1.

Andegaweni na polskim tronie

Kazimierz Wielki nie mia mskiego potomka, dlatego ju od 1339 r. (ukad w Wyszehradzie)
prowadzi rozmowy z monarch wgierskim (Karol Robert Andegaweski) w sprawie
nastpstwa przez Andegawenw rzdw w Polsce.
Po 1370 r. (mier Kazimierza) wadz przejmuje Ludwik Andegaweski (Wgierski) (panuje
w latach 1370-1374)-syn Karola Roberta i Elbiety okietkwny. Poczy uni personaln
(Polska, Wgry). Pomimo braku mskiego potomka Ludwik chcia, aby po jego mierci
wadz przeja jedna z jego crek. Podj wic starania, aby uzyska na to zgod i dlatego w
zamian za poparcie planw sukcesyjnych nadaj polskiemu rycerstwu przywilej.
1374 r. (Koszyce) przywilej koszycki zwolnienie szlachty(rycerstwa) z podatku z
wyjtkiem poradlnego- 2 groszy z anu chopskiego (kilkanacie hektarw) oraz pospolite
ruszenie miao walczy tylko na terenie Polski.
Ludwik zmar w 1382 r. nie doczekawszy si mskiego potomka i zgodnie z ukadem
koszyckim, wadz przeja jego modsza crka - Jadwiga.
2. Bitwa pod Grunwaldem
Bitwa pod Grunwaldem to jedna z najwikszych bitew redniowiecznej Europy. Odbya sie
ona 15 lipca 1410 roku na polach pod wsi Grunwald pomidzy siami zakonu krzyackiego
wspomaganymi przez rycerstwo zachodnie, a siami polsko-litewskimi wspomaganymi przez
najemnikw z Czech, Moraw oraz Tatarami. Dowdc Krzyakw by ich Wielki Mistrz
Ulrich von Jungingen. Polakami dowodzi krl Wadysaw Jagieo. Bitwa zakoczya si
wielkim zwycistwem strony polskiej i pogromem Krzyakw.
Przyczyny:
* Zakon stara si zdoby mud. W 1402 r.
* Objcie godnoci mistrza zakonu przez Ulryka von Jungingena, zwolennika ostrej polityki
wobec Polski.
* Prby rozerwania sojuszu Polski i Litwy spezy na niczym, tote w 1409 r. Krzyacy
zdecydowali si zaj ziemi dobrzysk (ktr Polska niedawno zdoaa wykupi dziki
opodatkowaniu si szlachty).
* Wybuch powstania ludnoci na mudzi popartego przez wielkiego ksicia litewskiego
Witolda
Skutki:
Poza odzyskaniem wspomnianych ziem, sojusz polsko-litewski nie odnis wikszych
korzyci z tej wojny. Pogorszya si natomiast sytuacja zakonu krzyackiego, ktry straci
szans na poczenie si z zachodem Europy. By to najwikszy upadek zakonu, a jego potga
nigdy nie zostaa ju odbudowana.
3. Bitwa pod Maratonem
W 490 r. p.n.e. flota perska, wysana przez Dariusza I, przybia do wybrzey Attyki. 20
tysiczna armia perska pod wodz Datisa i Artafernesa, miaa rozpocz ekspansje persk na
zachd. Krl Persji Dariusz I postanowi podbi Grecj, ktr zamierza ukara za pomoc
jakiej udzielili Jon podczas powstania w latach 500 - 494 p.n.e.. Ateczycy ruszyli
spiesznym marszem naprzeciw, zostawiajc siy lekkie, a jednoczenie wysali posaca
Filipidesa do Sparty.
Pod Maratonem na persw czekaa 10 tysiczna armia ateska pod wodz Miltiadesa. W
dniu bitwy falanga grecka zbliaa si szybkim marszem do wojsk wroga, a w obawie przed
ucznikami ostatni odcinek pokonaa biegiem. Bya to nowatorska technika, ktra wpyna na
przewag Grekw. Determinacja onierzy oraz zastosowana strategia pozwolia siom
Militiadesa na pokonanie Persw. Persowie uciekli na okrty i odpynli a Militiades zmusi
wojska do szybkiego marszu do Aten, aby unikn ewentualnemu atakowi Persw na miasto.
Bitwa pod Maratonem wiadczya o ogromnych moliwociach cikozbrojnej piechoty
greckiej, zdyscyplinowaniu i poczuciu odpowiedzialnoci obywateli polis za los pastwa

