Sikorski - O Rzekomej Fundacji Biskupstwa W Miśni 2 Stycznia 968 Roku

ROCZNIKI HISTORYCZNE
Rocznik LXXX 2014
DARIUSZ ANDRZEJ SIKORSKI (Pozna)
O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini

2 stycznia 968 roku
I.
W studium ogoszonym w poprzednim tomie Rocznikw Historycznych Wojciech

Jasiski1 podj si krytycznej oceny dotychczasowego stanu bada nad datowanym
na 2 stycznia 968 r. dokumentem dla Mini wystawionym przez Jana XIII (dalej
cyt. jako DM), starajc si zweryfikowa od podstaw poczynajc od ponownej
analizy caoci przekazw rkopimiennych wszystkie argumenty pojawiajce si
w dotychczasowej dyskusji nad dokumentem, ale zarazem wprowadzi kilka wasnych.
Jednak gwnym powodem zainteresowania tym dokumentem jest dostrzeenie przez
W. Jasiskiego znaczenia, jakie ustalenie jego autentycznoci moe mie dla kwestii
zwizanych z pocztkami Kocioa w Polsce. Autor przyjmujc, e dokument jest
autentyczny traktuje opisan w nim spraw jako analogi do sytuacji towarzyszcej powstaniu pierwszego biskupstwa polskiego. Zdaniem W. Jasiskiego, DM
wiadczy, e biskupstwo w Mini zostao ufundowane w styczniu 968 r. na kilka
miesicy przed erygowaniem metropolii w Magdeburgu (padziernik 968 r.) i do
czasu podporzdkowania go tamtejszemu metropolicie w kocu 968 r. byo biskupstwem egzymowanym. Autor sdzi, e to przypadek Jordana i fundacja biskupstwa
w Polsce zainspiroway cesarza Ottona I do wykorzystania tego samego rozwizania prawnego w przypadku biskupstwa w Mini. Tak wic w wystawionym w tym
samym czasie domniemanym dokumencie papieskim dla Jordana miaaby zosta
uyta ta sama (lub bardzo podobna) formua prawna, czyli egzempcja (s. 35). Gdyby
wnioski wynikajce z docieka W. Jasiskiego udao si utrzyma, byby to powany
postp w naszej znajomoci pocztkw Kocioa w Polsce. W niniejszym tekcie
postaram si jednak wykaza, e tezy o autentycznoci dokumentu minieskiego
nie da si obroni.
1
W. J a s i s k i, Bulla Jana XIII dla biskupstwa w Mini z 2 stycznia 968 roku falsyfikat
czy autentyk? Przyczynek do studiw nad pocztkami Kociow minieskiego i poznaskiego, Roczniki Historyczne 79, 2013, s. 7-38.
Uyte skrty: MGH Monumenta Germaniae Historica, DD Diplomata regum et imperatorum Germaniae, z sygl danego wadcy (O I, O II lub O III dla Ottonw i H II, H III lub
H IV dla kolejnych Henrykw; K II Konrad II, L III Lotar III); PU Papsturkunden
896-1046, wyd. H. Zimmermann, t. I-III, Wien 1984-1989.
32
Dariusz Andrzej Sikorski
W. Jasiski stoi na stanowisku, e tekst dokumentu Jana XIII, w znanej nam

postaci (poza dwiema interpolacjami z grupy rkopisw F, C, D), jest w caoci
autentyczny. Podobiestwa do datowanego na ten sam dzie dyplomu papieskiego
(bez wtpienia autentycznego) dla opactwa w Hersfeld (dalej cyt. jako DH), w ktrym
zostao ono egzymowane spod wadzy miejscowego biskupa, wynikaj z faktu, i oba
dokumenty przygotowa ten sam kancelista Stefan, oraz z analogicznych przynajmniej w zakresie odnoszcym si do klasztorw rozporzdze obu dokumentw
papieskich. Zbienoci midzy DH a DM s szczeglnie uderzajce dlatego, e DM
przygotowano wycznie na podstawie ju gotowego DH2. W. Jasiski przyjmuje
zatem za Joachimem Huthem3 stanowisko, ktre mona okreli jako maksymalistyczne, gdy inni badacze tego zabytku (m.in. Karl Uhlirz i Harald Zimmermann)
uwaali, e za podstaw DM suy jaki autentyczny, zaginiony przywilej Jana
XIII dla klasztoru w Mini, lecz znany tekst jest w znacznym stopniu, zwaszcza
w odniesieniu do tej czci, ktra jest interpretowana jako egzempcja biskupstwa,
podfaszowany. Nie wyliczam ju tych badaczy uznajcych ten dokument w caoci
za faszerstwo, ktre przygotowano na podstawie wspomnianego przywileju dla
klasztoru w Hersfeld4.
Cz argumentw za autentycznoci DM W. Jasiski przej z trwajcej ju 130
lat dyskusji nad DM. Jednak Autor nie zauway, e niektre z nich formuowane
przecie kilkanacie dekad wczeniej moemy obecnie atwo zweryfikowa, dysponujc peniejsz wiedz. Dotyczy to m.in. przytoczonej przez Autora opinii K. Uhlirza
z 1895 r. (s. 10), e jest mao prawdopodobne, aby faszerz przeprowadzi specjaln
kwerend poza Mini w celu znalezienia odpowiedniego dokumentu papieskiego,
ktry mgby wykorzysta do faszerstwa. Opinia Uhlirza opiera si na dowiadczeniu, ktre rzeczywicie potwierdza tak tendencj wczesnych faszerzy, gdy jako
podkadek uywali dokumentw z najbliszego otoczenia, najczciej z zasobw
rodzimej instytucji, ale nie jest to jednak regu, ktra by wykluczaa wykorzystanie oryginalnego dokumentu znajdujcego si w innej instytucji (np. w klasztorze
w Hersfeld) przez faszerza pracujcego na rzecz biskupstwa w Mini5.
Tej cisej zalenoci dowodzi fakt, e w DM partie wsplne z Liber diurnus (LD) nie
przekraczaj tych zapoycze z LD, ktre znajduj si w DH. Innymi sowy, DM nie zawiera
adnej nadwyki pochodzcej z LD w stosunku do DH, czyli jest po prostu nieprawdopodobne,
aby kancelista, korzystajc nawet wycznie z tych samych formularzy w LD, napisa tekst
pod tym wzgldem identyczny.
3
J. H u t h, Neues zur Missions- und Frhgeschichte des Bistums Meien und seiner
Nachbarn. Das heidnische und christliche Slaventum, w: Acta II Congressus internationalis
historiae Slavicae Salisburgo-Ratisbonensis anno 1967 celebrati, Wiesbaden 1970, s. 76-78;
t e n e, Die Frhgeschichte der Bistmer Meissen und Prag im Lichte der Bulle Si semper
sunt vom 2. I. 968, Annales Instituti Slavici. Verffentlichungen des Institutum SalisburgoRatisbonense Slavicum Salzburg-Wien-Regensburg 8 (Millenium Dioeceseos Pragensis 9731973. Beitrge zur Kirchengeschichte Mitteleuropas im 9.-11. Jahrhundert), Wien 1974.
4
Omwienie u Th. L u d w i g, Die Urkunden der Bischfe von Meien. Diplomatische
Untersuchungen zum 10.-13. Jahrhundert, Kln-Weimar-Wien 2008 (Beihefte zum Archiv
fr Diplomatik 10), s. 250 n.
5
Np. faszywy dyplom dla klasztoru Waulsort (PU nr 241, rzekomo z 976 r.) zosta w XII
w. sfaszowany na podstawie przywileju papiea Benedykta dla klasztoru w. Pantaleona
w Kolonii z 976 r.
2
O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku
33
Autor powtarza kolejny argument K. Uhlirza, e skopiowanie monogramw cesarskich w kopii B dokumentu minieskiego, wobec braku ich w kopiach DH, wiadczy,
e DM zosta lepiej zredagowany. Niestety K. Uhlirz si myli, gdy faszerze niekiedy
byli w stanie sprokurowa nawet dobre kopie pieczci, nie mwic o monogramach,
ktre atwo byo naladowa, majc do dyspozycji jaki autentyczny dokument danego
wadcy. Z drugiej strony, brak monogramu na kopiach autentycznego DH nie stanowi podstawy do podejrze o nieautentyczno. Jeli uznamy DM za faszerstwo,
to wiemy, e faszerz korzysta z oryginalnych dokumentw Ottona I i Ottona II,
z ktrych mg monogramy skopiowa. Jeli ewentualnie faszerz mia dostp do
dokumentu w Hersfeldzie, to mg te widzie (i skopiowa) oryginalne (zachowane
do dzisiaj) dokumenty obu Ottonw dla Hersfeldu z 968 r. (MGH DD O I, nr 356;
O II, nr 17), w ktrych zostay potwierdzone papieskie przywileje dla klasztoru.
Na nic nie zda si cytowana (s. 11) opinia J. Hutha (rzekomo wypowiedziana przez
Leo Santifallera), e aden z dokumentw papieskich tego okresu, ktry opiera si
na Liber diurnus (dalej cyt. jako LD) nie okaza si falsyfikatem (zatem DM rwnie), gdy przecz temu fakty i sam Santifaller. Znamy sporo takich faszerstw6.
Jednym z nowszych argumentw (wprowadzony przez H. Zimmermanna), ktry
moe wydawa si rzeczywicie przekonujcy, jest odwoanie si do wzmianki
w przywileju Innocentego II z 1131 r. dla biskupstwa w Mini, w ktrym przypomniany jest jaki wczeniejszy przywilej dla Mini bliej niesprecyzowanego papiea
Jana. Wprawdzie jest tam mowa o posiadociach biskupstwa, o czym DM milczy, ale
te mamy oglnikowe potwierdzenie granic diecezji, ktre szczegowo s opisane
w DM7. W. Jasiski przywizuje jednak zbyt wielk wag do tej wzmianki, gdy nie
moe ona przecie dowodzi autentycznoci DM. Przecie zarwno Innocentemu
II, jak i biskupom podpisanym potem na widymusie mg kto przedstawi faszerstwo naladujce oryginalny dyplom papieski. Zatem wzmianka z 1131 r. przesuwa
jedynie czas sporzdzenia ewentualnego faszerstwa (lub jego wczeniejszej wersji)
z poowy XIII w. jak dotd najczciej przyjmowano na okres przed 1131 r.
Nie s to jedynie teoretyczne dywagacje, ale mamy fakty, ktre takie zaoenie
uprawdopodobniaj. Wiemy, e za pontyfikatu minieskiego biskupa Godebolda
(1120-1140) sprokurowano faszerstwo pod imieniem jednego z jego poprzednikw,
Bennona (1066-1106), i skutecznie przedstawiono je Innocentemu II do zatwierdzenia8. W 1137 r. ten sam papie rozstrzygn na korzy Mini spr z Magdeburgiem
6
Por. PU nr 6, 24, 29, 43, 50, 70 itd. Por. zestawienie L. S a n t i f a l l e r, Die Verwendung des Liber Diurnus in den Privilegien der Ppste van den Anfngen bis zum Ende des
11. Jahrhunderts, Mitteilungen des Instituts fr sterreichische Geschichtsforschung 49, 1935,
s. 258 n; H. H. A n t o n, Der Liber Diurnus in angeblichen und verflschten Papstprivilegien
des frheren Mittelalters, w: Flschungen im Mittelalter, t. III, Hannover 1988, s. 115-142.
7
Urkundenbuch des Hochstifts Meissen, t. I, wyd. E. G. Gersdorf, Leipzig 1864 (Codex
diplomaticus Saxoniae Regiae II 1), nr 45, s. 47: Gedobolde episcope, Misennensi ecclesiae
salubriter providentes tuis iustis postulationibus clementer annuimus, et tam ipsam quam
omnia ad eam pertinentia ad exemplar praedecessoris nostri felicis memoriae Johannis papae
apostolicae sedis privilegio communimus. I nieco dalej: Praeterea parrochiales terminos, quos
Mesennensis ecclesia legitime usque ad haec tempora noscitur habuisse, per praesentis scripti
paginam tibi tuisque successoribus confirmamus.
8
Tame, nr 47.
34
o przynaleno Dolnych uyc, m.in. na podstawie jedynie konceptu dokumentu,

ktry swego czasu bezskutecznie prbowano uzyska od Ottona III9. W kocu ci
sami biskupi, ktrzy wystawili widymus DM w 1250 r., w tym samym dniu widymowali ewidentnie faszywy, cho zrcznie udajcy orygina, dyplom (zachowany
do dzisiaj) wystawiony rzekomo przez Ottona I 19 X 968 r.10
II.
Do wniosku, e dokument minieski jest autentykiem, doprowadziy W. Jasiskiego nastpujce przesanki:

