Niniejsza publikacja jest dostpn na licencji Creative Commons.

Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne-Bez utworw

zalenych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeone na rzecz autora. Zezwala si na wykorzystanie publikacji zgodnie z licencj
pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania autora jako waciciela praw do tekstu.
Tre licencji jest dostpna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/

Lingwistyka Stosowana 11: 2014, 5364

Katarzyna JOPKIEWICZ
Uniwersytet Wrocawski

Techniki translatorskie w dydaktyce przekadu naukowego

Abstract:
Translation Techniques in the Didactics of Scientific Translation
The scientific discourse has multiple faces in distinct research traditions and stylistic variants. Developing
new education methods for future translators is an effort that will pay off in the long term. By increasing
the number of translation specialists being able to translate scientific texts in a professional way, we
accelerate the tempo of technology and knowledge transfer for the purposes of our native economy. The
subject of this paper will be a consideration of possible training methods. The special attention has been
dedicated to the training that consists in conscious use of translation techniques.

Wstp
Rozwj nauki i technologizacja ycia czowieka nabray wspczenie zawrotnego
tempa. Proces ten wykazuje tendencj do staego przyspieszania w zwizku ze cis
wspprac midzynarodow w dziedzinie bada, ktra ze swojej strony bazuje na
szybkim upowszechnianiu osignitych wynikw w wymiarze midzynarodowym.
Przekad odgrywa tu znaczc rol. Przekad tekstu naukowego to jednak wielopaszczyznowe wyzwanie. Ogrom trudnoci, z jakimi musi si tu zmierzy tumacz, niejednokrotnie prowadzi do powstania twierdzenia o nieprzetumaczalnoci tekstw naukowych.
1. O tekcie i przekadzie naukowym
Czynnikiem konstytutywnym jest tutaj jzyk wywodu, przez wielu badaczy okrelany
mianem stylu naukowego (H. Rabinowitz/ S. Vogel 2009: 8, D. Zdunkiewicz-Jedynak
2008: 87, Z. Kozowska 2007: 33). Jzyk ten nie jest atwy w odbiorze (P. Auer/
H. Baler 2007: 9). Ponadto nie wykazuje on rwnie charakteru uniwersalistycznego
(K. Jopkiewicz 2014). Stanisaw Gajda susznie zauwaa, i w obrbie kadej z dyscyplin reprezentowanych przez badaczy wytwarza si zupenie odrbny jzyk, tzw. podjzyk naukowy (S. Gajda 1982: 100). Badacz podejmuje si rwnie dalszego rozczonkowania jzyka nauki, dzielc go na podjzyk teoretyczny, praktyczny, dydaktyczny i popularnonaukowy w zalenoci od rodzaju relacji pomidzy autorem
a odbiorc, na podjzyki gatunkowe w zalenoci od gatunku tekstu naukowego,
podjzyki mwiony i pisany oraz podjzyki indywidualne charakteryzujce poszczeglnych badaczy (S. Gajda 1982: 101 i dalej). Wobec oczywistej niemonoci cakowiLingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

54

tego przyswojenia przez tumacza tak wielu odmian jzyka, przekadanie tekstw
o charakterze naukowym nabiera - w stosunku do przekadu potocznie zwanego zwykym zupenie innego wymiaru. Jest to zajcie trudne, w ktre z natury rzeczy wpisuje si wielopoziomowe balansowanie pomidzy wymaganiami stawianymi przez poszczeglne typy tekstw naukowych. Zadaniem tumacza tekstw o charakterze naukowym jest kadorazowo ostrone wywaenie, ktre cechy danego tekstu s cechami
uniwersalnymi, ktre wiadcz o zabarwieniu kulturowym, a ktre o indywidualnym
stylu komunikacyjnym autora (K. Jopkiewicz 2014). W kadym z wymienionych
przypadkw tumacz musi postpi inaczej, a ich rozgraniczenie przewanie nie jest
intuicyjne.
Nieprzypadkowo poruszamy tu kwesti rnic kulturowych. Dzisiejszy stan wiedzy pozwala stwierdzi, e ich istnienie jest rzecz oczywist. Jak twierdz jednak
wsplnie E. Fleischmann i P. A. Schmitt (2011: 534) mniej wicej do roku 1980
wychodzono z zaoenia, e myl naukowa jest rzecz uniwersaln, co ze swojej strony
implikowao konkluzj, i dyskurs naukowy musi by jednolity, a jzyk czy te styl
naukowy zupenie niezaleny od kultury, w jakiej si zrodzi. Dzi badacze reprezentuj zgoa odmienne pogldy. E. Tabakowska (2001: 198) podkrela znaczc rol,
jak w procesie komunikacji odgrywaj reguy narzucone przez kultur:
Indywidualny styl komunikacji jzykowej nie jest rygorystycznie zdeterminowany przez skrypty kulturowe, ktre jednostka przyswoia, yjc w danej kulturze. Zawsze jest miejsce na zrnicowanie indywidualne i spoeczne oraz na wprowadzenie zmian. Lecz styl komunikacyjny zarwno spoeczestwa, jak i jednostki musi pozosta pod silnym wpywem kulturowych regu komunikacji.

