Ergonomia W Stomatologii - Podstawy

AKADEMIA MEDYCZNA W GDASKU
Ergonomia w stomatologii
- podstawy
Mirosawa Pellowska-Piontek, Barbara Kochaska
Gdask 2005
Autorzy:
Mirosawa Pellowska-Piontek, Barbara Kochaska
Recenzent
dr hab. n.med. Jadwiga Sadlak-Nowicka
prof. nadzw.
Wydano za zgod
Senackiej Komisji Wydawnictw Akademii Medycznej w Gdasku
Copyright by Medical University of Gdask

ISBN 83-60253-12-9
Wydawca: Akademia Medyczna w Gdasku

Zlecenie DW/113/06
SPIS TRECI
1.
WSTP .............................................................................................................5
2.
NIEKTRE POJCIA I DEFINICJE STOSOWANE W ERGONOMII.......6
3.
SPECYFIKA PRACY LEKARZA STOMATOLOGA W ASPEKCIE

ERGONOMII ................................................................................................. 11
3.1. WYMOGI STAWIANE LEKARZOWI PODCZAS WYKONYWANIA ZABIEGU
STOMATOLOGICZNEGO:.............................................................................. 11
3.2. CZYNNIKI, KTRE MOG OBNIA EFEKTYWNO PRACY LEKARZA
STOMATOLOGA .......................................................................................... 11
4.
ZAGROENIA ZDROWOTNE LEKARZY STOMATOLOGW ............ 13

4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
SCHORZENIA UKADU KOSTNO MINIOWEGO I NERWOWEGO ................. 13

USZKODZENIA NARZDU WZROKU ............................................................. 16
USZKODZENIA NARZDU SUCHU .............................................................. 17
ZAGROENIA DRGANIAMI MECHANICZNYMI ............................................... 18
POZOSTAE ZAGROENIA ZDROWOTNE LEKARZY STOMATOLOGW ............. 18
5.
BEZPIECZESTWO I HIGIENA PRACY W STOMATOLOGII ............. 20
6.
CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA PRACY LEKARZA STOMATOLOGA

W ASPEKCIE ERGONOMII ........................................................................ 21
6.1. WYPOSAENIE GABINETU STOMATOLOGICZNEGO ....................................... 21
6.2. OWIETLENIE GABINETU STOMATOLOGICZNEGO ......................................... 23
7.
POZYCJE LEKARZA I PACJENTA PODCZAS WYKONYWANIA

ZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO......................................................... 28
7.1. POZYCJE LEKARZA PODCZAS WYKONYWANIA ZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO.. 29
7.2. POZYCJA PACJENTA PODCZAS ZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO.................... 30
8.
PODSTAWOWE KONCEPCJE WYPOSAENIA GABINETU

I USTAWIENIA SPRZTU DO PRACY ZESPOOWEJ ........................... 37
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
8.5.
KONCEPCJA WG SCHNA ............................................................................. 37

KONCEPCJA WG BARKERA ........................................................................... 38
KONCEPCJA WG KILPATRICKA ...................................................................... 38
KONCEPCJA WG BEACHA ............................................................................. 39
MODYFIKACJA PRACY ZESPOOWEJ WG SKOVSGAARDA................................... 39
9.
KOFERDAM ZESTAW, TECHNIKI ZAKADANIA .............................. 41
10.
ZASADY I WARUNKI PRACY NA 2 RCE, TZW. METODA SOLO,

W POZYCJI LECEJ PACJENTA MOLIWOCI
I OGRANICZENIA ........................................................................................ 43
11.
SPECYFIKA LECZENIA ENDODONTYCZNEGO PRZY LECYM

PACJENCIE ................................................................................................... 45
12.
ZASADY ERGONOMII W ASPEKCIE LECZENIA PACJENTW

W PODESZYM WIEKU ............................................................................. 46
13.
ZASADY I WARUNKI PRACY NA 4 RCE W POZYCJI LECEJ

PACJENTA MOLIWOCI I OGRANICZENIA ........................................ 47
13.1. STREFY PRACY ZESPOU STOMATOLOGICZNEGO ............................................. 47
13.2. OZNAKOWANIE INSTRUMENTW .................................................................. 50
13.3. CHWYTY STOSOWANE PRZEZ LEKARZA I ASYSTENTK PODCZAS TRZYMANIA
INSTRUMENTW ......................................................................................... 51
13.4. PRZEKAZYWANIE INSTRUMENTW................................................................ 51
13.5. JZYK MIGOWY .......................................................................................... 52
14.
TECHNIKA PRACY NA 6 RK MOLIWOCI I OGRANICZENIA ........ 53
15.
WPYW PRACY W DANEJ SPECJALNOCI STOMATOLOGICZNEJ

NA OBCIENIE UKADU RUCHU LEKARZA.......................................... 54
16.
SUKCES TERAPEUTYCZNY W PRAKTYCE STOMATOLOGICZNEJ ..... 56
17.
LITERATURA ................................................................................................ 58
Wstp
1.
Wstp
Sowo ergonomia jest pochodzenia greckiego i skada si z dwch czonw: rgon praca i nmos prawo. Za autora terminu ergonomia uwaa si
Polaka, Wojciecha Jastrzbowskiego, ktry w 1857 r. w czasopimie Przyroda
i Przemys opublikowa artyku zatytuowany Rys ergonomji, czyli Nauki
o pracy, opartej na prawach poczerpnitych z Nauki Przyrody. Jakkolwiek idee
w nim zawarte odbiegaj nieco od treci obecnie rozumianych pod pojciem
ergonomia, to jednak, mona uzna Wojciecha Jastrzbowskiego za prekursora
wspczesnej ergonomii (24).
Ergonomia jako nauka zajmuje si przystosowaniem stanowisk, procesw
i rodowiska pracy do moliwoci psychofizycznych czowieka. Uwzgldnia
przy tym nastpujce skadowe:
moliwoci psychofizyczne czowieka;
przystosowanie rodowiska pracy do moliwoci czowieka, tak aby nie
stanowio ono zagroenia dla utrzymania niezbdnej staoci parametrw
rodowiska wewntrznego organizmu, tzw. homeostazy (23).
Tak zdefiniowana ergonomia wywodzi si z definicji zdrowia, ktre wg
Konstytucji WHO jest: stanem penego dobrego samopoczucia fizycznego,
psychicznego i socjalnego, a nie tylko brakiem choroby lub niesprawnoci.
Do osignicia celw sformuowanych w tej definicji, niezbdna jest wsppraca
wielu dyscyplin nauk biologicznych, jak rwnie nauk technicznych i spoecznych (23).
Ergonomia stomatologiczna zajmuje si przeniesieniem zasad ergonomii
klasycznej do relacji pomidzy lekarzem, asystentk, higienistk, pacjentem oraz
miejscem pracy, czyli gabinetem stomatologicznym. Poszukuje ona takich rozwiza, ktre umoliwi lekarzowi prac z minimalnym nakadem energii na jej
wykonanie oraz z maksymalnym skrceniem czasu pracy przy jednoczesnym
zachowaniu penej poprawnoci wykonywanej procedury leczniczej i waciwym
zabezpieczeniu interesw pacjenta (1,12).
2.
Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii
Niektre pojcia i definicje stosowane

w ergonomii
Do podstawowych poj, ktre stosuje si omawiajc prac lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii, nale m.in.:
1. Zesp stomatologiczny.
2. Operator.
3. Asysta.
4. Zmczenie.
5. Przerwa spoczynkowa.
6. Ergonomia statyczna.
7. Ergonomia elastyczna.
8. Ergonomia dynamiczna.
9. Pole widzenia.
10. Sektory jamy ustnej.
11. Klasy ruchu.
12. Stanowisko pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii pracy.
Ad.1.
Zesp stomatologiczny stanowi osoby uczestniczce bezporednio w wykonywaniu zabiegu stomatologicznego. W skad zespou stomatologicznego
wchodzi: lekarz stomatolog, higienistka, asystentka stomatologiczna, a take
w wielu przypadkach technik dentystyczny (17).
Ad.2.
Operator osoba przeprowadzajca bezporednio zabieg, czyli podczas pracy
zajmujca miejsce po prawej stronie pacjenta lub za jego gow. Operatorem jest
najczciej lekarz stomatolog. Moe by nim rwnie higienistka lub asystentka
wykonujca zabiegi gwnie z zakresu profilaktyki stomatologicznej (17).
Ad.3.
Asysta jest to osoba asystujca operatorowi w czasie zabiegu. Moe ni by
asystentka lub higienistka (17).
Ad.4.
Zmczenie jest stanem oglnego osabienia, wyczerpania fizycznego lub psychicznego na skutek duego wysiku. W wyniku zmczenia nastpuje zmniejszenie wydajnoci pracy, odpornoci lub wytrzymaoci. Zmczenie pojawia si
wwczas, gdy zakcenia homeostazy spowodowane wysikiem wraz z towarzyszcymi mu uciliwociami (stresem, monotypi, monotoni, haasem itp.)
przekrocz dopuszczaln granic (17, 24).
Ad.5.
Przerwa spoczynkowa jest czasem regeneracji si i odpoczynku midzy poszczeglnymi zabiegami. Jest konieczna, aby nie doprowadzi do stanu nadmiernego wyczerpania organizmu. Praca bez przerw nie jest zgodna z zasadami
ergonomii. Ilo przerw w cigu okrelonego dnia pracy zaley od charakteru
wykonywanej pracy, wieku czonkw zespou stomatologicznego, a take od
zmczenia psychicznego i fizycznego wystpujcego w trakcie wykonywania
pracy (17).
Intensywno i czas
trwania wysiku
fizycznego i/lub
psychicznego
Monotonia
rodowisko pracy:
klimat, wiato,
haas, kolor
ZMCZENIE
Czynniki psychologiczne:
odpowiedzialno,
trudnoci, bdy
Choroby, bl, zaburzenia

dobrego samopoczucia
(np. gd, pragnienie)
REGENERACJA
Ryc. 1. Czynniki wpywajce na zmczenie wg Gradjeana (cyt. wg Z. Jaczuka).
Ad. 6.
Ergonomia statyczna jest to pojcie istniejce w ergonomii stomatologicznej,
zgodnie z ktrym, za ergonomiczn uznaje si prac zespou stomatologicznego
wykonywan przy fotelu tylko w jednej, cile okrelonej pozycji. Wspczenie
odchodzi si od pracy zespou w pozycji statycznej (36).
Ad. 7.
Ergonomia elastyczna uznaje za ergonomiczn prac zespou stomatologicznego w rnych pozycjach, wygodnych dla poszczeglnych jego czonkw. Zakada ona, e sprzt w gabinecie powinien by tak usytuowany, aby mona go
byo optymalnie wykorzysta w rnych sytuacjach uwzgldniajcych liczb
pacjentw, czas trwania zabiegu, liczb foteli w gabinecie oraz liczb czonkw
zespou stomatologicznego biorcych bezporedni udzia w zabiegu. W tym
przypadku istotne s rwnie warunki fizyczne poszczeglnych czonkw zespou (36).
Ad. 8.
Ergonomia dynamiczna opiera si na przekonaniu, e adna pozycja, nawet
najbardziej prawidowa, nie jest wygodna, jeeli pozostaje si w niej przez duszy czas w sposb statyczny (36).
Ad. 9.
Pole widzenia czyli wgld w pole pracy lekarza stomatologa. Jest to obszar
w jamie ustnej, w ktrym lekarz wykonuje zabieg. Pole widzenia w jamie ustnej
mona podzieli na:
bezporednie pozostajce w bezporedniej linii wzroku lekarza;
porednie uzyskane w obiciu lusterka stomatologicznego.
Specyfika pola operacyjnego (zabiegowego) w jamie ustnej (1, 17)

Uzyskanie penego dostpu w polu operacyjnym do leczonego zba jest
w wielu przypadkach trudne ze wzgldu na:
specyfik anatomii jamy ustnej (obecno jzyka, napicie mini warg
i policzkw, wydzielanie liny);
mae pole zabiegowe;
indywidualno i specyfik wikszoci zabiegw.
Uzyskanie dobrej widocznoci pola zabiegowego wymaga czsto odchylenia
warg, policzkw lub jzyka. Do tego celu lekarz moe uy:
palca wskazujcego lub rodkowego lewej rki,
palca rodkowego lub serdecznego prawej rki,
lusterka.
W celu uzyskania dobrej widocznoci pola zabiegowego asystentka moe
uy do odchylenia tkanek mikkich:
palca wskazujcego lewej rki,
kocwki ssaka,
lusterka stomatologicznego.
Ad.10.
Sektory jamy ustnej Dla celw pracy zespoowej, by uatwi komunikacj
w trakcie zabiegw wykonywanych przez zesp stomatologiczny wprowadzono
sektorowe oznaczenie uzbienia jamy ustnej.
Wyodrbnia ono sze sektorw jamy ustnej, pozostawiajc jednoczenie
powszechnie uywane systemy oznaczenia zbw (1, 2, 17).
Sektor I
Sektor II
Sektor III
- grny prawy prawy szczki (18, 17, 16, 15, 14)