1) Analizowane rnice czci formularzowej DM i DH pokazuj (s. 20-25), e
aden z wariantw formularzowych bulli minieskiej w stosunku do hersfeldzkiej nie ma proweniencji trzynastowiecznej, a wszystkie te odmianki albo znajduj
potwierdzenie w innych dokumentach Jana XIII, albo znane byy przed czasem
wystawienia dokumentu minieskiego (s. 25).
2) Niektre warianty tekstu w czci zaczerpnitej z Liber diurnus s w DM
poprawniejsze ni w DH, zatem nie mona zakada, e ewentualny faszerz, korzystajcy w XIII w. z DH, by w stanie poprawi tekst.
3) W partii tekstu znajdujcego si wycznie w DM pojawiaj si zapoyczenia
z Dekretaw u Pseudo-Izydora, a ich znajomo w kancelarii papieskiej drugiej
poowy X w. jest ograniczona wycznie do notariusza Stefana, ktry napisa oba
dokumenty. Poniewa zdaniem Autora w XIII w., czyli w czasie domniemanego faszerstwa, Pseudo-Izydor nie by ju w uyciu, to odwoanie si do Decretales w sprawie egzempcji przesdza cakowicie spraw na rzecz autentycznoci tekstu (s. 25).
4) Zrekonstruowana przez Autora filiacja rkopisw DM ma dowodzi, e cz
zachowanych kopii dokumentu minieskiego wywodzi si z zaginionego oryginau,
podczas gdy dotd sdzono, e wszystkie wywodz si z widymusu powstaego
w poowie XIII w.
Przeanalizujmy wedle powyszej kolejnoci kolejne kroki W. Jasiskiego majce
argumentowa za autentycznoci DM.
Ad 1) Punktem wyjcia dla W. Jasiskiego jest porwnanie dwch paralelnych
fragmentw obu dokumentw (wytuszczenia pochodz od Autora, kursyw zaznaczono partie wsplne z LD):
DH: Et ideo sancimus firmiterque consciscimus, ut post tempora prenominati
abbatis fratres eiusdem monasterii in sinu su sancte congregationis, si forte quis
dignus inveniatur, abbatis eligendi liberam in perpetuum habeant potestatem. Ad
hoc omnem cuiuslibet clesi sacerdotem in prefato monasterio ditionem quamlibet
habere preter sedis apostolic antistitem prohibemus ita ut, nisi ab abbate monasterii
fuerit invitatus aut hospitio fortasse receptus, infra terminos ipsius monasterii nihil
suo libitu ordinare aut temere exercere presumat.
DM: Et ideo in Christo sanccimus firmiterque concessimus, ut nullus metropolitanus, nullus episcopus, nulla etiam magna vel parva alterius ordinis et gradus
persona preter sedis apostolice antistitem infra terminos Mi[s]nensis ecclesie, cui
9
10
MGH DD O III, nr 186; Urkundenbuch des Hochstifts Meissen, t. I, nr 46.

MGH DD O I, nr 447.
35
venerabilis episcopus Burcardus preesse dinoscitur, quemquam ordinare, diiudicare,

excommunicare, vel aliquid temere exercere ullo modo presumat.
Zdaniem Autora porwnanie to dowodzi, e wszystkie widoczne w DM rnice
wobec DH znajduj potwierdzenie w zwyczajach kancelarii Jana XIII, zatem nie
mogy zosta dopisane przez faszerza w XIII w. Dotyczy to zarwno takich dodatkw, jak in Christo, zmiana formy conscisimus na concessimus, dodanie ullo modo.
Zweryfikujmy te ustalenia.
W. Jasiski milczco przyj, e dodane w DM sowa in Christo s typowe
dla X w. (moe temu celowi miao suy stwierdzenie, e to zwrot augustiaski). Jednak gdy przyjrzymy si bliej, widzimy, e w dokumentach papieskich
z lat 986-1046 zwrot ten pojawia si wycznie w eschatokole (w aprekacji) bd
w intytulacji. Jeli pojawia si w innych czciach, to wycznie w sformuowaniach
rodzaju in Christo fidelibus nostris (PU nr 369 z 999 r .); noster in Christo spiritalis
filius (PU nr 355 z 998 r.); susceptum in Christo sacerdotium (PU nr 354 z 998 r.).
Najblisze dokumentowi minieskiemu uycie in Christo znajduje si w podfaszowanym dokumencie paliuszowym dla arcybiskupa Canterbury z 960 r. (PU nr 149):
Quicquid illud fuerit adversi, virtute in Christo patienti a te devincatur. Jednak tu
in Christo jest dodatkiem faszerza z pocztku XII w.
Poza wyej wskazanym fragmentem in Christo pojawia si w DM raz jeszcze
(cunctis in Christo fidelibus). Podobne zwroty znajdziemy w dokumentach cesarskich,
zwaszcza z czasw Ottona III, np. cunctis nostris in Christo fidelibus (MGH DD
O III, nr 235, s. 652, z 996 r.) i kilka razy in Christo fidelibus. Zwrot ten pojawia
si rwnie w kancelarii Henryka IV11 i Lotara III z Supplinburga12, czyli w czasie
bliskim powstaniu kilku faszerstw dla Mini (o czym niej). Nie znajdziemy podobnej
formuy w papieskich dokumentach X w.
Uyte w DH nadzwyczaj rzadkie sowo consciscimus zostao w DM zastpione
przez powszechnie znane concessimus. W. Jasiski podkrela, e conscisco nie pojawia si w adnym innym dokumencie z czasw Jana XIII, natomiast concessimus
jest spotykane w innych dokumentach Jana XIII. To prawda, ale naley doda, e
conscisco jest tak rzadkie, e w funkcji, ktr peni w DH, nie pojawia si w adnym z dokumentw wydanych w ramach MGH, w adnym dokumencie papieskim
wydanym przez H. Zimmermanna ani w innych dokumentach papieskich do XII w.,
dostpnych w innych bazach danych i wydawnictwach. Natomiast concessimus jest
sowem z kolei tak powszechnie wystpujcym w dokumentach papieskich i cesarskich tego okresu, e nie ma ono cech pozwalajcych powiza je wycznie z kancelari papiesk i do tego konkretnie z czasami Jana XIII.
Wedug Autora take dodanie w DM zwrotu ullo modo (temere exercere ullo
modo presumat) wskazuje na czasy Jana XIII, w ktrego dokumentach spotykamy
te sowa. Ponownie trzeba doda, e zwrot ullo modo presumat jest ponadczasowy
i pojawia si np. w dokumentach PU nr 44 (931 r.), nr 85 (938 r.), nr 191 (rzekomo
z 968 r., falsyfikat z pocztku XI w.). Co szczeglnie istotne, zwrot ten pojawia si
11
Futuris in Christo fidelibus (MGH DD H IV, nr 405); in Christo fidelibus cunctis (MGH
DD H IV, nr 307).
12
Cuntis Christi fidelibus (MGH DD L III, nr 32 z 1131 r.); in Christo fidelibus (tame,
nr 19, z 1129 r.).
36
w 7 dokumentach Henryka IV z bardzo wskiego okresu lata 1066-1067. Przypomn, e dokadnie w tym czasie osiga szczyt spr graniczny midzy biskupem
Mini a metropolit Magdeburga13. Czy w tym ostatnim przypadku mona mwi
o przypadkowej zbienoci? By moe z tego okresu pochodz najstarsze warstwy
faszerstwa, ktre z czasem przybray znan nam posta DM.
Wniosek moe by jedynie taki: przytoczone fakty nie dowodz, e odmianki
w DM pochodz z tego samego czasu, co DH, gdy s spotykane take w dokumentach wczeniejszych, pniejszych i znacznie pniejszych.
Autor przyj w swojej analizie dwa bdne zaoenia. Po pierwsze, potraktowa
(s. 21) analizowany tekst DH jako w caoci nalecy do formularza LD. Tymczasem
tylko cz wyrniona przeze mnie italik pochodzi z tego formularza (LD nr 86).
Zatem pisarz DM take w tym analizowanym fragmencie szed bezporednio za
tekstem DH, tylko w niektrych miejscach go modyfikujc. Po drugie, W. Jasiski
zawzi zakres materiau porwnawczego wycznie do dokumentw Jana XIII, tym
samym narazi si na przeoczenie zjawisk, ktre wystpuj nie tylko w dyplomatyce
papieskiej z czasw tego papiea, ale w ogle w kancelariach papieskiej i cesarskiej
X-XI w. Stwierdzajc, e pewne zwroty wystpuj w dyplomach Jana XIII, uzna to
za potwierdzenie autentycznoci DM. W rzeczywistoci niektre z nich wystpuj
w znacznie duszym czasie i nie mog by uznane za charakterystyczne wycznie
dla praktyki kancelaryjnej Jana XIII.
W. Jasiski przeoczy wreszcie niesychanie istotny dla oceny autentycznoci DM
fakt w analizowanym fragmencie z DM znajduje si mianowicie tekst (Mi[s]nensis ecclesie, cui venerabilis episcopus Burcardus preesse dinoscitur), ktry pojawia
si w dyplomie Ottona II z 979 r. (Misnensi ecclesiae, cui venerabilis Folcholdus
episcopus praeesse dinoscitur)14. Zmieniono jedynie imiona. Chcc ratowa autentyczno dokumentu, naleaoby zaoy, e skryba dokumentu Ottona II zna dyplom
papieski i przej z niego w fragment, aktualizujc jedynie osob biskupa. Jednak
bardziej prawdopodobna jest przeciwna zaleno to skryba komponujcy tekst DM
zna dokument Ottona II. W DM znajdujemy przecie take inne miejsca wsplne
z tekstem oryginalnego dyplomu Ottona III z 995 r. (MGH DD O III, nr 186), ten
za w czci opiera si wanie na MGH DD O II, nr 184 (o czym szerzej niej).
Ad 2) W. Jasiski uzna, e niektre fragmenty w DM oddaj tekst poprawniejszy ni paralelne miejsca w niewtpliwym autentyku DH. Twrca DM nie mg,
jego zdaniem, by zatem pracujcym pniej faszerzem, gdy nie byby w stanie
poprawia oryginalnego tekstu DH i kopiowaby nawet bdne formy.
Zdaniem W. Jasiskiego w DM, w przeciwiestwie do DH, na licie wiadkw
mamy wymienionego na poprawnym miejscu patriarch Akwilei. Wiadomo, e kolejno wiadkw na dokumentach odzwierciedlaa hierarchi; o poprawnoci mona
wic mwi, jeli testacja trzyma si tej reguy. Musimy jednak pamita, e w obu
MGH DD H IV, nr 180, 183, 185, 187, 188, 189, 199.
MGH DD O II, nr 184. Formua episcopus dinoscitur lub podobna nie pojawia
si w dyplomatyce papieskiej przynajmniej do poowy XI w., jest natomiast bardzo czsto
spotykana (w identycznej lub niemal identycznej formie) w dyplomach pnych Karolingw
oraz wadcw Niemiec, poczwszy od Henryka I (np. Tuto venerabilis episcopus praeesse
dinoscitur, MGH DD H I, nr 22, z 914 r.) do Ottona III, ale pojawia si rwnie pniej.
13
14
37
przypadkach mamy do czynienia z odpisami, a nie oryginalnymi dokumentami.