Co prawda E. Tabakowska nie absolutyzuje roli kulturowego uwarunkowania zachowa komunikacyjnych, jednak przypisuje mu znaczenie nadrzdne. Wszelkie pozostae zrnicowania wpisuj si wedug niej w jego niezbyt elastyczne ramy. Do takiego sposobu mylenia o dyskursie naukowym predysponowa nas znany norweski socjolog, politolog i matematyk J. Galtung (1981/1985/2000). W roku 1981 opublikowa
on artyku naukowy pt. Structure, culture, and intellectual style: An essay comparing
saxonic, teutonic, gallic and nipponic approaches, w ktrym sformuowa tez, i to
wanie wzorce kulturowe przyczyniaj si do wytworzenia w obrbie danej kultury
okrelonego stylu intelektualnego. Wielu badaczy (M. Clyne 1996, A. Duszak 1997a, A.
Duszak 1997b, Z. Kozowska 2007, P. Kumaul 2011, E. Fleischmann/ P.A. Schmitt
2011, I. M. Lehman 2013) przyjo t koncepcj, wyrniajc za jej autorem (J. Galtung 1981/1985/2000) cztery style intelektualne: saksoski, teutoski, frankofoski i
nipposki. Nazwy kolejno nastpujcych po sobie stylw oznaczaj tzw. centra
(J. Galtung 1985/2000: 153), tzn. kraje, w ktrych style te maj charakter dominujcy
Wielk Brytani, Niemcy, Francj i Japoni. W europejskim krgu badawczym skupiono si przede wszystkim na porwnywaniu jzyka niemieckiego z jzykiem angielskim (jako najbardziej reprezentatywnych przykadw teutoskiego i saksoskiego
stylu intelektualnego).
Opisujc styl teutoski, badacze (Z. Kozowska 2007: 35, A. Duszak 1997a: 323
i dalej) podkrelaj typow dla niego dygresyjno. Jest to swoista odpowied na pytanie o ukierunkowanie tekstu naukowego, ktre postawi niegdy M. Clyne (1993: 11):

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Techniki translatorskie

55

In welche geometrische Richtung bewegt sich der Text fort?1. Wywody naukowe
niemieckich badaczy wykazuj tendencj do rozpraszania si w wielu kierunkach.
Z. Kozowska (2007: 35) podkrela, i obfituj one w liczne nawroty, uzupenienia,
powtrzenia i dopowiedzenia. Takimi rodkami wyrazu angielscy naukowcy posuguj
si jednak niezmiernie rzadko. Celem prymarnym w odniesieniu do prowadzenia wywodu jest tutaj linearno (M. Clyne 1993: 11). Obydwa wymienione sposoby ukierunkowania tekstu naukowego ilustruje poniszy rysunek.
styl saksoski

styl teutoski

Rysunek 1. Ukierunkowanie tekstu naukowego

Reprezentanci obydwu stylw intelektualnych s kulturowo predysponowani do

prowadzenia wywodu w okrelony sposb, co implikuje znaczce trudnoci przy prbie dostosowania wywodu do wymogw obcej tradycji intelektualnej. M. Clyne odnosi
si w swoich badaniach do konotacji, jakie w wyej wymienionych obszarach jzykowych wi si z odpowiednimi sposobami ukierunkowania tekstu naukowego:
Whrend sowohl englisch- wie die deutschsprachige Wissenschaftler Texte herstellen, die einen greren oder kleineren Grad der Linearitt zeigen, enthalten die deutschen Texte eine grere Zahl von
Exkursen/Abweichungen. Werden digressions im Englischen vielfach negativ eingeschtzt, so haben Exkurse im deutschen Texten spezifische Funktionen. In den von uns analysierten Texten ermglichen sie dem Autor, zustzlichen Inhalt einzuschieben, eine theoretische Perspektive einzufgen, ei-

W jakim kierunku zmierza tekst? (M. Clyne 1993:11, tum. wasne).