- grny rodkowy rodkowy szczki (13, 12, 11, 21, 22, 23)
- grny lewy lewy szczki (24, 25, 26, 27, 28)
Sektor IV - dolny lewy lewy uchwy (38, 37, 36, 35, 34)
Sektor V - dolny rodkowy rodkowy uchwy (33, 32, 31, 41, 42, 43)
Sektor VI - dolny prawy prawy uchwy (44, 45, 46, 47, 48)
8
SEKTOR I
8
SEKTOR VI
SEKTOR III
SEKTOR II
5
SEKTOR V
SEKTOR IV
Ad. 11.
Klasy ruchu W trakcie wykonywania zabiegw stomatologicznych naj-
bardziej zaangaowane, z punktu widzenia motoryki ruchu, s koczyny

grne i tuw. Dotyczy to zarwno lekarza, jak i asystentki.
Dla celw naukowych w ergonomii wprowadzono pi klas ruchw (1, 2,
14, 17):
Klasa I
ruch palcw;
Klasa II
ruch palcw i nadgarstka;
Klasa III ruch palcw, nadgarstka i okcia;
Klasa IV ruch caego ramienia;
Klasa V
ruch ramienia i tuowia.
Trzy pierwsze klasy ruchw uwaane s za wyznacznik pracy ergonomicznej. Dwie ostatnie klasy ruchw uwaane s za wyznacznik pracy
nieergonomicznej.
Naczeln zasad w technikach zespoowych jest eliminacja lub mini-
malizacja ruchw klasy IV i V. Uwaa si, e w pozycji tradycyjnej 100%

czasu lekarz pracuje w IV i V klasie ruchw (unoszenie ramion i skrcenie tuowia). W przypadku pracy zespoowej 100% czasu lekarz pracuje
w I, II i III klasie ruchw (ruchy w obrbie palcw, nadgarstka i w stawie
okciowym), czyli praca zespoowa pozwala na zachowanie waciwej
pozycji lekarza podczas zabiegu biorc pod uwag ekonomi ruchw (25).
10
Ad. 12.
Stanowisko pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii pracy
Czowiek
PACJENT
Maszyna
rodowisko
Kade stanowisko pracy, w tym rwnie stomatologiczne, mona przedstawi symbolicznie w postaci trzech elementw skadowych: czowiek, maszyna
i rodowisko, ktre pozostaj w bezporednim zwizku z pacjentem.
Czowiek
Zesp stomatologiczny:
lekarz
higienistka
asystentka
technik
dentystyczny
Personel pomocniczy:
rejestrujcy
prowadzcy
dokumentacj
sprztajcy
lekarz anestezjolog
Maszyna
rodowisko
Oprzyrzdowanie
zasadnicze (unit stomatologiczny) umeblowanie
Instrumentarium
Oprzyrzdowanie pomocnicze (lasery, endometry, sprzt audiowizualny itp.)
Gabinet - pomieszczenie
Mikroklimat (temperatura, wilgotno )
Haas
Wibracja
Zanieczyszczenie
Warunki owietlenia
Pacjent
Ryc. 2. Podstawowy ukad ergonomiczny w stomatologii (wg Z. Jaczuka z wasn

modyfikacj wyodrbniajc pozycj pacjenta).
Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii
3.
Specyfika pracy lekarza stomatologa

w aspekcie ergonomii
3.1.
Wymogi stawiane lekarzowi podczas wykonywania

zabiegu stomatologicznego:
11
1. Fachowa wiedza lekarska.

2. Prawidowy sposb postpowania z pacjentami i wsppracownikami oparty
na zasadach psychologii i empatii.
3. Podejcie etyczne do pacjentw i wsppracownikw.
4. Wysoka zrczno i sprawno manualna.
5. Odpowiednia wydolno i sprawno fizyczna (17).
6. Refleks.
7. Odporno psychiczna.
8. Podzielno uwagi.
3.2.
Czynniki, ktre mog obnia efektywno pracy lekarza

stomatologa
Prac lekarza stomatologa mona sklasyfikowa jako prac umysow

z wikszym lub mniejszym nakadem pracy fizycznej, gwnie statycznej.
Wynikajce z pracy obcienie lekarza stomatologa oraz caego zespou
stomatologicznego ma charakter kompleksowy (psychiczny i fizyczny),
w zwizku z tym zmczenie spowodowane prac przy fotelu bdzie zarwno
zmczeniem psychicznym, jak i fizycznym.
1. Zmczenie psychiczne wynika z takich czynnikw, jak:
a) monotonia powtarzanie tych samych czynnoci;
b) monotypia napyw tych samych informacji;
c) wykonywanie precyzyjnych czynnoci manualnych;
d) konieczno podejmowania trudnych decyzji;
e) czuwanie, czyli wysoka koncentracja wszystkich zmysw (1).
2. Zmczenie fizyczne spowodowane jest gwnie prac statyczn.
Praca statyczna to taka, ktrej towarzysz skurcze izometryczne mini
czyli skurcze, w czasie ktrych minie nie zmieniaj swej dugoci, a dwignie
kostne, do ktrych s one przytwierdzone, pozostaj w bezruchu. Ten rodzaj
pracy jest z fizjologicznego punktu widzenia znacznie bardziej uciliwy ni
praca dynamiczna, ze wzgldu na niekorzystne dziaanie na ukad krenia. Podczas pracy statycznej skurcze mini maj charakter cigy, co powoduje,
e powrt krwi do serca jest upoledzony. W konsekwencji, ukrwienie mini
12
Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii
zmniejsza si, a gromadzce si produkty przemiany materii powoduj zakwaszenie, zmczenie i ble miniowe. Z tego powodu naley z kadej pracy
eliminowa elementy statyczne, przy czym np. dugotrwae stanie nie powinno
by zastpione wycznie pozycj siedzc (24).
Analizujc, w aspekcie ergonomii, czynniki mogce mie wpyw na zmczenie zespou stomatologicznego wystpujce w trakcie zabiegu, naley bra
pod uwag (1):
1. Wymuszon pozycj zespou stomatologicznego podczas przyjmowania
pacjenta.
Aby zmniejszy rozwj zmczenia fizycznego wynikajcego z wymuszonej
pozycji podczas przyjmowania pacjenta, opracowano szereg zasad dotyczcych
maksymalnego odcienia ukadu kostno miniowego zespou stomatologicznego, a take zaprojektowano odpowiednie typy siedze.
2. Rodzaj przyjtej pozycji ciaa podczas wykonywania czynnoci zawodowych.
Pozycj siedzc zespou stomatologicznego przy pacjencie znajdujcym si
w pozycji lecej spoczynkowej, uznano jako ergonomiczn, czyli stosunkowo
najmniej obciajc lekarza i asyst. Praca siedzca umoliwia odcienie duych grup mini koczyn dolnych, ktre musz by zaangaowane podczas
stania. Jednoczenie, u czowieka siedzcego obnia si rodek cikoci ciaa
w stosunku do podoa, co z kolei wpywa korzystnie na ogln statyk i porednio zwiksza dokadno ruchw rk.
3. Moliwo zmiany przyjtej pozycji ciaa w trakcie pracy (przerwy w pracy).
Zesp stomatologiczny moe opracowa sobie taki system przerw w trakcie
pracy, aby by on dostosowany do rodzaju konkretnego zabiegu i aby zapewnia
jak najwiksz wydajno pracy, a jednoczenie umoliwia odpowiedni regeneracj si.
4. Pooenie koczyn i ich czynnoci ruchowe.
Kt uoenia koczyn dolnych wzgldem miednicy i podogi w pozycji siedzcej lekarza ma zasadnicze znaczenie w obcieniu krgosupa.
5. Uwarunkowania fizyczne lekarza (np. nadmierna tusza, wady postawy, niska sprawno fizyczna).
Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw
4.
13
Zagroenia zdrowotne lekarzy

stomatologw
Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw wynikaj z samego charakteru

i specyfiki pracy lekarza stomatologa, czsto z nieodpowiednich warunkw panujcych w rodowisku pracy, jak rwnie z dziaania szeregu czynnikw szkodliwych (1, 4, 5, 15, 20, 21, 22, 24, 28, 32, 41).
Najczciej wystpujce zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw:
1. schorzenia ukadu kostno miniowego i nerwowego;
2. uszkodzenia narzdu wzroku;
3. uszkodzenia narzdu suchu;
4. zesp wibracyjny naraenie na drgania mechaniczne.
Z punktu widzenia ergonomii stan zdrowia lekarzy stomatologw naley rozpatrywa gwnie w aspekcie chorb ukadu kostno miniowego oraz obwodowego ukadu nerwowego. Patogeneza zmian w obrbie narzdu ruchu oraz
przecienie obwodowego ukadu nerwowego zwizane s w duym stopniu
z przyjmowaniem nieprawidowej, czsto wymuszonej rnymi czynnikami
pozycji podczas wykonywania czynnoci zawodowych.
4.1.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
Schorzenia ukadu kostno miniowego i nerwowego