Zakoczya si ona wielkim zwycistwem Ateczykw. W walce polego 192 Grekw i 2

Platejczykw i a 6400 Persw.
4. Bitwa pod Termopilami
Drugie synne starcie Grekw z Persami, ktre rozegrao si w 480 r. p.n.e.
Wojska Kserksesa, nowego wadcy Persji dotary do rodkowej Grecji. Olbrzymie siy perskie
wywoay zaniepokojenie w greckich pastwach, przez co Grecy utworzyli sojusz, w ktrym
dowdztwo przekazano Sparcie. Sprzymierzeni postanowili zagrodzi drog Persom w
wwozie pod Termopilami. Na czele sprzymierzonych wojsk Hellenw stan spartaski krl
Leonidas, ktrego armia bya zdecydowanie mniej liczna ni armia perska. Jednake dogodny
teren i mstwo Grekw miay czciowo niwelowa rnice.
Przez dwa dni Leonidas ze swymi wojskami dzielnie powstrzymywa przeciwnika. Trzeciego
dnia cz si Kserksesa przesza przez gry ciek wskazan przez greckiego zdrajc by
otoczy Hellenw. Krl Sparty odesa wikszo swoich wojsk do Aten aby stan na czele
300 Spartan i kilkuset Tespijczykw by broni wwozu i opnia marsz Persw. Swoj
decyzj przypaci ycie, ale powicenie onierzy do dzi pozostaje niedocignionym
wzorem mskoci i odwagi.
5. Bitwa pod Wizn
Najczciej mianem polskich Termopil okrelana jest bitwa pod Wizn (ok. 20 km na wschd
od omy), do ktrej doszo w czasie II wojny wiatowej w 1939 r. Odcinek obrony Wizna,
skadajcy si z systemu kilku umocnionych schronw bojowych, nalea do rejonu, w
ktrym oddziay polskie miay si przeciwstawi spodziewanemu niemieckiemu atakowi od
strony Prus Wschodnich. Tamtejsza zaoga, pod dowdztwem kapitana Wadysawa Raginisa,
miaa liczy 720 onierzy i oficerw, uzbrojonych w kilka lekkich dzia, cikie karabiny
maszynowe i bro rczn. Niemieckie siy wielokrotnie pod wzgldem liczebnoci
przewyszay obrocw Wizny. Dowodzcy niemieckim XIX Korpusem Pancernym genera
Heinz Guderian mia do dyspozycji ok. 40 tys. onierzy i 350 czogw, wspieranych przez
siln artyleri oraz lotnictwo. Widzc przewag wroga i chcc wzmocni ducha obrocw,
kapitan Raginis i jego zastpca porucznik Stanisaw Brykalski zoyli przysig, e ywi nie
opuszcz powierzonych im pozycji. Pierwsze walki zaczy si 7 wrzenia. Polskim
onierzom udao si odeprze niemieckie ataki. Take nastpny dzie nie przynis Niemcom
sukcesw. Dopiero w nocy rozpoczli wielogodzinny ostrza artyleryjski wspierany przez
lotnictwo, a 9 wrzenia rzucili do walki jednostki pancerne. Nieprzyjacielowi nie tylko z
trudem przychodzio przeamywanie polskiej obrony, lecz take ponosi due straty wasne.
W kocu polskie pozycje zostay zajte przez Wehrmacht. Niemcy zaproponowali kapitulacj
polskim onierzom walczcym w ostatnim schronie. Pozostali przy yciu nieliczni,
wycieczeni polscy obrocy placwki na polecenie dowdcy zoyli bro i trafi li do
niemieckiej niewoli. Kapitan Raginis natomiast pozosta na miejscu dowodzenia i popeni
samobjstwo. Waleczno i upr polskich onierzy, z jakim bronili powierzonych im pozycji
przed o wiele liczniejszym wrogiem, oraz mier ich dowdcy, ktry nie chcia zama
zoonej przysigi, spowodoway porwnanie zmaga pod Wizn z bitw pod Termopilami.
6. Daty wojen punickich
I wojna punicka (264 241 r. p.n.e.)
II wojna punicka (218 201 r. p.n.e.)
III wojna punicka (149-146 p.n.e.)
7. Dokonania Kazimierza Wielkiego
- zbudowa pierwszy uniwersytet (w Krakowie) - 1364 r.
- umocni i powikszy terytorium pastwa polskiego
- Zasta Polsk drewnian, a zastawi murowan
- zbudowa wiele miast, zamkw, murw warownych
- wprowadzi sdy i jednolite prawo

- z Czechami zawar ukad o zrzeczeniu si pretensji do tronu krla czeskiego

- z Krzyakami zawar pokj wieczysty (1343 Kalisz)
- z Wgrami w 1339r w Wyszehradzie ustali spraw nastpstwa tronu
- wprowadzi nowy sposb zarzdzania pastwem
- kodyfikacja prawa (dwa statuty :wilicki i piotrkowski)
- reforma wojska (podstaw pospolite ruszenie)
- na zamku w Krakowie utworzy sd najwyszy
- wasna moneta (grosz krakowski)
- popiera osadnictwo
8. Dynastia Jagiellonw do 1505 r.
1386-1434 - Wadysaw Jagieo
1434-1444 - Wadysaw Warneczyk
1447-1492 - Kazimierz Jagielloczyk
1492-1501 - Jan Olbracht
1501-1506 - Aleksander Jagielloczyk
1506-1548 - Zygmunt Stary
1506-1548 - Zygmunt August
9.Dziaania zbrojne wojny 13-letniej
Wojna trzynastoletnia 1454-1466 rok:
- 1454 r. - wypowiedzenie posuszestwa Zakonowi krzyackiemu przez stany
pruskie i inkorporacja Prus, pocztek wojny trzynastoletniej
- 1454 r. - bitwa pod Chojnicami
- 1457 r. - bitwa morska z okrtami inflanckimi i duskimi koo Bornholmu i zajcie
Malborka
- 1462 r. - bitwa pod wieciem
- 1462 r. - bitwa na Zalewie Wilanym
- 1466 r. - zakoczenie wojny trzynastoletniej podpisanie II pokoju toruskiego.
10. Kim by i czym si wsawi: Aleksander Wielki
Aleksander Wielki - syn Filipa II, wielki strateg staroytnoci i krl macedoski, podbi
imperium perskie, zmar w wieku 33 lat.
11. Kim by i czym si wsawi: Bolesaw Zajczkowski
Bolesaw Zajczkowski - dowdca polskiego batalionu w bitwie pod Zadwrzem w 1920 r.
Po porace popeni samobjstwo.
12. Kim by i czym si wsawi: Brzetysaw
Brzetysaw- ksi Czech z dynastii Przemylidw, w 1038 roku zbrojnie najecha Polsk,
zajmujc Wielkopolsk (niszczc siedziby biskupie w Poznaniu i Kruszwicy) oraz Gniezno.
Przyczy rwnie do Czech lsk i Maopolsk.
13. Kim by i czym si wsawi: Dariusz III
Dariusz III krl Persji, bra udzia w trzech bitwach przeciwko Aleksandrowi Wielkiemu
(pod Granikiem [334 r. p.n.e.], Issos [333 r. p.n.e] i Gaugamel [331 r. p.n.e.]), przegrywajc
wszystkie z nich.
14. Kim by i czym si wsawi: Gajusz Juliusz Cezar
Gajusz Juliusz Cezar - rzymski polityk, wdz, dyktator. amic republikaskie prawa obj
urzd doywotniego dyktatora. Zamordowany w dniu id marcowych w 44 r. p.n.e. przez
grup spiskowcw.