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

56

ne historische bersicht zu verschaffen oder dem Text eine ideologische Dimension zu geben. Ferner
erlauben die Exkurse eine Polemik mit Vertretern anderer Schulen (M. Clyne 1993: 12)2.

M. Clyne uwaa, i niemieccy badacze poprzez dygresyjno realizuj wiele dodatkowych celw. Naukowcom z angielskiego krgu kulturowego rwnie przywieca
pewien okrelony cel. Linearny sposb prowadzenia wywodu stanowi, ich zdaniem
(K.W. Plaxco 2010: 2263, R.A. Day/ N. Sakaduski 2011: 5), realne wsparcie dla odbiorcy w procesie recepcji tekstu. Badacze podkrelaj, i proces ten zostaje znaczco
zdynamizowany ze wzgldu na fakt, i niezbdne informacje staj si atwiej dostpne
i moliwe do wyszukania przez odbiorc (S. Ylnen 1993: 84).
Omawiane rnice w realizacji stylu naukowego, a take odmienna warto konotacyjna zwizana ze sposobem prowadzenia wywodu, mog przyczynia si do powstawania trudnoci przekadowych oraz problemw z waciw recepcj tekstu przekadu. Jeeli tumacz zdecyduje si przenie na grunt jzyka angielskiego liczne dygresje wystpujce w niemieckojzycznym tekcie wyjciowym, autor tego tekstu moe zosta negatywnie odebrany w docelowym krgu kulturowym jako osoba nadmiernie puszca si lub niezorganizowana. W przypadku zachowania (w przekadzie na
jzyk niemiecki) prostego, linearnie skonstruowanego wywodu angielskiego badacza,
wywd ten moe zosta odebrany jako nazbyt powierzchowny.
Powyej dla przykadu przedstawiona zostaa zaledwie jedna z wielu wystpujcych rnic dzielcych obydwa omawiane style intelektualne. Zamieszczona poniej
tabela przedstawia pogldowe zestawienie gwnych cech, ktre je charakteryzuj.
Podstawowym celem utworzonej listy jest uwiadomienie wanych zasad, jakimi kieruje si dyskurs naukowy w obydwu omawianych jzykach, a tym samym pomoc osobom planujcym w przyszoci podjcia si przekadu tekstw o charakterze naukowym.
Styl saksoski

Styl teutoski

dialogowo

monologowo

przejrzysty

zawiy

Podanie za tokiem myli

autora

atwe

trudne

Stosunek do omawianych
treci

ekspozycja

kontemplacja

Wyraanie wasnego toku

mylowego

sprawozdanie

reprodukcja

Rodzaj interakcji
Wywd argumentacyjny

Podczas gdy angielsko-, jak i niemieckojzyczni badacze sporzdzaj teksty wykazujce si wikszym
bd te mniejszym stopniem linearnoci, w tekstach niemieckojzycznych odnajdziemy zdecydowanie
wiksz liczb dygresji. Dygresje w tekstach angielskich czsto bywaj oceniane negatywnie, podczas gdy
w tekstach niemieckich peni specyficzne funkcje. W analizowanych przez nas tekstach umoliwiaj one
autorowi dopisa do wywodu dodatkowe treci, wzbogaci go o rne teoretyczne perspektywy, nakreli
rys historyczny, bd te ideologiczny, a wreszcie popolemizowa z reprezentantami innych szk (M.
Clyne 1993: 12, tum. wasne).
Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Techniki translatorskie
Odpowiedzialno za zrozumienie tekstu
Ukierunkowanie tekstu
Ilo myli na akapit

57

nadawca tekstu

odbiorca tekstu

linearno

dygresyjno

pojedyncza myl

splot myli

Tabela 1. Cechy charakterystyczne saksoskiego i teutoskiego stylu naukowego

(K. Jopkiewicz 2014, tum. wasne)

Stylistyczne zrnicowanie jzykw nauki pociga za sob wiele trudnoci przekadowych. Nie s to jednak jedyne problemy tumacza. Kolejnym wyzwaniem okazuje si by odnalezienie waciwych odpowiednikw dla zastosowanej w tekcie terminologii. Na pierwszym etapie trudno polega na okreleniu zasigu jednostki tumaczeniowej3, na kolejnym na odnalezieniu waciwego ekwiwalentu w jzyku docelowym. R. Arntz i H. Picht wskazuj na przyczyny, dla ktrych jest to zadanie szczeglne trudne w kontekcie przekadu naukowo-technicznego:
Zum einen besteht zwischen verschiedenen Sprachrumen ein Geflle im wissenschaftlichtechnischen Entwicklungsstand, zum anderen verfgen die einzelnen Sprachen nicht in gleichem Mae ber die sprachlichen Ausdrucksmittel zur Vermittlung des Wissens; dies wird deutlich, wenn beispielsweise Erkenntnisse aus dem Bereich der Hochtechnologie, die im deutschsprachigen Raum gesammelt wurden, an den arabischsprachigen Raum weitergegeben werden sollen (R. Arntz/ H. Picht
1995:2)4.