(1, 4, 15, 22, 32, 41)
choroba zwyrodnieniowo przecieniowa krgosupa szyjnego;
zesp bolesnego barku;
zwyrodnienia odcinka ldwiowo krzyowego krgosupa;
zesp cieni nadgarstka;
uszkodzenie obwodowe nerwu porodkowego;
zesp kanau okciowego;
zesp ucisku nerwu skrnego bocznego uda z zaburzeniami czucia.
Ad.1.
Choroba zwyrodnieniowo przecieniowa krgosupa szyjnego. Objawia
si ona najczciej krgopochodnym blem gowy, ktry jest skutkiem zuywania si elementw krgosupa szyjnego (przede wszystkim wyrostkw kolczystych). To z kolei prowadzi do powstania kostniejcych kolcw na tylnych krawdziach trzonw krgw szyjnych. Bl powstaje rwnie wskutek ucisku na
wizada, stawy midzykrgowe i pczki nerwowe. Inn jego przyczyn moe
by wzajemne blokowanie si ssiadujcych ze sob krgw, co prowadzi do
ograniczenia ruchomoci odcinka szyjnego krgosupa. Bl dotyczy pocztkowo
14
tyu gowy, skd promieniuje do sklepienia czaszki i czoa, z wraeniem ciskania gowy obrcz oraz ucisku gaek ocznych (1, 22, 32, 41).
Dolegliwoci blowe zwizane z nadmiernym obcieniem krgosupa szyjnego oraz przymusow pozycj gowy mog dotyczy rwnie karku. Bl jest
czsto piekcy, cigncy, widrujcy, chwilami przeszywajcy. Bol wwczas
przede wszystkim minie karku, czsto jednostronnie, minie obrczy barkowej oraz ramion, do ktrych bl promieniuje. Skutkiem tych dolegliwoci moe
by drtwienie rki. Przyczyn blu jest utrzymujce si przez duszy czas
wzmoone napicie mini wystpujce podczas wykonywania pracy stomatologa (1, 22).
UWAGA!
Obcienie krgosupa szyjnego zwiksza si znacznie przy ustawieniu gowy do przodu; w takim ustawieniu pracuj lekarze stomatolodzy podczas 58%
83% czasu pracy. Ponadto, obcienie krgosupa szyjnego zwiksza si znacznie podczas pracy z uyciem lup stomatologicznych. Badania przeprowadzone
w Szwecji wykazay, e ryzyko zapadalnoci na chorob zwan zespoem szyjno
barkowym jest 2,8 razy wiksze u lekarzy stomatologw w porwnaniu z pracownikami biurowymi. Badania te pochodz z okresu, gdzie wikszo stomatologw wykonywaa ju zabiegi u pacjentw w pozycji lecej (41).
Ad.2.
Zesp bolesnego barku wystpuj zarwno ble mini barkw, jak i okolic
gowy koci ramiennej przede wszystkim bol przyczepy mini, torebki stawowe i wizada. Kade przykre odczucie w postaci blu powoduje reakcj
obronn organizmu, ktra manifestuje si przede wszystkim zdecydowanym
ograniczeniem ruchomoci ciaa. Spowodowana blem blokada moe uniemoliwi wykonywanie jakiegokolwiek ruchu w stawie barkowym. Dochodzi wwczas do wyksztacenia ruchw zastpczych tzw. kompensacyjnych (np. nadmierne odchylenie tuowia do tyu przy prbie uniesienia ramienia, w ktrym bierze
udzia cae ciao). Doprowadza to z kolei do pojawienia si dolegliwoci blowych w obrbie krgosupa, gwnie ldwiowego. W konsekwencji powstaje
zwyrodnienie odcinka ldwiowo krzyowego krgosupa (1, 4, 22, 32, 41).
Ad.3.
Zwyrodnienie odcinka ldwiowo krzyowego krgosupa. Charakter blu
zaley od stopnia deformacji krka midzykrgowego i sposobu uciskania
struktur nerwowych przez jego elementy. Moe to by bl tpy, przenikajcy,
cigncy i promieniujcy w kierunku ng. Przyczyn blu s uwypuklajce si
na zewntrz tarcze midzykrgowe lub may oderwany od nich fragment, ktry
uciska korzonki nerwowe, wizada lub okostn. Bl pojawia si w najrniejszych okolicznociach, zalenie od lokalizacji i deformacji dysku (1, 32).
15
Ad.4.
Zesp cieni nadgarstka jest to najczciej wystpujca neuropatia z uwinicia. Spowodowana jest uciniciem nerwu porodkowego poprzez wizado
poprzeczne w okolicy nadgarstka. Czynnikami wywoujcymi powysze schorzenie w przypadku zawodu stomatologa s wielokrotnie powtarzane ruchy nadgarstka oraz dodatkowo, w mniejszym stopniu, prace z urzdzeniami wibrujcymi. Wrd stomatologw choroba ta trzykrotnie czciej wystpuje u kobiet.
Ruchy palcw i nadgarstka s najczciej wykonywanymi przez lekarza
stomatologa. W pracy zespoowej (ergonomicznej) ruchy w stawie nadgarstka
lekarza stomatologa s o wiele bardziej ograniczone ni w pracy solo, co w konsekwencji zmniejsza prawdopodobiestwo wystpienia zespou cieni nadgarstka (1, 4, 22, 32).
Ad.5.
Uszkodzenie obwodowe nerwu porodkowego moe nastpi na poziomie
ramienia oraz w okolicy nadgarstka. Objawem najbardziej widocznym jest osabienie zginania w dalszym stawie midzypaliczkowym palca wskazujcego oraz
upoledzenie odwodzenia kciuka (1, 22).
Ad.6.
Zesp kanau okciowego. Do uszkodzenia nerwu okciowego podczas wykonywania pracy lekarza stomatologa dochodzi w wyniku ucisku lub powtarzalnego urazu nerwu w miejscu jego przebiegu, szczeglnie wwczas, gdy rowek ten
jest anatomicznie pytki. Bl jest czstym objawem tego typu schorzenia i dotyczy obszaru zaopatrywanego przez dany nerw.
Objawy czuciowe to drtwienie oraz mrowienie palcw: serdecznego, maego, a niekiedy take okciowego brzegu doni. Osabienie i zanik dotyczy szczeglnie drobnych mini doni. W istotny sposb wpywa to na sprawno doni
stomatologa, co z kolei nierozerwalnie czy si z jakoci i efektywnoci wykonywanych zabiegw stomatologicznych.
Leczenie polega na unikaniu ucisku na nerw oraz ograniczeniu powtarzalnych ruchw zginania i prostowania okcia.
Wymienione wyej schorzenia powstaj na skutek przecienia koczyn
grnych. Praca stomatologa solo zawsze czy si z wymuszon pozycj caego
ciaa, powodujc przede wszystkim wadliwe ustawienie krgosupa (1, 4,
22, 32).
16
4.2.
Uszkodzenia narzdu wzroku (20, 22)
Ryzyko uszkodze narzdu wzroku zwikszyo si ze wzgldu na powszechne uywanie wiertarek turbinowych, urzdze ultradwikowych do
usuwania kamienia nazbnego, lamp halogenowych i diodowych oraz laserw.
Uszkodzenia narzdu wzroku u stomatologw mog by rnego rodzaju:
a) Urazy mechaniczne powstaj na skutek przedostania si do oka ciaa obcego, w tym najczciej fragmentw tkanek zbw, kamienia nazbnego czy
materiaw do wypenie. Wielko, rodzaj i ciko uszkodze s zwizane z rodzajem i umiejscowieniem ciaa obcego. Przy tpym urazie instrumentem dentystycznym moe doj nawet do pknicia ciany gaki ocznej,
wylewu krwawego do przedniej komory oka i uszkodzenia zwieracza
tczwki. Nastpstwem takiego urazu moe by jaskra lub zmtnienie rogwki.
b) Uszkodzenia chemiczne powstaj przy dostaniu si do oka np. kropli wytrawiacza, rodkw do znieczule czy lekw do dezynfekcji kanaw.
c) Urazy termiczne powstaj na skutek dostania si do oka cia gazowych,
pynnych lub staych o wysokiej temperaturze. Oparzeniu moe ulec powieka lub gaka oczna.
d) Zaburzenia akomodacji dugoletnie patrzenie z bliska moe doprowadzi
do zaburze akomodacji i niemonoci tworzenia wyranych obrazw bliskich przedmiotw. Z wiekiem soczewka traci swoj elastyczno, w zwizku z czym zostaje ograniczona zdolno ogniskowania do bliy. Powstaje
tzw. starczowzroczno, ktra wymaga wzrostu odlegoci oka od ogldanego przedmiotu dla uzyskania ostroci widzenia. W pierwszych latach pracy
prawidowa odlego oko pole pracy wynosi 28 cm, w pniejszych
36 cm.
e) Uszkodzenia wywoane dziaaniem promieniowania lamp do polimeryzacji - Lampy te emituj wiato o dugoci fali od 400 do 500 nanometrw,
ktra jest najmniej szkodliwa dla organizmu ludzkiego. Niemniej jednak parametry zastosowanych w lampach filtrw mog ulec zmianom wraz ze
wzrostem temperatury i przepuszcza fale poniej 400 nanometrw, a wic
ultrafioletowe. Mog by one powodem zmtnienia soczewki czy uszkodzenia siatkwki. Przy stosowaniu materiaw zoonych, utwardzanych wiatem lamp halogenowych, konieczne jest stosowanie okularw ochronnych,
pochaniajcych czstotliwo wiata emitowan przez lamp. Na wiatowody zakada si czsto przygotowane fabrycznie pytki ochronne lub specjalne stoki ochronne (22).
f)
Uszkodzenia spowodowane dziaaniem lasera - s zwizane z intensywnoci wizki laserowej. wiato laserowe zalicza si do promieniowania spjnego, jednobarwnego, o jednej dugoci fal. Lasery
17
emituj wiato o rnej dugoci fali, std podzia na: lasery biostymulacyjne, operacyjne i lasery suce do opracowania tkanek twardych zba. Nawet lasery biostymulacyjne przy nieostronym uytkowaniu
mog powodowa uszkodzenia narzdu wzroku, doprowadzajc do osabienia wzroku i wystpowania zamgle. Lasery operacyjne i lasery stosowane
do opracowywania tkanek twardych zba mog powodowa trwae uszkodzenia narzdu wzroku.
Wszystkie osoby znajdujce si w gabinecie podczas trwania zabiegu laserowego s naraone na promieniowanie bezporednie lub odbite. Dla narzdu
wzroku wystarczajc ochron przed promieniowaniem laserowym s okulary
lub gogle. Podczas pracy z laserem argonowym wskazane s szka pomaraczowe, przy laserze Nd - Yag zielone, a przy laserze CO2 gogle z ochronnymi bocznymi osonkami. Do uytkowania okularw ochronnych zobowizane s
wszystkie osoby znajdujce si w odlegoci do 1 metra od pracujcego lasera
(20, 22).
4.3.
Uszkodzenia narzdu suchu (22, 24, 28)
Bardzo szkodliwy dla zdrowia, a szczeglnie grony dla narzdu suchu, jest
haas. Dugotrway haas uszkadza komrki narzdu Cortiego, czyli waciwy
receptor akustyczny. W efekcie dochodzi do degeneracji komrek nerwowych,
czcych narzd Cortiego z orodkowym ukadem nerwowym. W ten sposb
haas powoduje nieodwracalne ubytki suchu (24).
Poziom dwikw w gabinecie dentystycznym moe by znaczny. Wywouj go, midzy innymi, instrumenty rotacyjne wolno- i szybkoobrotowe (ktnice,
prostnice, turbiny), skalery ultradwikowe, myjki ultradwikowe, zgrzewarki,
linocigi i ssaki. Haas ultradwikowy jest rwnie emitowany przez sprarki,
urzdzenia pneumatyczne i szlifierki. Niektre urzdzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne mog by rdem emisji infradwikw. Ultradwiki obejmuj
bodce akustyczne powyej grnej czstotliwoci pasma syszalnego (16 Hz).
Mog one wnika do organizmu nie tylko drog suchow, ale rwnie przez
ca powierzchni ciaa. Zwykle dziaanie ultradwikw jest nieodczuwalne,
gdy brak nam odpowiednich receptorw i zmysw. Ultradwiki mog jednak
wywiera szkodliwy wpyw na ucho wewntrzne, powodujc ble i zawroty
gowy, zaburzenia rwnowagi, nudnoci, senno w cigu dnia i uczucie nadmiernego zmczenia. Zagroenie to nie dotyczy pacjentw, lecz personelu medycznego obsugujcego urzdzenia ultradwikowe niejednokrotnie przez kilka
godzin dziennie.
W przypadku lekarza stomatologa, w zwizku z charakterem jego pracy,
mamy do czynienia z uszkodzeniem suchu odbiorczym typu przewlekego
urazu akustycznego.
18
Haas nie tylko osabia such, lecz take doprowadza do zmiany cinienia
ttniczego krwi, powoduje obnienie sprawnoci i precyzji rk, jak rwnie dyskomfort sfery psychicznej.
Ochrona przed uszkodzeniem narzdu suchu polega na wyczeniu wszystkich
zbdnych urzdze. Poza tym, przy dugo trwajcej pracy z turbin, aparatami
ultradwikowymi i innymi emitujcymi haas urzdzeniami, uszy powinny by
zabezpieczone odpowiedni ochron (22, 24, 28).
4.4.
Zagroenia drganiami mechanicznymi (5, 22, 32)
Drgania przekazywane bezporednio z urzdzenia drgajcego na ciao ludzkie okrelane s mianem wibracji mechanicznej. Na stanowisku pracy lekarz
stomatolog naraony jest na drgania mechaniczne generowane przez obrotowe
lub drgajce narzdzia kocwek unitu dentystycznego. Naraenie stomatologa
na drgania ma charakter przerywany, a wibracje przekazywane s gwnie na
rce. Dugotrwae drgania odbierane przez czowieka mog by przyczyn zaburze obejmujcych ukad naczyniowy, nerwowy i kostny, okrelanych mianem
zespou wibracyjnego. Obraz kliniczny zmian jest wieloobjawowy i niespecyficzny. Skurcz naczy obwodowych koczyn grnych powoduje ble oraz zmiany w stawach nadgarstka (5, 22).
redni czas naraenia lekarza stomatologa na drgania mechaniczne wynosi
nieco ponad ptorej godziny dziennie. Parametry fizyczne tych drga nie stanowi jednake istotnego zagroenia zdrowotnego i nie wywouj objaww klinicznych okrelanych mianem zespou wibracyjnego, co potwierdzaj m.in. badania lekarzy stomatologw o dugim stau pracy, kierowanych w celach konsultacyjnych do Przychodni Chorb Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w odzi (32).
4.5. Pozostae zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

(21, 22)
1. Choroby drg oddechowych wynikajce gwnie z pracy w torze oddechowym pacjenta.
2. Choroby skry:
dranice kontaktowe zapalenie skry,
zapalenie ropne i czyraki,
zmiany grzybicze waw i pytek paznokciowych,
alergiczne kontaktowe zapalenie skry (kontakt z alergenami np. monomer, lateks).
3. Naraenie na zakaenia wirusowe:
wirus opryszczki zwykej,
wirus zapalenia wtroby typu A, B, C,

wirus HIV.
4. Naraenie na dziaanie rtci.

5. Choroby ukadu nerwowego i stresy.
19
20
5.
Bezpieczestwo i higiena pracy w stomatologii
Bezpieczestwo i higiena pracy

w stomatologii
Celem bezpieczestwa i higieny pracy (BHP) jest wykonywanie pracy w warunkach nie zagraajcych zdrowiu i yciu osb (cyt. wg 10).
BHP obejmuje:
rnorodne przepisy,
normy,
dziaania praktyczne, oraz
zwizane z nimi badania, ktre maj na celu zmniejszenie wszelkich zagroe dla zdrowia i ycia ludzi, mogcych powsta w zwizku z ich
prac.
Problemami zwizanymi z BHP zajmuj si specjalici wielu dyscyplin naukowych, m.in.: ergonomii, fizjologii i higieny pracy, toksykologii, psychologii,
socjologii i teorii organizacji.
Badania zwizane z BHP maj na celu:
1. Okrelenie bezporednich i porednich przyczyn powstawania zagroe wypadkowych i chorobowych.
2. Poszukiwanie takich rozwiza, ktre w skuteczny sposb przyczyni si do
ograniczenia wypadkw przy pracy oraz chorb zawodowych.
Dziaalno praktyczna BHP koncentruje si na:
rozpoznawaniu zagroe na konkretnych stanowiskach pracy;
poprawie warunkw pracy poprzez ksztatowanie i doskonalenie narzdzi pracy, stanowisk pracy, organizacji i metod pracy;
ksztaceniu pracownikw poprzez zaznajamianie ich z bezpiecznymi
metodami pracy;
ksztatowaniu waciwego stosunku do pracy.
Podniesienie poziomu bezpieczestwa i higieny pracy na kadym stanowisku pracy (rwnie lekarza stomatologa) wpywa na zmniejszenie strat, kosztw
gospodarczych i kosztw spoecznych powstaych na skutek wypadkw przy
pracy i chorb zawodowych (10).
Ergonomia w odrnieniu od BHP dziaa wyprzedzajco, zapobiegajc sytuacjom, ktre stwarzaj okazje mogce doprowadzi do choroby. Zapobiega take schorzeniom, ktrych zwizek z prac jest trudno uchwytny i nieatwy do
udowodnienia, poniewa takie same zmiany powstaj pod wpywem warunkw
bytowych (cyt. wg S. Frejtaka) (11).
Charakterystyka miejsca pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii
6.
Charakterystyka miejsca pracy lekarza

stomatologa w aspekcie ergonomii
6.1.
Wyposaenie gabinetu stomatologicznego
21
Wymagania jakim powinny odpowiada pomieszczenia, urzdzenia i sprzt