W przypadku DH pozycja patriarchy Akwilei na licie wiadkw jest rna w zalenoci od kopii. Wedug jednego z dwch gwnych rkopisw Ruodaldus z Akwilei
wystpuje po biskupie Liuzo z Cremony, w drugim wyej, po biskupie Antoniuszu
z Brixen15. Zreszt na listach wiadkw innych dokumentw papieskich (poza DH
i DM) patriarcha Akwilei pojawia si przez ptora wieku tylko cztery razy, wycznie
za Jana XIII w l. 967-968, a jego pozycja wrd wiadkw w tych dokumentach nie
jest staa: raz staje przed metropolit Rawenny, innym razem po nim16. Przekonujce
wyjanienie, jak doszo do widocznych obecnie rozbienoci w licie wiadkw DM
i DH, przyjmujc, e DM jest faszerstwem, da ju Emil von Ottenthal, ktrego
argumentacji nie ma potrzeby tu powtarza17.
W. Jasiski wskazuje te w DM lepsze ni w DH zapisy imion wiadkw. W kopii
E mamy form episcopus Verdunensis (chodzi o Verdun), ktra zdaniem Autora figurowaa te w zaginionej podstawie tej kopii, bliskiej oryginaowi DM; inni kopici
(B, C, D, F) przekazali t nazw w postaci znieksztaconej jako episcopus Verdecensis. Autor odrzuci moliwo poprawy formy na podstawie wasnej erudycji
kopisty, gdy jak zauway (s. 16) ten przepisywa bdne formy, nawet jeli
by w stanie je poprawi. W. Jasiski wskazuje, e bdn form przekazaa rwnie
kopia DH, gdy tam zapisano episcopus Uerelecensis. Nie zauway jednak, e
mimo rnic w zapisie nazwy biskupstwa, wszystkie kopie (poza E, w ktrej imi
pominito) podaj zgodnie imi biskupa: Aufredus. Biskupem Verdun by wwczas
Wicfried (958/9-983), zatem nie moe chodzi o niego na licie wiadkw. Mamy
zatem uzasadniony powd, by uzna, e z pewnoci Aufredus w DH jest form
prawidow. Jedynym znanym nam w wczesnym episkopacie niemieckim i italskim
Aufredusem jest Aufredus episcopus (chocia bez wskazania siedziby) pojawiajcy
si w prywatnym dokumencie z darowizn dla klasztoru w Arezzo z maja 958 r.
Skoro identyfikacja z Wicfriedem z Verdun jest wykluczona, to form episcopus
Uerelecensis, uznan przez W. Jasiskiego za znieksztacon z Verdunensis, da si
wyprowadzi od aciskiej nazwy Veroli (Verulum, Verulae), ktra miaaby na licie
wiadkw posta Verulanensis bd Verulensis, bardzo zblion do tej z DH Uerelecensis18. Identyfikacj t wzmacnia obserwacja, e zarwno w DM, jak i DH,
Aufredus wystpuje wrd biskupw italskich, a nie w towarzystwie trzech biskupw
zaalpejskich wymienionych w testacji w jednym miejscu19. Wszystkie zatem zapisy
siedziby biskupa Aufredusa w naszych dokumentach s bdne. Zapewne dlatego,
H. Z i m m e r m a n n w: PU nr 186, nie odnotowa istnienia tej rnicy w poszczeglnych kopiach. Opieram si tu na edycji E.-D. Hehla w MGH Concilia, t. VI, cz. 2, Hannover
1987-2007, s. 292.
16
PU nr 177, 178, 179, 185, por. MGH Concilia VI/2, s. 292.
17
E. v o n O t t e n t h a l, Die Quellen der angeblichen Bulle Johann XIII. fr Meien,
Mitteilungen des Instituts fr sterreichische Geschichtsforschung 10, 1889, s. 614 n.
18
G. S c h w a r t z, Die Bistmer Reichsitaliens unter den schsischen und salischen
Kaisern, Leipzig-Berlin 1913, s. 190, 277.
19
Wprawdzie biskup Spiry Otger wymieniony jest w innym miejscu, ale w dokumencie
wystawionym tego samego dnia dla opata klasztoru w. Maksymina w Trewirze (PU nr 185)
w testacji wymieniono najprawdopodobniej wszystkich biskupw z Rzeszy: ultramontanis
autem Theoderico Metense, Lantwardo Mindonense, Otkaro Spirense.
15
38
e biskupstwo miao znikome znaczenie i nie byo powszechnie znane. Nieprawdopodobne zatem jest, aby ewentualnie imi Wicfrieda, ktre miaoby si znajdowa
w DH i DM, ulego w trakcie przekazu tekstw obu dokumentw (niezalenie od
siebie) znieksztaceniu do tej samej postaci Aufredus i jednoczenie nazwa biskupstwa Verdun rwnie miaaby ulec podobnym w obu dyplomach znieksztaceniom20.
Drugi przypadek dotyczy biskupa Metzu, Teodoryka. Pojawia si on w obu dokumentach, przy czym wikszo przekazw ma form Deodricus, Diodericus lub
Dioctericus, a jedynie kopia E dokumentu minieskiego ma zapis Theodericus,
ktra pojawia si rwnie w dwch innych dokumentach Jana XIII z lat 968 i 972.
T ostatni uzna wic W. Jasiski za praktykowan w tym czasie w kancelarii
papieskiej, poprawn i blisz oryginaowi (s. 17). Przeoczy niestety dokument
Jana XIII wystawiony bezporednio dla biskupa Metzu w 970 r. (PU nr 204). Tu
wielokrotnie pojawia si forma Deodericus. Wprawdzie tekst znany jest nam z insertu
w Kronice wiata Sigeberta z Gembloux i moe odzwierciedla lokaln praktyk
zapisu imienia w XI w., ale inny dokument, wystawiony przez Benedykta VII z 976 r.
(PU nr 241), imi rzeczonego biskupa przekazuje rwnie w formie Deodericus.
Niewane, e dokument nie powsta ju w kancelarii Jana XIII, o wiele waniejsze
jest to, e napisa go ten sam kancelista Stefan, ktry sporzdzi DH i mia spisa
DM. Przy wskazanej rnorodnoci form imienia nie mamy powodu zakada, e
jedyna poprawna w danym czasie forma to Theodericus.
Analizujc rnice midzy zwrotem auferre audeat aut alienare (DH) a auferre
vel alienare audeat (DM), W. Jasiski dochodzi do wniosku, e w pozostaych
dokumentach Jana XIII wyraenie to nigdy, poza tymi dwoma wypadkami, nie
pojawia si ze sowem audeat. Zawsze w tym miejscu wystpuje sowo: presumat,
ewentualnie prsumpserit (s. 22). Jednak wskazane przez niego przykady podobnego uycie tych wyrazw nie budz zdziwienia, gdy nale one do formularza
nr 86 z LD i bd si znajdoway w tych dokumentach, ktre powstaway na jego
podstawie21. Skoro wiemy, e DM powsta na podstawie oryginalnego DH (a co do
tego nie ma wtpliwoci), to musia przejmowa cechy swego wzorca, niezalenie
od tego, czy odbywaoby si to w kancelarii papieskiej, czy w warsztacie faszerza. Jednak W. Jasiski postuluje, e forma z DM jest bardziej poprawna (chocia
jedoczenie stwierdza, e formy w obu dokumentach s poprawne), gdy bardziej
przypomina podobne zwroty z innych dokumentw Jana XIII, w ktrych auferre
vel alienare (w tej kolejnoci) jeli nie wystpuje z audeat, to z presumat. Ma to
sugerowa, e redaktor sporzdzajcy tekst DM, korzystajc z DH, by w stanie
nawiza do formy czciej wystpujcej w wczesnej kancelarii papieskiej. Nie
mgby sdzi Autor postpi tak faszerz w XIII w. Jednak zwroty w obu dokumentach w istocie rni si przestawieniem jednego wyrazu (audeat), ktry to fakt
z powodzeniem mona przypisa ewentualnemu faszerzowi przepisujcemu t cz
Na licie wiadkw obu dokumentw znajduje si inna pomyka: Efemarius Antias
chodzi o biskupa Ankony, ktrej aciska nazwa ulega znieksztaceniu (powinno by Anconitanus). W tym przypadku jednak imi jest prawidowe w obu przekazach.
21
Dokumenty papieskie napisane wedug LD nr 86 zestawi M. R a t h s a c k, Die Fuldaer
Flschungen: Eine rechtshistorische Analyse der ppstlichen Privilegien des Klosters Fulda
von 751 bis ca. 1158, Stuttgart 1999, s. 90.
20
39
z DH22. Zreszt zwrot auferre vel/aut alienare wystpuje w dokumentach papieskich

nawet w drugiej poowie XI w.23 oraz w kilku dokumentach Henryk IV z lat 1065-106724.
Ad 3) Zdaniem W. Jasiskiego autentycznoci DM dowodzi obecno w nim
zapoycze z Pseudo-Izydora, gdy dziaajcy w XIII w. faszerz nie miaby ju
okazji, aby nawiza do tekstu pseudoizydoriaskiego, ktry w opinii Autora
nie by ju wtedy uywany. W tej ostatniej sprawie si myli, gdy szczyt produkcji
rkopisw z tekstem Pseudo-Izydora, a tym samym szczeglne zainteresowanie tym
dzieem, przypada dopiero na XII w. Myli si te z innego powodu: mianowicie
pseudoizydoriaski passus z DM zosta przejty przez kilka kolekcji kanonistycznych od koca IX w. po Dekrety Gracjana z ok. 1140 r., a to ostatnie dzieo stao
si rycho najbardziej popularnym zbiorem prawa kanonicznego i mogo sta si
rdem porednich zapoycze w XIII w. Nawet jeli do faszerstwa doszo wczeniej
(o czym niej), to zauwamy, e dokadnie te wanie fragmenty Pseudo-Izydora byy
recypowane w innych kolekcjach kanonicznych jak np. Collectio Anselmo dedicata
(jeden z najbardziej popularnych zbiorw prawnych w X w., ktrego popularno nie
wygasa w nastpnym stuleciu) oraz Dekrety Burkharda z Wormacji z pocztku
XI w. (jeden z najpopularniejszych zbiorw prawa kanonicznego w Niemczech
w XI i XII w.)25. Zatem dziaajcy po poowie X w. faszerz mia szereg rde,
z ktrych mg zapoyczy wspomniany cytat z Pseudo-Izydora, nie odwoujc si
bezporednio do tego dziea.
Dowody na znajomo Pseudo-Izydora przez notariusza Stefana, ktry sporzdzi
DH i miaby by autorem DM, szczeglnie uwypuklone przez Horsta Fuhrmanna,
s w rzeczywistoci o wiele bardziej ograniczone, ni sdzi niemiecki historyk,
a za nim Autor. W sporzdzonym przez Stefana dokumencie erekcyjnym metropolii
magdeburskiej z 967 r. (PU nr 177) mona jedynie mwi o wpywie pseudoizydoriaskich wyobrae o strukturze Kocioa (wedug rzekomego listu papiea Klemensa
I). Nie ma tu natomiast zapoycze tekstowych26. Dosowny cytat z Pseudo-Izydora
22
Teksty obu dokumentw, jak i rnych kopii DM, rni si kolejnoci sw take
w innych miejscach, np.: dignitatis sit sit dignitatis; hoc apostolico apostolico hoc. Do
dzi zamiana kolejnoci sw jest jednym z najczstszych bdw przy przepisywaniu tekstu.
23
Np. Acta Pontificum Romanorum inedita, t. III, wyd. J. Pflugk-Hartung, Stuttgart 1886,
nr 10, s. 10; o moliwej przypadkowoci dowodzi pojawienie si tego zwrotu w licie Matyldy
z Tusculum z 1115 r. (MGH, Die Urkunden und Briefe der Markgrfin Mathilde von Tuszien,
wyd. E. Goez, W. Goez, Hannover 1998, nr 139).
24
Np. MGH DD H IV, nr 165 (1065 r., auferre alienare), 180 (1066 r., auferre alienare
ullo modo presumat).
25
Burchard, Decretorum libri viginti, I, 66, Patrologiae Latinae cursus completus, wyd.
J. P. Migne, t. 140, Paris 1853, kol. 565: Nullus autem primas vel metropolitanus dioecesanam
ecclesiam vel parochianum, aut aliquid de eius parochiae, praesumit excommunicare, vel
diiudicare aliquid; podobny zwrot w Decretum, I 143, tame, kol. 591; por. H. H o f f m a n n,
R. P o k o r n y, Das Dekret des Bischofs Burchard von Worms. Textstufen Frhe Verbreitung
Quellen, Mnchen 1991, s. 248, 272.
26
Nie wszystkie argumenty H. F u h r m a n n a, Einflu und Verbreitung der pseudoisidorischen Flschungen. Von ihrem Auftauchen bis in die neuere Zeit, t. I, Stuttgart 1973, s. 318,
mona dzi uzna za trafne. Np. traktowany przez H. Fuhrmanna jako pseudoizydoriaski
zwrot ad Germaniam na okrelenie tej czci Europy by ju prawdopodobnie w uyciu niezalenie. Wedug autora pierwszego ywota w. Wojciecha miejscem narodzenia witego
40
zawiera przywilej wynoszcy arcybiskupa Trewiru do godnoci prymasa z 22 I 969 r.

