Dlaczego piszemy?

Dzieje pisma oraz relacja midzy

mow a tekstem pisanym.
Joanna Rabiega-Winiewska

6 grudnia 2008

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

1 / 18

Plan wykadu

Jzyk mwiony a jzyk pisany

Dzieje i ewolucja pisma
Wspczesne cechy tekstu mwionego i pisanego
Czym jest jzyk?

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

2 / 18

Mowa a pismo

Jzyk mwiony a jzyk pisany

Obserwacja
Odczucie, e mowa ma swj odpowiednik w formie pisanej.
atwo zamiany tekstu pisanego na mwiony: czytanie na gos.
Umiejtno zamiany tekstu mwionego na pisany: problem tempa,
rozwizanie skrty, redagowanie tekstu.
Zapis usyszanego tekstu sowo w sowo: czasochonno i odkrycie
zasadniczych rnic midzy mow a zapisanym tekstem.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

3 / 18

Mowa a pismo

Mowa i pismo w yciu czowieka

Mowa jest waciwa kademu czowiekowi, jest z nim naturalnie

zwizana.
Pismo to osignicie cywilizacyjne. Istniej spoeczestwa, ktre nie
wytworzyy zapisu dla swojego jzyka.
Umiejtno pisania nie jest powszechna wrd czonkw
spoeczestwa znajcego pismo.
Zjawiska: analfabetyzm, dysgrafia, dysleksja.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

4 / 18

Dzieje pisma

Krtka historia pisma

Znaleziska archeologiczne wiadcz o praktycznych powodach

powstania pisma: zliczenie towaru, kontrola nad majtkiem, handel.
Najstarsze znaleziska pochodz z Mezopotamii sprzed 6000 lat.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

5 / 18

Dzieje pisma

Prapismo pismo piktograficzne

Prapismo miao swoje rda w rysunku.

Przyjmuje si, e najstarszym typem graficznej komunikacji jest pismo
piktograficzne.
W czasach nowoytnych znaleziono przykady takiego pisma w
Ameryce Pnocnej, Afryce Poudniowej i Oceanii.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

6 / 18

Dzieje pisma

Pismo ideograficzne

Pismo ideograficzne wyksztaciy najstarsze cywilizacje.

Znaki pisma odpowiadaj pojciom, zblione s do wyrazw,
wypowiedzi uoone s liniowo.
Uywane w Mezopotamii, Egipcie i na Dalekim Wschodzie.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

7 / 18

Dzieje pisma

Ewolucja pisma

Upraszczanie ideogramw (na pocztku zmiana czysto graficzna).

Zastpienie znakw ikonicznych zbiorem umownych znakw.
Ograniczenie liczby znakw przez zwikszenie ich pojemnoci
znaczeniowej (polisemiczno), np. hieroglif oko odnosi si do poj
widzie, patrze, uwany.
Wykorzystanie zjawiska homonimii wyrazy tosame brzmieniowo
reprezentowane byy przez ten sam znak, np. chiski ideogram
czytany laj reprezentuje rzeczownik jczmie i czasownik i.
Wykorzystanie homonimii to pierwszy krok w kierunku pisma
fonetycznego.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

8 / 18

Dzieje pisma

Pismo fonetyczne

Stopniowe przejcie pisma ideograficznego w fonetyczne.

W pimie fonetycznym znaki maj warto brzmieniow. Umieszczanie
znakw pomocnicznych w tekstach znane byo ju w staroytnym
Egipcie.
Powolna redukcja liczby znakw, uproszczenie pisma, atwo w jego
upowszechnianiu.
Pismo fonetyczne jest najbardziej ekonomiczne.
Najstarsze systemy pisma fonetycznego przypisuj znakom sylaby,
przykadem jest jzyk japoski.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

9 / 18

Dzieje pisma

Pismo alfabetyczne

W pimie alfabetycznym poszczeglne jego litery odpowiadaj

goskom (fonemom).
Kolebk pisma alfabetycznego jest Bliski Wschd. Wynalazek ten
datuje si na drugie tysiclecie p.n.e.
Pismo fenickie: podstawa pisma caego wczesnego cywilizowanego
wiata.
Na alfabet skaday si 22 litery przedstawiajce spgoski,
wywodzce si z dawnych ideogramw lub piktogramw.
Litera aleph ma ksztat gowy wou, jest to dawna posta caego
sowa i tak bya czytana.
Staa si ona wzorem greckiego i aciskiego A.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

10 / 18

Dzieje pisma

Rozwj pisma alfabetycznego

Grecy:
Uzupenienie o litery dla samogosek.
Rozpowszechnienie kierunku pisma: od lewej do prawej.
Alfabet grecki jest podstaw alfabetw Sowian obrzdku greckiego.
Rzymianie:
23 aciskie litery to podstawa alfabetw wikszoci krajw Europy.
W redniowieczu alfabet uzupeniony o litery J, U, W.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

11 / 18

Dzieje pisma

Pismo wspczenie

Wspczenie dominuje pismo alfabetyczne.

Alfabety rni si midzy sob ksztatem liter, ich wartoci
fonetyczn, kierunkiem pisania.
Pismo piktograficzne bdce systemem jednego jzyka dawno zaniko.
Piktogramy jednak otaczaj czowieka na co dzie w miejscach
publicznych (znaki drogowe), na tablicach informacyjnych (toaleta),
na metkach towarw (instrukcja prania), jako logo organizacji czy
firmy.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

12 / 18

Cechy tekstu mwionego a pisanego

Wspczesne cechy pisma i mowy

Najwczeniejsze zapisy byy autonomiczne w stosunku do mowy.