medyczny, suce wykonywaniu praktyki lekarskiej stomatologicznej zawarte
s w Rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 9 marca 2000 r. (Dziennik
Ustaw Nr 20, poz. 254).
Powierzchnia gabinetu stomatologicznego powinna wynosi co najmniej
12 m2 - przy zainstalowaniu jednego fotela stomatologicznego i co najmniej o 8 m2
wicej przy zainstalowaniu kadego nastpnego fotela stomatologicznego.
Gabinet, w ktrym wykonywane s zabiegi operacyjne, powinien mie wydzielon sal zabiegow o powierzchni co najmniej 16 m2.
Jeeli w gabinecie bd wykonywane zabiegi wymagajce znieczulenia
oglnego, to powinien on mie wydzielon sal zabiegow o powierzchni co
najmniej 20 m2 i mie wysoko co najmniej 3 m.
Podoga gabinetu powinna by wykonana z materiaw gadkich, zmywalnych, nienasikliwych i odpornych na dziaanie rodkw dezynfekcyjnych.
W gabinecie wymagajcym czstej dezynfekcji lub utrzymania aseptyki,
ciany powinny by wykoczone materiaami gadkimi, trwaymi, zmywalnymi,
nienasikliwymi i odpornymi na dziaanie rodkw dezynfekcyjnych, do wysokoci co najmniej 2 m, w salach zabiegowych do penej wysokoci, a w innych
przypadkach, przy zlewozmywakach, ciany powinny by wykoczone wyej
wymienionymi materiaami, do wysokoci co najmniej 1,6 m.
Na etapie planowania gabinetu stomatologicznego powinno uwzgldni si
rwnie profilaktyk urazu akustycznego. Trzeba zadba o maksymalne wyciszenie maszyn i sprztu. Zastosowanie cianek dziaowych midzy poszczeglnymi stanowiskami (w przypadku gabinetw wielostanowiskowych), uycie pyt
dwikoszczelnych ma za zadanie zabezpieczenie przed rozprzestrzenianiem
si haasu, zapobieganie pogosowi i wyeliminowanie nakadania si fal akustycznych (28, 33).
Dobierajc meble do gabinetu stomatologicznego naley zwrci uwag na
specyficzne wymogi, ktre powinny one spenia. Przede wszystkim meble musz by odizolowane od podogi. Zazwyczaj dolne czci mebli stoj na wysokich nkach, niekiedy na kkach. Coraz czciej blaty mebli stomatologicznych s wykonane ze stali kwasoodpornej lub ze szka. Wszystkie materiay,
z ktrych produkuje si meble medyczne s przetestowane i odporne na dziaanie
22
rodkw dezynfekujcych. Kolorystyka mebli powinna by ciepa, przyjazna

i mia, zwaszcza w gabinetach specjalizujcych si w leczeniu dzieci. Meble
w gabinecie stomatologicznym to nie tylko przechowalnia materiaw i drobnego sprztu, lecz take jego integralna cz, ktra umoliwia optymalne wykorzystanie uytkowanego pomieszczenia i pozwala na ergonomiczn oraz ekonomiczn prac zarwno lekarza, jak i jego asystentki (38, 40).
GABINET STOMATOLOGICZNY
Umeblowanie
Unit
Aparatura
Instrumentarium
Organizacja
pracy
Lekarz
Pacjent
Asysta
Otoczenie - rodowisko
UWAGA !
Nowoczesne praktyki stomatologiczne powinny by wyposaone w gabinety
rentgenowskie lub w aparaty rentgenowskie montowane w gabinetach stomatologicznych.
Przepisy dotyczce warunkw pracy z aparatami rentgenowskimi o energii
promieniowania do 300 keV stosowanymi w celach medycznych znajduj si
w Rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 wrzenia 2003 r. (Dziennik
Ustaw Nr 173, poz. 1681).
Konstrukcja cian zewntrznych i stropw pracowni rentgenowskich, jak
rwnie gabinetw stomatologicznych wyposaonych w aparaty rtg musi zapobiega otrzymaniu przez osoby z ogu ludnoci w okresie kolejnych 12 miesicy dawki skutecznej (efektywnej), zwizanej z wykorzystaniem promieniowania
23
jonizujcego w pracowni rentgenowskiej, przekraczajcej warto 0,1 milisiwerta (mSv).

Grubo cian i stropw wyej wymienionych pracowni i gabinetw oraz
rodzaje zastosowanych materiaw osonowych projektuje si zgodnie z Polsk
Norm dotyczc obliczania oson staych przed promieniowaniem jonizujcym
PN-86-J-80001.
Powierzchnia gabinetu stomatologicznego, w ktrym zainstalowany jest
rwnie aparat rtg nie moe by mniejsza ni 9 m; na kady nastpny aparat
rentgenowski zainstalowany w tym samym gabinecie, naley przeznaczy dodatkowo 5 m.
Wysoko gabinetu rentgenowskiego nie moe by mniejsza ni 2,5 m. Gabinety stomatologiczne wyposaone w aparaty rtg musz by wyposaone
w wentylacj zapewniajc przynajmniej 1,5-krotn wymian powietrza w cigu
godziny.
Odlego pomidzy ogniskiem lampy rentgenowskiej a powierzchni ciaa
pacjenta, w przypadku aparatw rentgenowskich stomatologicznych do zdj
wewntrzustnych pracujcych przy napiciu powyej 60 kV, nie moe by
mniejsza ni 20 cm, a rednica wizki promieniowania w paszczynie tubusa nie
moe przekracza 6 cm.
Wszyscy pracownicy, w tym rwnie lekarze stomatolodzy, zatrudnieni przy
rdach promieniowania podlegaj okresowym badaniom lekarskim przeprowadzonym przez uprawnionego lekarza (6, 34, 37).
Zgodnie z obowizujcym Prawem Atomowym z dnia 29 listopada 2000 r.
(Dziennik Ustaw Nr 3, poz. 18), zezwolenie na uruchamianie i stosowanie aparatw rentgenowskich o energii promieniowania do 300 keV w celach medycznych
wydaje pastwowy inspektor sanitarny, waciwy dla danego wojewdztwa (7).
6.2.
Owietlenie gabinetu stomatologicznego
Owietlenie gabinetu stomatologicznego winno by tak zaprojektowane, aby

umoliwiao obejmowanie wzrokiem poszczeglnych obszarw w sposb agodny, nie mczcy wzroku.
Lekarz stomatolog potrzebuje, w polu zabiegowym, natenia owietlenia
rzdu 17 000 do 20 000 luksw. Gabinet powinien by owietlony w relacji 1: 4
w stosunku do natenia wiata emitowanego przez lamp zainstalowan przy
unicie, czyli przecitnie 3500 5000 luksw (30).
W gabinecie stomatologicznym mona wyrni 4 obszary rnice si
nateniem wiata:
24
I obszar pole operacyjne 20000 luksw,

II obszar bezporednie otoczenie unitu (1,52,0 m od gowy pacjenta)
5000 3500 luksw,
III obszar pozostaa cz gabinetu 1500 1000 luksw,
IV obszar poczekalnia dla pacjentw 500 300 luksw.
W ten sposb stosunek 1:4 nate wiata z poszczeglnych obszarw jest

zachowany.
Ryc. 3. Diagram intensywnoci wiata w przekroju poziomym (schemat autorek wzorowany na rysunku J. Mandata).
Jeeli lekarz pracuje sam, bez pomocy, winien zadba o zwikszenie natenia owietlenia w poczekalni. Moe ono mie nieco inn barw, aby sprawiao
milsze wraenie, ale nie powinno zbyt drastycznie odbiega od poziomu natenia wiata w gabinecie.
25
Jeeli lekarz ukoczy 40 lat, powinien zwikszy natenie owietlenia ponad zalecan norm.
Mczce i szkodliwe dla wzroku, jak i caego organizmu, s zmienne i ekstremalne natenia owietlenia. Jest rwnie istotne, aby temperatura barwy
wiata sztucznego korespondowaa ze wiatem dziennym, poniewa oko ludzkie jest przyzwyczajone do wiata dziennego.
Temperatur barwy wiata mierzy si w stopniach Kelwina (K). Dla wiata
dziennego temperatura barwy wynosi 5000 6000 K (26).
W owietleniu gabinetu stomatologicznego najwaniejsze jest spenianie
specyficznych wymogw pracy stomatologa, czyli oddawanie barw rzeczywistych. Dlatego w gabinecie powinno si uywa lamp emitujcych wiato jak
najbardziej zblione do barwy wiata dziennego. W maych gabinetach montuje
si oprawy owietleniowe bezporednio na suficie wysoko optymalna wynosi 2,40 2,70 m, w wikszych za i wyszych pomieszczeniach instaluje si je za
pomoc linek o regulowanej dugoci. Oprawy naley montowa w taki sposb,
aby uzyska wiato rozproszone i wyeliminowa powstawanie cieni. Podstawowym zadaniem oprawy owietleniowej jest odpowiednie uksztatowanie
strumienia wietlnego pochodzcego z jednego lub wielu rde wiata. Najwaniejsz czci oprawy, formujc wizk wietln jest raster. Z punktu
widzenia lekarza stomatologa najlepsze waciwoci ma raster w ksztacie kratki,
ktry ksztatuje wizk wiata kierunkowo rozproszon, ograniczajc jednoczenie zjawisko olnienia przy patrzeniu na opraw z dowolnego kierunku (26).
Ryc. 4. Zalecana relacja intensywnoci owietlenia pola zabiegowego i najbliszego

otoczenia (wg J. Mandat).
26
Przy projektowaniu owietlenia w gabinecie stomatologicznym naley wzi

pod uwag:
wystpowanie cieni,
niebezpieczestwo olepienia,
niebezpieczestwo odbicia wiata od cian, podogi i sufitu,
usytuowanie sprztu owietleniowego,
przechodzenie z obszarw mocno do mniej owietlonych,
temperatur barwy wiata lamp,
relacj kolorw do wiata w pomieszczeniu (30).
Optymalne owietlenie pola pracy otrzymamy, jeli kt padania wiata
z lampy stomatologicznej i kt widzenia pola zabiegowego s sobie rwne. Lampa stomatologiczna powinna znajdowa si 10 cm nad gow lekarza i jak najbliej jego czoa (35). W ten sposb przy pracy z lusterkiem wiato od niego odbite owietla nam pole zabiegowe.
Ryc. 5A i 5B przedstawiaj prawidow odlego wzroku lekarza od pola zabiegowego

(wg Skovsgaarda).
Odlego wzroku lekarza od leczonego zba powinna wynosi od 25 do

30 cm (35).
27
Oszczdno wzroku i minimalizacja ruchu gaek ocznych jest jedn z naczelnych zasad w ergonomii pracy lekarza stomatologa. W celu lepszego widzenia pola zabiegowego stosuje si lupy odpowiednio powikszajce. Naley jednak bra pod uwag, e lekarz pracujcy rutynowo w lupach w wikszym stopniu naraa krgosup szyjny na urazy wynikajce z dodatkowego pochylania
gowy w celu uzyskania dobrego pola widzenia (1).
28
7.
Pozycje lekarza i pacjenta podczas wykonywania zabiegu stomatologicznego
Pozycje lekarza i pacjenta podczas

wykonywania zabiegu stomatologicznego
W czasie wykonywania czynnoci zawodowych lekarz stomatolog moe

przyj pozycj: stojc lub siedzc. Pacjent moe znajdowa si w pozycji:
siedzcej, plecej lub lecej.
Wprawdzie praca wycznie w pozycji stojcej przy siedzcym pacjencie

najbardziej obcia lekarza stomatologa, lecz bardzo czsto jest ona wymuszona
rnymi czynnikami.
W wielu przychodniach i gabinetach nie ma odpowiedniego sprztu przystosowanego do pracy przy lecym pacjencie. Brakuje rwnie czsto odpowiednio wyksztaconych asystentek, ktre umiayby asystowa podczas wykonywania zabiegu na cztery rce.
S take i takie sytuacje, bd takie zabiegi, ktre korzystniej jest wykonywa przy pacjencie siedzcym.
29
Bez wzgldu jednak na pozycj pacjenta, lekarz powinien stara si pracowa na siedzco, zmieniajc pozycj na stojc najwyej na kilka minut, przy
czym naley bra pod uwag zasady ergonomii dynamicznej i elastycznej. Podczas wyboru pozycji pracy lekarz powinien uwzgldni rwnie swoje warunki
fizyczne np. nadmiern tusz, wady postawy, ograniczenia ruchowe.
7.1.
Pozycje lekarza podczas wykonywania zabiegu

stomatologicznego
Lekarz stomatolog pracujc sam, bez asystentki nie musi pracowa zawsze
przy siedzcym pacjencie. Przynajmniej w 50% sytuacji lekarz moe pooy
pacjenta i zmieni swoj pozycj przy pracy na zdecydowanie bardziej ergonomiczn. Pracujc przy lecym pacjencie lekarz zawsze musi przyj pozycj
siedzc (17).
Prawidowa pozycja lekarza w czasie pracy charakteryzuje si wyprostowan sylwetk. W czasie pracy nie skrcamy tuowia, szyi ani gowy i nie pochylamy si do przodu. O symetrii tuowia powinna by prosta. Taka wybalansowana, idealna pozycja, nie obciajca staww ani mini nie zawsze jest jednak
moliwa do osignicia.
Wysoko siedzenia lekarza wzgldem podogi powinna by taka, aby kt
zawarty midzy lini tuowia i udami wynosi mniej wicej 105. Takie uoenie
ud wzgldem tuowia zachowuje lordoz ldwiow (1).
Lekarze stomatolodzy powinni uywa do pracy krzeseek z regulowanym
ktem nachylenia siedziska i oparcia. Pochylajc siedzisko fotelika do przodu
zwikszamy kt zawarty midzy biodrami a tuowiem i dziki temu uzyskujemy
bardzo wygodn wybalansowan pozycj siedzenia. W tej pozycji biodra s pochylone nieznacznie do przodu. Lekarze o wzrocie wyszym ni 180 cm musz
uywa wysokich krzeseek o wysokoci siedzenia min. 55 cm. Aby lekarz siedzia stabilnie na krzeseku z siedziskiem pochylonym do przodu, wane jest, by
miao ono mae wklnicie, ktre zapobiega zelizgiwaniu si do przodu (35).
30
Ryc. 5C. Praca przy lecym pacjencie (wg Skovsgaarda).
Przy pracy zespoowej jedyn moliw pozycj, ktr moe zaj lekarz, jest
pozycja siedzca. Pacjent w tym przypadku musi znajdowa si w pozycji lecej.
W pracy zespoowej okoo 50 60% czynnoci, ktre zmuszony jest wykonywa lekarz pracujc solo, moe przej asystentka. Odpowiednio przeszkolona
asysta powinna czynnie wsppracowa z lekarzem, dla zminimalizowania jego
zbdnych ruchw.
7.2.
Pozycja pacjenta podczas zabiegu stomatologicznego
Pozycja leca spoczynkowa jest najbardziej energooszczdna dla pacjenta.