(PU nr 195). W. Jasiski nie bierze jednak pod uwag, e w dokument w najlepszym wypadku mona uzna za podfaszowany. Wprawdzie H. Fuhrmann27 sdzi,
i oparty jest na prawdziwym rdzeniu, ale wedle innych badaczy (H. Zimmermann,
H. Beumann, M. Rathsack) mamy do czynienia z cakowitym faszerstwem28. Jelibymy nawet przyjli tu dyktat odbiorcy, jak sdzi Egon Boshof29, to odzwierciedla to
znajomo Pseudo-Izydora w Trewirze w X w., co jest potwierdzone innymi rdami,
a nie w Rzymie30. Wedle Mogensa Rathsacka faszerstwo to miano sprokurowa
w drugiej dekadzie XI w.31 Z niekwestionowanym dosownym cytatem z Pseudo-Izydora spotykamy si w dokumencie papieskim z 981 r., znoszcym biskupstwo
w Merseburgu (PU nr 270)32. Wprawdzie nieco wczeniej, w dokumencie Benedyka
VII dla biskupa Elne w Hiszpanii z 979 r. (PU nr 252), jako wzorzec dla partii
kocowej dokumentu (sankcja i koroboracja) wykorzystano Constitutum Constantini, ktre powizane jest z kolekcj pseudoizydoriask, ale dzieo to rozchodzio
si niezalenie od Dekretaw Pseudo-Izydora. W przypadku tego dokumentu nie
moemy wykluczy, e w caoci mamy do czynienia z dyktatem odbiorcy, gdy
w datacji spotykamy specyficzny system przyjty w Hiszpanii, nieznany natomiast
w kancelarii papieskiej. Zatem i ten dokument powiadcza raczej znajomo tekstu
Pseudo-Izydora w Hiszpanii, a nie przez notariusza Stefana33.
Zauwamy, e te nawizania do Pseudo-Izydora w dyplomatyce papieskiej, ktre
moemy uzna za pewne, pochodz wprawdzie z dokumentw zredagowanych przez
Stefana, ale oddaj one postanowienia synodw. W takim razie trudno uzna, e
wprowadzi je wycznie kancelista Stefan. Teksty tych dokumentw oddaj raczej
argumentacj obecnych na synodach biskupw. Mamy inne przykady, gdy ojcowie
soborowi w X w. wprowadzali argumentacj zdradzajc znajomo Pseudo-Izydora. Tak byo podczas synodu w Bazylei w 991 r.34, a w dokumencie Grzegorza V
z 997 r., w ktrym papie informuje arcybiskupa mogunckiego o postanowieniach synodu
w Pawii, mamy odwoanie si do pseudoizydoriaskich dekretw papiea Juliusza35.
byo locus in partibus Germani (Monumenta Poloniae Historica, series nova, t. IV, cz. 1,
wyd. J. Karwasiska, Warszawa 1962, s. 3).
27
H. F u h r m a n n, Einflu, t. II, s. 319.
28
W konsekwencji dwa kolejne dokumenty napisane przez Stefana (PU nr 222, 235),
datowane na 973 i 975 r., s zdaniem M. Rathsacka faszerstwami z tego samego okresu.
29
E. B o s h o f, Das Erzstift Trier, Kln 1972, s. 49 n.
30
E. B o s h o f, Kln, Mainz, Trier. Die Auseinandersetzung um die Spitzenstellung im
deutschen Episkopat in ottonisch-salischer Zeit, Jahrbuch des Klner Geschichtsverein 49,
1978, s. 19-48, tu s. 27 n.
31
M. R a t h s a c k, Die Fuldaer Flschungen: Eine rechtshistorische Analyse der ppstlichen Privilegien des Klosters Fulda von 751 bis ca. 1158, Stuttgart 1999, s. 277-297.
32
Por. MGH Concilia, t. VI/2, s. 368 n.
33
H. F u h r m a n n, Einflu, t. I, s. 228; t. II, s. 404 n.; szerzej t e n e, Konstantinische
Schenkung und abendlndisches Kaisertum, Deutsches Archiv fr Erforschung des Mittelalters
22, 1966, s. 172 n.
34
MGH Concilia, t. VI/2, s. 380 n.
35
PU nr 341: Auctoritate enim Julii pap sancitum est, qui etiam orientales episcopos ad
sinodum venire spernentes depositionis reos iudicavit, illos vero absque apostolica auctoritate
depositos innocentes remanere.
41
W innym miejscu mamy powoanie si na pochodzcy z tego samego rda tzw.

synod papiea Symmacha i tu dodany zosta dokadny cytat.
Znamy rwnie wczeniejsze cytaty z Pseudo-Izydora w dyplomatyce papieskiej.
W dokumencie z 944 r. dla biskupstwa w Kapui papie Marinus II powoa si na
pseudoizydoriaski tekst papiea Celestyna, wraz z cytatem (PU nr 100). W 955 r.
na pseudoizydoriask tradycj powoa si Jan II (PU nr 137).
Wykorzystanie Pseudo-Izydora w faszerstwie powstaym na terenie Rzeszy byo
jak najbardziej moliwe, nawet ju w X w. Dowodzi tego jeden z dokumentw
sfaszowanych przez biskupa Pilgrima z Pasawy w latach siedemdziesitych tego
stulecia; mamy tam w kilku miejscach nawet dokadne pseudoizydoriaskie cytaty
(PU nr 87, s. 152). Zagroony staraniami Pilgrima arcybiskup salzburski Fryderyk
nie pozosta duny i sam sprokurowa rzekomy dokument Benedykta VI, w ktrym
te powoywa si na pseudoizydoriaskie argumenty (PU nr 224).
Ad 4) Przeprowadzona po raz pierwszy przez W. Jasiskiego tak dokadna analiza zalenoci midzy kopiami DM doprowadzia go do nowych wnioskw. Autor
dowodzi przede wszystkim, e mamy dwie grupy rkopisw sigajce do zaginionego oryginau a nie, jak dotd przyjmowano, e wszystkie kopie pochodz od
spreparowanego w pierwszej poowie XIII w. faszerstwa36. Wedug W. Jasiskiego
do pierwszej grupy kopii naley widymus z 1250 r. (B) i kopia E (w wersjach E1
i E2)37. Oba przekazy nie pochodz wprawdzie zdaniem Autora bezporednio
Jedynie H. Zimmermann (PU s. 368) by zdania, e istnia wprawdzie oryginalny dokument Jana XIII z pocztku 968 r. dla nowo zaoonego biskupstwa w Mini, ale zosta zniszczony tu przed 1250 r., po spreparowaniu podfaszowanej wersji.
37
Dziki uprzejmoci W. Jasiskiego (za co mu serdecznie dzikuj) mogem obejrze
ksero rkopisu E. Moje obserwacje nie pokrywaj si z wnioskami Autora. Przede wszystkim
nie widz powodu, eby wydziela osobne kopie E1 i E2. Wprawdzie rkopis moe sprawia
wraenie, e powsta, jak przedstawi to W. Jasiski, jako odpis z dwch rnych kopii, ale
s fakty, ktre temu przecz. Gdyby byo tak, e wzorzec dla E1 mia trwale uszkodzony
(np. obcity czy z innego powodu zupenie nieczytelny) prawy margines z czci tekstu, a te
braki byy pniej uzupenione na podstawie innego przekazu (E2), to niewyjanione pozostaj
miejsca, ktre pierwszy kopista pozostawi puste w innych czciach tekstu, zaznaczajc je
wykropkowaniem. Dopiero ta sama rka, ktra naniosa wikszo uzupenie na prawym
marginesie, wprowadzia poprawki w pozostaych brakujcych fragmentach tekstu. Tak jest
np. karcie 1 wiersz 3, k. 2 w. 10-11 czy k. 3 w. ostatni. Ponadto na k. 1 w. 17-18 zosta przepisany pierwsz rk tekst do samego koca i jest to tekst cigy na dwa wiersze, zatem w tej
czci podstawa musiaa by czytelna na caej szerokoci. Wprawdzie ta sama rka jeden
z tych wierszy przekrelia i wpisaa (czciowo w postaci glosy marginalnej) ponownie, ale
ilo tekstu wskazuje, e nie byo tu problemu z odczytem pierwotnie caych dwch wierszy.
Kopiowany tekst nie mg by zatem przycity na prawym marginesie. Pozostawione puste
miejsca, ktre nie zostay uzupenione (np. k. 3 z pocztkiem tekstu dyplomu Innocentego
II), mogy by ju mniej interesujce, wic nie zadawano sobie trudu z ich rekonstrukcj. Nie
zostaa uzupeniona take testacja w DM, gdy byo to dla kopisty mniej interesujce, dopisano
jedynie starannie datacj, znajdujc si na prawym marginesie podstawy. By moe prawy
margines by nieczytelny (np. poplamiony, wyblaky?) dla skryby pierwszej rki i dopiero
inny skryba, moe o lepszych oczach lub pracujcy w lepszych warunkach, odczyta i dopisa
brakujce fragmenty, ale opiera si na tej samej podstawie. Dalej wic w tekcie konsekwentnie pisz o jednej kopii E. Poniewa w sposb poredni pochodzi ona z widymusu, o czym
wiadczy przepisanie jego formu, sdz, e racj mia H. Zimmermann, nie uwzgldniajc
36
42
od oryginau, lecz od wsplnego dla nich wzorca (B+), z tym e E1 oraz E2 przez
dodatkowe porednictwo drugiej ekspedycji widymusu (BE). Druga grupa skada si
z trzech rkopisw (F, C, D), ktre zawieraj pniejsze interpolacje, wprowadzone
na podstawie dokumentw Ottona II i Ottona III. Przekazy te tworz jedn grup, dla
ktrej wzorcem jest kopia F, a od niego wywodzi si kopia C, z niej za D. Zdaniem W. Jasiskiego, grupa ta nie wywodzi si ze wspomnianego widymusu, ale
siga wprost oryginau, poszerzonego o interpolacje. Autor wycign std wniosek, e rodzina kopii F, C, D bya w czci formularzowej blisza DH ni kopie B
i E. Gdyby nawet ustalenia te byy trafne, to nie przesdzaj o tym, e wsplny tekst
dla obu grup by tekstem oryginalnym obie grupy mog rwnie dobrze wywodzi
si od falsyfikatu.
Przedstawione porwnania nie s przekonujce. Zestawienie odmianek na s. 15
sugeruje taki podzia, ale nie jest on kompletny. Jeli uzupenimy je o nieuwzgldnione przez Autora lekcje z kopii F, to okae si, e np. forma Nizizi, majca by
charakterystyczna dla grupy B, E, pojawia si rwnie w F, podobnie diiudicare jest
w B, E oraz F, a nazwa Castrenensis pada w B oraz F. Widzimy zatem, e sugerowane przez Autora jednoznaczne rozgraniczenie na dwie gazie przekazu okazuje
si do sabo uzasadnione.
W mojej opinii wszystkie te rnice midzy kopiami DM s tak mao charakterystyczne, e moemy je przypisa bdom podczas kopiowania wsplnego dla
wszystkich wzorca rzekomego oryginau DM. Z niego wywodzi si ta ga przekazu, ktr znamy z widymusu (kopie B i E). W ktrym momencie powstaa wersja
interpolowana, znana nam jedynie z kopii F, C i D, trudno oceni. Poniewa zarwno
tekst widymowany, odzwierciedlajcy rzekomy orygina, jak i interpolacje opieraj
si na tym samym zestawie dokumentw ottoskich, sdz wic, e oba musiay
powsta w bliskim zwizku ze sob. Zatem tekst interpolowany reprezentuje jedn
z redakcji (obszerniejsz) przygotowywanego faszerstwa i w tej postaci dosta si do
pnoredniowiecznych i nowoytnych kopiariuszy. Jej najstarsza wersja (F) znana
jest z zaginionej kopii datowanej przez wydawc na XIII w. Trzeba podkreli, e
analiza relacji midzy rkopisami nic nie wnosi do kwestii autentycznoci DM.
W. Jasiski dostrzega, e w miejscu, gdzie w DH mamy wyraenie: ne qua
parva magnave persona sibi licere, w DM pojawia si zwrot: ne quis mortalium sibi licere. Uznaje, e ten drugi zosta przejty za kodyfikacjami rzymskimi
(Kodeks Teodozjusza 16.10.9; Kodeks Justyniana I.11.2), gdy w pimiennictwie
epoki pojawia si bardzo rzadko. Sdzi, e w X w. prawo rzymskie mogo by
znane w Italii. W rzeczywistoci w cytowanych przez Autora ustpach kodyfikacji
pnoantycznych znajdujemy tylko zwrot: ne quis mortalium38, ktry sam w sobie
nie jest wystarczajco charakterystyczny. Ponadto kontekst prawny nie nawizuje do
sytuacji z dokumentu minieskiego czy jakiegokolwiek innego, w ktrym si sowa
tej kopii w swym wydaniu. W. Jasiski uwaa wprawdzie, e kopia E oddaje tekst najbliszy
oryginaowi, gdy posiada poprawniejsze zapisy w testacji, ale wykazaem ju wyej, i nie
jest to zasadny wniosek.
38
Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, wyd. Th. Mommsen, P. Meyer, Berlin 1905, t. I, cz. 2, s. 899; Codex
Iustinianus, wyd. P. Krger, Berlin 1877, s. 94.
43
te pojawiaj (np. falsyfikat rzekomo wystawiony przez Ottona I w 900 r.: MGH DD
O I, nr 435). W dokumentach z X i XI w. sowo mortalis pojawia si wprawdzie nie
w tym samym zwrocie co w DM, ale w tej samej funkcji znaczeniowej (np. nulli
mortalium MGH DD O III, nr 26 z 985 r.; MGH DD K II, nr 16 z 1025 r.; MGH
DD H IV, nr 334 z 1081 r.). W dokumentach papieskich mortalis w podobnej funkcji
pojawia si dopiero od pocztku XI w., za Benedykta VIII (PU nr 502, 503, 523,
527). W pniejszym okresie pojawia si rwnie bardzo rzadko.
Dlaczego zatem formularzowy zwrot ne qua parva magnave persona zastpiono
ne quis mortalium? Zauwamy, e owi mortales pojawiaj si w DM w ustpach
wzorowanych o czym niej na dokumentach cesarskich MGH DD O II, nr 184
(z 983 r.)39, oraz O III, nr 186 (z 995 r.)40. Jeeli tym wanie mia sugerowa si
redaktor DM, dokonujc zmian wobec DH, wskazuje to na pniejsze powstanie
a wic na faszerstwo.
III.
Do dyskusji nad autentycznoci DM warto wprowadzi kolejne argumenty, nieuwzgldnione przez Autora.
Papieskiemu przywilejowi dla Hersfeldu towarzyszyy dwa niemal rwnobrzmice przywileje wystawione tego samego dnia 15 II 968 r. w Benewencie
przez Ottona I i jego syna41. Wprawdzie nie ma w nich bezporedniego odwoania
do przywileju Jana XIII, ale wida tam jeden passus, ktry moe by zapoyczony
z dokumentu papieskiego: situm iuxta flumen cui nomen est Fulda in pago Hassaie.
W przypadku DM nie mamy towarzyszcych mu przywilejw cesarskich dla klasztoru
w Mini, chocia zachoway si inne cesarskie dyplomy dla Mini z tego okresu. Nie
jest to argument jednoznaczny i moe by traktowany wycznie jako dodatkowa
poszlaka, gdy np. wydany tego samego dnia dokument Jana XIII dla ottoskiej
fundacji w Gandersheim (PU nr 184) rwnie nie ma odpowiednika w dyplomie
cesarskim (a przynajmniej taki si nie zachowa).
Kolejn kwesti jest ewentualna zgodno treci DM z innymi danymi historycznymi. DM jest jedynym rdem, w ktrym znajduje si wzmianka o klasztorze
pod wezwaniem w. Jana Ewangelisty w Mini. Fakt ten by jednym z argumentw
wykorzystywanych przez krytykw autentycznoci DM. Natomiast K. Uhlirz uzna,
e jest wrcz przeciwnie. Wzmianka ta ma przemawia za autentycznoci, gdy
faszerzowi trudno byoby wymyli istnienie klasztoru, ktry w jego czasach ju
nie istnia. Wedug niego w Mini mg zatem rzeczywicie funkcjonowa klasztor
starszy ni biskupstwo. Jako ewentualne analogie K. Uhlirz wskaza, e take w Merseburgu i ytycach mamy wczesne powiadczenia funkcjonowania klasztorw, by
moe poprzedzajcych powstanie biskupstw42. S to jednak analogie, moim zdaniem,
omnium utilitatum quibus mortales utuntur.
insuper tota utilitate et in omnibus rebus quibus mortales utuntur diversis modis.
41
MGH DD O I, nr 356; O II, nr 17.
42
K. U h l i r z, Zur Beurtheilung der Bulle Johannes XIII. fr Meissen, Mittheilungen
des Instituts fr sterreichische Geschichtsforschung 16, 1895, s. 515 n. Chodzi o MGH DD
O II, nr 161, 162 (Merseburg, 977 r.) oraz MGH DD O III, nr 163 (ytyce, 995 r.).
39
40
44
niezbyt przekonujce. Pocztki grodw w Merseburgu i ytycach sigay okresu pnokaroliskiego i byy one wanymi orodkami wadzy za dynastii saskiej. Natomiast
Minia bya zupenie nowym nabytkiem (saski grd zaoono dopiero w 929 r. i nie
by on kontynuacj wczeniejszego grodu sowiaskiego), a cay region mona byo
uzna za trwale poddany wadzy ottoskiej dopiero po sukcesach margrabiego Gerona
w 963 r. Prdzej mona zakada, e w grodzie postawiono wwczas koci pod
wezwaniem w. Jana Ewangelisty dla obsugi saskiej obsady grodu, ale cigle by to
teren nieustannych walk. Jeszcze w 1015 r. biskup Mini Eiko kaza si pochowa
w rodzinnych stronach, gdy ba si, e w samej Mini nie znajdzie spokoju po
mierci43. Patrocinium w. Jana Ewangelisty katedry minieskiej pojawia si obok
w. Donata mczennika tylko w dwch pniejszych autentycznych dokumentach
(MGH DD O II, nr 184, z 983 r.; MGH DD O III, nr 183, z 995 r.) oraz powstaych
na bazie pierwszego z nich dwch falsyfikatach (MGH DD O III, nr 186; MGH DD
H IV, nr 275) i w trzecim faszerstwie powstaym m.in. na podstawie pierwszego
z dwch wczeniej wymienionych (MGH DD O I, nr 449). W pozostaych autentykach
dla Mini wymieniony jest tylko w. Donat jako jedyny patron katedry. Wezwanie
w. Jana Ewangelisty mogo pochodzi od wczeniejszego kocioa poprzedzajcego
katedr biskupi i zostao w kocu X w. wyparte przez nowsze patrocinium. By
moe jak reminiscencj realiw z 968 r. jest informacja w faszywym dyplomie
Ottona I rzekomo z 948 r., dotyczcym fundacji biskupstwa w Mini: ecclesiam
quondam in Misna civitate collocari et construi praecepimus in honore sancti
Iohannis vangelsist sedem episcopalem fieri decrevimus44. Poniewa dokument
MGH DD O III, nr 186 stanowi podstaw pniejszych faszerstw, w tym dla DM,
nic zatem dziwnego, e podwjne patrocinium znajdujemy w dwunastowiecznych
falsyfikatach minieskich45.
Istnieje jeszcze wtpliwo natury prawno-kanonicznej. Gdyby DM by autentykiem, to zupenie nie miaoby sensu egzymowanie klasztoru (czyli wyczenie go
spod jurysdykcji miejscowego biskupa), ktry mia by moc tego samego dokumentu
podstaw tworzonego jednoczenie biskupstwa, tym bardziej e w danym momencie
na czele obu instytucji i tak miaa sta jedna osoba, a cech klasztorw przykatedralnych bya wanie unia personalna opata i biskupa. Klasztory przykatedralne nigdy nie
byy (przynajmniej w tym czasie) wyczane spod jurysdykcji biskupa nie miaoby
to przecie sensu46. Widzimy, e funkcjonowanie klasztoru w Mini przed 968 r. jest
do wtpliwe, zwaszcza e jedyne rdo potwierdzajce jego istnienie to DM.
W. S c h l e s i n g e r, Kichengeschichte Sachsens im Mittelalter, t. I, Kln-Graz 1962,
s. 33 n.
44
MGH DD O I, nr 437. Warto zauway, e pierwsza znana nam instytucja kocielna
w Mini (poza biskupstwem) powstaa dopiero w 1114 r. (W. S c h l e s i n g e r, Verfassung
und Wirtschaft des mittelalterlichen Bistums Meien, w: Das Hochstift Meien. Aufstze zur
schsischen Kirchengeschichte, Berlin 1973, s. 39 n.).
45
Podwjne patrocinium pojawia si w falsyfikatach z pocztku XII w. (MGH DD H IV,
nr 275; MGH DD O I, nr 449).
46
Chyba trafnie zauway M. R a t h s a c k, Die Fuldaer Flschungen, s. 84 n., e trudno
widzie w dokumencie dla Hersfeldu nadanie przywileju egzempcji, gdy ta nie jest znana
do licznym pniejszym dokumentom hersfeldzkim a do XIII w., kiedy to dopiero klasztor
uzyska taki status.
43
45
IV.
Najpowaniejszym bdem w analizie przeprowadzonej przez W. Jasiskiego