15. Kim by i czym si wsawi: Hannibal

Hannibal - dowdca wojsk antycznej Kartaginy w czasie II wojny punickiej, odnis
zwycistwo pod Kannami (216 r. p.n.e.)
16. Kim by i czym si wsawi: Homer
Homer najwikszy poeta staroytnej Grecji, ktry y najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e.
Twrca Iliady i Odysei. Do jego twrczoci, ktra zawiera wiele toposw i archetypw do
dzi odwouj si artyci.
17. Kim by i czym si wsawi: Jadwiga
Jadwiga Andegaweska - crka Ludwika Wgierskiego, od 1384 r. krlowa Polski (nie bya
on wadcy, ale penoprawnym monarch). Panowaa w latach 1384 1399. W 1386 r.
polubia Wadysawa Jagie.
18. Kim by i czym si wsawi: Jordan
Jordan pierwszy biskup Polski od 968 r. Do Polski przyby zapewne w 966 w zwizku z
chrztem Mieszka I. Najprawdopodobniej by biskupem misyjnym, podlegym bezporednio
Rzymowi.
19. Kim by i czym si wsawi: Kazimierz Jagielloczyk
Kazimierz IV Jagielloczyk (1427-1492 r.), syn Wadysawa Jagiey, wielki ksi litewski
od 1440, krl polski od 1447. Nada bojarom litewskim prawa rwne szlachcie polskiej,
obieca zwrot Podola i Woynia pastwu litewskiemu.
20. Kim by i czym si wsawi: Leonidas
Leonidas - krl Sparty, obroca Termopil, kiedy to na czele oddziau spartiatw (300) i ok.
700 onierzy pastw sprzymierzonych odpiera przez 2 dni ataki wojsk krla perskiego
Kserksesa I
21. Kim by i czym si wsawi: Miltiades
Militiades ateski strateg, ktry stan na czele armii ateskiej wraz z wspierajcymi ich
sojusznikami z Platejw. Zwycizca bitwy pod Maratonem.
22. Kim by i czym si wsawi: Oda
Oda - ksina polska, druga ona ksicia Polski Mieszka I. Urodzia 3 synw: Mieszka,
witopeka oraz Lamberta. Przypuszcza si, e staraa si pozbawi swojego pasierba Bolesawa Chrobrego sukcesji do tronu. Pod jej wpywem zosta sporzdzony akt darowizny
kraju papieowi - Janowi XV (Dagome Iudex). Walka o tron po mierci Mieszka I w 992 r.
Oda wraz ze swoimi synami zostaa wygnana z Polski.
23. Kim by i czym si wsawi: Otton III
Otton III - cesarz rzymsko-niemiecki od 996 r. Jako nadrzdn ide swego panowania przyj
odnowienie cesarstwa rzymskiego, ktre miao sta si uniwersalistycznym cesarstwem
chrzecijaskim. Dla realizacji tego planu chcia pozyska poparcie Chrobrego (zjazd
gnienieski w 1000 r.).
24. Kim by i czym si wsawi: Perykles
Perykles - ostatni z wielkich ateskich reformatorw. W 462 r. p.n.e. doprowadzi do
przyznania urzdnikom pastwowym pensji.
25. Kim by i czym si wsawi: Przemysaw II
Przemys II - ksi Wielkopolski i krl Polski od 1295. Popierany przez arcybiskupa Jakuba
wink dy do zjednoczenia ziem polskich.

26. Kim by i czym si wsawi: Sieciech

Sieciech - monowadca maopolski, wojewoda (palatyn) Wadysawa II Hermana. Wywiera
znaczny wpyw na panujcego, faktycznie rzdzc pastwem. Wystpowa na czele wojsk
ksicych przeciw synom Wadysawa II. Ok. 1100 pobity przez poczone siy Zbigniewa i
Bolesawa III Krzywoustego, wypdzony z kraju. Prawdopodobnie powrci i zosta
olepiony.
27. Kim by i czym si wsawi: Solon i Klejstenes
Solon - ateski m stanu, wprowadzi podzia obywateli na grupy, a o ich przynalenoci do
danej grupy decydowa majtek.
Klejstenes - polityk ateski. Doprowadzi do powoania nowej instytucji demokratycznie
wybieranej przez wszystkich obywateli Rady Piciuset. W jego czasach najwaniejsz
wadz w polis stao si zgromadzenie, w ktrego obradach mogli bra udzia wszyscy
obywatele, take najbiedniejsi, wczeniej pozbawieni praw politycznych.
28. Kim by i czym si wsawi: w. Wojciech
w. Wojciech biskup praski, mczennik, patron Polski. Duchowny ten szuka schronienia na
polskim dworze, po tym jak wikszo czonkw jego rodu zostaa wymordowana na skutek
walk wewntrznych w Czechach. W 997 r. pod wpywem Bolesawa Chrobrego Wojciech
rozpocz misj chrystianizacyjn wrd pogaskich Prusw (ludu nalecego do batyckiej
grupy jzykowej, zamieszkujcego obszary midzy doln Wis a dolnym Niemnem).
Zakoczya si ona niepowodzeniem, a biskup zosta zabity przez pogan.
29. Kim by i czym si wsawi: Wadysaw Herman
Wadysaw Herman - ksi z dynastii Piastw, wadca Polski w latach 1079-1102.Zmieni
kierunek polskiej polityki: zawar pokj z Czechami. Rezygnujc z de do uzyskania
korony, nawiza bliskie stosunki z cesarstwem. W 1097 r. Wadysaw Herman wyznaczy
synom dzielnice.
30. Kim by i czym si wsawi: Wadysaw Jagieo
Wadysaw Jagieo- wielki ksi litewski pierwszy krl (zaoyciel) dynastii Jagiellonw, od
1386 r. m Jadwigi, uczestniczy w bitwie pod Grunwaldem
31. Kim by i czym si wsawi: Wadysaw Raginis
Wadysaw Raginis - polski dowdca wojskowy, kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza,
dowdca obrony Wizny w 1939 roku. Po bitwie popeni samobjstwo.
32. Kim by i czym si wsawi: Wadysaw Warneczyk
Wadysaw III Warneczyk - krl Polski od 1434 roku, a pniej krl Wgier. Syn
Wadysawa Jagiey. W 1444 roku podj wypraw przeciwko Turkom nad Morzem
Czarnym, na ktrej poleg w bitwie pod Warn.
33. Kim by i czym si wsawi: Wadysaw Wygnaniec
Wadysaw II Wygnaniec (1105-1159) - najstarszy syn Bolesawa III Krzywoustego i
Zbysawy, crki ksicia kijowskiego witopeka II. Ksi zwierzchni Polski i ksi lski
1138-1146. Po mierci ojca w 1138, obj w dziedziczne posiadanie lsk, nie podlegajc
dziedziczeniu dzielnic senioraln z Krakowem oraz przej prerogatywy wadzy ksicia
zwierzchniego.
1144, po mierci Salomei, drugiej ony Bolesawa III Krzywoustego i matki przyrodnich
braci Wadysawa II Wygnaca, wybucha wojna pomidzy brami o ziemi czyck.
Podczas wojny, przeciwko Wadysawowi II Wygnacowi opowiedzia si jego

