Sylwia Stachowska1

Rozdzia 1. Badanie stanu i dynamiki zatrudnienia w przedsibiorstwie

1.1. Badanie stanu i struktury zatrudnienia
Zatrudnienie praca osb, ktrych stosunek do pracodawcy jest oparty na umowie o
prac, powoaniu, wyborze, bd mianowaniu: aktywno zawodowa oznaczajca
ekwiwalentne (za wynagrodzeniem) zaangaowanie si fizycznych i umiejtnoci ludzkich w
procesie pracy, w efekcie ktrego powstaj dobra materialne lub niematerialne. Zatrudnienie
wyraa wic w danej gospodarce okrelon liczb osb wykonujcych prac na podstawie
obowizujcych norm prawnych i ujmowanych w statystykach zatrudnienia, ubezpiecze i
organizacji zwizkowych2.
Zatrudnienie w przedsibiorstwie moe by nominalne i realne. Zatrudnienie nominalne
wyraa liczb pracownikw zatrudnionych etatowo (na penym i niepenym etacie) bez
wzgldu na czas ich pracy. Zatrudnienie realne oznacza natomiast liczb pracownikw, ktra
wynika z przepracowanego rzeczywicie czasu pracy, a wic okrela faktyczny potencja
ludzki zaangaowany w przedsibiorstwie w realizacj jego zada.
Statystyka zatrudnienia jest czci statystyki pracy i zajmuje si m.in. takimi
zagadnieniami jak: ustalanie stanu i struktury zatrudnienia, analiz dynamiki zatrudnienia,
fluktuacji kadr, sezonowoci zatrudnienia, ustalaniem rozmiarw absencji w pracy itp.
Statystyka zatrudnienia umoliwia waciwe planowanie oraz analiz realizacji zada w
zakresie zatrudnienia.
Stan zatrudnienia ustala si wykorzystujc przede wszystkim biec sprawozdawczo
statystyczn przedsibiorstw, prowadzon na podstawie operatywnej ewidencji
zatrudnionych. Ewidencja w firmie powinna by prowadzona w sposb umoliwiajcy
ustalenie stanu zatrudnienia na dowolny dzie w roku. Liczba zatrudnionych nie jest
wielkoci sta, podlega wahaniom, wynikajcym ze zwalniania i przyjmowania
pracownikw, z sezonowoci produkcji itp.
W sprawozdawczoci statystycznej ewidencyjny stan zatrudnionych ustala si na pocztek
lub na koniec okresu sprawozdawczego, tj. na okrelon dat, przy czym zazwyczaj stan
zatrudnienia na pocztku okresu rni si od stanu na koniec okresu. Std te obok informacji
o liczbie zatrudnionych istnieje potrzeba okrelenia przecitnego poziomu zatrudnienia w
pewnym okresie. Statystyka zatrudnienia stosuje wic dwa podstawowe sposoby ujmowania
wielkoci zatrudnienia: wedug stanu ewidencyjnego w okrelonym dniu i wedug stanu
przecitnego.
Podstaw zaliczenia przez przedsibiorstwo pracownika do stanu ewidencyjnego
zatrudnienia jest zawarcie z nim umowy o prac, natomiast podstaw skrelenia z ewidencji
jest rozwizanie umowy o prac. Stan ewidencyjny zatrudnienia w przedsibiorstwie
okrela wic liczb pracownikw w danym dniu, ustalon na podstawie ewidencji
zatrudnionych, bez wzgldu na faktyczn obecno w pracy oraz bez wzgldu na przyczyny
nieobecnoci w pracy.
W sposb najbardziej oglny ewidencyjny stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu
badanego mona przedstawi za pomoc nastpujcego rwnania:

Zb = Zo + Zp - Zz

,gdzie:

Tekst pochodzi z publikacji: Stachowska S., 2002, Badanie stanu i dynamiki zatrudnienia w przedsibiorstwie,
[w:] Popawski red. Ocena i diagnoza - wstp do metod organizacji i zarzdzania.
2
Penc J., Leksykon biznesu, Placet, Warszawa 1997, s. 515
1

Zb stan ewidencyjny zatrudnienia w ostatnim dniu okresu badanego,

Zo stan ewidencyjny zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego,
Zp liczba pracownikw przyjtych w okresie badanym,
Zz liczba pracownikw zwolnionych w okresie badanym.
Stan ewidencyjny zatrudnienia jest miar dokadn, lecz nie charakteryzuje
przecitnego poziomu zatrudnienia ze wzgldu na wahania liczby pracownikw w
poszczeglnych dniach okresu badanego. Dlatego te na podstawie stanu ewidencyjnego
zatrudnienia nie mona oblicza wielu podstawowych miernikw statystycznych, jak paca
przecitna, wydajno pracy, przecitny czas przepracowany i nie przepracowany,
przypadajcy na 1 pracownika itp.
Niedogodnoci stanu ewidencyjnego eliminuje, w mniejszym lub wikszym stopniu
(w zalenoci od metody liczenia), przecitna liczba zatrudnionych, ktra, mimo e jest miar
mniej dokadn ni stan ewidencyjny zatrudnienia, z omwionych wyej wzgldw jest miar
powszechnie stosowan.
Przecitny poziom zatrudnienia w przedsibiorstwie mona oblicza za pomoc
redniej chronologicznej (metoda uproszczona) oraz za pomoc redniej arytmetycznej
(metoda cisa).
redni poziom zatrudnienia w miesicu moemy obliczy wic w dwojaki sposb,
zalenie od stopnia szczegowoci posiadanych informacji. Moe to by rednia
arytmetyczna ze stanw ewidencyjnych zatrudnienia w poszczeglnych dniach danego
miesica, przy czym za liczb pracownikw w dniu witecznym lub wolnym od pracy
przyjmuje si umownie stan z dnia poprzedniego. redni roczny stan zatrudnienia ustalamy
na podstawie stanw rednich miesicznych. Jeeli natomiast z jakichkolwiek przyczyn brak
jest danych szczegowych, a s tylko informacje o stanie zatrudnienia na pocztek lub na
koniec kadego miesica, to dla obliczenia przecitnej liczby w okresie kilku miesicy
posugujemy si redni chronologiczn.
Przyjmujc metod redniej chronologicznej dodaje si poow stanu ewidencyjnego
zatrudnienia w pierwszym dniu miesica, stan zatrudnienia w 15. Dniu miesica oraz poow
stanu zatrudnienia w ostatnim dniu miesica i otrzyman sum dzieli si przez 2.
Wzr oglny:

Zc = ( Zp + Zs + Zk ) / 2 ,gdzie:
Zc przecitny poziom zatrudnienia w badanym miesicu (okresie),
Zp stan ewidencyjny zatrudnienia w pierwszym dniu miesica (okresu) badanego,
Zs stan ewidencyjny zatrudnienia w 15. dniu miesica badanego lub w rodku badanego
okresu,
Zk stan ewidencyjny zatrudnienia w ostatnim dniu miesica (okresu) badanego.
Metody redniej chronologicznej nie mona stosowa w wypadkach znaczniejszych
waha w stanie zatrudnienia w poszczeglnych dniach miesica (okresu) badanego. Naley
wwczas oblicza przecitn liczb zatrudnionych metod redniej arytmetycznej, stosujc
wzr:

Za = Z1 + Z2 + ... + Zn / n ,
albo w postaci skrconej:

Za = Zi / n ,gdzie:

Za przecitny poziom zatrudnienia w badanym miesicu (okresie),

Zi stany ewidencyjne zatrudnienia w poszczeglnych dniach miesica (okresu) badanego
(dla niedziel, wit i dni wolnych od pracy przyjmuje si do oblicze ewidencyjne stany
zatrudnienia z poprzedniego dnia roboczego),
n liczba dni kalendarzowych w miesicu.
Obliczajc przecitn liczb zatrudnionych w danym okresie, uwzgldnia si m.in.
pracownikw niepenozatrudnionych, ktrych liczb przelicza si na penozatrudnionych. W
tym celu mnoy si liczb osb niepenozatrudnionych przez wspczynnik przeliczeniowy,
ktry oblicza si jako stosunek tygodniowej liczby godzin pracy pracownikw
niepenozatrudnionych do tygodniowej liczby godzin nominalnego czasu pracy
obowizujcego w danym przedsibiorstwie. Nieuwzgldnienie tego przeliczenia
prowadzioby w obliczaniu przecitnej liczby zatrudnionych do nieprawidowych wartoci
liczbowych tych miernikw statystycznych, w ktrych odpowiednie wielkoci s odnoszone
do przecitnej liczby zatrudnionych (wydajno pracy, paca przecitna i inne)3.
W przypadku gdy przedsibiorstwo nie pracowao przez wszystkie dni pracy w
miesicu, przecitn liczb zatrudnionych oblicza si sumujc ewidencyjne stany zatrudnienia
w poszczeglnych dniach miesica, w ktrych firma pracowaa, i otrzyman sum dzielc
przez liczb dni kalendarzowych danego miesica.
Do biecej analizy ksztatowania si zatrudnienia w poszczeglnych
przedsibiorstwach niezbdne jest nie tylko obliczenie przecitnego zatrudnienia w
poszczeglnych odcinkach czasu (miesicu, kwartale), co pozwala m.in. na ustalenie stopnia
wykonania planu zatrudnienia w okresach, ale rwnie obliczenie przecitnego zatrudnienia
w okresach od pocztku roku do koca miesica sprawozdawczego, co umoliwia m.in. ocen
stopnia realizacji rocznego planu zatrudnienia przecitnego.
Przecitn liczb zatrudnionych dla okresw od pocztku roku do koca miesica
sprawozdawczego oblicza si dzielc sum przecitnych miesicznych liczb zatrudnionych
przez liczb miesicy. Jeeli przedsibiorstwo pracowao tylko przez pewien okres (np. firma
pracujca sezonowo, przedsibiorstwo nowo utworzone), sum przecitnych liczb
zatrudnionych w firmie we wszystkich miesicach pracy dzielimy przez liczb miesicy, w
ktrych firma pracowaa.
Przecitny poziom zatrudnienia oraz ewidencyjny stan zatrudnienia s miarami
potencjau pracy ywej, ktr dysponuje przedsibiorstwo i s szeroko wykorzystywane w
analizie statystycznej relacji midzy prac yw a innymi czynnikami ksztatujcymi ilo i
jako produkcji. Analiza ta ma istotne znaczenie, bowiem umiejtne kojarzenie pracy
uprzedmiotowionej w rodkach trwaych z prac yw, realizowane w toku zarzdzania
przedsibiorstwem, ma decydujcy wpyw na ksztatowanie wszystkich istotnych relacji
produkcyjnych w sferze produkcji materialnej. Relacje midzy prac yw a rodkami
trwaymi przesdzaj w duym stopniu o wydajnoci pracy i kapitaochonnoci, a wic take
o innych wanych zjawiskach ekonomicznych. Podstawowe relacje midzy prac yw a
rodkami trwaymi dotyczce przemysu mog np. przedstawia si w sposb nastpujcy4:
a) warto pocztkowa brutto rodkw trwaych / przecitna liczba pracownikw na
najliczniejszej zmianie;
b) warto odtworzeniowa lub pocztkowa brutto maszyn i urzdze produkcyjnych /
przecitna liczba robotnikw bezporednio produkcyjnych na najliczniejszej zmianie.
Ewidencyjny stan zatrudnienia oraz przecitna liczba zatrudnionych okrelaj poziom
zatrudnienia, natomiast nie informuj o stopniu wykorzystania zasobw pracy.
3
4

Peuker Z., Statystyka i ewidencja pracy, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988, s. 83
tame, s. 86