jest zupene pominicie sprawy zalenoci DM od kilku pniejszych dokumentw
cesarskich (nie odnosz si tu do oczywistych dwch interpolacji znanych z rodziny
rkopisw F, C i D). Przede wszystkim chodzi o obszerny ustp (od More antiquorum
imperatorum do reforant et reddant), zawierajcy w caoci fragment z przygotowanego w kancelarii cesarskiej gotowego dokumentu (MGH DD O III, nr 186) z 995 r.,
ktry w ostatecznoci nie zosta opiecztowany47. Dopiero pniej przewieszono
do niego oryginaln piecz odjt z jakiego innego dokumentu (prawdopodobnie
MGH DD O III, nr 183). By moe powodem wstrzymania ekspedycji w kancelarii
byo podjcie ju restytucji zlikwidowanego w 981 r. biskupstwa merseburskiego,
chocia w literaturze zamys restytucji datuje si dopiero na 997 r.48 Potwierdzenie
wwczas granic biskupstwa Mini, ktre terytorialnie wzbogacio si na likwidacji
biskupstwa w Merseburgu, utrudniaoby planowane wznowienie biskupstwa w Merseburgu w starych granicach.
Obrocy autentycznoci DM w caej jego rozcigoci a do tych zalicza si
W. Jasiski musz zakada, e tekst w dokumencie ottoskim zosta przejty
z dokumentu minieskiego, a nie odwrotnie. Tej kwestii Autor jednak w ogle nie
porusza. Analiza obu dokumentw prowadzi do wniosku, e to dyplom cesarski by
wzorcem, a nie odwrotnie przede wszystkim dlatego, e interesujcy nas fragment
tekstu powsta dziki kilku zapoyczeniom z wczeniejszego autentycznego dyplomu
Ottona II z 27 II 983 r. (MGH DD O II, nr 184). Musielibymy zatem zaoy, e
oba dokumenty powstay na podstawie tekstu DM.
W niej cytowanym fragmencie z DM zapoyczenia z dokumentu MGH DD O III,
nr 186 zaznaczono kursyw, a przejtki z MGH DD O II, nr 184 wytuszczono:
More antiquorum imperatorum hii duo imperatores, pater et filius, nobis assidentes Misnensi episcopatui terminum inposuerunt nominando fines et determinationes
locorum, sicut infra tenetur: Ubi caput et fons et aque que dicitur Odera inde
quasi inde quasi [!] recta via usque ad caput Albie, inde deorsum in occidentalem
partem, ubi divisio duarum regionum est Behem et Nisen, ibidem ultra Albiam et
per silvam in occidentalem partem usque ad caput Milde et sic deorsum per ambas
plagas eiusdem fluminis49 usque dum Miltam intrat in Albiam50 et sic sursum et ultra
provinciam Nizizi ad ipsum terminurn sine dubio necnon in altera parte Luzice et
Datacja bdnie podaje 996 r. O dokumencie szerzej Th. K l z e r, Th. L u d w i g,
Das Diplom Ottos III. fr Meien, w: Europas Mitte um 1000. Katalog und Handbuch zur
Ausstellung, t. II, Stuttgart 2000, s. 764-766; J. P e t e r s o h n, Knig Otto III. und die Slawen
an Ostsee, Oder und Elbe um das Jahr 995. Mecklenburgzug, Slavnikidenmassaker, Meienprivileg, Frhmittelalterliche Studien 37, 2003, s. 99-139, tu s. 113 n.
48
Por. D. A. S i k o r s k i, Koci w Polsce za Mieszka I i Bolesawa Chrobrego, Pozna
2011, s. 335 n. Za przesuniciem pocztkw myli o restytucji Merseburga na 995 r. argumentuje Th. L u d w i g, Die Urkunden, s. 262.
49
W tym miejscu MGH DD O III, nr 186, zawiera jeszcze sowa: scilicet prope occidentalem ripam Rochilinze, ktre nie zostay przejte do DM.
50
Tu w DM (kopie F, C, D) nastpuje interpolacja: necnon ob hoc diximus in occidentali
plaga, quia multe ville pertinent ad orientales urbes infra eundem terminum.
47
46
Selpoli et sic usque ad civitatem Sulpize, illam videlicet infra eundem terminum et
inde in aquam que dicitur Odera et sic Odera sursum usque ad caput eius. Omnes
vero, quemadmodum hii presentes imperatores statuisse fatentur, qui infra terminurn
istum habitant, in omni fertilitate terre, frugum et pecudum, in argento, vestimento
necnon quod Teutonici dicunt oborcoufunga et talunga familiarum, insuper tota
utilitate et in omnibus rebus, quibus mortales utuntur in diversis modis, decimationes, quas Deo cuncta gubernanti debent ad Misnensem ecclesiam, primo Deo,
deinde sancto Johanni Ewangeliste universa dubietate procul remota persolvant,
reforant et reddant.
Jeli tekst z DM miaby by pierwotny, to trzeba by uzna, e w 983 r. wycignito z niego tylko zaznaczone pogrubionym drukiem fragmenty, a w dyplomie
z 995 r. ju cao. Jednak dokument z 983 r. nie dotyczy granic biskupstwa,
lecz darowizny Ottona II na rzecz biskupstwa pewnego majtku, ca na abie
i dziesicin z jednego z okrgw grodowych (burgwardu), wic ewentualne przejtki z DM wygldayby tu dziwacznie, gdy s w czci mao znaczce dla treci i wybircze. Do sporzdzenia tego tekstu niepotrzebne byo odwoywanie
si do ewentualnego przywileju Jana XIII po to, eby przej kilka nieistotnych
dla treci fraz.
Po drugie, gdyby dokument MGH DD O III, nr 186 mia nawizywa do wczeniejszych przywilejw, to raczej powinna si tu znale wzmianka o poprzednikach.
W dokumencie Ottona III nie ma powoania si nie tylko na dokument Jana XIII51,
ale przede wszystkim na wynikajce z tekstu DM rozporzdzenia poprzednich cesarzy. W dokumencie z 995 r. przywoany jest jedynie Otto II (pro remedio animarum
patris nostri) prawdopodobnie dlatego, e Otto III w czci potwierdza jego
nadania (MGH DD O II, nr 184).
Jeeli porwnamy obie czci wsplne DM i dokumentu z 995 r. (wytuszczone),
to bardziej prawdopodobna jawi si zaleno DM od dyplomu cesarskiego.
MGH DD O III, nr 186: pro remedio animarum dilecti avi nostri simul et patris
nostri nec non pro nostrae anim remedio more antiquorum imperatorum et regum
nostra regali potestate Misnensi episcopatui terminum posuimus nominando fines
et determinationes locorum sicut infra tenetur (dalej nastpuje opis granic).
DM: interponentes tamen ea, que et ipsi principes nostri in nostris privilegiis
cupiunt exponi et cunctis in Christo fidelibus manifesta fieri. More antiquorum imperatorum hii duo imperatores, pater et filius, nobis assidentes Misnensi episcopatui
terminum inposuerunt nominando fines et determinationes locorum, sicut infra
tenetur (dalej nastpuje opis granic).
Otto III, przywoujc swoich cesarskich poprzednikw, mg mie na myli dwa
wczeniejsze dyplomy z nadaniami na rzecz biskupstwa w Mini: wydane przez
Ottona I w 971 (MGH DD O I, nr 406) i przez Ottona II w 983 r. (MGH DD O II,
nr 184). Nie wiadomo natomiast, do czego miaby si odnosi zwrot more antiquorum imperatorum w DM.
Sam brak powoania si na dokument papieski nie jest oczywicie rozstrzygajcy, gdy
np. przywilej papieski dla Hersfeldu rwnie nie zosta wspomniany w odpowiednim dokumencie cesarskim, z niemal identycznym rozporzdzeniem (MGH DD O II, nr 356, z 15 II 968 r.).
51
47
Odpowiedni ustp DM mona wyprowadzi z tekstu dokumentu Ottona III, natomiast trudno sobie wyobrazi sytuacj odwrotn. Mona zrozumie, e pisarz DM,
majc przed sob sowa more antiquorum imperatorum et regum et nostra regali
potestate, skrci je o sowa uyte w pierwszej osobie (nostra regali potestate)52,
ktre w dokumencie wystawionym przez papiea zgoa nie pasoway. Trudniej byoby
wyjani, dlaczego pierwotn wersj DM miano by rozszerzy o ten passus w dokumencie Ottona53.
Dla podsumowania tej czci mona przypomnie, e tego samego dnia ci sami
biskupi, ktrzy widymowali DM, wystawili te widymus oczywistego falsyfikatu,
jakim jest zachowany w rzekomym oryginale faszywy dokument fundacyjny biskupstwa minieskiego z 948 r. (MGH DD O I, nr 449), ktry zawiera opis granic przejty
z dokumentu O III, nr 186. W oczach biskupw zgodno opisu granic przemawiaa
pewnie za autentycznoci obu dyplomw.
V.
Kolejnym bdem W. Jasiskiego jest analiza dokumentu bez uwzgldnienia kontekstu, w ktrym funkcjonowa. Przywizujc si do bronionej tezy o autentycznoci
dokumentu, nie prbowa rozway podwaajcych j argumentw. Dwustuletnie
dowiadczenia dyplomatyki uczy, e jeli w jakim rodowisku prokurowano faszerstwa w pewnym konkretnym celu, to naley si z wiksz skrupulatnoci przyglda innym dokumentom podejmujcym ten sam problem. Mamy lady dziaalnoci
faszerza dokumentw na rzecz biskupstwa w Mini dziaajcego w czasach cesarza
Henryka II. Faszerz ten sprokurowa m.in. kopi naladowcz dokumentu Ottona
III (MGH DD O I, nr 174B), rozszerzon o interpolacj w sprawie granic diecezji.
Faszerstwo to jest tak doskonae, e gdyby nie zachowa si oryginalny dokument
(MGH DD O I, nr 174A), ono samo mogoby uchodzi za orygina, tym bardziej e
doczono do niego sfaszowan piecz54. Na podstawie m.in. tego podfaszowanego
dokumentu uzyskano od Henryka III w 1040 r. przywilej (zachowany w oryginale)
potwierdzajcy nadania (MGH DD H III, nr 59).
W czasach biskupa Godebolda (1119/1120-1140) sprokurowano ca seri faszerstw na rzecz biskupstwa w Mini, ktre czciowo zostay spisane t sam rk55.
Mamy wic wspomniany ju dokument (MGH DD O I, nr 437) rzekomo wystawiony przez Ottona I w 948 r. w sprawie fundacji biskupstwa i wytyczenia jego
granic56. W innym, wystawionym rzekomo w 1074 r. przez Henryka IV (MGH DD
H IV, nr 275), faszerz sugeruje, e donatorem pewnego majtku by ten wadca, nie
Koronacja cesarska Ottona III odbya si dopiero 21 V 996 r.
Tak sam zaleno widzia, bez podawania szczegowego uzasadnienia, K. U h l i r z,
Die ltesten Kaiserurkunden fr das Bisthum Meissen, Mittheilungen des Instituts fr sterreichische Geschichtsforschung, Ergnzungsband 1, 1885, s. 363-375, tu s. 373, a ostatnio
Th. L u d w i g, Die Urkunden, s. 254.
54
Por. tame, s. 248.
55
Tame, s. 252 n.
56
Tame, s. 260 n.; badacz ten wykaza, e opis granic biskupstwa w MGH DD O I,
nr 437, nie jest bezporednio zaleny od MGH DD O III, nr 186, ale oba sigaj niezalenie
do jakiego wczeniejszego opisu.
52
53
48
za antykrl Rudolf, gdy obawiano si utraty darowizny uzyskanej od tego ostatniego. Kolejnym faszerstwem jest rzekomy dokument Henryka IV z 1091 r. (MGH
DD H IV, nr 420), ktry powsta na podstawie oryginalnego dyplomu tego wadcy
z 1090 r. Ostatnim w tej serii jest rzekomy orygina (MGH DD H IV 441) datowany na
1097 r., wzorowany na do dzi zachowanym oryginale (MGH DD H IV 410) z 1090 r.
T sam bd podobn rk spisano dyplom wystawiony jakoby w 1071 r. przez
biskupa Bennona, ktry dano do potwierdzenia Innocentemu II w 1140 r.57 Faszerza,
ktrego dziea tu wymienilimy, kilka faktw kae czy z naszym DM. Przede
wszystkim chodzi o faszywy dokument Ottona I z 948 r. Opisane w nim granice
diecezji zostay czciowo zaczerpnite z dokumentu Ottona III z 995 r. (MGH DD
O III, nr 186) w DM za opis granic jest dalece zbieny wanie z tym dyplomem58.
Faszerz nasz korzysta zatem z tego samego tekstu, ktrego lady odnajdujemy
w DM. Trzeba zaznaczy, e spr terytorialny midzy biskupami Mini a arcybiskupami Magdeburga, ktry zakoczony zosta w 1137 r., toczy si ju od lat
szedziesitych XI w., a lady zakusw minieskich biskupw na Dolne uyce
wida ju w 995 r.
VI.
Okolicznoci zwoania synodu w Rawennie, odbytego w poowie kwietnia 967 r.,