dotychczasowy sojusznik Piotr Wostowic, ktry z rozkazu ksicia zosta pojmany,

okaleczony, pozbawiony urzdw i dbr. Okruciestwo okazane Wostowicowi umocnio
opozycj monowadcw i dostojnikw kocielnych przeciw ksiciu, ktry musia szuka
schronienia w Niemczech (1146).
Wadcy niemieccy kilkakrotnie podejmowali interwencje w sprawie powrotu Wadysawa
Wygnaca, ktre spowodoway umocnienie wpyww cesarstwa w Polsce (1146 najazd
zbrojny Konrada III, 1157 wyprawa Fryderyka I Barbarossy zakoczona ukadem w
Krzyszkowie). W 1147 Wadysaw II Wygnaniec uczestniczy w krucjacie do Ziemi witej.
Synowie ksicia,Bolesaw Wysoki i Mieszko Pltonogi, 1163 odzyskali lsk,
zapocztkowali lsk lini Piastw.
34. Konflikt Bolesawa miaego z biskupem Stanisawem
Polityka Bolesawa miaego doprowadzia do umocnienia pozycji Polski na arenie
midzynarodowej, a take do wzmocnienia wewntrznego pastwa. Troszczy si o Koci ,
odbudowa arcybiskupstwo gnienieskie. Nalea on do obozu gregoriaskiego, dlatego te
wymaga posuszestwa ze strony Kocioa. To wanie miao due znaczenie w sporze
pomidzy Bolesawem miaym, a biskupem Stanisawem .
W 1079 r. Bolesaw miay walczy na Rusi. W kraju za doszo do buntw ludw, zwizaa
si monowadcza opozycja. To wanie biskup by jednym z nich , on zapocztkowa
niepokj w kraju. Duy udzia maja tu take porednicy Czech i Niemiec starali si go
wywoa za pomoc niektrych polskich rodw. Stanisaw skrzywdzi krla najbardziej.
Zama przysig wiernoci, ktr lubowa Bolesawowi podczas inwestytury . Wadca
dowiedziawszy si o tym , szybko powrci karajc swoich poddanych. W ich obronie stawi
si biskup. Ta sytuacja doprowadzia do skazania Stanisawa na mier; stracenie
duchownego (polegajce na powiartowaniu ciaa) miao miejsce na otarzu wawelskim.
Ponownie nasta bunt, najprawdopodobniej inicjowany przez czeskiego ksicia. Bolesaw
miay podj decyzj o ucieczce na Wgry do tamtejszego wadcy. Tron obj Wadysaw
Herman, a wkrtce Stanisaw zosta ogoszony witym.
35. Odbudowa pastwa za Kazimierza Odnowiciela
1. Kryzys pastwa za panowania Mieszka II
Toczone przez Chrobrego wojny spowodoway zmczenie spoeczestwa i wzrost
niezadowolenia. Szybko wzrastao terytorium pastwa, jednak nie nadaa za tym
rozbudowa instytucji pastwowych. Ziemie te byy mao zintegrowane.
Nowy wadca Mieszko II ktry koronowa si na krla ju na pocztku rzdw / w 1025 r. /
musia stawi czoa niezadowoleniu wewntrznemu i zewntrznemu. Wyrazem tego drugiego
by najazd na Polsk Niemcw / odebrali Milsko i uyce / oraz Rusinw / odebrali Grody
Czerwieskie / Mieszko II zosta wygnany z kraju, a krtkie rzdy obj jego starszy brat
Bezprym.
2. Powstanie ludowe reakcja pogaska
Po mierci Mieszka II w 1034 r. w kraju wybuch bunt skierowany przeciwko Kocioowi i
monowadztwu. Byo to wynikiem zuboenia spoeczestwa, ktre popadao w zaleno od
bogatych. W kraju zapanowaa anarchia.
3. Najazd czeski
Chaos panujcy w Polsce skoni czeskiego ksicia Brzetysawa do wyprawy na Wielkopolsk
w roku 1039. Zupi on gwnie Gniezno i Pozna, zabierajc m.in. zwoki w. Wojciecha. W
drodze powrotnej przyczy do Czech lsk. Bezbronna Wielkopolska zostaa zniszczona
take przez Pomorzan.
4. Odbudowa pastwa przez Kazimierza Odnowiciela
Ruchy ludowe wzbudziy niepokj ssiadw Polski, dlatego krl Niemiecki Henryk III i
ksi ruski Jarosaw Mdry dopomogli synowi Mieszka II Kazimierzowi w powrocie do
Polski. Musia on podj walki o ponowne przyczenie Mazowsza zajtego przez Masawa
oraz lska. Pierwsz ziemi zdoa odzyska w 1047 r., drug trzy lata pniej / pod
warunkiem pacenia trybutu /

Kazimierz zyska przydomek Odnowiciela poniewa odbudowa instytucje pastwowe i

kocielne. Ponadto przenis stolic do Krakowa i wprowadzi prawo obdarowywania ziemi
za sub wojskow. Nie udao mu si odzyska korony krlewskiej, utraconej wraz z
wygnaniem Mieszka II.
36. Podzia pastwa krzyackiego po pokoju w Toruniu w 1466 r.

