

Papiee o tych samych imionach od wczesnych wiekw wyrniani

byli midzy sob rzymsk cyfr umieszczan po imieniu. Joann
nazywano Janem VII, w innych rdach Janem VIII. Skrybowie
redniowieczni uwaali za swj moralny ubowizek upiksza fakty i
wydarzenia, lub osob nielubian dodatkowo oczernia. Std w kolejnych
kopiach kroniki o Joannie zmianiano lub dodawano nowe szczegy. Dla
ludzi, ktrzy w skryptoriach zakonnych spdzali w absolutnej ciszy dugie
godziny kopiujc dokumenty, opowie o papieycy bya jak powie
sensacyjno-detektywistyczna, wic wyywali si w jej poprawianiu.
Legenda ta ya wasnym yciem. Pobudzaa wyobrani. Pamitajmy, e
w redniowieczu nie byo kina z filmami akcji, nie byo internetu, nie byo
nawet teatrw. Moni wyywali si na polowaniach, odbieraniu sobie on,
cigych burdach i na wojnach w subie wadcw. Plebs nudzi si
miertelnie, wic midzy innymi wyywa si w tego typu opowiastkach
podawanych z ust do ust. O tej o Joannie kady nowy kronikarz czy skryba
dodawa co od siebie. A wic wedug jednej z nich Joanna miaa wizj, e
musi wybiera midzy upokorzeniem w oczach ludu, lub piekem. Wybraa
pierwsze. W upokarzajcym porodzie przy ktrym zmara odbya kar,
posza do nieba, a jej syn zosta biskupem Ostii. Kto inny pisze e po tej
"wpadce" z porodem
zostaa zdjta z tronu i
przez dugie lata w
zakonie eskim
odpokutowywaa swe
grzechy. Inny kronikarz
zmieni pe dziecka: bya
to
dziewczynka o imieniu
Zofia. Jeszcze inny nazywa
papieyc Gilbert.
Chocia powie jest
gatunkiem literackim
czasw nowoytnych, w
literaturze o Joannie
powstaj dziea
przypominajce powieci.
Jedno z nich
przetumaczono na jzyk
polski. Zwyczajem
wczesnych czasw miao
dugachny tytu: "Historia

o papieu Janie, tego imienia osmym, ktry by Gilberta, biaa gowa z

Anglijej i o inszych papieoch, ktrzy przed ni i po niej byli. Prawdziwie
napisana, a z aciskiego na polskie pilnie wyoona. Roku 1560."
Uniwersytet Wrocawski wznowi to wydanie w 1994 r. W kadym wieku
ukazywao si co nowego o papieycy. Wspczeni pisarze rzucili si jak
spy na padlin, powstaway dugie powieci o Joannie. Jedn z
najbardziej znanych jest zoliwa antyklerykalna ksika wydana w 1866 r.
autorstwa greckiego pisarza Emmanuela Roidisa pt. Papie Joanna
majca w Polsce kilka wspczesnych wyda. W najnowszych czasach
krcono na ten temat filmy fabularne.
Marcin z Opawy umieszcza panowanie Joanny w latach 855- 858,
midzy papieami w. Leonem IV i Benedyktem III. Leon IV, jak rda
historyczne podaj, faktycznie zmar w 855 roku, ale kler i lud Rzymu
natychmiast wybrali na papiea Benedykta III. Ten co prawda musia
czeka na zajcie tronu papieskiego kilka miesicy, a usunito z niego
antypapiea. Jan VII czy VIII nie mia wic wolnej przestrzeni czasowej, by
rzdzi Kocioem.To najpowaniejszy argument historyczny na
nieistnienie papieycy. Inny argument to ten, e dopiero pierwsza
wzmianka o nim pojawia si w ok. 500 lat pniej od tej daty. Nikt nigdy
nie wskaza grobu Joanny. Nie wesza do oficjalnych kronik papieskich.
Papieyca nie moga by Janem VII, bo papie o tym imieniu istnia i
rzdzi Kocioem w latach 705-707, a Jan VIII, czowiek z krwi koci, by
papieem w latach 872-882. Dziwne, e we wspczesnych publikacjach,
szczeglnie popularnych, czy popularno-naukowych, do mskiego imienia
papieycy dodaje si
niekiedy cyfry VII lub VIII.
Legenda ta przybieraa coraz
bardziej charakter ludowy,
miejscami do frywolny. Jest
w
niej o tym, e po "wpadce" z
papieyc nowoobranych
papiey, zanim zasiedli na
tronie papieskim, sadzano
na
krzeso z dziur w siedzeniu i
"ekspert" poprzez otwr
sprawdza, czy rzeczywicie
czowiek ten jest mczyzn.
Inna legenda mwi e
procesje midzy Watykanem
a
Lateranem idc Drog

wit omijay zauek, w ktrym Joanna miaa urodzi swe dzieci. Nie
ma dowodw historycznych odnonie wspomnianych procesji, nie tylko,
e odlego do dua (wedug mych oblicze ok. 5 km), o Drodze wiej
te nie ma adnych wzmianek historycznych, jeli co czyo obie
bazyliki w owych czasach to moga to by najprawdopodobniej cieka, a
nie szeroka ulica. Poza tym nie byo powodu organizowania takich
procesji, bo papiee mieszkali i funkcjonowali albo przy jednej bazylice,
albo przy drugiej. Od XV wieku, kiedy to krytyka historyczna wychodzi z
powijakw, wielu apologetw katolickich i historykw jak Aeneus Silvius,
Platina, Panvinio, Aventinus, Baronius obalaj historyczno tej
opowiastki. Dla protestantw bya to gratka, by przyoy katolikom.
Nawet powani historycy jak Kirst, Suden, nawet Hase wypominaj
katolikom t "wpadk". S jednak i tacy niekatolicy ktrzy na czele ze
znawc historii staroytnej i redniowiecznej Dawidem Blondelem i z
Leibnizem, tym genialnym filozofem, matematykiem i historykiem,
uwaaj opowiastk za to czym jest - legend. Mimo to wielu ludzi
mdrych i wyksztalconych , take katolikw przez dugi czas byo
przekonanych o istnieniu Joanny, jak choby papie Pius II, najbardziej
owiecony ze wszystkich papiey swoich czasw, prawdziwy czowiek
renesansu. Miaem okazj widzie jego rodzinn miejscowo w
Lombadrii. Wiosk w ktrej si urodzi, Corsignano, przeksztaci na
pierwsze w historii miasto prawdziwie renesansowe ktre nazwa Pienz,
zbudowane wedug wszelkich zalece najlepszych architektw owych
czasw. Byem pod ogromnym wraeniem zwiedzajc je. Dorzuc,e
kapitua warmiska wybraa go na biskupa Warmii; nie obj tego
stanowiska, ale wyznaczy zamiast siebie innego duchownego na t
pozycj, bo w midzyczasie zosta wybrany papieem. Dzi aden
powany historyk nie wierzy w te opowiadania o papieycy. Mwi si
nawet, e imi Jana nie byo przypadkowe, nadano je papieycy, bo w IX i
X w. na tronie papieskim obok przywoitych Janw byo kilku podych,
niemoralnych, na tle ktrych taka czarna owca epoki Owiecenia jak
Aleksander VI, prawdziwy "chopiec do bicia" wszystkich antyklerykaw,
przybiera barw tylko szar.
Dla nas Polakw legenda o papieycy ma t dobr stron, e
dowiadujemy si przy tej okazji, e nawet w redniowieczu mielimy przy
tronie papieskim powszechnie szanowanego, penicego wane funkcje
Polaka.