s tak jak je przedstawi W. Jasiski znacznie udramatyzowane. Autor twierdzi, e
Otto I natychmiast po przybyciu do Rzymu w grudniu 966 r. rozpocz przygotowania do zwoania synodu w Rawennie, wybierajc to miejsce ze wzgldu na dogodn
komunikacji z ziemiami na pnoc od Alp (s. 32). Z tego wanie powodu zwoanie synodu na kwiecie jawi si Autorowi jako przedsiwzicie niezwykle trudne
i pospieszne. Nie mona si z tym zgodzi. Przepisy kocielne nakazyway odby
synod w cztery tygodnie po Wielkanocy i taki wanie termin zosta tu zachowany
(Wielkanoc 31 marca)59. Waga synodu nie bya uzaleniona od obecnoci biskupw
niemieckich, wystarczyli biskupi rodkowo- i pnocnowoscy, a dla nich termin by
jak najbardziej sprzyjajcy. Zatem nie musiano przedsibra szczeglnych krokw ani
planowa spotkania z duym wyprzedzeniem, aby uatwi dotarcie biskupom z Niemiec. Nie byo zwyczaju, aby w tym czasie biskupi z pnocy specjalnie przybywali
do Italii, eby wzi udzia w synodzie, nawet jeli by na nim cesarz. Pojawiali
si natomiast oczywicie biskupi niemieccy znajdujcy si w orszaku cesarskim.
Nie oczekiwano zatem specjalnej delegacji episkopatu zaalpejskiego, chocia synod
w Rawennie nalea do jednego z najwikszych pod wzgldem liczby uczestnikw
w X w. Po drugie, po przybyciu Ottona I do Rzymu odby si tam w styczniu 967 r.
synod, na ktrym bya liczna reprezentacja biskupw, w tym plurimi episcopi ex
ultremontano regno (MGH DD O I, nr 336), czyli z Niemiec60.
Urkundenbuch des Hochstifts Meissen, t. I, nr 47.
Por. szczegow analiz Th. L u d w i g a, Die Urkunden, s. 254 n.
59
Canones apostolorum, c. 38, oraz sobr z Antiochii z 341 r., c. 20 (Ecclesiae Occidentalis
monumenta iuris antiquissima, canonum et conciliorum Graecorum interpretationes Latinae,
wyd. C. H. Turner, t. I-II, Oxford 1899-1939, tu t. I, s. 25, t. II, s. 291).
60
Por. MGH Concilia, t. VI/2, s. 255 n.
57
58
49
Myli si W. Jasiski, gdy twierdzi, e synod w Rawennie zablokowa utworzenie

arcybiskupstwa magdeburskiego. W dokumencie Jana XIII wynoszcym Magdeburg
do rangi metropolii znajdujemy sowa, e fundacja arcybiskupstwa nastpia presente et consentiente sancta sinodo. Podobne stwierdzenie figuruj w dwch innych
dokumentach Jan XIII61. Byo zatem wrcz przeciwnie, ni dowodzi W. Jasiski
Otto I odnis sukces, gdy w porwnaniu z prb erygowania magdeburskiej
metropolii z 962 r. moc jedynie autorytetu papieskiego i cesarskiego, wyraonego
dokumentem fundacyjnym (PU nr 154), teraz przedsiwzicie to wsparto autorytetem
synodu. Wystarczyo uzyska zgod zainteresowanych biskupw, ktrych prawa mogy
zosta przez now fundacj naruszone arcybiskupa Moguncji i biskupa Halberstadt.
Porzuci naley snut przez Autora wizj klski Ottona I, jak mia ponie na
synodzie w Rawennie. Wprawdzie biskupi jednoznacznie wypowiedzieli si w sprawie
prawnych warunkw realizacji postanowie (konieczno uzyskania zgody zainteresowanych biskupw), ktrych brak w wczesnych realiach oznacza rzeczywist
blokad projektu. Bya to jednak wwczas przeszkoda powszechnie znana i przez
wszystkich biskupw (we wasnym interesie) zawsze skrupulatnie respektowana. Nie
ma powodu sdzi, e Jan XIII i Otto I oczekiwali od synodu rozwizania siowego,
tj. wymuszenia na zainteresowanych biskupach zgody lub fundacji nowej metropolii
bez ich zgody, gdy byo to niemoliwe. Dopuci chyba mona przypuszczenie,
e chodzio raczej o wywarcie autorytetem synodu presji na biskupa Halberstadt,
eby tak zgod wyrazi. Kwestia zgody ze strony biskupw w wietle ostatnich
bada jawi si zupenie inaczej. Wszystko wskazuje, e metropolita Moguncji sw
zgod obieca cesarzowi (lub nawet j wyrazi) ju w 966 r. W dokumencie Ottona
dla klasztoru w. Maurycego z 24 VIII 966 r. (orygina) stwierdzono: qualiter nos
interventu dilect coniugis nostr Adalheidis et fidelis archiepiscopi nostri Uuillihelmi
monasterium Deo sanctoque Mauricio Magadaburg perpetualiter serviturum
nostra imperiali munificentia liberaliter offerimus et a nostro iure in perpetuum illius
aecclsiae ius transfundimus et donamus, ut archiepiscopus ibi a nobis instituendus
suique successores omni contradictione remota inoffense teneant et possideant et
suis ut res cclesiasticas iuxta libitum usibus adiungant62.
Trudno sobie wyobrazi, aby metropolita moguncki, majc zastrzeenia co do
fundacji Magdeburga, bra udzia w darowinie, ktra tak jawnie wskazywaa jej przeznaczenie i w ktrej mowa jest o przyszych metropolitach Magdeburga. Zatem wiosn
967 r. jedyn rzeczywist przeszkod by sprzeciw biskupa Halberstadt, w ktrego
diecezji znajdowa si Magdeburg. Fundacja biskupstwa w Mini, ktrego egzempcja
miaa w myl W. Jasiskiego by skierowana przeciw ewentualnym roszczeniom
arcybiskupa Moguncji, bya w tej sytuacji zupenie niepotrzebna, natomiast w niczym
nie naruszaa praw biskupa Halberstadt63.
Pozostaje tylko odpowied na pytanie, czy brak zgody biskupa Halberstadt na
przeomie 967 i 968 r. by wystarczajcym powodem do zrekompensowania przez
Zob. MGH Concilia, t. VI/2, s. 261.
MGH DD O I, nr 331. Te same sowa znajduj si w drugim nadaniu dla tej samej
instytucji (tame, nr 332).
63
Szerzej o procesie fundacji arcybiskupstwa w Magdeburgu, por. D. A. S i k o r s k i,
Koci, s. 375-389.
61
62
50
cesarza wstrzymania jego planw odnonie do Magdeburga fragmentaryczn ich