Cech postulowan w stosunku do wszystkich tekstw naukowych jest jednoznaczno. Postulat ten zaczyna jednak wydawa si niewykonalny w sytuacji, gdy
tumacz ma za zadanie przeoy termin, ktry w systemie jzyka docelowego w ogle
nie istnieje. Naley podkreli, i takie sytuacje s dla tumacza tekstw naukowych na
porzdku dziennym.
Kolejn trudnoci przekadu naukowego jest tzw. rozczonkowanie tekstu naukowego (Z. Kozowska 2007: 35). Tekst naukowy dzieli si na tekst gwny oraz tekst
poboczny (S. Mikoajczak 1990: 39). Do ostatniego Z. Kozowska (2007: 36 i dalej)
zalicza dygresje, uwagi i ekskursy, materia ilustracyjny oraz tzw. obudow, na ktr
skadaj si: 1) przypisy, 2) odsyacze do literatury () w tekcie gwnym, 3) ()
bibliografia zacznikowa, 4) indeks nazwisk, 5) indeks terminw, 6) spis znakw
umownych i skrtw itd.. Przekad kadego z tych elementw tekstu pobocznego
wymaga posiadania wiedzy na temat odpowiednich konwencji, jakie panuj w docelowym obszarze jzykowym. Podobnie kopotliwe okazuje si by tumaczenie obcojzycznych cytatw i przykadw.
Wobec powyszego nie ulega wtpliwoci, i przekad tekstw o charakterze naukowym to specyficzny rodzaj tumaczenia. Tumaczenie to jest ponadto cile zwizane z nanoszeniem wielu zmian. Porwnanie przekadu naukowego z tumaczeniem
3

Patrz: jednostka tumaczeniowa jako wielko relatywna i zmienna (K. Jopkiewicz 2013b: 72)
Z jednej strony pomidzy odmiennymi obszarami jzykowymi wystpuje znaczca rnica poziomu
rozwoju naukowo-technologicznego. Z drugiej za strony jzyki nie s w rwnym stopniu uposaone w
odpowiednie rodki wyrazu do przekazywania wiedzy. Uwidacznia si to na przykad wtedy, gdy wiedza z
zakresu najnowoczeniejszych technologii, ktr zdobyto w krajach niemieckojzycznych, ma zosta
przekazana krajom arabskojzycznym (R. Arntz/ H. Picht 1995:2, tum. wasne).

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

58

innych typw tekstw unaocznia ogrom tych przeobrae. Z. Kozowska (2007: 65)
widzi w nich niejako czynnik konstytutywny tego rodzaju tumaczenia, a zarazem
warunek dla dobrego przekadu. Dziki takim zmianom tekst naukowy ma szans peni w drugim jzyku t sam funkcj, co tekst oryginau, bdc dostosowanym do
ducha rodowiska naukowego, dla ktrego jest przeznaczony (Z. Kozowska 2007:
65). H. Kalverkmper (1992: 31) jest zdania, i dobre przekady potrafi zawiza
wspprac naukow, a zainicjowana wsppraca przyczynia si porednio do cigego
rozwoju krajw europejskich w warunkach pokoju i wzajemnego poszanowania. Wystpujce w tekstach naukowych bdy translatorskie mog jednak tak wspprac
zakci. Podejmowanie pochopnych decyzji w kwestii zmian w treci tekstu naukowego grozi jego pniejsz nieprawidow recepcj. R. Arntz i H. Picht (1995: 1) zauwaaj, i w dzisiejszych czasach do takich sytuacji dochodzi coraz czciej, nawet
w przypadku naukowcw o tej samej specjalnoci. Zakcenia komunikacyjne to jednak wci jedno z najagodniejszych nastpstw bdnego przekadu. Na dalsze jego
konsekwencje wskazuje M. Clyne:
Verschiedenheiten knnen nicht lediglich Kommunikationsstrungen veranlassen, sondern auch Vorurteile ber Gruppen und Individuen, die menschliche Beziehungen () und den freien wissenschaftlichen Austausch beeintrchtigen(M. Clyne 1993: 4)5.