Pozycja leca spoczynkowa jest to taka pozycja, w ktrej nos pacjenta
znajduje si mniej wicej na jednej linii z jego kolanami.
31
Ryc. 6A. Pozycja leca spoczynkowa nos pacjenta w jednej linii z jego kolanami (wg
M. Bladowskiego).
W tej pozycji wystpuje rwnomierne obcienie tuowia oraz koczyn grnych i dolnych w 16 20 punktach podparcia.
W pozycji siedzcej na fotelu stomatologicznym pacjent jest podparty w 4
5 punktach.
W pozycji lecej wystpuje rwnie najbardziej korzystna, z punktu widzenia fizjologii, jednakowa warto cinienia krwi w rnych czciach organizmu
(17). Pozycja leca pacjenta jest szczeglnie przydatna do zabiegw profilaktycznych, ktre s czsto dugotrwae i wymagaj powtarzajcych si jednostajnych ruchw (std celowa jest wygodna pozycja operatora, a uatwiony dostp
oraz bezporednia widoczno maj bardzo istotne znaczenie).
UWAGA !
Naley pamita, e przyjmujc pacjenta w pozycji lecej musimy dysponowa bezwzgldnie:
koferdamem,
ssakiem,
linocigiem.
32
Korzyci wynikajce z pracy przy lecym pacjencie (17):

1. W pozycji lecej jest mniejsze niebezpieczestwo zachynicia si ni
w siedzcej, poniewa dochodzi do do szczelnego zamknicia cieni gardzieli podniebieniem mikkim. Przeciwwskazaniem do pozycji lecej pacjenta jest niedrono nosa, mog bowiem wystpi problemy z oddychaniem.
2. Pozycja leca stwarza o wiele mniejsze niebezpieczestwo omdlenia pacjenta podczas zabiegu, ni pozycja siedzca.
3. Jest wygodniejsza pozycja operatora.
4. Zabieg zostanie wykonany szybciej i dokadniej z powodu lepszego dostpu
i wgldu do pola zabiegowego.
5. Pozycja leca spoczynkowa jest znacznie wygodniejsza dla pacjenta, ni
pozycja siedzca.
Ryc. 6B. Zamknicie garda przez podniebienie mikkie i nasad jzyka w pozycji lecej spoczynkowej pacjenta
(wg F. Schna).
W pozycji siedzcej nie dochodzi

do zamknicia garda (wg F. Schna).
Przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegw stomatologicznych

w pozycji lecej z uwagi na stan pacjenta:
cia (szczeglnie zaawansowana),
znaczna otyo,
lkliwo,
niedrono nosa,
zaawansowany wiek,
wysokie cinienie,
33
choroby krgosupa (szczeglnie odcinka szyjnego),

mae dzieci (17),
niech pacjenta, wyrany brak jego zgody na przyjcie pozycji lecej.
Przeciwwskazania do pracy w pozycji lecej pacjenta z uwagi na

wykonywane zabiegi:
badanie podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe pacjenta,
demonstracja higieny jamy ustnej,
badanie i korekta zgryzu,
wyciski protetyczne,
ustalanie wysokoci zwarcia,
dobieranie barwy sztucznego uzbienia,
prba protez woskowych,
niektre zabiegi ortodontyczne (17).

Korzystniejsze do wykonania w pozycji lecej pacjenta s nastpujce
zabiegi:
znieczulenie nasikowe i przewodowe,
opracowanie i wypenianie ubytkw prchnicowego i nieprchnicowego
pochodzenia,
leczenie endodontyczne,
leczenie periodontologiczne (skaling poddzisowy, zabiegi chirurgiczno-periodontologiczne),
szlifowanie zbw,
zabiegi chirurgiczne ekstrakcje, hemisekcje, resekcje,
zabiegi z zakresu profilaktyki profesjonalnej:
mechaniczne oczyszczanie zbw,
skaling rczny i ultradwikowy,
polerowanie koron i szyjek zbw oraz piaskowanie zbw,
kontaktowe fluorowanie zbw,
lakowanie bruzd.
W ergonomii wyrnia si pi czynnikw zwizanych z usadowieniem lekarza i uoeniem pacjenta na fotelu, ktre uatwiaj przyjcie najwaciwszej
pozycji przez lekarza i pacjenta podczas wykonywania zabiegu stomatologicznego.
Jest to tzw. zasada piciu zmian, czyli definicja wg Paula (1, 2, 17)
Zmiana I zmiana pozycji lekarza
Zakres ruchu lekarza dookoa ust pacjenta zmienia si o 60 stopni i uzaleniony jest od: rodzaju wykonywanego zabiegu, sektora jamy ustnej, w ktrym
pracuje, powierzchni opracowywanego zba.
34
Zmiana II zmiana wysokoci uoenia pacjenta wzgldem podogi

Pozwala ona na dopasowanie odlegoci oczu lekarza od leczonego zba,
czyli uzyskanie tzw. odlegoci roboczej.
Zmiana III zmiana uoenia gowy pacjenta
Cakowity zakres ruchu gowy pacjenta powinien wynosi 90 stopni (45 na
lewo i 45 na prawo). Pozwala to na zwikszenie dostpnoci pola zabiegowego
i jednoczenie zapewnia optymaln obserwacj jamy ustnej. Kada zmiana pooenia gowy pacjenta musi by automatycznie zwizana ze zmian pozycji lekarza.
Zmiana IV zmiana pooenia paszczyzny zgryzowej w jamie ustnej wzgldem
paszczyzny poziomej
Kt rozwarcia paszczyzny zgryzowej w jamie ustnej wzgldem paszczyzny
poziomej powinien wynosi od 90 do 120 stopni, czyli zakres ruchu gowy pacjenta ku tyowi powinien odbywa si w zakresie 30 stopni. Kt ten mona
zmieni poprzez regulacj zagwka fotela.
Zmiana V rozwarcie ust pacjenta
Usta pacjenta mog by rozwarte na szeroko od jednego do trzech palcw.
Waciwe rozwarcie ust umoliwia waciw obserwacj i dostpno pola zabiegowego.
Zmiana I
Ryc. 7. Zmiana pozycji lekarza dookoa ust pacjenta (wg L. Wagnera).
Zmiana II
Ryc. 8. Zmiana uoenia pacjenta wzgldem podogi (wg Z. Jaczuka).
Zmiana III
Ryc. 9. Zakres ruchw gowy pacjenta (wg L. Wagnera).
35
36
Praca w uchwie paszczyzna

zgryzowa zbw dolnych
rwnolega do poziomu
(wg Z. Jaczuka)
Praca w szczce paszczyzna

zgryzowa zbw grnych prawie
prostopada do poziomu
(wg Z. Jaczuka)
Praca w szczce paszczyzna

zgryzowa zbw grnych
pod ktem 135 do poziomu
(bardzo znaczne odchylenie
gowy) (wg Z. Jaczuka)
Ryciny 1, 2 i 3 obrazuj zmian IV, czyli pooenie paszczyzny zgryzowej

wzgldem paszczyzny poziomej.
Zmiana V
Ryc. 10. Przedstawia schematycznie trzystopniowe rozwarcie ust pacjenta

(wg M. Bladowskiego).
Podstawowe koncepcje wyposaenia gabinetu i ustawienia sprztu do pracy zespoowej 37
8.
Podstawowe koncepcje wyposaenia

gabinetu i ustawienia sprztu do pracy
zespoowej
Wyposaenie gabinetu oraz ustawienie sprztu podstawowego i mebli zaley

od sposobu pracy lekarza stomatologa. Inaczej dobierany jest zestaw mebli, gdy
lekarz pracuje sam, inaczej gdy mu pomaga asysta, a jeszcze inaczej gdy pracuje
na cztery rce, lub na sze rk.
Kady stomatolog ma swj wasny styl pracy. Czciowo zwizany jest on
z uczelni, z ktrej si wywodzi, czciowo z warunkami, w jakich pracowa
poprzednio, a zwykle z preferencjami wynikajcymi z dowiadczenia, jakie zdoby, posugujc si takim czy innym oprzyrzdowaniem. Nie naley pomija
wpywu jego warunkw fizycznych i oglnej sprawnoci.
Istnieje pi koncepcji wyposaenia gabinetu stomatologicznego. Wszystkie
dotycz modelu pracy na cztery rce przy lecym pacjencie, z rnym jednak
usadowieniem lekarza stomatologa i asystentki oraz rnym ustawieniem sprztu.
8.1.
Koncepcja wg Schna
W koncepcji 1 wg Schna lekarz stomatolog zajmujc najczciej pozycj na

9:00, a asystentka na 2:00 3:00, siedz naprzeciw siebie. Unit jest podzielony
i zlokalizowany po obu stronach pacjenta. Koncepcja ta przyja si gwnie
w Niemczech.
Ryc. 11. Stolik z narzdziami operatora
znajduje si w pooeniu miedzy 7:00
a 9:00, w zalenoci od pozycji, w jakiej
pracuje lekarz. Nigdy nie jest umieszczony ponad pacjentem. Istnieje tutaj
wiele rozwiza np. stolik na kkach,
wsuwany do szafki po prawej stronie
pacjenta, na zawiasach lub prowadnicy
po prawej stronie pacjenta (wg G. Sordina).
38 Podstawowe koncepcje wyposaenia gabinetu i ustawienia sprztu do pracy zespoowej
8.2.
Koncepcja wg Barkera
W koncepcji 2 wg Barkera lekarz stomatolog (pozycja na 9:00) i asystentka

(pozycja na 2:00 3:00), siedz naprzeciw siebie. W tej koncepcji unit jest zblokowany i ustawiony poza gow pacjenta. Koncepcja ta nie przyja si
w praktyce w krajach europejskich.
Ryc.12. Stolik z narzdziami operatora,
wbudowany w mebel umieszczony za
plecami pacjenta, znajduje si w pozycji
midzy 11:00 a 12:00. Takie rozwizania
stosuje si w USA (wg G. Sordina).
8.3.
Koncepcja wg Kilpatricka
W koncepcji 3 wg Kilpatricka usadowienie lekarza (pozycja na 9:00) i asystentki (pozycja na 2:00); siedz naprzeciw siebie i prostopadle do pacjenta. Unit
jest dwuczciowy, ale nierozdzielny, przy czym obie czci unitu s atwo przesuwalne ponad pacjentem, zarwno w kierunku lekarza, jak i asystentki. Za gow pacjenta znajduj si dodatkowe asystory. Koncepcja ta przyja si w krajach skandynawskich.
Ryc. 13. Stolik z narzdziami operatora
znajduje si na pozycji 5:00 ponad pacjentem (wg G. Sordina).
Podstawowe koncepcje wyposaenia gabinetu i ustawienia sprztu do pracy zespoowej 39
8.4.
Koncepcja wg Beacha
Koncepcja 4 wg Beacha jest zupenie odmienna pod kadym wzgldem.