Wrd graficznych sposobw przekazu jzykowego pismo alfabetyczne
najblisze jest mowie.
Pismo fonetyczne bezporednio nawizuje do dwikw.
Naladowanie mowy przez pismo, nie oznacza, e jzyk pisany i jzyk
mwiony s tosame.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

13 / 18

Cechy tekstu mwionego a pisanego

Jzyk mwiony...
Jzyk mwiony
Mowa to podstawowy rodek komunikacji midzyludzkiej.
Jzyk mwiony pojawia si w okrelonej sytuacji. Towarzyszy mu gest,
mimika (elementy pozawerbalne).
Skuteczno przekazu jest weryfikowana na bieco.
Skadniowo jzyk mwiony jest uproszczony (krtkie, pojedyncze
zdania), eliptyczny (niedokoczone frazy, zdania), niecigy
(konstrukcje skadniowe przeplataj si).
Sownictwo jzyka mwionego jest ograniczone do zasobu
podstawowego.
Mowa ma charakter linearny. Wyjtkiem s jzyki migowe, w ktrych
przestrze jest bogato wykorzystywana w przekazie.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

14 / 18

Cechy tekstu mwionego a pisanego

... a jzyk pisany

Jzyk pisany
Jzyk pisany to wyuczony sposb przekazywania i utrwalania
informacji.
W pimie przechowujemy dorobek intelektualny i kulturalny czowieka.
Tekst pisany ma wyran segmentacj (wyrazy, zdania, akapity,
rozdziay). Uytkownik musi si stosowa do segmentacji na wyrazy
(konwencja), podzia na zdania czy akapity jest jego wyborem.
Jzyk pisany jest linearny.
Odbiorca tekstu pisanego ma szans obj wzrokiem wiksz cao,
moe wrci do wybranych fragmentw i przeczyta je jeszcze raz.
Jzyk pisany jest staranniejszy, nadawca dobiera rodki wyrazu
bardziej wiadomie. Tekst jest bardziej skondensowany, sownictwo
bardziej zrnicowane, skadnia pozbawiona ozdobnikw.
(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

15 / 18

Definicja jzyka

Czym jest jzyk?

Jzyk
System znakw przekazywanych kulturowo sygnaw konwencjonalnych
sucy do porozumiewania si w obrbie danej spoecznoci.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

16 / 18

Definicja jzyka

Czym jest jzyk?

Jzyk
System znakw przekazywanych kulturowo sygnaw konwencjonalnych
sucy do porozumiewania si w obrbie danej spoecznoci.
Jzyk
To kod dwuklasowy i semantyczny, cechujcy si autonomicznoci i
kreacyjnoci.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

16 / 18

Definicja jzyka

Cechy wzorcowe okrelajce jzyk

Arbitralno
Wie si z konwencjonalnoci jzyka i oznacza, e midzy form a
treci znakw jzykowych nie ma zwizku naturalnego. Nie ma zwizku
midzy wyrazem kot, a zwierzciem, na ktre wskazuje to sowo. Raz
przyjty zwizek treci z form staje si koniecznym i niezmiennym.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

17 / 18

Definicja jzyka

Cechy wzorcowe okrelajce jzyk

Arbitralno
Wie si z konwencjonalnoci jzyka i oznacza, e midzy form a
treci znakw jzykowych nie ma zwizku naturalnego. Nie ma zwizku
midzy wyrazem kot, a zwierzciem, na ktre wskazuje to sowo. Raz
przyjty zwizek treci z form staje si koniecznym i niezmiennym.
Semantyczno
Polega na tym, e znaki jzykowe odsyaj odbiorc do jakich zjawisk lub
rzeczy otaczajcego go wiata. Przykadowo wyraz kot odnosi si do
pewnej wyodrbnionej klasy zwierzt, ktre mona jako scharakteryzowa.
Tre znakw jest zawsze oglna, np. wyraz czerwie odnosi si do caej
palety kolorw, ktre mona tak nazwa.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

17 / 18

Definicja jzyka

Cechy wzorcowe okrelajce jzyk 2

Dwustopniowo struktury
Jzyk jest zorganizowany na dwch poziomach: istniej elementy nie
obdarzone znaczeniem oraz jednostki znaczce. Podstawowe cegieki
jzyka, k o t, nie maj znaczenia, dopiero ich odpowiedni ukad moe co
znaczy, kto, kot, tok, lub nie, otk, tko.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

18 / 18

Definicja jzyka

Cechy wzorcowe okrelajce jzyk 2

Dwustopniowo struktury
Jzyk jest zorganizowany na dwch poziomach: istniej elementy nie
obdarzone znaczeniem oraz jednostki znaczce. Podstawowe cegieki
jzyka, k o t, nie maj znaczenia, dopiero ich odpowiedni ukad moe co
znaczy, kto, kot, tok, lub nie, otk, tko.
Autonomiczno
Moliwo mwienia, pisania o czasach przeszych i o przyszoci, o
odlegych i bliskich miejscach.

(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

18 / 18

Definicja jzyka

Cechy wzorcowe okrelajce jzyk 2

Dwustopniowo struktury
Jzyk jest zorganizowany na dwch poziomach: istniej elementy nie
obdarzone znaczeniem oraz jednostki znaczce. Podstawowe cegieki
jzyka, k o t, nie maj znaczenia, dopiero ich odpowiedni ukad moe co
znaczy, kto, kot, tok, lub nie, otk, tko.
Autonomiczno
Moliwo mwienia, pisania o czasach przeszych i o przyszoci, o
odlegych i bliskich miejscach.
Kreacyjno
Inaczej produktywno. Jzyk jest otwarty. Czowiek moe mwi, o czym
zechce. Najczciej potrafi wyrazi swoje myli i uczucia. W podobnych
sytuacjach kady moe si wyrazi inaczej.
(Wykad 2)

Mowa a pismo

6 grudnia 2008

18 / 18