Std te Z. Kozowska (2007: 13) stara si uwraliwi tumaczy na specyfik przekadu naukowego susznie podkrelajc, i tekst naukowy jest specjalnym wytworem
dziaalnoci intelektualnej czowieka. Zawarto treciowa tego tekstu musi by
w caoci przekazana. Nanoszenie zmian formalnych w tekcie przekadu jest wobec
tego zadaniem koniecznym. Podchodzi do niego naley jednak z najwiksz precyzj
i ostronoci.
2. O roli przekadu w rozwoju nauki
W powyszych rozwaaniach staralimy si zaprezentowa specyfik tekstu naukowego oraz jego przekadu. Nie ulega wtpliwoci, e tumaczenie tekstw naukowych to
specyficzna i trudna aktywno. Warto j jednak podejmowa i zachca do niej przyszych tumaczy. Jest to w istocie rzeczy dziaalno uszyta na miar naszych czasw.
Rozwj nauki i technologizacja ycia wspczesnego czowieka postpuj w ogromnym tempie. Jak szybkie jest to tempo, mona oceni, obserwujc stale zwikszajc
si liczb pracownikw naukowych i ich publikacji. W roku 1985 A. Wierlacher
(1985/2000: 151) stwierdzi, e w cigu ostatnich pidziesiciu lat liczba naukowcw
zwikszya si niemale dziesiciokrotnie. Rok pniej L. Marszaek (1986: 43, 65)
rwnie podj si prby oszacowania rozmiaru tego zjawiska i doszed do wniosku, e
liczba pracownikw i publikacji naukowych w rnych krajach wykazuje sta tendencj do podwajania si co 7 do 15 lat.

Rnice mog przyczyni si do powstawania nie tylko zakce komunikacyjnych, lecz rwnie
uprzedze w stosunku do poszczeglnych jednostek i grup. Moe to wywrze ujemny wpyw na stosunki
midzyludzkie oraz dotychczas nieograniczon wymian naukow (M. Clyne 1993: 4, tum. wasne).
Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Techniki translatorskie

59

Rysunek 2. Przyrost liczby naukowcw

Najnowsze badania dotyczce rozwoju nauki w krajach Unii Europejskiej potwierdzaj twierdzenia sprzed niemale dwudziestu lat. W 2013 roku Krajowy Punkt Kontaktowy Programw Badawczych Unii Europejskiej wyda raport pt. Nauka w Polsce, w ktrym przy pomocy dwch wykresw sporzdzonych na podstawie danych
pochodzcych ze rde Gwnego Urzdu Statystycznego przedstawiono liczb naukowcw w poszczeglnych krajach europejskich. Pierwszy wykres (KPKPB UE 2013:
9) przedstawia liczb pracownikw naukowych ze stopniem naukowym doktora, doktora habilitowanego oraz z tytuem naukowym profesora w roku 2010. Drugi wykres
(KPKPB UE 2013: 9) prezentuje dane dla roku 2011. Porwnanie danych z kolejnych
lat w oparciu o podane wartoci wskazuje na przyrost liczby naukowcw o 3,49%, tj.
o ponad 50 000 nowych pracownikw naukowych rocznie w skali europejskiej. W
odniesieniu do poszczeglnych pastw wartoci procentowe przedstawia rysunek nr 2.
Na diagramie wida wyranie, i w zasadzie niemale wszystkie pastwa europejskie
odnotoway wyrany przyrost liczby pracownikw naukowych.
Automatycznie wie si z tym rwnie wzrost liczby publikacji. R. Barczaitis i
R. Arntz (1998: 793 i dalej) upatruj przyczyny tego stanu rzeczy rwnie w obecnie
powszechnie panujcym nakazie publikowania. Naley zauway, i w zwizku
z wprowadzon w ostatnich czasach parametryzacj dziaalnoci naukowej, tj. przyznawaniem naukowcom okrelonej liczby punktw za okrelone aktywnoci naukowe
(m.in. publikacje), tempo wzrostu liczby publikacji naukowych jeszcze bardziej si
zwiksza. Im szybsze jest to tempo, tym wiksze zapotrzebowanie wanie na przekad.
Im wicej z kolei przekadw, tym szybsze jest tempo rozwoju nauki (L. Marszaek
1986: 53). To zaleno oboplna, ktra implikuje konkluzj, i przekad jest bardzo
wanym ogniwem w procesie rozwoju nauki. Wobec tego nie ulega rwnie wtpliwoci, e warto inwestowa w ksztacenie osb, ktre w przyszoci chciayby si podj
tej dziaalnoci.