W tej koncepcji konsole z kocwkami znajduj si w oparciu fotela, z tyu za
pacjentem. Lekarz usadowiony jest najczciej na 11:00 i ma ruchomy stolik na
8:00. Asystentka siedzi na 2:00 3:00 i ma ruchomy asystor na 1:00, za gow
pacjenta. Koncepcja ta przyja si przede wszystkim w Japonii i Stanach
Zjednoczonych.
Ryc.14. Stolik z narzdziami operatora jest zintegrowany z oparciem fotela
(wg G. Sordina).
UWAGA!
W metodach: Schna, Barkera i Kilpatricka uzyskuje si bezporedni wgld do
zbw szczki po odchyleniu gowy pacjenta do tyu. Pracujc metod Beacha
uzyskuje si natomiast poredni wgld do zbw szczki, siedzc z tyu gowy
pacjenta. Wgld i dostp do zbw uchwy moe by we wszystkich metodach
bezporedni, niezalenie od pozycji lekarza. Bezporedni wgld do zbw uchwy uzyskuje si rwnie przy siedzcym pacjencie, kiedy lekarz stoi, a nawet
siedzi, pracujc metod tradycyjn (17).
8.5.
Modyfikacja pracy zespoowej wg Skovsgaarda
Skandynawski lekarz praktyk Skovsgaard skrytykowa nakazy i zakazy klasycznych koncepcji pracy zespoowej i zaproponowa prost zasad: Jeli lekarz
dobrze siedzi i dobrze widzi, to dobrze pracuje.
Modyfikacja Skovsgaarda oparta jest na nastpujcych zasadach:
1. Pozycja lekarza stomatologa nie jest ograniczona do jednego miejsca (moe
on zajmowa pozycj od 9:00 do 12:00). Unit nie musi by rozdzielony, ale
powinien mie rami lub dwa ramiona atwo przesuwalne nad pacjentem tak,
40 Podstawowe koncepcje wyposaenia gabinetu i ustawienia sprztu do pracy zespoowej
aby konsole z kocwkami byy dostpne dla lekarza i asystentki w kadej

pozycji.
2. Asystentka moe zmienia swoje miejsce tak, aby sprawnie asystowa przy
zabiegu.
3. Niepotrzebne s szczegowe, sztywne reguy, co do zasad wsppracy zespou; zale one od ustale w danym zespole.
Zmiany pozycji operatora i asystentki, zaproponowane przez Skovsgaarda,
w technice pracy zespoowej s postpowaniem zmierzajcym do:
uatwienia pewnego etapu pracy,
zaspokojenia niektrych przyzwyczaje do wykonywania okrelonego
zabiegu w danej pozycji,
szukania odmiennej pozycji dla odprenia w cigu wielogodzinnej pracy przy fotelu (17).
W koncepcji zaproponowanej przez Skovsgaarda lekarz posiada du swobod dotyczc przyjmowania rnych pozycji podczas pracy przy fotelu.
Unit powinien by ustawiony w gabinecie tak, aby po obu jego stronach oraz
za gow pacjenta byo wolne miejsce. Takie ustawienie sprztu umoliwia prac
lekarzowi kad metod, zarwno przy lecym, jak i siedzcym pacjencie. Jest
to niezwykle istotne, poniewa niezalenie od preferencji lekarza odnonie tej
czy innej metody pracy, w kadym gabinecie musi by zapewniona moliwo
pracy w rnych systemach, w tym w systemie tradycyjnym przy siedzcym
pacjencie. Rwnie lekarz powinien by do tego merytorycznie i praktycznie
przygotowany (17).
Unit w gabinecie przystosowanym do pracy w rnych systemach musi by
wyposaony w dwie ruchome konsole. Konsola przeznaczona dla lekarza musi
zawiera:
strzykawko dmuchawk,
ktnic turbinow,
dwa mikrosilniki z ktnic bd prostnic.
Konsola przeznaczona dla asystentki musi zawiera:
linocig,
ssak,
strzykawko dmuchawk.
W obu konsolach powinny by rwnie przyciski do zmiany pooenia fotela. Fotel nie powinien posiada oparcia dla rk pacjenta.
Koferdam zestaw, techniki zakadania
9.
41
Koferdam zestaw, techniki zakadania
Ergonomia stomatologiczna dy do usprawnienia pracy lekarza stomatologa

zarwno pod wzgldem jakoci wykonywanego zabiegu, jak i czasu jego trwania. Bardzo wanym czynnikiem decydujcym o jakoci danego zabiegu stomatologicznego jest prawidowe odizolowanie zbw od dostpu liny. Najkorzystniejszym pod kadym wzgldem sposobem utrzymania suchoci w polu zabiegowym, w jamie ustnej, jest zastosowanie koferdamu. Koferdam jest cienkim
arkuszem gumy lateksowej uywanym w celu izolacji zbw podczas zabiegw
stomatologicznych.
W skad zestawu sucego do zakadania koferdamu wchodz nastpujce elementy:
1. Klamry:
a. ze skrzydekami maj wypustki przy szczkach,
b. bez skrzydeek s gadkie przy szczkach, oznaczone symbolem W.
Klamry oznakowane s kolorami i/lub cyframi. Wyrnia si 9 podstawowych rodzajw klamer m.in. uniwersalne na zby przednie, na zby
przedtrzonowe i na zby trzonowe w szczce i w uchwie oraz na zby
mleczne, czciowo wyrznite lub nieregularnie ustawione w uku.
2. Dziurkacz posiada otwory rnej wielkoci i suy do dziurkowana gumy.
3. Kleszcze do klamer.
4. Ramka do nacignicia gumy (metalowa lub plastikowa).
5. Koferdam (guma) w arkuszach lub w rolkach, w rnych kolorach i o rnej gruboci.
6. Dodatkowe elementy utrzymujce koferdam jak: nici lateksowe, kliny
drewniane lub elastyczne piercienie ortodontyczne.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Korzyci wynikajce ze stosowania koferdamu:

Sucho pola operacyjnego.
Izolacja od liny.
atwiejszy dostp do miejsca zabiegu.
Ochrona i odcignicie tkanek mikkich.
Poprawa komfortu zabiegu u pacjenta.
Zminimalizowany czas zabiegu.
Zmniejszone oddychanie przez usta.
Zmniejszone ryzyko poknicia lub zaaspirowania niewielkich narzdzi.
Kontrola zakae krzyowych (8).
Przeciwwskazania do stosowania koferdamu

1. Alergia na lateks jest przeciwwskazaniem bezwzgldnym.
42
Zasady i warunki pracy na 2 rce, tzw. metoda solo, w pozycji lecej pacjenta
2. Przeciwwskazania wzgldne to: pacjenci m.in. z chorobami serca, poddani

immunosupresji, po radioterapii itp. W czasie zakadania klamry koferdamu
moe nastpi zranienie dzisa. W tej grupie pacjentw jest to niebezpieczne, ze wzgldu na utrudniony proces gojenia i moliwo rozwoju gronej
w skutkach infekcji. W takich przypadkach mona zaoy koferdam bez
klamer.
3. Powane choroby dzise (rnego rodzaju stany zapalne lub przerostowe)
mog by rwnie przeciwwskazaniem do stosowania koferdamu (8).
1.
2.
3.
4.
Metody zakadania koferdamu

Najpierw klamra na zb, a pniej guma (stosuje si w tej metodzie klamry
bez skrzydeek).
Najpierw guma na zb, a pniej klamra (stosuje si w tej metodzie zarwno
klamry bez skrzydeek, jak i ze skrzydekami) konieczna praca z asyst.
Klamra razem z gum zakadana na zb (stosuje si klamry ze skrzydekami).
Klamra razem z gum i ramk zakadana na zb (stosuje si klamry ze
skrzydekami).
Ryc. 15. Podstawowy zestaw koferdamu (materiay informacyjne firmy HYGENIC).
43
10. Zasady i warunki pracy na 2 rce, tzw.

metoda solo, w pozycji lecej pacjenta
moliwoci i ograniczenia
Pracujc metod solo operator siedzi w pozycji od 8:30 do 12:30 pod warunkiem, e potrzebny sprzt:
konsola z kocwkami,
stolik ruchomy z narzdziami,
asystor z dodatkowymi narzdziami i materiaami,
linocig,
ssak,
reflektor,
znajduj si w zasigu jego rk.
W pracy na 2 rce, w pozycji centralnej musi znale si zarwno operator,
jak i gowa pacjenta. Jest to podstawowy warunek powodzenia w tej metodzie
pracy, nie zawsze moliwy do osignicia, z uwagi na rnorodne rozwizania
techniczne sprztu.
Metoda pracy solo w wykonaniu lekarza stomatologa jest mniej ergonomiczna ni praca na 4 rce, ale o wiele bardzie ergonomiczna ni praca metod
tradycyjn przy siedzcym pacjencie. Brak asystentki w tej metodzie moe by
znacznie zrwnowaony waciwym ustawieniem sprztu i organizacj pracy (17).
Gdy lekarz pracuje solo, to czynnoci zwizane z przygotowaniem materiaw i przygotowaniem instrumentw oraz obsuga ssaka jak i dmuchawki nale
do obowizkw lekarza. Dlatego wane s takie elementy jak:
metoda pracy,
wyposaenie gabinetu,
warunki pracy,
co gwarantuje jako pracy oraz kompensuje brak asysty.
Bardzo wane jest, by do minimum ograniczy odwracanie wzroku oraz
podnoszenie instrumentw. Jednym z wymogw w pracy solo jest to, aby lekarz mia wszystkie instrumenty i materiay w zasigu rki.
W podsumowaniu naley zaznaczy, e pozycja operatora w metodzie solo
zaley od:
rodzaju wykonywanego zabiegu,
regionu, czyli sektora uzbienia, w ktrym wykonuje si zabieg,
preferencji operatora, czy woli posugiwa si lusterkiem, czy te preferuje widoczno bezporedni,
44
pacjenta, ktry nie toleruje znacznego odchylenia gowy do tyu, bdc

w pozycji lecej.
Pracujc metod solo przy lecym pacjencie, bardzo trudne a czasami

niemoliwe do wykonania s nastpujce zabiegi: (cyt. wg Z. Jaczuka)
Pracujc metod solo przy lecym pacjencie mona przeprowadzi nastpujce zabiegi: (cyt. wg Z. Jaczuka)
Specyfika leczenia endodontycznego przy lecym pacjencie
45
11. Specyfika leczenia endodontycznego przy

lecym pacjencie
Zabiegi endodontyczne s generalnie atwe do przeprowadzenia u lecego
pacjenta. W zbach przednich jest to prostszy zabieg ni u siedzcego pacjenta.
Istniej jednak pewne trudnoci, na ktre naley bezwzgldnie zwrci uwag
w trakcie leczenia kanaowego
W innym kierunku przebiegaj kanay u lecego ni u siedzcego pacjenta.
W przypadku poszerzania kanau nie sprawia to rnicy, poniewa narzdzie
prowadzone jest po cianie kanau. W przypadku udraniania kanau istnieje
ryzyko sperforowania kanau z powodu niewaciwego ustawienia dryla maszynowego. Niebezpieczestwo to istnieje gwnie w przypadku zbw trzonowych.
Zdecydowanie korzystniejsze, w tych przypadkach, jest opracowywanie kanaw korzeniowych od przodu z pozycji 8:30 9:00, z przechyleniem gowy
pacjenta do tyu (17).
46
Zasady ergonomii w aspekcie leczenia pacjentw w podeszym wieku
12. Zasady ergonomii w aspekcie leczenia

pacjentw w podeszym wieku
Przyjmujc w gabinecie stomatologicznym pacjentw w podeszym wieku
naley zwrci uwag na kilka wanych aspektw (13):
pozycja leca jest dla tych pacjentw bardziej mczca i dlatego rzadko
wyraaj na ni zgod;
pacjenci starsi nie toleruj znacznego odchylenia gowy do tyu;
nie radz sobie ze znaczn iloci wody w ustach. Mog czu si zagroeni uduszeniem, szczeglnie wtedy, gdy s pasko uoeni na fotelu;
niechtnie toleruj dugie wizyty. Naley w miar moliwoci skrci
czas trwania wizyt, a zwikszy ich ilo;
pacjenci w podeszym wieku s czsto przyzwyczajeni do przepukiwania ust, co przerywa i wydua leczenie;
starsi pacjenci musz by przekonani o koniecznoci leczenia i tylko
wtedy wyraaj na nie zgod.
UWAGA !
Stomatolog leczc pacjentw w podeszym wieku musi by przygotowany do
pracy w pozycji stojcej lub siedzcej przy siedzcym pacjencie (13).
Zasady i warunki pracy na 4 rce w pozycji lecej pacjenta moliwoci i ograniczenia 47
13. Zasady i warunki pracy na 4 rce w pozycji

lecej pacjenta moliwoci i ograniczenia
Praca na cztery rce oznacza, e oprcz dwch rk lekarza, w kadym zabiegu stomatologicznym bior udzia rwnie dwie rce wykwalifikowanej asystentki.
Kooperacja manualna i znajomo procedur leczniczych midzy czonkami
zespou jest podstawowym warunkiem do przeprowadzenia prawidowo jakiegokolwiek zabiegu stomatologicznego. Im wicej wie i potrafi asystentka, tym
mniejszy jest wydatek energetyczny lekarza. Moe on pracowa wydajniej, duej i z mniejszym obcieniem.
Zesp stomatologiczny pracuje, w czasie wykonywania zabiegu stomatologicznego, w okrelonych obszarach zwanych strefami pracy zespou stomatologicznego.
13.1. Strefy pracy zespou stomatologicznego

Strefy pracy zespou stomatologicznego okrela si wg tzw. zegara ergonomicznego, dla uproszczenia pomijajc wyraenie godzina.
ZEGAR ERGONOMICZNY
LEKARZ
12
2
ASYSTA
9
8.30
4
48 Zasady i warunki pracy na 4 rce w pozycji lecej pacjenta moliwoci i ograniczenia
Wyrnia si nastpujce strefy dziaania zespou stomatologicznego

(1, 2, 13, 17):
a) Strefa pracy lekarza strefa operacyjna - zawarta midzy 8:30
a 12:30.
b) Strefa statyczna zawarta midzy 12:00 i 2:00, w tej strefie zlokalizowana jest:
konsola asystentki,
cz materiaw,
cz instrumentw,
komputer,
laser.
Stref statyczn obsuguje wycznie asystentka.
c) Strefa pracy asystentki zawarta midzy 2:00 i 4:00.
Asystentka pracujc w swojej strefie wykonuje nalece do niej czynnoci
w nastpujcych podstrefach (2, 15):
PODSTREFA I: praca w jamie ustnej pacjenta oraz przekazywanie materiaw
i instrumentw w strefie transferowej;
PODSTREFA II: to strefa statyczna (dostp manualny do konsoli asystentki,
materiaw, instrumentarium, aparatury pomocniczej);
PODSTREFA III: na przedueniu 3:00, gdzie powinien znajdowa si zlew,
miejsce na zuyte instrumenty, materiay protetyczne i rdo wody do ich przygotowania.
Ryc. 16. Przedstawia schematycznie strefy pracy zespou stomatologicznego (wg

Z. Jaczuka).
Ryc. 17. Przedstawia stref pracy asystentki (wg Z. Jaczuka).
d)
Strefa transferowa strefa przekazywania instrumentw.