Pastwo zakonu krzyackiego w Prusach (lenno Polski) i (suwerenne) pastwo zakonu

krzyackiego w Inflantach po roku 1466
37. Postanowienia unii w Krewie
- Poczenie Krlestwa Polskiego z Wielkim Ksistwem Litewskim
- lub Wadysawa Jagiey z krlow Polski Jadwig
- Koronacja Wadysawa Jagiey
- Chrzest Jagiey i Litwy
38. Proces jednoczenia ziem polskich za okietka
Wadysaw okietek (ksi kujawsko-czycki) od 1288 roku rozpocz walk o rzdy w
Maopolsce i Wielkopolsce, jednak z obu tych dzielnic zosta usunity, a w 1300 roku musia
opuci kraj. Powrciwszy, wpierany przez rycerstwo wgierskie, zdoa w latach 1304-1306
zjednoczy Maopolsk, Kujawy, ziemie czyck i sieradzk oraz Pomorze.

W 1314 roku zaj take Wielkopolsk. okietek zdoa utrzyma swe panowanie pomimo
licznych buntw wewntrznych, z ktrych najpowaniejszym by bunt mieszczan
krakowskich pod dowdztwem wjta Alberta oraz licznych atakw zewntrznych. W wyniku
toczonych od 1309 roku wojen z Krzyakami od pastwa polskiego odpady: Pomorze
Gdaskie (1308/1309), ziemia dobrzyska (1329) i Kujawy (1332). Najwikszym
zwycistwem wojsk polskich w okresie wojen z zakonem krzyackim byo zwycistwo w
bitwie pod Powcami (1331).
39. Przyczyny i konsekwencje przyjcia przez Polsk chrztu po 3
Przyczyny:
- uniknicie podporzdkowania przez dominujce wwczas w Europie Pastwo Cesarskie,
- sojusz z Czechami,
- ch wzmocnienia autorytetu wadcy,
- polepszenie funkcjonowania pastwa,
- wzmocnienie wizi midzy ludmi,
Skutki/konsekwencje
- wzmocniona pozycja monarchy,
- ksi rzdzi z woli Boej
- napyw wyksztaconych duchownych,
- rozwj kancelarii ksicej,
- rozwj budownictwa sakralno obronnego
- chrystianizacja kraju
40. Statut Krzywoustego podzia Polski na dzielnice

W 1138 roku Bolesaw Krzywousty wyda statut zwany popularnie testamentem, w ktrym
regulowa on sprawy nastpstwa tronu po swej mierci.
Zgodnie z postanowieniami statutu pastwo polskie miao zosta podzielone na dzielnice, w
ktrych panowa mieli poszczeglni synowie Bolesawa Krzywoustego oraz ich potomkowie.
Wadz nad caym pastwem mia sprawowa najstarszy przedstawiciel dynastii piastowskiej

(zasada pryncypatu i zasada senioratu), do ktrego uprawnie naleao: prowadzenie polityki

zagranicznej w imieniu caego pastwa, sprawowanie wadzy zwierzchniej nad wszystkimi
dzielnicami, utrzymywanie zag w gwnych grodach kraju. Podstaw rzdw ksiciaseniora miaa by dzielnica senioralna.
41. Stosunki polsko krzyackie za ostatnich Piastw
Pomys sprowadzenia na pogranicze mazowiecko-pruskie zakonu rycerskiego zrodzi si na
dworze Konrada Mazowieckiego. Zakon taki mia ochrania ziemie piastowskie przed
najazdami plemion pruskich i prowadzi akcj chrystianizacyjn. Rokowania z wadzami
Zakonu Szpitala Najwitszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie zaczy si w
1226 r., a dwa lata pniej kilku braci zakonnych przyjo od Konrada Mazowieckiego
Ziemi Chemisk. W 1230 r. niewielki konwent krzyacki osiad koo Torunia,
rozpoczynajc systematyczny podbj ziem pruskich, wypierajc pierwotnych mieszkacw w
gb lasw i mordujc, a tych, ktrzy przeyli najazd nawracali przemoc i germanizowali.
Krzyacy budowali zamki, zakadali miasta, sprowadzali osadnikw z Niemiec (pniejsi
Prusacy). Do koca XIII w. stworzyli w Prusach potne pastwo ze stolic w Malborku (od
1309 r.). Na pocztku XIII w. mieszczanie gdascy zagroeni przez Brandenburczykw
poprosili o pomoc Wadysawa okietka. Ten zajty walkami z Wacawem, poleci poprosi
o pomoc Krzyakw, ktrzy wykorzystali sytuacj i podstpem zajli Pomorze Gdaskie. W
1308 r. opanowali Gdask i wymordowali jej mieszkacw (rze Gdaska). Nastpnie bez
walki opanowali Tczew. Gdy krl podj rokowania w sprawie zajcia Pomorza, Zakon
wystawi rachunek za odsiecz i zaproponowa wykup Pomorza, jednoczenie zajmujc
wiecie. W 1309 r. Polacy zoyli skarg na Zakon do papiea. Pierwszy proces odby si w
Inowrocawiu. Komisja nakazaa zwrci Polsce Pomorze i zapaci odszkodowanie.
Wykorzystujc krzyacko- luksemburskie zaangaowanie na Litwie, wojska okietka
zaatakoway Ziemi Chemisk. Rozpocza si kilkuletnia wojna zakoczona bitw pod
Powcami (29 wrzenia 1331 r.). Krzyacy odstpili od oblenia Brzecia i wycofali si za
Toru. Nastpca okietka, Kazimierz Wielki, doprowadzi w 1339 r. do drugiego procesu w
Warszawie. Legaci papiescy przyznali Polsce utracone terytoria, jednake wykonanie wyroku
zostao zawieszone. Dziki staraniom arcybiskupa Bogorii zawarto w 1343 r. wKaliszu
traktat, na mocy ktrego Zakon zwrci Polsce Kujawy i Ziemi Dobrzysk, zatrzymujc dla
siebie Pomorze i Ziemi Chemisk jako wieczyst jamun krla polskiego. W zamian
Polacy zrzekli si roszcze odszkodowawczych za najazdy krzyackie. W 1401 r. na
mudzi wybucho antykrzyackie powstanie, ktre ponioso klsk. W wyniku podpisanego
pokoju w Raciu mud pozostaa w rkach krzyackich, a za Ziemi Dobrzysk Zakon
zada od krla Jagiey 40 tys. florenw.
42. Unia w Krewie zostaa podpisano pomidzy Wielkim Ksistwem Litewskim, a
Krlestwem Polskim dnia 14 VIII 1385.
Przyczyny:
- Brak krla w Polsce
- Wsplny wrg Zakon Krzyacki.
- Zwikszenie znaczenia polskiego Kocioa
- Wymiana handlowa pomidzy miastami
- Denie bojarw litewskich do zrwnania w prawach z polskimi.
- Uniezalenienie od aliansu z Wgrami.
Skutki
- Odsunita zostaa groba krzyacka
- Chrystianizacja Litwy
- Rzeczpospolita staa si pomostem pomidzy Zachodem, a Wschodem.
- Rzeczpospolita staa si krajem o wielonarodowej strukturze spoecznej.
- Rozszerzenie granic Polski.