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

60

Rysunek 3. Rola przekadu w rozwoju nauki

3. O dydaktyce przekadu tekstw naukowych

Pragnc skutecznie ksztaci przyszych tumaczy tekstw naukowych, musimy dobrze
rozplanowa cay proces dydaktyczny. Idealnie by byo, gdybymy rozpoczli t prac
od wymodelowania idealnej sylwetki przyszego absolwenta studiw translatorskich
(K. Jopkiewicz 2013a: 4) oraz uzmysowienia sobie, jakich kompetencji w rzeczywistoci od niego oczekujemy. Na tym etapie pomocne moe okaza si utworzenie listy
podanych kompetencji opartej na charakterystycznych trudnociach zwizanych
z przekadem tekstw o charakterze naukowym. Poniej przedstawiamy pogldowe
zestawienie niezbdnych kompetencji translatorskich.
Kompetencje tumacza tekstw naukowych:
1. Kompetencje jzykowe
2. Kompetencje naukowe

wiadomo istniejcych norm regulujcych powstawanie tekstw naukowych

wraliwo na rnice stylistyczne wystpujce pomidzy tekstami naukowymi

wiadomo gatunkw tekstw naukowych

zdolno do recepcji, produkcji i reprodukcji tekstw naukowych

3. Kompetencje informacyjne
4. Kompetencje interkulturowe
5. Kompetencje spoeczne
6. Znajomo narzdzi pracy tumacza tekstw naukowych
Wymienione kompetencje maj charakter przykadowy. Niezmiernie wane jest,
aby proces formuowania oczekiwa wobec absolwenta przyszego tumacza tekstw
naukowych przej bez podpowiedzi zewntrznych w sposb refleksyjny. Tylko wtedy
mamy szans uzyska naprawd wysok jako ksztacenia.
Zasadniczo, po sformuowaniu listy niezbdnych kompetencji absolwenta, odpowiednia modelacja caego procesu dydaktycznego zakada dopasowanie do kadej
z wymienionych kompetencji adekwatnych treci, ktrym z kolei przyporzdkowane
zostaj konkretne formy i metody ksztacenia (K. Jopkiewicz 2013a: 6). Zadanie to
wykracza niestety poza moliwoci krtkiego opracowania.
Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Techniki translatorskie

61

Aby jednak w sposb przejrzysty zobrazowa ten proces, sprbujemy opisa poszczeglne jego etapy na przykadzie zdobywania przez studentw ostatniej z kompetencji, tj. znajomoci narzdzi pracy tumacza tekstw naukowych.
Tymczasem zanim dokonamy tego pogldowego przejcia przez kolejne etapy procesu dydaktycznego, musimy si zastanowi, jakie narzdzia pracy mog potencjalnie
uatwi tumaczowi zmierzenie si z napotykanymi w tekstach naukowych trudnociami przekadowymi. Podstawowym narzdziem pracy tumacza tekstw naukowych
s strategie i techniki translatorskie. Kady tumacz w rzeczywistoci je stosuje, cho
niektrzy robi to wycznie w sposb intuicyjny. Niewiadomo tych narzdzi translatorskich wpywa jednak ujemnie na jako ich tekstw, w ktrych czsto dominuje
bdna strategia, a techniki s le dobrane. Aby stosowanie strategii i technik translatorskich odbywao si w sposb refleksyjny, a tumacz by w stanie w peni wiadomie
do okrelonego tekstu dobra odpowiedni strategi, po czym w przypadku wystpienia okrelonego problemu -intencjonalnie zastosowa odpowiedni technik, konieczne jest, aby przeszed przez konkretne etapy obcowania z materiaem dydaktycznym.
Etapy te przedstawiamy w zalecanej kolejnoci:
Poznanie