realizacj w postaci wczeniejszej fundacji biskupstwa w Mini. Jeli tak, to dlaczego
tylko tego jednego, skoro w planach Ottona, znanych od wiosny 967 r., byy trzy
nowe biskupstwa z okrelonymi ju siedzibami, ktre, podobnie jak Minia, nie leay
na terenie innych diecezji. Pod wzgldem formalnym zaoenie trzech biskupstw nie
byo trudniejsze ni jednego, tym bardziej e zaplecze organizacyjne w Merseburgu
i ytycach, z utrwalon wadz ottosk na tych terenach, byo znacznie lepiej
przygotowane do fundacji biskupstwa ni w Mini.
Autor podejmuje (s. 9, 30 n.) argumentacj Petera Grosfelda, ktry stara si
wykaza, e Burchard zosta biskupem Mini jeszcze przed ostatecznym powoaniem metropolii magdeburskiej. Koronnym dowodem ma by wzmianka w licie
(orygina) Ottona I skierowanym jesieni 968 r. do monych saskich (MGH DD O I,
nr 366). Mowa tam o koniecznoci ordynowania trzech biskupw dla Merseburga,
ytyc i Mini, z tym e kapanowi Bosonowi, ktry mia ju due zasugi dla misji
wrd Sowian, pozostawiono wybr midzy dwiema pierwszymi katedrami, natomiast obsad drugiej pozostawiono do decyzji metropolity64. Poniewa nie mwi
si tam nic o planach wobec Mini, W. Jasiski sdzi, e biskupstwo to byo ju
obsadzone. Nie zwrci uwagi na wczeniejsze sowa z tego samego dokumentu:
Ne vero hc eius electio vel inthronizatio futuris quod absit temporibus aliquorum
valeat invidia molestari, tres ab illo episcopos: unum Merseburgo, alterum Citic,
tertium Misn, in prsentia legatorum domni pap et vestra volumus ordinari, ut hc
eadem prsentia vestra ante deum et sanctos eius intentionis nostr sit testis futura
[wytuszczenia D.S]. Wynika z nich, e aden z trzech biskupw (iani arcybiskup)
nie zostali jeszcze ordynowani. Przypomnijmy, e w DM Burchard jest tytuowany
biskupem nie przyszym biskupem! Sprzecznoci tej nie da si rozwiza inaczej,
jak przyjmujc, e informacja z DM jest nieprawdziwa.
Thietmar pisze, e to pierwszy arcybiskup Magdeburga udzieli wice biskupich
Burchardowi. Kronikarz wrd biskupw nowej prowincji rozrnia tych, ktrzy byli
konsekrowani dopiero teraz, i tych, ktrzy sakr otrzymali ju wczeniej65. W dalszej
czci wspomnianego listu Otto I (MGH DD O I, nr 366) stwierdza, e dwaj biskupi
(Brandenburga i Hawelbergu) maj zoy nowemu metropolicie wyznanie wiary
i posuszestwa. Gdyby biskupstwo Mini funkcjonowao dotd jako egzymowane,
to miejscowy biskup rwnie musiaby zoy podobne owiadczenie. Zakadajc
nawet, e biskupstwo zostao formalnie powoane na pocztku 968 r. w takiej wanie formie prawnej, jak postuluje W. Jasiski, a Burchard zdy otrzyma jedynie
inwestytur, ale nie zdy do jesieni tego roku uzyska wice biskupich, to jak
wytumaczy brak w pimie Ottona I bardziej szczegowej wzmianki o istniejcym
64
MGH DD O I, nr 366: Et quia vir venerabilis Boso multum iam in eadem Sclavorum
gente ad Deum convertenda sudavit, inter Merseburgensem et Citicensem aecclesiam quam
velit electionem habeat, altera vero secundum convenientiam nostram in dispositionem archiepiscopi nostri cedat.
65
Die Chronik des Bischofs Thietmar von Merseburg, lib. II, c. 22, wyd. R. Holtzmann,
MGH, Scriptores rerum Germanicarum, nova series, t. IX, Berlin 1935, s. 64: Super hc domni
episcopi Dudo et Dodelinus in archiepiscopi nostri electione volumus ut subscribant et fidem
subiectionemque illi promittant.
51
biskupie elekcie minieskim, skoro w tym samym tekcie pada imi jednego kandydata, ktry ma dopiero dokona wyboru, oraz imiona pozostaych dwch biskupw
(Brandenburga i Hawelbergu). Jak wytumaczy tak dug zwok (przynajmniej
10 miesicy) w uzyskaniu wice przez Burcharda, skoro nie byo o ile nam
wiadomo jakichkolwiek kontrowersji w zwizku z jego kandydatur. Prawdopodobnie kwestia obsady biskupstwa w Mini w momencie sporzdzania pisma (pna
jesie 968 r.) nie bya rozstrzygnita, podobnie jak dwch pozostaych. Wszystkie
trzy biskupstwa ze wzgldu na relatywn sabo majtkow nie miay wikszego
znaczenia, zatem ich obsada nie musiaa by efektem politycznych pertraktacji. Warto
przypomnie, e take kandydatura Adalberta jako przyszego arcybiskupa Magdeburga pada w ostatniej chwili. Sdz zatem, e list Ottona I z jesieni 968 r. nie
dowodzi bynajmniej wczeniejszego erygowania biskupstwa w Mini, daje natomiast
przesanki osabiajce tez o autentycznoci DM.
VII.
Tekst DM budzi kilka wtpliwoci o charakterze prawno-kanonicznym. Przede

wszystkim dokument ma dwch odbiorcw: klasztor w. Jana Ewangelisty oraz
biskupstwo w Mini, co jest faktem niezwykym, pomimo tego, e na czele obu
instytucji miaa sta ta sama osoba. O ile dyspozycje dotyczce klasztoru s powtrzeniem (nie w caoci) tych znanych nam z dokumentu hersfeldzkiego, o tyle te dotyczce biskupstwa najczciej interpretowane jako udzielenie egzempcji biskupstwu
w Mini s w rzeczywistoci niezrozumiae. Najwaniejsza cz zawarta zostaa
w nastpujcym fragmencie (fragmenty najwaniejsze wyrniam wytuszczeniem,
a zapoyczenia Pseudo-Izydora zostay dodatkowo podkrelone): Et ideo in Christo
sanccimus firmiterque concessimus, ut nullus metropolitanus, nullus episcopus, nulla
etiam magna vel parva alterius ordinis et gradus persona preter sedis apostolice
antistitem infra terminos Misnensis ecclesie, cui venerabilis episcopus Burcardus
preesse dinoscitur, quemquam ordinare, diiudicare, excommunicare vel aliquid
temere exercere ullo modo presumat.
W. Jasiski znajduje tu lady znajomoci Pseuso-Izydora i przypisuje w zwizku
z tym autorstwo notariuszowi Stefanowi, a nie domniemanemu trzynastowiecznemu
faszerzowi. Jak ju wyej wspomniaem, wniosek taki jest zbyt pochopny, gdy
zakada, e tylko w tym czasie moliwe byo odwoanie si do Pseudo-Izydora. Kontrprzykadem moe by sfaszowany dokument Marinusa II dla klasztoru Volturno datowany na 944 r. (PU nr 104). Znajdujemy tam rwnie sowa: ut nullus piscopus debeat
quoquo modo iudicare vel excommunicare. Faszerstwo powstao w bliej nieokrelonym czasie, ale przed poow XII w., gdy wykorzystane zostao przez Piotra Diakona66. Podobne zapoyczenie znajdziemy nawet w dwunastowiecznych autentykach,
jak np. bulla Lucjusza z 1144 r.: nec alterius parochianos iudicare aut excommunicare
praesumat67. W adnym z tych dokumentw nie chodzio o egzempcj biskupstwa.
66
H.-H. K o r t m, Zur ppstlichen Urkundensprache im frhen Mittelalter. Die ppstlichen
Privilegien 986-1046, Sigmaringen 1995, s. 242-250, zw. s. 249.
67
Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis
editio, wyd. F. Gaude, 1859, s. 488.
52
Istot egzempcji biskupstwa byo wyczenie go spod wizi metropolitalnych

wyraajcych si w X w. gwnie prawem metropolity do udzielania konsekracji.
W dokumencie nie ma o tym najmniejszej wzmianki czy nawet sugestii, kto ma mie
prawo konsekracji biskupw Mini. Ju w pierwszych przywilejach egzempcyjnych
dla biskupstw kwestia konsekracji jest jasno formuowana68. Z zaoenia metropolita podobnie jak kady inny biskup nie mia prawa do adnych czynnoci
kocielnych w innej diecezji, nawet jeli byo to biskupstwo-sufragania. W tych
okolicznociach nie ma sensu wyraone w DM zastrzeenie: ut nullus metropolitanus, nullus episcopus, nie mwic ju o wczeniu kolejnych osb: nulla etiam
magna vel parva alterius ordinis et gradus persona. Podobnie absurdalnie odnonie
do egzempcji biskupstwa brzmi cig dalszy, okrelajcy, czego zabrania si wyej
wymienionym, mianowicie: quemquam ordinare, diiudicare, excommunicare vel aliquid temere exercere ullo modo presumat. Zwroty te brzmi rwnie nieadekwatnie
do przypisywanej im roli postanowie egzempcyjnych, gdy przyjmiemy, e maj
odzwierciedla idee pseudoizydoriaskie, gdy u Pseudo-Izydora nie znajdziemy idei
egzempcji biskupstw; zajmowa si on jedynie regulacj stosunkw metropolitw
z sufraganami, a biskupstwo egzymowane nie naleao do adnej metropolii. Naley
podkreli, e papiestwo nie przejmowao roli metropolity wobec biskupw egzymowanych. W przypadku Mini pooenie nacisku na ochron przed roszczeniami
metropolity wydaje si tym bardziej nieuzasadnione, e biskupstwo to nie miao by
wyczone z dotychczasowego zwizku metropolitalnego, gdy w adnym dotd
nie byo, ale od pocztku miao by egzymowane. Nie byo wic metropolity, ktry
mgby postanowienia papiea kontestowa i uwaa, e naruszone zostay jego
prawa, przeciwko ktremu skierowane byoby zastrzeenia nullus metropolitanus.
Zastanawia musi w DM jeli mia by to by autentyk brak postanowienia,
ktre sankcjonowaoby ustalenie katedry w kociele klasztoru w. Jana Ewangelisty,
jak ma to miejsce np. w dokumencie powoujcym arcybiskupstwo w Magdeburgu69.
Trudno widzie w DM akt erekcji biskupstwa, gdy tre odnosi si jedynie do granic,
ale wymowa jest taka, jakby biskupstwo ju istniao. Przypomnijmy, e biskupstwo
w Mini miao swj dokument fundacyjny by to sprokurowany w rodowisku
minieskim w XII w. faszywy dokument rzekomo z 948 r., w ktrym Otto I mia
ju wwczas ufundowa biskupstwo70. Jeeli uznamy DM za falsyfikat, to wpaso68
Por. D. A. S i k o r s k i, O rzekomej instytucji biskupstwa bezporednio zalenego od
Stolicy Apostolskiej. Przyczynek do problemu statusu prawnego biskupw polskich przed
rokiem 1000, Czasopismo Prawno-Historyczne 52, 2003, z. 2, s. 157-185; powoywanie si
W. Jasiskiego na prac A. W e i s s a, Biskupstwa bezporednio zalene od Stolicy Apostolskiej
w redniowiecznej Europie, Lublin 1992, jest, ze wzgldu na jej ogromne braki warsztatowe,
po prostu nieporozumieniem.
69
PU nr 154: hanc privilegii paginam iubemus, ut Magdaburgense monasterium in regno
Saxonum iuxta Albia(m) constructum in archiepiscopalem transferatur sedem; i nieco dalej
o powoaniu biskupstwa w Merseburgu: ut Merseburgense monasterium in episcopalem
delegetur sedem; PU nr 177 (kwiecie 967 r.): statuentes presente et consentiente sancta sinodo
et ipso inperatore, ut Magdaburche sita iuxta Albiam fluvium deinceps metropolis sit.
70
MGH DD O I, nr 437: aecclesiam quandam in Misina civitate collocari et construi
praecepimus, ubi etiam rogatu et consilio universorum principum nostrorum in honore sancti
Johannis vangelist sedem episcopalem fieri decrevimus; opis granic na podstawie MGH
O III, nr 186 z 995 r.
53
wuje si on w wizj historii lokalnego Kocioa, wedle ktrej biskupstwo powstao