Syntetycznym miernikiem stopnia wykorzystania zasobw pracy przedsibiorstwa jest

wskanik wykorzystania liczby zatrudnionych, ktry mona przedstawi jako iloraz
przecitnej liczby pracownikw obecnych w pracy w danym okresie i przecitnej
ewidencyjnej liczby pracownikw w tym samym okresie.
W celu ustalenia tego wskanika przecitn liczb pracownikw obecnych w pracy
oblicza si na podstawie ewidencji przepracowanych robotnikodni metod redniej
arytmetycznej.
W badaniach statystycznych dotyczcych zatrudnienia oraz wszelkich zagadnie
zwizanych cile z zatrudnieniem, jak pace, wydajno pracy, bilans czasu pracy,
wykorzystanie czasu pracy, podstawowe znaczenie ma prawidowe pogrupowanie
zatrudnionych, ktre umoliwia przeprowadzenie analizy struktury zatrudnienia.
Przez struktur zjawiska rozumiemy budow (skad) zbiorowoci z punktu widzenia
cech przyjtych za cechy wyrniajce poszczeglne jednostki nalece do tej zbiorowoci.
Gdyby przyj, e badanym zjawiskiem jest zatrudnienie w przedsibiorstwie, to podzia
ogu zatrudnionych wedug poziomu wyksztacenia jest struktur zatrudnienia wedug
poziomu wyksztacenia.
W celu przeprowadzenia wszechstronnej analizy struktury zatrudnienia niezbdne jest
grupowanie wedug wielu rnych kryteriw. Nie ma jednolitych kryteriw grupowania dla
wszystkich badanych zjawisk, w analizie struktury zatrudnienia stosuje si wic rnorodne
grupowania pracownikw w zalenoci od potrzeb i celw planowania i sprawozdawczoci
statystycznej, czy te od potrzeb konkretnego badania.
Przyjcie odpowiednich kryteriw podziau badanej zbiorowoci na grupy ma
podstawowe znaczenie dla rezultatw bada. W analizie wydajnoci pracy robotnikw grupy
przemysowej w przedsibiorstwie przemysowym istotne znaczenie maj np. takie cechy jak:
wiek, sta pracy w wykonywanym zawodzie, poziom wyksztacenia; nie byyby za istotne
takie cechy jak np. wzrost czy waga.
Grupowania zatrudnienia przyjmuj za punkt wyjcia rne kryteria. Do podstawowych
nale grupowania5:
1. wedug kategorii spoeczno-zawodowych:
- pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych i pokrewnych (robotnicy);
- pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych;
2. wedug rodzaju formalno-prawnego stosunku pracy:
- zatrudnieni na podstawie stosunku pracy;
- zatrudnieni w pracy nakadczej;
- agenci;
3. wedug wymiaru czasu pracy:
- pracownicy zatrudnieni w penym wymiarze czasu pracy;
- pracownicy zatrudnieni w niepenym wymiarze czasu pracy;
4. wedug form zatrudnienia:
- pracownicy stali;
- pracownicy sezonowi;
- pracownicy zatrudnieni dorywczo.
Ponadto, zwaszcza w badaniach statystycznych, stosuje si inne grupowania
zatrudnionych. Do najwaniejszych z nich nale:
- wedug pci i wieku, poziomw wyksztacenia, zawodw i specjalnoci, zajmowanych
stanowisk pracy, stau pracy (oglnego zawodowego, w danym zawodzie, w danym
przedsibiorstwie, na danym stanowisku pracy itp.);
- wedug form wynagradzania (system pacy czasowej, system pacy akordowej,
systemy mieszane i inne), osiganych wynikw pracy, wysokoci pacy.
5

tame, s. 89-91

W wielu przypadkach po utworzeniu grup jednorodnych z punktu widzenia danej cechy,

grupy te s tak liczne, e trzeba dokona ich dalszego podziau (grupowania) na grupy wedug
wielkoci badanej cechy. Doprowadza to do utworzenia szeregu rozdzielczego
(strukturalnego), ktry jest uznany za najprostszy, a jednoczenie podstawowy podmiot
analizy struktury, czyli prawidowoci istniejcych w budowie zbiorowoci statystycznej.
Poprzez zsumowanie liczebnoci z odpowiednich klas szeregu rozdzielczego, moemy
uzyska informacje o liczebnociach od pocztku szeregu a do grnej granicy wybranego
przedziau. Przetworzony przez takie sumowanie szereg nazywa si szeregiem kumulacyjnym
(albo skumulowanym).
Proporcje midzy grupami mona atwiej oceni biorc za podstaw oceny liczby
wzgldne, a mianowicie wskaniki struktury.
Wskanik struktury przedstawia wyraony w procentach stosunek wielkoci
poszczeglnych czci zbiorowoci do wielkoci caej zbiorowoci. Oznaczajc symbolem N
liczebno caej zbiorowoci, a symbolami n1, n2, ..., nn liczebnoci poszczeglnych czci tej
zbiorowoci, wskaniki struktury mona zapisa nastpujco:

n1 / N x 100, n2 / N x 100, ..., nn / N x 100

Suma wskanikw struktury rwna si 100, czyli:

ni / N x 100 = 100
Praktyczne znaczenie wskanikw struktury w analizie struktury polega na
przejrzystym przedstawieniu udziau poszczeglnych czci w caej badanej zbiorowoci oraz
na tym, e pozwalaj na atwe porwnanie rnych zbiorowoci, niezalenie od wielkoci
bezwzgldnych. Wskaniki struktury nadaj si zarwno do analizy szeregw rozdzielczych
opartych na cechach mierzalnych, jak i opartych na cechach niemierzalnych.
W statystyce pracy wskaniki struktury stosuje si szeroko m.in. do analizy struktury
zatrudnienia wedug poszczeglnych cech, czyli kryteriw, do analizy struktury wynagrodze
za prac wedug poszczeglnych skadnikw pac, do analizy bilansu czasu pracy wedug
poszczeglnych jego skadnikw itp.
1.2. Dynamika zatrudnionych
Omwione dotychczas miary struktury i poziomu przecitnego su do badania cech
badanego zjawiska w ujciu statycznym, tj. w danym momencie albo w danym okresie, nie
charakteryzuj natomiast dynamiki zjawisk, tj. zmian zachodzcych w czasie.
Analiza dynamiki polega na ustalaniu stopnia wzrostu lub spadku wielkoci
badanego zjawiska za pomoc specjalnych statystycznych miar dynamiki.
Oglny pogld na dynamik zjawisk daj same szeregi dynamiczne, w ktrych s
podane wielkoci badanego zjawiska dla poszczeglnych momentw albo dla poszczeglnych
odcinkw czasu. Dokadniejsza analiza dynamiki wymaga jednak stosowania specjalnych
miar.
Okres (moment) przyjmowany za podstaw do porwna nazywa si okresem
podstawowym, a okres ktry porwnujemy z okresem podstawowym okresem badanym.
Najprostszymi miarami, stosowanymi w analizie szeregw dynamicznych, s przyrost
absolutny oraz przyrost wzgldny.
Przyrost absolutny to rnica midzy wielkociami badanego zjawiska w okresie
badanym i w okresie podstawowym. Przyrosty absolutne mog by jednopodstawowe lub
acuchowe. W przypadku przyrostw jednopodstawowych wybieramy jeden okres za
podstawowy, w stosunku do ktrego porwnujemy wszystkie pozostae. Przy posugiwaniu
5

si przyrostami acuchowymi, za podstaw porwna przyjmuje si natomiast w kadym

wypadku okres poprzedzajcy okres badany. Przyrosty absolutne mog przyjmowa wartoci
dodatnie, ujemne albo warto zero.
W wielu wypadkach, porwnujc rozmiary zmian zjawisk wyraonych w rnych
jednostkach, wygodniej jest posuy si przyrostami wzgldnymi, ktre odpowiadaj na
pytanie, jakie jest wzgldne tempo zmian w czasie.
Przyrost wzgldny - jest to stosunek (zwykle wyraony w procentach) przyrostu
absolutnego do poziomu zjawiska w okresie podstawowym. Wyrniamy przyrost wzgldny
jednopodstawowy lub te przyrost wzgldny acuchowy. Przyrost wzgldny acuchowy
nazywa si rwnie wskanikiem tempa.
W statystyce pracy przyrosty absolutne oraz wzgldne s szeroko stosowane m.in. do
analizy przyrostw zatrudnienia, pac, wydajnoci pracy.
Najczciej jednak stosowan w statystyce pracy miar dynamiki s indeksy.
Indeksem nazywamy stosunek (wyraony zwykle w procentach) wielkoci danego
zjawiska w okresie badanym do wielkoci tego zjawiska w okresie podstawowym. Warto
indeksu wiksza od 100 informuje o tym, e wielko badanego zjawiska bya w okresie
badanym wiksza od wielkoci w okresie podstawowym. Warto indeksu mniejsza od 100
mwi natomiast o tym, e wielko zjawiska bya w okresie badanym mniejsza od wielkoci
w okresie podstawowym, wreszcie indeks rwny 100 informuje, e wielkoci zjawiska w
okresach badanym i podstawowym byy rwne.
Wyrniamy dwa rodzaje indeksw6:
- indeksy indywidualne (proste), bdce miar dynamiki prostych indywidualnych
zjawisk;
- indeksy zoone (zespoowe, agregatowe), bdce miar dynamiki zespow zjawisk.
Wszystkie indeksy mog by obliczane jako indeksy o podstawie staej
(jednopodstawowe) oraz indeksy o podstawie zmiennej (acuchowe).
Indeksy o podstawie staej obliczamy dzielc wielkoci zjawiska w poszczeglnych
badanych okresach przez wielko zjawiska przyjt za tzw. podstaw indeksu, czyli z okresu
podstawowego. Wybr waciwej podstawy indeksu o podstawie staej ma istotne znaczenie
merytoryczne. Przyjcie za podstaw okresu, w ktrym badane zjawisko osigno poziom
nienaturalnie niski lub nienaturalnie wysoki, da nam wartoci indeksw z merytorycznego
punktu widzenia zbyt wysokie lub zbyt niskie.
Indeksy o podstawie zmiennej (acuchowe) obliczamy dzielc kadorazowo wielko
badanego zjawiska w okresie badanym przez wielko tego zjawiska w okresie bezporednio
go poprzedzajcym. Odpada tu zatem zagadnienie wyboru waciwej podstawy.
Za pomoc wyej opisanych miar dynamiki analizujemy dynamik zatrudnienia, przez
ktr rozumie bdziemy zmiany wielkoci zatrudnienia zachodzce w czasie.
Przyjmujc nastpujce oznaczenia:
Z1, Z2, ..., Zn liczby zatrudnionych (stany ewidencyjne zatrudnienia albo przecitne liczby
zatrudnionych) w okresach badanych,
Zo liczby zatrudnionych (stany ewidencyjne zatrudnienia albo przecitne liczby
zatrudnionych) w okresie podstawowym,
otrzymujemy nastpujce wzory na obliczanie podstawowych miar dynamiki zatrudnienia:
-

przyrost absolutny zatrudnienia

Zn Zo

tame, s. 65

przyrost wzgldny zatrudnienia

Zn Zo / Zo
-

indeksy zatrudnienia o podstawie staej (jednopodstawowe)

Z1 / Zo x 100, Z2 / Zo x 100, ..., Zn / Zo x 100

-

indeksy zatrudnienia o podstawie zmiennej (acuchowe)

Z2 / Z1 x 100, Z3 / Z2 x 100, ..., Zn / Zn-1 x 100

-

Przy obliczaniu miar dynamiki zatrudnienia naley pamita, aby:

oblicza miary dynamiki na podstawie wielkoci bezwzgldnych zatrudnienia,
obliczonych dla wszystkich porwnywanych okresw, zachowujc t sam metodyk;
nie wolno zatem porwnywa ewidencyjnego stanu zatrudnienia w jednym okresie z
przecitn liczb zatrudnionych w innym okresie;
przed przystpieniem do analizy dynamiki zatrudnienia upewni si, e porwnywane
liczby dotycz tej samej zbiorowoci statystycznej;
obliczajc indeksy zatrudnienia o podstawie staej, wybra okres podstawowy,
odpowiedni do celw i potrzeb analizy.

Fluktuacja zmienno w nasileniu procesw, zjawisk, odchylenia od stanu rwnowagi,

od normy, pynno, niestao, wahania. W przedsibiorstwie terminu tego najczciej
uywa si w odniesieniu do pynnoci (ruchu) kadr.
Przez pynno kadr rozumiemy zmiany, jakie zachodz w stanie zatrudnienia,
spowodowane przyjciami do pracy lub zwolnieniami z pracy. Ruch pracownikw moe
odbywa si zarwno midzy przedsibiorstwami, jak i w ramach tej samej firmy.
Zewntrzny ruch zatrudnionych wynika ze zwolnie pracownikw poza przedsibiorstwo
oraz z przyjmowania pracownikw spoza firmy. Wewntrzny ruch zatrudnionych wynika
natomiast z przesuwania pracownikw na mocy decyzji poszczeglnych organizacji z jednego
dziau do innego, z jednej grupy pracownikw do innej, moe si wiza np. ze zmian
stanowiska w zawodzie, bd ze zmian samego zawodu.
Fluktuacja kadr oznacza niepodan z ekonomicznego punktu widzenia cz ruchu
zatrudnionych, ktra jest okrelana jako nadmierna lub nieuzasadniona. W praktyce traktuje
si j jako rne formy odchodzenia z organizacji. Przyczyn odchodzenia z pracy moe by
wiele, mog by one zalene od firmy, jak i zalene od samego pracownika. Przyczyny
zalene od przedsibiorstwa to np.: zmiany struktur ekonomicznych, gospodarcze trudnoci
firmy (zwizane z tym zagroenie miejsc pracy), restrukturyzacja, polityka pacowa, styl
zarzdzania, polityka personalna, warunki pracy, czas pracy itp. Do przyczyn osobistych
(prywatnych) moemy zaliczy: przypadki yciowe, problemy rodzinne, sprawy
mieszkaniowe, podjcie nauki, brak lub sabe moliwoci awansu i rozwoju, niewystarczajce
dochody, przecienie prac, zy stan zdrowia, ze stosunki midzyludzkie, brak
dowartociowania w pracy, niedostateczne wykorzystanie kwalifikacji itp.
Pynno zatrudnionych jest w zasadzie zjawiskiem ujemnym, szczeglnie wwczas, gdy
ma charakter ywioowy i nie wynika z prowadzonej przez przedsibiorstwo okrelonej
polityki zatrudnienia, gdy nie powoduje poprawy struktury zatrudnienia pod wzgldem
kwalifikacji i zdyscyplinowania, sowem - gdy nie posiada tych cech, ktre maj dodatni
wpyw na wyniki firmy.

Dua pynno utrudnia organizacj pracy, narusza normalny tok procesu produkcyjnego,
a przez to obnia indywidualn wydajno robotnika. Nowo przyjci pracownicy zwykle nie
znaj w dostatecznym stopniu przedsibiorstwa, organizacji pracy, obowizujcych
przepisw i norm, a tym samym osigaj nisz wydajno od pracownikw legitymujcych
si duszym staem pracy. Poza tym z werbunkiem nowego pracownika wi si
dodatkowe nakady pracy i koszty zwizane z zaatwianiem formalnoci administracyjnobiurowych, badaniami lekarskimi, przeszkoleniem itp. Nie bez znaczenia s te straty
spowodowane zwikszon czstotliwoci wypadkw przy pracy wrd nowych
pracownikw, a take zwikszonym zuyciem materiaw, narzdzi i maszyn (brak
fachowoci).
Straty przedsibiorstwa s tylko czci strat, jakie ponosi caa gospodarka narodowa
wskutek nadmiernego ruchu zatrudnionych. Obok zmniejszonej wydajnoci i zwikszonych
kosztw bdcych wynikiem zmiany miejsca pracy, do strat tych naley zaliczy: przerwy w
zatrudnieniu midzy opuszczeniem starego miejsca pracy a podjciem pracy w nowym,
dekwalifikacj zawodow duej liczby pracownikw i wreszcie straty ponoszone przez
samych pracownikw wywoane utrat cigoci pracy oraz wiadcze z tym zwizanych 7.
Naley jednak pamita, e pynno kadr ograniczona do waciwych rozmiarw jest
zjawiskiem normalnym, a nawet niejednokrotnie koniecznym i poytecznym, zarwno z
punktu widzenia przedsibiorstwa, jak i pracownika. Zwalnianie pracownikw
nieodpowiednich pod wzgldem zawodowym czy niezdyscyplinowanych ley w interesie
firmy. Z punktu widzenia pracownika zmiana miejsca pracy moe by podyktowana
uzasadnionymi wzgldami, a mianowicie moliwoci poprawy warunkw materialnych,
stosunkw midzyludzkich, moliwoci awansu, okazj do podnoszenia kwalifikacji itp. W
takich przypadkach pynno kadr ma okrelony, pozytywny sens spoeczny.
Przedsibiorstwu powinno jednak zalee na tym, aby ruch pracownikw zmniejszy,
ograniczajc go do niezbdnego minimum.
Dane statystyczne o stanach zatrudnienia w okrelonych momentach (dniach) nie obrazuj
intensywnoci ruchu zatrudnienia. Intensywnoci tej nie obrazuj rwnie liczby bezwzgldne
pracownikw przyjtych do pracy lub zwolnionych z pracy w danym okresie, podane w
oderwaniu od stanu zatrudnienia w danym przedsibiorstwie. Nie daj one take podstawy do
analizy obrotu siy roboczej oraz porwnania natenia ruchu pracownikw w rnych
przedsibiorstwach lub w tej samej firmie w rnych okresach. W praktyce bada
statystycznych stosuje si wobec tego specjalne mierniki, ktre charakteryzuj intensywno
ruchu zatrudnionych.
Danymi statystycznymi wyjciowymi, potrzebnymi do obliczenia wspomnianych
miernikw s:
- stan ewidencyjny zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego (Zo),
- liczba pracownikw przyjtych w okresie badanym (Zp),
- liczba pracownikw zwolnionych w okresie badanym (Zz),
- stan ewidencyjny zatrudnienia w ostatnim dniu okresu badanego (Zb).
Midzy przedstawionymi wielkociami zachodzi nastpujcy zwizek:

Zb = Zo + Zp Zz
Oznacza to, e stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu badanego rwna si stanowi
zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego, zwikszonemu o liczb pracownikw
przyjtych w okresie badanym do pracy spoza przedsibiorstwa oraz zmniejszonemu o liczb
pracownikw zwolnionych w okresie badanym z firmy.
7

Statystyka dla ekonomistw, t.3, pod red. M. Krzysztofiaka, PWE, Warszawa 1972, s. 61

Zarwno pojcie pynnoci, jak i metody okrelania jej rozmiarw nie s w polskiej
literaturze fachowej ujednolicone. Istnieje wiele sposobw mierzenia ruchu pracownikw,
zarwno wewntrz, jak i midzy poszczeglnymi przedsibiorstwami. Kady z tych
miernikw posiada rn warto poznawcz, nawietla rne aspekty problemu pynnoci.
Nie ma miernika, ktry by charakteryzowa caoksztat zjawiska pynnoci i nadawa si do
stosowania w praktyce. Dlatego te analizujc wszechstronnie problem fluktuacji kadr naley
posugiwa si jednoczenie kilkoma miernikami.
Jedn z charakterystyk rozmiarw pynnoci zatrudnionych jest liczba zwolnie.
Mona przyj, e o wielkoci ruchu zatrudnionych, a co za tym idzie, o nateniu pynnoci
kadr, decyduj przede wszystkim zwolnienia. S one bowiem zjawiskiem pierwotnym w
odniesieniu do przyj i jako takie okrelaj zarwno liczb, jak i struktur przyjmowanych
do pracy.
Natenie zwolnie pracownikw charakteryzuje wspczynnik zwolnie, ktry
moemy zapisa:

Wz = Zz / Zo x 100

,gdzie:

Wz wspczynnik zwolnie wyraony w odsetkach ogu zatrudnionych,

Zz liczba pracownikw, ktrzy odeszli z pracy w okresie badanym,
Zo stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Wspczynnik zwolnie okrela, jaki odsetek stanowi pracownicy zwolnieni w
okresie badanym w stosunku do liczby zatrudnionych w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Nie wszystkie jednak odejcia z pracy maj jednakowy charakter. Dlatego te czsto
posugujemy si skorygowanym wspczynnikiem zwolnie. Korekta ma na celu
wyeliminowanie tych rodzajw odej pracownikw, na ktre przedsibiorstwo nie moe
mie adnego lub ma tylko ograniczony wpyw. S to odejcia na skutek tzw. przyczyn
obiektywnych, do ktrych mona zaliczy: mier, dugotrwa chorob, powoanie do
wojska, przejcie na emerytur, czy te odejcia na skutek redukcji dziaalnoci lub
reorganizacji przedsibiorstwa (obrt uzasadniony). Po odjciu od oglnej liczby
zwolnionych odej obiektywnych pozostan zwolnienia, ktre s zalene bd od
przedsibiorstwa, bd te od pracownika. S to odejcia z tzw. przyczyn subiektywnych,
ktrymi mog by zwolnienia przez przedsibiorstwo z tytuu szeroko rozumianej dyscypliny
pracy, ze wzgldu na nieprzydatno pracownika do pracy oraz zwolnienia pracownika na
wasn prob, samowolne porzucenie pracy itp. (obrt zbdny).
Natenie wymiany subiektywnej charakteryzuje wspczynnik zwolnie
skorygowany (wspczynnik zbdnej fluktuacji, wspczynnik zwolnie subiektywnych,
wspczynnik pynnoci oparty o obrt zbdny), ktry mona przedstawi za pomoc wzoru:

Wzs = Zzs / Zo x 100 ,gdzie:

Wzs wspczynnik zwolnie skorygowany wyraony w odsetkach ogu zatrudnionych,
Zzs liczba pracownikw, ktrzy odeszli z pracy w okresie badanym z przyczyn
subiektywnych,
Zo stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Wspczynnik zwolnie skorygowany okrela , jaki odsetek stanowi pracownicy, z
ktrymi w okresie badanym rozwizano umow o prac z przyczyn subiektywnych (tj.

zalenych bd od przedsibiorstwa, bd od pracownika) w stosunku do liczby

zatrudnionych w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Logicznym nastpstwem zwolnie pracownikw s przyjcia do pracy. Wynika to z
koniecznoci zastpienia zwolnionych w taki sposb, aby zostaa zachowana cigo procesu
produkcyjnego. Pynno kadr moemy wic rwnie mierzy za pomoc wspczynnika
przyj, ktry mona zapisa w nastpujcy sposb:

Wp = Zp / Zo x 100 ,gdzie:
Wp wspczynnik przyj wyraony w odsetkach ogu zatrudnionych,
Zp liczba pracownikw przyjtych do pracy w okresie badanym,
Zo stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Wspczynnik przyj okrela, jaki odsetek stanowi pracownicy przyjci do pracy w
okresie badanym w stosunku do liczby zatrudnionych w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Wspczynnik przyj pracownikw, podobnie jak wspczynnik zwolnie, daje nam
tylko jednostronny obraz ruchu pracownikw. Nie informuje on, czy przyjcia oznaczaj
objcie przez nowych pracownikw stanowisk po pracownikach zwolnionych, czy te zostay
wywoane rozwojem firmy. Naley przy tym podkreli, e sam termin przyjcie nie jest
jednoznaczny. Przyjmowani mog by albo pracownicy zupenie nowi, ktrzy jeszcze nie
pracowali w danym przedsibiorstwie (lub nie pracowali w ogle), albo pracownicy, ktrzy
powtrnie podejmuj prac w tej firmie (charakterystyczne dla przedsibiorstw o dziaalnoci
sezonowej).
Przyjcia i zwolnienia stanowi tzw. obrt pracownikw. Przez obrt uzasadniony
naley rozumie t cz ruchu zatrudnionych, ktra jest wynikiem zmieniajcego si zakresu
dziaalnoci gospodarczej danego przedsibiorstwa (np. powstanie nowych wydziaw w
przedsibiorstwie czy te wzrost zakresu dziaalnoci produkcyjnej w ju istniejcych
wydziaach wymagaj przyjcia dodatkowej liczby pracownikw i odwrotnie likwidacja
pewnych dziaw produkcji powoduje zwolnienie czci zatrudnionych pracownikw). Tak
wic ten rodzaj obrotu uzasadnionego (koniecznego) jest pozytywnym przejawem
dziaalnoci przedsibiorstwa na odcinku polityki zatrudnienia.
Do obrotu uzasadnionego naley wliczy jeszcze inny rodzaj obrotu, ktry nie wie
si ze zmianami organizacyjno-ekonomicznymi przedsibiorstwa, lecz jest rezultatem
okrelonej polityki spoecznej: s to zwolnienia z tytuu dugotrwaej choroby lub kalectwa,
przejcia na emerytur lub powoania do suby wojskowej (zwolnienia obiektywne niezalene ani od przedsibiorstwa, ani od pracownika).
Z powyszych rozwaa wynika, e badanie ruchu zatrudnionych z podziaem na
pracownikw zwolnionych i przyjtych w danym okresie nie daje penego obrazu pynnoci
kadr. Poza tym podziaem analiza zmian w stanie zatrudnienia powinna uwzgldnia
grupowanie zwolnionych wedug przyczyn rozwizania umowy o prac oraz, jeli to
moliwe, grupowanie przyjtych wedug rde rekrutacji. Uzyskane w ten sposb informacje
pozwalaj okreli rozmiary uzasadnionego i zbdnego obrotu zatrudnionych. Obrt
uzasadniony i obrt zbdny charakteryzuj ruch zatrudnionych, natomiast podstaw badania
pynnoci kadr powinien by obrt zbdny8.
Oglny wspczynnik pynnoci (wspczynnik wymiany pracownikw) moemy
zapisa w postaci wzoru:
8

tame, s. 64

10

Ww = Zw / Zo x 100

,gdzie:

Ww wspczynnik wymiany (zastpienia pracownikw) wyraony w odsetkach ogu

zatrudnionych,
Zw - liczba pracownikw wymienionych (zastpionych) w okresie badanym,
Zo stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Liczb pracownikw zastpionych jest mniejsza z dwch liczb: pracownikw przyjtych i
pracownikw zwolnionych.
Oglny wspczynnik pynnoci (wspczynnik wymiany) okrela, jaki odsetek
stanowi pracownicy zastpieni w stosunku do liczby zatrudnionych w ostatnim dniu okresu
poprzedniego.
Wspczynnik ten informuje o stopniu rotacji pracownikw w przedsibiorstwie, nie
charakteryzuje jednak natenia wymiany subiektywnej, tzn. zalenej bd od
przedsibiorstwa, bd tez od pracownikw. W zwizku z tym obok tego wspczynnika
naleaoby obliczy wspczynnik pynnoci oparty wycznie o obrt zbdny, ktry zosta
omwiony powyej.
Ostatnim
wspczynnikiem
charakteryzujcym
ruch
zatrudnionych
w
przedsibiorstwie jest wspczynnik obrotu oglnego, ktry mona przedstawi w
nastpujcy sposb:

Wob = ( Zz + Zp ) / Zo x 100 ,gdzie:

Wob. wspczynnik obrotu oglnego wyraony w odsetkach ogu zatrudnionych,
Zz liczba pracownikw zwolnionych z pracy w okresie badanym,
Zp liczba pracownikw przyjtych do pracy w okresie badanym,
Zo stan zatrudnienia w ostatnim dniu okresu poprzedniego.
Wspczynnik obrotu oglnego jest to odsetek sumy pracownikw zwolnionych i
przyjtych w okresie badanym w stosunku do stanu zatrudnienia w ostatnim dniu okresu
poprzedniego.
Wspczynnik obrotu oglnego mona wyrazi wic w postaci sumy wspczynnika
zwolnie i wspczynnika przyj:

Wob = Wz + Wp
Wspczynnik obrotu oglnego pracownikw moe przyjmowa t sam wielko
przy nieskoczenie duej liczbie wartoci jego skadnikw (Wz i Wp). Jego warto
poznawcza ogranicza si wic jedynie do oglnej orientacji w caym obrocie pracownikw w
przedsibiorstwie. Jeeli w badanym okresie wystpuj tylko przyjcia albo tylko zwolnienia
pracownikw, to obrt oglny jest rwny odpowiednio wspczynnikowi przyj bd
zwolnie.
Ruch zatrudnionych w duszych okresach mierzymy za pomoc wspczynnikw
ruchu zatrudnionych odpowiednio zmodyfikowanych. Dla okresw skadajcych si z
dowolnej liczby podokresw, tj. miesicy, wspczynniki ruchu zatrudnionych obliczamy
jako ilorazy oglnej liczby pracownikw przyjtych albo oglnej liczby pracownikw
11

zwolnionych w caym badanym okresie i stanu zatrudnienia w ostatnim dniu analogicznego

okresu poprzedniego. A zatem w celu obliczenia wspczynnikw ruchu zatrudnionych w
okresie kwartau, wielkoci ruchu pracownikw w kwartale dzielimy przez stan zatrudnienia
w ostatnim dniu kwartau poprzedniego.
Ruch zatrudnionych moemy rwnie mierzy dla wielu przedsibiorstw cznie, np.
dla wielu zakadw w ramach przedsibiorstwa lub dla wielu przedsibiorstw w ramach
zjednoczenia. Wspczynniki ruchu zatrudnionych oblicza si wwczas jako ilorazy oglnej
liczby pracownikw przyjtych (zwolnionych) we wszystkich przedsibiorstwach i oglnej
liczby pracownikw zatrudnionych we wszystkich przedsibiorstwach w ostatnim dniu
okresu poprzedniego.
Badanie ruchu pracownikw w caym duym przedsibiorstwie cznie nie wystarcza
w wielu wypadkach do pogbionej analizy zjawiska. Zwaszcza w duych i rednich firmach
konieczne jest obliczanie wyej omawianych wspczynnikw rwnie dla poszczeglnych
jednostek czy tez komrek organizacyjnych, np. zakadw w ramach przedsibiorstwa
wielozakadowego, dla poszczeglnych wydziaw, oddziaw produkcyjnych i innych w
ramach przedsibiorstwa jednozakadowego. Stosunkowo znaczna pynno zatrudnienia w
caym przedsibiorstwie moe by bowiem spowodowana szczeglnie duym nasileniem tej
pynnoci w okrelonej czci skadowej, przy nieznacznej fluktuacji kadr w pozostaych
czciach. Podobnie du pynno, obliczon dla ogu zatrudnionych, moe powodowa
szczeglne nasilenie pynnoci wystpujce wrd pracownikw okrelonego zawodu albo
okrelonego stanowiska pracy9.
Omawiajc metody badania pynnoci zatrudnionych naley zwrci rwnie uwag
na mierniki stabilnoci kadr. Zjawisko stabilnoci wystpuje w przedsibiorstwie
rwnolegle z pynnoci kadr. Na stabilno i pynno maj wpyw te same czynniki:
zewntrzne dziaajce poza organizacj i wewntrzne charakterystyczne dla
poszczeglnych firm. Istnieje zwizek, niejednokrotnie do znaczny, pomidzy rozmiarami
zwolnie a wspczynnikiem stabilnoci. Nie jest on jednak ani powszechny, ani na tyle silny
by jeden wspczynnik mona byo odpowiednio zastpi drugim. Std te wystpuje
potrzeba jednoczesnego badania obu zjawisk. Stabilno kadr wiadczy o zasigu pynnoci w
danym przedsibiorstwie, o tym jak cz kadr obejmuje, a take przy naleytym ustaleniu
stau o zasobie si wykwalifikowanych10.
Posugujc si wspczynnikami ruchu zatrudnionych, trzeba pamita o tym, z
wielkoci ich mog by due, przy jednoczesnej duej stabilnoci kadr. Wyobramy sobie
bowiem, e w wydziale przedsibiorstwa liczcym 100 osb, 90 osb pracuje od wielu lat,
natomiast grupa pozostaych 10 pracownikw wymienia si w cigu roku trzykrotnie, wobec
czego wspczynniki przyj i zwolnie wynosz 30%. Pomimo tak duych wspczynnikw
ruchu stabilno kadr jest wysoka. Dlatego te, oprcz wspczynnikw ruchu, stosowany jest
wspczynnik stabilnoci kadr, liczony wedug wzoru:

Ws = Zsin / Zs x 100 ,gdzie:

Ws wspczynnik stabilnoci kadr w procentach,
Zsin liczba pracownikw o stau pracy w danym przedsibiorstwie duszym ni i wedug
stanu w ostatnim dniu okresu badanego,
Zs oglna liczba pracownikw wedug stanu w ostatnim dniu okresu badanego.

Peuker Z., Statystyka i ewidencja pracy, op.cit., s. 109

Statystyka dla ekonomistw, op. cit., s. 66

10

12

Wspczynnik stabilnoci kadr jest to odsetek pracownikw o stau pracy duszym

ni i w ostatnim dniu okresu badanego w stosunku do oglnej liczby pracownikw w tym
okresie.
Okres, po ktrym zatrudnionych okrela si jako ustabilizowanych moe by, w
zalenoci od warunkw, rny. Starsze przedsibiorstwa przyjmuj minimum stau na
poziomie 5-10 lat, modsze 1-2 lata.
Okres stau pracy i, przyjmowany za kryterium stabilnoci, jest ustalany w
zalenoci m.in. od sytuacji na lokalnym rynku pracy (brak albo wzgldny nadmiar siy
roboczej w stosunku do istniejcego zapotrzebowania, warunki pracy i pac oferowane przez
inne przedsibiorstwa itp.).
Nie naley rwnie zapomina o innym mierniku stabilnoci kadr, jakim jest
przecitny sta pracy, wyraony w postaci ilorazu cznego stau pracy i liczby
pracownikw. czny sta pracy danej grupy pracownikw jest za iloczynem liczby lat
stau pracy przez liczb pracownikw danej grupy.
Jeszcze innym miernikiem stabilnoci kadr jest kohortowy wspczynnik
stabilizacji, ktry mona przedstawi w nastpujcy sposb:

Sk = Pk / Pp x 100 ,gdzie:
Sk kohortowy wspczynnik stabilizacji w procentach,
Pk liczba osb pracujcych w organizacji w danym czasie spord przyjtych do pracy w
tym samym czasie - Pp
Kohortowy wspczynnik stabilizacji obliczany jest na dany dzie i ukazuje, jaki
odsetek spord osb przyjtych do pracy w okrelonym czasie, jest zatrudniony w
przedsibiorstwie w badanym dniu.
Wspczynnik stabilizacji Boreya okrela natomiast, jaki potencja ycia
zawodowego w cigu ostatnich 2 lat pracownicy aktualnie zatrudnieni w organizacji
powicili tej organizacji. Mona go zapisa w postaci wzoru:

Sb = Srz / Sp x 100 ,gdzie:

Sb wspczynnik stabilizacji Boreya w procentach,
Srz dugo stau pracy w miesicach w cigu ostatnich dwch lat caego aktualnie
zatrudnionego personelu,
Srz = Si Li ,gdzie:
Si sta pracy osb zatrudnionych na okrelony dzie,
Li stan zatrudnienia na dany dzie.
Sp przecitny stan pracujcego personelu w cigu ostatnich dwch lat.
Sp = 24 x Zi

,gdzie:

Zi oglna liczba pracownikw.

13

Stabilizacja zatrudnienia oznacza pewien ruch zatrudnionych, ale przy zachowaniu

stanu rwnowagi. Nadmierna stabilizacja (stagnacja) jest jednak zjawiskiem niekorzystnym
dla przedsibiorstwa i moe oznacza sab pozycj konkurencyjn firmy.
Gbsza analiza stabilnoci kadr w przedsibiorstwie wymaga obliczenia
wspczynnikw stabilnoci oraz przecitnego stau pracy rnych grup pracownikw z
uwzgldnieniem pci, poziomu wyksztacenia, zawodw, stanowisk pracy, wysokoci pac
przecitnych itp.
Omwione wyej miary ruchu zatrudnionych s powszechnie stosowane i
publikowane.

Sylwia Stachowska

Rozdzia II. Metody oceny wykorzystania czasu pracy

1. Analiza wykorzystania czasu pracy
Podstawowe znaczenie w analizie absencji posiada zbadanie wielkoci czasu pracy
utraconego z powodu niezdolnoci do pracy. W tym celu porwnujemy liczby dni czasowej
niezdolnoci do pracy z ogln liczb dni pracy w badanym okresie, jak winni byli
przepracowa wszyscy zatrudnieni. Wskanik ten nazywany jest powszechnie wskanikiem
A.
Wskanik absencji w pracy typu A okrela, jaki procent stanowiy dni absencji w
oglnej liczbie roboczodni (czyli bez uwzgldnienia niedziel i dni wolnych od pracy). Mona
go przedstawi za pomoc nastpujcego wzoru:

A = a / Tn x Zp

,gdzie:

a liczba godzin absencji ogem w badanym okresie,

Tn czas nominalny (w godz. na 1 zatrudnionego),
Zp rednia liczba zatrudnionych w badanym okresie.
Wskaniki typu A mona stosowa rwnie dla zbadania, jak rol w ksztatowaniu
si absencji odegray poszczeglne przyczyny (choroba, opieka, przestoje itp.).
W analizie rozmiarw czasu absencji czsto badamy rwnie stosunek liczby dni
czasowej niezdolnoci do pracy przypadajcych rednio na 1 zatrudnionego w badanym
okresie. Taki wskanik nazywamy wskanikiem B i moemy zapisa w nastpujcy sposb:

B = a / Zp

,gdzie:

a liczba godzin absencji ogem w badanym okresie,

Zp rednia liczba zatrudnionych w badanym okresie.
Wskanik absencji w pracy typu B ukazuje rozmiary absencji w przeliczeniu na 1
pracownika (oblicza si go w godz. w stosunku do 1 zatrudnionego).

14