Rozpoznanie

Stosowanie ze
wspomaganiem

Stosowanie bez
wspomagania

Rysunek 4. Etapy obcowania z materiaem dydaktycznym

Przedstawiony schemat ksztacenia ma charakter uniwersalny, w zwizku z czym

mona go z powodzeniem zastosowa rwnie przy prbach rozwinicia u studentw
wielu innych podanych kompetencji.
1. Poznanie.
Pierwszy etap ksztacenia zakada moliwie jak najgbsze zapoznanie studentw w wymiarze teoretycznym z materi, z jak przyjdzie im si zmaga.
W omawianym przez nas przykadzie oznacza to kolejno: (a) wyjanienie rnicy pomidzy strategi a technik tumaczeniow, (b) przedstawienie moliwych strategii oraz ich wad i zalet, (c) przedstawienie poszczeglnych technik
translatorskich.
Warto w tym miejscu podkreli, e na etapie prezentowania technik przekadu
zdecydowanie najlepszym rozwizaniem jest oparcie si na zestawieniu technik posortowanych wedug poszczeglnych problemw tumaczeniowych wystpujcych w tekstach naukowych. Sporzdzenie takiego zestawienia jest tematem wci otwartym pod wzgldem badawczym. Prby sporzdzenia listy
technik przekadu przydatnych w tekstach naukowych podjy si do tej pory,
m.in. I. Pinchuck (1977: 188 i dalej) oraz Z. Kozowska (2007: 68 i dalej).
2. Rozpoznanie.
Studenci s konfrontowani z rnymi tekstami naukowymi oraz ich przekadami. Maj oni przy tym za zadanie odnale i prawidowo sklasyfikowa zastosowane w nich techniki translatorskie. Taka aktywno sprawia, i w miar
kontynuacji wicze poszczeglne techniki coraz mocniej utrwalaj im si
w pamici.
Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

62

3. Stosowanie ze wspomaganiem.
Na tym etapie ksztacenia studenci tumacz zadane teksty naukowe przy uyciu zaproponowanej listy technik, a do kadego tumaczenia sporzdzaj komentarze odnoszce si do zasadnoci zastosowania konkretnych technik przy
okrelonych problemach przekadowych. Trening wiadomego stosowania
technik translatorskich pynnie wprowadza studentw w ostatni faz ksztacenia.
4. Stosowanie bez wspomagania.
Poszczeglne techniki s ju na tym etapie dobierane przez studentw bez pomocy zestawienia, a jednoczenie w sposb swobodny i intencjonalny. Szczeglnie wana pozostaje tu jednak odpowiednia kontrola procesu tumaczenia.
W idealnych warunkach sporzdzone przekady sprawdza powinien native
speaker, gdy tylko wtedy uzyskamy pewno, e wikszo niuansw stylistycznych zostanie rzeczywicie wychwycona i odpowiednio zaakcentowana.
4. Podsumowanie
Przekad tekstw o charakterze naukowym, jak i odnony proces dydaktyczny to pod
wzgldem badawczym wci otwarte zagadnienia. Podsumowujc nasze rozwaania,
chcielibymy zaapelowa do przekadoznawcw o wiksze zainteresowanie tym tematem.
Powysza praca wykazuje, i tumaczenie odgrywa znaczc rol w rozwoju nauki.
To jej motor napdowy, ktry, upowszechniajc wiedz i zapewniajc rwny dostp do
najnowszych wynikw bada, nieprzerwanie stymuluje jej dalszy rozwj. Aby jednak
przekad by w stanie nady za rozwojem nauki, konieczna jest inwestycja w rozwj
zasobw ludzkich. Inwestycja w ksztacenie tumaczy tekstw naukowych, w perspektywie czasu z pewnoci przyniesie wymierne korzyci ekonomiczne.
Bibliografia
Auer, P./ H. Bassler (2007), Der Stil der Wissenschaft, (w:) P. Auer/ H. Baler (red.).
Reden und Schreiben in der Wissenschaft. Frankfurt am Main. 930.
Arntz, R./ H. Picht (1995), Einfhrung in die Terminologiearbeit. Hildesheim, Zrich,
New York.
Barczaitis, R./ R. Arntz (1998), Fachbersetzung in den Naturwissenschaften und in
der Technik, (w:) L. Hoffman/ H. Kalverkmper/ H.-E. Wiegand (red.), Fachsprachen. Ein internationales Handbuch zur Fachsprachenforschung und Terminologiewissenschaft. Berlin, New York. 792800.
Clyne, M. (1996), Inter-Cultural Communication at Work: Cultural Values in Discourse. Cambridge, New York.
Clyne, M. (1993), Pragmatik, Textstruktur und kulturelle Werte. Eine interkulturelle
Perspektive, (w:) H. Schrder (red.), Fachtextpragmatik. Tbingen. 318.
Day, R.-A./ N. Sakaduski (2011), Scientific English. A Guide for Scientists and Other
Professionals. Santa Barbara, Denver, Oxford.