Zawarta jest midzy 3:00 i 9:00. W tej strefie nastpuje caa komunikacja manualna midzy asystentk i lekarzem. Strefa ta znajduje si
midzy obojczykami i brzegiem dolnym mostka pacjenta w paszczynie strzakowej oraz midzy stawami barkowymi w paszczynie poziomej.
Ryc. 18. Strefa transferowa - demarkacyjna (wg M. Bladowskiego).
Strefa demarkacyjna suy wycznie do wszelkiej komunikacji manualnej

midzy lekarzem a asystentk i dotyczy nie tylko przekazywania instrumentw,
ale rwnie materiaw i aparatury pomocniczej (1, 3, 17).
Poza t stref nie powinno odbywa si jakiekolwiek przekazywanie instrumentw, a szczeglnie niedopuszczalne jest wykonywanie tych czynnoci nad
twarz pacjenta.
UWAGA! Strefy tej nie wolno traktowa jako dodatkowego stolika.
13.2. Oznakowanie instrumentw

Szczeglne znaczenie w caej technice pracy zespoowej ma minimalizacja
ruchw dotyczcych przekazywania instrumentw. Cay zestaw instrumentarium
dla danego zabiegu stomatologicznego powinien by przekazywany przez asyst
w taki sposb, aby lekarz nie musia odrywa wzroku od pola zabiegowego.
Aby mogo odbywa si to w opisany sposb, konieczne jest (1):
odpowiednie oznakowanie instrumentw,
odpowiednie oznakowanie tac z instrumentami,
opanowanie przez zesp odpowiednich chwytw,
opanowanie technik przekazywania instrumentw,
dokadna znajomo przez asyst rodzaju wykonywanego zabiegu.
Oznakowanie instrumentw, tac i kaset z narzdziami stosuje si za pomoc
kolorw lub kodu literowego. Do oznakowania kolorem instrumentw su
zwykle gotowe piercienie silikonowe, w piciu kolorach: czarny, czerwony,
niebieski, biay i ty.
Oznakowanie pojedyncze (jednym kolorem) stosuje si w gabinetach specjalistycznych wykonujcych okrelony rodzaj zabiegw stomatologicznych.
Oznakowanie podwjne (dwoma kolorami) stosuje si w praktykach
o szerokim spektrum zabiegowym. Jeden kolor oznacza przynaleno instrumentw do danego gabinetu, drugi kolor oznacza przeznaczenie do okrelonego
zabiegu.
Tace metalowe i jednokolorowe z tworzyw sztucznych oznakowuje si tam w takim samym kolorze jak instrumenty. Najbardziej praktycznym rozwizaniem s tace z tworzyw sztucznych w rnych kolorach.
Oznakowanie literowe dotyczy zwykle tac i kaset przeznaczonych do sterylizacji i zapakowanych w rkaw.
UWAGA! W technikach pracy zespoowej kluczowe znaczenie ma trzymanie
i przekazywanie instrumentw przez czonkw zespou. Umiejtno wykonywania powyszych czynnoci w rwnej mierze, dotyczy lekarza, jak i asystentk.
13.3. Chwyty stosowane przez lekarza i asystentk podczas

trzymania instrumentw
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Rodzaj chwytu
dwupalcowy
dwupalcowy podparty
trjpalcowy
pirowy pisarski
pirowy zmodyfikowany
doniowy
doniowo kciukowy
doniowo kciukowy (kciuk do nosa)
doniowo kciukowy zmodyfikowany (meissnerowski)
doniowo kciukowy odwrcony
Lekarz
Asysta
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
Rodzaje chwytw stosowane przez lekarza i asyst (cyt. wg Z. Jaczuka).
13.4. Przekazywanie instrumentw

Zalety profesjonalnego przekazywania instrumentw (1, 3, 17):
oszczdza ukad wzrokowy operatora,
pozwala na prac w zakresie kta bryowego rwnego 60,
przyspiesza czas wykonywanego zabiegu,
ma istotny wpyw na jako wykonywanego zabiegu.
Gwne zasady przekazywania instrumentw do rk stomatologa s nastpujce (1, 3, 17):
odpowiednia kolejno,
odpowiednia technika,
maksymalne zaoszczdzenie czasu,
minimalne ruchy gaek ocznych,
minimalne obcienie ukadu kostno miniowego.
Z punktu widzenia ergonomii pracy istnieje kilka kryteriw, ktrymi naley
kierowa si przy wyborze metody przekazywania instrumentw (1, 17):
wszystkie ruchy lekarza i asysty powinny nalee najwyej do III klasy
ruchw,
obrana metoda powinna by dopasowana do wikszoci instrumentw
stomatologicznych, zarwno rcznych jak i staego wyposaenia unitu,
lekarz podczas wykonywania zabiegu nie moe koncentrowa wzroku na
innym miejscu ni jama ustna pacjenta,
wikszo instrumentw powinna by przekazywana z lewej rki asystentki do prawej rki lekarza (w przypadku lekarzy praworcznych).
Prawa rka asysty jest gotowa do obsugi ssaka, podawania materiaw
itp.
Metoda przekazywania instrumentw moe by:

jednorczna w tej metodzie lewa rka asysty spenia dwie funkcje:
przejmuje uywany instrument od lekarza i jednoczenie podaje mu nastpny,
oburczna zasad jest podawanie przez asystentk instrumentw praw
rk, a przejmowanie uywanych przez lekarza lew rk.
13.5. Jzyk migowy

W wielu klinikach zespoy stomatologiczne posuguj si jzykiem migowym, szczeglnie w przypadkach, gdy istnieje konieczno:
nie rutynowego zastosowania jakiego instrumentu,
poprawy pola widzenia,
niekonwencjonalnego odejcia od pewnych obranych wczeniej zasad.
Nie ma obecnie ustalonego na wiecie jednego alfabetu jzyka migowego.
Jego repertuar uzaleniony jest od fantazji zespou stomatologicznego. Jzyk ten
jest jednostronny, tzn. nadawc jest lekarz, a odbiorc asysta. Lekarz posuguje
si zwykle praw rk, pokazujc znaki odpowiednie dla danych instrumentw
lub czynnoci (1, 3).
Technika pracy na 6 rk moliwoci i ograniczenia
53
14. Technika pracy na 6 rk moliwoci

i ograniczenia
W pracy zespoowej, od kilku lat, istnieje rwnie technika pracy na 6 rk.
Obecno drugiej asystentki znacznie przyspiesza prac i wybitnie zmniejsza
wydatek energetyczny lekarza i pierwszej asystentki.
Pozycje pacjenta, lekarza i pierwszej asystentki pozostaj identyczne jak
w technice pracy na 4 rce. Druga asystentka znajduje si zwykle w pozycji 9:00
10:00.
W technice tej, pierwsza asystentka trzyma instrumenty dokadnie takimi
samymi chwytami jak w pracy na 4 rce. Rola drugiej asystentki polega na przejciu czci czynnoci pierwszej asystentki, jak rwnie lekarza.
Technika pracy na 6 rk jest najwysz form wykonywania zawodu lekarza
stomatologa z punktu widzenia ergonomii pracy, a wic obcie poszczeglnych ukadw organizmu oraz zmniejszenia wydatku energetycznego zespou
stomatologicznego (2, 17).
Ryc. 19. Schemat komunikacji manualnej miedzy czonkami 3-osobowego zespou

stomatologicznego (wg Z. Jaczuka).
UWAGA !
Metoda pracy na 6 rk posiada rwnie pewne niedogodnoci. Podwysza
koszty zabiegw stomatologicznych, a take wymaga wikszej wolnej przestrzeni
wok fotela stomatologicznego, co wie si z wiksz powierzchni gabinetu.
54 Wpyw pracy w danej specjalnoci stomatologicznej na obcienie ukadu ruchu lekarza
15. Wpyw pracy w danej specjalnoci stomatologicznej na obcienie ukadu ruchu lekarza
W badaniach przeprowadzonych wrd stomatologw pracujcych na typowych stanowiskach w przychodniach publicznej suby zdrowia stwierdzono, e
najbardziej obciajc ukad ruchu specjalnoci jest stomatologia oglna.
Spord specjalistycznych stanowisk pracy stomatologw najwiksze
obcienia w tym zakresie obserwuje si w przypadku stomatologii zachowawczej (19).
Stosunkowo due obcienie ukadu ruchu obserwuje si tam, gdzie wystpuj dugotrwae pozycje charakteryzujce si znacznym oddaleniem koczyn
grnych od tuowia. Rwnie sia nacisku na odcinek ldwiowy krgosupa
uzyskuje najwysze wartoci u osb pracujcych na stanowiskach stomatologii
oglnej i zachowawczej, co jest wynikiem dugotrwaego utrzymywania pochylonej pozycji ciaa. Praca lekarzy stomatologw wykonujcych czynnoci zawodowe na badanych stanowiskach powoduje due obcienie ukadu ruchu, przede
wszystkim z powodu dugotrwaego utrzymywania skrconej pozycji ciaa
w przypadku stomatologw rejonowych ponad 80% caego czasu pracy przy
fotelu, a take dugotrwaego obcienia wynikajcego z koniecznoci utrzymywania koczyn grnych w pozycji statycznej uniesionych na wysoko
powyej stawu ramieniowego (od 40% do 60% czasu pracy).
Dolegliwoci blowe ze strony ukadu ruchu zmuszaj stomatologw do
szukania pomocy u lekarzy wielu specjalnoci, a wyniki leczenia czsto nie
przynosz podanego efektu. Gwnym czynnikiem decydujcym o tych zaburzeniach jest za postawa stomatologa (czsto wymuszona rnymi czynnikami
natury obiektywnej) podczas zabiegu.
Badania przeprowadzone w 1994 roku wrd stomatologw zatrudnionych
w Przemysowym Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej, przez Instytut
Medycyny Pracy w odzi, wykazay, e wszystkie badane osoby zgaszay dolegliwoci ze strony narzdu ruchu bd obwodowego ukadu nerwowego. Rny
by ich charakter i stopie nasilenia. Ble korzeniowe szyjne wystpoway u prawie 40% badanych lekarzy, ldwiowo-krzyowe u 30%, a cznie szyjne
i ldwiowo-krzyowe u 13% badanych stomatologw. Ble gowy o charakterze naczynioruchowym wystpoway u ponad poowy badanych lekarzy, a u
35% obserwowano objawy nerwicy (31).
Wpyw pracy w danej specjalnoci stomatologicznej na obcienie ukadu ruchu lekarza 55
UWAGA !
Teoretycznie, wykonywanie pracy w systemie ergonomicznym powinno
zmniejszy czsto wystpowania dolegliwoci ze strony ukadu ruchu wrd
stomatologw. Tymczasem sygnay pochodzce z tego rodowiska wcale nie
wiadcz o takiej tendencji.
Przyczynami tej sytuacji mog by:
niedostatki samego systemu pracy (chocia nazywamy go ergonomicznym),
niewaciwa organizacja pracy,
niepene wykorzystanie specjalistycznych narzdzi (dotyczy to nawet lusterka),
niska oglna sprawno fizyczna stomatologw,
nadmierne obcienie czynnikami zwizanymi z podwyszonym poziomem stresu.
Do wanych, obok obcienia fizycznego, przyczyn powstawania dolegliwoci ze strony ukadu ruchu naley zaliczy czynniki psychospoeczne, takie jak:
napicie, popiech, zoono i odpowiedzialno pracy (18).
Ponadto nadmierna wiara w pro-zdrowotne znaczenie ergonomicznego systemu pracy, poparta pocztkowo mniejszym zmczeniem, moe skutkowa
znacznym przedueniem czasu pracy przy fotelu. Konsekwencj niezrozumienia takiej sytuacji moe by stres powodujcy, po pocztkowym spadku, gwatowny wzrost czstoci oraz nasilenia dolegliwoci ze strony ukadu ruchu.
56
Sukces terapeutyczny w praktyce stomatologicznej
16. Sukces terapeutyczny w praktyce

stomatologicznej
Niezwykle istotnym elementem ergonomii w praktyce stomatologicznej jest
zesp medyczny. Powinien on stanowi grup ludzi (27):
mylcych podobnie o pracy i swoim powoaniu,
emocjonalnie zwizanych ze sob,
zwizanych z miejscem pracy i pacjentami.
Decydujce znaczenie w osigniciu sukcesu terapeutycznego ma:
odpowiednie podejcie caego zespou do pacjenta,
odpowiednie odczytanie jego oczekiwa i obaw,
przygotowanie pacjenta do aktywnego uczestniczenia w procesie terapeutycznym.
Podczas kolejnych wizyt naley przygotowa pacjenta do wsppracy, aby
mia wiadomo, e wiele zaley od jego podejcia i zaangaowania (29).
Poczuciu bezpieczestwa i stabilizacji, zarwno dzieci jak i dorosych pacjentw, sprzyja omwienie z pacjentem po ukoczonym zabiegu przewidywanego planu dziaania na kolejne spotkanie. Wzmacnia to relacje pomidzy pacjentem a zespoem medycznym i zapewnia leczonemu poczucie aktywnego
uczestnictwa w podejmowaniu decyzji co do dalszej terapii. Kolejnym czynnikiem majcym wpyw na klimat panujcy w gabinecie jest zorganizowanie pacjentom czasu podczas oczekiwania na wizyt. Naley przygotowa pomieszczenie w stonowanych kolorach, odpowiednio due, wyposaone w meble wykonane z naturalnych materiaw. Trzeba pamita o wygospodarowaniu w poczekalni miejsca na kcik z zabawkami dla dzieci oraz stolik z czasopismami
i materiaami z zakresu owiaty zdrowotnej (27).
Podstaw porozumienia si, ale i obowizkiem lekarza jest, wysuchanie pacjenta. Po wysuchaniu i przed udzieleniem odpowiedzi lekarz powinien zastanowi si nad wasnym stosunkiem do pacjenta (jak go oceniam, co do niego
czuj, jak chc z nim postpi i dlaczego). Czasami trzeba zada dodatkowe
pytania. Podczas rozmowy naley zwraca si do pacjenta po imieniu i nazwisku, bez uywania czuych zwrotw. Trzeba rwnie mie wiadomo, e po
rozmowie pacjent zapomni 40 do 50% tego, co usysza, oraz e czsto usyszy
tylko to, co chcia usysze (29).
Szczegln umiejtnoci lekarza, ktra w wysokim stopniu warunkuje prawidowo komunikowania si z pacjentem jest empatia, czyli umiejtno
postawienia si na czyim miejscu. Jest ona wielofazowym, skomplikowanym
Sukces terapeutyczny w praktyce stomatologicznej
57
procesem emocjonalno poznawczym, o kilku etapach rozwoju przebiegajcych

w rnej kolejnoci i o rnym nateniu uczu (29).
Wiadomo obecnie, e umiejtno nawizania ciepego, emocjonalnego stosunku z pacjentem decyduje w duej mierze o skutecznoci terapii.
Osignicie sukcesu terapeutycznego jest moliwe jedynie przy zachowaniu
rwnowagi midzy wszystkimi elementami procesu leczenia: pacjentem, zespoem medycznym, sprztem i stworzon atmosfer (27).
58
Literatura
17. Literatura
1. Bladowski M.: Atlas techniki pracy na cztery rce w stomatologii oglnej.
Wyd. Euro Direct Media, Gliwice, 1999.
2. Bladowski M., Bogdan M., KoakowskaWoniczka B., Konarska

Choroszucha H., Reut K.: Wstp do ergonomii pracy w stomatologii oglnej. Mag. Stomat., 2001, 1, 10 23.
3. Bladowski M., Bogdan M., KonarskaChoroszucha H., Koakowska

Woniczka B., Lella A., Reut K.: Przekazywanie instrumentw w technikach zespoowych pracy w stomatologii oglnej. Mag. Stomat., 2001, 10,
46 50.
4. Bladowski M., Tananis S., Bogdan M., KoakowskaWoniczka B.: Obcienia ukadu miniowo szkieletowego i nerwowego u lekarzy stomatologw pracujcych solo i w technikach zespoowych. Mag. Stomat., 2001, 4,
66 71.
5. Bzdga I., Trykowski J., Wagner L., Bzdga J.: Zagroenia drganiami mechanicznymi na stanowisku pracy lekarza stomatologa (doniesienie wstpne). Stomat. Wsp., 2002, 3, 44 46.
6. Demczuk P.: Ochrona przed promieniowaniem w gabinecie stomatologicznym. Twj Prz. Stom., 2005, 3, 18 19.
7. Demczuk P.: Prawa i obowizki pracowni RTG. Twj Prz. Stom., 2002, 4,
14.
8. Duggal M.S., Curzon E.J., Fayle S.A., Pollard M.A., Robertson A.J.: Techniki odbudowy w stomatologii. Wyd. Czelej, Lublin, 1999.
9. Dzieniakowski T., Jwiak Z., Biskupski T., Mazur G.: Porwnanie ekonomii ruchw i oszczdnoci czasu w rnych systemach pracy lekarza
stomatologa. Prot. Stom., 1996, XLVI, 5, 293 297.
10. Encyklopedia powszechna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

1995.
11. Frejtak S. Z.: Ergonomia w promocji zdrowia. Zdr. Pub., 2000, 110 supl., 2,
31 33.
12. Gadkowski J., Spiechowicz E.: Raport z Europejskiego Kongresu Towarzystwa Ergonomii Stomatologicznej w Pradze. Czas. Stomat., 1997, L, 3,
203 205.
Literatura
59
13. Heidemann D. (pod red.): Kariologia. Prchnica zbw. Leczenie, wypenienia. Stomatologia praktyczna 2. Wydawnictwo Medyczne Urban &
Partner, Wrocaw 2001.
14. Iracki J.: Ergonomia i organizacja pracy.: Mag. Stomat., 1997, 7, (5), supl.,
15 17.
15. Iycki J., WgrowskaKoski E.: Choroby narzdu ruchu u stomatologw

analiza przypadkw konsultacyjnych kierowanych do przychodni chorb
zawodowych. Medycyna Pracy, XLIII, 1992, 6, 525 529.
16. Jaczuk Z.: Zabiegi periodontologiczne u pacjenta w pozycji lecej. Mag.

Stomat., 2002, 12, 9 12.
17. Jaczuk Z., Bladowski M.: Zasady pacy przy lecym pacjencie. Wyd.
Kwintesencja, 2003.
18. Jwiak Z.: Ergonomia w stomatologii czy pod tym pojciem kryje si
jedynie zbalansowana pozycja ciaa? Twj Prz. Stom., 2002, 5, 42 44.
19. Jwiak Z.: Obcienie ukadu ruchu stomatologw pracujcych w przychodniach publicznej suby zdrowia. Twj Prz. Stom., 2003, 5, 47 48.
20. Karolewski M., Owczarek G.: Ochrona oczu i skry osb naraonych na
promieniowanie laserowe w wietle norm. Mag. Stomat., 1997, 7, 17 19.
21. KnychalskaKarwan Z.: Niektre zagroenia zdrowotne zwizane z prac

lekarza stomatologa. Por. Stomat., 2004, 2, 34 38.
22. KnychalskaKarwan Z.: Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw.

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw, 2000.
23. Koradecka D.: Bezpieczestwo pracy i ergonomia podstawowe kierunki

bada i zastosowa. Ergonomia, 1998, 21, 1 2, 121 139.
24. Krause M.: Ergonomia. Praktyczna wiedza o pracujcym czowieku i jego

rodowisku. lska Organizacja Techniczna, Katowice, 1992.
25. Krzywicki J.: Zasady ergonomii w pracy lekarza stomatologa. Czas. Stom.,
1972, XXV, 9, 777 782.
26. Ksikiewicz A.: Ochrona wzroku. Mag. Stomat., 2001, 10, 69 70.
27. Kupka T., Tanasiewicz M., Winiewski M., Kalaciska J., li B.: Wesoy
Zbek gabinet przyjazny pacjentowi. Mag. Stomat., 2002, 3, 41 44.
28. Lella A., Mikw K., Bladowski M.: Wpyw haasu na narzd suchu
wspczesnych lekarzy stomatologw jeden z elementw ryzyka zawodowego. Mag. Stomat., 2002, 5, 62 63.
60
Literatura
29. LimanowskaShow H.: Istotna warto udanej praktyki stomatologicznej

umiejtno komunikowania si z pacjentem. Dental Forum Suplement,
2003, 23 24.
30. Mandat J.: wiato w gabinecie stomatologicznym. Mag. Stomat., 1996, 9,

63 64.
31. Polakowska B., GuszczZieliska A.: Prba oceny neurologicznej stanu

zdrowia lekarzy stomatologw. Medycyna Pracy, XLV, 1994, 3, 221 225.
32. Polakowska B., Iycki J.: Choroby narzdu ruchu i obwodowego ukadu
nerwowego u stomatologw jako problem diagnostyczny i orzeczniczy.
Medycyna Pracy, XLIV, 1993, 2, 181 185.
33. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 marca 2000 r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada pomieszczenia, urzdzenia i sprzt medyczny, suce wykonywaniu indywidualnej praktyki lekarskiej. Dziennik
Ustaw Nr 20, Poz. 254.
34. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 wrzenia 2003 r. w sprawie

szczegowych warunkw bezpiecznej pracy z aparatami rentgenowskimi
o energii promieniowania do 300 keV stosowanymi w celach medycznych.
Dziennik Ustaw Nr 173, Poz. 1681.
35. Skovsgaard H.: Raport o ergonomii i technice pracy opracowany przez dr

chirurgii stomatologicznej Herlufa Skovsgaarda dla firmy XO Dental Care.
36. Sordina G.: Ergonomia i racjonalna organizacja gabinetu stomatologicznego. Mag. Stomat., 1997, 9, 49 54.
37. Ssser R.: Ochrona radiologiczna w radiodiagnostyce stomatologicznej.

Twj Prz. Stoma., 2002, 4, 16.
38. Szymaski P.: Gabinet. Nowy Gab. Stom., 2003, 3, 12 15.

39. Wagner L.: Ergonomia pracy w gabinecie dentystycznym cz I. Stomat.
Wsp., 1995, 2, 3, 278 280.
40. Wagner L.: Meble w gabinecie stomatologicznym. Stomat. Wsp., 1995, 2,

2, 161 162.
41. Zuchowski J., Blute M.: Zesp szyjno barkowy. Czy jest to choroba personelu stomatologicznego? Mag. Stomat., 1997, 12, 24 25.

Ergonomia W Stomatologii - Podstawy

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ergonomia W Stomatologii - Podstawy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKADEMIA MEDYCZNA W GDASKU

Copyright by Medical University of Gdask

Wydawca: Akademia Medyczna w Gdasku

NIEKTRE POJCIA I DEFINICJE STOSOWANE W ERGONOMII.......6

SPECYFIKA PRACY LEKARZA STOMATOLOGA W ASPEKCIE

ZAGROENIA ZDROWOTNE LEKARZY STOMATOLOGW ............ 13

SCHORZENIA UKADU KOSTNO MINIOWEGO I NERWOWEGO ................. 13

BEZPIECZESTWO I HIGIENA PRACY W STOMATOLOGII ............. 20

CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA PRACY LEKARZA STOMATOLOGA

POZYCJE LEKARZA I PACJENTA PODCZAS WYKONYWANIA

PODSTAWOWE KONCEPCJE WYPOSAENIA GABINETU

KONCEPCJA WG SCHNA ............................................................................. 37

KOFERDAM ZESTAW, TECHNIKI ZAKADANIA .............................. 41

ZASADY I WARUNKI PRACY NA 2 RCE, TZW. METODA SOLO,

SPECYFIKA LECZENIA ENDODONTYCZNEGO PRZY LECYM

ZASADY ERGONOMII W ASPEKCIE LECZENIA PACJENTW

ZASADY I WARUNKI PRACY NA 4 RCE W POZYCJI LECEJ

TECHNIKA PRACY NA 6 RK MOLIWOCI I OGRANICZENIA ........ 53

WPYW PRACY W DANEJ SPECJALNOCI STOMATOLOGICZNEJ

SUKCES TERAPEUTYCZNY W PRAKTYCE STOMATOLOGICZNEJ ..... 56

Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii

Niektre pojcia i definicje stosowane

Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii

Choroby, bl, zaburzenia

Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii

Specyfika pola operacyjnego (zabiegowego) w jamie ustnej (1, 17)

- grny prawy prawy szczki (18, 17, 16, 15, 14)

Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii

bardziej zaangaowane, z punktu widzenia motoryki ruchu, s koczyny

malizacja ruchw klasy IV i V. Uwaa si, e w pozycji tradycyjnej 100%

Niektre pojcia i definicje stosowane w ergonomii

Ryc. 2. Podstawowy ukad ergonomiczny w stomatologii (wg Z. Jaczuka z wasn

Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii

Specyfika pracy lekarza stomatologa

Wymogi stawiane lekarzowi podczas wykonywania

1. Fachowa wiedza lekarska.

Czynniki, ktre mog obnia efektywno pracy lekarza

Prac lekarza stomatologa mona sklasyfikowa jako prac umysow

Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Zagroenia zdrowotne lekarzy

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw wynikaj z samego charakteru

Schorzenia ukadu kostno miniowego i nerwowego

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Uszkodzenia narzdu wzroku (20, 22)

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Uszkodzenia narzdu suchu (22, 24, 28)

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Zagroenia drganiami mechanicznymi (5, 22, 32)

4.5. Pozostae zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

Zagroenia zdrowotne lekarzy stomatologw

wirus zapalenia wtroby typu A, B, C,

4. Naraenie na dziaanie rtci.

Bezpieczestwo i higiena pracy w stomatologii

Bezpieczestwo i higiena pracy

Charakterystyka miejsca pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii

Charakterystyka miejsca pracy lekarza

Wyposaenie gabinetu stomatologicznego

Wymagania jakim powinny odpowiada pomieszczenia, urzdzenia i sprzt

Charakterystyka miejsca pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii

rodkw dezynfekujcych. Kolorystyka mebli powinna by ciepa, przyjazna