w 948, a w 968 r. papieski przywilej potwierdzi granice i nada pewne przywileje
klasztorowi.
VIII.
Prba wykazania przez W. Jasiskiego, e dokument Jana XIII z 968 r. dla Mini
jest autentykiem, nie wytrzymuje krytyki. Wszystkie przytoczone przez Autora argumenty, majce wiadczy za autentycznoci, okazay si niewystarczajce lub chybione. Sdz, e rzekomy dokument Jana XIII dla Mini powsta jako faszerstwo
w pierwszej poowie XII w. (przed 1131 r.) w zwizku z wikszoci tzw. faszerstw
minieskich. Poniewa w poowie XIII w. na nowo wybuch spr o dziesiciny,
starano si wzmocni wymow tego faszerstwa przez uwierzytelnienie go w postaci
widymusu.
Jeeli dokument ten okazuje si nieautentyczny, nie ma zatem znaczenia dla
dziejw polskiego Kocioa.
ANEKS
Tekst rzekomego dokumentu Jana XIII dla klasztoru i biskupstwa w Mini z 2 I 968 r.
(za PU nr 187)
W tekcie zaznaczono czcionk prost tekst znany wycznie z DM, kursyw tekst
zgodny z DH, a wytuszczon tekst wsplny z MGH DD O III, nr 186; tekst zapoyczony z MGH DD D I, nr 406, lub z DD O III, nr 186 zosta podkrelony, natomiast
tekst wsplny dla MGH DD O II, nr 184, oraz DD O III. nr 186 ujto w nawiasy
kwadratowe [ ].
Johannes episcopus, servus servorum Dei.
Si semper sunt concedenda, que piis desideriis congruunt, quanto potissimum ea,
que divini cultus prerogativa noscuntur, non sunt omnino abneganda, que sunt
a largitoribus non solum poscenda, sed vi caritatis procul dubio exigenda. Habita
igitur sinodo et multorum venerabilium patrum coepiscoporumque nostrorum conventu Rom in cclesia beati Petri principis apostolorum, assidentibus augustissimis
imperatoribus Ottonum utrisque, anno scilicet imperii maioris sexto, minoris primo,
idem gloriosissimi imperatores postulant a nobis, quatenus monasterium, quod pro
remedio animarum suarum primitus construi et in honore beati Johannis Ewangeliste
consecrari fecerunt super ripam fluminis, cui nomen est Albia, in civitate Misnae sita,
videlicet in provincia que dicitur Talemence, cui etiam monastorio virum venerabilem
nomine Burcardum honorifice prefecerunt, privilegiis apostolice sedis decoraretur,
ut sub iurisdicione sancte ecclesie nostre, cui Deo auctore presidemus, constitutum
nullius alterius ecclesie dicionibus submittatur. Pro qua re piis desideriis faventes
hac nostra auctoritate id, quod exposcitur, effectui mancipamus, interponentes tamen
ea, que et ipsi principes nostri in nostris privilegiis cupiunt exponi et cunctis in
Christo fidelibus manifesta fieri. More antiquorum imperatorum hii duo imperatores, pater et filius, nobis assidentes Misnensi episcopatui terminum inposuerunt
nominando fines et determinationes locorum, sicut infra tenetur: Ubi caput et
54
fons et aque que dicitur Odera inde quasi recta via usque ad caput Albie, inde
deorsum in occidentalem partem, ubi divisio duarum regionum est Behem et
Nisen, ibidem ultra Albiam et per silvam in occidentalem partem usque ad
caput Milde et sic deorsum [per ambas plagas] eiusdem fluminis usque dum
Milta intrat in Albiam <71> et sic sursum et ultra provinciam Nizizi ad ipsum
terminum sine dubio necnon in altera parte Luzice et Selpoli et sic usque ad
civitatem Sulpize, illam videlicet infra eundem terminum et inde in aquam que
dicitur Odera et sic Odera sursum usque ad caput eius. Omnes vero, quemadmodum hii presentes imperatores statuisse fatentur, qui infra terminurn istum
habitant, in omni fertilitate terre, [frugum et pecudum], in argento, vestimento
[necnon quod Teutonici dicunt oborcoufunga et talunga familiarum], insuper
tota utilitate et in omnibus rebus, [quibus mortales utuntur] in diversis modis,
decimationes, quas Deo cuncta gubernanti debent ad Misnensem ecclesiam,
primo Deo, deinde sancto Johanni Ewangeliste universa dubietate [procul remota
persolvant, more antiquorum imperatorum reforant et reddant]. <72> Et ideo
in Christo sanccimus firmiterque concessimus, ut nullus metropolitanus, nullus episcopus, nulla etiam magna vel parva alterius ordinis et gradus persona preter sedis
apostolice antistitem infra terminos Misnensis ecclesie, cui venerabilis episcopus
Burcardus preesse dinoscitur, quemquam ordinare, diiudicare, excommunicare vel
aliquid temere exercere ullo modo presumat. Statuentes etiam apostolica censura sub
divini iudicii obtestatione et validis atque atrocibus anathematis interdictionibus, ut
nullus imperator posthac aut rex ullus sive quispiam alius, cuiuscumque dignitatis sit
potestate preditus, eiusdem ecclesie causis presumat incumbere vel minimum quiddam
ex hiis, que ad illud monasterium sancti Johannis pertinere videntur, cui episcopus
Burcardus presidet, aut sibi temere vindicare aut alicui magne parveque persone pro
beneficio dare aut quolibet modo inde auferre vel alienare audeat. Promulgamus
etiam et hoc auctoritate beati Petri apostolorum principis coram Deo et terribili
eius futuro examine per huius nostri privilegii atque constituti vim interminamus,
ne quis mortalium sibi licere existimet aliquid ex possessionibus Misnensis ecclesie,
W tym miejscu znajduje si interpolacja niemal w caoci zgodna z MGH DD O III,
nr 186: necnon ob hoc diximus in occidentali plaga, quia multe ville pertinent ad orientales
urbes infra eundem terminum.
72
W tym miejscu znajduje si interpolacja (kursyw zaznaczono tekst zapoyczony z MGH
DD O I, nr 406, z 971 r., a podkreleniem z MGH DD DO II, nr 184 z 983 r.): Testantur etiam
iidem presentes nobilissimi imperatores quasdam res sui iuris ac proprietatis eidem sancte
Misnensi ecclesie, cui venerabilis episcopus Borchardus preesse dinoscitur, pro remedio animarum suarum in proprium dedisse, hoc est tributorum suorum in quinque regionibus partes
decimas in Talemence, in Nisanen, in Luzice, in Milczsane, in Diedesa, ut antea quam comes
earundem regionum partem sibi ab ipsis concessam auferat atque distribuat, decimas per
totum et per integrum iam dicte sancte Dei ecclesie persolvat, id es in melle, crusina, solutione
argenti, mancipiis, vestimentis, porcis, frumento et in omnibus rebus, que ad fiscum predictorum
imperatorum pertinere videntur. Asserunt etiam hii presentes gloriosissimi imperatores sancte
Misnensi ecclesie necnon sancto Johanni Ewangeliste sui iuris theoloneum a civitate quo dicitur Belegora usque ad eiusdem Misnensis ecclesie portum sursum indeque denuo per ambas
plagas prefati fluminis Albie deorsum sicque infra prefinitum terminum, ubicumque manus
negotiatorum ultra Albiam huc illucque sese diverterit, ex integro et absque ulla contradictione
eidem prenominatae sedi Misnensi persolvi et tradi et perenniter constituisse.
71
55
tam ex hiis, que antehac a gloriosissimis imperatoribus Ottone et eius equivoco filio
vel a ceteris Christianis eidem sancto loco oblata atque collata sunt, quam que postmodum sunt conferenda, ut profecto iuxta id, quod subiectum est, idem venerabilis
locus hoc apostolico privilegio inconcusse donatus permaneat. Si quis autem, quod
minime optamus, nefaria auctoritate hec, que a nobis ad laudem Dei pro stabilitate
sepe dicti monasterii statuta sunt, refragare presumpserit nostrique precepti transgressor exstiterit, sciat se anathematis vinculo innodatum et cum dyabolo atque Juda,
traditore domini nostri Jesu Christi, eterni incendii supplicio deputatum. At vero
qui pio intuitu huius apostolici instituti observator exstiterit, benedictionis gratiam
a misericordissimo Domino Deo multipliciter consequatur et vite eterne particeps
effici mereatur.
Scriptum per manus Stephani scriniarii sancte Romane ecclesie in mense Decembri, indictione undecima.
ber die angebliche Stiftung des Bistums Meien am 2. Januar 968

Zusammenfassung
Der Verfasser des vorliegenden Aufsatzes polemisiert gegen den Versuch von W. Jasiski,
die Echtheit des von Johannes XIII. am 2. Januar 968 zugunsten des Abtes und Bischofs von
Meien Burkhard ausgestellten Privilegs zu erweisen. Detailliert wurden sowohl die lteren,
aus der Literatur bekannten als auch die neuen, von W. Jasiski vorgestellten Argumente, die
angeblich fr die Echtheit der Urkunde sprechen, diskutiert. Denn alle Beweisfhrungen erweisen sich als nicht berzeugend oder gar falsch. Weder die diplomatische Analyse noch die von
W. Jasiski vermuteten historischen Umstnde oder die Hinzuziehung des kanonisches Rechts
halten der Kritik stand. W. Jasiski konnte vor allem nicht berzeugend darlegen, warum das
Privileg Johannes XIII. teilweise Textpassagen beinhaltet, die in spteren ottonischen Urkunden wiederkehren, ohne auf die vermeintliche Vorlage zu verweisen. In diesem Aufsatz wird
daher aufgezeigt, da die Meiner Urkunde die vom Verfasser gnzlich fr eine Flschung
gehalten wird in einen breiteren historischen Kontext gestellt werden kann, vor allem in
den Zusammenhang mit den in der ersten Hlfte des 12. Jahrhunderts zugunsten des Bistums
Meien ausgefertigten Flschungen. Die Meiner Urkunde ist daher fr die Kirchengeschichte
Polens von keinerlei Bedeutung.
bersetzt von Waldemar Knighaus
On the supposed foundation of a bishopric in Meissen on 2 January 968

Abstract
The paper is a polemic with Wojciech Jasiskis attempt to prove the authenticity of the
document issued by John XIII on 2 January 968 for Burkhard, abbot of the monastery and
bishop of Meissen. Both old arguments known from the literature and the new ones put forward by Wojciech Jasiski, which are supposed to speak for the authenticity of the document,
are discussed in great detail. All of them turn out to be either unconvincing or wrong. Neither
diplomatic analysis, nor the historical and legal circumstances assumed by Jasiski stand up to
scrutiny. First of all, Jasiski does not explain why the document of John XIII contains in part
a text which later appears in Ottonian documents without references to it. The article shows
56
that the Meissen document which the author considers to be a forgery in it entirety may be
placed within a wider historical context, especially that of other forgeries for the benefit of the
bishopric of Meissen, produced in the first half of the 12th century. Thus the Meissen document
is of no value for Church history in Poland.
Translated by Rafa T. Prinke

Sikorski - O Rzekomej Fundacji Biskupstwa W Miśni 2 Stycznia 968 Roku

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sikorski - O Rzekomej Fundacji Biskupstwa W Miśni 2 Stycznia 968 Roku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROCZNIKI HISTORYCZNE

Rocznik LXXX 2014

DARIUSZ ANDRZEJ SIKORSKI (Pozna)

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini

W studium ogoszonym w poprzednim tomie Rocznikw Historycznych Wojciech

Dariusz Andrzej Sikorski

W. Jasiski stoi na stanowisku, e tekst dokumentu Jana XIII, w znanej nam

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Dariusz Andrzej Sikorski

o przynaleno Dolnych uyc, m.in. na podstawie jedynie konceptu dokumentu,

Do wniosku, e dokument minieski jest autentykiem, doprowadziy W. Jasiskiego nastpujce przesanki:

MGH DD O III, nr 186; Urkundenbuch des Hochstifts Meissen, t. I, nr 46.

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

venerabilis episcopus Burcardus preesse dinoscitur, quemquam ordinare, diiudicare,

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

przypadkach mamy do czynienia z odpisami, a nie oryginalnymi dokumentami.

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

z DH22. Zreszt zwrot auferre vel/aut alienare wystpuje w dokumentach papieskich

Dariusz Andrzej Sikorski

zawiera przywilej wynoszcy arcybiskupa Trewiru do godnoci prymasa z 22 I 969 r.

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

W innym miejscu mamy powoanie si na pochodzcy z tego samego rda tzw.

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Najpowaniejszym bdem w analizie przeprowadzonej przez W. Jasiskiego

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Dariusz Andrzej Sikorski

Okolicznoci zwoania synodu w Rawennie, odbytego w poowie kwietnia 967 r.,

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Myli si W. Jasiski, gdy twierdzi, e synod w Rawennie zablokowa utworzenie

Dariusz Andrzej Sikorski

cesarza wstrzymania jego planw odnonie do Magdeburga fragmentaryczn ich

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

Tekst DM budzi kilka wtpliwoci o charakterze prawno-kanonicznym. Przede

Dariusz Andrzej Sikorski

Istot egzempcji biskupstwa byo wyczenie go spod wizi metropolitalnych

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

wuje si on w wizj historii lokalnego Kocioa, wedle ktrej biskupstwo powstao

Dariusz Andrzej Sikorski

O rzekomej fundacji biskupstwa w Mini 2 stycznia 968 roku

ber die angebliche Stiftung des Bistums Meien am 2. Januar 968

On the supposed foundation of a bishopric in Meissen on 2 January 968

Dariusz Andrzej Sikorski

You might also like