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Techniki translatorskie

63

Duszak, A. (1997a), Analyzing Digressiveness in Polish Academic Texts, (w:)

A. Duszak (red.), Culture and Styles of Academic Discourse. Berlin, New York.
323342.
Duszak, A. (1997b), Cross-Cultural Academic Communication: a DiscourseCommunity View, (w:) A. Duszak (red.), Culture and Styles of Academic Discourse. Berlin, New York. 1140.
Fleischmann, E./ P.-A. Schmitt (2011), Fachsprachen und bersetzung, (w:) H. Kittel/
J. House/ B. Schultze (red.), bersetzung: Translation: Traduction. HSK 26.1. Berlin. 531542.
Gajda, S. (1982), Podstawy bada stylistycznych nad jzykiem naukowym. Warszawa.
Galtung, J. (2000), Struktur, Kultur und intelektueller Stil. Ein vergleichender Essay
ber sachsonische, teutonische, galische und nipponische Wissenschaft, (w:)
A. Wierlacher (red.), Das Fremde und das Eigene: Prolegomena zu einer interkulturellen Germanistik. Mnchen. 151193.
Jopkiewicz, K. (2014), Ausgewhlte Probleme der stilistischen bersetzbarkeit von
wissenschaftlichen Texten (w:) Glottodidactica XXXXI/1 (w druku)
Jopkiewicz, K. (2013a), Jzyk to nie wszystko: wiedza kulturo- i realioznawcza a jako
przekadu
ustnego.
http://www.konferencjespnjo.polsl.pl/download/jopkiewicz-k-jezyk-to-nie-wszystko-wiedza-kulturo-irealioznawcza-a-jakosc-przek.pdf (dostp dnia: 15.02.2014)
Jopkiewicz, K. (2013b), Zum Wesen der bersetzungseinheit, (w:) Glottodidactica.
XXXX/1. 6577.
Kalverkmper, H. (1992), Die kulturanthropologische Dimension von Fachlichkeit
im Handeln und Sprechen. Kontrastive Studien zum Deutschen, Englischen, Franzsischen, Italienischen und Spanischen, (w:) J. Albrecht/ R. Baum (red.), Fachsprache und Terminologie in Geschichte und Gegenwart. Tbingen. 3158.
Kozowska, Z. (2007), O przekadzie tekstu naukowego (na materiale tekstw jzykoznawczych). Warszawa.
KPKPB UE (2013), Nauka w Polsce. Raport Krajowego Punktu Kontaktowego Programw Badawczych Unii Europejskiej. Warszawa. http://obywatelenauki.pl/wpcontent/uploads/2013/03/Raport_Nauka_w_Polsce_2013-03-13.pdf (dostp dnia:
05. 04. 2014)
Kussmaul, P. (2011), Die bersetzung gesisteswissenschaftlicher Texte aus sprachwissenschaftlicher Perspektive, (w:) H. Kittel/ J. House/ B. Schultze (red.), bersetzung: Translation: Traduction, HSK 26.1. Berlin. 636-641.
Lehman, I.-M. (2013), Rhetorical approaches to academic writing: the case of Polish
and
Anglo-American
academic
writing.
http://www.retoryka.edu.pl/files/far2_2013_art5.pdf (dostp: 18.02.2014)
Marszaek, L. (1986), Edytorstwo publikacji naukowych. Warszawa.
Mikoajczak, S. (1990), Skadnia tekstw naukowych. Dyscypliny humanistyczne. Pozna.
Pinchuck, I. (1977), Scientic and Technical Translation. London.
Plaxco, K.-W. (2010), The art of Writing Science.
http://www.smb.wsu.edu/docs/default-source/wotd/the-art-of-writingscience.pdf?sfvrsn=2 (dostp dnia: 19.02.2014)
Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl

Katarzyna JOPKIEWICZ

64

Rabinowitz, H./ S. Vogel (2009), The Manual of Scientific Style. Amsterdam etc.
Stolze, R. (1999), Die Fachbersetzung: eine Einfhrung. Tbingen.
Tabakowska, E. (2001), Kognitywne podstawy jzyka i jzykoznawstwa. Krakw.
Ylnen, S. (1993), Stilwandel in wissenschaftlichen Artikeln der Medizin. Zur Entwicklung der Textsorte Originalarbeiten in der Deutschen Medizinischen Wochenschrift von 1884 bis 1989, (w:) H. Schrder (red.), Fachtextpragmatik. Tbingen.
8198.
Wierlacher, A. (2000), Das Fremde und das Eigene. Prolegomena zu einer interkulturellen Germanistik. Mnchen. 151.
Zdunkiewicz-Jedynak, D./ E. Wierzbicka/ A. Wolaski (2008), Podstawy stylistyki i
retoryki. Warszawa.

Lingwistyka Stosowana/ Applied Linguistics/ Angewandte Linguistik: www.ls.uw.edu.pl