43.Upadek pastwa polskiego za Mieszka II

Mieszko 2 zosta krlem po mierci Bolesawa Chrobrego. Ingerowa w spawy innych pastw
take Niemiec. Popar on przeciwnika do tronu cesarza za co ten napad na Polsk razem z
ksiciem Jarosawem Mdrym i Bezprymem. Polska utracia Milsko i uyce a Mieszko
uciek do Czech gdzie go uwiziono i okaleczono. Rzdy przej Bezprym a w kraju
zapanowaa anarchia. Doszo do reakcji poagskiej przeciw monym i kocioowi z powodu
potrzeby utzrymania ich przez prostych ludzi. W 1032 Bezprym umar i Mieszko 2 wrci do
kraju gdzie w 1034 zmar pazostawiajc pasto swemu synowi Kazimierzowi.
44.Walka o Zadwrze (Polskie Termopile), 17 VIII 1920 r.
Liczcy 330 polskich onierzy ochotniczy batalion lwowski pod dowdztwem Bolesawa
Zajczkowskiego podczas tej bitwy star si z przewaajcymi siami bolszewickimi
wchodzcymi w skad armii Budionnego. W pobliu stacji kolejowej Zadwrze polski oddzia
zosta ostrzelany, a nastpnie zaatakowany przez jednostki bolszewickie. Lwowiacy odparli
sze konnych szar wroga i utrzymali pozycje do wieczora. Walczyli nawet po tym, jak
skoczya im si amunicja, uywajc bagnetw, kolb i karabinw.
Wieczorem, bezbronni, ostrzeliwani przez cik artyleri i otoczeni przez przeciwnika nie
poddali si lecz usiowali przedrze si do pobliskiego lasu. W boju polego 318 polskich
onierzy a pozostali przy yciu dostali si do niewoli. Aby jej unikn kilku Polakw wraz z
Zajczkowskim popenio samobjstwo. Bitwa ta jest przykadem bohaterskiej walki polskiej
modziey, ktra powicia ycie aby ratowa ojczyzn i przyczynia si do spowolnienia
bolszewickiego marszu na Lww.
45.Wojna polsko niemiecka za Chrobrego
I wojna polsko- niemiecka 1002-1005
Wkrtce po zjedzie gnienieskim, po mierci cesarza Ottona III 6 czerwca 1002 roku na
tronie w Niemczech zasiad nieprzychylny Polsce Henryk II.
Bolesaw w toku walk wewntrznych na terenie Niemiec zdoby uyce i Milsko z Mini
nad ab. 24 lipca 1002 roku na zjedzie pastwowym w Niemczech Henryk II przyzna
Bolesawowi na prawach lennych uyce i Milsko (Marchi Miniesk otrzyma Guncelin brat Bolesawa). W 1003 roku w zwizku z nieporozumieniami wrd Przemylidw
Bolesaw wkroczy do Pragi i zaj Czechy, Morawy oraz Sowacj. Henryk II wypowiedzia
Polsce wojn w zwizku z tym, e Bolesaw nie zoy mu hodu z Czech. W 1004 roku zaj
Prag i osadzi na jej tronie Jaromira, a po duszym obleniu Budziszyna zama opr
Polakw i zaj ten grd.
Latem 1005 roku w czasie drugiej wielkiej wyprawy Henryka II na Polsk wojska
niemieckie, wspomagane wojskami czeskimi i wieleckimi, przekroczyy Odr w okolicach
Krosna i dotary pod Pozna. Zosta zawarty pokj, na mocy ktrego Bolesaw straci
wikszo zdobytych ziem (w tym Pomorze Zachodnie), ale zachowuje niezaleno.
II wojna polsko-niemiecka - 1007-1013
Kiedy Bolesaw umocni pozycj Polski, zagroony wadca Niemiec wypowiedzia mu
wojn. Chrobry uprzedzi go i pierwszy wyruszy do ataku, zajmujc Milsko i uyce. Dalsze
dziaania zbrojne, zarwno podejmowane przez polsk, jak i niemieck stron nie przyniosy
wyranych rezultatw.
Na mocy pokoju zawartego w Merseburgu (1013 rok) cesarz zgodzi si na utrzymanie uyc
i Milska przez Bolesawa, ale jako lenna niemieckiego. Syn Chrobrego Mieszko polubi
wwczas crk palatyna reskiego Rychez.
III wojna polsko-niemiecka -1015-1018
Po wypowiedzeniu wojny przez Niemcw - 8 lipca 1015 roku - kampania Henryka II
doprowadzia go do klski, nie zdoa przekroczy dobrze przygotowanej na ataki Odry.
Kolejna kampania niemiecka zaplanowana zostaa rwnoczenie z uderzeniem na Polsk

ksicia kijowskiego Jarosawa (okolice Brzecia). Bolesaw szybko pokona najedc ze

wschodu. Odpar rwnie atak niemiecki, skierowany w kierunku Odry (Pozna, Gniezno).
Pokj zawarty zosta w Budziszynie w 1018 roku. Na jego mocy Polska zyskaa Milsko i
uyce. Cesarz zobowiza si rwnie do osadzania margrabiw przyjaznych Polsce w
Mini i obieca posiki w zwizku z planowan wypraw Bolesawa na Kijw. Chrobry zrzek
si praw do Czech, a Henryk II potwierdzi zwolnienie Polski z pacenia trybutu. Traktat
potwierdzono maestwem Chrobrego z Od, siostr Hermana, margrabiego Mini.
46.Wymie 4 biskupstwa istniejce w 1000 r. i jedno arcybiskupstwo
Po zjedzie gnienieskim w 1000 roku powstao arcybiskupstwo w Gnienie oraz
biskupstwa w Krakowie, Wrocawiu i Koobrzegu.
(Pierwsze na ziemiach polskich biskupstwo zostao utworzone w 968 roku w Poznaniu a
pierwszym biskupem zosta Jordan.)
47.Wymie chronologicznie Piastw od Mieszka do Bolesawa Krzywoustego
- Mieszko I (960 - 992)
- Bolesaw Chrobry (992-1025)
- Mieszko II Lambert (1025-1034)
- Kazimierz I Mnich-Odnowiciel (1034-1058)
- Bolesaw miay (1058-1079)
- Wadysaw Herman (1079-1102)
- Bolesaw III Krzywousty (1102-1138)
48. Koci zostay rzucone
(Alea iacta est) sowa, ktre rzekomo Juliusz Cezar wypowiedzia 10 stycznia 49 r. p.n.e.,
podczas przekraczania wraz ze swoj armi rzeki Rubikon. Przekroczenie tej rzeki byo
jednoznaczne z rozpoczciem wojny domowej przeciwko Pompejuszowi i optymatom.
49. Bulla gnienieska - bulla papieska wydana 7 lipca 1136 w Pizie, znoszca zwierzchno
arcybiskupstwa magdeburskiego nad Kocioem polskim. Tekst zosta napisany w jzyku
aciskim. Jest to jeden z najstarszych zabytkw pimiennictwa polskiego.
50. Cywilizacja minojska i achajska
Minojczycy - Lud ten stworzy na Krecie zaawansowan i bogat cywilizacj, nazywan
kretesk lub minojsk. Cywilizacja Minojczykw obecna bya na wyspie przez przeszo
1000 lat. Jej rozkwit przypada na okres od II tysiclecia p.n.e., kiedy wzniesione zostaj
paace - centra wadzy o wielu funkcjach.
Achajowie - plemie greckie, ktre jako pierwsze przybyo na obszary kontynentalnej Grecji
okoo 2000 lat p.n.e., podbijajc Tesali i miejscowych Pelzagw. W XVw. p.n.e. Achajowie
podbili Kret, ktr niepodzielnie wadali jednak dopiero od drugiego najazdu okoo 1400r.
p.n.e. Eponimicznym ojcem plemion achajskich by mityczny Achajos, syn Zeusa i Pytti, w
innej wersji syn krlewny ateskiej Kreuzy i Ksutosa.
51. Dagome iudex - najstarszy zachowany dokument dotyczcy pastwa polskiego,
sporzdzony w kancelarii Mieszka I w roku 991. W dokumencie tym, spisanym po acinie,
Mieszko informuje papiea o granicach swojego pastwa i oddaje je pod papiesk opiek.
52. Dyktator - w republice rzymskiej by to urzdnik nadzwyczajny, ktremu przyznawano
wadz absolutn na okres maksymalnie szeciu miesicy, aby zapobieg nadzwyczajnym
kryzysom (np. podczas cikiej wojny lub wewntrznych rewolt).
53. Dzielnica senioralna - dzielnica, ktr zgodnie z zasad senioratu otrzyma najstarszy
ksi piastowski w okresie rozbicia dzielnicowego (od 1138 roku, tj. od mierci Bolesawa
III Krzywoustego, do 1320 roku i koronacji Wadysawa okietka). Powstaa na mocy

postanowie ustawy sukcesyjnej Bolesawa Krzywoustego. W jej skad wchodziy: ziemia

krakowska ze stolic w Krakowie, ziemia czycko-sieradzka, ziemia kaliska z Kaliszem i
Gnieznem, cz Kujaw i Pomorza Gdaskiego.
54. Falanga - zwarty oddzia bojowy piechoty greckiej, a potem macedoskiej i
hellenistycznej. Powstaa w VII w. p.n.e.
Falanga hoplitw - Tworzyli j hoplici, ustawieni w 8-16 szeregach jeden za drugim. Gdy
zgin hoplita z pierwszego szeregu, na jego miejsce wchodzi onierz z drugiego. Falanga
najczciej przystpowaa do bitwy w szyku zamknitym, gdzie kady z hoplitw osania
lew poow swojej tarczy (tzw. hoplonem) swojego towarzysza. Podczas starcia walczyy
tylko dwa pierwsze szeregi, pozostali za nadawali impet natarciu, pchajc swych
poprzednikw do przodu oraz uniemoliwiajc im ucieczk.
55. Monarchia patrymonialna - forma organizacyjno-ustrojowa redniowiecznego pastwa,
ktra charakteryzowaa si tym, e pastwo traktowane byo przez monarch jak swoj
wasno. Mieszkacy pastwa mimo osobistej wolnoci winni byli wadcy posuch, by on
te ich najwyszym sdzi. Pastwo i wadza monarcha jako ojcowizna moga by dowolnie
przekazywana przez panujcego potomkom.
W Polsce monarchia patrymonialna istniaa za czasw Mieszka I, Bolesawa Chrobrego oraz
Mieszka II Lamberta, a najprawdopodobniej ju podczas panowania wadcw pogaskich.
56. Oligarchia - forma rzdw polegajca na sprawowaniu wadzy przez niewielk grup
ludzi. Najczciej ludzie ci wywodzili si z arystokracji lub warstwy bogatych.
57. Polskie Termopile - nazwa nadawana kilku bitwom w historii Polski na wzr bitwy w
wwozie termopilskim, znanej z bohaterskiej postawy Spartan. Polacy walczyli do ostatniej
kropli krwi, nie poddali si pomimo wyranej dysproporcji w liczebnoci. S to: Hodw
(1694), Wgrw (1863), Zadwrze (1920), Wizna (1939), Dytiatyn (1920).
58. Pryncypat
1) forma ustrojowa pastwa rzymskiego w okresie od Oktawiana Augusta do Dioklecjana (27
p.n.e. - 284 n.e.). W tym czasie nadal funcjonoway urzdy i instytucje o rodowodzie
republikaskim (senat, konsulat, trybunat i in.), jednak pozbawione byy dawnego znaczenia
(pozory republiki). Pena wadza, zarwno wykonawcza, jak i ustawodawcza, przesza w rce
cesarza (uprawnienia najwaniejszych urzdnikw, nadzwyczajne penomocnictwa,
dowdztwo armii, zarzd nad waniejszymi prowincjami). Cesarz wystpowa nie jako
wadca-krl, ale jako pierwszy z senatorw (princeps senatus) i uchodzi jedynie za
pierwszego obywatela pastwa (std nazwa pryncypatu).
2) termin oznaczajcy wadz ksicia zwierzchniego w Polsce, zgodnie z postanowieniem
Bolesawa Krzywoustego (1138).
59. Przywilej koszycki - przywilej ziemski, nadany szlachcie polskiej przez Ludwika
Wgierskiego w 1374 za cen wprowadzenia jednej z jego crek na tron polski. Przywilej
koszycki dawa szlachcie znaczne uprawnienia, m.in.: zwalnia z wszelkich podatkw, z
wyjtkiem poradlnego, dawa prawo do wynagrodzenia za sub wojskow poza granicami
pastwa, zobowizywa krla do wykupu szlachcica wzitego do niewoli podczas wyprawy
zagranicznej, gwarantowa obsadzanie urzdw ziemskich miejscow szlacht. Przywilej
koszycki pozbawia krla prawa nakadania podatkw bez zgody ogu szlachty.
60. Republika (Rzym) - (ac. res publica rzecz powszechna) ustrj polityczny, w ktrym
wadza jest sprawowana przez organ wyoniony w wyniku wyborw na okrelony czas.
W staroytnym Rzymie ustrj, ktry panowa do 509 r. p.n.e. by monarchi. Po wygnaniu
ostatniego krla sta si republik (rzecz powszechna). Najwiksza wadz w Rzymie miao
zgromadzenie, w ktrym uczestniczyli wszyscy obywatele (decydowali o wojnie i pokoju,

wybierali urzdnikw, stanowili prawo). Wadza faktyczna naleaa jednak do wysokich

urzdnikw (wybierani na rok) i senatorw (urzd sprawowany doywotnio).
Najwybitniejszymi przedstawicielami republiki rzymskiej byli trybuni ludowi Tyberiusz i
Gajusz Grakchus, ktrzy w 133 r. p.n.e przestawili reform, w ktrej bezrolni chopi
(weterani) mieli otrzyma nadziay ziemi. Reforma ograniczaa wpywy posiadaczy
ziemskich gownie senatorw, ktrzy doprowadzili do mierci obu braci.
61. Rokosz tum, zbiegowisko
1) W Polsce wystpienie zbiorowe szlachty przeciw krlowi pod hasem obrony zagroonych
swobd, wolnoci; konfederacja nieuznana przez krla; bunt, rewolta.
2) Zjazd caej szlachty na sejm
62. Styl romaski - wystpowa midzy XI a XII w. we wszystkich chrzecijaskich krajach
Europy. Budowle romaskie wznoszono z kamienia, byy one przysadziste i wieloczonowe.
Z zewntrz wyglday jak zoone z bry geometrycznych, a wewntrz wityni panowa
pmrok, gdy miay one wskie okna, zakoczone grnym ukiem. Kocioy dekorowano
rzebami, paskorzebami oraz malowidami ciennymi. Oprcz wity w stylu romaskim
wznoszono take zamki i wiee.
63. Unia personalna - zwizek dwch lub kilku pastw zczonych osob wsplnego wadcy,
ale zachowujcych odrbne instytucje pastwowe, np. unia w Krewie.
64. Uniwesalistyczna wizja cesarstwa (cesarstwo uniwersalistyczne) - program cesarza
Ottona III, zwizany z jego chci odnowienia Cesarstwa Rzymskiego. Polegao ono na
poczeniu Galii, Niemiec, Woch i Sowiaszczyzny w jedno cesarstwo. Kada z tych krain
miaa mie wasnego krla, cesarz mia by ich zwierzchnikiem.
65. Wojska zacine - rodzaj armii zoonej z najemnikw, ktrym w zamian za sub
wypacano od. Nazwa pochodzi od sowa zacig oznaczajcego nabr ochotnikw do
wojska w zamian za odpowiednie wynagrodzenie. W Europie wojska zacine istniay od
redniowiecza do wieku XIX.
66. Zasada senioratu - zasada okrelajca porzdek obejmowania tronu. Bya stosowana
gdzy wadca podzieli kraj pomidzy kilku synw,wtedy po jego mierci tron dziedziczy
najstarszy syn.
67. Zjazd w Gnienie - odby si w 1000 roku. Do grobu wietego Wojciecha przyby cesarz
niemiecki Otton III. Jego wizyta miaa nie tylko religijny charakter. Chcia on osobiscie
pozna ksicia Bolesawa i zapewni sobie jego poparcie. Zjazd w Gnienie mia dla Polski
wielkie znaczenie. Utworzenie arcybiskupstwa oraz biskupstwa oznaczao, e Koci w
Polsce jest niezaleny i podlega papieowi. Cesarz uzna take niezaleno Polski i zwolni
Bolesawa z pacenia daniny, a dokonujc symbolicznego aktu naoenia korony carskiej na
gow ksicia wyrazi zgod na jego koronacj.
68. Zmagania polsko tatarskie za Henrykw lskich
W 1241 r. ksi stan w obliczu koniecznoci obrony pastwa przed najazdem Mongow.
Stoczy z nimi bitw pod Legnic, w ktrej poleg. Klska i mier wadcy pooyy kres
monarchii Henrykw lskich i zakoczyy okres przewagi tej linii dynastycznej Piastw.

69. Zmiany terytorialne pastwa polskiego za Jagiellonw

70. Zmiany terytorialne pastwa polskiego za Piastw

Mapa granic Polski za czasw Mieszka I i Bolesawa Chrobrego:

Polska za czasw Bolesawa Krzywoustego:

Polska za czasw Wadysawa okietka i Kazimierza Wielkiego: