Doktryny Polityczne I Prawne

SKRYPT STAROSTY
DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE
SKRYPT STAROSTY
Motto: Liberaowie lubi dzieli wadz, a jeszcze bardziej od dzielenia wadzy lubi dzieli wolno.
Wersja 0.99, rok akademicki 2010/2011

Copyleft
by
Piotr Sobczak, Starosta
rda
Wykad: prof.zw. dr hab. Zbigniew Rau, zajcia w roku akademickim 2010/2011
wiczenia: dr Olgierd Grecki, zajcia w roku akademickim 2010/2011
Podrcznik: H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych
Pozostae: Skrypty poprzednikw, cze im i chwaa
Licencja uytkownika
1. Niniejszy materia ma charakter jedynie pomocy naukowej. Stanowi on interpretacj tekstw i wykadw autorw podanych na
wstpie, wic nie ponosz oni odpowiedzialnoci za adn z informacji zawartych w skrypcie.
2. Niniejszy materia jest niekomercyjny. Dozwolone jest jego uytkowanie, rozpowszechnianie i edytowanie pod warunkiem
uszanowania prawa autorskiego.
3. Autor nie ponosi odpowiedzialnoci za uywanie, rozpowszechnianie, powoywanie si, niezdanie egzaminu, dowiadczenie
traumy yciowej, doznanie trwaego uszczerbku na zdrowiu lub kalectwa, mier lub wpadnicie w depresj przez uytkownika
niniejszego materiau.
4. Co zego, to nie Starosta.
5. Szczegowe przepisy dotyczce odpowiedzialnoci Starosty za cokolwiek znajduj si w 3. i 4.
6. Ucz si ucz, bo nie zdasz.
7. I tak nie zdasz.
8. Trzeba byo si nie zapisywa na ostatni termin.
Od Starosty
Celem tego skryptu byo przede wszystkim stworzenie jednego, jednolitego materiau do nauki przed egzaminem z DPiP. Dzieo jest
to bez wtpienia monumentalne, cho ilo stron nie powinna by tutaj ostatecznym kryterium nie wszystkie strony s zapenione
w caoci z racji rozpoczynania kadego podrozdziau od nowej strony (bo adniej i wygodniej). Skrypt z pewnoci nie jest idealny i
nieomylny, mog si w nim znajdowa fragmenty informacji nie majce sensu, balansujce na krawdzi bekotu bd sprzeczne ze
sob. Niepodobnym jest oczywicie nauczenie si tego wszystkiego na pami (przynajmniej na tym roku i z tego przedmiotu).
Lektura tego Skryptu powinna przede wszystkim da Czytelnikowi oglny ogld na kad z doktryn, co z kolei zapewni mu
przynajmniej podstawowe ich zrozumienie. Dziki temu bdzie on w stanie wyprowadzi z posiadanej wiedzy kade zagadnienie,
ktre bdzie od niego wymagane, nawet jeli nie znalazo si ono w Skrypcie bd zajmowao tam minimaln ilo miejsca. Dlatego
te niektre informacje mog si powtarza pomijajc ju oczywiste trudnoci z syntez tak wielu rde, wyszedem z zaoenia,
e kady bdzie mg w ten sposb zakreli i przyswoi sobie takie okrelenie, ktre bdzie dla niego najbardziej zrozumiae i
najatwiejsze do zapamitania. Oczywicie, zawsze istnieje ryzyko, e jaka informacja zostaa w Skrypcie pominita ale jest to
ryzyko, z ktrym kady sigajcy po jakiekolwiek opracowanie musi si pogodzi.
Pozdrawiam i powodzenia,
Piotr Sobczak, Starosta
SKRYPT STAROSTY
Spis treci
CZ I - STAROYTNO........................................................................................................................................................ 4
1. MYL POLITYCZNA I PRAWNA STAROYTNEJ GRECJI ............................................................................................. 4
2. PLATON ................................................................................................................................................................... 7
3. ARYSTOTELES ........................................................................................................................................................ 10
4. HELLENISTYCZNA MYL POLITYCZNA ................................................................................................................... 13
5. STAROYTNY RZYM .............................................................................................................................................. 16
CZ II CHRZECIJASTWO, REDNIOWIECZE ................................................................................................................. 19
1. WCZESNE CHRZECIJASTWO I W. N.E. ............................................................................................................ 19
2. CHRZECIJASTWO II-III W. N.E. .......................................................................................................................... 22
3. CHRYSTIANIZACJA CESARSTWA RZYMSKIEGO IV W. N.E. .................................................................................. 24
4. W. AUGUSTYN..................................................................................................................................................... 26
5. WADZA W REDNIOWIECZU ............................................................................................................................... 30
6. W. TOMASZ Z AKWINU ....................................................................................................................................... 34
7. HEREZJE, ZAPOWIED RENESANSU ...................................................................................................................... 37
CZ III RENESANS, REFORMACJA I KONTRREFORMACJA ............................................................................................... 40
1. HUMANIZM I KULTURA RENESANSU .................................................................................................................... 40
2. NICCOLO MACHIAVELLI ........................................................................................................................................ 41
3. JEAN BODIN .......................................................................................................................................................... 43
4. TOMASZ MOORE .................................................................................................................................................. 44
5. REFORMACJA ........................................................................................................................................................ 45
6. KONFLIKTY IDEOWE WIEKU XVII........................................................................................................................... 48
7. SZKOA PRAWA NATURY ...................................................................................................................................... 50
8. REWOLUCJA ANGIELSKA ....................................................................................................................................... 54
9. THOMAS HOBBES ................................................................................................................................................. 57
10. JOHN LOCKE ........................................................................................................................................................ 60
11. HOBBES A LOCKE ................................................................................................................................................ 64
CZ IV OWIECENIE ........................................................................................................................................................ 65
1. TO EPOKI ............................................................................................................................................................. 65
2. MYL POLITYCZNA OWIECENIA .......................................................................................................................... 66
3. MONTESKIUSZ ...................................................................................................................................................... 68
4. JAN JAKUB ROUSSEAU .......................................................................................................................................... 70
5. REWOLUCJA AMERYKASKA ................................................................................................................................ 72
6. REWOLUCJA FRANCUSKA ..................................................................................................................................... 74
7. KRYTYKA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ ..................................................................................................................... 76
SKRYPT STAROSTY
CZ V XIX I XX WIEK TO EPOKI ................................................................................................................................... 78

1. LATA 1815-1848 (w przygotowaniu) .................................................................................................................... 78
2. ROMANTYZM I IDEALIZM NIEMIECKI (w przygotowaniu) .................................................................................... 78
3. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL (w przygotowaniu) ..................................................................................... 78
4. LATA 1848-1918.................................................................................................................................................... 79
5. LATA 1918-1989 (w przygotowaniu) .................................................................................................................... 80
CZ VI SOCJALIZM I NURTY POCHODNE ........................................................................................................................ 81
1. SOCJALIZM UTOPIJNY ........................................................................................................................................... 81
2. SOCJALIZM NAUKOWY (MARKSIZM) .................................................................................................................... 83
3. REFORMIZM.......................................................................................................................................................... 88
4. REWIZJONIZM ....................................................................................................................................................... 89
5. ANARCHIZM I SYNDYKALIZM ................................................................................................................................ 90
6. KOMUNIZM........................................................................................................................................................... 92
7. MARKSIZM INTELEKTUALISTW, TEORIA KONWERGENCJI (w przygotowaniu) .................................................. 95
8. LIBERALIZM SOCJALNY I SOCJALDEMOKRACJA (w przygotowaniu) ..................................................................... 95
CZ VII NACJONALIZM I JEGO POCHODNE..................................................................................................................... 96
1. DARWINIZM SPOECZNY, RASIZM I NACJONALIZM ............................................................................................. 96
2. FASZYZM I NAZIZM ............................................................................................................................................... 99
3. AUTORYTARYZM, TOTALITARYZM I ICH KRYTYKA .............................................................................................. 101
CZ VIII LIBERALIZM ..................................................................................................................................................... 104
1. XIX-WIECZNY LIBERALIZM................................................................................................................................... 104
2. WSPCZESNY LIBERALIZM ................................................................................................................................ 111
3. JOHN RAWLS....................................................................................................................................................... 114
4. ROBERT NOZICK .................................................................................................................................................. 117
CZ IX KATOLICKA NAUKA SPOECZNA ........................................................................................................................ 119
1. LEON XIII ............................................................................................................................................................. 119
2. KATOLICKA NAUKA SPOECZNA W I PO. XX WIEKU.......................................................................................... 122
3. KATOLICKA NAUKA SPOECZNA PO II WOJNIE WIATOWEJ .............................................................................. 123
CZ X Z LOTU PTAKA .................................................................................................................................................... 125
1. DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE ZAGADNIENIA WSTPNE (w przygotowaniu) .......................................... 125
2. POLSKA MYL POLITYCZNA (w przygotowaniu).................................................................................................. 125
3. DOKTRYNY PRAWNE (w przygotowaniu)............................................................................................................ 125
SKRYPT STAROSTY
CZ I - STAROYTNO
1. MYL POLITYCZNA I PRAWNA STAROYTNEJ GRECJI
Kontekst polityczny greckiej refleksji staroytnej
Pierwsza uporzdkowana refleksja dotyczca:
- podziau prawa (natury i pozytywne)
- koncepcja wolnoci, rwnoci, sprawiedliwoci
- demokracja
Unikalny dar konstruowania teoretycznej refleksji w oparciu o dowiadczenia zgromadzone o inne wspczesne ludy. Inspiracj w
refleksji politycznej stanowio wasne greckie dowiadczenie (wiedza empiryczna).
Brak jednolitego pastwa, obszar wsplnej cywilizacji. Punktem odniesienia musi by instytucja pastwa. Dowiadczenie polityczne
miaa za punkty odniesienia inny twr, skoro nie byo pastwa - ok. V. w. p.n.e. pojawio si polis - punkt odniesienia dla greckiej
myli politycznej.
Polis
- aglomeracja miejska z przylegymi obszarami rolniczymi, powstaje midzy IX-VII w. p.n.e.
- wsplnota polityczno-religijna
Najstarsze modele ustrojowe
ustrj monarchiczny
- najstarszy obraz greckiego spoeczestwa pochodzi od Homera (Iliada, Odyseja)
- monarchia na szczycie ktrej sta otoczony aureol boskoci krl (naczelny wdz)
- struktura rodowa, wadza dziedziczna za potwierdzeniem zasadnoci wadzy cechami charakteru
- charakter pastwa arystokratyczny - w wyniku bogacenia si nastpowa transfer wadzy od monarchy do arystokracji
ustrj arystokratyczny
- kolonizacja poprzez niziny spoeczne, kupiectwo prbuje podway monopol arystokratw
- bogaci kupcy, eglarze - nie maj dostpu do wadzy, stopniowo gromadz majtek
- emigruj, aby zarabia pienidze, przywo take nowe idee
- nie mog ani pogodzi si ze struktur wadzy, dochodzi do buntu - kolejny transfer wadzy
- nowy ukad polityczny cechuje brak stabilnoci - pojawia si tyran
tyrania
- jednostka pochodzenia arystokratycznego, ktra skada ofert: "Przekacie mi wadz, a zrealizuj wasze interesy"
- sprawuje wadz w imieniu ludu
- nie mg liczy na dugie poparcie, musia rzdzi przemoc
Wzorcowe modele ustrojowe alternatywa dla tyranii
arystokratyczny (Sparta)
-po upadku wadzy krlewskiej umocniy si rzdy arystokracji, na szczycie drabiny spoecznej usadowili si nieliczni
obywatele, wyposaeni w peni praw obywatelskich
demokratyczny (Ateny)
- od VI w. ewolucja polityczna zmierza ku demokracji
- u podstaw demokratyzacji tkwiy mocno tendencje w gospodarce (kolonizacja, handel, obrt towarowo-pieniny)
- nawrt ku demokracji i rwnouprawnienie polityczne urzeczywistniay si rnymi drogami (np. przez oligarchi, czasami
przez nawrt do tyranii), jednake najistotniejszymi dziaaniami w tym kierunku okazay si reformy Solona (VI w. p.n.e.)
- V w. p.n.e. zoty wiek ateskiej demokracji brak dziea wykadajcego zasady tego ustroju w sposb afirmujcy
- rda przypadkowe, np. mowa pogrzebowa Peryklesa (pochowek onierzy z wojny peloponeskiej)
Brak spoecznej harmonii i stabilnoci politycznej w wiecie greckim.
SKRYPT STAROSTY
Zasady demokracji ateskiej

1. Wolno
- obywatelstwo - bez niewolnikw, cudzoziemcw, kobiet, dzieci
- tylko mczyni urodzeni w Atenach
- isegoria wolno sowa
- wolno sowa gwarancj zgody obywatele znaj nawzajem swoje pogldy
2. Rwno
- izonomia rwno wobec prawa
- z mocy prawa gos kadego obywatela jest tak samo wany
- jednakowe traktowanie przez wadze
- rwny dostp obywateli do urzdw (kontrola urzdnikw)
- postulat rwnoci w wychowywaniu modziey (mniejszo)
- postulat rwnoci majtkowa (mniejszo)
- sprzeczno: rwno traktowania przy braku rwnoci wychowania i majtku
- istota ustroju opiera si na w/w rnicach rwno wobec prawa i rwno w dostpie do sprawowania wadzy
- obsadzanie urzdw w wyniku losowania
- diety za sprawowanie urzdu
3. Rzdy prawa
- obywatele w yciu publicznym nie podlegaj wadzy i wpywowi nikogo - rodzin, ssiadw
- obywatele w yciu publicznym podlegli jedynie bezosobowemu autorytetowi prawa
- obywatele podlegaj prawu ktre sami stanowi
- obywatele podlegaj tylko swojej woli wic s ludmi wolnymi
Krytyka demokracji z pozycji arystokracji
Ustrj ten nie doczeka si filozoficznej obrony- natomiast przeciwko niemu wystpowali wszyscy - zwolennicy demokracji uprawiali
polityk, a przeciwnicy chwytali za piro.
1. zabieranie gosu w sprawach publicznych tylko za starannym przygotowaniem intelektualnym i moralnym
- etos cnot obywatelskich moralna zdolno powicania dobra prywatnego dobru publicznemu
- w przeciwnym wypadku anarchizacja ycia publicznego - interesy partykularne
- zabierajcy gos musz by w stanie zdefiniowa dobro publiczne aby mc do niego dy
2. pastwo stanowi instytucjonalizacj dobra publicznego powierzane w sposb przypadkowy statystycznie do tego
nieprzygotowanym
- dobro wyszego rzdu nie bdzie systemowo zabezpieczone w sposb taki na jaki dan spoeczno sta
- programowe odrzucenie przez demokratw suby dobru wsplnemu - najlepszej na jakie sta pastwo
- rzdzy ludzi przypadkowych bez przygotowania moralnego i intelektualnego
3. podlego prawu stanowionemu w demokracji sprowadza si do instytucjonalizacji interesw niezamonej wikszoci
- przy pomocy prawa prbuje osign to czego inaczej nie moe biedota pragnie si wzbogaci
- transfer bogactwa podatki progresywne, konfiskaty etc.
Myl polityczna i prawna sofistw
Sofici wdrowni nauczyciele, pojawili si w epoce demokracji w Atenach
- efekt ustroju demokratycznego ( zapotrzebowanie o karierze politycznej mylay warstwy nisze)
- nauczaj sztuki prowadzenia publicznej debaty
- przekonywanie, dobr argumentw
- nauczaj za pienidze
- ucz przekonywania do dowolnych racji
- nieistotna jest moralna racja stojca za argumentacj
- nie udzielali oni jednoznacznych odpowiedzi na pytanie, jaka forma rzdw jest dobra, a jaka za
- kryterium sukcesu skuteczno w debacie
SKRYPT STAROSTY
- wprowadzenie do greckiej myli politycznej element racjonalizmu i sceptycyzmu

- pionierski wkad do ideologii prawa natury, przenoszc j z nauk przyrodniczych na grunt nauk o spoeczestwie
- czowiek poddany jest dwom prawom pastwowemu i natury
- zlaicyzowanie podstawowych poj politycznych
- pastwo nie jest tworem si pozaziemskich, powstao ono z woli ludzi, jego zadania s doczesne
krytyka sofistw
1. uczyli do przekonywania skutecznego, a nie wskazywali czy to jest dobre, czy ze
2. brali pienidze za nauczanie swych uczniw
- ludzka wiedza nie powinna by wartoci prywatn
- moralny obowizek przekazywania wiedzy modszemu pokoleniu by suyli dobru publicznemu
Sofici podwaaj podstawowe tezy greckiej myli politycznej.
Protagoras
- punktem wyjcia do ycia politycznego jest czowiek, a nie pastwo
- czowiek jest miar wszechrzeczy
- nowe spojrzenie na pastwo - relatywizm
- istnia okres bez pastwa powstao w celu polepszenia skutecznoci zaspokajania potrzeb
- pastwo powoane moc woli jednostek
- pastwo nie jest tworem natury to nieprawda, e kady z nas rodzi si w pastwie jak w rodzinie jest ono niezmienne i
niezalene od naszej woli
- relatywizm polityczny - ludzie si rni, maj rne potrzeby, wic rni si pastwa zaspokajajce te potrzeby
- relatywizm spoeczny - wartoci spoeczne s wsplnym dobrem ludzi
- to porozumienie ludzi, a nie natura decyduje o biegu rzeczy
- podwaa tez o niezmiennoci natury ludzkiej - konwencje spoeczne ktre ludzi wi s zalene od okolicznoci miejsca i czasu
- zachowanie dobre i ze jest uwarunkowane od konkretnych okolicznoci
Gorgiasz
- okazjonalizm moralny - istnieje wiele systemw moralnych
- rne moralnoci np. dziecko, dorosy, cywil, wojskowy
- wbrew tradycji greckiej
Antyfon i Hippiasz
- nie ma jednego rodzaju prawa
- dualizm prawa - prawo natury i prawo pozytywne
- prawo natury - obowizuje wszystkich i w ten sam sposb, niezmienne, sankcja boska
- prawo pozytywne - obowizuje tylko na terenie danego pastwa sankcje prawa pozytywnego (tylko pod jego
jurysdykcj)
Przyjmuje si sofistw jako protoplastw wspczesnych liberaw wyprowadzaj wszystkie zasady ycia ludzkiego z woli
czowieka.
Platon i Arystoteles protoplaci wspczesnych konserwatystw.
SKRYPT STAROSTY
2. PLATON
- V/IV w. p.n.e. prawdziwe imi Arystokles
- ateski arystokrata, przekonania konserwatywne,
- negatywny stosunek do demokracji ateskiej (ucze Sokratesa, konserwatyzm)
Sokrates
- modych ludzi naley naucza cnoty (=mdro), czynic to publiczne i bezpatnie
- bezkompromisowa postawa, dyskusje metod sokratejsk
- przysparza mu przeciwnikw wrd wadz demokratyczne Ateny oskaraj go o deprawowanie modziey,
- jeden z 30 tyranw by jego uczniem
- skazany na kar mierci (kara honorowa, lepsza od banicji)
- Sokrates wskazywa, e powoaniem filozofa jest take wychowywanie modziey, aby uczy jej rozumu i cnoty
Rzdy filozofw
Ewolucja poleis zmierza ku zemu, degeneruj si dopki rzdw nie obejm filozofowie. Tylko mdrzec moe dostrzec idee,
zrealizowa je w pastwie; pastwo tworzy wzajemna nasza potrzeba.
Demokracja to ustrj najbardziej chwiejny, cho przysonity szczelnym parawanem, cechuje go: brak dyscypliny spoecznej,
respektu dla wadzy, anarchia, brak kompetencji rzdzcych i demoralizacja wrd ludu.
Filozofowie jako najdoskonalsi winni sprawowa wadz nad tymi stojcymi niej intelektualnie i moralnie
- poniewa nauczali tak jak Sokrates rozumu i cnoty
- rzdy roznamitnionych ignorantw prowadzi do anarchizacji ycia publicznego (tacy zabili Sokratesa)
- tylko filozof moe przenika tajemnice wiata idei i zbliy pastwo do idealnego wzorca, tworzc organizacj doskona,
odpowiadajc Cnotom
- rzdy strw doskonaych
Dwie drogi rzdw filozofw
1) bezporednie oddanie wadzy filozofom (filozof jako kwintesencja dziaalnoci ludzkiej)
2) naley przekona kogo, kto ju jest u wadzy, e jest filozofem
- Syrakuzy na Sycylii przekonuje Dionizusa Starszego e jest nie tylko wadc, ale i filozofem
- Dionizus robi to, co doradza mu Platon
- Platon skazany na mier, uaskawiony i sprzedany w niewol, wykupiony przez przyjaci
- powica si pisaniu, zakada Akademi
Pesymizm antropologiczny krytyczne spojrzenie na wspczesne ustroje, tendencje do dezorganizacji ycia czowieka, uomno
natury ludzkiej
Dialogi Platona
- Pastwo
- Prawo
Metoda platoska (idealizm)
Metafora Jaskini Platoskiej wiat idealny ktra odbija si w realnym (odbicia rzeczy idealnych, cienie, nie mamy dostpu do
wiata idealnego, celem czowieka jest denie do wiata idealnego)
- idealizm obiektywny
- yjemy w wiecie pozorw, refleksw wiata idei
- rzeczywiste przedmioty bdce odpowiednikiem rzeczy doskonae, wieczne, niezmienne, hierarchiczne
- idea jest wzorcem przedmioty rzeczywiste maj tylko niektre jej cechy
- wieczne idee
- Dobro, Pikno, Prawda, Sprawiedliwo
- one istniej naprawd, ludzie maj niedoskonae wyobraenie o nich
- wielcy twrcy zbliaj si do idei Pikna, ale nie poznaj jej w caoci
- ludzie rni si wybitne jednostki to filozofowie, pastwo rzdzone przez nich bdzie tak idealne jak jest
moliwe, ludzie yj najlepiej jak potrafi
- wiat ludzki dostpny zmysowo, odbicie wiata Idei, mog one by poznane jedynie intelektualnie
- niedoskonaa natura ludzka sprawia, e nie moemy si wyrwa ze wiata pozorw
SKRYPT STAROSTY
- na szczycie idei jest Dobro sens, cel i przyczyna wiata

- realizuj dobro gdy czyni to do czego jestem przeznaczony
Koncepcja duszy dusza ludzka przed narodzeniem bytuje w wiecie Idei tylko wwczas wszystkie idee s poznawalne (w peni),
po narodzinach dusza zapomina
- anamneza refleksja filozoficzna (prawdziwe poznanie) dusza przypomina sobie cz wiedzy sprzed narodzin
- czowiek nigdy nie moe przypomnie sobie caej idei
Czci duszy - rne funkcje i cnoty
- cz rozumowa (Mdro, odpowiada za prawdzie poznanie)
- cz impulsywna (Odwaga, charakter, zachowanie, sia woli)
- cz wegetatywna/podliwa (Wstrzemiliwo, roztropno, zaspokajanie podstawowych potrzeb)
Cnota to sprawno moralna.
Typologia ustrojw politycznych Platona (Historiozofia)
Systematyzacja greckiego dowiadczenia politycznego. Filozofia dziejw, przemiany wynikaj z celu historii. proces degeneracji
ustroju - Kady nastpny ustrj jest gorszy od poprzedniego. Nie ma alternatywy dla rzdw filozofw nikt nie prbuje zatrzyma
postpujcej anarchizacji.
1. Timokracja
- rzdy ludzi odwanych,
- wykazali si odwag na polu bitwy, ciesz si szacunkiem obywateli
- najatwiej godno zdoby w walce hierarchia wojskowa, surowo i proste ycie
- stary, ale dobry ustrj
- ustrj wzorcowy Grekw
- ustrj krtki odwani nagradzani najwiksz iloci upw wojennych
- odwani staj si chciwymi -> degeneracja do Oligarchii
2. Oligarchia
- rzdy ludzi bogatych - chciwo
- ustrj zy
- koncentracja na interesach oligarchw - pauperyzacja
- bogaci bogac si kosztem wspobywateli -> dalsza degeneracja do Demokracji (biedota obala)
3. Demokracja
- rzdy ludzi biednych tyrania wikszoci
- brak kompetencji rzdzcych, nie wyrniaj si intelektem ani majtkiem
- jeli wadza nie bdzie rzdzi, to nie bdzie szanowana przez obywateli niski posuch
- brak obywatelskiej dyscypliny, posuszestwa wadzy
- bogaci oligarchowie spiskuj by wadz odzyska
- nikt nikomu nie ufa, jak to w demokracji
- dalsza degeneracja =>
4. Tyrania
- rzdy jednego czowieka
- przy pomocy siy i strachu
W dialogu Pastwo wizja ustroju doskonaego.
Wizja pastwa idealnego Platona Pastwo
Ksztat piramidy (struktura hierarchiczna odzwierciedlajca moralne i intelektualne nierwnoci ludzi)
- odpowiada trjpodziaowi duszy
- wiedza (zoto) odwaga (srebro) praca (brz)
- adna grupa nie osignie sama doskonaoci, razem tworz harmonijn cao, ale granice midzy grupami s
nieprzekraczalne( obowizuje hierarchia wiedzy)
- usytuowanie w piramidzie odzwierciedla nasze kwalifikacje moralne i intelektualne.
SKRYPT STAROSTY
Filozofowie
- selekcja modych ludzi w caym pastwie: najzdolniejsi uczeni - najpierw sprawnoci fizycznej (3 lata, 17-20), potem studia oglne (10
lat), potem 5 lat filozofii, potem 15 lat sprawowania urzdw publicznych, dopiero wtedy bd filozofami
- najbardziej rozbudowana dusza rozumowa - najblisi wiatu Idei
- kady czowiek posiada pierwotny potencja zostania filozofem
- nie liczy si urodzenie
- nie ma znaczenia pe
- filozofowie kieruj si zasadami rozumu, nie s skrpowani prawem; prawo jest zbyt sztywne wobec rnorodnej i zmieniajcej si
rzeczywistoci
Stranicy i wojownicy
ich zadaniem jest obrona pastwa wszystkich obywateli
- odpowiednie przygotowanie cnoty: mstwo i honor
- powicanie zdrowia i ycia dobru wyszego rzdu
- nauka sprawnoci fizycznej, wysza wiedza oglna
- wysza kultura wzajemnych relacji muzyka (muzyka to kultura oglna)
- realizuj prawo bezpieczestwo bezpieczne i zewntrzne
- od 20 roku ycia najsilniejsi na wojownikw (po wychowaniu fizycznym)
Wytwrcy - Rolnicy i rzemielnicy
ich zadaniem jest praca, utrzymuj ni siebie, swoje rodziny i pozostaych obywateli
- cnoty: umiaru i powstrzymywania popdw ciaa (Wstrzemiliwo)
- odpowiednie przygotowanie skaniajc ich do praktykowania cnt: umiaru i poskramiania podliwoci ciaa
- prymitywna i podstawowa wiedza o wiecie, podstawowe wierzenia religijne (pozwalajce uporzdkowa wasne dowiadczenia przy
prymitywnej wiedzy)
- nieprzygotowani do filozofii, maj czerpa satysfakcj z pracy, ycia rodzinnego, wasnoci etc.
- niewolnicy to rzeczy poza klasyfikacj
Filozofom i stranikom nie wolno nikomu nic posiada na wasno jeli kto sprawuje wadz, to atwiej mu si wzbogaci.
- maj suy pastwu (dobru publicznemu) nie moe by konfliktu pomidzy interesem prywatnym a publicznym
- dostarczanie przez wytwrcw
Filozofom i stranikom nie wolno zakada rodzin aby nie doprowadzi do uszczerbku dobra publicznego
- wyjciem jest kojarzenie par w drodze losowania kojarzenie na czas krtki (dobre geny)
- dzieci wychowywane przez pastwo, wychowywane anonimowo, potem selekcja
Stabilizacja i harmonia, kosztem zaniku indywidualnoci.
- remedium na brak politycznej harmonii i stabilizacji, ale projekt ten odbywa si kosztem cakowitego i bezwarunkowego
ludzkich de i planw dobru pastwa.
- Zanik ludzkiej indywidualnoci.
- organiczna koncepcja pastwa
- kada grupa spenia odmienn funkcj dla dobra caej wsplnoty,
- podstaw funkcjonowania pastwa jest harmonia
- realizacja Dobra
- czwarta cnota Sprawiedliwoci czowiek w sposb harmonijny korzysta ze wszystkich trzech czci swej duszy
Wyjtkowo ustroju w staroytnoci. Pastwo totalne dobro jednostki wartoci wtrn.
Prawa
Po zrewidowaniu swoich pogldw Platon pisze dialog Prawa.
- kady moe posiada co na wasno
- kady moe zakada rodziny
- porwnywalne majtki wszystkich obywateli
- obywatele delektuj si tym kim s i tym co maj nie wolno im wyjeda za granic (mogliby przywie idee)
- pastwo organizuje wydarzenia, igrzyska i ceremonie religijne
- pastw o musiao wiedzie i rejestrowa czego naprawd obywatele pragn obywatele opowiadaj o swoich ssiadach
Cakowite podporzdkowanie dobru publicznemu.
W 1945 Karl Popper Spoeczestwo otwarte i jego wrogowie Platon, Hegel, Marks odpowiedzialni za powstanie spoeczestwa totalitarnego.
Harmonia jednostka to element harmonii okrelona przez penion funkcj spoeczn. Spoeczestwo to zaprojektowana harmonia posiadajca
okrelone funkcj. Wadza to kompetencja wynikajca z doskonalenia si. Pastwo jest tosame ze spoeczestwem. Prawo to instrument realizacji
projektu. Wasno to kategoria dyskwalifikujca w yciu publicznym
SKRYPT STAROSTY
10
3. ARYSTOTELES
- ucze Platona, ze Stagiry (Stagiryta)
- wyksztacenie lekarskie, nauczyciel Aleksandra Macedoskiego
- kiedy jego wychowanek zdoby wadz, wrci do Aten
- nie udao mu si obj Akademii, zaoy wic wasn szko Liceum
- posiada rozleg wiedz (przyrodoznawstwo, fizyka, logika, ekonomia, etyka, estetyka, polityka)
Platon idealista doktryna preskryptywna
Arystoteles empiryk doktryna deskryptywna
Cnota, dzielno etyczna s moliwe do osignicia tylko wobec innych.
Empiryzm
- nowa metoda badawcza, w gbi swej duszy by on lekarzem, a nie filozofem
- odrzuca system platoski twrca empiryzmu
- poznanie zmysowe (dowiadczenie -> kontrola rozumu)
- dowiadczenie waniejsze od apriorycznych zaoe
- z cech wsplnych naleaoby wyprowadzi prawa oglne
- gromadzi fakty o ustrojach greckich i na ich podstawie wycign wnioski
Mylenie wsplnotowe
Czowiek
- czowiek to istota polityczna, spoeczna stworzony do ycia w spoeczestwie
- czowiek nie jest samowystarczalny
- poza pastwem mog y jedynie istoty nadludzkie (bogowie) i bogowie (idiotes)
- istnienie czowieka w pastwie jest zwizane z realizacj spoecznej i rozumnej natury, uzyskuje eudajmonia
- czowiek cieszy si dobrym yciem (eudajmonia) jeli zaspokojone s jego potrzeby:
- zwizane z bezpieczestwem,
- zwizane z pomylnoci materialn (dobrobytem)
- zwizane z rozwojem duchowym
Wsplnota
- podstawow komrk spoeczn jest rodzina
- pastwo jako system rodzin
- relacje wadzy (charakter naturalny)
- relacje m ona (naturalna wadza ma nad on)
- relacje ojciec dzieci (naturalna wadza ojca nad dziemi)
- relacje pan niewolnik (naturalna wadza nad niewolnikiem rzecz)
- relacje gospodarcze (sposb w jaki funkcjonuje rodzina by mc realizowa potrzeby wszystkich jej czonkw)
- gmina jako zbir rodzin
- relacje mikro = relacje makro
- rodzina nie jest samowystarczalna nie zaspokaja potrzeb np. pomylnoci ekonomicznej
- wsplnota jest naturalna, poniewa zaspokaja w naturalny sposb nasze naturalne potrzeby
- adnej wsplnoty nie wybieramy rodzimy si w nich, nie wybieramy
Pastwo
- podmiot naturalny, doskonao, tylko i wycznie w ramach pastwa czowiek moe realizowa swoje potrzeby.
- synteza mniejszych wsplnot, rodzinnych i wiejskich, jest jednak od niech doskonalsze, bo jest samowystarczalne
- celem jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb czowieka
- organizacja Suwerenna, wszechogarniajca, wyznaczona przez porzdek naturalny.
- forma: najlepsza bdzie politea, monarchia lub arystokracja.
- pastwo jest zjawiskiem naturalnym, nie wybieramy go, spdzamy w nim cae nasze ycie.
- tak jak zjawiskiem naturalnym jest wszechwiat.
- sofici myleli odwrotnie- pastwo jest tworem ludzkim (pastwo zaspokaja potrzeby skuteczniej, ale nie jest zjawiskiem
naturalnym). Libera chtnie spojrzy na sofistw- dla niego punktem wyjcia bdzie konkretny czowiek.
To kim czowiek jest, wynika z caoci charakteru pastwa- pastwo jest koniecznym punktem wyjcia, a czowiek jest jego czci.
Jaki jest sens istnienia czowieka bez pastwa - aden.
SKRYPT STAROSTY
11
Typologia ustrojw
Pastwo jest zbiorem jednostek; odwrotnie ni Platon twierdzi e nie ma doskonaego ustroju, ale mona mwi o dobrych i zych.
Rzd suy temu, kto rzdzi. Ksztat ustroju zaley od: siy i efektu walk spoecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, pooenia
geograficznego, wielkoci terytorium, a take od zrnicowania majtkowego spoeczestwa.
Rzdy jednej osoby
Rzdy grupy
Rzdy wikszoci
Monarchia
Arystokracja
Politea
Tyrania
Oligarchia
Demokracja
Ustroje waciwe
- wadza realizuje dobro
wsplne
Ustroje zdegenerowane
- wadza dy tylko do
partykularnych interesw
Monarchia
- krl rzdzi za zgod poddanych
- nie stoi ponad prawem,
- ma na uwadze dobro ogu
Arystokracja
- arystokracja ducha, etos cnt obywatelskich
- rzdz ku najlepszemu poytkowi pastwa i obywateli
Tyrania - rzdy jednostki dla wasnej korzyci
Oligarchia - rzdz bogaci dla korzyci bogaczy
Demokracja
nie funkcjonuje bo korupcja, rzdy biedoty (Platon demokracja zabia Sokratesa)
- rzdy biednych, ktrzy szukaj korzyci dal siebie, a nie dla caego spoeczestwa
- z niepohamowanej demokracji rodzi si tyrania
Cnota Umiaru
- najwaniejsza z cnt
- dotyczy kadej ludzkiej aktywnoci
- dotyczy rwnie cnt
Politea
Terapia Arystotelesa - politea, opierajca si na stanie rednim - jest on naturalnie predysponowany aby byli w nim dobrzy
obywatele. Dobro publiczne ma wwczas pierwszestwo przed dobrem prywatnym.
- rzdy wszystkich, ale myl o dobrze wsplnym
- pryzmat klasowy krzywa wypadkowa rzdw bogatych i biednych
- rzdy klasy redniej
- bogaci zdemoralizowani przez wasno, biedota dy do wzbogacenia si
- Etyka cnota Umiaru, polityka zotego rodka
- mieszanina oligarchii i demokracji, z przewag drugiej
- harmonijne poczenie wolnoci i porzdku (hierarchii)
- realizacja polityki zotego rodka i stabilizacja
Podzia spoeczestwa na znakomitych i lud
- kryterium moe by wiedza, urodzenie, cnota, najczciej jest to majtek
- znakomici
- to niepracujcy posiadacze
- bogactwo, wyksztacenie, cnota
- nie musz utrzymywa si z pracy wasnych rk, pracuje dla nich lud, zatem maj do czasu na refleksj
- wyksztacenie prowadzi ich do moralnego doskonalenia. Lud nie ma na to czasu.
- zdemoralizowani bogactwem - cechuje ich chciwo i dza pienidzy
- lud
- brak bogactwa, brak wyksztacenia, brak cnoty
- zdemoralizowany- przez brak pienidzy
- zawistny, skonny do buntu, bieda demoralizuje tak samo jak bogactwo
SKRYPT STAROSTY
12
- stan redni
- te posiada wasno, ale pracuj na mniej habicych stanowiskach,
- nie s zdemoralizowani bogactwem, ani chciwi czy skonni do buntu;
- ich cnotami jest umiarkowanie, rozsdek, kroczenie porodku drogi, uszanowanie wasnoci
- najwikszym stopniu s w stanie utosamia si z dobrem publicznym
- musz za to pastwo przej odpowiedzialno.
- jeli takich ludzi bdzie wystarczajco duo, wtedy moliwe bdzie utrzymanie stabilnoci i hierarchii
Niewolnictwo
- problem niewolnictwa wypywa z niedoskonaoci gospodarki i potrzeb cywilizacyjnych
- stan przejciowy rozwj techniki wyprze niewolnikw z produkcji
- prawo natury: pewni ludzie s stworzeni do niewoli, nie posiadaj rozumu tylko si fizyczn, niewola jest dla nich poyteczna i
sprawiedliwa, s poza pastwem
z natury niewolnicy s barbarzycami, Grecy s ludmi wolnymi
- gdy brali jecw, odprawiali ich do domu, Grek-jeniec traktowany by jako go
- prawo ludzkie: nie wszyscy, ktrzy s niewolnikami, s nimi z natury, niektrzy s na podstawie prawa ludzkiego
Inaczej byo w staroytnym Rzymie - mona byo spotka niewolnika inteligentnego (nierzadko mdrzejszego od swego pana) - by
on droszy.
Prawo natury
Prawo natury - to powszechne i niezmienne reguy, ktre rzdz wszechwiatem, a wic take i naszym wiatem i wiatem ycia
spoecznego.
- ich tre jest moliwa do poznania, kiedy przygldamy si temu wiatu.
- postanowienia prawa natury s obecnie w kadym z nas,
- wszystko, czemu si przyjrzymy wskazuje na ad i harmoni wszechwiata.
- niektrzy z nas poznaj je w sposb bardziej dokadny ni inni. (nie znaczy to, e mog nami rzdzi tylko filozofowie)
- te postanowienia maj by przestrzegane w prawach stanowionych, jeli wic prawo natury bdzie przestrzegane,
zapanuje w pastwie taki sam ad i harmonia jak we wszechwiecie - wtedy trzy potrzeby zostan zaspokojone i bdziemy
si cieszy dobrym yciem.
W odrnieniu od sofistw widzi prawo natury take w instytucjach stworzonych przez czowieka. Istnieje prawo stanowione i
naturalne niesprzeczne ze sob, do prawa naturalnego zalicza sprawiedliwo, wasno i wadz.
Sprawiedliwo jest trwa dyspozycj (jak doskonao etyczna),
- sprawiedliwo legalna postpowanie zgodnie z prawem i susznoci; moe by
- wyrwnawcza (pomidzy jednostkami)
- rozdzielcza (pastwo wobec jednostek)
Idea przewodnia to wsplnota. Jednostka to podporzdkowana caoci istota spoeczna. Spoeczestwo to organiczna wsplnota
naturalna. Wadza to pochodna natury. Pastwo to zjawisko naturalne, tosame ze spoeczestwem. Wasno suy dobremu
yciu ycie oparte na cnocie umiaru.
Gloryfikowa Arystoteles polis - byo ono punktem odniesienia. Wkrtce polis przeszo do historii, a kres jemu pooy wanie
wychowanek Arystotelesa - Aleksander Wielki. Okres klasyczny zakoczy si. Fundamentalnym zadaniem filozofii byo teraz
sformuowanie odpowiedzi na pytanie jak y bez polis?
Polis dawao to odpowied na to, jak y. Samo istnienie polis wskazywao bowiem, jak czowiek ma si doskonali.
SKRYPT STAROSTY
13
4. HELLENISTYCZNA MYL POLITYCZNA

Kultura hellenistyczna
- Hellenizm - kultura, ktra powstaa w wyniku podboju przez Aleksandra Macedoskiego Krlestwa Persw
- po mierci Aleksandra imperium rozpado si na mniejsze pastewka - przemieszanie kultur greckiej z kultur wschodu.
- proces rozpocz w sposb celowy ju Aleksander Macedoski - celem jest zblienie Europy do Azji, poj za on crk krla
perskiego
- jzyk grecki sta si jzykiem urzdowym- nie wyraono w nim jednak wartoci wycznie greckich, tylko wartoci powstajce i
syntezy
- podziay na Grekw- barbarzycw naleay do przeszoci, np. Stary Testament- napisany w Aleksandrii po grecku
- jedyn form wadzy na Wschodzie bya nieograniczona monarchia
- monarcha by czynnikiem jednoczcym, gwarantem
- wadza hellenistycznego monarchy przewaaa nawet wadz monarchy absolutnego
- odbierany przez swych poddanych jako czowiek i Bg - jest i bogiem i czowiekiem
- by rzdzi rozlegym imperium Aleksander musia przysta na tak koncepcj wadzy - miao to daleko idce konsekwencje prawne
i ideowe- wadca musia przewysza wszystkich poddanych
- akty jego woli, decyzje, rozkazy byy wynikiem ponadludzkiej metafizycznej sprawiedliwoci
- aden z poddanych nie by wadny odmwi wykonania tych rozkazw
- kara zarwno pozytywna, jak i po mierci
-nie mogo by wic mowy o jakimkolwiek nieposuszestwie - zupene wyczenie jednostki z ycia politycznego
- Grecy z dnia na dzie stracili moliwo oddziaywania na ycie publiczne, przestali by obywatelami
- katastrofa cywilizacyjna- osobowo obywatela dotychczas wskazywaa polis
- mia on powici sw prywat dla dobra publicznego, rozwj moralny ktry powodowaby wzicie odpowiedzialnoci
- monarchia hellenistyczna niczego takiego nie wymagaa - oczekiwaa posuszestwa
Polis nie mogo ju odpowiedzie na pytanie jak y- kady musia zrobi to sam powstaje filozofia hellenistyczna, o wiele wikszym
adunek etycznym ni w poprzednich przypadkach.
Cynizm
- najstarsza szkoa hellenistyczna (IV w. p.n.e.), jej zaoycielem by Antystenes (ucze Grogiasza i Sokratesa)
- Krates, Diogenes z Synopy
- cynicy dowiadczyli upadku dawnego wiata i rozkadu starych struktur
- naley y wasnym yciem, ksztatowa sw osobowo bez ogldania si na formy proponowane przez nowe pastwo
- y cnotliwie, zgodnie z natur - podamy za zewem natury, impulsem naturalnym
- najwaniejsz wartoci w yciu czowieka jest jego szczcie = cnota = ycie zgodne z natur
- szczcie pozbawione byo wyrafinowania intelektualnego, najwaniejsze byo zaspokojenie niezbdnych potrzeb
yciowych = daleko posunity prymitywizm
- np. gd - ycie sprowadzi si do zaspokojenia godu. Zjedzmy ssiada- zaspokoimy swj gd- bdzie to dowodem ycia
cnotliwego, zgodnego z natur
- np. podanie jeli podoba nam si nasza siostra, to powinnimy j posi, pragniemy jej tak samo bez wzgldu na to czy
jest z nami spokrewniona czy nie
- to, e uwaamy inaczej jest wynikiem pewnej konwencji, a nie natury
- ludzie si umwili, e w pewnych sytuacjach nie mona zachowywa si zgodnie z natur
- dobre ycie to przezwycienie konwencji
- np. wasno, suba wojskowa, praca, podlego administracji, instytucja pastwa.
- cynicy to kosmopolici, bo przynaleno do jakiegokolwiek polis jest wynikiem konwencji
- Diogenes y w beczce - jest to przejaw ycia zgodnego z natur.
- Diogenes i Aleksander Wielki - pastwo wic przez sam fakt istnienia uniemoliwia ycie zgodnie z natur, Aleksander nie
ma niczego, co mgby da filozofowi
- pogldy skrajnie indywidualistyczne
Cynicy s prekursorami XIX i XX- wiecznego anarchizmu. Odrzuca on koncepcj pastwa.
SKRYPT STAROSTY
14
Epikureizm
- Epikur, wyksztacony w Atenach
- ycie cnotliwie ycie pene rozkoszy
- cieszymy si przyjemnociami, unikamy przykroci
- kada rozkosz jest dobra, ale nie kada rozkosz jest rwna rozkoszy, aczkolwiek kada jest warta przeycia
- hierarchia rozkoszy - zmysowe, intelektualne, estetyczne, przyja
- rozkosze naley dobiera tak, aby nie zakcay wewntrznego spokoju
- do penej wolnoci mona doj jedynie wyzbywajc si strachu, wszelkich trosk i zmartwie
- wyprowadzenie reguy ycia publicznego - negacja naturalistycznego prymitywizmu - jakiej to rozkoszy mg zazna Diogenes
mieszkajc w beczce?
- nie mona oddala zdobyczy cywilizacyjnych
- naley korzysta z wasnoci, nie mona jednak powici jej wszystkiego
- takie ycie nie ma nic wsplnego z rozkosz
- np. by utrzyma bogactwo, trzeba powici wszystko dla pienidzy, lepiej delektowa si umiarkowanym
majtkiem
- pastwo zapewnia ad i porzdek - bez niego nie ma rozkoszy
- naley przestrzega konwencji politycznych i spoecznych
- nic wsplnego nie ma z rozkosz polityka
- Arystoteles: dobre ycie to ycie w pastwie, aktywny udzia w yciu publicznym
- Epikur: stosunek do pastwa jest taki jak do wasnoci (jest wane, ale nie naley w caoci mu si oddawa)
- wyjtek - gdy pastwo jest zagroone naley mu si powici, walczy o nie (bez pastwa nie ma rozkoszy)
- prawdziwego mdrca nie pociga rwnie religia
- pochwaa egoizmu jednostki i postawy aspoecznej
Epikurejczycy s prekursorami utylitaryzmu.
Stoicyzm
- Zenon z Kiten i Chryzyp z Cylicji
- pojawi si na przeomie IV i III w. p.n.e., a przetrwa do IV-V w. n.e
- oficjalna filozofia hellenistyczna
- nurty poprzednie nie odegray wielkiej roli w ksztatowaniu myli hellenistycznej
- oddziaywanie stoicyzmu szybko wyszo poza obszar kultury hellenistycznej- np. u schyku Republiki w Rzymie - Cyceron, w Cesarstwie - Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz
- stoicyzmowi wiele zawdzicza chrzecijastwo
- racjonalistyczna filozofii, operujca kategoriami uniwersalnymi
- elastyczno w stosunku do zmiennej rzeczywisto
- punktem wyjcia wszechwiat, rzdzi nim rozum Logos
- zapewnia ad i harmoni (rozumny ad i harmonia)
- istota tego adu i harmonii sprowadza si do tego, e kada cz posiada swe miejsce
- roliny, zwierzta, ludzie, bogowie
- rozum przenika kad cz wiata, sprawiajc, e jest to twr oywiony
Tylko ludzie i bogowie zajmuj wane, poczesne miejsce - s istotami racjonalnymi, kieruj si rozumem.
- zasada determinizmu (wszystkim rzdzi los, przeznaczenie)
- zasada fatalizmu (spokj wobec przeciwnoci losu)
- kady moe by mdrcem (do mdroci dochodzi si w wyniku mudnej pracy)
- cnota wyrafinowane intelektualnie (ludzie z natury s dobrzy, wszelka skonno do za jest z zewntrz)
- cnota to warto absolutna i niepodzielna, tak mczyzn, jak i kobiet, wolnych i niewolnikw
- mdro jest identyczna z wolnoci (czowiek mdry jest wolny)
SKRYPT STAROSTY
15
- stoicyzm aprobowa wasno prywatn i spoeczn nierwno

- stoicyzm by najbliszy polityce -narzdzie realizacji swojej filozofii kosmosu
- pastwo musiao jednak spenia okrelone warunki - musiao by tworem rozumnym
- kada forma ustrojowa moe by dobra, przy zachowaniu racjonalnoci
- prawo synchronizacja prawo naturalnego z pastwowym
Stoicki spokj (apatia)
- dystans wobec wszystkiego co nas otacza
- trzeba sobie uzmysowi, jakie jest nasze miejsce we wszechwiecie i y zgodnie z wiedz
- trzeba podejmowa trwajce cae ycie wysiki
- nie tylko trzeba sobie to uzmysowi, ale trzeba te z tym faktem si pogodzi
- wtedy w naszym wntrzu zapanuje taka sama harmonia jak we wszechwiecie- jeli bdziemy si kierowa rozumem, to stumimy emocje, zanim one do nas dojd
- stan stoickiego mdrca - kogo, kto kieruje si wycznie rozumem
- np. pies przykuty do jadcego wozu musi si pogodzi i biec razem z nim
- lepiej delektowa si tym co jest, okiezna wszystkie emocje.
- ludzie s rni- w mniejszoci ludzie s w stanie kierowa si rozumem
- przytaczajca wikszo jest kierowana emocjami - nie s w stanie nad nimi zapanowa
- moralnie taki kto staje si zwierzciem, niezalenie od tego kim jest
- Seneka pisa, e Aleksander Wielki sta na granicy Indii, ale by zniewolony emocjami, nie mg ich podbi
Epiktet
- wolno wewntrzna jest zupenie niezalena od stosunku zewntrznego
- do 40 roku ycia by niewolnikiem
- gdy jego pan dowiedzia si, i jego ssiad zosta prokonsulem, to mg niewolnika bi, ale to pan by zniewolony,
a niewolnik zachowa wolno wewntrzn
- wolno i niewola wewntrzna i zewntrzna
- wolno wewntrzna jest wartoci absolutnie najwysz
Sokrates
- niedocigniony wzr stoikw - nikomu innemu si to nie udao
- nie pozwoli by emocje zwizane z jego skazaniem zakciy jego wolno
Stoicyzm a polityka
- prawo natury nakazuje nam czyni dobro
- w yciu politycznym mona wyrzdzi dobro i zo - wszystko zaley od tego czy postpujemy zgodnie z naszymi zasadami
- moemy angaowa si w ycie polityczne tak dugo jak mamy czyste sumienie
- jeli nie mona doj do porozumienia, to pozostaje samobjstwo
- Seneka, ktry nie mg doj do porozumienia z Neronem
Stoicy z natury nie byli egoistami, byli spoecznie zaangaowani. Stoicyzm nie by buntowniczy, najbliej mu do konserwatyzmu.
SKRYPT STAROSTY
16
5. STAROYTNY RZYM
Grecja a Rzym
- cnot dla staroytnych Grekw bya wiedza, denie poznania prawdy = dziea filozoficzne
- dla Rzymian cnot jest mstwo (virtus) = imperium
- niewielka skonno do rozwaa teoretycznych nastawienie na praktyk ktra moe by wykorzystana do podboju
wiata
wiat rzymski to jedna wsplnota - nacjonalizm, (w staroytnym tego sowa znaczeniu)
- uznawanie wyszoci narodu rzymskiego nad innymi - prawo do rzdzenia wiatem
Pastwo
- dobro wsplne obywateli
- wsplnota obywateli (civitas), rzecz wsplna (res publica)
- przekonanie o republikaskoci pastwa.
- imperium to pojcie wadzy, nie jest tosame z pojciem pastwa
- przestrzenny zasig terytorialny wadzy realizowanej przez Rzymian
- granice pastwa to granice wadzy nad obszarem
- imperator podmiot wykonujcy wadz, wdz
- potem rozszerzono to pojcie to ten kto stojc na czele civitas rzymskiego zarzdza prowincjami
Autorytet
- szacunek, cze, jak darzy si osob czy instytucj
- podmiot obdarzony autorytetem nie dysponowa wadz- autorytet wynika z czci, nie wadzy
- Rzymian charakteryzowa tradycjonalizm - instytucje polityczne zasugiway na szacunek, bo im dawniejsza instytucja, tym lepsza.
- autorytet Rzymianie wizali z cnot - oddanie subie pastwu
- cnotliwy Rzymianin to taki, ktry suy pastwu
- magistratura bya z jednej strony zaszczytem, z drugiej obowizkiem realizowanym bezpatnie
Synteza myli greckiej i rzymskiej
- w II/I w. p.n.e, myl rzymska zostaa poczona z myl hellenistyczn, std najwybitniejsi rzymscy myliciele byli stoikami
- przyczyny:
- kosmopolityzm i uniwersalizm odpowiada rzymskiej idei ekspansji
- ad kosmiczny.
- stoicki mdrzec w warunkach rzymskich utosamiany zosta z rzymsk arystokracj (cnoty jej przypisywane)
- uzasadnienie obowizku odpowiedzialnoci za pastwo
Katon Starszy
- krytyka hellenizacji Rzymu
- Rzymianie maj oczywiste prawo prowadzenia podbojw
- hellenizacja to zaamanie si tradycyjnego modelu pastwa
- Rzymianie przestali by dzielni, stali si apczywi na sukces
- ambicje powinny by hamowane - zamanie powinnoci jednostki wobec ogu
- pesymizm dziejowy - zanik cnt rzymskich doprowadzi do upadku imperium rzymskiego
- powrt do cnt pierwotnych prostoty i sumiennoci
- katoska wizja w programie ugrupowania popularw (bracia Grakhowie)
- powrt do spoeczestwa chopw - ludzi prostych, rwnych sobie
Polibiusz
- afirmacja hellenizacji - - grecki niewolnik, zosta wykupiony
- pogldy eklektyczne
- od Arystotelesa - podziau ustrojw na dobre i ze (zjawisko degeneracji ustrojw)
- ustrj rzymski przykadem stoickiego adu i harmonii
- cykliczno biegu dziejw jest determinizmem- czowiek moe tylko opni przemiany
- np. poprzez ustrj mieszany
- republika rzymska jako przykad oolitem
- konsulowie (monarchia), senat (arystokracja), zgromadzenie ludowe(demokracja )
- powd sukcesu, pastwo rzymskie trwa bdzie tak dugo, jak to moliwe
SKRYPT STAROSTY
17
I/II w. n.e.- urzeczywistnia si wizja Katona, wodzowie walcz o wadz. Pojawi si nurt naprawy rzeczpospolitej - ratujcy
republikanizm, przywracajcy harmoni
Marek Tuliusz Cycero
- I w. p.n.e., z pochodzenia ekwita (tzw. nowa arystokracja)
- stoik - wiat jest harmoni i adem
- autor licznych prac, m.in. wielkich traktatw O pastwie, O prawach, O powinnociach
Czowiek
- jest wytworem obejmujcej go natury, dwoisto czowieka
- czowiek jest wytworem natury, charakteryzuje go ziemskie pochodzenie
- czowiek jest panem natury, dziki swemu rozumowi panuje w przyrodzie
- wadajc rozszerza wasny byt i wiedz
- potrzeba ycia we wsplnocie, czowiek to zwierz polityczne (Arystoteles)
Pastwo
- arystotelesowskie rozumienie pastwa
- nie jest przypadkow gromad ludzi, jest wsplnot zorganizowan
- cech pastwa jest istnienie w nim wadzy
- skonno ludzi do ycia we wsplnocie wze pastwa i prawa
- arystotelesowskie cele pastwa - szczcie obywateli
- czynnikiem tworzcym wadz jest prawo przedmiotowe
- jest ono przesiknite sprawiedliwoci (wtek platoski, stoicki).
- pastwo musi by sprawiedliwe, nie moe istnie bez sprawiedliwoci
- sprawiedliwo rozdzielcza przyznanie kademu obywatelowi udziau w rzdzeniu pastwem
- cho Cycero nie by zwolennikiem republiki demokratycznej
- kady ma prawo do udziau we wadzy, ale udzia ten zaley od cnoty
- pochodn tej cnoty jest majtek i pozycja spoeczna
Wrg posplstwa- egalitaryzmu gospodarczego. Ba si rewolucji biedoty, by te przeciwnikiem demokracji - rzdy motochu.
Najlepsza forma ustroju
- model mieszany (Arystoteles)
- naley dba o istniejcy model ustrojowy - tylko on wyraa stoicki uniwersalizm
- zabezpieczenie ustroju poprzez utrzymanie rwnowagi wewntrznej - zgoda spoeczna
- akceptacja przez cnotliwych obywateli powszechnego sojuszu jako rodka ratujcego pastwo rzymskie przed upadkiem.
- musi doj do porozumienia ludu z arystokracj
- jeli porozumienie niemoliwe, jednostka powinna zosta ustanowiona rzdc rzeczpospolitej
- elitarny solidaryzm
- skupia wok siebie najlepszych, zapewni poszanowanie hierarchii i uratuje republik
1. ma by filozofem i mem stanu (Platon)
2. ma by arystokrat,
3. ma dy do uratowania republiki
Zwolennicy Cycerona uwaaj, e jest to dowd rozumnoci i rozumienia dziejw.
Cezaryzm
- kres republikanizmu zaczynaj dominowa postawy monarchiczne
- cezaryzm to nie tyle ideologia, co system rzdw
- republika: jednostka rzdzi, bo zostao jej to delegowane
- cezaryzm: jednostka rzdzi, bo zdobya wadz, jest i bya najlepszya
- sukcesy militarne i polityczne pozwoliy jednostce rzdzi, staje si ona wszechwadna
- jest czynnikiem jednoczcym pastwo
- postulat nadania prymatu boskoci
SKRYPT STAROSTY
18
Etap I pryncypat
- utrzymanie pozorw republikanizmu
- zaoenia stworzone przez Oktawiana Augusta
- pryncypat tak naprawd by tylko magistratur, wspczenie nadajemy mu przymiot cezaryzmu
- princeps- pierwszy w senacie, pierwszy wrd rwnych (primus inter pares)
- wadza to realizowanie urzdu
- brak dziedziczenia wadzy - elekcyjna, bo lud jest suwerenem - wydaje ustaw, w ktrej oddaje wadz kolejnemu princepsowi
- princeps jest ywym prawem
- proces ubstwiania princepsa - zaczto mu nadawa cechy boskoci.
- jedynowadztwo zapewnia pokj i porzdek wewntrzny po latach wojny domowej(pax romana)
Marek Aureliusz
- rzdy dynastii Antoninw ("rzdy dobrych cesarzy")
- pena akceptacja zasad nowego ustroju, a dobrzy cesarze starali si by filozofami
- Marek Aureliusz realizuje platoski idea filozofa na tronie
- wadza - suy poddanym, zadaniem wadzy jest opieka, wadza jest wszechobecna w pastwie
- wiat - jest adem, organizmem, wszystko si zmienia, kady element suy realizacji jego funkcji (istnienie jest celowe)
- czowiek - jest istot rozumn (tak jak bogowie), jest stworzony do ycia w spoeczestwie (idea solidarnoci)
- pastwo - jest uniwersalnym cesarstwem, wsplnot wszystkich ludzi (a nie obywateli)
Etap II - dominat
- ksztatuje si ju w II w. n.e.
- cakowite odrzucenie pojcia republiki i obywatela - zastpi go poddany
- podstawowe cechy
1. wszechwadza cesarza, skupienie w jednym rku
2. cakowita ulego poddanych
- doywotnio wadzy, nie musi ju by oparta na autorytecie legitymacja z boskoci monarchy
- zanika rzymski nacjonalizm - wiat imperium rzymskiego to jedna wsplnota
- idea wadzy w okresie dominatu to wadza absolutna
- zanika podzia na Rzymian i ich poddanych, na mocy edykty Karakalli- 212 r. - wszyscy s poddanymi (cho sam edykt nadaje
obywatelstwo)
- wadza cesarska jest czynnikiem czcym
- sabo - rdo wadzy cesarskiej
- podbijajc obszary o rnej tradycji cesarze kumulowali rne tradycje
- rni bogowie, rne rda - np. soce (kult Solus Invictus - symbolika solarna)
- promie soneczny to powizanie wadzy ze socem
- orze- ptak cesarski- tylko on jest w stanie patrze w soce
Swj sukces w imperium rzymskim chrzecijastwo zawdzicza swojemu monoteizmowi - adna religia politeistyczna nie
legitymizowaa wadzy w sposb wystarczajcy.
SKRYPT STAROSTY
19
CZ II CHRZECIJASTWO, REDNIOWIECZE
1. WCZESNE CHRZECIJASTWO I W. N.E.
Myl polityczna Nowego Testamentu
Pojawienie si chrzecijastwa w Palestynie miao miejsce w szczeglnym kontekcie polityczno-ideowym. Rzymianie w I w. p.n.e.
zajmuj Izrael ideowe wrzenie w rodowiskach opiniotwrczych spoecznoci ydowskiej.
- faryzeusze religijni i konserwatywni totalne wycofanie si z ycia politycznego, przestrzeganie zasad Pisma i tradycji
ydowskiej i oczekiwania Mesjasza
- saduceusze cz ydowskiej spoecznoci i tradycji, ale stosunkowo zamoni i otwarci na kultur hellenistyczn z
perspektywy filozofii hellenistycznej uwaali, e naley otwiera si na form dialogu i wsppracy wysondowanie szans
porozumienia z Rzymianami
- zeloci bdc dumni z tego, e s ydami, kultywuj ydowsk religi i tradycj, oczekuj na nadejcie Mesjasza ale take
jako wydarzenia polityczno-religijnego (poprowadzi do zwyciskiej walki z Rzymem o niepodlego Izraela)
- esseczycy nie wystarczy by dobrym i religijnym ydem, ale trzeba odnowienia przymierza narodu wybranego z Bogiem
(aby dowie prawdziwego bycia ydem)
- kwestie typowe dla doktryn s w Ewangeliach marginalne podstawowe przesanie Ewangelii sprowadza si do moralnej odnowy
ludzkiej kondycji, moliwej dziki mce, mierci i zmartwychwstaniu Syna Boego
- doktryn moralnego przeobraenia wiata wiata upadego wskutek grzechu pierworodnego
- zasadnicz rzecz jest wi czowieka z Bogiem
- jeli fundamentem dla ycia s takie relacje (ycie wieczne), to na dalszy plan schodz relacje czowieka z innymi ludmi
(blini jako obraz Boga, ale ludzkie urzdzenia wiata doczesnego wasno, wadza, pastwo, prawo)
- z perspektywy chrzecijanina wszystko co spotyka nas w yciu doczesnym jest trzeciorzdnym spenienie chrzecijanina
nastpuje w yciu pozagrobowym
- chrzecijanin na ziemi jest pielgrzymem ycie na ziemi jest wane (szansa realizacji nauczania Chrystusa danie
wiadectwo przyjcia nauczania zasady wiary i moralnoci chrzecijaskiej), decyduje bowiem czy chrzecijanin zostanie
zbawiony (wane z perspektywy przyszoci w yciu wiecznym).
- Chrystus powtarza, e nie z tego wiata jest jego krlestwo chrzecijanin przygotowuje si do ycia w krlestwie wiecznym
- indyferentyzm wobec zagadnie doczesnych (krlestwa pochodz od szatana Ewangelia w. ukasza, kuszenie Jezusa na
grze Synaj)
- uoenie relacji z wadz pastwow tak, by nie przeszkadzay w realizacji celu fundamentalnego (Bogu co boskie,
cesarzowi co cesarskie)
- to co chrzecijaninowi moe zaoferowa wadza ziemska nie ma znaczenia (ale nie moe przeszkadza)
- rzymsk racj stanu byo rzdzi bez uycia siy, pozwoli lokalnym spoecznoci kultywowa ich religie i tradycje, jak dalece nie
zagraa to rzymskiej pozycji w prowincji (Cycero)
- miejscowe spoecznoci mogy si cieszy wasn tosamoci, ale byli rzdzeni przez postanowienia rzymskiego prawa (ius
gencium stoicka cz logosu)
- Palestyna wymyka si stoickiej racjonalnoci kraj o niezwyklej intensywnej religijnoci, silne powizanie religii z polityk
- Chrystus nie nawizuje dialogu z Piatem ukadanie si z nim nie ma sensu, bo nic nie zmieni w yciu wiecznym ma on
okrelon misj do spenienia na Ziemi
Pierwsi chrzecijanie
rda ideowe
- ydowski mesjanizm (stale podsycany wrd narodu wybranego)
- wpywy filozofii hellenistycznych (zwaszcza stoicyzmu)
- dziaalno samego Jezusa i Jego uczniw (np. w. Pawe)
Pierwsi chrzecijanie byli skonni wierzy, e pastwo jest dzieem Szatana
- dopiero w redniowieczu ojcowie Kocioa zreinterpretowali biblijny fragment szatan kama, krlestwa z kuszenia nie
byy jego
- chrzecijanin powinien zachowywa daleko idcy dystans wobec instytucji politycznych wadzy jako takiej
- pierwsi chrzecijanie yj zgodnie z Ewangeli - ewangeliczny dystans od pastwa
- czonkowie pierwszych gmin chrzecijaskich to ludzie proci i biedni otwarci na idee antypastwowe
Indywidualizm - czowiek ma by wolny od ingerencji pastwa w sferze wiary
- sfera indywidualnych uprawnie
- Sd Ostateczny to sd nad kadym czowiekiem a nie nad wsplnot
SKRYPT STAROSTY
20
Eskapizm (ucieczka) - to co cielesne jest gorsze od tego co jest duchowe

- wierny powinien ucieka od pastwa, polityki
- celem czowieka jest zbawienie, a nie sprawowanie urzdu
Nurt apokaliptyczny - pierwsi chrzecijanie byli przekonani o rychym kocu wiata
- nie naley umacnia pastwa, ktre z istoty swej jest czym zym
- wierny powinien czeka na nadejcie koca wiata.
- skutki w sferze pogldw spoecznych
- bogactwo jest czym zym, majtek odrywa czowieka od jego wasnych, duchowych obowizkw
- niewolnictwo: powinno polega na porozumieniu niewolnika z panem
- wierny bdcy obywatelem pastwa nie moe od niego uciec realnie, std te czowiek powinien minimalizowa swe
kontakty z pastwem
- powinien wypenia swe obowizki obywatelskie, by nie mie z tego powodu adnych kopotw
- nie by to wtek rewolucyjny - chrzecijanin ma by dobrym obywatelem i ma wszystkie obowizki wypenia
- w I w. n.e. nastpuje eksplozja gmin chrzecijaskich
-spektakularny sukces chrzecijastwo zawdzicza przesaniu oraz przesaniu innych systemw
Przesanie chrzecijastwa: niezalenie kim czowiek jest (biedny, bogaty, wolny, niewolny), istnieje wszechpotna istota ktra
bezwarunkowo go kocha, ktra przygotowaa dla niego ycie wieczne, pene szczliwego spenienia
- by tego ycia zazna wystarczy przestrzega zasad wiary i moralnoci nauczanych przez Chrystusa
- pierwsze w dziejach wskazanie, e w wymiarze moralnoci wszyscy ludzie s rwni jako dzieci Boe
Filozofia stoicka: wyrafinowana i atrakcyjna dla elit, odwoujca si do rozumu czowieka (elitaryzm)
- stoicyzm le rozpozna ludzk natur apelowa tylko do rozumu, a zapomnia o emocjach
- sumienie chrzecijaskie wolnoci wewntrzn stoika
Mity Grekw i Rzymian: Bogowie sami z sob nie mog doj do adu
- ludzie od nich zalez i s sabi, wystawieni na ich ask
- bogowie targani ludzkimi emocjami, rni si tylko modoci i si
Kult rzymskich cesarzy: Neron i Kaligula, trzeba czci rwnie takich
w. Pawe
- zajmuje nieco inne stanowisko ni Chrystus
- jest organizatorem pierwszych gmin chrzecijaskich oraz obywatelem rzymskim
- dobrze wyksztacony i otwarty na wczesn filozofi elit rzymskich stoicyzm
- pochwaa ascezy, krytyka bogactwa, konieczno ulegoci wobec wszystkich przeoonych
Wadza
- fenomen niezrozumiay dla Rzymu - tworzenie zbiorowej tosamoci w oparciu o jedn religi i kultur z jednej czci imperium na
caym jego obszarze
- wezwanie wiernych do lojalnoci wobec pastwa rzymskiego potrzeba organizowania gmin
- na drodze ku wypenieniu si sw Pana stoi cesarstwo rzymskie istnieje tak dugo jak yczy sobie Bg, ergo: jest sug boym
- pastwo ma do spenienie boe zadania na ziemi - skoro pastwo realizuje cele Boe, to jest sug boym
- utosamianie si w. Pawa ze stoicyzmem wadza pastwowa zaley czemu suy i kto j sprawuje, moe by dobra lub za
- chrystianizm stan przed problemem boskiego pochodzenia wadzy rzymskiej
- List do Rzymian: Nie masz wadzy jak od Boga, wadza pochodzi od boga.
- jeli wadza pochodzi od Boga, to trzeba jej sucha, jest to element naturalny
- wszystko pochodzi od Boga (on stworzy cay wiat, w tym ad spoeczny) - integraln czci adu spoecznego jest wadza
- niewolnik sucha si pana, poddany sucha si pastwa
- przeciwstawianie si wadcy zasuguje na potpienie
- czowiek powinien ulega wadzy rzymskiej nie dlatego, e jej si boi, ale dlatego, e postrzega w niej dzieo Boga
- dzieo Boga naley akceptowa bez wtkw rewolucyjnych, ulego zamiast nieposuszestwa
- chrzecijanin to czowiek spokojny, przyjazny ludziom, w peni respektujcy instytucje polityczne
- respektujc to, wierny moe odwrci si od pastwa
- atrybuty wadzy s kruche i doczesne, a celem wyznawcw Chrystusa jest denie do wiecznoci
- pokj rzymski by zgodny z postaw w. Pawa swobodne goszenie Ewangelii
SKRYPT STAROSTY
21
Zbawienie
- chrzecijanin to podmiot obowizku, a jedynym jego obowizkiem jest koncentrowanie si na sprawach duchownych
- ma przygotowa dusz do zbawienia
- wszyscy wierzcy stoj przed obliczem Boga i tylko ta relacja jest staa, w obliczu Boga wszyscy s rwni
- wolno ta jest waniejsza od wolnoci cielesnej, doczesny stan nie jest wany
- chrzecijanin jest boym wyzwolecem
Wasno
- Chrystus: prdzej wielbd przejdzie przez ucho igielne ni bogacz dostanie si do krlestwa niebieskiego
- bogactwo wyklucza zbawienie
- wasno moralnie dyskwalifikuje tak bardzo, e wyklucza zbawienie
- w. Pawe: nie chodzi o sam wasno, tylko to co waciciel z ni czyni
- podobnie jak wadza sama w sobie nie jest za
- jeli wasno suy wycznie wacicielowi a nie blinim - mona dziki wasnoci czyni dobro.
- wasno to tylko czasowe uytkowanie - wacicielem wszystkiego jest Bg
- przydziela te przedmioty wasnoci tylko po to, aby uytkownicy obdarowywali nimi biednych
- wsplnota jest waniejsza od jednostki - bogatsi powinni wspiera uboszych
- bogactwo jest nie celem, a rodkiem do celu
- niewolnictwo - kady musi pozostawa w takim stanie, w jakim przyszo mu y
Wasno zawsze porzdkuje stosunki spoeczne, nie ma stosunkw spoecznych bez wasnoci.
SKRYPT STAROSTY
22
2. CHRZECIJASTWO II-III W. N.E.

Apokalipsa nie nastpia - pastwo rzymskie nie upado, a Koci rozrs si liczebnie. Pastwo nie przeladowao co do zasady
chrzecijan konieczno ewolucji myli chrzecijaskiej. Chrzecijastwo przenika take do bogatych grup spoecznych myl
chrzecijaska nie moe dalej pozostawa obojtna na sprawy tego wiata.
Chrzecijastwo a pastwo
Koncepcja tradycyjna
- potpienie pastwa naley unika kontaktu z pastwem
- cige oczekiwanie na koniec wiata, sprawy ziemskie s niewane,
Koncepcja umiarkowana
- naley aprobowa pastwo jako instytucj
- pastwo to nie tylko karci przestpcw, ale take jest narzdziem karcenia faszywych chrzecijan
- ma ono zapewnia jedno Kocioa
- dwustronne zagodzenie stanowisk - stoickie Cesarstwo, mniej radykalny Koci
- Ireneusz, II w., biskup Lyonu pastwo jest po to, by powstrzymywa nikczemnikw
- potrzebne poganom, a nie chrzecijanom
- naley szanowa pastwo, np. paci podatki, ale nie bra udziau w polityce - domena pogan
Chrzecijastwo a prawo
- gdy pastwo rzymskie jest potpiane, to potpiane jest i jego prawo
- wyrnienie dwch porzdkw prawnych:
- prawo boskie
- nieomylne, jedyne, niezmienne
- jego rda to Pismo wite i gos sumienia
- prawo ludzkie (ziemskie) - jest zmienne, a przez to niepewne.
- nie s porzdki rwne sobie
- Bg jest kreatorem, a pochodzce od niego prawo jest wysze od ziemskiego
- podstawa odpowiedzi na pytanie o obowizywanie prawa ziemskiego
- prawo ludzkie obowizuje tylko wtedy, gdy jest zgodne z prawem boskim
- charakterystyczne dla rozwoju myli chrzecijaskiej
- jeli jest sprzeczne - wiernego chrzecijanina nie wie
- nie moe mu ulega
- nie moe zmieni tego prawa, bo pochodzi od wadcy, a wadza pochodzi od Boga
- nie wolno si buntowa, nie wolno si te podporzdkowa
Mona zosta tylko mczennikiem.
Proces staego adoptowania si w II w. chrzecijan do realiw pastwa rzymskiego (ze wiadomoci odchodzenia od Ewangelii)
rozwizanie w zakonach (z dala od wadzy pastwowej i wasnoci).
Szkoa aleksandryjska
- Orygenes, Klemens Aleksandryjski, Tertulian
- chrzecijascy filozofowie z szacunkiem dla filozofii hellenistycznej
- Rzym mgby zrobi duo dobrego, gdyby by pastwem chrzecijaskim
- nie tylko powstrzymuje nikczemnikw, ale i szerzy Ewangeli
- posuszestwo, ale nie gdy zagraa to perspektywie zbawienia
SKRYPT STAROSTY
23
Tertulian
- II/III w. n.e.
- chrzecijanin musi si pastwu podporzdkowa zawsze, tylko nie wtedy gdy byoby to niezgodne z jego wiar
- wtedy trzeba odmwi wykonania rozkazu pastwa
np. boski kult cesarza, suba w armii
- konflikt sumienia nie da si pogodzi
- w dalszym cigu nadrzdno prawa boskiego nad ludzkim
- prawo ludzkie musi bra pod uwag prawo boskie
- potpia kultur pogask
- pastwo rzymskie to nowy Babilon
- wszelka wadza jest zawsze wroga sprawie Boej (eskapizm)
- w tym okresie pojawio si zjawisko deifikacji (ubstwienia) cesarza
- chrzecijanin powinien modli si za cesarza, ale nigdy do cesarza
- nie jest moliwa chrystianizacja Cesarstwa- cesarz nie bdzie chrzecijaninem
- podziwia sprawno rzymskiej administracji.
- wprawdzie Cesarstwo jest pogaskie, ale treci Cesarstwa s chrzecijaskie
- myl radykalna - wierni mog uczestniczy w yciu publicznym pogaskiego pastwa (odmienne od eskapizmu)
- przekonanie, e chrzecijanin moe by urzdnikiem pastwowym - wadza, ktr bdzie wykonywa, jest wadz dan
przez Boga
- utrzymanie postawy izolacji jest ju niemoliwe
- stosunek do suby w armii- chrzecijanie maj zakaz suby wojskowej i przelewania krwi
- jedyne narzdzie obrony to modlitwa
Orygenes
- naley odrni pogaskie Cesarstwo od imperium diabelskiego (imperium za)
- podobnie jak Tertulian - pastwo pogaskie, cele chrzecijaskie
- z woli Boej pastwo rzymskie zjednoczyo wiat rdziemnomorski
- przyczyna sukcesw rzymskich ley w woli Boej
- idea jednoci jest darem Boym.
- problem chrzecijanina-obywatela
- chrzecijanin nie jest buntownikiem, jest pobonym obywatelem, a nieposuszestwo moe by podjte przez
chrzecijanina tylko wtedy, gdy pastwa nakazuje co sprzecznego z wol Boga
- pytanie- czy pastwo bdce darem Boym, moe by le wykorzystywane?
- chrzecijanin ma pobonie wszystko znosi, bo ze wykonywanie wadzy jest kar Boga, ktra spada na chrzecijanina
Klemens Aleksandryjski
- pastwo posiada pewne zalety
- chwali pastwo rzymskie za doczesne instytucje
- pastwo cigle jest pogaskie (zwieczenie pogldw szkoy)
SKRYPT STAROSTY
24
3. CHRYSTIANIZACJA CESARSTWA RZYMSKIEGO IV W. N.E.

Konstantyn Wielki w 313r. wydaje edykt mediolaski w ktrym legalizuje chrzecijastwo Rzym zyska z kolei administracj
kocieln. Pod koniec IV w. cesarz Teodozjusz Wielki uzna chrzecijastwo ze jedyn religi.
Koci staje si czci struktury wadzy Imperium, teraz wszystkich biskupw mianuje cesarz, cesarz dba o kondycj finansow i
korzystny status prawny Kocioa, cesarz moc wadzy cesarskiej rozstrzyga spory teologiczne wewntrz Kocioa i uczestniczy w
sformuowaniu tekstu wyznania wiary
Euzebiusz z Cezarei
- wsppracownik i biograf Konstantyna Wielkiego
- wadza cesarza pochodzi od Boga, ale nie jest to wadza w. Pawa (idea wadzy pochodzi od Boga), lecz konkretna wadza
konkretnego cesarza pochodzi od Boga (wadza apostolska)
- Koci lojalny wobec cesarza, a on opiekuje si Kocioem, uatwia szerzenie ewangelii
- model cezaropapizmu - Koci naley do struktury wadzy pastwa i jako taki jest traktowany przez wadze i poddanych
- przyjmuje si na wschodzie (Bizancjum, Moskwa),
- na zachodzie si nie przyj - w. Ambroy zdy wykl cesarza Teodozjusza zachodnia era relacji pastwa z Kocioem
- optymizm i euforia zwizan z chrystianizacj Cesarstwa -optymizm dziejowy
- myl antyczna: cykliczno dziejw, pocztek jest kocem
- myl chrzecijaska - dzieje si nie powtarzaj.
- Ku czemu dzieje biegn? Pytania tego Grecy nie zadali, bo wg nich dzieje si powtarzay
- optymizm dziejowy - gosi pochwa tego, ku czemu biegn dalsze dzieje
- byo le, jest le, ale bdzie dobrze
- jest to nadzieja na lepsze
- kolejna wielka synteza (pierwsza hellenizacja, druga chrystianizacja)
- pesymizm dziejowy - byo fatalnie, jest le, bdzie jeszcze gorzej
Euzebiusz zaprezentowa trzy modele pastwa
- pastwo in abstracto
- prowadzenie poddanych do zbawienia
- w. Pawe: pastwo nie pomoe w zbawieniu, ma suy szerzeniu wiary
- pogaskie pastwo rzymskie
- uwolnio ludzi od wieloci wadzy politycznej, zamiast wielu bytw politycznych jedna uniwersalna monarchia
- pozwolio to szerzy Ewangeli- w Cesarstwie nie byo adnych ogranicze w przemieszczaniu si mieszkaca
- Boym celem byo przygotowanie zbawienia - dziki temu, e pastwo rzymskie istniao, moliwy by sukces
chrzecijastwa
- schrystianizowane pastwo rzymskie
- jest odbiciem boskiego adu (wtki stoickie)
- namiastka Krlestwa Boego na ziemi
- zapowied Krlestwa Boego
Euzebiusz z Cezarei jest twrc teorii imperialnej
- twrca pojcia biskupa zewntrznego - jest nim cesarz, nie ma wice kapaskich, ale ma uprawnienia
- ma przyczynia si do upowszechniania religii i dba o jedno Kocioa
Teoria imperialna
- skoro religia chrzecijaska jest monoteistyczna, to monoteizm jest podstaw patrzenia na wszystko
- w niebie jest jeden Bg, a na ziemi jeden cesarz
- rdem wadzy jest wola Boa (Dei gratia - z aski boej)
- Bg daje wadz cesarzowi po to, aby zapewni na caym wiecie ad, porzdek, poszanowanie zasad religijnych
- wzmacniao to wadz cesarza - Cesarz panuje, bo Bg tak chcia
- wadza cesarza jest odbiciem wadzy Boga - ma wic wadz wszechogarniajc, jest Boym namiestnikiem
- teza o Boym namiestnictwie niesie nastpujce konsekwencje
- cesarz nie jest Bogiem (nie moe by ubstwiany), ale jest wywyszony ponad innych
- najwyej w hierarchii jest Bg, potem cesarz, a potem poddani
- cesarz jest porednikiem pomidzy poddanymi a Bogiem
- skoro Bg dajc wadz cesarzowi wywysza go, to cesarz jest rwny apostoom
- tylko cesarz jest zwierzchnikiem Kocioa, bo adne biskup nie jest apostoem
SKRYPT STAROSTY
25
Cezaropapizm
- problem relacji zachodzcych midzy cesarzem a Kocioem
- Koci jest podporzdkowany cesarzowi, bo to cesarz jest apostoem
- cesarz jest zwierzchnikiem kocioa i wiernych
- wszystkie koncepcje deistyczne wadzy przyjmuj jej bosko
- Sobr w Nicei (425 r. n.e.) - wyznanie wiary, na Soborze obecny by poganin Konstantyn Wielki
Nastpne jedenacie wiekw bdzie usiowao realizowa t teori w praktyce.
SKRYPT STAROSTY
26
4. W. AUGUSTYN
- Aureliusz Augustyn
- syn urzdnika, y u schyku Imperium, biskup Hippony, zmar podczas oblenia
- neofita z manicheizmu, w wieku 30 lat nawrci go w. Ambroy
- do XIV w. oficjalna nauka Kocioa
- jego myl polityczna uksztatowana bya w duym stopniu przez burzliwe wydarzenia schyku imperium
- dla chrzecijanin cesarstwo rzymskie byo granic oddzielajc ich wiat od koca
- jest filozofem chrzecijastwa dobrym na trudne czasy
- najwaniejsze dzieo Augustyna to traktat "O pastwie boym (De civitate Dei)
Dla Nowego Testamentu zagadnienia polityczne mao wane
- niewielka korzy z chrzecijanina dla Cesarstwa kult cesarza, suba w armii
Teocentryzm
- przeciwiestwo antropocentryzmu filozofii staroytnej
- punktem wyjcia kadej relacji jest Bg, np. Bg a pastwo
- tylko Bg zna przyszo.
Osobowa posta Boga
- jest poza wiatem, a nie elementem natury
- wiat jest niedoskonay
Wizja czowieka
Pesymizm antropologiczny
- mniejszo spord nas zasuguje na ask bo (ludzie wolni moralnie praktykujcy cnoty)
- czowiek nie moe istnie bez pastwa konieczno silnego wadcy
- filozofia katastrofizmu
- wikszo ludzi jest za
- w stosunkach midzyludzkich dominuje zo, mio bliniego cechuje mniejszo spord nas
Wolna wola czowieka
- czowiek bez wolnej woli byby doskonay, ale bezmylny
- wolna wola to nie wolno czynienia (wolno formalna) ale realizacja Planu Boego (zgodnie z prawem boym)
- dobro = wiedza = Bg
- postpowanie niezgodnie z kanonem wiary = nierozumienie
- kiedy czowiek poznaje otaczajcy go wiat, stworzony przez Boga, poznaje te samego Boga
Dwa rodzaje wolnej woli
- wolno formalna - moe wybiera midzy dobrem a zem
- wolno materialna - wewntrzna skonno czowieka do czynienia dobra
- w szelka moliwo doskonalenia spoecznego czowieka opiera si o t koncepcj
- zawsze prowadzi ona czowieka do Boga, a Bg wanie jest ostatecznym celem czowieka
Dwie postawy
- postawa pasywna
- krytykuje j - odrzuca lenistwo (za w. Pawem)
- kto nie pracuje, ten nie je - potem tak koncepcj przyjmie Trocki
- postawa aktywna- zachwala j
- z wielk afirmacj wyraa si o pracy na roli- czy aktywno z moliw kontemplacj
- do zbawienia jest konieczna postawa aktywna, poczona z kontemplacj i odpowiednimi cnotami:
- sprawiedliwo,
- roztropno,
- mstwo,
- wstrzemiliwo
U podstaw tych cnt ley chrzecijaska mio bliniego.
- sprawiedliwo- sprawiedliwe rozstrzyganie spraw konfliktowych,
- roztropno- mio w niesieniu pomocy blinim,
- mstwo- odwaga w przezwycianiu trudnoci,
- wstrzemiliwo- zdolno ponoszenia wyrzecze.
SKRYPT STAROSTY
27
Pastwo Boe i Pastwo Szatana

Upadek Rzymu to nie zwiastun koniec wiata - pastwa ziemskie przemijaj.
Wadza dana zostaa od Boga, ale Bg stworzy wiat z powodu grzechu (propter peccaturn), gdyby nie upadek czowieka, pastwa
by nie byo. Dzieje ludzkoci to nieustanne zmagania pastwa boego z pastwem szatana. Tylko pastwo Boe trwa bdzie
wiecznie.
Pastwo Szatana
W kadym pastwie odnajdziemy elementy zarwno pastwo szatana jak i pastwa boego. Odnajdziemy je take w kadej gminie
chrzecijaskiej, a prawdopodobnie i w kadym z nas. W kadym rzeczywistym pastwie wspyj ze sob obywatele Civitas Dei i
Civitas Terrena.
Pastwo Boe
- Civitas Dei (Wsplnota Boa)
- niewidzialny Koci z Chrystusem jako jego gow ktrego
stolic jest Niebo
- na ziemi pielgrzymi by mc powrci do Nieba po mierci
(cykliczno) prawdziw ojczyzn jest Niebo
- pierwszym obywatelem Abel
- aska Boa
- mniej obywateli
- ci ktrzy w nim yj nale do Boga, dostpi aski zbawienia
- dobro, mio, przebaczenie
Pastwo Ziemskie
- Civitas Terrena (Wsplnota Ziemska), ew. Civitas Diaboli
- pozostali ludzie li, egoici
- ziemskie w sensie nieboe jest to podzia metaforyczny, nie
odpowiadaj mu adne desygnaty polityczne.
- pierwszym obywatelem Kain
- bez aski Boej
- pastwa ziemskie przemijaj w. Augustyn nie boi si upadku
Rzymu
- jest ich wicej, dlatego wiat jest taki, a nie inny
- jego mieszkacy nie dostpi zbawienia bo s oni li, grzeszni
Charakter dychotomiczny podziau (bez reszty) - nie ma moliwoci zmiany przypisania

Chrzecijaskie cnoty+ aska Boa = zbawienie
Pastwo
Pastwo to organizacja ludzi, ktrzy uznaj obowizywanie wsplnych dla siebie praw i ktrzy odnosz korzy z tego, e yj razem.
U podstaw kadego pastwa musz znajdowa si wsplnie akceptowane zasady sprawiedliwoci (zasady moralne). W innym
wypadku pastwo jest jedynie band zbjcw. Przypomina Platona- Cyceron - w. Augustyn. Pastwa ziemskie przemijaj, pomimo
tego, e wadza pochodzi od Boga.
- pastwo moe si sprowadza do trzech rzeczy
- organizacja polityczna - twr powoany do ycia przez zesp obywateli,
- wsplnota ludzka- ktra opiera si o wsplnie wyznaczone zasady,
- udzia obywateli w yciu publicznym- sprawowaniu wadzy.
- cele pastwa
- zapewnienie pokoju i bezpieczestwa - pastwo musi podporzdkowa swej woli tych, ktrzy pokj i bezpieczestwo
prbuj pogwaci (represja wobec przewaajcej wikszoci grzesznych)
- pastwo sprowadza nikczemnikw na drog dobra. Wczeniej podobne pogldy wyraa Tertulian.
- dominuj obywatele Civitas Terrena, wiat jest upady
- pod wpywem pastwa nic nie moe sta si lepsze, jego funkcj jest represja
- pastwo powinno zabezpiecza bezpieczestwo poddanych
- wadza powinna by surowa bicz boy na grzesznikw
- ludzie s li i chciwi, Bg stworzy pastwo z powodu grzechu
- cay czas toczy si walka pastwa boego z pastwem szatana
- wspyj w jednym pastwie tylko, dlatego, e pastwo zapewnia bezpieczestwo i pokuj obywatelom boym
- pastwo nie wymaga specjalnie dobrych wadcw, Bg daje wadze i dobrym i zym
- chrzecijanie powinni tolerowa wadz pastwow zawsze, ale maja prawo do biernego oporu, gdy wadza ta narusza normy
prawa boego
- pastwo ma by biczem boym.
- obecno Cycerona w myli w. Augustyna - wiele zapoyczy od klasykw.
Predestynacja
- aska Boa autorytarnie przed narodzeniem, obywatele wymieszani w kadej instytucji.
- nie ma pewnoci, e wszyscy chrzecijanie i duchowni s wybrani przez Boga.
SKRYPT STAROSTY
28
Wadca
- wadza pochodzi od Boga (wadza apostolska Bg samodzielnie wybiera okrelon jednostk do sprawowania wadzy)
- nakaz posuszestwa wadzy poprzez legitymizacj
- opieranie si wadzy tylko gdy amie Prawo Boe
- walka z grzesznikami i heretykami wsparcie Kocioa
- nie wierz w Boga = nie musz sucha krla
- legitymizacja oparta na aspekcie metafizycznym
- heretycy burzycielami adu spoecznego rozam pastwa
Odwieczny konflikt Pastwa Boego z Pastwem Ziemskim
- zmiany historyczne walka
- upadek Rzymu to nie koniec wiata jedynie etap
Iluminizm
prawzory wszystkich rzeczy znajduj si w umyle Boga, prawdziwe poznanie ma charakter indywidualny
- Bg owieca umys i przekazuje wiedz nie mona samemu
Sprawiedliwo
- adresatami czowiek i spoeczestwo
- sprawiedliwo kieruje czowieka ku Dobru
- realizuj sprawiedliwo gdy podporzdkowuj cielesno rozumowi podlegemu duszy
- spoeczestwo wszyscy poddani posuszni s wadcy ktre jest sprawiedliwy bo rzdzi z Pastwem Boym
- ze wzgldu na grzech pierworodny upadli nie rozumiej, nie umiej realizowa cnoty sprawiedliwoci konflikty
- krytyka Cycerona i Polibiusza
- pastwo nie oparte na sprawiedliwoci nie jest pastwem
Naley to przyjmowa z ulegoci, bo w ostatecznym rozrachunku okae si to uyteczne. w. Augustyn odpowiada na wzr
pierwszych chrzecijan.
Hierarchia praw
1. boskie - ponadczasowe, zawsze doskonae. Chrzecijanin musi go przestrzega. W objawieniu - Pismo w.
2. natury - zaszczepione przez Boga w naszych sumieniach
- ludzkie rozumienie prawa boego
- jest wsplne dla wszystkich ludw i narodw. W Starym Testamencie.
- prawo boskie i natury prowadz do duchowego rozwoju czowieka
- sankcja za ich naruszenie zagraa naszemu yciu wiecznemu
3. doczesne (pozytywne) - nie jest ponadczasowe, ani doskonae
- pochodzi od czowieka
- interesuje si jedynie sfer naszych zachowa, a wic yciem zewntrznym
- nasze ycie wewntrzne pozostaje cakowicie poza sfer zainteresowania prawa doczesnego
- sankcje za naruszenie tego prawa odczujemy w yciu doczesnym
- zmiany w zalenoci od sytuacji, niedoskonae
- surowe, silny element prewencji
W zasadzie posuszestwo wobec pastwa traktuje si jako dopust boy. Jeli jednak polityka i prawo doczesne pozostaje w
sprzecznoci z prawem boskim i natury, takiemu pastwu w tych kwestiach nie naley okazywa posuszestwa. Dopiero w
redniowieczu na podstawie jego koncepcji zbudowano prawo oporu. Moliwy jest opr przeciw tyranowi, ktry gwaci prawo Boga.
Stosunki pastwo - Koci
S to dwie rne instytucje i maj dwie rne funkcje do spenienia
Pastwo:
- ma zapewni pokj i bezpieczestwo
- zajmuje si pierwiastkiem materialnym - ciaem
- zajmuje si yciem zewntrznym
- ma ograniczon jurysdykcj
Koci:
- ma prowadzi wiernych do Boga
- przedmiotem jego zainteresowania jest dusza
- zajmuje si yciem wewntrznym- duchowym
- Koci jest tam, gdzie s wierni
SKRYPT STAROSTY
29
Te dwie instytucje nie powinny wchodzi sobie wzajemnie w drog. Jeli pastwo wchodzi w drog Kocioowi, Kocioowi
przybdzie mczennikw. W jednej sprawie pastwo winno wspiera wysiki Kocioa - zwalczanie heretykw (uyczajc aparatu
przymusu).
Kwestie spoeczne i niewolnictwo
Wasno - w idealnym ujciu wasno prywatne nie powinna mie miejsca
- gminy cieszyy si wasnoci kolektywn
- wasno prywatna daleka jest od realizacji gwnego celu chrzecijanina, jakim jest rozwj duchowny, prowadzcy w
efekcie do zbawienia
- pragnienie posiadania wicej ni posiadamy (chciwo) koncentracja wysikw na gromadzeniu i zachowaniu wasnoci
- wasno porzdkuje stosunki midzyludzkie, jest podstaw adu spoecznego.
- zasuguje na ochron pastwa - w. Augustyn posuwa si jeszcze dalej w zaakceptowaniu wasnoci, za w. Pawa
istnia jedynie postulat materialnej odpowiedzialnoci za blinich
Niewolnictwo
- z wielk pasj wystpuje w. Augustyn przeciw niemu
- atakuje Arystotelesa, e niewolnictwo nie mogo by zjawiskiem naturalnym (co oznaczaoby, e pochodzi od Boga)
- pocztek w grzechu lenistwa (grzech pierworodny)
- charakter naturalny odpowiada charakterowi upadego wiata
- nie opowiada si za natychmiastowym, jednorazowym i ostatecznym zniesieniem niewolnictwa
- postulant by chrzecijascy waciciele wyzwalali niewolnikw. Chrzecijanom niewolnikom za nakazywa znosi ten stan
z pokor ycie doczesne niewane
- wyrzeczenie si wasnoci prywatnej obywatelom Civitas Dei nie wypada posiada wasnoci
Idea przewodnia to ad dany przez Boga (Boski zamys), odnosi si do konfliktu Pastwa Boego z Pastwem Ziemskim. Jednostka to
upada istota spoeczna ktrej los jest zdeterminowany bosk wol. Spoeczestwo to wsplnota uniwersalna podzielona
dychotomicznie na wsplnot bo i wsplnot ziemsk. Wadza jest zewntrzna, pochodzi prosto od Boga. Prawo to hierarchia
porzdkw prawnych i instytucjo? Sprawiedliwoci. Wasno to doczesne uytkowanie rodek porzdkujcy stosunki spoeczne.
SKRYPT STAROSTY
30
5. WADZA W REDNIOWIECZU
Uniwersalizm kultury redniowiecza
rda
1. w caej Europie obowizuj te same normy - ta sama religia, a to ona wyznaczaa normy
2. religijno wczesnego spoeczestwa i wpywu religii na ycie
3. wsplna kultura - ten sam aparat pojciowy, majcy swe rdo w religii
4. wsplny jzyk - acina.
- normy postpowania praktycznie te same
- zwyczaje podobne
- kultura wsplna (aciska)
- aparat pojciowy - uksztatowany przez teologi
- nieliczna wsplnota intelektualna - mwi tym samym jzykiem i czytaj te same (nieliczne) ksiki
Wczesne redniowiecze
- kontynuacja czci dorobku antyku (niektre filozofie hellenistyczne i chrzecijaskie)
- wprowadzenie nowej formacji feudalizmu
- kontynuacja, a zarazem negacja dawnych struktur wiata staroytnego
- system hierarchii w spoeczestwie, ktrej szczeble oddzielaa gboka przepa
- upadek jednoci politycznej wiata antycznego (upadek Rzymu - unicestwienie dawnej jednoci kulturalnej)
- pluralizm kulturowy (poczenie kultur hellenistyczno-aciskiej, chrzecijaskiej, barbarzyskiej)
- nadrzdno religijnej sfery ycia nad wszystkimi innymi
- utrwali si ustrj Kocioa katolickiego (papie, koci, hierarchia duchowna) i jego sia polityczna
- pastwo byo pojmowane jako twr boy, struktura przejciowa (ziemskie pielgrzymowanie), realizujca jednak boe cele
Konflikty ideowe
- spr o inwestytur - walka papiey z cesarzami o hegemoni nad wiatem
- protesty czci duchowiestwa i spoeczestwa przeciwko oficjalnym, sztywnym schematom
- pod koniec redniowiecza pojawienie si nowych nauk, odkry geograficznych doprowadzio do wyodrbnienia si nowych
prdw umysowych (humanizm)
Teoria imperialna (cezaropapizm)
- gosi wyszo wadzy cesarskiej nad papiesk
- kalendarium
- 800 r. - koronacja cesarza Karola Wielkiego, odnowienie idei cesarstwa rzymskiego
- w okresie panowania Karola Wielkiego rola cesarza bya zdecydowanie wysza ni papiea
- zmiana zacza nastpowa po podziale pastwa frankoskiego
- 862 r. - krl niemiecki Otton I koronuje si na cesarza - odtd korona cesarska w rkach wadcw niemieckich
- od XIII w. - wite Cesarstwo Rzymskie
- od XV w. - wite Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
(cho nie byo ani wite, ani cesarskie, ani rzymskie, ani narodowe, ani niemieckie Starosta)
- cesarz z mocy urzdu stoi na szczycie hierarchii wiata chrzecijaskiego

- cesarz stoi wyej nawet od krlw i ksit
- wadca wszystkich ludw chrzecijaskich, pogromca wszystkich pogan, obroca kocioa, symbol jednoci chrzecijan
- rwny cesarzowi bizantyskiemu
Uzasadnienie teorii imperialnej
1. argumentacja religijna - cesarz jest namiestnikiem Boga na ziemi
- jego wadza pochodzi bezporednio od Boga, cesarz jest boskim pomazacem
- nikt nie ma prawa mu tej wadzy odebra ani osdza jego czynw - sdzi go mg tylko Bg
2. argumentacja historyczna - jest niezgodna z prawd
- utrzymuje, e wadza cesarza dziedziczona jest po samych cesarzach rzymskich
- cesarstwo jest kontynuacj wadzy rzymskiej - cesarz kontynuuje take misj cywilizacyjn cesarstwa rzymskiego
- ma take do spenienia misj chrystianizacyjn wobec ludw niechrzecijaskich
3. argumentacja prawna - prawnicy prawa rzymskiego okrelili pozycj cesarza w kodeksie justyniaskim
- caa wadza cesarza pochodzi od ludu, ale lud sam dobrowolnie przekaza mu t wadz
- cesarz sprawuje wadz absolutn, nie ma nikogo, ko by go kontrolowa
- cesarz jest rdem wszelkiej sprawiedliwoci, najwyszym sdzi
SKRYPT STAROSTY
31
Gwnym konkurentem do tak pojmowanej wadzy cesarskiej by papie.

Teoria imperialna na Wschodzie
- Idea imperium uniwersalnego ugruntowaa si na Wschodzie - Bizancjum
- Cesarz bizantyjski nosi tytu wadcy Rzymian i uznawa si za sukcesora wiatowej wadzy cesarzy rzymskich
- niezbdna bya integracja polityczno-prawna rozlegego i zrnicowanego kulturowo Bizancjum
- cezaropapizm to bizantyjska doktryna imperialna, ktra miaa zapewni jedno i potg pastwa
- tradycje rzymskie z elementami chrzecijaskimi, wpywy hellenistyczne z wtkami orientalnymi
- cechy charakterystyczne struktur politycznych Bizancjum
- kompetencje polityczne cesarza
- wadca absolutny, rdo prawa, najwyszy sdzia, wykonawca swego prawa, naczelny dowdca
- boy namiestnik (wadca chrzecijaski) zastpc Boga do spraw doczesnych
- wiele byo z symboliki zaczerpnitej z pogaskiej tradycji wschodniej , np. obowizek adoracji cesarza w
pozycji lecej, insygnia wadzy orze, kula ziemska, aureola
- kompetencje religijne cesarza
- gowa kocioa - wsplnot chrzecijan utosamiano ze wsplnot pastwow
- doktryna boego namiestnictwa
- nie utrwalono zasady dziedzicznoci tronu (wyrana tama dla cesarskiego absolutyzmu) elekcja
Papalizm
- doktryna goszca uniwersaln (oglnowiatow, duchow i wieck) suwerenno papiea
- caa wadza naley do papiea, nadrzdno papiestwa nad cesarstwem
- XI - XIV w. - spr o inwestytur
- XI w. - szczyt to konflikt Grzegorza VII (Dictatus papae) z Henrykiem IV
- pogldy Grzegorza VII
- pastwo to twr z istoty swej zy
- wadza pastwowa zrodzia si z podstpu szatana, z pychy i dzy wadzy
- pastwo ma jedynie racj bytu, gdy realizuje postulaty sprawiedliwoci boej
- na czele takiego pastwa winien zasiada papie namiestnik Boga na Ziemi
- jedyny wadca uniwersalny, gowa wszystkich panujcych
- Grzegorz zrywa z monarchw aureol witoci
- papie jest nieomylny
- spr o wpyw na nominacj biskupw
- wane dla wadzy wieckiej - ogromny wpyw jaki wywiera koci na spoeczestwo
- biskup by przede wszystkim wielkim panem feudalnym
- ten kto kontrolowa biskupw mia wadz nad wielkimi panami feudalnymi
- cesarz nie chcia by wikszo jego poddanych (wielkich feudaw, tj. niemieckich biskupw) bya mu niechtna
- tak mogoby by, gdyby pochodzili z nominacji papieskiej
- koncepcja wypraw krzyowych
- na przeomie w XI i XII wieku, wyprawy krzyowe miay umacnia pozycj polityczn Kocioa katolickiego
- utworzenie Pastwa Jerozolimskiego
- osabienie pozycji Kocioa wschodniego
- idea krzyowa bya wiadectwem potgi papiestwa (sukces doktryny politycznej kocioa)
- rozkwit teorii papalizmu w XIII wieku:
- zakoczenie dziea centralizacji kocioa
- aparat kurialny troszczcy si o prawidowe funkcjonowanie duchowiestwa w poszczeglnych pastwach
- wzrost potgi materialnej papiestwa
- np. annaty, daniny, witopietrze
- papiestwo (koci) stao si nieporwnywaln potg polityczn
- korzystne rozstrzygnicie na rzecz papiestwa sporu o inwestytur Innocenty III
- hierokracja - nurt, wg ktrego papie mg ingerowa we wadz wieck w kadym przypadku
- prawo kanoniczne - zbir norm zoonych z materiau biblijnego, patrystyki (nauki ojcw kocioa), ustawodawstwa soborowego,
oraz prawa papieskiego
SKRYPT STAROSTY
32
Uzasadnienie koncepcji papalizmu

1. wg myli w. Augustyna
- pastwo to twr grzeszny, niedoskonay - jeli ma funkcjonowa sprawnie (by poyteczne) to musi by poparte i
usankcjonowane przez koci
- papie to najwyszy sdzia podlegajcy tylko Bogu
- papie moe sdzi cesarza i wezwa jego poddanych do nieposuszestwa (tak stao si z Henrykiem IV)
2. wiat podobny jest do ludzkiego organizmu
- moe mie tylko jedn gow - papiea
3. analogia midzy dusz i ciaem a pastwem i kocioem
- koci jako dusza wsplnoty chrzecijaskiej, a pastwo to jej ciao
- dusza jest waniejsza ni ciao, a koci jest waniejszy ni pastwo
- dwie instytucje - niedoskonaa (pastwo) i zaoona przez samego Chrystusa (Koci)
4. teoria dwch mieczy
- w. Piotr (pierwszy papie) otrzyma od Boga dwa miecze, jeden reprezentowa wadz duchown, drugi wieck
- to papie przekaza cesarzowi miecz
- papie moe take miecz zabra - jeeli uzna e dany cesarz postpuje nieodpowiednio
5. teoria darowizny Konstantyna
- utrzymywano, e Konstantyn zapisa na ou mierci papieowi wadz wieck
6. teoria dualizmu prawa
- prawo boskie zawsze stoi ponad prawem ludzkim (pozytywnym)
- Koci ma prawo interpretowania prawa boskiego
- Pozycja kocioa jest wysza ni pozycja pastwa
- nawet jeli bdziemy utosamia prawo natury z prawem boskim, pocignie to za sob takie same konsekwencje
Pozostae konstrukcje
- teoria wyszych zada papiestwa i niszych celw pastwa (papie wskazuje najwysze cele)
- teoria kocioa jako instytucji doskonaej i pastwa jako tworu obarczonego grzechem
- moliwo usunicia cesarza przez papiea
- teoria wikariatu - po mierci cesarza wadza wraca do papiea
- teoria papiea jako reprezentanta ludu rzymskiego - papie szafarzem godnoci cesarskiej
Doktryna papalizmu zatryumfowaa w konfrontacji z ide imperializmu, ale poniosa klsk w konfrontacji z ide monarchii
narodowej.
Doktryna monarchii narodowej
- zasada, e krl jest cesarzem w swoim krlestwie(rex imperator in regno suo) zasada cesarskoci pastwa
- krl moe tworzy nowe urzdy, sprawowa wymiar sprawiedliwoci, prowadzi wojny, zawiera pokj, zakada
uniwersytety, nakada podatki
- po koronacji sprawowa wadz niezalenie od cesarza, lecz nadal sta niej od niego w hierarchii
- zasada kultu narodowych tradycji (np. wspomnienia wygranych wojen, wykazywanie genealogicznej cigoci monarchii)
- teoria regis exempti - uzasadniaa wyjcie monarchy spod wadzy cesarskiej
- odrzucenie zwierzchnoci papieskiej
- suwerenny monarcha podlega Bogu i tylko Bogu (wadza monarchy jest godniejsza od papieskiej)
- koncepcja rzymskiej formuy zasiedzenia i przedawnienia (monarcha t drog nabywa swoj suwerenn pozycj)
- zwizana z ewolucj pozycji wadcw pastw barbarzyskich, potem pastw narodowych
- w pastwie barbarzyskim krl by dowdc na czas wojny
- po przyjciu chrzecijastwa wadca uzyska wsparcie religijne oraz administracj duchown
- nowy wadca chrzecijaski mia do spenienia obowizki wobec kocioa - od niego uzyska uzasadnienie wadzy - wadca
by obroc wiary i kocioa
- z upywem czasu monarcha narodowy uzyska rang podstawowego czynnika integrujcego pastwa narodowe
- symbol odrbnoci i samodzielnoci pastwa
- monarchia narodowa w Europie bya na wschodzie zwrcona przeciw cesarstwu, na zachodzie za przeciw papiestwu
- np. we Francji wikszy problem od cesarza stanowio papiestwo
- broniono niezalenoci monarchii, argumentujc, e krl sam jest pomazacem boym i nie moe podlega papieowi
- papie chcc podporzdkowa sobie mimo to krla, gwaci prawo boskie i ludzkie, gdy wadza monarchy pochodzi
zarwno od Boga, jak i od ludu (wg sw Filipa IV, ktry odmwi uznania zwierzchnoci Bonifacego VIII)
SKRYPT STAROSTY
33
Teoria reprezentacji
- rda w powstaniu stanowych parlamentw
- parlamenty daway krlom moliwo rozwizywania spraw pastwowych wesp z najbardziej aktywnymi siami
spoeczestwa
- zasada osobowoci prawnej pastwa, uznajca pastwo za fikcyjn osob, w ktrej miejsce poszczeglnych czonw okrelone jest
bardzo cile na podobiestwo miejsca czci organizmu ludzkiego
- osoba prawna nie moe dziaa sama, musi mie swego reprezentanta
- reprezentantem jest krl, ale posowie reprezentuj swoje stany lub terytoria
- z czasem przeway pogld, i parlament to reprezentacja caej wsplnoty
- celem reprezentacji byo wyraenie zgody na wane decyzje
- z czasem ugruntowaa si zasada gosowania wikszoci gosw
Przyczyny sukcesu monarchii narodowej
- rosnca potga rycerstwa i mieszczastwa, np. we Francji
- procesy zjednoczeniowe i centralizacyjne
- rozwj ekonomiczny, rozwj gospodarki towarowej
- wzrost antagonizmw midzy rycerstwem, a wielkimi wacicielami ziemskimi
- wzrost poziomu kultury
- umocnienie wiadomoci narodowa, poczucie patriotyzmu
- rednie rycerstwo i rednie mieszczastwo popieraj krla, jednoczenie chc polepszy swoj pozycj
- wymuszaj na wadcy nadanie im przywilejw stanowych
- osabienie pozycji monarchy, np. krl nie moe nakada podatkw bez zgody stanw
- w Francji doszo do powstania praw kardynalnych, ktre wyjte s spod wadzy monarchy
- krl nie moe ich zmieni, moe jedynie je zaprzysic w przysidze koronacyjnej
SKRYPT STAROSTY
34
6. W. TOMASZ Z AKWINU
- w. Tomasz z Akwinu (Akwinita)
- arystokrata, dominikanin
- ucze arystotelika Alberta Wielkiego
- XIII w., doktryna w. Augustyna wyczerpaa swoj form powstaj pastwa narodowe
- pierwsze uniwersytety przeamanie monopolu na nauczanie
- recepcja Arystotelesa
- zatracenie dorobku staroytnoci
- Abores przekada Arystotelesa
- Dziea - "Summa teologiae, "Summa przeciw poganom"
W XIII w. dziki kontaktom Arabami (krucjaty) Europejczycy zetknli si z filozofi klasyczn - Arystoteles. Z jej interpretacji powsta
aweroizm i tomizm. Aweroizm - zbyt materialistyczny. Nie mona byo go pogodzi z myl chrzecijan. Hiszpaski filozof Ibn Ruszda
zwany Awerrosem. Odrzuca dogmat o niemiertelnoci duszy ludzkiej, podwjna prawda - dwa sprzeczne twierdzenia - filozoficzne i
religijne.
Koci zosta niejako zmuszony do rewizji elementw tradycyjnej doktryny, ktre pozostaway w racej sprzecznoci z postpem
wiedzy teoretycznej i empirycznej. Tomizm - adaptacja filozofii Arystotelesa do wymogw chrzecijastwa. Jeden z filarw
wspczesnej katolickiej nauki spoecznej (neotomizm).
Konieczno zagodzenia katolickiej tezy o nadrzdnoci papiestwa nad wadz wieck (podstaw papiestwa musz by tezy
elastyczne, dostosowane do realnej rzeczywistoci) jego tezy (pomimo mistycyzmu i scholastycznej powoki) charakteryzoway si
duym realizmem w wyciganiu wnioskw z analizy rzeczywistoci uwaa, e pomimo tego, i cele czowieka s celami niebieskimi,
wykraczajcymi poza wiat doczesny, to jednak waga spraw cielesnych jest ogromna.
ad spoeczny
Wszechwiat to piramida, u jego podstaw ley materia, skadajca si z czterech ywiow. Powyej znajduje si wiat rolin,
zwierzt, wiat czowieka, wiat zwykych aniow, archaniow i tak a do Boga. To co czy czowieka ze wiatem zwierzt to ciao,
za to co czy ze wiatem duchowym (anioowie i wyej) to dusza. Czowiek jest jednoczenie bytem materialnym i duchowym.
Podobnie jak cay wszechwiat, spoeczestwo jest instytucj naturaln. Kady znajduje si w nim z natury. Spoeczestwo to
zjednoczenie ludzi dla wsplnego, rozumnego, celowego dziaania. Celem spoeczestwa jest dobro kadego czowieka (cel
wewntrzny). Dobro ludzkoci (caego rodzaju ludzkiego) - to cel zewntrzny.
Jeli dobro czowieka nie jest w spoeczestwie realizowane to dlatego, e spoeczestwo jest le zorganizowane, nienaturalne - co
le funkcjonuje w jego hierarchii.
Hierarchia jest naturaln cech spoeczestwa, bez hierarchii nie ma spoeczestwa. W tej hierarchii na samej grze stoj wielcy
waciciele ziemscy (optymaci) yj oni z pracy innych. Niej znajduj si mniejsi waciciele ziemscy (ludzie honoru), take utrzymuj
si z pracy ludzi. Na samym dole znajduj si ludzie biedni - pracuj dla innych.
Czowiek jest istot spoeczn. Tylko w pastwie moliwo realizacji wszystkich ludzkich potrzeb (duchowych). Pastwo tworzy
warunki do zbawienia pax i ordo. Ostateczne cele czowieka to cele niebieskie, jednak waga spraw doczesnych jest dua.
Civitas Perfecta
- samo z siebie nie jest doskonae
- ycie doczesne istotne, wane zaspokojenie potrzeb, cho zbawienie waniejsze
Bg jest twrc natury wic nie moe by sprzeczna z ask; teologia jest nadrzdn nauk, mona rozwija nauki obojtne.
Pomidzy prawdami nauki a wiary nie powinno by sprzecznoci.
Bg stworzy wiat pastwo jako naturalny element pochodzi od Boga. Tylko idea wadzy pochodzi od Boga, ustrj tworz ludzie.
Bg uczestniczy w porzdku naturalnym, ktrego podmiotem jest spoeczestwo nie podziela pesymistycznej (katastroficznej) wizji
wiata w. Augustyna (odrzuca jakoby instytucje i konwencje spoeczne byy z gruntu ze).
Zracjonalizowa tradycyjn w Kociele teori o boskim pochodzeniu wadzy pastwowej - wadza pastwowa (podobnie jak rdem
powstania spoecznoci ludzkiej jest ludzka natura) pochodzi tylko porednio od Stwrcy. Boska jest tylko sama zasada wadzy,
natomiast kady konkretny ustrj tworz ludzie aprobowa nierwno spoeczn (hierarchia musi istnie zawsze i wszdzie), jedni
ludzie musz by sugami innych, poniewa s z natury gorsi.
SKRYPT STAROSTY
35
W kwestii ustroju pastwa opowiada si za monarchi, jednake mia wiadomo jej saboci (np. tyrania definiowa moliwoci
wystpienia poddanych przeciwko zemu wadcy). Mocno akcentowa prymat Kocioa i papiea w pastwie. Opowiada si
katowsk form pastwa, dziki ktrej moliwa bdzie walka z heretykami (inkwizycja).
Bg obdarza czowieka natur spoeczn, ale czowiek jest wspautorem pastwa. Wadza pochodzi porednio od Boga wadza
naturalna. (Bg > prawo naturalne -> wadza)
Filary
1. Pax
2. Ordo (porzdek)
- hierarchiczno cecha kadej doskonaej caoci
- hierarchia nie feudalna, tylko wasnoci
- Optymaci najbogatsi
- Populus honorabilis mniejsi waciciele (dalej yj z cudzej pracy)
- Vilis populus musz pracowa, nie posiadaj majtku
Wasno i praca
Istota wasnoci i pracy
- pochodzi bezporednio od Boga
- suy nie tylko wacicielowi, ale take potrzebujcym
- zezwala na stosowanie lichwy jeli dla potrzebujcych
- jest naturalna, nie mona jej odbiera
- dzieli si na posiadanie i uytkowanie (prawo rzymskie)
- moralny obowizek dbania o dobro oglne
- handel musi by spoecznie poyteczny, dopuszcza odsetki
Dla w. Tomasza z Akwinu sprawiedliwo to doprowadzenie do stanu, kiedy kady obywatel dostaje to, co mu si prawnie naley.
Przy czym, moe chodzi tak o prawo naturalne, jak i nadane.
Cele ostateczne (koci) s wysze dla czowieka ni doczesne (pastwo), bo dalej sigaj, obejmujc take te pierwsze. Wasno
widziana przez hierarchiczno tak Bg skonstruowa wiat
w. Tomasz opowiada si za utrzymaniem wasnoci, ma ona by gwarancj porzdku i pokoju w spoeczestwie, jednoczenie
wedle tradycji chrzecijaskiej wasno nie moe suy tylko wacicielowi (za w. Pawem i Augustynem) - zobowizania bogatych
wobec biednych. Jeli bogaci bd postpowali inaczej, nie bdzie pokoju spoecznego. Nie trzeba by podmiotem wasnoci, by z
niej korzysta.
Praca jest instytucj naturaln. Nie mona sobie spoeczestwa wyobrazi bez pracy i jej spoecznego podziau. Spoeczny podzia
pracy sprawia, e cele spoeczne s realizowane.
Sprawiedliwa zapata nalene suszne wynagrodzenie za rzeteln prac (pozwala na utrzymanie siebie, rodziny i poczynienie
skromnych oszczdnoci)
Doktryna stanowi metafizyczne uzasadnienie struktury feudalnej. Synteza Arystotelesa z chrzecijastwem.
Praca czowieka prowadzi do dobra jest naturalna powinni pracowa wszyscy, najlepszym organizatorem pracy jest ?
Rne prace w zalenoci od Ordo.
Wszystkie nauki opisuj stworzenie przez Boga
nie mog by sprzeczne z naukami wiary
- kady czowiek moe dochodzi Prawdy
- umys ludzki ograniczony trzeba mie wiar (dogmaty, prawdy objawione)
- granic wszystkich nauk s prawdy objawione
- teologia krlow nauk (nauki nie mog by sprzeczne z teologi)
Cele
- doczesne (charakter czstkowy) podlegamy wadzy wieckiej
- niemiertelna dusza wie czowieka z najwaniejszym celem pomiertnym zbawieniem podlegamy wadzy duchowej
Cele duchowe waniejsze od doczesnych Koci powinien mie wpyw na funkcjonowanie pastwa
SKRYPT STAROSTY
36
Pastwo
Rola pastwa
- bezpieczestwo (spokojne przygotowanie do zbawienia)
- walka z heretykami
- nakaz aktywnej chrystianizacji pastwowej
- najlepszy ustrj to monarchia najblisza jedynowadztwu Boga
Pastwo jest zobowizane do aktywnej walki z grzechem heretykami i wolnomylicielami.
Istnieje zasady wadzy (idea wadzy) ktra pochodzi od Boga. Bez wadzy nie ma harmonijnej hierarchii spoecznej. Obecno wadzy
oznacza, e jedni ludzie musz podporzdkowa si drugim. Ci, ktrzy sprawuj wadz nigdy nie powinni jej naduywa. Jeli wadza
sprawowana jest w pastwie prawidowo, to pastwo takie charakteryzuj trzy elementy: porzdek, pokj, sprawiedliwo.
Najlepsza Monarchia, najgorsza Tyrania (MAPDOT) gdy monarcha rzdz dla dobra ogu (Arystoteles)
Tyran
Poddani maj obowizek buntu, gdy amie prawo boe. Gdy amie prawo stanowione, lepiej dla nich nie buntowa si, bo skutki
mog by gorsze wojna domowa. Tyran moe by kar za grzechy, decyduje o tym koci.
- dochodzi do wadzy w sposb sprzeczny z Bosk Wol
- bez konsekracji papieskiej - nakaz prawa oporu
- monarcha le realizujcy wadz
- sprzeczne z prawem boskim nakaz prawa oporu
- sprzeczne z prawem ziemskim
- polityka le widziana przez innych wadcw lub papiea
- papie samodzielnie ocenia
- albo kara boa ze spoeczestwo karane z woli boej
- albo tyran nakaz prawa oporu
Koci a pastwo
Czowiek jest istot cielesn i duchow. Jako osoba cielesna winien jest posuszestwo pastwu, gdy pastwu podlega. Za jako
osoba duchowna podlega kocioowi i Bogu. Cele doczesne s mniej upragnione ni cele wieczne. Koci przyczynia si do realizacji
celw wiecznych, pastwo tylko do realizacji celw doczesnych. Jeli chodzi o stosunki midzy pastwem a kocioem, to w. Tomasz
wypowiada si nad wyszoci kocioa nad pastwem, wyszoci papiestwa nad cesarstwem.
Hierarchia porzdkw prawnych
1. Lex Aeterna
- prawo Boe, podstawa istnienia wiata
- zawarte wewntrz umysu Boga
2. Lex Naturalis
- odbicie prawa Boego w ludzkim rozumie
- koncepcja Arystotelesa dostpne dla kadego kto pojmie rozumem
- udzia czowieka w boskiej mdroci
3. Lex Humane
- stanowione prawo wadcw
- dyscyplinowanie poddanych
- konkretyzacj, ktra ma zmusza do dobrego ycia
- musi by zgodne z Lex Naturalis
(niezgodno prawa stanowionego z naturalnym upowania poddanych do nieposuszestwa)
4. Lex Divina
- pozytywne prawo Boe zawarte w Pimie witym
- prawdy objawione i nauczanie Kocioa
- charakter pomocniczy dla caego systemu z boku
Idea przewodnia to ad Boy. Jednostka to dziecko Boe, istota spoeczna i niezbdny element wsplnoty. Spoeczestwo to wsplnota zhierarchizowana, harmonijna i
stabilna. Wadza pochodzi porednio od Boga, pastwo to element adu, wsptworzy i odpowiada za nie czowiek. Prawo to hierarchia porzdkw prawnych i
instytucjonalizacja sprawiedliwoci. Wasno to kategoria adu spoecznego suca wacicielowi oraz potrzebujcym.
SKRYPT STAROSTY
37
7. HEREZJE, ZAPOWIED RENESANSU

Renesans XII i XIII wieku
- prerenesans - klimat filozoficznego fermentu i dyskusji politycznej, ktry ogarn elit redniowiecznych intelektualistw na tle
wielkiego zwrotu ku staroytnoci, ku jej kulturze, filozofii i doktrynie politycznej
- bogacce si miasta potrafiy stworzy wasne rodowisko inteligenckie - mieszczanin mia szerokie horyzonty, a jego
pogldy byy bardziej realistyczne ni rycerzy i mnichw
- mieszczanie przeznaczali coraz wiksze sumy pienidzy na rozwj nauki - rozwj uniwersytetw, szk niszych, itd.
- pocztki samodzielnego mylenia - konflikt z hierarchi duchown
- ideologia mieszczan (komunalna)
- hasa wolnoci od wadzy panw
- idea pokoju i protest przeciwko wojnom prywatnym i anarchii
- sceptyczne podejcie do teologii
Awerroizm aciski
- odkrycie Arystotelesa - w XII w. ogromny wpyw na redniowieczne szablony mylenia
- dziea Arystotelesa zostay w Europie Zachodniej rozpowszechnione przez Ibn Roszda, zwanego Awerroesem, ktrego pogldy day
pocztek tzw. awerroizmowi aciskiemu.
- szereg tez, ktre byy sprzeczne z nauk Kocioa
- odrzucenie dogmatu o niemiertelnoci duszy 0 niemiertelno przysuguje tylko caemu rodzajowi ludzkiemu
- ludzki szczcie jest doczesne (cnot jest to co jest zgodne z natur)
- teoria tzw. podwjnej prawdy - wyciganie z treci ksig i nauk religijnych nie tylko sensu dosownego, ale take alegorycznego
- filozof ma prawo ustala prawdy rozumowe, nawet gdy s sprzeczne z Pismem w.
- postulat niezalenoci pastwa w stosunku do kocioa i autonomii filozofii politycznej w stosunku do teologii
- wiary nie mona przeksztaca w nauk (podwaenie autorytetu teologii jako nauki nauk)
redniowieczne herezje
- ideologie protestu spoecznego i politycznego
- herezja - pogldy uznane za niezgodne z oficjaln doktryn Kocioa i przeze potpione
- ideologie protestu spoecznego i politycznego, czsto godzcego w same podstawy systemu feudalnego
- czsto pojawiajce si motywy religijne, rodziy spoeczne i polityczne skutki
Bogumiowie
- sekta zaoona w X wieku w Bugarii przez popa Bogumia
- w wiecie toczy si walka dwch pierwiastkw - dobrego (Boga) i zego (szatana)
- dali przedchrzecijaskiej rwnoci midzy czonkami gminy i uznania jej w stosunkach spoecznych
- wzywali do nieposuszestwa wobec zej wadzy pastwowej (potpiali niewolnictwo i bogaczy)
Katarzy
- XI w., pw. Apeniski i pd. Francja
- kwestionowali cay doczesny ad (monarchi, hierarchi duchown, wasno, liturgi)
- odrzucali cay system polityczny i kocielny (dopiero koniec wiata zapewni chrzecijanom sprawiedliwo)
Waldensi
- XIII w., Francja
- mniej radykalni od katarw
- odrzucali istnienie czyca, potrzeb modlitw za zmarych i odpustw
- odrzucali kult witych, wiar w cuda, wikszo sakramentw oraz obrzdy kocielne
- atakowali papiestwo i hierarchi duchown
- krytykowali konwencje polityczne; odmawiali skadania przysig, potpiali sdy, kary na yciu i ciele
- wyrzekali si majtku i pracy zadawalali si jamun
SKRYPT STAROSTY
38
Pogldy Johna Wycliffea

- XIV w., najwybitniejsza posta ruchu kacerskiego, angielski teolog
- wystpowa przeciw wyzyskowi kocielnemu (annaty, przywileje materialne kleru)
- moralnym obowizkiem monarchy jest odebranie Kocioowi dbr materialnych - przeszkoda w penieniu misji duszpasterskiej
- ustrj Kocioa jest sprzeczny z ewangeli (tylko Chrystus moe by gow wsplnoty)
- kady ma prawo do swobodnej interpretacji Pisma w.
- wadca pozostajcy w grzechu miertelnym winien opuci tron
- Wycliffe wywar ogromny wpyw na Husa (Czechy XV w.)
Ferment ideowy wieku XIV
- spr pomidzy papiestwem, a cesarstwem dziaa deprymujco na spoeczestwo
- wzrost postpu intelektualnego (odwrt od metafizyki ku racjonalnoci)
- nowe spory doktrynalne (tak religijne, jak i polityczne)
Koncyliaryzm
- pogld goszony przez zwolennikw Kocioa soborowego, republikaskiego
- przeciwstawiali si doktrynie penej wadzy papiea w Kociele
- wadz najwysz w Kociele oddawali w rce kolegium biskupw soboru
- papie jest omylny i moe zosta oddany pod sd, gdy popadnie w herezj
- ideowe podstawy teorii reprezentacji (parlamentaryzmu)
Prawo
- dziaalno glosatorw i postglosatorw (komentatorw)
- ponowne odkrycie i upowszechnienie prawa rzymskiego
William Occam
- XIV w., angielski franciszkanin, profesor m.in. w Oxfordzie i Paryu
- twrca nominalizmu - kierunku kwestionujcego realny byt poj oglnych i uznajcego realno tylko tego co indywidualne
- wikszo jego propozycji wyraaa protest przeciwko strukturze politycznej wiekw rednich
- wystpowa przeciwko teorii penej wadzy papiea
- pastwo nie pochodzi od papiea (wadz ustanawia jedynie Bg)
- ludzie wolni i rwni maj prawo sami wyznacza sobie wadc
- papiestwo miao by doczesnym dobrem ludzi
- na szczycie porzdku prawnego pozostaje prawo boe, zawarte w Pimie w.
- niej jest prawo naturalne dostpne ludziom bez objawienia
- zalki nowoytnej teorii praw podmiotowych
Dante Alighieri
- XIII/XIV w., wielki poeta, filozof, bra udzia w walkach politycznych we Woszech
- eklektyk - czy w swych pogldach wiele koncepcji filozoficznych
- autonomia filozofii w stosunku do teologii
- pesymizm - wiatem rzdz gupi, gnuni, wystpni ludzie
Idea monarchii wiatowej
- zwierzchnia wadz cesarsk, hegemonem mia by lud rzymski
- pastwo nie ma zada pozaziemskich (boskich) - jego celem jest zaspokojenie fizycznych i duchowych potrzeb czowieka
- monarcha musi by silny (szeroki zakres kompetencji), ale jednoczenie musi by sug pastwa
- dantejska jedno cesarstwa nie wykluczaa odrbnoci pewnych krlestw i republik miejskich
- Wochy miay odgrywa przodujc rol w wiatowym pastwie
- odrzuca tomistyczne podporzdkowanie celw doczesnych celom wiecznym jako ostatecznym (rwnorzdno celw)
- nie wyklucza wsppracy pastwa wiatowego z Kocioem (na zasadzie partnerstwa)
- krytyka materialistycznych cigot kleru
SKRYPT STAROSTY
39
Marsyliusz z Padwy
- XIII/XIVw., najbardziej oryginalny twrca swego pokolenia i stulecia, z wyksztacenia lekarz
- pozostawa pod wpywem awerroistw, a porednio Arystotelesa.
- sceptyczny i radykalny w kwestiach religii
- antyindywidualista - denia i interesy jednostki nie mog by sprzeczne z deniami i interesami zbiorowoci
- pastwoma akcentowa bardziej wartoci ekonomiczne i spoeczne, anieli moralne (Occam)
- jego teoria pastwa jest zbliona do koncepcji nowoytnej:
- pastwo jest podem ludzkiej woli
- pastwo to str bezpieczestwa i pokoju
- podstawow treci pastwa jest wadza - rzd musi by monopolityczny
- dziaajcy jednak w granicach prawa, pochodzcego od ludu
- lud jest prawodawc (suwerenno)
- prekursor nowoytnej demokracji - ludzie chtniej przestrzegaj praw, ktre sami stworzyli
- lud lepiej ni jednostka rozpoznaje swoje dobro i bardziej je pragnie
- opowiada si za gosowaniem wikszoci
- rozdzia pastwa i Kocioa - Koci i pastwo nie s rwnorzdnymi partnerami
- dobrowolno wstpowania do Kocioa (wsplnota wiernych)
- Koci mia by podporzdkowany pastwu (etatyzacja Kocioa)
SKRYPT STAROSTY
40
CZ III RENESANS, REFORMACJA I KONTRREFORMACJA

1. HUMANIZM I KULTURA RENESANSU
- pojawia si w wieku XVI
- nowe nurty - zwizane z postpem techniki, nauki i ekonomii
- nowy obraz struktur spoecznych
- elementy wczesnego kapitalizmu (nowy pogld na bogacenie si) - - buruazyjny duch
- zblienie polityki do nauk prawnych
- przewrt w pojciach religijnych i renesans w kulturze duchowej
- powrt do antycznej myli filozoficznej, prawnej i kulturowej
- obok pogaskich Grekw i Rzymian, czytano rwnie sowa Chrystusa
- realizm i racjonalizm gwne elementy przy ocenianiu rzeczywistoci
- odrodzenie nie odrzucao religii, zgaszao jedynie kategoryczny protest przeciwko tradycji kocielnej
- powrt do korzeni chrzecijastwa
- pogldy epoki podstaw dla nurtw reformacyjnych
- odejcie od teocentryzmu ku antropocentryzmowi
- czowiek jako jednostka indywidualna, swobodna
- nie jest biernym narzdziem w boym planie zbawienia wiata
- ideaem epoki jest jednostka wielkoduszna, odwana i utalentowana
- wraz z nowym nurtem mylowym zaczy zachodzi realne procesy polityczne i walki o wadz w XVI w.
- wyodrbnienie stanowego ustroju, wojny religijne i zwizane z tym problemy tolerancji
- wadza musi podj walk ideologiczn (i nie tylko) z pogldami ruchw i mas plebejskich
- konflikty spoeczne o rnym podou
- tendencje do reformy ustroju politycznego, zmierzajce do usprawnienia i unowoczenienia aparatu wadzy
- okrelenie rzeczywistych podstaw prawnych wadzy i celw organizacji pastwowej
- bodziec dla postpu nowoczesnej doktryny polityczno-prawnej
- mnogo nurtw i orodkw propagandowych, nowe idee
SKRYPT STAROSTY
41
2. NICCOLO MACHIAVELLI
- XV/XVI w., polityk Republiki Florenckiej, z wyksztacenia prawnik
- po dojciu do wadzy Medyceuszy zesany na wygnanie
- najwikszy teoretyk pastwa w epoce odrodzenia
- "Ksi", "Rozwaania nad pierwszymi ksigami Tytusa Liwiusza"
- przypisuje mu si tez, i polityczny cel uwica rodki (makiawelizm)
- klasyczny republikanizm - Cyceron, Rousseau, Machiavelli
- zwolennik relatywizmu i utylitaryzmu, w swoich badaniach posugiwa si empiryzmem i realizmem
- z zaobserwowanych faktw i zjawisk wyciga wnioski
- rzeczywisto bya dla Machiavellego punktem wyjcia do wysnuwania praw oglnych (indukcja to gwarancja realizmu)
- wiz zaoenia teoretyczne z rzeczywistoci polityczn (cecha dobrego polityka)
- odsania tajniki rzdzenia pozbawia je metafizycznych i irracjonalnych oson
wiat, historia i czowiek
- sekularyzacja ycia politycznego - w yciu politycznym nie byo miejsca dla Boga, moralnoci, sprawiedliwoci
- propagator laicyzmu (popiera rozdzia polityki od autorytetu religii)
- docenia spoeczn funkcj religii, ale tylko w sytuacji, gdy ta ksztatowaa cnoty obywatelskie
- religia ma by subsydiarna w stosunku do pastwa
- krytykowa jednak papiestwo i chrystianizm, jako doktryn biernoci i lenistwa
- istotne jest, jak w rzeczywistoci funkcjonuj systemy spoeczne i polityczne - nie liczy si to, jak by powinno
- w wiecie mona znale harmoni (wszechwiat to odwieczna harmonia)
- jest w nim tyle dobra, co za
- rny rozdzia - zo wdruje od pastwa do pastwa
- dominuje dobro - pastwo tryumfuje, dominuje zo - pastwo chyli si ku upadkowi
- ma to charakter cykliczny pastwo po upadku ponownie si podnosi
- historia pastwa, to proces tworzenia nowego ustroju i w konsekwencji jego umacniania si i stabilizowania
Na ludzki los wpyw maj dwa czynniki
1. fortuna - deterministycznie pojmowany los, zesp wydarze od czowieka niezalenych
2. virtu - energia, aktywno, przedsibiorczo, zdolno do przewidywania i rozumowania
- jest w stanie zagrodzi drog fortunie
- np. geniusz taki, jak Cezar bdzie w stanie zagrozi fortunie w wymiarze makropolitycznym uksztatowa zgodnie ze swoj wol otaczajcy go wiat - byby w stanie przywrci wielko Woch
- potwierdza humanistyczn wiar w ludzki rozum, energi i aktywno, dziki czemu czowiek ambitny i mdry
moe by kowalem swego losu
- wiara w wielko wybitnej jednostki
- wadca winien postpowa zgodnie z owymi zasadami, kadc bardziej nacisk na t drug
Dyktatura ksicia - ustrj waciwy do przezwycienia chaosu
- Ksi - podrcznik sprawowania wadzy w okresie chaosu
- podstawowym wymogiem jest, by wadca zrozumia czym jest polityka, a czym moralno
- 1. zachowania moralne - podlegaj ocenie z punktu widzenia fundamentalnego kryterium dobra i za
- w polityce kryterium bezuyteczne
- Machiavelli nie by amoralny - nazywa zo po imieniu
- niekiedy czyny niezgodne z kanonami moralnoci s o wiele skuteczniejsze w praktyce ni czyny cnotliwe
- nie mona by moralnym, kiedy epoka jest niemoralna
- pragmatyzm najwaniejsze doj do wyznaczonego celu
- 2. kryterium skutecznoci - zasadnicze znaczenie w polityce
- w polityce odniesie klsk ten, kto bdzie stosowa kryterium moralne
- historia nigdy nie krytykuje zwycizcw, niezalenie w jaki sposb sukces osignli
Ostatecznego celem jest naprawa zepsutego spoeczestwa i utworzenie upragnionej republiki.
SKRYPT STAROSTY
42
- kierujc si poczynaniami ludzi wadca musi zna prawa ycia spoecznego, musi (odsuwajc na bok sentymenty i spekulacje) zna
natur i mechanizm dziaania czowieka
- wiadomo ludzkich saboci (chciwo, obuda)
- w celu uszlachetnienia czowieczej natury pochwala presj wadcy nad poddanymi (w rozsdnych granicach)
- wrd powszechnego zepsucia potrzebna jest twarda wadza absolutna monarchy (cel uwica rodki)
- w sprawowaniu silnych rzdw niezbdna jest wybitna, silna i mdra jednostka
- jej ostatecznym celem bdzie suenie wsplnej ojczynie
- dyktatura jest po to, aby rozprawi si z wrogami, a nie dla prnoci wadcy
-w okresie chaosu wadca nie moe okazywa
1. Hojnoci
2. agodnoci
- odebrane jako sabo - w okresie chaosu wadca musi odwoywa si do terroru
Terror wadcy
- nie moe jednak stosowa terroru w interesie prywatnym (przeciw osobistym wrogom)
- tylko przeciw wrogom pastwa
- terror musi by stosowany lege artis (zgodnie z zasadami sztuki), w innym wypadku jest nieskuteczny
- np. stosujc terror kierujc si namitnociami - powinno si kierowa rozumem- kompetentnie
- sztuk terroru trzeba dobrze pozna - donosiciele, zdrajcy, szpiedzy
- kamstwo, zdrada, podstp, oszustwo - by zmyli uwag ofiary
- trzeba dziaa w sposb nagy, niespodziewany, obezwadniajcy
- nie naley si ze stosowaniem terroru obnosi
- pozostaym poddanym naley okazywa ask
- akty aski trzeba celebrowa - przedmiot propagandy pastwa
- zarwno terror, jak i aska
- maj prowadzi do przekonania podwadnych, e wadca jest niezbdnym elementem ich pomylnoci
- zych surowo karze, a dobrych nagradza prowadzi aktywn polityk spoeczn
Wadca nigdy nie moe ulec
- postawie monych (awanturnictwo, prywata)
- ludowi (kieruje si wasn pomylnoci)
Idealny ustrj Machiavellego
- tskni za silnym pastwem narodowym, praworzdnym i zjednoczonym
- jako patriota woski bardzo krytykowa wasny nard za anarchi, dekadencj obyczajw, brak cnt obywatelskich,
naturaln skonno do za
- nie postrzega wizji ustroju makiawelicznego jako docelowego - zesp zalece dla wadcy sprawujcego wadz w okresie
przezwyciania chaosu
- dyktatura bya jedynie wielkim patriotycznym programem zjednoczenia kraju (Woch) - okresem przejciowym
- miao powsta pastwo stabilne i trwae republika
- Machiavelli gloryfikowa ustrj republikaski
- ustrj ten zapewnia stabilno polityczn i swobod obywateli
- nie przedstawi tak szczegowego (jak w przypadku dyktatury), opisu rzdw republikaskich
- podobnie jak Cyceron
Cechy republiki Machiavellego
1. poczenie rzdw monarchicznych, arystokratycznych i demokratycznych (na wzr republiki rzymskiej)
2. pod nazw lud rozumia wielkie i rednie mieszczastwo (gardzi plebsem i pasoytnicz szlacht)
3. rzd mia popiera respektowanie prawa, nietykalno wasnoci poddanych i zalki procesw wczesnokapitalistycznych
4. gwarantem trwaoci republiki miao by prawo i silna narodowa armia
5. jedyny ustawodawca to pastwo
SKRYPT STAROSTY
43
3. JEAN BODIN
- XVI w., prawnik
- Sze ksig o Rzeczypospolitej
- podstaw bada jest dowiadczenie empiryzm
- odrzuca Bibli jako rdo dowodzenia
- twrca historycznej metody w prawoznawstwie
- twrca tezy o suwerennoci wadzy pastwowej
- przyczynia si ona do rozwoju nowoytnej doktryny politycznej i prawnej
Pastwo
- uznaje suwerenno za najwaniejsz cech pastwa
- podstaw pastwa jest rodzina (Arystoteles) - pastwo bez rodziny istnie nie moe
- pastwo ma odwzorowywa rodzin
- twr szczliwy i prawny
- pastwo Bodina to pastwo gdzie jest rzd sprawiedliwy - podlega prawu boskiemu i prawom kardynalnym (naturalnym)
- pastwo to najwysza organizacja spoeczna
- stoi ponad wszystkimi innymi
- na czele ktrej stoi suwerenna wadza
- idea nietykalnoci wasnoci (wasno to ostoja wszelkiego porzdku)
- odrzuca porzdek lenny - wszyscy s poddanymi krla i winni mu posuszestwo
- Bodin opowiada si za ustrojem monarchicznym ustrj naturalny
- odrzuca teorie o mieszanych formach rzdw
- urzdnicy musz postpowa zgodnie z prawem
- nawet wasna wola nie moe ogranicza suwerena - powinna odpowiada ona prawu boemu
- jeeli suweren narusza prawo boskie, poddani nie mog czynnie przeciw niemu wystpowa
- suweren odpowiada tylko przed Bogiem
- koci powinien podlega jurysdykcji pastwa
- popiera wykorzystanie Kocioa w subie pastwowej (ksztatowanie mioci i szacunku dla suwerena)
Suwerenno
Suwerenno - absolutna i nieustajca wadza, absolutna niezaleno od kogokolwiek
- jest ciga, niezbywalna, niepodzielna, niezalena, nieograniczona, bezwarunkowa
Znamiona wadzy suwerennej
- prawodawstwa (tworzenie prawa przez suwerena)
- tylko do suwerennej wadzy pastwowej naley moc tworzenia i znoszenia prawa
- prekursor pozytywistycznej teorii prawa
- prawo ustanowione musi by zgodne z prawem boym i naturalnym
- s one sobie rwne, jedynie rni si pochodzeniem
- wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju
- rozpatrywanie spraw w ostatniej instancji
- powoywanie urzdnikw i ich odwoywanie
- nakadanie podatkw
- wiadczenie ask i dyspensowanie od wymogw ustaw
- podwyszanie i obnienie wartoci stopy monet
SKRYPT STAROSTY
44
4. TOMASZ MOORE
- najwikszy humanista angielski, prawnik z wyksztacenia
- pocztkowo wsppracowa z Henrykiem VIII, popad jednak w nieask - zgin na stosie
- krytykowa spoeczne stosunki angielskie
- monarcha to tyran, uciskajcy lud podatkami, psujcy monet, bdcy rozrzutnym i nie dbajcy o bezpieczestwo
poddanych
- by za zniesieniem wasnoci prywatnej rda wszelkiego za
- krytyka rozwj przemysu i handlu
- podstaw dobrobytu powinna by produkcja rolna i rzemielnicza, oparta na wysokim morale spoeczestwa
Renesansowa utopia
- pod wpywem Platona - idealizm
- opisuje w niej polityczne schorzenia Anglii, mimo i nie czyni tego jawnie
- okres rodzenia si gospodarki towarowo-pieninej w Anglii grodzenia, upadek starej feudalnej struktury
- indywidualizm mia uszlachetnia natur ludzk i sta si odpowiedzi na wszelkie problemy ustrojowe
- utopizm renesansowy polega na deniu do umoralnienia ludzi
- Erazm z Rotterdamu twrca traktatu O wadcy chrzecijaskim
Tre Utopii - wzorzec ustroju wszelkiej szczliwoci
- gr. outopos miejsce ktre nie istnieje
- portugalski eglarz Kikoteusz, towarzysz Vesputiego odkrywa wysp Utopi
- mieszkacy wyspy - rwno, wsplnota majtkowa
- pracuj sze godzin dziennie, jednakow si ubieraj, jedz razem rzetelna praca podstaw wzrostu produkcji
- brak niesprawiedliwoci
- uniformizm (jednakowo)
- nie znaj instytucji wasnoci prywatnej - potrzeby materialne i duchowe zaspokaja pastwo (wasno pastwowa)
- brak pienidzy, nacisk na rwno obywateli
- pastwo wymusza wysokie standardy moralne obywateli
- np. kto bdzie gromadzi zoto, zostanie ukarany - bdzie musia wykonywa prace przykry i cikie, razem z jecami
wojennymi, ktrych to prac obywatele Utopii nie wykonuj.
- ustrj polityczny
- zarazem demokratyczny i hierarchiczny
- rodzina jest podstaw jednostk polityczn i pastwow, 30 rodzin corocznie wybiera urzdnikw filarhw
- ci ze swego grona wybieraj wyszych urzdnikw protofilarhw
- zgromadzenie filarhw i protofilarhw wybiera ksicia doywotnio
- jego zadaniem jest kierowanie polityk wewntrzn
- w razie zych skonnoci moe zosta odsunity
- jego kompetencje s typowe jak dla innych wadcw ograniczonych przez prawo
- celem polityki zagranicznej jest eksport tak doskonaego ustroju
- Utopianie poddaj si sztuce, nauce, religii - wszystko dla rozwoju duchowego
- tolerancja religijna - naboestwa s ekumeniczne, duchowiestwa nie cechuje celibat
Nastpcy
- Thomasso Campanella (Pastwo Soca)
- Franis Bacon (Nowa Atlantyda)
- w XIX w. do utopii Moora nawizywali socjalici utopijni, ale i bolszewicy
SKRYPT STAROSTY
45
5. REFORMACJA
- reformacja to wynik poczenia renesansowego humanizmu z narosymi wok roli kocioa katolickiego konfliktami politycznymi i
spoecznym
- do przeciwnikw Kocioa naleeli mieszczanie - przeciw przywilejom duchownych
- szlachta - wystpowaa przeciw silnej pozycji ekonomicznej duchowiestwa
- monarchie pragny uniezaleni si finansowo od kocioa
- reformacja (rne jej odmiany) generalnie sprowadzaa si do zaoenia, e Koci jako instytucja nie jest potrzebny do zbawienia
- naleao go zlikwidowa, stworzy inny o bardzo ograniczonym oddziaywaniu, zaspokoi oczekiwania spoeczne
- tam gdzie reformacja zwyciya (Europa zachodnia) zaspokojono te postulaty
- rozwj intelektualny przyczyn odchodzenia od sztywnych ram doktryny kocielnej
- nepotyzm i symonia (kupczenie godnociami kocielnymi) duchowiestwa przyczyn destrukcji moralnej, intelektualnej i
duchowej kleru
- rozkad moralnych zasad spoeczestwa, w tym warstw uprzywilejowanych
- pojawienie si treci narodowych, bdcych przyczyn protestu przeciwko dzierstwom Kocioa i ulegych mu wadcw
- krytyka nadmiernego materializmu kleru i warstw rzdzcych
Luteranizm
- Marcin Luter - zakonnik, teolog niemiecki, profesor w Wittenberdze
- 1517 r. - przybite do drzwi kocioa w Wittenberdze 95 tez m. in. krytyka sprzeday odpustw
poparcie ksit niektrych pastw niemieckich, szlachty i mieszczastwa
- tylko jemu przysuguje prawo interpretowania Pisma - poczucie wasnej nieomylnoci
- przeoy m.in. Bibli na jzyk niemiecki
- autorytet kocioa zastpowa autorytetem wasnej osoby
- czyciec - rni si od pieka, cho mki s takie same
- cierpimy, jednak nie tracimy nadziei - gdy nasza dusza zostanie oczyszczona, idziemy do nieba
- odpust - gwarancja, e przy spenieniu okrelonych przesanek teologicznych uda si omin czyciec
- Koci sprzedawa odpusty, dla ludzi wraliwych teologicznie i spoecznie nieakceptowane
- Luter wystpi przeciw temu, to daje mu popularno
Przesanki teologiczne doktryny Lutra
- ucze w. Augustyna - o naszym zbawieniu decyduje aska boa
- katastrofizm, pesymizm antropologiczny
- nasz grzech pierworodny nie moe zosta zamazany ani przez nasz wol (dobre uczynki), ani przez sakramenty
- tylko przez ask bo
- czowiek ma wierzy, powinien si stara nawiza indywidualny kontakt z Bogiem
- czowiek moe zbliy si do Boga jedynie przez wiar, a szczeglnie przez czytanie Pisma w.
- samodzielne studiowanie prawd objawionych
Koci
- koci niewidzialny - rozumiany jako zwizek wszystkich wiernych, na czele ktrego stoi Bg
- koci widzialny - powoa go sam Luter po likwidacji kocioa katolickiego
- skromna liturgia, szeroki udzia wiernych w kapastwie
Pastwo
- pesymizm antropologiczny
- silne pastwo, ktre bdzie powstrzymywa nas surowo przed czynieniem za
- czasem pastwo powinno by wrcz przykadnie surowe (okrutne) - pastwo jest biczem boym
- popiera katowsk (umoralniajc) funkcj pastwa i siln pozycj wadcy
- milczy (podobnie jak w. Augustyn) na temat prawa oporu
- totalne posuszestwo poddanych wobec wadcy, nawet najbardziej okrutnego
- wyjtek - w wypadkach przewidzianych przez prawo mona stawi opr
Stosunki pastwo - koci
-koci niewidzialny - nie moemy mwi o takich stosunkach
- koci instytucjonalnego - obowizkiem pastwa jest zapewnienie jednoci religii na caym terytorium
- pastwo jest niejako interpretatorem prawd wiary
- musi kontrolowa duchowiestwo - nauczanie, kazanie
- Koci jest zaleny od pastwa
SKRYPT STAROSTY
46
Koncepcja Lutra wzmacniaa niemiecki lojalizm wobec wadzy pastwowej, jednake bya ona przeszkod zjednoczenia Niemiec
konflikt katolikw i protestantw.
Kalwinizm
- Jan Kalwin, teolog i prawnik, schroni si przed przeladowaniami w Genewie, po ucieczce z Francji
- "Urzdzenie chrzecijastwa" "Urzdzenie wiary chrzecijaskiej"
- pesymizm antropologiczny - mona temu przeciwdziaa jedynie budujc silne pastwo
- rda w w. Augustynie, naukach Lutra, ideologii reformacji zrychskiej Ulryka Zwingliego
Pastwo
- wadza pochodzi od Boga - konkretna wadza konkretnego czowieka
- Bg kieruje postpowaniem wadcy - doskonaa legitymacja wadzy
- wadza nie jest wic osobistym prawem monarchy, ani nie pochodzi od ludu
- absolutyzm i bosko to jedno i to samo
- wszechmoc Boga - jest suwerenem uczestniczcym w podejmowaniu pastwowych decyzji
- pastwo jest instrumentem Boga boy majestat wadcy
- w zasadzie lud nie ma prawa do oporu przeciw wadzy
- jeli istnieje instytucja, ktra moe przej wadz, to w okrelonych okolicznociach moe to uczyni
- jeeli w pastwie istniej organy wyranie do tego celu stworzone (np. parlament), ktrych zadaniem jest
przeciwstawienie si zej wadzy sprzecznej z wol bo
- zwolennik republiki - monarcha moe te by zy, grzeszny, uomny
- oligarchiczna republika za jest instytucjonaln form rzdw ludzi najdoskonalszych - predestynowanych do ycia wiecznego
Konsystus
- rzdzi w Genewie, jest to organ skadajcy si zarwno ze wieckich, jak i duchownych
- szerokie kompetencje - regularna kontrola moralna obywateli
- Koci wychowywa dzieci kalwiskie
- cnoty kalwiskie wykluczay wikszo rozrywek
- zakaz kontaktw z katolikami
- poczenie demokratyzmu z interwencjonizmem we wszelkie sprawy spoecznoci
Pastwo a koci
- Koci to sia samoistna, zdolna do wykonywania zada religijnych i sprawowania wadzy cile politycznej i wieckiej
- aparat kocielny organicznie zwizany z pastwowym
- Kalwin podporzdkowa pastwo kocioowi
- wierny = obywatel
- pastor interpretuje zjawiska duchowe politycznie
- stanowione musi by zgodne z wartociami chrzecijaskimi
- obok gbokiego konserwatyzmu, kalwinizm reprezentowa rwnie postpowe wartoci:
- rehabilitowa prac i zysk z kapitau
- broni kredytu i zasad obrotu pieninego
- gosi jednolito (ale i surowo) norm prawa pastwowego
- umacnia mieszczaski (komunalny) porzdek prawny
Tomasz Mnzer
- pocztkowo by luteraskim kaznodziej
- postpowa pod wpywem pogldw husytyzmu, dziaa politycznie
- by dyktatorem wojny chopskiej w Niemczech w 1525 r., stracony tego samego roku
- atakowa pogld Lutra, jakoby jedynym nieomylnym objawieniem jest Biblia
- rozum to prawdy wiary i prawdziwe ycie objawione
- tylko dziki rozumowi czowiek moe zosta zbawiony
- by zwolennikiem krlestwa sprawiedliwoci spoecznej - urzeczywistnione krlestwo boe
- opowiada si za walk z tymi instytucjami i przywilejami, ktre chroni prywatne interesy ze szkod dla ogu
- reprezentowa typowo komunistyczne pogldy
- rwno wszystkich, brak rnic klasowych, wasnoci prywatnej, wadza dla prostego ludu, dobro powszechne
- swoje utopijne postulaty stara si urzeczywistni podczas wojny chopskiej
SKRYPT STAROSTY
47
Monarchomachowie
- monarchomachizm - doktryna powstaa we Francji (XVI w.)
- pod wpywem wzrastajcych przeladowa religijnych, u jej podstaw tkwia ideologia kalwinizmu
- rda miaa w konfliktach spoecznych, w separatyzmach terytorialnych, a nade wszystko w rozwoju gospodarki
towarowej, hamowanej przez absolutyzm krlw francuskich
- przenikna do innych krajw Europy Zachodniej
- doktryna skrajnie antykrlewska
- dano prawa do obalenia tyranii oraz do tyranobjstwa
Nurt umiarkowany
- krytyka francuskiego absolutyzmu (m.in. krytyka prawna odwoywali si do dawnych praw ludu francuskiego)
- gloryfikowali dawne czasy Frankw
- krlestwo nie byo dziedziczne, lud rozstrzyga o rozmiarach wadzy monarchy i mg zych wadcw usuwa
- krytykowali arystokracj
- opowiada si za Stanami Generalnymi
Nurt radykalny
- suwerenno ludu
- pastwo miao by powoane do ycia na drodze umowy ludu
- wadca delegatem spoeczestwa
- zamanie kontraktu spoecznego byo dostatecznym powodem obalenia wadzy
- elementy antyindywidualistyczne nadmierna wolno jednostki moe prowadzi do anarchii
- hasa wolnoci i godnoci, dyskredytowali kady przejaw despotyzmu
SKRYPT STAROSTY
48
6. KONFLIKTY IDEOWE WIEKU XVII

- mieszczastwo stao si nowym czynnikiem si spoecznych, dce do istotnych zmian w relacjach spoeczno-gospodarczych
- myl antyfeudalna zyskaa szerokie zaplecze spoeczne (inaczej ni w elitarnym odrodzeniu)
- zaczynaj si rozwija w gwatownym tempie wszystkie dziedziny ludzkiego ycia
- kultura
- gospodarka - rozwj form wczesnokapitalistycznych
- szerszy zasig produkcji przemysowej, wzrost wymiany towarowo-pieninej
- myl polityczna
- nauka - rozwj matematyki, fizyki, ekonomii, nauk przyrodniczych
- racjonalizm i empiryzm to podstawowe narzdzia badawcze
- myl prawna
- pojawienie si wielkich systemw prawa natury, rozwj nauk wspierajcych prawo logika, prawoznawstwo
- czas umacniania starych ustrojw spoeczno-gospodarczych
- na terenach na wschd od aby - zahamowanie postpu gospodarczo-spoecznego, pojawienie si stagnacji i regresu,
umocnienie ciemnoty naukowej odwrt od tradycji odrodzenia, umocnienie kontrreformacji, wprowadzajcej
dezorientacj w spoeczestwie
- usankcjonowano rozbicie dawnej jednoci politycznej Europy (kryzys papiestwa i cesarstwa)
- pogbiy si rnice w formie rzdw
- absolutyzm, monarchie konstytucyjne, rzdy oligarchii, formy republikaskie, demokracje szlacheckie (faktycznie rzdy
arystokracji ziemiaskiej)
Gwne tematy siedemnastowiecznej dyskusji politycznej
- absolutyzm wadzy pastwowej
- prawo natury
- racja stanu
- suwerenno parlamentu (funkcje pastwa)
- istota tolerancji religijnej
- walka z radykalizmem spoecznym
Kontrreformacja
- Reformacja, humanizm i antropocentryzm wprowadziy ogromne zamieszanie w Kociele katolickim - zmuszony do wewntrznej
reformy i przywrcenia jednoci religijnej
- prba odzyskania utraconego status quo
- w 1540 roku papie Pawe III powoa nowy zakon Towarzystwo Jezusowe, zaoone przez Ignacego Loyol
- Jezuici lubowali, obok zwykych cnt zakonnych, bezwzgldne posuszestwo papieowi
- gwnym ich zadaniem byo zwalczanie reformacji w pastwach Europy
- tworzenie sieci szk parafialnych, wychowanie modziey arystokratycznej, uczestniczenie w yciu politycznym
- w 1542 roku utworzono przy papieu Centralny Trybuna Inkwizycyjny rozstrzygajcy sprawy o herezj.
Sobr trydencki (1545-1563) - program kontrreformacji
- wykadania Pisma w. naley wycznie do Kocioa
- nauka teologw katolickich ma by traktowana na rwni z Bibli
- podtrzymywano warunek zbawienia jakim byy: podlego wierze i wykonywanie dobrych uczynkw
- potwierdzono nauk o odpustach, zreformowano liturgi, ustalono nowe formy kultu witych
- podkrelano zwierzchno papiea w kociele
- zadbano o podniesienie umysowe i moralne kleru
- rozbudowano system cenzury i aparat inkwizycyjny
Szkoa w Salamance - bya to jezuicka szkoa, ktra wydaa wielu zwolennikw katolickiej reakcji
- i ideologia kontrreformacji winna uwzgldnia realia polityczne i spoeczne poszczeglnych pastw
- tam, gdzie monarcha by katolicki chtniej szed na kompromis i ustpstwa w stosunku do kocioa
- jedynie silne mieszczastwo moe przynie zwycistwo katolicyzmowi
- dopuszczali zysk od odsetek z udzielanych kredytw lichw (tylko w pastwach o ustroju wczesnokapitalistycznym)
- w spoeczestwach feudalnych, gosili sojusz kocioa ze szlacht
- ogromna elastyczno polityki kocielnej
- Suarez, okrelajc stosunki kocioa do wadzy pastwowej, sign do teorii ideowo wspierajcej we Francji kalwiskich
monarchomachw
SKRYPT STAROSTY
49
- czowiek jest naturalnie wolny, to lud ustanawia konkretn wadz pastwow suwerenno ludu
- dopuszczalny jest kady ustrj, byle legalny
- wysza jest jedynie wadza papieska, ktra pochodzi bezporednio od Boga (papalizm)
- dobre jest tylko to pastwo, ktre respektuje interesy Kocioa (i odwrotnie)
- nietolerancja (dla heretykw jedynie kara mierci) powrt do starej tezy Tomasza z Akwinu
Ostatecznie kontrreformacja poniosa klsk, poniewa nastpi diametralny wzrost samodzielnoci politycznej mieszczastwa,
pogbiay si przejawy laicyzmu w yciu spoecznym. Upadek kontrreformacji otworzy drog ku racjonalistycznej ideologii
owiecenia.
Doktryna absolutyzmu monarchy
- w XVII wieku absolutyzm by najczstsz form ustroju pastw europejskich (zoty wiek absolutyzmu)
- absolutyzm by ostatni form pastwa feudalnego (wiza si z rozwojem form kapitalistycznych)
- gwarantowa spokj wewntrzny, wprowadza oglny porzdek (spoeczny, gospodarczy, prawny)
- absolutyzm by syntez ostrych konfliktw spoecznych midzy szlacht a arystokracj oraz midzy szlacht a duchowiestwem
- jego sukces wiza si z postpem wiadomoci narodowej
- absolutyzm monarchy w dobie zamtu i anarchii symbolizowa pokj i bezpieczestwo
Klasyczny absolutyzm francuski
- by wzorcem do naladowania przez wielu europejskich monarchw
- twrcami tej doktryny byli wsppracownicy monarchy (Richelieu, Bosseut), jak i sami krlowie (Ludwik XIV)
- doktryna klasycznego absolutyzmu nawizywaa do tradycji Bizancjum
- niczym nieograniczona wadza dla monarchy
- zwalczanie zgromadze przedstawicielskich
- nowoytny idea despoty
- inaczej ni w odrodzeniu uzasadniali doktrynalne podstawy absolutyzmu
- obok argumentw religijnych pojawiy si rwnie treci racjonalistyczne i laickie
- boski charakter nastpstwa tronu
- krl jest symbolem rozumu wszelkiej mdroci, jest odpowiedzialny jedynie przed Bogiem
- potpiano wszelkie przejawy buntu poddanych
- krl jest identyczny z pastwem, a celem pastwa jest m.in. szczcie poddanych
- krl jest prawodawc, ale sam stoi ponad prawem
- jednostka pozbawiona jest wszelkich praw, jeeli wejdzie w kolizj z wadc i wol monarchy
SKRYPT STAROSTY
50
7. SZKOA PRAWA NATURY

Uporczywe prby spoecznej i politycznej emancypacji mieszczastwa w Europie Zachodniej
- pozycja spoeczna ronie intensyfikacja wytwrczoci i handlu
- wielkie odkrycia geograficzne XVI w.
- Niderlandy
- realizm polityczny podmiot polityczny tam gdzie mona co osign
- Anglia rewolucja angielska mieszczastwo wraz z innymi warstwami przeciwstawia si praktykom
absolutystycznym
- Francja mieszczastwo wspiera absolutyzm merkantylizm, kolonializm
Epoka nauk cisych
- Galileusz, Kartezjusz, Newton
- krlow nauk jest matematyka, nie teologia
- fascynacja wiedz pewn pewniki matematyczne nie ulegaj podwaeniom ludzkiego rozumu
- kult wiedzy pewnej i uniwersalnej matematyka jest niezmienna dla kadego
- niezalena od kultury, historii, religii
Natura ludzka uzewntrznieniem adu regulowanego prawami natury
- w redniowieczu prawo natury wynika woli boej (Ockham tradycja woluntarystyczna) lub z ? (w. Tomasz)
- pojawia si mnstwo ludw nie znajcych chrzecijastwa postulat oddzielenia prawa natury od religii
- wikszo mylicieli postulujcych to chrzecijanie, ale szukaj wiedzy pewnej i uniwersalnej, akceptowanej dla kadego jak
aksjomaty matematyczne
- prawo natury rwnie proste i oczywiste co arytmetyka
Hugo de Groot (Grocjusz)
- XVI/XVII w., kupieckie rodowisko Niderlandw, prawnik
- konflikty polityczne, ucieka do Francji
- ojciec nowoytnego prawa midzynarodowego
- O prawie wojny i pokoju, O wolnoci mrz
- zajmowa si relacjami midzy pastwami ktre nie may wsplnych norm
- jego pogldy uksztatoway si w cisym zwizku z walk, jak holenderskie mieszczastwo prowadzio o prawa gospodarcze i
polityczne - jego postulaty polityczne byy podporzdkowane postulatom ekonomicznym
Normy ycia razem ktre nie wynikaj z partykularnej kultury, religii
- naley bezsprzecznie przesta wyprowadza prawa natury z Biblii
- przekaz biblijny jest istotny, ale trudny w interpretacji (rne interpretacje wrd chrzecijan)
- Grocjusz nie by ateist
- oddzielenie prawa natury poznanie fundamenty wiedzy pewnej niezalenie od przekona religijnych
- tre prawa natury jest niezalena od woli Boga czy jest moliwe, by Bg sprawi, e 2+2 nie jest 4?
Nikczemnik ktry zakada, e Bg nie istnieje i tak podlega prawom wsplnym dla wszystkich.
Prawo natury wyprowadza z podstawowego i fundamentalnego rda z natury ludzkiej
- trzeba obserwowa czowieka i zastanawia si co ludzie maj wsplnego
- czowiek jest istot spoeczn, ktra zawsze yje z innymi w sposb zorganizowany i najczciej pokojowy
- nigdy samotnie
- rdem pomocniczym s wsplne zwyczaje rnych spoecznoci, niekiedy twierdzenia autorytetw naukowych
- prawo natury jest nakazem prawa rozumu wyprowadzane z niezmiennej natury ludzkiej (istnieje nawet bez Boga)
- wartoci samoistne, autonomiczne - jak prawa matematyki, ktre s uniwersalne i ponadczasowe
4 postanowienia prawa natury
1. Naley szanowa wasno innych
2. Jeli komu wyrzdzimy szkod, to naley j naprawi
3. Prawo natury nakazuje dotrzymywa umw ktre zawieramy
4. Poddanie si karze jeli dopucimy si przestpstwa
Katalog poprawnych relacji midzy ludmi poczonych wsplnot interesw.
SKRYPT STAROSTY
51
Zaoenie, e forma ustrojowa dominujca w pastwie w zasadzie zaley od samego ludu lud kierujc si postanowieniami prawa
natury moe postpi:
- przekazanie wadzy bezwarunkowe
- lud moe przekaza wadcy cz wadzy ktra pierwotnie do niego naley
- wadza ograniczona
- jeli wadca przekroczy kompetencje nadane przez lud, wwczas lud moe odmwi mu posuszestwa i wystpi
przeciwko niemu
- trzecia moliwo: wadz mona zdoby w wyniku podboju, ale mona j zdoby jedynie w stosunku do tych, ktrzy
podbojowi podlegaj - w pozostaych wypadkach wadza pochodzi od ludu
Grocjusz wskazuje, e zarwno wadza pastwowa o ograniczonym charakterze jak i wadza pastwa nieograniczona jedna i druga
jest zgodna z postanowieniami prawa natury
- wyprowadzenie absolutyzm z prawa natury tak samo legitymizowana jak jej przeciwiestwa
- jako relatywista, odrzuca wiar w idealn struktur polityczn
- wybr ustroju naley do ludu, ktry swej suwerennoci moe si zrzec
Popularno Grocjusza wrd zwolennikw obu typw wadzy.
Wolnoci mrz
- rwne prawo wszystkich pastw do korzystania z morza
- prawo natury rozciga na stosunki midzynarodowe
- tolerowa jedynie wojny w obronie lub egzekucji praw natury
- humanizacja wojny, ale jednoczenie aprobowa nierwnoci na arenie midzynarodowej
Autor nowoytnej koncepcji praw podmiotowych
- prawa przysugujce kademu czowiekowi (pniej nazywane prawami czowieka i obywatela)
- jako pierwszy dokona klasyfikacji praw podmiotowych
Prawo
- perspektywa obiektywna
- normy ktre reguluj obiektywny porzdek w ktrym to porzdku kady czowiek i kada rzecz znajduje swoje miejsce
- perspektywa subiektywna
- gdy patrzymy na prawo z perspektywy indywidualnej
- kady z nas dysponuje pewnym wadztwem moralnym by podjc jakie dziaanie lub co posiada (lub zaniecha byle
zgodne z zasadami sprawiedliwoci)
- przysugujce nam prawa podmiotowe pozwalaj bymy posiadali wadz siebie samych,
- krl nie wada w naturalne sposb jego wadza wynika z przekazania przez lud
- wadza do rzdzenia rzecz
Prawa podmiotowe
- oznaczaj pewn kwalifikacj moraln przyznan kademu z nas - bymy zgodnie z zasadami sprawiedliwoci co posiadali bd
co zdziaali. Tak rozumiane prawo podmiotowe Grocjusz podzieli na trzy czci
1. uprawnienia do nas samych (wolnoci)
2. uprawnienia do innych osb (rodzicw do dzieci)
3 uprawnienia, ktre daj nam wadz wobec rzeczy (wasno)
Samuel von Pufendorf
- Niemiec, Saksonia, luteraskie duchowiestwo,
- najwikszy wczesny autorytet w dziedzinie prawa natury, wykada w Szwecji
- zmieni si z prawnika w nadwornego historyka Szwecji i Brandenburgii
- zajmowa si funkcjonowaniem prawa natury wewntrz pastwa - relacje midzyludzkie i spoeczestwo - wadza
Korzysta z Grocjusza, cho nie zawsze si z nim zgadza najwaniejsze wsplne pogldy to
- prawo natury to prawo ktre obowizuje wszystkich zawsze i wszdzie, niezalenie od epoki historycznej i pozycji czowieka
- naley wyprowadzi prawno natury ze zwizkw z religi
- niezmienn cech ludzkiej natury jest towarzyski instynkt, tyle e czy si on organicznie z egoizmem jednostki
Prawo natury trzeba wyprowadzi z natury wszystkich ludzkich ludzka natura jest wsplna dla wszystkich
- aby wyprowadzi prawo natury trzeba si przyglda
SKRYPT STAROSTY
52
Kadego z nas cechuj zawsze dwa instynkty, miedzy ktrymi istnieje napicie
- instynkt samozachowawczy
- samobjcy - instynkt samozachowawczy zawid tylko raz
- instynkt do ycia zbiorowego
Prawdy
- kadego z nas cechuje wszyscy bez wyjtku najbardziej kochamy samego siebie
- bez pomocy i opieki innych nie jestemy w stanie przetrwa
- kady z nas potrzebuje pomocy i wsparcia innych
- czsto lubimy innym szkodzi (nigdy sobie)
Postanowienia prawa natury pozwalajce na harmonijne ycie razem
1. Kady uprawniony jest do zachowania swego ycia, zdrowia i mienia
2. Kady zobowizany jest do zachowania harmonii ycia spoecznego
- harmonia ycia spoecznego ma miejsce gdy kady moe si cieszy yciem, zdrowiem i mieniem
Najwyszym celem pastwa jest zapewnienie powszechnego spokoju i bezpieczestwa
- wadca musi mie absolutn wadz (Hobbes)
- krytykowa rozdrobnienie terytorialne Rzeszy
- podporzdkowanie religii wadzy pastwowej
- Pufendorf aprobowa stosunki systemu feudalnego
- dobrowolne poddanie si leniwych, niezdolnych do utrzymania si samemu w warunkach wolnoci
Teoretyk umowy spoecznej
Umowa spoeczna ma posta aktu o 3 wymiary (stadia)
1. Ludzie ktrzy do tej pory yj bez dobrodziejstwa spoeczestwa i tak yj w rodzinach i maj relacje z innymi zawiazuj
moc swej woli spoeczestwo
2. Spoeczestwo zjednoczone i powoane nadaje sobie przez siebie wybran form ustrojow (wasn konstytucj)
3. Jako wsplnota polityczna, spoeczestwo politycznie zorganizowane o wasnych ustroju przekazuje swoj wadz
monarsze przekazuje t wadz w caoci
a. Monarcha zobowizuje si do zapewnienia ludowi bezpieczestwa zewntrznego i wewntrznego
b. Lud zobowizuje si do posuszestwa monarsze
c. Nie ma moliwoci na opr
Benedykt Spinoza
- Baruch Spinoza, ydzi osiedli w Niderlandach, wypdzony przez ydw
- Etyka dzieo z filozofii oglnej
- Traktat teologiczno-polityczny, nieukoczony Traktat polityczny
- odmwi funkcji uniwersyteckich uwaa e ograniczona to wolno myli i swobod ekspresji
- zosta szlifierzem szkie optycznych nie przeszkadzao mu w pracy intelektualnej
Istniej dwa rodzaje etyki
- etyka biblijna (ceni, ale nie przecenia poyteczna dla tych ktrzy nie s dobrzy we wasnych dociekaniach intelektualnych)
- Pismo w. nie jest rdem wiedzy (prawda nie jest istot religii, jej wykad dotyczy tylko zasad moralnych)
- nie wolno miesza filozofii z religi
- religia ma by narzdziem (utylitaryzm religijny) ksztatujcym moralno i posuszestwo ludu
- Spinoza by prekursorem ideologii owiecenia
- etyka wasnego autorstwa
- pocztkw etyki naley szuka w stanie przedpastwowym w stanie natury
SKRYPT STAROSTY
53
Teoria umowy spoecznej

- w stanie natury wszyscy maj naturalne uprawnienia nie moemy si nimi cieszy, bo nie ma kto ich chroni i egzekwowa nie
ma pastwa, dominuje przemoc
- nietrwae uprawnienia naturalne skuteczne o tyle o ile sami je jestemy w stanie wyegzekwowa i obroni
- stan natury to kondycja wzajemnej wrogoci i chaosu rozum ludzki (wszyscy jestemy istotami racjonalnymi) moe pooy kres
trzeba powoa pastwo
- pod rzdami pastwa moemy kierowa si rozumem
- kto kieruje si rozumem, jest czowiekiem wolnym
- jeli nasze uprawnienia s skutecznie chronione, to moemy wsppracowa z innymi moliwy jest wszelki postp
cywilizacyjny
- wadza pastwa powoanego w wynik umowy spoecznej ograniczona czy nieograniczona ta sprawa nie jest istotna, adna wadza
nie moe by nieograniczona niezalenie od treci umowy spoecznej lud nie jest w stanie przekaza wadcy rzeczy
najistotniejszych, kady z nas nie moe wyrzec si wolno myli
- kady z nas jest autorem swoich myli, porzdkowania wiata, postrzegania i oceniania
- kada wadza musi by ograniczona o szczegach nie ma sensu mwi, moe by mniej lub bardziej rozlega
- nawet przeciwnicy rozlegej wadzy musz przyzna, e stan natury by gorszy
Forma ustrojowa
- opowiada si za demokracj, opart na wysokim cenzusie wieku i majtkowym etc.
- rwno w pastwie pod rzdami demokratycznymi - pastwo zapewnia nam maksimum wolnoci
- demokracja jest ustrojem najbardziej preferujcym rwno a rwno cechuje nas w stanie natury
- jest zbliona do naszej naturalnej kondycji, jednoczenie ustrj wolnoci pozwalajcy kierowa si ludziom swoim rozumem
- wadza najwysza powinna nalee do rady najwyszej, skadajcej si ze starszych lub pierworodnych (rada kierowaaby
obywatelami w sposb absolutny)
- demokracja powinna zapewni ochron wolnoci obywateli przed despotyzmem, wojnami domowymi oraz fanatyzmem kleru
- cae spoeczestwo winno uczestniczy w sprawowaniu rzdw (zdawa sobie jednak spraw, e jest to niemoliwe)
Dla Spinozy najwiksz wartoci jest wolno myli
- bardzo wana dla niego bya idea tolerancji (Niderlandy)
- panteista (utosamienie boga z przyrod)
- docenia warto ograniczonego charakteru wadzy pastwowej
- patrzy na pastwo jako co uytecznego, by suyo czowiekowi w ochronie jego neutralnych uprawnie
Jego doktryna jest wzorem postawy tolerancji, utylitaryzmu i demokracji. Jeli pastwo jest instytucj, ktra zapewnia nam korzyci,
to moemy powiedzie, e Spinoza jest prekursorem liberalizmu.
SKRYPT STAROSTY
54
8. REWOLUCJA ANGIELSKA
- pocz. XVII w.- powane zmiany w spoeczestwie angielskim

- panowanie Elbiety I przynioso mieszczastwu znaczne sukcesy
- ograniczone zostay wpywy arystokracji ziemskiej, landlordw
- wzrost produkcji przemysowej wymusi nowe podejcie do gospodarki rynkowej
- nowe warstwy spoeczestwa zyskay due znaczenie - gentry (nowa szlachta ktra przechodzia na system gospodarki
rynkowej) oraz yeomeni (wolni chopi)
- struktura rzdw, ktra skutecznie hamowaa rozwj procesw wczesnokapitalistycznych
- pastwo byo tymczasem nadal feudalne, ale absolutyzm Jakuba I i jego syna Karola I wywoa opr - zwaszcza polityka zwrotu ku
absolutyzmowi.
Spoeczestwo angielskie moemy w przededniu rewolucji podzieli na dwie grupy
1. zwolennicy krla - szlachta, koci anglikaski.
2. popierajce rewolucj - buruazja, nowa szlachta, lud (miejskie posplstwo, chopi)
W latach 40 i 50. XVII w. obz rewolucyjny przesta by jednolity rnorodno programw.
0 Rojalici
- program zwolennikw krlewskich i samego krla
- autorem wielu traktatw tego programu by sam Jakub I
- wadza krlewska opiera si na boych prawach krlw
- rdem absolutyzmu jest odwieczne prawo boej natury
-krl jest rdem wszelkiego prawa
- Robert Fihner - inny teoretyk absolutyzmu monarszego:
- krl, niczym ojciec nad swoimi dziemi, ma wadz nad swoimi poddanymi
-wadza krlewska jest starsza od parlamentu, bo ma swoje podstawy w ustawach Wilhelma Zdobywcy
- program rojalistw nie by doktryn spjn, jego kontynuatorem by Thomas Hobbes
1 i 2 - Buruazyjna prawica (prezbiterianie i independenci)
- organizatorem rewolucji by tzw. Dugi Parlament (1640- 1653)
- dwa nurty, oba zwizane z purytanizmem - programem zreformowanego kocioa, wrogiego zarwno w stosunku do kocioa
katolickiego jak i zreformowanego
- krytyka za rozpust, lenistwo i rozrzutno, wystpowali przeciw luksusowi, rozrywkom, nadmiernej liczbie wit
- wysoko cenili natomiast przedsibiorczo, energi, ekonomiczny sukces
- bieda jako efekt lenistwa i braku zmysu oszczdnoci
Prezbiterianie
- reprezentowali prawic - wielka buruazja miejska i wiejska
- skromny program polityczny
- wystpowali przeciw absolutyzmowi na rzecz "monarchii umiarkowanej" wsppracujcej z parlamentem
- szukali porozumienia z krlem w zamian za uznanie zwierzchnictwa Parlamentu
- do 1648 mieli przewag w Parlamencie
Independenci
- rednia buruazja, nowsza szlachta, drobni posiadacze
- w 1648 dokonali zamachu stanu i oczycili Parlament z prezbiterianw
-monarchia jest najgorsz form rzdw
- wadza monarsza to uzurpacja wadzy nalenej reprezentacji narodu - Wilhelm Zdobywca po bitwie pod Hastings
- Karol I jest tyranem, wadc nielegalnym, jest niszy od ustawy, tak jak ta od parlamentu
- krlobjstwo uzasadniano opierajc si na pismach francuskich monachomachw
- dla obrony ludu i wyszych zasad mona zawiesi normaln praworzdno, po to wanie by stworzy naleyte warunki
dla jej dziaania
- nie przyjli jednak zasady suwerennoci ludu - tolerowali jednak umow spoeczn, ktra nakadaa jednak na lud pewne
obowizki
- powoywali si na umow spoeczn, ktra rwnie na lud nakada obowizek szanowania wielu zasad
- prawo oporu przypada tylko magistraturze
- Suwerenem jest nie nard, ale Parlament - tu skupia si wola wikszoci narodu
SKRYPT STAROSTY
55
W okresie rzdw Cromwella goszono, e najwysza wadza ustawodawcza spoczywa w jednej osobie i w ludzie zebranym w
parlamencie
- Lud jest reprezentowany przez Parlament, ale parlament dzieli wadz suwerenn z lordem protektorem
- pogodzenie zasady suwerennoci parlamentu z dyktatur jednostki w ramach ustroju republikaskiego
- Parlament mia by kompletowany wg cenzusu majtkowego
- zasada rwnoci przy rozdziale mandatw w Izbie Gmin bya sprzona z ide proporcjonalnoci, przyznajc mandaty
okrgom wyborczym w zalenoci od ich udziau w ciarach ponoszonych na rzecz pastwa
- haso wolnoci bogacenia si dla posiadaczy oraz kategoryczna obrona nietykalnoci prywatnej wasnoci
- powtarzano purytask tez, e ndza jest rezultatem grzechu
- w pogldach independentw tkwiy podstawy nowoytnego liberalizmu
John Milton
- poeta, popiera independentw, uzasadni wykonanie wyroku na krlu
- oddala si od nich wraz ze sabncym pierwiastkiem demokratycznym w ich doktrynie
- odrzuci tez o tym, i wadza suwerenna naley do Parlamentu - Suwerenem jest nard
- umowa spoeczna - zawierajc kontrakt z wadc, lud zatrzyma sobie substancj suwerennoci
- broni republiki jako rzdu rwnoci i sprawiedliwoci
- wszyscy s rwni, nie wic powodu by odda wadz jednostce
- wadz powinna sprawowa generalna rada najzdolniejszych mw, wybieranych na okrelony czas przez nard
- wadz oczywicie powinni sprawowa godni reprezentanci, ktrzy nie otrzymywaliby suwerennoci (ta
pozostawaa przecie przy narodzie)
- Parlament powinien by rozumnym wykonawc woli narodu
- akceptowa pen swobod sowa i druku, tylko cakowita tolerancja daje postp, a dyskusja polityczna rodzi najlepsze rozwizania
James Harrington
- "Oceania" - rwnowaga wasnoci (balance) w nowoczesnym pastwie
- warunkiem stabilizacji jest unikanie zbyt wielkich dysproporcji majtkw wrd czonkw spoeczestwa
- postulowa by pastwo uniemoliwiao powstawanie wielkich fortun
- oczywicie nie zjedna sympatii angielskiej buruazji
3 - Lewellerzy
- drobnomieszczaska doktryna, gwnym ideologiem by John Liburne ( "Umowa wolnego ludu Anglii)
- rwno praw politycznych
- uzasadnieniem bya teza o suwerennoci ludu, ktra zakada sprawiedliw wolno i poszanowanie wrodzonych praw
czowieka, ktrych nikt nie moe zmienia, nawet parlament
- naley czsto zmienia posw, odrzuci cenzus wyborczy, wprowadzi powszechne prawo wyborcze, bowiem nikt nie jest
obowizany do posuszestwa wadzy, ktrej sam nie powoa
- do parlamentu miao nalee ustawodawstwo i kontrola nad urzdnikami
- aden urzdnik ani oficer nie mg by jednoczenie posem
- dano gwarancji praworzdnoci i obywatelskich swobd, tolerancji religijnej, wolnoci sowa i druku
- z wyczeniem pism aprobujcych tyrani
- wystrzegano si od egalitaryzmu spoecznego i odegnywano od naruszania wasnoci
- program lewellerw stworzy podstawy pod zasad buruazyjnej demokracji
4 Diggerzy
- komunizm - obejmowa najubosze warstwy miejskiego i wiejskiego plebsu
- prboway one tworzy komuny rolnicze na ziemiach gminnych i ugorach, wobec braku siy pocigowej kopano ziemi
- rda ndzy i wyzysku tkwi we wasnoci prywatnej
- wasno powinna znikn
- prawo do rodkw utrzymania, szczeglnie prawo do ziemie, to naturalne prawo dane czowiekowi przez Boga
- wasno ziemi i wszelkie manipulacje podami to naruszenie prawa boego
SKRYPT STAROSTY
56
Gerard Winstanley
- "Program ustroju wolnoci"
- bogacze nie wyrzekli si wasnoci i dlatego rewolucja nie moga zwyciy
- apelowa do Cromwella, by zmusi monych do przekazanie ziemi we wsplne wadanie
- krytykowa istniejce stosunki w Anglii
- przedstawi pastwo jako aparat wyzysku biednych przez bogatych
- porawo angielskie zapewnia prawdziw wolno tylko szlachcie i klerowi, natomiast wolno ludu polega tylko na prawie
do pracy najemnej - Anglia jest wielkim wizieniem, w ktrym winiami s ludzie ubodzy
- krl zawsze by ciemiycielem ludu
- kolej na wyzwolenie kraju i jego ludu z ucisku lordw, monych i wielkich wacicieli ziemskich
- sympatie kierowa w stron republiki - rzdziby system praw powszechnej wolnoci
- podstawow komrk miaa by gmina, w ktrej kady byby panem swego gospodarstwa
- ziemia byaby wsplna
- rodki utrzymania dostarczane byyby z magazynw pastwowych w myl zasady: kademu wg jego potrzeb
- praca byaby powszechnym obowizkiem
- naczeln wadz republiki mia by parlament zoony z przedstawicieli miast i gmin
- wybierany w powszechnym gosowaniu, z wyczeniem jednak przeciwnikw republiki
- parlament mia sprawowa nadzr nad urzdnikami i stanowi prawa
- poniewa obawia si inflacji prawa, w projekcie kodeksu dla przyszej republiki przewidywa jedynie 60 artykuw
lady tych pogldw mona odnale w utopiach nastpnych stuleci, a take wrd programw lewicy czasw wielkiej rewolucji
mieszczaskiej we Francji.
SKRYPT STAROSTY
57
9. THOMAS HOBBES
- XVI/XVII w.
- wojna domowa w Anglii, zaamanie systemu konstytucyjnego
- najpierw by zwizany z rodzin Cavendishw (rojalici) nauczyciel, po przewrocie Cromwella emigruje do Francji
- naucza syna Karola I, pretendenta do tronu, ucieka z Francji do Anglii
- podejrzany o zwizki z reimem Cromwella uratowany przez krla Karola I
- umowa spoeczna, a nie wadza od Boga lojalny temu kto zapewnia bezpieczestwo
- ateista filozoficzny
- pesymizm antropologiczny
- pastwo jest koniecznoci
- ostatnia mieszczaska pochwaa absolutyzmu
- Lewiatan porwnanie pastwa do potwora ktry ronie, poerajc jednostki
Kontraktualizm przeciwiestwo myli holistycznej (Arystoteles)
- teoria umowy spoecznej
- dobr stron determinuje charakter pastwa
- rna ilo etapw
- metodologiczny twr o walorze teoretycznym (ahistoryczno)
- moliwo jasnego wypowiedzenia pozycji jednostki w pastwie
twierdzi, e prawo natury nie mogo si rozwin tak dugo, jak dugo nie byo wadzy, ktra wymuszaaby jego
respektowanie, za pomoc sankcji (w stanie natury nie byo pokoju, bo nie byo wadzy, ktra stanaby na jego stray)
Jednostka
- egoista
- pesymizm antropologiczny czowiek dy do zaspokojenia swoich potrzeb nie liczc si przy tym z wolnoci czy innymi
uprawnieniami innych ludz
- czowiek jest niewolnikiem swoich namitnoci
- silny instynkt samozachowawczy
- najwysz wartoci dla czowieka jest jego wasne ycie
- posiada rozum
- rozum podpowiada, e stan natury jest niebezpieczny
- ograniczenie wolnoci w zamian za spoeczestwo
- tradycja Arystotelesowska o czowieku i pastwie jest nieprawdziwa
- czowiek nie jest istot spoeczn
- punktem wyjcia jest stwierdzenie, e czowiekiem rzdz namitnoci
- czowiek jest z natury egoist, z natury jest zy
- z natury ludzie s rwni, problem polega na tym, e z rwnoci nie chcemy si pogodzi
- kady czowiek dy do tego by cieszy si wikszym szacunkiem, wadz i majtkiem
- rwni i niezdolni do pogodzenia si z rwnoci natury rzeczy stosunku s kiepskie
- konflikt, przemoc i rabunek
- rozum odrnia czowieka od zwierzt
- przejawem instynkt samozachowawczy nakazuje on czowiekowi dy do pokoju, dotrzymywa umw, tumi zemst
Indywidualizm metodologiczny
- jednostka jest koncepcyjnym punktem systemu
- refleksja zaczyna si od jednostki
Stan natury
Stan natury to stan przedpastwowy nie istnieje prawo i wadza (ew. prawo naturalne) jednostki rwne i wolne.
Fundamentalne znaczenie.
- jednostki yj w osamotnieniu
- kady dy do realizacji wasnych interesw nieufno, staa rywalizacja (Homo homini lupus est)
- stan nieustannej wojny kadego czowieka z kadym lub groba takiego konfliktu
- ycie ludzkie jest samotne, biedne, krtkie i zwierzce
SKRYPT STAROSTY
58
- rwno kadego czowieka mona zabi w taki sam sposb

- wolno wolno subiektywna, czowiek czyni co chce, ale nikt nie liczy si jego wolnoci
- stan absolutnej nieograniczonej wolnoci
- kady dysponuje wolnoci do ycia, zdrowia, ataku na innych (co si nam rzewnie podoba)
- stan moralnej prni nie mona okreli moralnoci dziaania, brak pojcia sprawiedliwoci
- jednoczenie ludzie s rwni (zdolnoci porwnywalne, ale nie identyczne, suma zdolnoci)
- stan skrajnych niedogodnoci, ludzie nie wsppracuj, bez dobrobytu i zdobyczy cywilizacyjnych
- rozum i instynkt podpowiadaj aby zawrze wi protekcji powoanie organu bdcego gwarantem bezpieczestwa
- w stanie natury yj wadcy pastw midzy sob (nie ma nad nimi pastwa)
Stan natury jest fikcj metodologiczn
- gdyby pastwa nie byo, to ludzie by yli w takim stanie natury
- przykady wojny kadego z kadym wtedy i obecnie
- przygotowania do podry zbroimy siebie i sub, schowa kosztownoci
- pomimo suby szeryfa, suby wiziennej, sdw
- dowd na nasze wyobraenie o naturze ludzkiej
- udanie si na spoczynek zamknicie obejcia, budynku, sypialni, sprawdzenie kosztownoci, bro
-w warownym miecie, w dobrze funkcjonujcym pastwie
Czowiek jest istot racjonaln jest w stanie posugiwa si rozumem, przewidywa i wymyla
- najwaniejszym instynktem jest instynkt samozachowawczy
- skoro wszyscy kieruj si instynktem samozachowawczym naturalne uprawnienie do samozachowania
Postanowienia prawa natury wyprowadzane z uprawnienia do samozachowania
- np. za wyrzdzone korzyci odpaca wzajemnoci, dotrzymywa umw
- rozum podpowiada e trzeba przezwyciy stan natury i pozwoli stworzy warunki w ktrych naturalne uprawnienie do
samo zachowania byoby stosownie chronione
Nieustanny strach przed gwatown mierci nikt nie chroni naszego uprawnienia do samozachowania
- potrzebne jest przestrzeganie prawa natury (niemoliwe w stanie natury)
- stan natury poprzedza utworzenie wadzy pastwowej, powcigajcej naturalne, egoistyczne popdy ludzkie.
Umowa spoeczna
W stanie natury nie ma spoeczestwa, jedynie jednostki (nawet jeli zgrupowane).
Strony umowy wszystkie jednostki (Suweren nie jest stron)
Forma zawarcia kady czowiek zawiera osobicie (indywidualnie) tak sam umow z kad pozosta jednostk
- inna ni u Grocjusza i Spinozy bya to umowa kadego z kadym
Tre - jednostka zrzeka si na rzecz Suwerena (wadzy) wszystkich swoich uprawnie pod warunkiem, e postpi tak kady
Umowa jednoetapowa naraz tworzy si (symultanicznie) pastwo i spoeczestwo.
Kady musi przystpi do aktu umowy spoecznej
- formua: przekazuj moje uprawnienie do rzdzenia moj osob temu oto czowiekowi pod warunkiem e i wy przekaecie wasze
uprawnienia do rzdzenia waszymi osobami temu oto czowiekowi
- wszyscy s stronami umowy oprcz osoby rzdzcej (Suwerena)
- Suweren przyjmuje wadz od wszystkich ale nie jest stron umowy
- jednym aktem powoujemy spoeczestwo i pastwo
- wie ludzi osoba Suwerena nie ma Suwerena, nie ma umowy
- zobowizani wobec siebie nawzajem
- ludzie przekazuj ca swoj wadz nieograniczona wadza Suwerena
- przystpujemy do umowy spoecznej by uprawnienie do samo zachowania doczeka osi stosowenj ochorny
- pastwo jest tworem konwencji, jest stworem sztucznym
- jest wtrne to naszego instynktu samozachowawczego i uprawnienia do samozachowania
- pastwo ma chroni nasze uprawnienia
- skazaniec ma prawo uciec, onierz ma prawo zdezerterowa
- wraz z powstaniem pastwa ustaa naturalna wolno ludzi (pojawio si ycie spoeczne, prawo, wasno, nowe reguy ochrony
ycia i gospodarki)
Suwerenowi jestemy winni posuszestwo tak dugo i nie duej jak jest nam w stanie zapewni samozachowanie.
SKRYPT STAROSTY
59
Pastwo absolutne
- wadza nieograniczona, niepodzielna, nie zalena.
- jednostka zrzeka si wszystkich swoich uprawnie
- tylko absolutne pastwo jest w stanie okiezna naturalny egoizm czowieka
- natura czowieka nie zmienia si w wyniku zawarcia umowy.
- Umowy bez miecza si tylko pustymi sowami
- jednostka yjc powinna cieszy si jak najwiksz swobod (w ramach pastwa absolutnego)
- jak najwiksza wolno cywilna, ale zakaz wolnoci politycznej
- wyrzeczenie si wadzy gwarantuje bezpieczestwo systemu
- monarcha gwarantem wasnoci
- Suweren jednak nie moe by zaleny od spoeczestwa (w pastwie nie ma dwch si Suwerena i spoeczestwa)
- wadca z nikim nie dzieli Suwerennoci, jego prawa s niepodzielne (wszelki dyskusje podwaajce ten pogld byy, zdaniem
Hobbesa, jaowe i zbrodnicze), tylko do wadcy naley decyzja jakich doktryn uczy mona ludzi
- tylko Suweren moe reprezentowa swoich poddanych (negacja parlamentaryzmu reprezentacyjnej formy rzdw)
- wadza Suwerena rozciga si rwnie na Koci i jego urzdnikw (religia ma peni funkcje utylitarne)
- negowa potrzeb istnienia partii politycznych
- Hobbes argumentowa, e absolutyzm jest wyrazem woli ludu i wynika z przesanek racjonalistycznych (Hobbes konkludowa, e
pomimo caej surowoci absolutyzm i tak by lepszy od anarchii, jest zaprzeczeniem pierwotnego bezadu)
- nie twierdzi, e absolutyzm powinien ogranicza si wycznie do wadzy krlewskiej, moe dotyczy zgromadze lub caego ludu
(byoby to jednak trudne do urzeczywistnienia)
Hobbes, jako utylitarysta, widzia w absolutyzmie realne korzyci dla jednostek, np.:
- absolutne pastwo ma realizowa ad i bezpieczestwo
- ma ono by strem wasnoci i gwarantem gospodarczego obrotu
- silne pastwo hamuje wszelkiego rodzaju gwaty, zamieszki, wojny domowe, religijne
- zapewnia jednostkom moliwo zaspokojenia elementarnych potrzeb i ambicji
- wadca absolutny, jego zdaniem, nigdy nie bdzie tyranem (swoj wiedz i wadze spoytkuje w dobrych celach)
- twierdzi, e nard winien posuszestwo, dobremu wadcy (koczy si ono w momencie, w ktrym wadca przestaje by zdolny do
realizacji swych podstawowych celw zapewnienia bezpieczestwa poddanym)
Prawo oporu wobec Suwerena
- nie moe by oporu wobec Suwerena jestemy spoeczestwem i pastwem tylko wtedy gdy scala nas osoba i wadza Suwerena
- nie istnieje adna inna alternatywa groba upadku (np. rewolucja w Anglii)
- pastwo to bg miertelny
- bez Suwerena nie ma ludu
- wadza aparatu pastwowego jest delegowan wadz Suwerena jest niemoliwe skierowanie tej wadzy przeciwko niemu
- z punktu widzenia prawa pozytywnego nie ma prawa oporu
- Suweren nie by stron umowy nie mona mu jej wypowiedzie
- rozumowanie hobesjaskie otrzymuje j w darze
- jednostki zrzeky si wszystkich praw, cznie z prawem oporu
- poddani nie mog negowa poczyna Suwerena, bowiem rdem jego wadzy jest zgodna wola jednostek i kady ma swj udzia w
dziaaniu Suwerena
- zabjstwo jest niedozwolone, ale moralnie uzasadnione egoizm, instynkt samozachowawczy
- lojalno koczy si gdy pastwo zagraa yciu (nie zapewnia bezpieczestwa)
Filozoficznie ateizm wyprowadza prawo natury z uprawnienia do samozachowania, z instynktu samozachowawczego
- degradacja czowieka (Stworzenia boego) to statusu zwierzcia
Nie istnieje kategoria Boga jednostki posuszne monarsze bo same go wybray (legitymizacja z umowy spoecznej).
Dzieo Hobbesa spotkao si z ostr krytyk i to ze wszystkich moliwych stron. Dopiero z tej krytyki w pniejszym okresie wyoni
si koncepcje zwyciskie, m.in. liberalna doktryna Johna Lockea.
Idea przewodnia to silne pastwo (Bg miertelny). Jednostka jest pierwotna i egoistyczna. Spoeczestwo to twr konwencji,
tosame z pastwem (konwencjonalne nienaturalne, stworzone przez czowieka). Wadza jest konwencjonalna, nieograniczna,
pochodzi od czowieka. Pastwo to Suweren instrument absolutny. Prawo to wola Suwerena. Wasno to kategoria prawa
pozytywnego. Porzdek etyczny (pojcie sprawiedliwoci) zaley od woli Suwerena.
SKRYPT STAROSTY
60
10. JOHN LOCKE

- XVII w.,
- empiryk, twrca nowoytnego empiryzmu
- aktywno polityczna w okresie monarchii restaurowanej, ugrupowanie wigw (pierwszych wigw, Lord Shaffsbury)
- opr przed prbami wprowadzenia ustroju absolutystycznego i wprowadzeniu katolicyzmu
- rwnie emigruje dla bezpieczestwa do Holandii
- wraca po rewolucji chwalebnej
- po powrocie publikuje Dwa Traktaty o Rzdzie fundament mylenia liberalnego
- List o tolerancji, uznawany za klasycznego wykadowc liberalizmu politycznego
- racjonalizm
- przeciwiestwo Hobbesa
- Pomimo krlewskich zapewnie, odegnujcych si od idei absolutyzmu, Stuartowie realizowali dawn polityk. To doprowadzio z
kolei do kolejnej w XVII wieku rewolucji (tzw. sawna rewolucja z 1688 r.), w wyniku ktrej tron obj ksi hanowerski Wilhelm
Oraski. W ten sposb pooono kres angielskiemu absolutyzmowi, a Bill of Rights (1689) da formalnie pocztek epoce monarchii
konstytucyjnej. Gwnym teoretykiem nowego ustroju Anglii by John Locke.
Stan natury
- okres powszechnej szczliwoci (najlepszy czas w dziejach ludzkoci)
- niezdemoralizowani, wolni, rwni
- bez spoeczestwa, ale mae grupy
- empiryzm, racjonalizm i utylitaryzm to jego podstawowe narzdzia badawcze rzeczywistoci
Jednostka
- czowiek pochodzi od Boga
- istota rozumna (Arystoteles, odczytuje rozumem prawa natury)
- podporzdkowany prawu natury (otrzymanym od Boga)
- czowiek jest z natury raczej dobry optymizm antropologiczny
Czowiek obdarzony przez Boga 3 uprawnieniami naturalnymi
- prawo do ycia
- prawo do wolnoci
- prawo do wasnoci
Absolutne, nienaruszalne, niezbywalne tak nas stworzy Bg.
Bg wyposaa czowieka w dwie naturalne wadze
- wadza sdzenia (wadza decydowania jak najstosowniej naley zachowa siebie i tak dalece jak to moliwe cay rodzaj
ludzki przy naturalnych uprawnieniach do ycia, wolnoci i mienia)
- wadza karania tych, ktrzy wystpujc przeciwko postanowieniom prawa natury
Lub: - wadza ochrony realizacji swoich uprawnie naturalnych
- wadza do cigania, sdzenia, karania wszystkich tych ludzi ktrzy narusz nasze podstawowe uprawnienia naturalne
W stanie natury obowizuje prawo natury i jest przestrzegane

- system norm przy pomocy ktrego Bg rzdzi wszechwiatem
- czowiek kierujc si rozumem odkrywa prawa natury odkrywa postanowienia Boga
Brak pastwa
- czowiek osobicie wymierza sprawiedliwo
- niedogodno stanu natury kady jest sdzi we wasnej sprawie
- stan przedpastwowy to stan spoeczny (czowiek jest istot spoeczn)
- stan wolnoci, rwnoci, wzajemnej pomylnoci i wsppracy
Kady moe odczyta z prawa natury swoje uprawnienia ludzie staraj si przestrzega praw natury.
SKRYPT STAROSTY
61
Umowa spoeczna
Umowa spoeczna
- podobnie jak u Hobbesa, jednostki zawieraj umow spoeczn
- wiadomym oznajmieniem woli
- jednomylnie
1. Etap
- stronami s wszystkie jednostki ktre jednomylnie zgadzaj si na stworzenie spoeczestwa obywatelskiego
- spoeczestwo obywatelskie = spoeczestwo polityczne
- spoeczestw obywatelskie wi, wsplnota ludzi ktra zdaje sobie spraw istnienia pewnych interesw jakich nie
mona zrealizowa bez koniecznoci wsppracy ze wszystkimi
2. Etap
- umowa zawarta midzy spoeczestwem obywatelskim a rzdem
- w jej wyniku powstaje pastwo
- treci umowy jest przekazanie przez wszystkie jednostki swoich dwch wadz na rzecz pastwa
Umowa spoeczna potrzebna, bo brakuje bezstronnych arbitrw naszych sporw
- w sposb niedoskonay wykonujemy prawa natury
- wadza karania
- istnieje groba wizji Hobbesa wszyscy jestemy stronniczy
Kady czowiek przekazuje spoeczestwu (politycznemu/obywatelskiemu) caa swoj drug naturaln wadz (karanie
wystpujcych przeciwko stanowi natury) oraz cz pierwszej naturalnej wadzy (sdzenia)
- powstaje wadza polityczna spoeczestwa obywatelskiego
- podmiotem jest spoeczestwo, wykonuje wikszo (wikszo ma prawo pocign wszystkich)
- sprawuje wadz w wymiarze publicznym
- wadz trzeba przekaza rzdowi obywatelskiemu aktem politycznego powiernictwa (z angielskiego prawa prywatnego)
- spoeczestwo obywatelskie upowania rzd obywatelski do dziaania w okrelonych granicach i w imieniu spoeczestwa (mandat
do krelonego dziaalnia w okrelonych granicach)
Liberalna wizja pastwa ograniczonego
Pastwo-str
- ma charakter ograniczony tre umowy spoecznej determinuje funkcje pastwa
- gwarancja bezpieczestwa uprawnie naturalnych jednostki
- nie ingeruje w paszczyzny wolnoci, gospodarki, kultury
- pastwo nie moe narusza uprawnie naturalnych jednostki
- Pastwo-stranik wasnoci (wasno wita i nienaruszalna)
Rzd obywatelski jest penomocnikiem spoeczestwa obywatelskiego aby dziaa skutecznie wadza rzdu obywatelskiego mu by
odpowiednio podzielona
Liberaowie lubi dzieli wadz.
Locke obawia si powstania wadzy absolutnej instrumentalne ograniczenia wadzy
- pastwo musi mie wadzy jak najmniej, aby wystarczao do realizacji celw, ktre byy przyczyn utworzenia pastwa.
- Locke przedstawi jako pierwszy koncepcj podziau wadzy, ma on inny charakter ni u Monteskiusza.
- wiek pniej Monteskiusz opiera si na trjpodziale Lockea
- najwaniejsze jest by nie czy w jednym organie wadzy ustawodawczej i wykonawczej (taka bowiem zaleno mogaby
prowadzi do absolutyzmu)
SKRYPT STAROSTY
62
- Ustawodawcza najwaniejsza (brak rwnowagi)

- 2 izby parlamentu (najlepiej wyraa si interesy rnych grup spoecznych)
- liberalizacja zasad wyborczych cenzus majtkowy
- wadza stanowienia prawa (zgodnego z prawe natury)
- musi suy zachowaniu kadego czonka spoeczestwa obywatelskiego przy yciu zdrowiu i mieniu
- podlega jej wadza wykonawcza
- ma ona jednak suwerennoci w stosunku do jednostki, reprezentacja jak najszerszego grona obywateli
- nie moe by delegowana
- ograniczenia: cel powstania (poytek czowieka), nienaruszalno wasnoci (wasno to prawo naturalne)
- ustawodawstwo nie moe krpowa: wasnoci, ycia prywatnego i rodzinnego, wolnoci, religii.
- ustawodawstwo ma natomiast gwarantowa bezpieczestwo.
- Locke by zwolennikiem monarchii parlamentarnej,
- Wykonawcza egzekutywa i sdownictwo
- nie mog istnie adne zalenoci pomidzy Ustawodawcza a Wykonawcz faktycznie oddzielne
- egzekutywa wykonuje prawo stanowione przez legislatyw
- wykonywanie prawa to take dziaalno sdw
- Wada federacyjna - prowadzenie polityki zagranicznej
- rwna wadzy wykonawczej
- zajmuje si relacjami pastwa z innymi pastwami
- egzekutywa nie moe bo pastwa wobec siebie s w stanie natury pastwa maj wycznie tylko prawo natury
- ci sami ludzie co egzekutywa ,tylko w innym charakterze wystpuj
Wadza ma charakter wycznie instrumentalny
- nie jest Suwerenna
- to spoeczestw obywatelskie jest Suwerenne (czyli wszystkie jednostki)
Prawo oporu
- rewolucja jako zo konieczne ostateczno, rozwizanie z ktrego nie mona korzysta zbyt pochopnie by rewolucja nie
naruszya jeszcze wikszej czci uprawnie
- jeli jeden czonek SO uznaje, e jego naturalne uprawnienia nie s odpowiednio chronione
- ma prawo si zastanawia, bo nie przekaza w caoci pierwszej wadzy
- indywidualne prawo secesji
- jeli wikszo dochodzi do wniosku, e jej naturalne uprawnienia SO nie s naleycie chronione
- z okazjonalnymi praktykami tyraskimi mona si pogodzi
- jeli uporczywe amanie, to trzeba si odwoa si do niebios zbrojny opr
U Hobbesa gdy ginie Suweren automatyczny powrt do stanu natury
U Lockea zabezpieczenie pozostaje Etap 1, pozostaje spoeczestwo obywatelskie ktre wybiera nowy rzd, zwyk
demokratyczn wikszoci, nie ma powrotu do stanu natury
- umowa spoeczna, zdaniem Lockea, powinna przynosi spoeczestwu wymierne korzyci utylitaryzm (np. wadza pastwowa
ma za zadanie umacnia naturalne i niezbywalne prawa jednostki)
- pastwo przejo od spoeczestwa jedynie jedno uprawnienie moliwo karania gwacicieli praw naturalnych (w ten sposb
pastwo zyskao prawo do stanowienia praw pozytywnych oraz ich egzekwowania moliwo przymusu)
- suwerenem jest spoeczestwo, ktre jest starsze od pastwa
- pastwo powinno jednostkom pozostawi swobod dziaalnoci gospodarczej, politycznej i kulturalnej ktr zarazem winno
chroni
- pastwo jako str, nie moe wtrca si do sfery produkcji i wymiany, do ycia religijnego, kulturalnego i spoecznego
- wszelkie partie, stowarzyszenia, korporacje, spki maj prawo do penej autonomii
- wasno jest wita, absolutna i nietykalna prowadzi ona do bogactwa i oglnej szczliwoci
- idea szacunku dla wadzy pastwowej, dobrze wypeniajcej swoje cele (opr jako zo ostateczne)
- wzorem dobrego rzdu umiarkowana monarchia, w ktrej wadza byaby podzielna
- rwno wobec praw naturalnych, zdaniem Lockea, nie oznacza rwnoci wobec prawa pozytywnego
- Locke swoimi pogldami broni interesw dwch czoowych si spoeczestwa angielskiego buruazji i feudalnej szlachty
SKRYPT STAROSTY
63
Wolno
1) wolno naturalna
- jedynie w stanie natury
- czowiek jest wolny jeeli nie podlega adnej innej wadzy na ziemi poza wadz prawa natury
2) wolno czowieka w spoeczestwie
- czowiek jest wolny gdy podlega tylko i wycznie takiej wadzy ktra powstaa wyniku zgody spoeczestwa
Ojciec myli liberalnej
-Jefferson spisa adunek doktrynalny Drugiego traktatu o rzdzie w Deklaracji Niepodlegoci
- prawo oporu w konstytucji RFN
- Locke jest szanowany, ale nikt z nim nie dyskutuje
- podstawowa idea liberalizmu - zasada indywidualizmu i tezy o prymacie praw naturalnych jednostki
Idea przewodnia to dobrodziejstwo ograniczonej wadzy pastwowej. Jednostka jest wyposaona przez Stwrc w uprawnienia
naturalne. Spoeczestwo to spoeczestw obywatelskie, oparta na uprawnieniach naturalnych moralna wsplnota ktrej czonkowie
pragn nada polityczny wymiar. Wadza jest ograniczona i konwencjonalna, pochodzi od jednostek. Pastwo jest ograniczone, suy
ochronie uprawnie naturalnych. Prawo jest pozytywne, zgodne z prawem natury. Wasno jest instytucj prawa natury.
SKRYPT STAROSTY
64
11. HOBBES A LOCKE

Wiek XVII- wiek racjonalizmu ( i obaj s racjonalistami). Rozum decyduje o poznaniu. Obaj reprezentowali szko prawa natury.
Prawa naturalne- prawa czowiekowi przyrodzone. Praw naturalnych czowiek nie zawdzicza dawcy. Wszelkie byty s przez czowieka tworzone. Droga
tworzenia to umowa spoeczna. Czowiek jest kreatorem rzeczywistoci. A wic pastwa wtedy nie byo. W dziejach ludzi istnia kiedy stan bez pastwa.
Ten okres to okres stanu natury. W nim czowiek kierowa si tylko swoimi prawami naturalnymi, y zgodnie z natur. Koncepcja czowieka- wiek XVIIracjonalizm, czowiek jest istot rozumn.
Hobbes by starszy o dwa pokolenia, jego pogldy nie pasoway do epoki.
Locke by ojcem liberalizmu politycznego, ideowym ojcem rewolucji angielskiej.
Hobbes - pesymizm antropologiczny - w czowieku dostrzega przede wszystkim wady, czowiek z natury jest zy.
Locke - optymizm antropologiczny, w czowieku widzia zalety, czowiek jest z natury dobry.
Rozumno jest cech kadego czowieka, i dobrego i zego.
Hobbes - najwaniejszym motywem dziaania jest instynkt samozachowawczy, ale zdarza si te kierowa egoizmem. Ten instynkt jest realizowany w stanie
natury- stanie permanentnej wojny, To nie spoeczestwo- to zakotwiczona natura ludzka. Wojna wszystkich ze wszystkimi- wszyscy zagraaj wszystkim,
czowiek musi by zawsze gotowy do obrony. Stwarza ad i poczucie bezpieczestwa, lecz tylko dla siebie. Nie ma rozwoju cywilizacyjnego. Nie ma postpu.
Nie ma sprawiedliwoci, nie ma prawa.
Ludzi byli wobec siebie rwni. Wszyscy chrzcili wasny byt, wszyscy wyraali podanie posiadania rzeczy. Rozumny czowiek dostrzega wady stanu naturyczowiek rozumny ( cho zy ) dostrzeg wady polegajce na braku bezpieczestwa, rozum czowieka kieruje si na drog do pokoju- jest umowa spoeczna.
Hobbesjaski zy czowiek zawiera umow spoeczn, bo nie chce y w stanie permanentnego zagroenia.
Locke - poniewa jest on optymist antropologicznym, to ludzie w stanie natury wiod spokojny ywot, zajmuj si wytwarzaniem dbr. Wg Locke'a w
stanie natury nie ma wojny- moliwo rozporzdzania sob i swoimi dobrami. Dobry czowiek Lockowski nie odczuwa wrogoci wobec innych. Dlatego
znacznie atwiej jest wytumaczy powstanie pastwa u Hobbesa- trudniej jest wytumaczy dlaczego Lockowski czowiek chce pastwa. S jednak pewne
niebezpieczestwa- jeli nie ma pastwa nie ma te prawa, kady czowiek Lockowski jest dla siebie normodawc, nie ma powszechnie obowizujcego
prawa w znaczeniu przedmiotowym- jest tyle porzdkw prawnych, ilu ludzi. Skoro w stanie natury nie ma wadzy, nie ma sdw- ewentualne spory midzy
ludmi rozstrzygaj oni sami.. Kady jest sdzi w swojej sprawie. Prowadzi to do anarchii. Czowiek rozumny dostrzega niebezpieczestwa stanu natury,
dlatego poprzez umow spoeczn tworzy pastwo.
Hobbes - czowiek z natury jest zy, tylko silne pastwo wszechogarniajce moe ograniczy ze cechy czowieka, skoro czowiek jest zy i jego rozumno nie
uczyni go lepszym to musi istnie pastwo jako kaganiec. Std potrzeba pastwa silnego.
Locke - stan natury jest harmoni, pastwo to antidotum na niebezpieczestwa stanu natury. Pastwa powinno by jak najmniej, pastwo powinno by
ograniczone do stanowienia prawa i rozstrzygania sporw.
Zawsze tam, gdzie optymizm antropologiczny- pastwo powinno siga jak najbliej. Pastwo jest ze, bo ogranicza wolno, ale jest uyteczne, bo realizuje
prawodawstwo i gwarantuje rozstrzyganie sporw. Uzasadnienie pastwo to jego uyteczno.
Czowiek dobry= pastwo ze, Czowiek zy= pastwo dobre.
Hobbes - czowiek jest wolny w stanie natury, oddaje wolno pastwo, traci wolno,
Locke - czowiek ustpuje pastwu tylko niektre prawa ( do tworzenia prawa, do sdw ), reszt uprawnie naturalnych zachowuje.
Umowa spoeczna - cechy wsplne
a) powszechno- wszyscy ludzie j zawarli,
b) nieodwoalno,
c) treci umowy byo wyzbycie si naturalnych praw
Jeli uywamy okrelenia umowy spoeczna, to jakie s jej strony? Zawierana jest wtedy, gdy pastwa nie ma, wic stron nie moe by pastwo. Stronami
s wszyscy ludzie. Oznacza to, e rozum ludzki tryumfuje nad namitnociami. Oznacza te, e pastwo jest tworem sztucznym. Pastwo to twr sztuczny,
stworzony przez ludzi, dla ich poytku.
Umowa spoeczna - rnice
Hobbes - jest aktem jednorazowym, ludzie tworz i spoeczestwo i pastwo, jest nieodwracalna,
Locke - umowa spoeczna jest dwuetapowa:
a) etap I- utworzenie spoeczestwa,
b) etap II- utworzenie pastwa
Moliwe jest obalenie pastwa, jako e wtedy sytuacja wraca do stanu spoecznego, nie oznacza powrotu do stanu natury. Std wg Locke'a obalenie
pastwa nie jest nieszczciem, bo mamy do czynienia z istniejcym spoeczestwem. Hobbes odrzuca jakkolwiek moliwo odejcia, Locke- mona
modyfikowa, bo czowiek jest kreatorem. Dla Locke'a kolejnym zawieraniem umw spoecznych byy wybory parlamentarne lub ewentualnie rewolucja.
Czowiek dysponuje uprawnieniem do obalenia wadzy, powstaa ona bowiem dla jego poytku. Gdy pastwo narusza naturalne uprawnienia czowieka,
wadz mona obali. Dlatego w przypadku rewolucji wskazane jest zachowanie ostronoci. Moe by konieczna, ale jest zawsze za. Najwartociowsza jest
zmiana ustroju poprzez wybory parlamentarne.
Dlatego do Locke'a odwoywali si np. Amerykanie, Do Hobbesa- wadcy reprezentujcy owiecony absolutyzm.
Hobbes - wadza pastwa jest nieograniczona, czowiekowi, ktry zawar umow spoeczn, nie przysuguj adne roszczenia wobec pastwa, jest zdany na
jego ask i nieask.
Locke - pastwo powstao dla poytku ludzi, ktrzy wyzbyli si wszystkich uprawnie, dlatego dysponuj roszczeniami wobec pastwa.
Hobbes - pastwo stoi wyej ni czowiek,
Locke - czowiek stoi wyej ni pastwo.
Locke wyprowadza prawo natury z woli Boga
A Hobbes moe wyprowadzi prawo natury dla wszystkich -z tej prni moralnej moemy wyprowadzi zasady ycia razem
Obydwaj - podstawow cech czowieka tworzcego pastwo jest wolna wola. Zawarto umow, bo ludzie byli wolni, pastwo nie jest narzucone.
SKRYPT STAROSTY
65
CZ IV OWIECENIE
1. TO EPOKI
- epoka, ktra w przewaajcy sposb uksztatowaa nasze dzisiejsze polityczne mylenie
- pocztek myli liberalnej, pocztki myli konserwatywnej
- epoka rozpocza si w Anglii - John Locke, ale wikszo to przedstawiciele myli kontynentalnej
- zafascynowania Angli jako ojczyzn wzorcowego modelu politycznego
Charakterystyczne cechy myli Owiecenia:
1. uniwersalizm - natura ludzka jest wszdzie taka sama - zasady moralne, ktre z natury ludzkiej wyprowadzamy, s
wszdzie podobne
- niezalenie od czasu, miejsca, ustroju polityczne, wyjtki Monteskiusz
- interesy, ambicje i horyzonty mylowe przede wszystkim mieszczastwa
2. racjonalizm - odrzucenie wiary w Boga jako istotnego elementu myli politycznej
- epoka deizmu bd w skrajnej postaci ateizmu, wyjtki - John Locke,
- nie brano pod uwag kwestii zbawienia - wane jest stworzenie szczliwego ycia na ziemi
- racjonalizm XVIII w. czy si z materializmem, empiryzmem i sensualizmem
- dobre jest to i tylko to, co jest uyteczne, e prawdziwa cnota powinna przynosi poytek spoeczny
3. masowo ycia intelektualnego - zaoenia filozoficzne byy dotychczas wasnoci elit intelektualnych
- dotd ksiki byy publikowane w niewielkim nakadzie teraz odbiorc stay si coraz szersze warstwy spoeczne
- rozwina si dziaalno publicystyczna - rozwina si gazeta i nawyk codziennego czytania, sie bibliotek
- salony polityczne, kawiarnia polityczna, kluby polityczne, teatr polityczny, towarzystwa naukowe
- filozofia polityczna przestaa by wic domen elit intelektualnych, obnienie poziomu dyskursku
- wiele nowych form polemiki ideowej, nowe programy nauczania szkolnego, zmieniaa si mentalno ludzi
- naley przy tym odrni
- filozofi polityczn
- ideologi Owiecenia
4. gboka wiara w rozum ludzki - nie do pogodzenia z prawdami wiary chrzecijaskiej
- wiara w postp
- potpienie wszystkiego, co stare, zwizane z religi kpiny z duchowiestwa
- przekonanie, ze wychowanie obywatelskie jest drog prowadzc do prawdy, e narodowa edukacja gwarantuje
pomylno jednostce
5. odrzucenie spoeczestwa stanowego i systemu przywilejw stanowych
6. w wielu pastwach aby uzasadni sw wadz monarchowie sigali do myli Owiecenia - owiecony absolutyzm
- z drugiej strony Owiecenie doprowadzio do dwch wielkich rewolucji: rewolucji amerykaskiej i francuskiej
- pisarze tej doby zgadzali si w zasadzie tylko do dwch kwestii
- tradycyjne wizy poddastwa chopskiego hamuj oglny rozwj nie tylko rolnictwa, ale i caej
gospodarki
= nie do utrzymania jest absolutyzm monarchy
- wikszo pisarzy owiecenia gotowa bya zaaprobowa monarchie ktre realizowaliby zupenie inne cele
SKRYPT STAROSTY
66
2. MYL POLITYCZNA OWIECENIA

Liberalizm polityczny
- w drugiej po. XVIII w. liberalizm arystokratyczny (Monteskiusz), wzbudza ju wyrany sprzeciw
- pisarze tej doby szli dalej, zastpujc haso liberalizmu arystokratycznego, goszcego ide przymierza wielkiego ziemiastwa z
wierzchokiem buruazji hasem liberalizmu w interesie wycznie lub przede wszystkim buruazji
- stan niezadowolenia pogbiaa chwiejno obozw arystokratycznych
Wolter
- najwybitniejszy pisarz tej epoki
- pozostawa pod znacznym wpywem Monteskiusza
- "Listy o Anglikach" - zafascynowany ustrojem angielskim, myl Locke'a, przej od nich "etyk utylitaryzmu"
- to, co jest etycznie dobre, jest korzystne - zapewnia nam szczcie
Podzia wolnoci na dwie kategorie
1. wolno cywilna (wyznania, poruszanie si, wolno sowa, druku, prowadzenia dziaalnoci gospodarczej)
2. wolno polityczna (wpywania na bieg spraw politycznych, uczestnictwa w sprawowaniu wadzy)
- wolno cywilna jest absolutnie niezbdna - wolno mona pogodzi z absolutyzmem
- Locke w yciu by si z tym nie zgodzi
- wystarczy, e absolutny monarcha bdzie sprawowa wadz zapewniajc wolno cywiln
- zgadza si z monteskiuszowsk filozofi dziejw, koncepcj wolnoci jako podlegoci prawu, sprzeciwia si rwnie despocji
- owiecony wadca, przyjaciel filozofii sam bdzie promotorem likwidacji absolutyzmu
- sam ma zrezygnowa z wadzy absolutnej na rzecz umiarkowanej
- pastwo buruazyjne (monarchia umiarkowana) miao kultywowa zasadzie mieszczaskiego utylitaryzmu
- (wadza naley do tych, ktrzy posiadaj cenzus majtkowy
- wolno jest sprzona nie z rwnoci, lecz z wasnoci (rwno wystpuje jedynie w stosunku do praw naturalnych)
- obala ide kompromisu arystokratyczno-mieszczaskiego
- domaga si jednoci prawa, krytykowa pasoytnictwo kleru i szlachty, ucisk chopa i interwencjonizm pastwa w sfery
gospodarcze
Denis Diderot
- redaktor Wielkiej encyklopedii, stworzy bardziej radykaln od Woltera koncepcj polityczno-prawn
- nie podziela wolterowskiego przekonania jakoby owiecony monarcha doprowadzi do powszechnego szczcia i powszechnej
sprawiedliwoci
- jedynie suwerennym reprezentantem ludu moe by parlament
- bogacenie si jednostek to droga ku powszechnemu dobrobytowi
- domaga si wolnoci handlu, poszanowania praw wasnoci, taniego pastwa
- dostrzega ujemne strony kapitalizmu - wyzysk, narastajce problemy spoeczne
- odrzuca antyegalitaryzm Woltera w dziedzinie powszechnej owiaty (gosi haso ksztacenia wszystkich)
Adam Smith
- Anglik, by bardziej ekonomist ni teoretykiem pastwa
- dokona jednak syntezy angielskiego liberalizmu politycznego, autor Bogactwa narodw
- spoeczestwo jest zespoem luno ze sob zwizanych jednostek i e w zwizku z tym wszelka analiza spoeczestwa i spoecznych
stosunkw powinna si opiera na badaniu jednostki ludzkiej, jej natury i interesw
- gospodark rzdz okrelone prawa ekonomiczne o walorze obiektywnym, a wszelka warto jest rezultatem produkcyjnej pracy
ludzkiej (sprzeciwia si ideom merkantylizmu i fizjokratyzmu)
- najlepsz, najbardziej naturaln ochron praw jednostki stanowi wolna konkurencja
- nieangaowanie si pastwa w ycie gospodarcze, ani nawet w jakiekolwiek przejawy ycia spoecznego
- pastwo nie moe by moderatorem tych przejaww
- pastwo nocny str ma dba jedynie o bezpieczestwo i porzdek publiczny
Koncepcje Smitha byy wykadem klasycznego liberalizmu mieszczaskiego w ekonomice, ale zawieray rwnie podstawowe zasady
funkcjonowania liberalnego, kapitalistycznego pastwa.
SKRYPT STAROSTY
67
Owiecony absolutyzm
- oddziaywaa na niego koncepcja Woltera
- jeli pastwo miao odzwierciedla idee owieceniowe, to musiao zrezygnowa z ideaw absolutyzmu
- naleao wskaza na inne pochodzenie wadzy ni boskie
- wadza musiaa pochodzi od ludu (zblione do umowy spoecznej)
- wadca ma j dlatego, bo dysponuje znakomitymi kwalifikacjami
- monarcha owiecony "pierwszym sug pastwa" - szczcie ludu miao by niezmierzone
- konieczno wtoczenia elementw kapitalizmu w schemat struktur politycznych feudalizmu
Wizerunek wadcy
- Ludwik XIV zbudowa Wersal, inaczej w Owieceniu - kto jest sug pastwa nie moe zamyka si w paacu
- Fryderyk II ubiera si w mundur pukownika, jego styl ycia mia niczym si nie rni od onierskiego, spa w koszarach
- nie miao to nic wsplnego z rzeczywistoci, rezydencja tylko z zewntrz przypominaa wojskowy budynek
- Jzef II - gbok wi z poddanymi umacnia np. w ten sposb, i odwiedza ich w wizieniu
Gwne cechy absolutyzmu owieceniowego
- nawizywa do doktryny prawa natury (elementy utylitaryzmu i argumentacji racjonalistycznej)
- monarcha owiecony nie usposabia ju pastwa (jest on bowiem sug pastwa pierwszym urzdnikiem)
- brak boskoci wadzy monarszej (jego prymat wypywa z przesanej racjonalnych, a nie metafizycznych)
- mdry wadca widzcy dalej sam wada, ku chwale i szczciu poddanych
- monarcha owiecony jest inteligentny i nowoczesny
- owiecony monarcha to ojciec caego narodu (dba o bezpieczestwo i pokj, rozwj gospodarczy)
- zwolennik tolerancji religijnej i liberalizmu ekonomicznego
- jego wadza jest nieograniczona
- nie wi go opinie ludnoci - wyklucza si zatem wolno i rwno w sferze polityki
Absolutyzm owiecony przynis szereg zmian, m.in. nastpia wielka kodyfikacja prawa, rozwj humanitaryzmu prawniczego.
Jedynie nieliczni, np. Diderot rozumieli, e praktycznie nie ma adnych rnic politycznych i ustrojowych midzy absolutyzmem
owieconym a despotyzmem poprzedniej epoki.
Wspczesny owiecony absolutyzm
-w II po. XX wieku - w Chile, po przewrocie Augusto Pinocheta
- wadza zrezygnowaa z wadzy gospodarczej, pojawili si gospodarczy liberaowie pod kierownictwem Miltona Fridmana
(szkoa chicagowska) - wprowadzili oni gospodark rynkow pod dyktatorskimi rzdami
- odwoania do Woltera - europejscy i amerykascy liberaowie twierdzili, e nie da si tego pogodzi
- w 1989 wielu liberaw zachodnich radzio Polakom przyjcie wariantu chilijskiego, potem np. w Rosji za rzdw Borysa Jelcyna
Fizjokratyzm
- fizjokratyzm by odpowiedzi na wzrastajc rol rolnictwa w protekcjonizmie gospodarczym francuskiej monarchii
- fizjokraci popierali due, dysponujce kapitaem rolnictwo, nadwyki pragnli przekaza innym, deficytowym gaziom gospodarki
- podzia spoeczny na wacicieli ziemskich, klas produkcyjna i klas jaowa
- prawnonaturalne pojcie wasnoci (dla ochrony tego prawa powstao i istnieje pastwo)
- przeciwni egalitaryzmowi wasnociowemu wasno ma tu charakter wybitnie kapitalistyczny)
wolno to prawo do swobodnego dziaania w sferze ekonomiki
- pastwo, stoi na stray naturalnego, fizjokratycznego porzdku, strzee prywatnej wasnoci, bezpieczestwa, swobody
gospodarczej, itd. (pogld podobny do idei Johna Lockea)
- popierali oni absolutyzm monarchy, stojcego na stray porzdku publicznego
Materializm i komunistyczna utopia
- pogldy materialistw
- byli przeciwnikami religii (religia to opium dla ludu) - e wiat jest materialny, poznawalny
- popierali rol racjonalnego mylenia
- czowiek to istota abstrakcyjna, a wiatem rzdz pogldy (wiat jest pojmowany wg wyobrae czowieka o otaczajcej
go rzeczywistoci)
- despotyzm monarszy jest przyczyn wszelkich nieszcz spoeczestwa, pastwo, powstao w wyniku umowy
zjednoczonych ludzi, ktrzy narzucili na siebie wiele obowizkw wobec spoeczestwa
- utopia spoeczna - przeciwstawiaa si
- wasnoci prywatnej (rdo wszelkiego za)
- religii jako narzdziu ucisku, przywilejom, przesdom, ciemnocie i nietolerancji
SKRYPT STAROSTY
68
3. MONTESKIUSZ
- Charles Loius Montesquieu
- z pochodzenia arystokrata francuski, prawnik
- zafascynowany dowiadczeniem Anglii, spdzi tam 4 lata
- "Listy perskie", "O duchu praw"
Duch praw
- duch praw polega na rnych stosunkach, jakie prawa mog mie z rnymi rzeczami
- odrzuca uniwersalizm - nie uwaa, eby natura ludzka bd ludzie byli tacy sami
- empiryk -co ma wpyw na ducha praw
- pooenie geograficzne kraju, powierzchnia, uksztatowanie terenu
- sposb ycia mieszkacw, poziom ycia,
- religia
- temperament (rezerwa - Pnoc, spontaniczno - Poudnie)
- jeli takie czynniki skadaj si na ducha praw, to ksztatuj one ustrj polityczny
- nie ma dwch identycznych ustrojw politycznych
Relatywizm, wyrastajcy z
- historyzmu - historyczna suwerenno zjawisk, nie ma kraju czy pastwa o tej samej historii
- twrcami historii s jednostki, lecz jest to proces wypadkowej dziaania czynnikw natury fizycznej oraz natury
moralnej
- relatywizm zjawisk wyklucza ustroje idealne
- racjonalizmu - rozum ludzki jest predestynowany do tworzenia ustrojw pastwowych,
Czowiek musi zanalizowa ducha praw - wtedy bdzie wiedzia, ktry ustrj jest najbardziej odpowiedni
- jakie prawa bd najbardziej odpowiaday duchowi praw, gdzie wolno jednostki ma si najlepiej
- jeli prawo bdzie regulowa nie zwaajc na ducha praw regulowa to nasza wolno ulegnie pogwaceniu
- warto ludzkich praw bywa zawsze wzgldna
- istot pastwa powinna by polityczna wolno obywateli - wolno polityczna polega na tym, aby mc czyni
to, czego si powinno chcie
- wolno moliwa jest tylko w pastwie praworzdnym - wolno to prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy
pozwalaj
Systematyka ustrojw politycznych
Kryteria klasyfikacji
- natur rzdw - istota pastwa
- zasad rzdw - sposb w jaki pastwa funkcjonuj
1. republika - suwerenno ludu
- demokracja (zasada - cnota)
- struktura nierealna; zasadami tego ustroju s rzadkie cechy cnoty i skromnoci
- nierealna idea rwnoci praw
- arystokracja (zasada - umiar)
- realna tylko w przypadku maych krajw
- wymaga wyszego poziomu moralnego od elit
- republika akurat Monteskiusza niezbyt interesowaa
2. monarchia - rzdy jednostki zgodnie z prawem
- zasada - honor
- daje gwarancj zwrcon przeciwko despotyzmowi
- jest ona synonimem umiarkowania, miar wolnoci i praworzdnoci
3. despocja - rzdy jednostki poza prawem
- zasada strach
- prowadzi do destrukcji ycia spoecznego i indywidualnego
- nie ma miejsca na polityczn wolno
"dobr" monarchi jest Anglia, "z" despocj jest Francja w poowie XVIII w (cho duch praw w Anglii i Francji jest podobny)
SKRYPT STAROSTY
69
Zasada trjpodziau wadzy

- Monteskiusz zaprezentowa j na przykadzie ustroju Anglii
- bdne - w rzeczywistoci ustrj USA odzwierciedla zasad trjpodziau wadzy w sposb najbardziej wyrazisty
- jeli wadze bd si ogranicza, to wolno nasza pozostanie jak najszersza
- zrnicowanie spoeczestwa na wielkie bogate rody, zawsze przyczynia si do ograniczenia wadzy monarszej
- std jest to dobre dla naszej wolnoci
- kultywowa zasadzie zotego rodka
- pastwo rwnie powinno by rzdzone w sposb umiarkowany (system hamulcw, siy rwnowace, brak naduy ze
strony wadzy) postulowa wprowadzenie ustawowych ram wykluczajcych naduywanie wadzy
- w kadym pastwie istniej trzy pola aktywnoci, ktrym odpowiadaj trzy wadze, wzajemnie rozdzielone
1.
2.
3.
wadza prawodawcza
- powinna by powierzona parlamentowi, jako przedstawicielstwu spoeczestwa (reprezentacyjno)
- mia on odcia lud w stanowieniu prawa
- Monteskiusz domaga si parlamentu dwuizbowego
- izba nisza (ludowa) - miaa by wybierana przez wszystkich w wyborach cenzusowych
- izba wysza - miaa by dziedziczna i reprezentowa arystokracj
- zewntrznym hamulcem dla parlamentu miao by przyznanie monarsze prawa zwoywania i odraczania
posiedze parlamentu
wadza wykonawcza
- naley do monarchy, ktry wykonywaby prawa przy pomocy mianowanych przez siebie ministrw
- krl zatwierdzaby rwnie ustawy parlamentu
- hamulcem dla krla byoby odsunicie go od prawodawstwa, a nawet od inicjatywy ustawodawczej
- jedynie prawo veta
- krl byby nieodpowiedzialny przed parlamentem (odpowiadaliby desygnowani ministrowie).
wadza sdowa
- wybierane na krtkie kadencje niezawise trybunay
- hamowana przez zwizanie sdziw ustaw i wymogiem rotacji kadr wymiaru sprawiedliwoci
- egzekucja wyrokw sdowych naleaaby do wadzy wykonawczej
Te trzy wadze miay by rozdzielone i stopione ze sob - wszystkie one miay realizowa w pastwie ten sam cel (wolno
polityczn). Istota tych stosunkw polegaaby na wzajemnym uzupenianiu si, kontrolowaniu i hamowaniu.
Liberalizm arystokratyczny
- Monteskiusz dokona sformuowania klasycznych zasad liberalizmu arystokratycznego
- jako zwolennik umiarkowanej monarchii, wyobraa sobie, e zmiana ustroju na szczeblu centralnym umoliwi osignicie
kompromisu arystokracji z wierzchokiem buruazji
- wolno polityczna i praworzdno
- nierwnoci prawa, relatywizm konwencji ustrojowych i spoecznych
- koncepcja prawa jako zjawiska spoecznego
- hasa pacyfistyczne, zwikszenia praw kobiet i zapewnienia przez pastwo minimum rodkw egzystencji obywatelom
SKRYPT STAROSTY
70
4. JAN JAKUB ROUSSEAU

- pesymistyczna wizja spoeczestwa - "Rozprawa o sztukach i naukach"
- wizja czowieka - czowiek jest z natury dobry, ale zdemoralizowaa go cywilizacja
- metoda - ahistoryczna i aprioryczna
- musimy odrzuci wszystko to, co o czowieku powiada nam historia
- trzeba posuy si rozumem, by wydedukowa, jakim mg by czowiek, zanim spaczya go historia
Stan natury
- stan powszechnej szczliwoci
- ludzie yli w jaskiniach, samodzielnie zaspokajali wasne potrzeby, nie obcowali z nikim, nie znali jzyka, nie ulegali namitnociom,
- nie musieli posugiwa si rozumem - "szlachetny dzikus"
- czowiek taki nie by ani dobry ani zy, ani mdry ani gupi
- stan wolnoci i pokoju - czowiek cieszy si tym stanem, gdy nie zna rodziny, wasnoci, wadzy
- czowiek wyszed ze stanu natury wbrew jego woli i wiedzy, z powodu klsk ywioowych
- ludzie musieli poczy swe wysiki dla zapobiegania tym kataklizmom - zaczli y wsplnie
- ycie rodzinne spowodowao, e czowiek pozna namitnoci - mio i nienawi
- powstaa wasno prywatna - podzia spoeczestwa na biednych i bogatych - konflikty i wojny
- wasno i jej pody przyczyniy si do powstania pastwa (spoecznoci politycznej)
- ludzie zawarli ze sob pakt dla obrony biednych przed bogatymi
- nie byo jednak nikogo, kto miaby to robi
- kolejnym aktem przekazano wadz w rce konkretnych osb, ktre miay broni biednych przed bogatymi
- nic to jednak nie zmienio, sytuacja biednych si nie poprawia, tyle, e teraz powsta wadza despotyczna
- bogaci oszukali biednych umowa spoeczna usankcjonowaa rzdy despotyczne oraz wydatnie pogbia nierwnoci w
spoeczestwie
- despotyzm by niewtpliwie gorszy od stanu naturalnego, jednake odwrt od tego stanu rzeczy by ju niemoliwy
(rozwj cywilizacji jest nieodwracalny)
- wszyscy jestemy zdemoralizowani przez cywilizacj - jednak cywilizacja jest procesem nieodwracalnym
- rozwj (ewolucja) czowieka prowadzi niechybnie do nieszczcia czowiek zaczyna by amatorem wygody
- mona skonstruowa wzorcowy ustrj polityczny i spoeczny, ktry nie bdzie mia nic wsplnego z wspczesn mu
rzeczywistoci - nie bdzie on oparty o fakty i zjawiska spoeczne, a tylko i wycznie o zasady rozumu
- ludzie bd w stanie y razem bez demoralizacji przez cywilizacj
Powoanie takiego ustroju poprzez zawarcie umowy spoecznej
- caa wsplnota, w wyniku tej umowy powstaa, bdzie chroni ycie i mienie kadego czowieka
- kady czowiek bdzie sucha tylko samego siebie (wolno jak przed zawarciem umowy)
- czowiek musi zrezygnowa ze swej naturalnej wolnoci wyznaczonej przez si - w zamian uzyska wolno obywatelsk
- wyznaczan przez prawo
- kady czowiek w akcie umowy spoecznej oddaje si wsplnocie - wszyscy po zawarciu umowy s w takiej samej sytuacji
- nikomu wic nie zaley na tym, by sytuacj uczyni uciliw dla pozostaych
- wolno obywatelska nie moe istnie bez rwnoci
- moe mie to miejsce wycznie w pastwie
- jednostka wolna wycznie w pastwie i tylko dziki pastwu
- ludzie s wolni, bo podlegaj swojej woli
Cechy umowy
- zgodna z ludzkim poczuciem sprawiedliwoci
- podstawa prawdziwej wolnoci (krytykowa Grocjusza i Hobbesa za tezy jakoby umowa spoeczna oddawaa lud w niewol)
- przynosi korzyci wszystkim zainteresowanym stronom (w przeciwnym razie bdzie ona sprzeczna z natur)
- istot umowy jest wolno wszystkich ludzi, jako podstawa wszelkiej wolnoci
- zwolennik egalitaryzmu
- pastwo nie jest ze, jeeli realizuje podstawowe zaoenia umowy spoecznej
Suwerenno ludu (lud to ci, ktrzy weszli w umow)

1. niezbywalna - lud nie moe obdarzy nikogo swoj wadz (nie moe stanowi praw nad sob)
- bliska bya mu instytucja demokracji bezporedniej
2. niepodzielna - odrzuca koncepcj podziau wadzy, cay lud sprawuje ca wadz
- wszystko w pastwie kierowane jest wol ludu poprzez wyraenie woli powszechnej, zbiorowej
SKRYPT STAROSTY
71
- wola zbiorowa to nie suma woli kadego z nas, nie jest to te wola wikszoci
- jest to pojcie abstrakcyjne, ktre ma oznacza wsplny interes powszechny (bez niego nie moe istnie wsplnota)
- nie jest zawsze atwo ustali, co jest treci woli zbiorowej, czasem nie wie tego nawet suweren (lud)
- prawodawca ma ujawni ludowi, co jest dla niego dobre (Platon)
- destrukcyjnym elementem jest partykularyzm - sytuacja, gdy jaka grupa nacisku swoje dobro wasne przedstawia jako interes
wsplny
- polska instytucja liberum veto pozwala wyoni interes oglny
- podstawowym zadaniem suwerena jest stanowienie prawa, oznaczajcego wyraz woli zbiorowej
- jeli kto bierze udzia w tworzeniu prawa, to potem podlega wasnej woli (take zwolennicy demokracji)
- czy to, e lud ma sam stanowi prawo i stanowi wadz, oznacza, e nie ma powoywa rzdu? Nie.
- demokracja nie jest najlepszym ustrojem - tam, gdzie wszyscy stanowi prawo, uwaga ogu koncentruje si na szczegach
- postulat rwnoci majtkowej, a to niemoliwe
- monarchia - najtrudniej jest pogodzi ten ustrj z suwerennoci ludu
- jest niestabilnym ustrojem ze wzgldu na bezkrlewie i niskie kwalifikacj moraln, otaczaj si doradcami
- nadmiernie wykazuje skonnoci ku absolutyzmowi
- moe by realizowana wycznie w bogatych pastwach
- najlepsza jest arystokracja - arystokrata nie dziedziczy swej pozycji i tytuu - jest to czowiek, ktry przewysza innych, oddany
dobru publicznemu
- takim ludziom powinno si przekazywa wadz
- nie zawiera si z rzdem umowy o powoanie/odwoanie na podstawie ustawy
- suwerennoci nie mona odda ani krlowi, ani posom w parlamencie
- odrzuca monteskiuszowski podzia wadzy
- wadza jest niepodzielna kada ustawa powinna traktowa obywateli zawsze jako czonkw caoci
- wola powszechna symbolizuje interes ogu (powszechny) bez niej nie moe istnie adne spoeczestwo
- popiera gosowania wikszoci (zdanie wikszoci jest wol wszystkich)
- by przeciwnikiem partii politycznych (faszuj wol ludu)
- suwerenno ludu oznacza rwnie wyczno prawodawcz (ustawy tworzy lud i je respektuje)
- rne formy rzdw (monarchiczne, arystokratyczne, demokratyczne), nad ktrymi kontrol sprawowaby suwerenny lud
- moliwe jest pene oddzielenie rzdu od legislatywy, a suwerenno ludu jest lekiem na wszelkie choroby cywilizacji
- wprowadzenie instrumentw umoliwiajcych ludowi realizacj swych suwerennych obowizkw (walka z interesami
partykularnymi)
- Rousseau domaga si interweniowania w sfer wielkiej wasnoci opowiada si za drobn wasnoci
- patron drobnego mieszczastwa i drobnej wytwrczoci
- podobnie jak Hobbes popiera utylitarn rol religii
Koncepcje utopijne, ale wskazuje warunki konieczne
- woli zbiorowej nie moe towarzyszy sytuacja, w ktrej grupy nacisku s w stanie doprowadzi do przedstawienia
wasnego interesu jako dobra wsplnego
- majtek poddanych winien by porwnywalny, by uniemoliwi przekupstwo
- pastwo powinno utrudnia zdobywanej wasnoci wikszej ni przecitna, podatki progresywne, ingerencja w porzdek
dziedziczenia
- wasno wg Rousseau jest instytucj prawa pozytywnego
- pastwo powinno wychowywa swoich obywateli w duchu obywatelskim
Rousseau jest mylicielem krytykowanym przez liberaw. Pomimo silnej warstwy utopii dorobek Rousseau by powany. Da on
uzasadnienie mieszczaskiej demokracji, jako systemu politycznego, przyczyni si do jego rozpowszechnienia. Najlepsi jego
uczniowie to jakobini.
SKRYPT STAROSTY
72
5. REWOLUCJA AMERYKASKA
- idee Owiecenia wprowadzone w sposb najpeniejszy do praktyki politycznej w Ameryce Pnocnej
- kolonie brytyjskie w II po. XVIII w. wypowiedziay posuszestwo metropolii - powstay Stany Zjednoczone Ameryki
Przyczyny rewolucji amerykaskiej
- imperium brytyjskie na skutek wojny 7- letniej ulego zwikszeniu na zachodniej pkuli - ciar wojny mieli zapai poddani
Krlowej w koloniach zachodnich
- kolonie traktowano jako rynek zbytu dla surowcw, arbitralnie nakadano podatk
- Amerykanie wystpili z hasem: "no taxation without representation"
- dotyka to fundamentalnego zagadnienia dla europejskiego parlamentaryzmu - poddani natomiast za Oceanem czuli si
takimi samymi poddanymi jak ci na Wyspach Brytyjskich, styl mylenia o pastwie, wadzy, wasnoci by ten sam
- Parlament nakada podatki na tych, ktrzy nikogo do tego Parlamentu nie delegowali
- powstaje amerykaska Deklaracja Niepodlegoci, ktra stanowi fundament doktrynalny dla Konstytucji 1787
- prbowano sporzdzi dokument, ktry uzasadniaby oderwanie si kolonii od metropolii
- wybr pad na reprezentanta z Wirginii, Tomasza Jeffersona - opiera si on "Dwch traktatach o rzdzie Locke'a
- Monteskiuszowski trjpodzia wadz
Jefferson wskaza za Lockiem, e kady czowiek jest wyposaony przez Boga w trzy niezbywalne uprawnienia
1. ycie
2. wolno
3. wasno
- nikt nie moe ich nas pozbawi - wadza musi je uzna i ich broni
- wadza publiczna pochodzi od ludu - musi ona opiera si na zgodzie ludu
- jeli wadza publiczna gwaci naturalne uprawnienia, przysuguje mu prawo oporu wobec teje wadzy
- prawo natury jako system abstrakcyjnej sprawiedliwoci, ktremu czowiek musi si podporzdkowa
- naturalnym stanem jednostki jest pena wolno i rwno
- pastwo (rzd) utylitarne - ma sta na stray interesw jednostek (gwnym zadaniem jest ochrona naturalnych praw czowieka)
Amerykanie byli pragmatykami i twierdzili, e z mieniem bywa bardzo rnie. Wasno jest przedueniem naszej osoby.
Zaproponowano tak formu, i uprawnienia
1. do ycia
2. do wolnoci
3. do denia do szczcia (trudno sobie wyobrazi bez wasnoci)
Zasady konstytucji amerykaskiej:
- tre stanowia kompromis - dwa gwne ugrupowania
1. federalici - reprezentowali zaoenia wielkich wacicieli ziemskich, zamonego mieszczastwa
- George Waszyngton, George Admams, pierwsi prezydenci USA, John Hamilton
1. silny rzd centralny niezaleny od parlamentu
- byy postulaty aby na czele rzdu sta krl, ale George Waszyngton odmwi
- gdyby wprowadzono monarchi to rdem wadzy byaby sia a nie zgoda
- odwoywao si do doktryny republikaskiej i wsplnej odpowiedzialnoci za pastwo
- na czele rzdu mia stan Prezydent.
2. Senat - z wyborw porednich (konserwatywny element)
- rwnoway mia wpywy Izby Reprezentantw (wybory bezporednie)
3. Sd Najwyszy - mia orzeka o zgodnoci stanowionego prawa z Konstytucj
- sprowadzao si to do silnej pozycji wadzy centralnej kosztem wadzy stanw
2. demokraci - mniej zamone mieszczastwo i rolnicy, nie byli biedni- byli tylko mniej zamoni od federalistw
- Thomas Jefferson, trzeci prezydent USA
- zwikszenie uprawnie Kongresu kosztem rzdu,
- relacja midzy stanami a rzdem centralnym - bardzo silna pozycja stanw
- domagali si autonomii stanw, szerokich prerogatyw dla parlamentu, rozdziau Kocioa od pastwa, ograniczonej wadzy
prezydenta, skutecznych gwarancji praw obywatelskich, wystpowali w obronie Murzynw i Indian
- demokraci wprowadzili 10 poprawek do Konstytucji, gwarantujcych
- prawa obywatelskie
- rozdzia kocioa od pastwa
- tolerancj religijn
- prawo noszenia broni przez obywateli (gwarancja wolnoci - obywatel mg si broni)
- zniesienie staej armii
SKRYPT STAROSTY
73
- suwerenno stanw - kto by obywatelem amerykaskim, bo by obywatelem danego stanu

- przysig skadano stanowi, a nie federacji - dlatego moliwe byo zawizanie federacji
- demokraci zawsze byli postrzegani jako obrocy praw stanw, zawsze mieli wiksze poparcie na poudniu
3. nurt radykalny
- Thomas Paine, "Prawa czowieka"
- nie mg wywrze wpyww politycznych, ale zawiera ciekawe koncepcje doktrynalne
- nie da si pogodzi arbitralnej polityki rzdu brytyjskiego z cnotami obywatelskimi.
- suwerenno ludu, ideay republikaskie
- rozrnia pastwo i spoeczestwo
- pastwo to zo konieczne (Locke), jest potrzebne spoeczestwu, ale ogranicza wolno
- jednostka musi sucha pastwa, ale spoeczestwo nie musi - jako cao powouje rzd i go kontroluje
Zwyciya koncepcja porednia, wyraajca zasady
1. zasada suwerennoci ludu
2. zasada podziau wadzy
- pastwo nie moe regulowa praw jednostek, ani pozbawia je naturalnych praw podmiotowych
- pastwo jest strem wasnoci
- ustrj amerykaski odrzuca powszechne prawo wyborcze
- ustrj amerykaski preferuje system prezydencki (wzmocniona egzekutywa)
SKRYPT STAROSTY
74
6. REWOLUCJA FRANCUSKA
- nie ma jednej doktryny Rewolucji Francuskiej, wszystkich rewolucjonistw czyo jednak to, e wystpowali przeciw klasycznemu
absolutyzmowi, ktry wskazuje na boskie pochodzenie monarchy.
Pierwszy okres (do 1792) - wikszy wpyw Monteskiusza i Locke'a

- "Zasady roku 1789" - tak nazywa si t doktryn
- antyabsolutystyczna
- stan trzeci to "nard francuski"
- Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela (1789) - odpowiednik amerykaskiej Deklaracji Niepodlegoci
- "wyznanie wiary" rewolucjonistw, myl Locke'a, Monteskiusza, Rousseau
- wolno,
- rwno Locke, Rousseau- tak, Monteskiusz-nie)
- nietykalno wasno - jest "wita i nienaruszalna" (Locke)
- suwerenno ludu (Rousseau)
- prawo to wyraz woli powszechnej (Rousseau)
- trjpodzia wadzy ( Monteskiusz-tak, Rousseau-nie)
- nie znosia ona jednak poddastwa Murzynw we francuskich koloniach (nie wszyscy ludzie wchodzcy w skad pastwa
francuskiego byli wolni i rwni wobec prawa)
- cenzus majtkowy
- zaoenia te legy u podstaw francuskiej Konstytucji (03.09.1791)
- idea monarchii ograniczonej, demokracja parlamentarna, 20% spoeczestwa ma prawa wyborcze
- ustrj ten bardzo przypomina system angielskim, tyle e utworzony jednym aktem prawnym
Drugi okres (po 1792) - wikszy wpyw Rousseau
- Francja staje si republik - obz rewolucjonistw zradykalizowa si w wyniku wpywu drobnomieszczastwa reprezentowanego
przez Jakobinw (Maksymilian Robespierre)
- w wyborach powszechnych wybrany mia by Konwent
- Jakobini opracowali wasn Konstytucj 1793
- nie ma wolnoci i witej, nienaruszalnej wasnoci (po prostu instytucja prawa pozytywnego)
- rwno, bezpieczestwo, prawo oporu przeciw uciskowi
- interes grupowy nie moe zdystansowa interesu publicznego
- jeden obywatel nie moe by w stanie przekupi drugiego
- ten, kto nie jest w stanie zapracowa na swoje utrzymanie w wyniku choroby, sytuacji osobistej, ma do pastwo
roszczenie o zapewnienie minimum egzystencji (typowo lewicowy postulat)
- religia obywatelska (nie ma nic wsplnego z chrzecijastwem, Rousseau - zwizanie obywatela z pastwem)
- kult narodu (nard polityczny) - wasny kalendarz, kult cnt obywatelskich
- jednostka ma by gotowa do powicenia si na rzecz dobra publicznego
- pojcie rewolucyjnej racji stanu- co jest dobre a co ze dla narodu francuskiego
- w praktyce Jakobini stosowali terror przeciw wszystkim - wrogom rewolucji, wrogom zewntrznym i wewntrznym, uywajc go
jako narzdzia rozrywki politycznej
Jakobini
- skrajna lewica (hebertyci) - zwolennicy skrajnego terroru wobec kontrrewolucjonistw, dali drastycznej rozprawy ze
spekulantami
- prawica (dantonici) - dali zagodzenia terroru w stosunku do politycznych przeciwnikw
- midzy tymi dwiema orientacjami znajdowali si Marat, Robespierre i Saint-Just, ktrzy z czasem przejli wodzostwo w ruchu
jakobiskim
- odrzucali cenzus majtkowy (wszyscy ludzie powinni mie rwny dostp do sprawowania wadzy)
- wadza ludu opiera si na rwnoci, bezpieczestwie, wasnoci, gwarancjach spoecznych i prawie do oporu przeciwko
uciskowi
- rwno to nie tylko rwno wobec praw, ale take moliwo korzystania z rwnych praw
- prawo wasnoci stawao si instytucj spoeczn, tworzon i swobodnie regulowan przez pastwo
- postulowali zmniejszenie ogromnych dysproporcji majtkowych
- pastwo powinno zapewni minimum egzystencjalne swojemu obywatelowi
- za atrybut suwerennoci uwaali zgromadzenie ludu (niechtnie wypowiadali si o idei reprezentacji)
SKRYPT STAROSTY
75
Babuwizm
- Gracchus Babeuf, pozostawa pod urokiem utopijnych komunistw owiecenia, w szczeglnoci Morellyego
- klasy spoeczne, to wg niego, przyczyna wszelkich zjawisk politycznych
- propagowa rwno ekonomiczn
- domaga si uspoecznienia wszystkich form wasnoci oraz zaleca produkcj zbiorow
- postulowa za demokracj i rwnoci mczyzn i kobiet, propagowa ide komun
Bonapartyzm
- nowa ideologia polityczna, cho bynajmniej nie przeciwstawna ideologii rewolucji mieszczaskiej
- Bonaparte gosi si wykonawc testamentu wielkiej rewolucji
- operowa hasami suwerennoci ludu, rwnoci i wolnoci
- swoj wadz (nawet t cesarsk) wywodzi od woli narodu
- siebie okrela jako rzecznika interesw bogatego chopstwa
- jednostka, przez lud powoana do sprawowania penej wadzy, uosabia ten lud i jego wol
- odrzuca ide parlamentaryzmu
- cesarz jest wodzem swego ludu (prymat jedynowadztwa
- ideologia bonapartyzmu miaa kolosalne znaczenie dla oblicza doktryn pierwszej poowy XIX wieku
SKRYPT STAROSTY
76
7. KRYTYKA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

- schyek XVIII /pocz. XIX w. - dominoway tendencje do krytyki Rewolucji Francuskiej
- w Wielkiej Brytanii krytyki tej dokona Edmund Burke, we Francji Joseph Demestre, w Niemczech - Hegel
Edmund Burke konserwatyzm
- publicysta angielski, zwizany z ugrupowaniem wigw, zasyn dziki penej pasji obronie prawa Amerykanw do wolnoci
- "Rozwaania o Rewolucji Francuskiej" to fundamentalne dzieo konserwatyzmu
- by zaartym przeciwnikiem absolutyzmu, opowiada si za ustrojem parlamentarnym i systemem partyjnym
- w swoich dzieach ostro krytykowa rewolucj jest uwaany za ojca brytyjskiego konserwatyzmu
Odrzucenie uniwersalizmu Owiecenia
- podstawow kategori politycznego mylenia nie jest jednostka ludzka, a nard
- kady nard rni si od pozostaych - stanowi historyczn i kulturow wsplnot, ktra jest ograniczon caoci
- nard to zwizek przeszych, teraniejszych i przeszych pokole
- przykad Burke'a: obserwujemy procesj, widzimy dwa do trzech szeregw z przodu i z tyu - szereg jest jak pokolenie, niewiele
wiemy o przeszych i przeszych pokoleniach, ale co je ze sob czy
- uwarunkowaniem wsplnoty narodowej jest przesd - przesd konstytuuje tosamo narodow
- jest to szacunek dla pewnych autorytetw, pewnego rodzaju zachowa, nie podlega on racjonalnej dyskusji
- np. Polsce przesdem w takim rozumieniu jest niepodlego
- wszystkie te czynniki skadaj si na staroytny porzdek narodu, do ktrego kady z nas jest przyrodzony
Odrzucenie racjonalizmu Owiecenia
- si sprawcz stojc za rozwojem kadego narodu jest Bg
- nard prowadzony przez Boga doznaje tryumfw i kataklizmw
- dla narodu francuskiego takim kataklizmem bya rewolucja, ktra oznaczaa przerwanie tradycji narodowej
Rewolucja Francuska zakadaa, e z dania na dzie mona stworzy nowy ustrj polityczny, spoeczestwo niezalene od jego
tradycji.
- wszelkie prby oderwania si od dowiadcze narodowych stanowi gwat zadawany organizacyjnej caoci, jak jest nard
- rewolucjonici francuscy doprowadzili do katastrofy te dlatego, e przyjli racjonalizm
- uwaali, e zasady moralne i polityczne s moliwe do objcia przez rozum ludzki
- jest to fatalna w skutkach arogancja intelektualna
- ad spoeczny i polityczny posiada elementy tajemnicy, ktrych nie da si zgbi ludzkim rozumem
- nie moemy przewidzie wszystkich efektw naszych arbitralnych dziaa- tajemnica znana tylko Bogu, ktry jest Stwrc
czowieka, adu spoecznego
- czowiek nie powinien zastpowa Boga w dziele tworzenia adu spoecznego
- odrzuca ide umowy spoecznej jako rda wadzy (antyindywidualizm)
- nard jest odwiecznie zwizany z pastwem (do spoeczestwa wchodzi czowiek w momencie urodzenia)
- rozum jest zawsze abstrakcyjny, oderwany od konkretnego ycia
- do zagady narodu francuskiego przyczynili si wrogowie chrzecijastwa
Burke nie by przeciwnikiem zmian i rozwoju. By ich zwolennikiem, ale zakada, e musz one by zgodne z tradycj i historycznym
dowiadczeniem, musz mie charakter ewolucyjny, a nie rewolucyjny.
- wtedy bd miay charakter naturalny, zniszcz hierarchii, pluralizmu i partykularyzmu konkretnego spoeczestwa
- zmiany ewolucyjne nie naruszaj harmonii, adu spoeczestwa
- wtedy wanie najlepiej chroniona jest wolno obywatelska
Wolno - nie jest przedmiotem abstrakcyjnych prawa czowieka, jest integraln czci adu spoecznego, wynikajcego z tradycji,
zwyczaju i zgodnego z nimi porzdku prawnego.
Pogldy Burkea dobrze suyy polityce legitymizmu, a take wszelkiej restauracji minionej (przedrewolucyjnej) rzeczywistoci. Jego
tezy odegray w pniejszym okresie t sam rol, co koncepcje francuskich teokratw, m. in. jako inspiracja dla faszyzmu.
Joseph Demestre
- francuski arystokrata
- "Wieczory petersburskie", "O papieu"
SKRYPT STAROSTY
77
Przede wszystkim by to myliciel katolicki - doktryna oparta na zaoeniu wszechobecnoci Boga

- Bg jest sprawc procesu dziejowego, adu politycznego i spoecznego
- ad okrelony jest przez prawo natury, ktre ma rwnie swj pocztek w woli Boga
- Bg nie ograniczy si do stworzenia wiata - stale ingeruje w stosunki polityczne i spoeczne
- peni rol faktycznego suwerena
- na pocztku XIX wieku zakada on, e wszelka wadza pochodzi od Boga
- wszelka wadza wiecka ma by podporzdkowana wadzy duchownej
- to podporzdkowanie ma mie form nadzoru
- wadza wiecka musi by silna - tylko wtedy moe speni funkcj powierzon przez Boga (w. Augustyn)
Spoeczestwo ma charakter ograniczony, struktur hierarchiczn
- kady z nas ma w nim swoje miejsce i jest czci tej caoci, zaleny jest od kogo innego
- to nie jednostki tworz spoeczestwo, a spoeczestwo jednostki - nie mona y poza spoeczestwem
- "Widziaem w moim yciu Francuzw, Rosjan, Niemcw. Nigdy nie widziaem czowieka"
- nie mona mwi o prawach abstrakcyjnej, niezalenej jednostki, jak to miao miejsce w Owieceniu
- odrzuca zaoenia Deklaracji, e ludzie s z natury (rodz si) wolni i rwni
- rodzimy si w spoeczestwie, w ktrym istnieje hierarchia, nie moemy by zatem rwni z natury
- odrzuca koncepcj umowy spoecznej Rousseau
- nigdy nie byo stanu natury, wadza nie powstaa w wyniku umowy, umowa taka nigdy nie zostaa zawarta
- odrzuca trjpodzia wadzy Monteskiusza
- wadza reprezentuje jedno, hierarchicznie zrnicowane spoeczestwo, do tego spoeczestwo si odnosi
- nie moemy jej dzieli - Rewolucja Francuska te prawdy zignorowaa, ale nie zdoaa po sobie pozostawi trwaego ustroju
Do Rewolucji doszo, poniewa Bg do niej dopuci - kara za grzechy. Rewolucja by biczem boym dla narodu francuskiego, ale i
rodkiem regeneracji dla narodu francuskiego.
Doktryna kontrrewolucji - teokraci we Francji

- najbardziej kontrrewolucyjne hasa w samej Francji - reakcjonici francuscy
- ich pogldy wyrniay si prymitywizmem, byy te wysoce anachroniczne
- przyjto bowiem zasad negacji wszystkich nurtw wspczesnego rozwoju
- skrajny katolicyzm (inaczej byo w Niemczech krajny nacjonalizm)
- spoeczestwo, tworzc organiczn jedno grup o zrnicowanym statusie ma swe rda w woli Boga
- cofali si do dawnych, wrcz teokratycznych koncepcji wadzy, pastwa i spoeczestwa
- suwerenno monarchy jako odbicie nieomylnoci papiea
- spoeczestwo i narody pochodz od Boga dopiero spoeczestwo tworzy czowieka
- czowiek nie ma naturalnej i pierwotnej wolnoci czowiek nie moe egzystowa poza swoj grup spoeczn, nie posiada praw
politycznych, wolnoci, demokratycznych swobd
- spoeczestwo istniao od zawsze i byo rzdzone przez absolutnych monarchw)
- prawa pozytywne s najwyszym porzdkiem doczesnym s urzeczywistnieniem woli Boga
SKRYPT STAROSTY
78
CZ V XIX I XX WIEK TO EPOKI

1. LATA 1815-1848 (w przygotowaniu)
2. ROMANTYZM I IDEALIZM NIEMIECKI (w przygotowaniu)
3. GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL (w przygotowaniu)
SKRYPT STAROSTY
79
4. LATA 1848-1918
Gospodarka, nauka, technika
- bujnym i drapieny rozwj gospodarki kapitalistycznej
- wiat wkracza w er imperializmw
- wzrost demograficzny, polepszy si poziom ycia (rozwj medycyny, higieny, kultury, itd.)
- gwatowny rozwj komunikacji (telegram, telefon, kolej, samochody) i wikszoci gazi gospodarki
Nacjonalizm
- rozwj kapitalistyczny i zwizany z tym imperializm mocarstw europejskich, zmusza te kraje do zwikszania ekspansji gospodarczej
oraz ochrony przed zagranicznymi konkurentami (protekcjonizm pastwowy)
- powrt do kultu pastwa jako organizacji czuwajcej i aktywnie wspierajcej gospodarczy interes buruazji
- wzrastay konflikty spoeczne i ustrojowe, a take polityczne
- rs szowinizm narodowy
- gwne cechy dziewitnastowiecznego nacjonalizmu: szowinizm, mesjanizm, rasizm
Kolonializm a kwestia socjalna
- istotn cech imperializmu, na przeomie XIX i XX wieku, bya intensywna polityka kolonialna (mocarstwa dziel si terenami
bezpastwowymi)
- kolonie miay istotne znaczenie, jako rda surowcw, jako rynki zbytu, jako tereny wywozu kapitaw oraz jako bazy wojskowe
- ekspansjonizm kolonialny sta si przyczyn podniesienia, w pewnym sensie, poziomu ycia robotnikw i tym samym pozwoli (na
jaki czas) rozadowa niezadowolenie i rewolucyjne nastroje wrd proletariatu
Ruch robotniczy i kariera myli socjalistycznej
- ruch robotniczy, od poowy XIX wieku, zaczyna by liczc si si polityczn (by uzbrojony w zapas teorii)
- narastajce, z rnych przyczyn, niezadowolenia mas proletariackich zaowocowao powstaniem w 1864 roku Midzynarodowego
Stowarzyszenia Robotnikw (I Midzynarodwka) koordynatora ruchu robotniczego
- w ostatnich dekadach XIX wieku, za spraw rozwoju przemysu i wzrostu liczebnoci robotnikw, ruch robotniczy zyska na sile i
znaczeniu
- zaczynaa wzrasta samowiadomo wiodcej roli klasy robotniczej (pocigao to istotne skutki strajki)
- u schyku wieku zaczy pojawia si partie robotnicze i to w caej Europie i USA
- du rol dla idei ruchu odgryway zwizki zawodowe, zrzeszajce du liczb robotnikw
- w hasa socjalistyczne wpisywano rozmaite treci, to prowadzio do wewntrznych sprzecznoci i konfliktw ideowych (reformizm,
anarchizm)
Systematyka doktryn
- przeom wiekw XIX i XX przynis ogromne oywienie dyskusji politycznej (przyczyna tkwia w rozwoju techniki, nauki, w oglnym
wzrocie alfabetyzmu wrd spoeczestwa, itp.)
- feudalizm i jego hasa odeszy ju w zapomnienie
- w stan kryzysu weszy dawne ujcia prawno-naturalne
- na znaczeniu traci socjalizm utopijny
- coraz czciej myliciele tej doby zastanawiali si jaka jest alternatywa: kapitalizm czy socjalizm
- gwnymi wtkami doktrynalnymi i zarazem zasadniczymi tendencjami polityczno-spoecznymi tej epoki stay si:
- dbao o utrzymanie i rozwj stosunkw kapitalistycznych w warunkach zdobywania przewagi przez kapita finansowy
- walka o przystosowanie aparatu pastwowego do tego celu
- osabienie radykalizmu spoecznego i tendencji rewolucyjnych
- przeciwstawianie si marksizmowi w obozie buruazyjnym
- spr o socjalizm i drogi do niego prowadzce
- walka z wyzyskiem
- problem rewolucji w ruchu robotniczym
Najistotniejsze doktryny epoki
- pozytywizm prawniczy
- liberalizm w Europie i Ameryce
- doktryny antydemokratyczne, nacjonalistyczne i rasistowskie
- doktryna spoeczna Kocioa katolickiego
- socjalizm i jego wersje
SKRYPT STAROSTY
80
5. LATA 1918-1989 (w przygotowaniu)
SKRYPT STAROSTY
81
CZ VI SOCJALIZM I NURTY POCHODNE

1. SOCJALIZM UTOPIJNY
- kiedy monarchia absolutna dominowa w Europie powstao pknicie ideowe:
- rodowiska mieszczaskie - bliszy im by liberalizm
- rodowiska robotnicze - bliszy by im socjalizm
- rozwj stosunkw kapitalistycznych doprowadzi do definitywnego zmniejszenia zagroenia restauracji stosunkw feudalnych
- take do uksztatowania nowego obrazu spoeczestwa (stan trzeci nie by ju tak zjednoczony)
- liberalizacja rynku pracy i rozwj techniczny doprowadziy do pojawienia si na masow skal zjawiska bezrobocia
- pogorszenie si sytuacji klasy robotniczej (zwyciski kapitalizm ujawnia swe wewntrzne saboci i coraz bardziej odsania
antyrobotnicze oblicze aparatu pastwowego)
- robotnicy zaczli czynnie walczy o swoje interesy (masowe strajki i powstania)
Czartyzm
- czartyzm: by pierwszym szerokim, naprawd masowym, politycznie skrystalizowanym proletariackim ruchem rewolucyjnym
- postulaty czartystw
- powszechne prawa wyborczego dla mczyzn, zniesienie majtkowego cenzusu wyborczego
- tajno gosowania
- rwne okrgi wyborczych
- diety dla czonkw parlamentu
- rozumna kadencja parlamentu
- socjalizm utopijny to kierunek, ktry w nawizaniu do Morusa proponowa wprowadzenie rwnoci spoecznej
- przyczyn wewntrznych sprzecznoci ideologii socjalistycznej byy wielkie systemy socjalizmu utopijnego
- socjalici utopijni w mocnych i trafnych sowach krytykowali kapitalizm (odkrywali jego wady i sprzecznoci)
- naiwnie spogldali w przyszo (spoeczestwo wolne od wyzysku, realizacja idei demokratyzmu, wspistnienie fantazji i utopi)
- zwracali si oni z pomiennymi apelami nie do ludu, lecz do wszystkich klas
Claude Henri Saint-Simon
- arystokrata, bra udzia w wojnie amerykaskiej, zrzek si swych rodowych tytuw pod wpywem rewolucji
- programowo odrzuca wszystko, co o yciu mieli do powiedzenia filozofowie i prawnicy
- metod naukow by relatywizm historyczny (historyzm)
- wszystkie zmiany w yciu spoecznym maj jedno rdo
- produkcja dbr materialnych i sfera nauki
- O reorganizacji spoecznoci europejskiej, Katechizm industrialistw, Nowe chrzecijastwo
- twierdzi, e brak owiecenia ludu to gwne rdo za
- krytykowa XVIII-wiecznych utopistw, za goszenie idei bezczasowego porzdku naturalnego - brak relatywizmu w pogldach
reformatorskich
- odrzuca zasad egalitaryzmu hamuje ona bowiem postp spoeczny
- Saint-Simon by przeciwny rewolucji (opowiada si za stopniowym reformizmem)
- prawo trzech stadiw: teologicznego, metafizycznego, pozytywnego
Ustrj industrializmu
- przyszy ustrj mia by podporzdkowany produkcji dbr materialnych, a ta produkcja mia by oparta na zaoeniach nauki
- za nauk uwaa jedynie nauk polityczn - naczeln nauk w spoeczestwie industrialnym stanie si ekonomia polityczna
- zasady rzdzce yciem spoecznym miay przypomina organizacj produkcji
- ustrj ten oparty mia by na wsplnym harmonijnym wysiku industrialistw
- harmonia wynika miaa z hierarchii, ta za miaa zalee od pracy, zdolnoci i wiedzy
- industrializm mia zachowa wasno prywatn, ale w stopniu ograniczonym, bowiem miao nad ni sprawowa kontrol pastwo
Wprowadzenie w ycie
- ustrj ten zapewni najwiksz z moliwych wydajno pracy - dobrobyt
- wystarczy przekona innych do zalet proponowanego ustroju
- na wprowadzeniu industrializmu bdzie zaleao kademu - przedsibiorcy i robotnikowi
- nazwa swj ustrj "nowym chrzecijastwem", spodziewa si rwnie gorcego poparcia wrd przedsibiorcw
- robotnicy bd chcieli uczy si od przedsibiorcw, w zwizku z tym bd okazywali im posuszestwo, a przedsibiorcy
bd ich uczy
SKRYPT STAROSTY
82
Saintsimonizm Barard, Enfantin

- konieczno ustanowienia nowej hierarchii spoecznej, wg zasady kademu wg jego zdolnoci, kadej zdolnoci wg jej zasug
- konieczno centralistycznej organizacji pracy w warunkach spoecznej wasnoci rodkw produkcji
- konieczno udzielenia kademu rwnych szans rozwijania swych zdolnoci
Karol Fourier
- nie godzi si z zasadami gospodarki rynkowej jako podstawy ycia spoecznego- jedynie jako etap przejciowy od chaosu i
barbarzystwa do penej harmonii
- mankamenty gospodarki rynkowej
- barbarzystwo rynku (anarchia rynku, anarchia produkcyjna)
- instytucje pastwa
- Nowy wiat industrialny i zrzeszeniowy
- przyczyn wszelkiego za, jest rozdrobniona wasno oraz pasoytnictwo w handlu
- kapitalizm jako okres przejciowy
- filozofia historii - okresy pierwotny, dzikoci, patriarchatu, gwarantyzmu, socjantyzmu, harmonii
Falangi/Falangstery
- dwutysiczne wsplnoty zastpujce rynek i pastwo
- gospodarstwa rolno-przemysowe po 400 ha kade
- podzia dochodw mia odbywa si wg wsplnie wyoonego kapitau i pracy
- zorganizowana praca i ycie zapewni likwidacj bezrobocia i idyll spoeczn
- uspoecznienie rodkw produkcji
- ustrj pozbawiony przymusu pastwo ze swoimi rodkami przymusu traci racj bytu
- rwnouprawnienie pci
Wprowadzenie w ycie
- rwnie uwaa, e jego pomyl jest tak spoecznie nony, e uda si go wprowadzi w ycie w drodze perswazji
- w dalszej perspektywie falangstery miay zosta jedynymi jednostkami organizacyjnymi
Robert Owen
- brytyjski autor pozostajcy pod znacznym wpywem Jeremiego Benthama
- jaki charakter posiada kady z nas, zaley od nas, ale i od spoeczestwa
- spoeczestwo ma zapewni jednostce szczcie - uda si to, jeli znikn rnice midzy bogatymi i biednymi
- robotnik przestanie by si najemn, a zacznie by partnerem
- jako partner nie bdzie zwalniany w okresie kryzysu, w okresie koniunktury bdzie dzieli si zyskiem
- Nowy pogld na spoeczestwo, czyli rozprawy o ksztaceniu charakteru
- nawizywa do francuskich materialistw XVIII wieku
- gosi pogldy o czowieku podobne do koncepcji Helwecjiusza i Holbacha (czowiek wytwr rodowiska)
- postulowa zmian warunkw ycia spoecznego (zmiana ustroju zmieni czowieka)
- wystpowa przeciwko buruazyjnym ekonomistom, ktrzy wykazywali, e ustrj kapitalistyczny jest zgodny z natur i rozumem
Postulowa
- uspoecznienie wasnoci,
- centralizacj zarzdzanie produkcj.
Bazy sprawiedliwej wymiany
- organizacje bankowo-handlowe podstawow jednostk ycia spoecznego
- zajmuj si ksztatowaniem sfery ycia gospodarczego
- pastwo miao zapewni jednostce owiat i rozwj duchowy
Wprowadzenie w ycie
- Owen by rwnie przekonany, e jego ustrj jest na tyle atrakcyjny, e uda si go wprowadzi w ycie w drodze perswazji
- wierzy w si swej korespondencji - pisa wiele, take do koronowanych gw
SKRYPT STAROSTY
83
2. SOCJALIZM NAUKOWY (MARKSIZM)

- Karol Marks antropolog, filozof
- Engels ekonomista
- Manifest komunistyczny, Kapita
- inspirowani socjalizmem utopijnym
- Obaj byli przekonani, e to, co stworzyli, nie stanowi doktryny politycznej i spoecznej, a czyst nauk
- rozbieno pogldw Marksa i marksizmu
Trzy gwne inspiracje socjalizmu naukowego
- klasyczna angielska ekonomia polityczna - Adam Smith i David Ricardo, cho oceniali j krytycznie, w znacznym stopniu zaczerpnli
z niej aparat pojciowy
- filozofia niemiecka - materializm Feuerbacha i dialektyka Hegla
- socjalizm utopijny - krytykowali wiar socjalistw utopijnych w to, e da si socjalizm wprowadzi w drodze perswazji
Materializm dialektyczny
- skada si z metody dialektycznej i materializmu filozoficznego
- metoda badania rzeczywistoci, opisuje wiat i sposb jego rozwijania si
- dialektyka = antymetafizyka
- marksowska dialektyka powstaa z przezwycienia metody metafizycznej i krytycznego przyswajania dialektyki Hegla
- wiat i rzdzce nim prawa s w zupenoci poznawalne, aczkolwiek jeszcze nie w peni poznane
Metoda dialektyczna
- autorstwa Haegla (idealista, Duch Historii)
- zaoenia
1. wiat ma charakter dynamiczny, jest w nieustannym rozwoju
2. wiat jest jedn spoist caoci
- oddziaywanie wzajemne na siebie wszystkich zjawisk (wspdopenianie)
3. walka starego porzdku zastpowanego nowym (ruch)
- kiedy znajdzie ku temu odpowiednie warunki
- rne od ewolucjonizmu
4. przemiany maj charakter postpowy
- nowy porzdek lepszy od poprzednich
- postp po linii wstpujcej
5. wszystkie przedmioty s wewntrznie sprzeczne, a walka przeciwiestw jest treci procesu rozwoju
Dialektyka staroytna okrelone pytania w celu uzyskania okrelonych odpowiedzi
Synteza (Teza3)
/
\
Synteza (Teza2) Antyteza2
/
\
Teza Antyteza
Nowy porzdek
/\
|
|
Stary porzdek
Materializm filozoficzny wiat ma charakter tylko materialny, Materia jest podstaw, rdem nieskoczonej rnorodnoci formy.
Ruch materii jest zasadnicz form jej istnienia (inne to czas i przestrze). Nie da si zredukowa jednej formy do drugiej. Materia
jest pierwotna wiadomo jest wtrna. wiadomo jest cech wysoko zorganizowanej nauki. Materia natomiast istnieje
niezalenie od wiadomoci. Materia istnieje odwiecznie, nie jest przez nikogo stworzona jest obiektywn rzeczywistoci. Brak
miejsca w doktrynie socjalizmu naukowego dla Boga.
Materializm historyczny
Materializm historyczny przeniesienie zaoe materializmu dialektycznego na opis przemian spoecznych
- rdem ksztatowania si ludzkich idei s warunki ycia spoeczestwa (czowiek myli tym co je)
- warunki ycia spoeczestwa wynikaj ze sposobu produkcji dbr materialnych
- cay czas nastpuj zmiany nowe sposoby produkcji wypieraj stare
- metoda ta odkrywa prawa rzdzce spoeczestwem
- rozwj jako o przechodzeniu zmian ilociowych w jakociowe, od dawnego stanu jakociowego do nowego stanu jakociowego
- proces rozwoju w przyrodzie i spoeczestwie odbywa si skokami (wszelkie zmiany zjawisk przyrody i zjawisk spoecznych
ujmowali oni sinusoidalnie)
SKRYPT STAROSTY
84
Podoem wszystkich rewolucji spoecznych jest konflikt starych si wytwrczych z nowymi siami wytwrczymi.
Sfery ycia spoecznego
- materializm historyczny to przeniesienie zasad materializmu i materialistycznej metody dialektycznej na badanie ycia spoecznego
i realnych procesw spoeczno-historycznych
- krytyka stosunkw spoecznych umoliwia wyprowadzenie wnioskw teoretycznych i praktycznych o wielkiej doniosoci dla
przeksztacenia rzeczywistoci spoecznej i ustrojowej przez rewolucyjny ruch robotniczy
- materializm historyczny mia jego twrcom dostarcza interpretacji wynikw oraz orientacji w zawiociach wczesnych stosunkw
spoecznych
- rde ksztatowania si idei spoecznych, pogldw prawnych, teorii politycznych oraz instytucji naley szuka w materialnych
warunkach ycia spoecznego (byt okrela twoj wiadomo)
- postulowano wprowadzenie uspoecznionej wasnoci dbr produkcyjnych (prowadzi bezporednio do zmian w siach wytwrczych
te za uzalenione s od zmian narzdzi pracy)
- konflikt midzy nowymi siami wytwrczymi a przestarzaymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podoe rewolucji
spoecznych (std w nauce o spoeczestwie niezbdne jest zbadanie rzdzcych w nim praw ekonomicznych)
- zmiana ustroju polityczno-ekonomicznego przyczyni si do zmian wiadomoci (mentalnoci) spoeczestwa
Klasy i walki klasowe
- istotnym skadnikiem materializmu historycznego bya teoria klas i walk klasowych
- Marks nie odkry istnienia klas i walk klasowych, sprecyzowa jedynie teori klasy i wycign z niej teoretyczne wnioski
- istnienie klas jest zwizane tylko z okrelonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji
- walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu
- owa dyktatura jest sama tylko przejciem do zniesienia wszelkich klas i do spoeczestwa bezklasowego
- spoeczestwa klasowe powstay w wyniku rozkadu ustroju wsplnoty pierwotnej
- klasowy podzia spoeczestwa charakteryzuje si wzajemnym stosunkiem klas w dziedzinie produkcji dbr materialnych (wypywa
z rnego stosunku klas do rodkw produkcji)
- walka klasowa jest prawem historycznym wynika z narastajcych antagonizmw klasowych (walka klasowa jest si napdow
rozwoju spoeczestwa)
- klasy prowadz walk ekonomiczn, o rol spoeczn i polityczn, a take ideologiczn - jedynie najliczniejszy proletariat moe t
walk wygra
Pastwo i prawo
- uwaali oni, e pastwo i prawo to zjawiska historyczne, s rezultatem okrelonego stadium rozwoju spoecznego i stanowi
instrument panowania jednej klasy nad pozostaymi
- o ksztacie pastwa i prawa decyduje niewtpliwie klasa rzdzca, a wic ta, ktra zdobya hegemoni nad pozostaymi pastwo
to oparte jest na wyzysku klas poddanych (w takim pastwie wadza musi by oddzielona od mas ludowych i sprawowana przez
specjalne siy, np. wojsko)
- pastwo to nic innego jak machina kierownicza dysponujca wasnym aparatem przymusu
- pastwo dziaajce w obronie okrelonego ustroju ekonomicznego tworzy rwnie prawo, tzn. okrelony system norm,
odzwierciedlajcych wol klasy rzdzcej, podniesionej do rangi ustawy
- marksizm stworzy swoist teori typw i form pastw, ktre w XX wieku z rnym skutkiem wprowadzano w ycie
- w historii wystpoway po sobie nastpujce formy pastw: niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne wszystkie one odzwierciedlay
wol klasy wyzyskiwaczy
- forma pastwa uwarunkowana jest od okrelonego ustroju ekonomicznego spoeczestwa, od jego rozwoju, wiadomoci, itd.
- ideaem byo pastwo socjalistyczne prawdopodobnie miaa to by republika demokratyczna nowego typu (sprzeciwiali si
koncepcji pastwa socjalistw utopijnych)
Rewolucja
- centralnym czonem marksowskiej refleksji o pastwie bya ideologia rewolucji (jest to o tyle zrozumiae, e doktryna ta wyrosa z
programu obalenia kapitalizmu)
- istnienie rewolucji jest historycznie uzasadnione, e rewolucja proletariacka jest koniecznoci
- stale zaostrzajca si walka klasowa przeistacza si w kocu w walk polityczn, czyli walk o wadz (niezbdne dla realizacji ich
idei jest przejcie wadzy pastwowej z rk klasy reakcyjnej w rce klasy przodujcej realizacja tego celu jest moliwa tylko i
wycznie na drodze przemocy)
- pod wraeniem Wiosny Ludw koncepcja rewolucji nieustajcej (permanentnej) czyli walki, a do zwycistwa proletariatu i
chopstwa (poczenie si proletariatu i chopstwa)
SKRYPT STAROSTY
85
Rola mas ludowych i jednostki w historii

- poprzednio w doktrynach odrodzenia, owiecenia i innych dominowao przekonanie o idealistycznie pojmowanej roli jednostki i
mas w dziejach, pogld ten zmieni marksizm
- si okrelajc rozwj spoeczestwa jest sposb produkcji dbr materialnych historia spoeczestw, musiaa by histori
wytwrcw dbr materialnych, histori mas ludowych, ludu
- w ludzie widzieli dwigni dziejw ludzkoci (dziki niemu rozwijaa si technika, walka polityczna, itd.)
- nie negowali, nie pomniejszali roli jednostki i jej wpywu na bieg wydarze gloryfikowali rol jednostki wybitnej, kierujcej
masami (przywdcw, politykw, ideologw) i rozumiejcej potrzeby proletariatu
wiadomo spoeczna
- marksizm uznawa spoeczn wiadomo za wytwr spoecznego bytu, za produkt materialnego ycia spoeczestwa (jaki jest byt
spoeczny ludzi, taka jest te ich wiadomo spoeczna, a wic idee i teorie polityczne, pogldy prawne, moralne, religijne,
artystyczne i filozoficzne)
- nie negowali aktywnej roli idei w yciu narodw, bya ona materialn potg, ktra moe porywa masy (pochwaa potgi
propagandy)
Teoria bazy i nadbudowy
- Baza - caoksztat stosunkw produkcji (odpowiadajcy okrelonemu szczeblowi si wytwrczych)
- ekonomiczna struktura spoeczestwa
- wszystko wyprowadzane jest z ekonomii
- Nadbudowa - prawo i wszystkie inne instytucje tworzce pastwo
- jednym z elementw jest wiadomo spoeczna
- przejawiana religi, sztuk, filozofi
- wynika z warunkw ycia spoeczestwa
- ma charakter klasowy
Relacje baza nadbudowa
- to baza wpywa na nadbudow (stosunki s wprawdzie dwustronne, ale bardzo sabe)
1. istnieje konieczno zgodnoci stosunkw produkcji z charakterem si wytwrczych
2. konieczno zgodnoci bazy z nadbudow
- jeli brak, to jest rewolucja
- jeli s, to rozwj
Klasa spoeczna podzia klasowy wynika z rnych stosunkw danych klas do rodkw produkcji
- zwizane z wytworzeniem si wasnoci
Pastwo i prawo s zjawiskiem historycznym, zwizanym z okrelonym stadium rozwoju spoecznego odpowiadaj temu, ktra
klasa rzdzi ktr.
Rozwj ludzkoci z punktu widzenia materializmu historycznego
- podzia pastw na typy i formy oblicza, normatywne formuy, odzwierciedlenie stosunkw
- typ uzaleniony jest od tego, ktra klasa jest przy wadzy
1. Pastwo niewolnicze
T: Wadcy niewolnikw A: niewolnicy (sami s rodkami produkcji)
\
/
2. Pastwo feudalne
T: Wielcy waciciele feudalni A: buruazja
\
/
- inne stosunki produkcji rwno stron zamiast hierarchii
- kapitalistyczne warunki ekonomiczne
3. Pastwo kapitalistyczne
T: buruazja A: proletariat
- buruazja przestaa by dynamiczna, jest statyczna
SKRYPT STAROSTY
86
Wsplnota pierwotna
- formacja spoeczno-ekonomiczna
- wszelkie zmiany w yciu politycznym maj rdo w siach wytwrczych
- narzdzia pracy i ludzie, ktrzy potrafi si nimi posugiwa
- nie ma wasnoci prywatnej - nie ma podziau klasowego na wacicieli i niewacicieli
- brak jest antagonizmw, interesw klasowych, odmiennej wiadomoci klasowej - nie ma pastwa i prawa
Formacja niewolnicza
- pojawiaj si nowe narzdzia produkcyjne, zmieniaj si narzdzia pracy
- komplikacja produkcji pojawia si wasno prywatna
- podzia klasowy na wacicieli i niewacicieli - podzia ten wzmacnia odrbna wiadomo klasowa
- dominuje klasa posiadajca, musi ona broni swego interesu przed pozostaymi klasami
- do tego potrzebne jest prawo
baza spoeczno-ekonomiczna - rodki produkcji, sposoby produkcji
- nadbudowa spoeczno-polityczna - jej celem jest uzasadnienie istniejcych stosunkw wasnoci
- prawo, religia, moralno, filozofia - sankcjonoway niewolnictwo i podzia klas
- przedmiotem wasnoci s narzdzia i rodki produkcji, do ktrych zaliczano take ludzi
- dwie klasy: waciciele niewolnikw i niewolnicy
Feudalizm
- trjpolwka, myn - znw grupa ludzi, ktrzy znaj te narzdzia
- klasy: feudaowie (waciciele), chopi (niewaciciele),
Kapitalizm
- manufaktury i robotnicy
- klasy: buruazja, drobnomieszczastwo
- pastwo buruazyjne, wiadomo buruazyjna
- konflikt klasowy poprzez prawa czowieka
- prawnie robotnika z kapitalist czy jedynie umowa o prac, jednak prcz tego istnieje rwnie przymus ekonomiczny
Socjalizm
- nie ma klas antagonistycznych
- pastwo, prawo, wiadomo socjalistyczna
- dyktatura proletariatu
Komunizm
- dalszy rozwj si wytwrczych - nastpuje to tak dynamicznie, e obumiera pastwo
- nie ma wasnoci prywatnej, jest wasno wsplna
- wadzy nie sprawuje si nad czowiekiem, administracja dbr przypomina wsplnot pierwotn
- pastwo nie jest konieczne (rodek przymusu klasy przy wadzy)
- znika podzia klasowy (spoeczestwo bezklasowe)
- wszelka wasno i rodki produkcji uspoecznione
- przestanie istnie alienacja jednostki
- od kadego wg zdolnoci, kademu wg potrzeb
Kluczowe pojcia
alienacja jednostki czowiek nie jest wacicielem tego, co sam wytworzy
wadza element nadbudowy, celem istnienia wadzy jest panowanie klasowe
wiadomo spoeczna narzucona przez wiadomo klasy panujcej
- narzucanie wiatopogldu
- faszywa wiadomo klasy ktra nie jest u wadzy
pastwo - wyposaone jest w aparat przymusu, przy pomocy ktrego klasa rzdzca realizuje swe interesy klasowe i wyzysk klasowy
prawo - wola klasy panujcej wyraona w postaci ustawy.
partia awangarda proletariatu, wybitni intelektualici ktrzy s w stanie zdj faszyw tosamo
- prowadzi proletariat do rewolucji
SKRYPT STAROSTY
87
rewolucja historyczna konieczno, konflikt klasowy przerodzi si w konflikt polityczny (o wadz)

- adna z klas nie odda wadzy bez walki rewolucja jest koniecznoci
- docelowo denie do spoeczestwa komunistycznego
- etapem porednim jest dyktatura proletariatu (proletariat przy wadzy)
- uspoecznienie rodkw produkcji
- wasno kolektywna oparta o struktur pastwa
- rewolucja to parowz dziejw
Kierunki rozwoju, sukcesy i poraki
- pomimo wielu mankamentw (ideologicznych, prawnych, ekonomicznych, itd.) marksizm budzi najwysze zainteresowanie
teoretykw i praktykw m.in.: R. Luxemburg, E. Bernstein, W. Lenin, W. Liebknecht a take zaartych krytykw, np. A. Struve
- zyska ogromny wpyw na partie robotnicze, eliminujc z nich idee drobnomieszczaskie i utopijne
- poraki: nie potrafi opanowa II Midzynarodwki, wyj zwycisko z konfliktu z rewizjonizmem i reformizem, nie potrafi
powstrzyma narastajcego nacjonalizmu, definitywnie zosta okaleczony przez leninizm
- odegra rwnie, mimo chwiejnoci, do istotn rol w polskim ruchu robotniczym (L. Waryski) walczcym o wprowadzenie
socjalizmu na ziemiach polskich
Idea przewodnia to walka klas. Jednostka jest klasowo zdeterminowana, spoeczestwo odzwierciedla antagonizm klasowy. Wadza
to zjawisko klasowe w ramach bazy. Celem wadzy jest panowanie klasowe. Pastwo to instrument klasy panujcej. Prawo to wola
klasy panujcej. Wasno jest pierwotna wobec struktury klasowej.
SKRYPT STAROSTY
88
3. REFORMIZM
- nurt ten obj liczne rodowiska angielskie i francuskie
- postulaty z I i II Midzynarodwki traktowane byy jako bardzo radykalne
- postrzegano reformy jako alternatyw dla rewolucji - im mniej zradykalizowane byo dane rodowisko robotnicze, tym bardziej
skonne byo do porozumienia z pastwem kapitalistycznym
Ferdynand Lasalle
- gwnym przedstawiciel reformizmu w Niemczech
- stawia na pastwo - reprezentuje ono ponadklasow organizacj caego spoeczestwa, suy dobru powszechnemu
- socjalizm pastwowy
- klasa robotnicza powinna skoni pastwo do wykonywania jego naturalnych zada, amic opr klas posiadajcych
- powinna wymc na pastwie przeprowadzenie reform socjalnych oraz powszechnego prawa wyborczego
- odrzuca teori rewolucji socjalistycznej - najskuteczniejszym rodkiem jest zorganizowanie przy pomocy finansowej pastwa
robotniczych zrzesze wytwrczych, ktre stopniowo zastpi przedsibiorstwa kapitalistyczne
Lujo Brentano i socjalizm ex catedra
Podobne do Lasalle'a pogldy reprezentowali przedstawiciele socjalizmu ex catedra
- ta wersja socjalizmu znajdowaa najliczniejsz grup zwolennikw wrd sfery inteligencji uniwersyteckiej
- przedstawiciele tego socjalizmu udzielali aktywnego poparcia polityce Bismarcka, polemizowali z mionikami marksizmu i
liberalizmu
Otto von Bismarck - wprowadzi ustawodawstwo socjalne, doprowadzi do legalizacji partii socjaldemokratycznej
Gwnym teoretykiem by profesor ekonomii w Monachium Lujo Brentano
- jedynie poprawa losu proletariatu przyczyni si moe do zminimalizowania napi midzy masami robotniczymi)
- pastwo nie powinno zwalcza ruchu robotniczego
- pastwo powinno przeprowadza reformy postulowane przez robotnikw, by zapobiec rewolucji
Reformizm angielski
- Towarzystwo Fabiaskie (Fabius Cunctator by bardzo powolny, ale wygrywa bitwy)
- stawiano na reformy samorzdowe
- socjalizm municypalny - owiata, suba zdrowia
- utosamiali t dziaalno z rwnoznaczn z urzeczywistnieniem ideaw socjalistycznych i socjalistycznego budownictwa
- powany wpyw na program brytyjskiej Labour Party
- to, co robili utosamiali z socjalizmem. - socjalizm brytyjski by mniej radykalny od kontynentalnego
Najmniejsze tryumfy reformizm wici we Francji - tam myl bya zdominowana przez proudhonistw i blankistw.
SKRYPT STAROSTY
89
4. REWIZJONIZM
II Midzynarodwka
- rozwizanie w I Midzynarodwki przyczynio si do wzrostu ideowej chwiejnoci w ruchu robotniczym
- w 1889 roku powoano II Midzynarodwk
- celem bya koordynacja prac midzynarodowego ruchu robotniczego i walka z ustrojem kapitalistycznym
- pocztkowo w Midzynarodwce ywe byy tendencje marksistowskie
- pod koniec wieku XIX do gosu zaczy dochodzi hasa oportunistyczne, zwane rewizjonistycznymi
- przeciwstawiajce si podstawowym tezom rewolucyjnego marksizmu
- w II po. XIX w. w rodowisku robotniczym, rozgorzaa dyskusja na temat stosunku do kapitalistycznego pastwa
1. profil rewolucyjny
- naukowy socjalizm Marksa i Engelsa - waciwym rozwizaniem tej kwestii jest rewolucja
2. skania si raczej ku reformom (reformizm) - rezygnowano z rewolucji
- w II poowie XIX w. reformizm by kierunkiem zyskujcym coraz wiksz popularno
- wzrost zamonoci osabia radykalizm klasy robotniczej
- koncepcja rewizjonizmu zakadaa wspprac miedzy robotnikami i kapitalistycznym pastwem
- odrzucaa rewolucj jako sposb wyzwolenia klasy robotniczej
- rewizjonizm bazowa na poczuciu pokojowego rozwoju kapitalizmu i moliwoci bezkonfliktowej wsppracy proletariatu z
kapitalistami
- rozwj tzw. arystokracji robotniczej oraz napyw do poszczeglnych partii socjaldemokratycznych elementw
drobnomieszczaskich i inteligenckich
- baz spoeczn rewizjonizmu tworzyli m.in.: drobni kupcy, rzemielnicy, inteligencja
Edward Bernstein
- twrc rewizjonizmu, dziaacz II Midzynarodwki, socjaldemokrata, wsppracownik Engelsa
- "Zasady socjalizmu i zasady socjaldemokracji"
- przeciwstawia si dyktaturze proletariatu, partiom poleca gwnie zajmowanie dziaalnoci reformatorsk
Zaproponowa rewizj socjalizmu
- analiza i krytyka stosunkw spoecznych, ktrej dokonali Marks i Engels w XIX bya trafna
- robotnicy byli wtedy przedmiotem niekontrolowanego wyzysku - zrozumiae byo postrzeganie rewolucji jako jedynej
skutecznej formy rozwizania takich problemw
- na przeomie XIX i XX wieku perspektywa rewolucji jest bezzasadna z dwch wzgldw
1. u schyku XIX wieku funkcjonowaa ju zupenie inna klasa robotnicza
- kapitalizm rozwin si wbrew przewidywaniom Marksa
- nie nastpia dalsza pauperyzacja klasy robotniczej
- rozwarstwienie klasy robotniczej - ludzie nalecy do najwyszej warstwy robotniczej uzyskiwali takie dochody, e
mona je zakwalifikowa do klasy redniej, nastpi take wzrost dochodw robotnikw z innych klas
- wzrost pacy roboczej doprowadzi do wydatnego ograniczenia, a nawet do cakowitej likwidacji kapitalistycznego
wyzysku jeszcze w ramach ustroju kapitalistycznego
2. XIX/XX wiek to nie tylko pastwo kapitalistyczne, ale i pastwo wsplne demokratyczne
- reprezentuje ju nie tylko interes buruazji - zagodzenie walki klasowej
Oglna wizja przyszego ustroju socjalistycznego
- proporcjonalny do nakadw pracy przydzia dbr bdzie dokonywa si za pomoc bezpatnego uytkowania
- ju w pastwie kapitalistycznym istniej pierwiastki nowego ustroju - dziedziny, ktrych produkcja trafia do konsumenta
nie drog wymiany towarw, lecz przez bezpatne uytkowanie
- pierwiastkiem socjalizmu byy zwizki zawodowe, a take spdzielczo handlowa
- stopniowa likwidacja kapitalistycznego wyzysku w poczeniu z rozbudow pierwiastkw socjalistycznych doprowadzi do
przeksztacenia kapitalizmu w socjalizm bez koniecznoci gwatownego przewrotu
- kapitalizm wzronie w socjalizm bez rewolucyjnych wstrzsw
Droga rewolucji nie jest odpowiednia (destrukcja) - naley budowa, umacnia pierwiastki socjalistyczne w onie ustroju
kapitalistycznego. Ruch robotniczy powinien stosowa rodki w ramach ustroju - walczy o miejsca w parlamencie i mandaty w
samorzdzie terytorialnym.
SKRYPT STAROSTY
90
5. ANARCHIZM I SYNDYKALIZM
- staroytni prekursorzy anarchizmu- cynicy
- w wielu kwestiach nawizywa do podstaw ideowych socjalizmu (anarchizm to doktryna skrajna)
- anarchizm uwaa za ze kade pastwo - take pastwo socjalistyczne jest ze
- pastwo jest przyczyn nierwnoci spoecznych
- kluczem do wyzwolenia czowieka jest likwidacja pastwa
- czowiek jest z natury dobry - jeli si pooy kres pastwu, ktre stosuje przymus, to nastanie stan adu spoecznego
- signicie do terroru wynikao z przekonania, e jeli si uderzy w gow pastwa (np. krla), to wtedy pastwo si zamie, a wic
bdzie mona przystpi do budowy anarchistycznego spoeczestwa
- anarchia to dobrowolna, harmonijna wsplnota ludzi, z ktrej wyeliminowano przymus - jest to najlepszy z ustrojw
- program polepszenia wiata
Podstawowe cechy doktryny anarchizmu
- zasada bezwzgldnej wolnoci jednostki i wynikajcy z niej indywidualizm
- wiara w dobro natury ludzkiej
- woluntaryzm tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczyna czowieka
- idealistyczne pojmowanie historii
Pierre Proudhon - anarchoindywidualizm
- "Co to jest wasno?", "System sprzecznoci czyli filozofia ndzy", "O wojnie i pokoju", "Wyznanie rewolucjonisty"
- histori cechuje konflikt pomidzy instytucjonalnymi i ywioowymi formami ycia spoecznego
- we wspczesnej rzeczywistoci brak zasad sprawiedliwoci i wolnoci
- odrzuca istnienie pastwa, by za wolnoci i rwnoci ludzi
- wolno to przyrodzona wasno natury ludzkiej i gwny cel czowieka
- czowiek moe osign wadz tylko w spoeczestwie.
- potpia rozwj techniczny i cywilizacyjny
- w spoeczestwie czowiek uwiadamia sobie, e wolno to wzajemne poszanowanie rwnoci
- w spoeczestwie ma miejsce wzajemna wsppraca
- jego koncepcja naturalizmu (wzajemnoci) - ludzie wiadcz sobie dobra i usugi
- stanowisko umiarkowane anarchia nie w drodze rewolucji, lecz propagandy
- trzeba znie nie tylko pastwo, ale i jego atrybuty np. pienidz
- wasno bdzie tylko pracy, a nie kapitau - wasno jest kradzie, gdy wynika z kapitau
- opowiada si za utrzymaniem wasnoci bankw (udzielanie kredytw w naturze)
- pastwo naley zastpi federacjami wsplnot lokalnych system mutualistyczny
- podstawowe podmioty stosunkw midzynarodowych
- wiadczenie wzajemnych usug na podstawie wolnej umowy autonomicznych jednostek
Micha Bakunin - anarchokolektywizm

- "Bg i pastwo", " Pastwo i anarchia"
- naczelne wartoci to dobro i wolno jednostki - najwaniejsze zagroenie stanowi pastwo
- likwidacja pastwa jest konieczna by stworzy warunki dla rozwoju jednostki
- jednostka wtedy bdzie rozwija si w spoeczestwie
- nie bdzie podlega prawu, lecz zwyczajom
- anarchizm oznacza spoeczn harmoni.
Organizacja spoeczna po krwawej rewolucji, po zniesieniu wasnoci prywatnej
- wolne zrzeszenia i kolektywizm - wprowadzenie uspoecznionych rodkw produkcji
- kolektywizm wyraa solidarno miedzy ludmi, rwny udzia w korzystaniu z dbr niematerialnych
- powszechna afirmacja jednostki
SKRYPT STAROSTY
91
Piotr Kropotkin - anarchokomunizm

- "Wyznania zbuntowanego", "Anarchizm, jego filozofia i ideay" "Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju"
- dokonuje rozrnienia midzy spoeczestwem a pastwem
- na pocztku istniao tylko spoeczestwo, kierowao si zwyczajem
- bogaci zapragnli przypisa tym zwyczajn sankcj - powstao pastwo (realizowa interesy mniejszoci)
- anarchia miaa by wolna od pastwa, w wyniku umowy ludzi zawartej na czas okrelony
- spoeczestwo anarchistyczne miao w sobie rozwija, powoywa stowarzyszenia produkcyjne
- wsplna wasno rodkw produkcji i dbr konsumpcyjnych
- kolektywna praca oraz wzajemna pomoc
- wszystko, co si dzieje w spoeczestwie - na zasadzie dobrowolnoci
- element przymusu mia znikn wraz z pastwem
- anarchia wyniku rewolucji, przygotowanej przez propagand i agitacj
George Sorel - anarchosyndykalizm
- wszelkie rodki produkcji, dobra materialne przejd w rce zwizkw zawodowych syndykatw
- odrzucali polityczne cigoty proletariatu, krytykowali parlamentarne formy walki
- opowiadali si za bezporedni rewolucj
- Rozwaania o przemocy
- potwierdza dwuklasowy podzia spoeczestwa, w ktrym dochodzi do nieustannych konfliktw
- krytykowa zasady moralne buruazji (jej cechami s tchrzostwo i skonnoci do ustpstw)
- opowiada si za rozwizaniami rewolucyjnymi
- wyklucza jakkolwiek wspprac buruazji z proletariatem
- doktryna programowo antyintelektualna
- postulowa stworzenie nowej proletariackiej moralnoci i kultury
- podstawow komrk spajajc wizi robotnikw powinien by syndykat robotniczy
- pragn zniesienia organizacji pastwowej nie widzia bowiem adnej rnicy midzy pastwem kapitalistycznym a socjalistycznym
- by antyegalitaryst uwaa, e jedynie sprawna, aktywna i silna mniejszo moe narzuci swe rozwizania pasywnej wikszoci
Przeom, gdy elity wcigaj do konfliktu bierne masy
- hasa spoeczne, z ktrymi elity bd si utosamia tzw. mity spoeczne
- proponuje mit strajku powszechnego
- Elity robotnicze (wyksztacone w syndykatach) musz rozpocz wiele akcji strajkowych, w rnych czciach kraju
- jeli strajki bd utrzymywane, spowoduje to wzrost wiadomoci, co z kolei doprowadzi do strajku powszechnego
- runie pastwo - pocztek anarchistycznego, socjalistycznego spoeczestwa
SKRYPT STAROSTY
92
6. KOMUNIZM
- z jednej strony komunizm oznacza doktryn polityczn i system spoeczny, bdcy wynikiem interpretacji marksizmu przez Lenina i
jego intelektualnych zwolennikw (Stalina, Mao Tse Tunga)
- z drugiej strony jest to formacja spoeczno-ekonomiczna
- wizja bezklasowego, bezpastwowego spoeczestwa, ktre wynika z materializmu historycznego Marska i Engelsa
Wodzimierz Ilicz Ulianow Lenin
- by dziaaczem SD rosyjskiej, po rozamie powstaa frakcja bolszewikw, na ktrej czele stan wanie Lenin
- od 1912 dziaaa jako samodzielna partia, od 1918 Partia Komunistyczna, pniej Partia Komunistyczna ZSRR
- "Imperializm jako najwysze stadium kapitalizmu", "Dwie taktyki socjaldemokracji, "Co robi", "Pastwo i rewolucja".
Cae ycie podkrela wierno ideom Marksa, ale dokona ich rewizji, radykalizacji, dostosowania do warunkw rosyjskich
- Zachd na pocztku XX wieku cakowicie wyczerpa swj potencja, moe go spotka tylko stagnacja
- kres temu moe pooy jedynie rewolucja
- rewolucja ma powodzenie w Rosji - proletariat jest tu saby, ale saba jest te buruazja
- wbrew stanowisku starych socjalistw rosyjskich
- wierzy w istnienie kapitalizmu w Rosji, co miao by podstaw dla rewolucji
W XX wieku kapitalizm ostatecznie wkroczy w imperialistyczn faz rozwoju
- koncentracja produkcji i monopole
- nowa rola bankw, ktre zaczy wspdecydowa o produkcji
- rozwj kapitau finansowego i zastpienie typowego dla kapitalizmu konkurencyjnego eksportu towarw przez eksport
kapitaw, typowy dla monopoli
- stworzenie rynku wiatowego i midzynarodowych karteli, walka o podzia wpyww midzy wielkimi mocarstwami
- wzrost znaczenia pastwa w funkcjonowaniu imperialistycznych monopoli
Postulowa walk zarwno z imperializmem jak i kapitalizmem.
Koncepcja partii rewolucyjnej
- stworzy j w odpowiedzi na rozwj dwch nurtw SD europejskiej - reformizmu i rewizjonizmu
- rewizjonici negowali zasadno rewolucji proletariackiej - osabienie ruchu rewolucyjnego
- proponuj strajki, dla osignicia celw ekonomicznych
- zgodnie z nauk materializmu historycznego, w Rosji musi zaistnie najpierw pastwo kapitalistyczne, potem buruazyjne,
a dopiero potem rewolucja proletariacka
- Lenin wystpi ze swoj broszur "Co robi?" - podstawowe sformuowania dotyczce partii rewolucyjnej
- z wizj utosamio si pniej pastwo leninowskie - Komunistyczna Partia Robotnicza Rosji, Komunistyczna Partia Chin
Partia rewolucyjna
- najwaniejsza jest wiadomo rewolucyjna
- jeli robotnicy zostan pozostawieni sami sobie, nie zdoaj uwiadomi sobie fundamentalnego konfliktu klasowego, jaki
dzieli ich z buruazj - nie bd dy do rewolucji
- partia musi by awangard, organizatorem, przywdc, ideologiem ruchu robotniczego
- musi skada si z profesjonalnych, zawodowych rewolucjonistw
- musi by maa, zorganizowana, zdyscyplinowana
- powinna by niezalena od aktualnych de klasowych
- partia powinna mie tylko jedn, jasn ideologi, prowadzc do rewolucji (nie moe by klubem dyskusyjnym)
- gdy decyzja zostanie ju podjta, kady czonek partii ma si jej podporzdkowa
- nie ma w partii miejsca dla koncepcji klasowo-neutralnych
- albo wiadomo proletariacka, albo wiadomo buruazyjna - nie mog one mie wsplnego mianownika
- Lenin trzyma si takiej wizji partii do koca ycia - nazywa j leninowsk
Rewolucja proletariacka i warunki jej powodzenia
1. rewolucja nieuchronna i nieunikniona - zwalcza reformistw i rewizjonistw
- pocztkowo aprobowa ide rewolucji buruazyjno-demokratycznej popartej przez ruch socjaldemokratyczny
- sojusz z chopstwem Lenin uznawa za etap przejciowy
2. ogoszenie programu w sprawie zniesienia ucisku narodowociowego, cho nie aprobowa wszystkich da narodw uciskanych
przez carat do samostanowienia
3. wykorzystanie I wojny wiatowej i de do jej zakoczenia w celu przeprowadzenia rewolucji
- wojna to skutek imperialistycznej polityki - zatem obowizkiem ruchu robotniczego jest zwalczanie wojny
- wznieceniem wojny domowej i rewolucji
SKRYPT STAROSTY
93
Pastwo i prawo
- pastwo jest produktem i przejawem nieprzejednanego charakteru przeciwiestw klasowych
- pastwo musi pozostawa aparatem klasy rzdzcej, suy do dawienia innych klas
- kade pastwo jest dyktatur, take demokratyczne i liberalne
- w pastwie buruazyjnym panuje hipokryzja i nie przyzna si ono do tego, e jest dyktatur
- dopiero komunizm nie bdzie dyktatur, socjalizm natomiast jest dyktatur proletariatu
- w pastwie socjalistycznym nie panuje hipokryzja - bdzie ono przyznawa si do dyktatury, pastwi autentycznej dyktatury
- nie bdzie miejsca na przesdy, maskujce dyktatur, jak demokracja parlamentarna, rwno wobec prawa
- dyktatura proletariatu pozostaje najwysz form demokracji - pierwszy raz w dziejach wikszo bdzie sprawowa wadz nad
mniejszoci
- akcentowa z jednej strony konieczno zburzenia startej, biurokratycznej machiny, z drugiej podkrela, e kontrola i ewidencja to
filary pastwa proletariatu
- dyktatura proletariatu powinna istnie tak dugo, jak dugo istnieje kapitalizm
Dyktatura proletariatu istnieje do czasu zbudowania spoeczestwa komunistycznego
- sukces rewolucji by niekwestionowany, ale pastwa buruazyjne, pozostajce w konflikcie z pastwem dyktatury
proletariatu stwarzaj realne zagroenie
- walka klasowa w wymiarze midzynarodowym trwa
- Stalin twierdzi, e w miar rozwoju pastwa socjalistycznego zaostrza si walka klasowa - im wiksze pastwo odnosi
sukcesy przy kolektywizacji, tym wicej znajduje ona przeciwnikw
- uzasadnienie terroru stalinowskiego w latach 30tych.
Po mierci Lenina pozostali dwaj rywale - Trocki i Stalin.
Lew Trocki
- Leon Dawidowicz Bronstein
- bolszewik, twrca Armii Czerwonej, posta niezwykle popularna, odpowiedzialny za stworzenie guagw (obozw pracy)
- proponowa on odwoanie si w pewnym zakresie do si rynkowych
- atakowa aparat partyjny, ktry utraci ducha rewolucyjnego - ducha rewolucyjnego nie utraci ruch robotniczy
- aparat partyjny to jedynie biurokracja
- domaga si w partii frakcji, chcia by robotnicy mieli sw frakcj
Sta na stanowisku permanentnej rewolucji - sukces budowy socjalizmu w ZSRR bdzie zalea od ruchw rewolucyjnych na caym
wiecie
- socjalizm w ZSRR nie przetrwa, jeli bdzie otoczony przez pastwa buruazyjne
Trockizm - jak dugo istnia ZSRR, bya ona potpiana
- sukcesw politycznych w Rosji Trocki nie mia, opozycj, do ktrej nalea, Stalin ostatecznie rozbi w 1927
- w kocu 1940 w Meksyku Trocki zosta zabity przez agenta Stalina
rdo konfliktu doktrynalnego - NEP (1921, Nowa Ekonomiczna Polityka)
- ograniczono wpyw si rynku na ksztatowanie gospodarki, pastwa i spoeczestwa
- Trocki twierdzi, e w okresie wojny inicjatyw ekonomiczn przejli chopi, pastwo nie wspierao przemysu
- postrzega t polityk jako osabienie potencjau rewolucyjnego - konflikt pomidzy robotnikami i chopami
Jzef Stalin
- Jzef Wissarionowicz Dugaszwili
- czasie walki z Trockim Stalin wystpi z wasn koncepcj socjalizmu - socjalizmu w jednym kraju
- przyszo socjalizmu w ZSRR zaley nie od zwycistwa permanentnej rewolucji, a od bazy gospodarczej i militarnej ZSRR
- jeli zdoa j dostatecznie rozbudowa, zdoa te wspzawodniczy z innymi pastwami
- bdzie mona uzyska to w ramach gospodarki pastwowej, planowej
- mona unikn strat, jakie niesie ze sob gospodarka rynkowa
- zapewni harmonijny i dynamiczny rozwj, a w efekcie zwycistwo socjalizmu.
Stalinizm to przede wszystkim totalitarny system rzdzenia, w ktrym pastwo i rzdzca partia zmierzaa do kontrolowania nie
tylko gospodarki, nie tylko zewntrznych aspektw ycia, ale usiowaa wprowadzi take kontrol nad caym yciem umysowym, od
sztuki po nauk i filozofi.
SKRYPT STAROSTY
94
Aby przygotowa spoeczestwo do takiego wysiku zrezygnowano z NEPu i zdecydowano si na kolektywizacj

- celem miao by pooenie kresu gospodarce indywidualnej na wsi
- chopi musieli przystpowa do kochozw, odbierano im ziemi
- nie otrzymywali oni zapaty za sw prac, nie mieli te prawa sprzedawa swych podw rolnych
- bezpatne dostawy ywnoci, gwatowana industrializacja miast
. Do zada pastwa w gospodarce planowej naleao
- wyznaczanie celw gospodarczych
- transferu rodkw, dbr
- regulowanie poziomu konsumpcji
Priorytet uzyskay inwestycje w sektorze przemysu cikiego.
W latach 50-tych przekonanie o sukcesie gospodarki planowanej byo zasadne - odnosia onaspektakularne sukcesy
- gdy cay wysiek gospodarczy skoncentrowany by na przemyle cikim i zbrojeniowym
- styl polityczny przetrwa do Breniewa - ostatnim, ktry go propagowa by Chruszczow
Komunizm powojenny realny socjalizm
- w 1977 roku ogoszono oficjalnie, e w ZSRR zbudowano zrby komunizmu, a ustrj pastw tzw. satelickich okrelano mianem
realnego socjalizmu
- oficjaln doktryn pozostawa nadal marksizm-leninizm, jednake ideologia komunizmu przestaa by wyznacznikiem polityki partii
rzdzcej, raczej staa si fasad, umoliwiajc rzdy partii
- rzdzce partie komunistyczne toleroway niektre zachowania obywateli, jawnie sprzeczne z obowizujc ideologi, jeeli te nie
zagraay ich wadzy (ogromny relatywizm rzdzcych)
- w pastwach realnego socjalizmu nie wolno byo dyskutowa nad zasadnoci ideologii, podwaa autorytetu partii
Eurokomunizm
- wyraz ewolucji zachodnioeuropejskiego ruchu komunistycznego
- miaa by to doktryna, ktra miaa umoliwi komunistom zachodnim wejcie na scen polityczn nie tylko w charakterze partii
opozycyjnych, ale i przyjcie odpowiedzialnoci za rzdy
- eurokomunici odrzucali ide dyktatury proletariatu i akceptowali zasady demokracji (wolno polityczna, rzdy parlamentarne,
zachowanie praw obywatelskich)
- propagowali solidarno wszystkich klas, rezygnujc z hasa walki klas
- programowym novum eurokomunizmu byo odstpienie od wymogu jednoci wiatopogldowej czonkw partii (zarzucono
propagowanie ateizmu, uznano pluralizm i swobod religijn), pozostawiono koncepcj rozdziau Kocioa od pastwa
- odrzucono oficjalnie leninizm, a marksizm uznano za teori, ktra winna by twrczo rozwijana, a nie traktowano jako doktryna
- eurokomunici odchodzili rwnie od idei cakowicie upastwowionej i centralnie sterowanej gospodarki (pastwo ma ogranicza
si do kontroli nad wielkimi i kluczowymi przemysami)
- odegnanie si eurokomunizmu od idei, e pastwo radzieckie jest naturalnym przywdc wiatowego ruchu komunistycznego
- wiele z pogldw eurokomunistw zostao zaczerpnite od postulatw europejskich socjaldemokratw
SKRYPT STAROSTY
95
7. MARKSIZM INTELEKTUALISTW, TEORIA KONWERGENCJI (w przygotowaniu)

8. LIBERALIZM SOCJALNY I SOCJALDEMOKRACJA (w przygotowaniu)
SKRYPT STAROSTY
96
CZ VII NACJONALIZM I JEGO POCHODNE

1. DARWINIZM SPOECZNY, RASIZM I NACJONALIZM
Rozwj socjologii
- druga poowa XIX wieku to okres wzmoonego rozwoju socjologii - nauki zajmujcej si w sposb usystematyzowany badaniem
struktur ycia spoecznego oraz ich ruchu
- socjologia wspieraa i nadal wspiera wyobraenia o pastwie i prawie.
August Comte
- francuski pisarz, jeden z ojcw socjologii
- twierdzi, spoeczestwa mu wspczesne przechodziy kryzys
- ustrj spoeczny zaleny jest od stanu obyczajw, one za zalene s od pogldw
- postulowa wprowadzenie idei, ktra wyraaa by aktualnego ducha epoki pozytywna filozofia
- uwaa si za konserwatyst by przeciwny rewolucji
- wyrnia dwie klasy kapitalistw i proletariuszy
- ci pierwsi za spraw moralnych obowizkw i altruizmu mieli wspomaga tych drugich
Pozytywistyczna teoria nauki
-jedyn rzecz dostpn poznaniu s fakty - nauki powinny zajmowa si zjawiskami bezporednio dostpnymi dla obserwacji
- rezygnowa z badania prawd absolutnych
- socjologi postrzega jako naukow metod badania zjawisk spoecznych (metoda historyczna)
Spoeczestwo
- traktowa jako cao struktura spoeczna ma pewne cechy niezmienne, dziki ktrym chroni si przed anarchi i rozkadem
Herbert Spencer
- angielski filozof i socjolog
- by liberaem
Determinizm - traktowanie spoeczestwa jako czci przyrody i interpretowanie jego rozwoju z punktu widzenia dziaania w nim
praw i zalenoci typu przyrodniczego
- spoeczestwo pojmowa jako ywy organizm, podlegajcy ewolucji
- wspczesne spoeczestwo jest industrialne
- wolno osobista jednostki oraz inne prawa nie naruszajce dbr innych osb
Pastwo nie powinno
- interweniowa w ekonomik
- zakada kocioa pastwowego
- pomaga biednym - narusza to prawo doboru naturalnego
- kierowa owiat, posiada kolonii, zajmowa si emisj pienidza
Ludwik Gumplowicz
- wybitny socjolog i prawnik, autor wielu prac, pisanych po niemiecku i po polsku.
- darwinowska teoria walki o byt tzn. darwinizm spoeczny
walka o byt nie jest uwarunkowana od cech biologicznych jednostek, ale od organizacji walczcych grup
- w spoeczestwie nie dziaa autonomiczne prawo doboru naturalnego
- utosamia walk pierwotnie rnych pod wzgldem etnograficznym grup z walk ras
- rasa historyczna zbiorowo etniczna)
- dawne walki toczone przez hordy i gromady ludzkie przeksztaciy si w walki klas spoecznych
- teoria powstania pastwa - teoria podboju
SKRYPT STAROSTY
97
mil Durkheim
- francuski socjolog i filozof, uchodzi za jednego z twrcw tzw. francuskiej szkoy socjologicznej.
- nawizywa do pozytywistycznej koncepcji filozoficznej Comtea
- sformuowa szereg dyrektyw naukowego obiektywizmu i empiryzmu w badaniach zjawisk spoecznych
- zjawiska spoeczne naley bada jak rzeczy, jak czyni to nauki przyrodnicze
- koncepcja wiadomoci zbiorowej
- spoeczestwo to co wicej ni zbir oddziaujcych wzajemnie na siebie jednostek
- spoeczestwo to byt samodzielny, wyposaony w cechy, ktrych jednostki wchodzce w jego skad nie posiadaj
- teza solidarnoci spoecznej jednolito myli i dziaa czonkw spoeczestwa
- podzia pracy, rodzcy konieczno wsppracy
- organizacja pastwowa winna okazywa wiksz aktywno w yciu jej obywateli
- religi to wytwr wiadomoci spoecznej
- kryzys wiatopogldowy i moralny mieszczastwa - propagowa zasady moralnoci wieckiej, zwalcza klerykalizm
- krytykowa liberalizm, indywidualizm, socjalizm
- prawo ucieleniao solidaryzm spoeczny
- solidarno mechaniczn urzeczywistniao prawo karne
- solidarno organiczn prawa wywodzce si z prawa cywilnego
Vilfred Pareto
- woski socjolog i ekonomista, autor m.in. Traktatu o socjologii oglnej
- teoria nielogicznego dziaania - irracjonalny charakter ludzkiego postpowania
- czowiek dziaa pod wpywem okrelonych popdw, emocji, namitnoci
- irracjonalne zachowanie ludzi nazywa derywacjami
- popdy determinujce ludzkie zachowanie rezyduami
- rola ideologii ogranicza si do logicznego uzasadniania nielogicznych poczyna czowieka
twrca teorii elit
- spoeczestwo skada si z elit i nieelit
- walka jaka toczy si midzy nimi jest si napdow spoecznego rozwoju i tkwi u podoa wszystkich wydarze
historycznych
- elity rzdzce utrzymuj pozostae klasy w karbach przy pomocy terroru
- elity zmieniaj si, gdy stara elita, zamykajca si coraz bardziej na nowych czonkw, przyczynia si do powstania
nowej ideologii, ktra z kolei tworzy now elit, dc do przejcia wadzy
- cykliczno procesw historycznych
Kierunek rasowo-antropologiczny
- nazwa pochodzi od teorii, ktre tumacz spoeczne zachowania si jednostek i zbiorowoci ludzkich
- rasizm, znany ju wczeniej w historii, dopiero od XIX wieku zosta podniesiony do rangi doktryny politycznej i spoecznej
- istniej rasy wysze (silne, mdre, wadcze) i rasy nisze (psychicznie niedorozwinite i zdegenerowane)
- rnice midzy rasami wynikaj z odmiennej budowy genetycznej i fizycznych cech
- krzyowanie ras jest szkodliwe (naley utrzymywa czysto krwi)
- spoeczna popularno rasizmu wynikaa z: etnocentryzmu, nacjonalizmu, szowinizmu i postpw polityki imperialnej
Artur Gobineau
- francuski arystokrata, pisarz, przedstawiciel teorii spoeczestwa opartego na rasizmu, Szkice o nierwnoci ras ludzkich
- szuka podstaw, naukowych uzasadnie rasizmu
- o upadku ustroju, instytucji, zasad moralnych nie decyduj inne czynniki (ekonomiczne, polityczne) jak rasistowskie
- (tylko przy rasistowskim zaoeniu mona tumaczy bieg ludzkich dziejw
- rozwj, a zarazem rola i pozycja spoeczestwa uzaleniona jest od czystoci rasy i wrodzonych zdolnoci
Podstawowe cechy biaej rasy aryjskiej
- maa zmysowo, wysoka inteligencja, energia, talent organizacyjny
- odwaga, poczucie honoru
- bezinteresowno, zmys adu i harmonii,
- rasa biaa to rasa panw przywdcw
- pozostae rasy (ta i czarna) s w rnym stopniu upoledzone
Historia jest histori mieszania si ras
- mieszanie si Germanw z innymi rasami odbio si niekorzystnie na ich czystoci krwi (przestali by arystokratami)
SKRYPT STAROSTY
98
Rasistowski obraz spoeczestwa:

- arystokracja to rasa aryjsko czysta
- buruazja to zmieszanie arystokracji z niszymi rasami tubylczymi
- lud nisze rasy tubylcze
Niekorzystne skutki mieszania si ras to
- szerzenie si demokracji (jej promotorami s ydzi)
- zastj kulturalny
- brak silnych, arystokratycznych rzdw
propagatorami i kontynuatorami teorii Gobineau byli
- Georges Vacher de Lapouge - rasy europejskie podzieli na: aryjsk, alpejsk i rdziemnomorsk
- Stewart Chamberlain - jeden z gwnych prorokw Trzeciej Rzeszy, kad wikszy nacisk na rol ludzkiej psychiki
- rasa to nic innego jak upostaciowione czowieczestwo
- za wszelkie zo wiata odpowiadaj: rasa ydowska i sugusy kocioa
Friedrich Nietzsche
- kontrowersyjny filozof niemiecki, autor ksiki pt. Wyj poza dobro i zo
- pozostawa pod urokiem nauk Darwina i Spencera
- samo ycie jest celem ludzkiej egzystencji (ludzk dziaalno determinuj yciowe potrzeby)
- koncepcje pluralizmu moralnego
- przeciwstawia moralno niewolnikw moralnoci panw
- krytykowa wspczesn sobie moralno - chcia przewartociowa znane mu zasady i pojcia moralne
- przyczyn dekadencji dziewitnastowiecznej kultury doszukiwa si w zaniku woli mocy, w filisterstwie mieszczastwa, w jego
konformizmie i oportunizmie, w ograniczeniu instynktu i natury, wreszcie w szerzeniu si demokracji
(tyle trudnych sw, to na pewno musi by ze Starosta)
Propagowa idea nadczowieka wadcy wybitnego, charyzmatycznego, doskonaego biologicznie, dcego do wadzy i
panowania.
Jego pogldy wywary wpyw na rne nurty mylowe, m.in.: na pogldy anarchistw i faszystw.
SKRYPT STAROSTY
99
2. FASZYZM I NAZIZM
- w wielu pastwach po I wojnie wiatowej pojawiy si partie polityczne apelujce nie do interesu klasowego, a oglnonarodowego.
- ludzie modzi, bezrobotni, wyksztaceni, nie mogcy znale sobie miejsca w powojennej rzeczywistoci
- w Niemczech i Woszech dodatkowo zdemobilizowani wojskowi, rozgoryczeni porak lub brakiem korzyci ze zwycistwa
- kryzys gospodarczy po I wojnie wiatowej
- Wielki Kryzys przeomu lat 20- tych i 30- tych
- realne zagroenie Europy przez komunistw - powstanie ZSRR
- prba eksportu komunizmu - Wgierska Republika Rad, Bawarska Republika Rad
Cechy charakterystyczne partii faszystowskich
- zmierzay one sta si partiami masowymi, powszechnymi
- organizacja cile hierarchiczna i oparta na cisej dyscyplinie partyjnej (uniformizm)
- posiaday czsto oddziay zbrojne (tzw. bojwki)
- cae swoje istnienie opieray na autorytecie i uznaniu charyzmatycznej pozycji swego przywdcy
- wszystkich czonkw czyo rozczarowanie rezultatami zakoczonej wojny i postanowieniami traktatu wersalskiego
Faszyzm
- w. fascio - zwizek, wizka - symbolem sta si pk rzg liktorskich
rda insipracji
- faszyzm woski - doktryna Hegla z zawartym w niej kultem pastwa
- niemiecki nazizm - filozofia Nietzschego (nadczowiek, przestrze yciowa)
- istotn rol odgrywaa przedchrzecijaska przeszo tych narodw (imperium rzymskie, Germanie)
- filozofia czynu
- negacja prawdy w sensie zgodnoci z obiektywn rzeczywistoci prawd jest to, co si czuje, w co si wierzy
powrt do pewnych koncepcji romantyzmu
Przeciwnicy ideowi - faszyzm wystpowa przeciw
1. liberalizmowi
- koncepcyjne rda liberalizmu to indywidualizm i jednostka, dla faszystw - nard lub pastwo
- od jednostki wymagano bezgranicznego powicenia
- liberalizmowi wykreowa styl ycia opartego na uczuciach niszych (interes wasny)
- jednostka powinna by kierowana ideami wyszymi - mio do pastwa
2. socjalizmowi
- wystpowali przeciwko materialnej motywacji dziaa ludzkich
- krytykowali te podzia spoeczestwa na klasy - jedno narodowa
3. chrzecijastwu
- w paszczynie politycznej, a nie ideowej
- krytyka chrzecijaskiej mioci bliniego, odpowiedzialnoci za sabszych
- idee humanizmu i pacyfizmu - wyraz saboci
- kult silniejszego, okazywanie wspczucia jest dla nich oznak saboci
- odrzucali demokracj - marnotrawstwo si i rodkw
- debata sejmowa bya dowodem na to, e nie mona skonstruowa jednej myli politycznej (oglnonarodowej)
nacjonalizm - ideologia goszca wyszo wasnego narodu nad pozostaymi
- w przypadku faszyzmu nacjonalizm przybiera najbardziej skrajn, szowinistyczn form - poczony by z ksenofobi,
nienawici do obcych, a jednoczenie z deniem do hegemonii nad innymi narodami
Wdz w doktrynie faszystowskiej
- mia sprawowa dyktatorskie rzdy najpierw nad ruchem faszystowskim, a po jego dojciu do wadzy nad pastwem
- szczeglna zdolno rozwizywania wszelkich problemw - wdz narodu i pastwa
- bezgraniczne zaufanie spoeczestwa wobec nieprzecitnych zdolnoci przywdczych wodza
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
100
DOKTRYNY POLITYCZNE I
Pastwo w doktrynie faszystowskiej

- instrument sprawowania wadzy przez wodza
- starano si nawet nie odrnia pojcia pastwa, narodu wodza.- Jeden wdz, jedna Rzesza, jeden nard
- pastwo nowego typu - autorytet pastwa jest absolutny
- nic wbrew pastwu, poza pastwem, nie dla dobra pastwa
- pastwo wskazuje model ycia rodzinnego, erotycznego, wskazuje kanony estetyczne - kontroluje wszystkie sfery ycia
Prawo
- prawo nie ogranicza wadzy pastwa (jak w liberalizmie)
- prawo jest instrumentem sprawowania wadzy przez wodza
- uzewntrzniona wola wodza
- duch narodu niemieckiego jest dynamiczny - wola Fuhrera wyraa tego ducha
- rwnie musiaa by dynamiczna - nic nie mogo ogranicza woli Fuhrera, ale i nic nie mogo ogranicza jego woli w
przyszoci (nawet jego wasna wola)
Myl gospodarcza i spoeczna w doktrynie faszystowskiej
- alternatywa, barykada dla liberaw i wolnego rynku
- postulat nowego ustroju spoecznego, opartego na sprawiedliwoci spoecznej
- odrzucali woln gr si rynku - zasad wolnej konkurencji zastpowali zasad pracy dla dobra wsplnego
- pracodawcy w poczeniu z pracobiorcami, nadzorowani przez pastwo mieli tworzy korporacj
-miao to osabi i zniwelowa walki klasowe - doprowadzi do harmonii spoecznej
- dla faszystw znaczenie mia jedynie fakt, czy kto jest czy nie czonkiem narodu niemieckiego
- nie mia znaczenia status spoeczny
- pastwo faszystowskie ograniczao wasno, kontrolowao gospodark
- starao si zapewni integracj spoeczn
- faszyci odwoywali si (co przyczynio si do ich popularnoci) do hase sprawiedliwoci spoecznej
- faszyci nie czynili zamachw na wasno prywatn (z wyjtkiem wasnoci rasowych wrogw)
- faszystowskie pastwo nie byo nocnym strem
- pochwaa elit, miernikiem ich wyrniania miay by zasugi dla pastwa i narodu (skrajny antyegalitaryzm)
Nazizm
- w ideologii nazistowskiej mamy do czynienia gwnie z nacjonalizmem, najczciej poczonym z rasizmem i antysemityzmem
- nard stanowi najwaniejsze kryterium etyczne
- dobre byo to, co suyo interesowi narodowemu
- nazizm zawsze czy si z ksenofobi - przekonanie o wyszoci wasnego narodu
- denie do narzucenia swego zwierzchnictwa pozostaym
- nard w ujciu nazistw to zawsze wsplnota rasowa
- wyraa si to szczeglnie cechami biologicznymi
- nard nie by czym zastanym, by dopiero przedmiotem projektu, dopiero naleao go stworzy
- w 1933 wcale nie byo narodu niemieckiego - jedynie materia, z ktrego miano go tworzy
- wyodrbnienie elementu obcego (Romw, ydw), potem zdecydowane ich usunicie
- inkorporacja innych narodw germaskich i germanizacja (np. Skandynawowie)
- pozostaa ludzko- hierarchia ras
- moralne prawo rasy wyszej do panowania nad rasami niszymi
- jako wsplnota biologiczno-duchowa stali te wyej kulturowo od pozostaych
- po zwycistwie rasa panw miaa by uprzywilejowan klas spoeczn
Tak jak w przyrodzie, zwycia silniejszy. Pokonany ma do wyboru suy albo zgin.
Wojna - nie tylko permanentny stan ludzkoci, ale i stan podany i gloryfikowany
- pozwala ona zapewni jednostce i narodom nobilitacj
- zapewniaa oczyszczenie - przeywali silniejsi, doskonalsi
- w wojnie mogy wyksztaci si cechy nazistowskiego nadczowieka
- doskonalili si, swoj wol, w walce
- kult wojny, bohaterw - dzieci uczono pogardy dla mierci
- cz wikszej mistyki - mistyki nazizmu
- celem wychowanie nowego czowieka, nowej osobowoci
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
101
Jednostka taka miaa by z gruntu irracjonalna, utosamia si z pastwem i wodzem. Wizao si to z krytyk i zwalczaniem
postawy racjonalnej.
3. AUTORYTARYZM, TOTALITARYZM I ICH KRYTYKA
Doktryny autorytarne
- w okresie midzywojennym obok ideologii komunistycznych, faszystowskich, pojawiy si rwnie ideologie autorytarne
- bazujce na kryzysie systemu parlamentarno-demokratycznym.
- goszono hasa zniesienia bd ograniczenia parlamentaryzmu, wprowadzenia rzdw silnej rki
- przyznawano wiksz rol wadzy wykonawczej, choc unikano hasa charyzmatycznej wadzy wodza
- od spoeczestwa wymagano biernego posuszestwa
- wspln cech autorytaryzmu i faszyzmu jest odwoywanie si do interesu narodowego i do nacjonalizmu
- autorytarny reim nie likwidowa rzdw prawa
- cho prawo byo niekiedy bardzo surowe, na przykad oparte na zasadach religijnych
- zazwyczaj ideologie te czerpay z tradycji konserwatywnej, z zasady unikania rewolucji
- nie mobilizoway mas, a raczej opieray si na tradycyjnych elitach (waciciele ziemscy, wojskowi, duchowiestwo)
- przykady pastw autorytarnych: sanacyjna Polska, Portugalia za Salazara, Turcja za Atatrka
Totalitaryzm
- totalitaryzm przeciwstawiany by pluralizmowi, rzdom demokratycznym, liberalizmowi
- wprowadzony przez woskich faszystw i dotyczy pastwa totalnego, totalitarnego, wszechobejmujcego
- uznawany za XX-wieczn dyktatur, wczeniej nieznan
- przymiotnik totalitarny odnoszono zarwno do pastw faszystowskich, jak i do pastw realnego socjalizmu
Definicje totalitaryzmu
- cecha pastwa, polegajc na nieograniczonym rozszerzeniu funkcji pastwa
- reim chccy uksztatowa czowieka na obraz wasnej doktryny, zakadajcy i dcy do totalnej kontroli jego myli
- spoeczestwo totalitarne
istnieje oficjalna ideologia, skadajca si z doktryny obejmujcej wszystkie aspekty yciowe ludzkiej egzystencji
- musi by ona biernie akceptowana przez ludzi
- istnieje jedna masowa partia, z liderem na czele - kontrolny monopol takiej partii nad wszelkimi siami zbrojnymi
- wszelkie media s pod cisym nadzorem ze strony wadzy
- wystpuje system terrorystycznej kontroli policyjnej, skierowanej zarwno wobec wrogw, jak i ludnoci pastwa
- istnieje centralnie zarzdzana gospodarka i kontrola nad ni
Hanna Arendt
- okrelaa totalitaryzm jako now form rzdzenia, cakowicie odmienn od despotyzmu, tyranii czy dyktatury
- istot totalitaryzmu jest cakowite odrzucenie prawa, zastpionego przez dynamik ruchu totalitarnego
- terror jest irracjonalny istnieje sam dla siebie
- rde totalitaryzmu naley szuka w antysemityzmie, w ideologii imperializmu, w powstaniu spoeczestwa i ruchw masowych
- ruchw, ktre pozbawiaj ludzi autentycznego poczucia uczestnictwa w yciu politycznym
- niezrealizowanie wszystkich postulatw rewolucji buruazyjnej
Karl Popper
- krytycznie odnis si do pogldw filozoficznych, spoecznych i politycznych Platona, Arystotelesa, Hegla i Marksa
- stworzyli systemy oparte na zaoeniu, i historia ma obiektywny sens - cel ktry mona pozna naukowo)
- rde totalitaryzmu upatrywa w wierze w istnienie takiego sensu historii
- ci ktrzy go znaj, uzurpuj sobie prawo do stworzenia totalitarnego spoeczestwa, kontroli nad caoci ycia
spoecznego
- wystpowa w obronie spoeczestwa otwartego
- uznaje rnice midzy faktami a wartociami
- uznaje moliwo bdu w kadej teorii
- dopuszcza istnienie rnych zda i pogldw
- ja mog si myli, ty moesz mie racj, i wsplnym wysikiem moemy zbliy si do prawdy)
- oparte na ustroju demokratycznym
- odrzuca wszelki profetyzm spoeczny (prorokowanie spoeczne) prowadzi on ludzi do zniewolenia w imi utopijnych wizji
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
102
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
103
Raymond Aron
- krytykowa utopijny charakter marksizmu globaln inynieri spoeczn w imi utopijnych ideaw
- popiera ide o konwergencji (zbienoci) spoeczestwa kapitalistycznego i jego przejciu do spoeczestwa industrialnego,
konsumpcyjnego
- wiza z tym procesem nadziej na zakoczenie ery konfrontacji ideologicznej
- wolno od biedy miaa odcign ludzi od ideologii utopijnych
- zwolennik demokracji i wolnoci formalnych (sowa, prasy, osobistej, politycznej)
- problemem XX wieku jest deprecjonowanie owych wartoci
Polityczna funkcja krytyki totalitaryzmu
- krytyka totalitaryzmu bya zarazem krytyk ideologii utopijnych, faszystowskich i komunistycznych
- krytyka konstruktywnie wpywaa na szerzenie wartoci pluralizmu politycznego i spoecznego, znaczenia jednostki ludzkiej
- bya ona obron demokracji, wolnego rynku, wolnoci politycznej
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
104
CZ VIII LIBERALIZM
1. XIX-WIECZNY LIBERALIZM
- pojcie uytecznoci korzenie w epikureizmie, Locke
- utylitaryzm XIX w. jest utylitaryzmem etycznym opis przestrzeni wewntrz jednostki.
- Wielka Brytania to centrum i serce liberalizmu. Liberalizm na kontynencie jest skierowany przeciw monarchii niekonstytucyjnej
- Liberalizm angielski (koca XVII wieku) zwizany z "chwalebn rewolucj" i osob J. Locke'a.
- liberalizm by sztandarowym nurtem myli polityczno-prawnej XIX wieku
- jego pocztki zostay ju wczeniej opisane (Locke, Monteskiusz, Wolter, Diderot, fizjokraci, Smith)
- liberalizm przeciwstawia si starej rzeczywistoci -du rol przy ksztatowaniu si tej myli politycznej miay wielkie rewolucje
angielska, amerykaska i francuska.
Cechy charakterystyczne liberalizmu politycznego
- ideologia mieszczastwa (liberalizm utosamia si z pogldami, interesami i problemami tej warstwy spoeczestwa)
- doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium wolnokonkurencyjnym
Gwne zaoenia liberalizmu politycznego
- zasada leseferyzmu (s. fran.: pozwlcie dziaa), wg ktrej gospodarka rozwija si najlepiej przy penej swobodzie gospodarczej
jednostek, bez interwencji pastwa
- okrela czowieka jako jednostk gospodarujc (dy on do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat)
- idealne warunki do dziaalnoci to nieograniczona wasno prywatna, cakowita wolno umw, doskonaa znajomo sytuacji na
rynku, racjonalne postpowanie w stosunkach spoecznych
- skrajny indywidualizm (np. autonomia gospodarcza producenta i jego niezaleno od pastwa)
Role pastwa
- str nocny (ochrona wasnoci prywatnej, porzdku publicznego, bezpieczestwa zewntrznego)
- kontrola regu uczciwej gry na wolnym rynku
- prawo prowadzenia takich agent gospodarczych, ktre przerastaj moliwoci prywatnego kapitau, a ktrych poyteczno nie
moe budzi wtpliwoci (np. budowa drg, poczta, kolejnictwo, miejska komunikacja, itd.)
Prawa jednostek
- autonomia myli i sumienia
- wolno sowa i druku
- prawo do zrzeszania si
- prawo do wyboru zawodu
- liberalizm nie od pocztku utosamia si z demokratyzmem rozwija si on w wielu nurtach
- liberalizm by przeciwnikiem pastwa absolutnego i policyjnego
- rozwija si w krajach o ugruntowanej pozycji mieszczastwa, jednake nie zawsze tak samo (wizao si to z odmiennymi
czynnikami historycznymi poszczeglnych pastw)
Jeremy Bentham aspekty polityczne utylitaryzmu

- XVIII/XIX w., angielski prawnik i ekonomista
- "Wprowadzenie do moralnoci i ustawodawstwa", "Fragment o rzdzie", "Kodeks konstytucyjny", " Traktat o dowodach sdowych"
- reprezentant nieskazitelnego liberalizmu
- ludzkie dziaanie mona okrela przez pryzmat pojcia przyjemnoci i przykroci
- czowiek aprobuje to, co jest dla niego poyteczne, poyteczne za jest to, co mu sprawia przyjemno hedonizm etyczny
- uyteczne dziaanie maksymalizuje przyjemno i minimalizuje przykro
- denie do zapewnienia sobie i innym przyjemnoci jest dziaaniem moralnym, a denie do wyrzdzenia przykroci jest
niemoralne
- kadej przyjemnoci i przykroci mona nada okrelon warto
- moliwe staje si dokonanie rachunku przyjemnoci - moralny imperatyw to zasada uytecznoci
- denie do zapewnienia sobie szczcia jest w peni zgodne z interesem ogu (szczcie spoeczne jest sum szcz
indywidualnych obywateli)
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
105
- bogactwo jest jednym z najwikszych rde przyjemnoci - im bardziej si bogacimy, tym wiksze jest szczcie spoeczne
- wszelkie dziaania winny by oceniane z punktu widzenia ich uytecznoci dla spoeczestwa (przyjemnoci, jak daj one ludziom)
- wizienie Panopticon
Pastwo
- powinno dy do maksymalizacji szczcia jak najwikszej liczby obywateli jednoczenie minimalizujc cierpienie jak najwikszej
liczby obywateli
- zgodnie z zaoeniami utylitaryzmu, by zwolennikiem pastwa uytecznego i taniego (krytyka rozbudowanego aparatu
pastwowego i reliktw feudalnych)
- polityka jest zastosowaniem moralnoci do caego spoeczestwa (nie ma rnicy w treci zasad etycznych i politycznych)
- rzd utylitarny poprzez wprowadzenie dobrych praw (praw pozytywnych, bowiem odrzuca on istnienie prawa natury)
- broni wasnoci, zapewniaj nietykalno, broni rwnoci obywateli
- rwno - kady z nas rwn miar szczcia
- demokracja jest najlepszym systemem - interesy rzdzonych i rzdzcych s w nim najbardziej zblione
- republika najlepiej i najpeniej realizowaa zasad rwnoci
Uprzedmiotowienie czowieka
- kady czowiek ma t sam warto
- nie liczy si wola pojedynczego czowieka
- rodek do realizacji szczcia najliczniejszej grupy
- mniejszo moe by uciskana, jeli zapewni to szczcie wikszoci (niedopuszczalne dla myli politycznej liberalizmu)
- na te wady wskaza jako pierwszy John Stuart Mill
Prawo
- prawo jest wyrazem woli suwerena, ogoszonym w naleyty sposb (prawo to ustawa)
- zrywa wic z koncepcj prawa naturalnego - poprzednik pozytywizmu prawniczego
- celem prawa jest ochrona praw podmiotowych jednostek, dla zapewnienia im moliwoci pogoni za szczciem, ktra jest sensem
ycia ludzkiego
- powinno by proste, jasne i dostpne dla wszystkich
- prawo karne - zrnicowanie kar i powizanie kar z celami przestpstwa i cechami osobowymi sprawcy
- odrzuca idee kompromisu z tradycj feudaln
- reprezentowa doktryn jednoznacznie mieszczask
- Bentham gosi zasad rwnoci wszystkich ludzi oraz podobiestwo ich natury
- uwaa, e czyny i stosunki ludzkie powinny by oceniane ze wzgldu na realny poytek, jaki przynosz jednostce i spoeczestwu
- gosi teori atomizmu spoecznego spoeczestwo to luny agregat jednostek, podobny do skupiska atomw, bdcy czym
wtrnym w stosunku do wchodzcych w jego skad indywiduw
- jego system etyki utylitarystycznej opiera si na dwch zasadach:
- zasada uytecznoci
- zasada najwyszej szczliwoci
- Bentham swoje etyczne rozwaania rozciga take na paszczyzn rozwaa spoecznych (w tym na prawo)
- zasada uytecznoci wyraaa rwnie etyczn funkcj prawa w spoeczestwie oraz stawaa si podstaw skutecznej,
racjonalistycznej polityki, ktra miaa zabezpieczy rozwj ekonomiczny spoeczestwa
- opowiada si za racjonalnym prawem (prawo jest racjonalne, gdy jest uyteczne, tzn. potrafi obywatelom zapewni
bezpieczestwo, obfito posiadania oraz rwno)
- Bentham aprobowa ustrj demokracji politycznej (sprzeciwia si natomiast pastwu monarchicznemu)
- opowiada si za parlamentem (chcia zniesienia izby lordw)
- aprobowa liberalne kwestie dotyczce ekonomii
- pastwo ma by nocnym strem
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
106
John Stuart Mill

- nie myli z ojcem Jamesem Millem, rwnie utylitaryst
- rewizja utylitaryzmu, libera
- dziaa w czasach, kiedy kapitalizm zaczyna odsania swe saboci
- "O wolnoci", "Utylitaryzm", "o rzdzie reprezentatywnym", "System logiki", "Zasady ekonomii politycznej", "O rwnouprawnieniu
kobiet"
- liberalizm Milla nie by ju optymistyczn, benthamowsk wizj spoeczestwa i pastwa by natomiast sceptyczny i krytyczny
- Mill dopuszcza niewielk interwencj pastwa w sfery spoeczno-ekonomiczne (odejcie od czystej zasady pastwa jako stra
nocnego)
- reprezentowa on kierunek demoliberalizmu
Kadym czowiekiem targaj dwa elementy egoizm i altruizm
Nie mona sprowadza wszystkich przyjemnoci i cierpie do jednego poziomu
- wysze duchowe
- nisze cielesne
Nowe ujcie Szczcia
- ostateczny cel ludzkiego ycia
- dymy do niego poprzez dokonywane wybory
- cel ludzkoci to dobro ogu, za dobro ogu to szczcie wszystkich
- szczcie wszystkich mona osign, gdy jednoczenie wystpi
- inicjatywa jednostek (spoeczna, gospodarcza)
- waciwy rzd (taki ktrego celem jest ochrona wasnoci)
Pluralizm jest koniecznoci funkcjonowania pastwa
- Cel 1 zapewnia warunki bezpieczestwa
- Cel 2 zapewnia warunki korzystania z autonomii
- demokratyczne, oparte na rzdzie reprezentatywnym
- zasada Suwerennoci ludu
- delegacja reprezentacji
- ustrj przedstawicielski wyrazem dojrzaoci spoeczestwa
- dozwolone ingerencje pastwa
- pastwo dziaa czynnie by skutecznie chroni wolno czowieka
- np. wolno sowa, prawa polityczne kobiet
Wady demokracji
- wola wikszoci
- sia ruchw masowych
- przeciwdziaanie, jeeli mniejszo bdzie miaa reprezentacj
- rzdy miernoty
- bez uprawnie politycznych dla bezdomnych i analfabetw
Autonomia zdolno i moliwo samodzielnego mylenia i dziaania
- wolno negatywna (wolno od naciskw)
- konieczna by realizowa cele yciowe
- wymogiem jest stae jej uytkowanie (aktywno)
- czowiek autonomiczny cay czas si rozwija i dokonuje wyborw, nie jest bierny
- jednostka jest dynamiczna, nigdy nie jest ostatecznie uformowana
- nie wszyscy s autonomiczni nie wszyscy korzystaj
Spoeczestwo
- naczelnym zagroeniem dla wolnoci jest spoeczestwo (tyrania wikszoci - opinii publicznej)
- ochrona wolno jednostki przy pomocy postanowie prawa - zadanie pastwa
- pastwo moe take ingerowa w ycie spoeczne, ale tylko wtedy, gdy spoeczestwo moe wyrzdzi szkod jednostce
- teoretyk dojrzaego spoeczestwa liberalnego
- opinia publiczna moe skrzywdzi ludzi, a pastwo nic na to nie poradzi
- skuteczn obron mog podj orodki opiniotwrcze. Mog prbowa owieci, wychowa spoeczestwo w duchu
tolerancji, poszanowania odrbnoci
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
107
- ludzie, ktrych wikszo nie akceptuje, postrzega jako jednostki autonomiczne, mogce dokonywa samodzielnych, racjonalnych
wyborw, mog realizowa je, biorc za nie odpowiedzialno - gdy tacy ludzie bd pozostawieni sobie, bd szczliwi (wzronie
poziom szczcia w spoeczestwie, zwikszy si dobro ogu)
- takie spoeczestwo, ktre bdzie w stanie tolerowa takie jednostki, bdzie mogo bez udziau rzdu, przez dyskusj rozwiza
wikszo swoich problemw
- rzd bdzie musia ingerowa coraz rzadziej - w zacofanym spoeczestwie rol do odegrania ma rzd, nawet despotyczny
- podobnie, jak u wikszoci liberaw, tak i u Milla punktem wyjcia by indywidualizm (postulowa za ochron interesw jednostek,
ktra jest nadmiernie wchaniana przez spoeczestwo)
- w kwestii wolnoci powtarza tezy swych poprzednikw (jednake czyni wyom w niewzruszonej zasadzie leseferyzmu mwi,
e wolno sumienia i opinii w praktyce moe prowadzi do naruszenia porzdku publicznego, wic naley je w rozsdnych granicach
ogranicza; mwi take, e czowiek wolny powinien wiadomie ogranicza sw wolno tylko w takim stopniu, w jakim ona
przeszkadza innym)
- Mill mia wiadomo podziaw wspczesnego mu spoeczestwa kapitalistycznego (bogaci vs. biedni)
- pastwo powinno, jego zdaniem, chroni interesy jednostek ma dziaa tam, gdzie dzieje si krzywda innych (twierdzi przy tym
jednak, e nadmierna pomoc socjalna sprzyja demoralizacji ludzi i wikszej populacji)
- pastwo, ktrego ambicj jest skutecznie chroni wolno, musi by organizacj siln i prn, a take bardziej ni dotd aktywn w
stosunku do swych obywateli
- Mill wystpowa w obronie interesw ekonomicznych i politycznych warstw posiadajcych
- by szczerym demokrat (walczy o powszechne prawa wyborcze, zniesienia dyskryminacji kobiet)
Utylitaryzm ma dla Milla charakter poredni realizacja zasady uytecznoci jest moliwa tylko gdy zagwarantujemy ludziom
wolno i autonomi Autonomia jest istot spoeczestw
Herbert Spencer
- koniec XIX w., publicysta, inynier
- prba zastosowania teorii rewolucji do ycia spoecznego
- "Zasady socjologii", "Jednostka przeciwko pastwu"
Walka o byt
- si napdow spoeczestwa jest walka o byt
- w tej walce ksztatuje si jednostka, doskonali si
- walka o byt ma miejsce w kadym spoeczestwie
- w spoeczestwach prymitywnych jest ona niezwykle brutalna, w cywilizowanych za inne rodki walki o byt
- zaspokajajc swe potrzeby kady stara si zdoby wadz, powikszy majtek
- walka o byt ma charakter konkurencyjny - chcemy wicej od pozostaych
- tylko ona zapewnia postp materialny i moralna, bo im trudniejsza staje si walka o byt, tym wiksza jest motywacja jednostki do
samodoskonalenia
- ci, ktrzy okazali si silniejsi (fizycznie, intelektualnie) znajduj si na grze, maj dostp do wadze, najwiksze bogactwa.
- ci, ktrzy okazali si najsabsi, znajd si na dole hierarchii spoecznej, maj bardzo may dostp do wadzy, bogactwa.
Podziau metodologiczny na spoeczestwa
- wojskowe- wojskowa organizacja, pierwszoplanowa jest wojna
- jej cele to obrona, agresja, wadza jest wojskowa, spoeczestwo zmilitaryzowane
- takie spoeczestwo tamsi naturaln walk o byt
- przemysowe - cele pokojowe
- nie ma organizacji spoecznej krpujcej rozwj spoeczny jednostki
- nie ma powszechnie powielanych wzorw zachowania, jest wolno i autonomia.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
108
Benjamin Constant
- Szwajcar, XIX wiek, mieszka we Francji
- teoretyk-doktryner francuskiego okresu Restauracji
- "O lojalnoci i rkojmi wadzy publicznej", "O wolnoci staroytnych w porwnaniu z wolnoci dzisiejszych", "Wykad polityki
konstytucyjnej"
- postanowienia Karty konstytucyjnej z 1814 roku byy dla jego doktryny punktem wyjcia
- odrzuca rozwizania Rousseau - myl staroytnych nie ma zastosowania do dzisiejszej
- wolno dla staroytnych (bezporedni udzia w sprawowaniu wadzy) - wolno DO
- tak rozumiana wolno nie chronia jednostki przed dyktatem ogu- nic i nikt nie chroni jednostki przed wol ogu
- wspczesne rozumienie wolnoci - wolno OD dyktatu woli ogu + wolno DO
- wolno ta wynika z suwerennoci jednostki
- wolno do osobista, druku, poruszania si, zgromadze, dziaalnoci gospodarczej.
- wasno prywatna to podstawowe prawo czowieka, a ochrona tego prawa to gwne zadanie pastwa
- legitymacj udziau we wadzy s wasno i wyksztacenie
- wolno nie jest identyczna z zasad zwierzchnictwa, nie jest te jakim abstrakcyjnym prawem natury; wolno to wyzwolenie od
przymusu i bezprawia (wolno to sprecyzowane prawa podmiotowe, indywidualne, przysugujce jednostce obywatelowi,
chronione przez pastwo)
- popiera skrajny indywidualizm (jednostka jest wysza od wadzy pastwowej, zwycistwo indywiduum nad masami)
- wadza suwerenna naley do jednostki (nie ma jej ani nard, ani jego przedstawiciele, ani krl, ani pastwo) odrzuca zasad
suwerennoci ludu
- podda krytyce teori umowy spoecznej Rousseau
- ustrj pastwa, wg niego, mia si opiera na podziale wadz, jego podzia wskazywa znaczne odchylenia od monteskiuszowskiego.
Constant mwi o szeciu wadzach:
- pojawienie si wadzy krlewskiej miao wiadczy o kompromisie z tradycj feudaln
Prawo
- na stray stoi ustawa (prawo stanowione) i niezawise sdy
- broni jednostki przed ingerencj z zewntrz
- jednostka cieszy si wolnociami tak dugo, jak nie narusza panujcego porzdku prawnego
- w ramach tego porzdku nie mona jednostki pozbawi wolnoci
Pastwo
- suwerenno krla, parlamentu, ludu jest zawsze ograniczona
- tam gdzie koczy si ta suwerenno (wadza) zaczyna si wolno jednostki
- gdy tej granicy nie ma, mamy do czynienia z tyrani
Podzia wadzy
- wadza monarchy - krl nie rzdzi, a panuje, jest ostatecznym arbitrem w fundamentalnych sporach politycznych
- wadza wykonawcza rzdu ustanawianego przez monarch - wykonuje prawo stanowione przez parlament
- wadza reprezentacyjna staa (wysza izba parlamentu) - dziedziczna szlachta i arystokracja. Sprawuj funkcje dziedziczne, wic nie
ulegaj presji biecych zdarze - cigo, stabilno, rozwaga,
- wadza reprezentacyjna opinii (nisza izba parlamentu) - ludzie wybierani okresowo i maj oddawa nastroje opinii publicznej
- wadza niezawisych sdw - orzekaj na podstawie ustawy
- wadza municypalna (samorzdowa) - ma kanalizowa inicjatywy obywatelskie, ktre miayby by przeciwwag dla pastwowej
biurokracji
Dwie zasady
1. zasada odpowiedzialnoci rzdu przed parlamentem
- rzd funkcjonuje tak dugo, jak cieszy si poparciem wikszoci parlamentarnej
2. zasada praworzdnoci
- obywatel podlega tylko ustawie - wadzy, organowi pastwa, podlega tylko wtedy, gdy dziaanie ich jest zgodne z ustaw
- wszystko, co nie jest zakazane przez ustaw, nie moe by przedmiotem ingerencji organw wadzy w ycie obywateli
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
109
Alexis de Tocqueville
- francuski arystokrata, XIX w.
- wysano go do Ameryki, aby zbada amerykaskie wiziennictwo
- "O demokracji w wiziennictwie", "Dawny ustrj i rewolucja"
- zajmowa si zagadnieniem masowej demokracji - by empirykiem, pisa, jak pastwo funkcjonuje naprawd
Analiza amerykaskiego spoeczestwo pocztku lat 30-tych XIX wieku
- spoeczestwo amerykaskie i demokratyczne
- w przyszoci bdzie to model charakterystyczny rwnie dla Europy (zafascynowany amerykaskimi instytucjami
demokratycznymi).
- demokracja to nie tylko procedury podejmowana decyzji zbiorowych, to nie tylko funkcjonowanie instytucji demokracji
- to przede wszystkim ogromna sia ksztatujca ide, postawy, style ycia caych spoeczestw
- demokracja to sia niwelujca rnice midzy ludmi, sia tworzca spoeczestwo ludzi rwnych i podobnych do siebie
Spoeczestwo arystokratyczne
- ton yciu publicznemu nadaj arystokratyczne rody, przedstawiciele s przygotowani do ycia w yciu publicznym (cnoty
obywatelskie)
- s odpowiedzialni za dobro publiczne, ktrego uzewntrznieniem jest pastwo
- ich aktywno w yciu publicznym ma suy dobru publicznemu
- nie szukaj w yciu sawy i bogactwa
- obecno arystokratw powoduje, e wszyscy ciesz si wolnoci - wadza pastwa ograniczana jest przez arystokratw.
Spoeczestwo to wolno.
Spoeczestwo demokratyczne
- spoeczestwo, w ktrym istnieje rwno, ale wolno cierpi
- w demokracji kady z nas oddaje si realizacji prywatnych interesw, powikszaniu dbr materialnych
- demokratyczne spoeczestwo to spoeczestwo jednostek odizolowanych - wizi spoeczne s sabe
- jeli zajmujemy si interesami prywatnymi, nie interesem publicznym - w yciu politycznym i spoecznym powstaje prnia
W polityce prni by nie moe, wic kwestie, ktrymi obywateli si nie interesuj, s w naturalne sposb przejmowane przez
pastwo
- pastwo ma ogromn wadz
- wadza to rozrasta si, chce wpywa na coraz wicej obszarw naszego ycia
- ekspansja wadzy powoduje, e obywatele pastwa demokratycznego staj si coraz bardziej rwni i podobni do siebie
- s to procesy negatywne, przyszo rodzaju ludzkiego ucieka w prywatno
Mona w demokratycznym spoeczestwie broni wolnoci - tworzc instytucje "spoeczestwa obywatelskiego"
- stowarzyszenia, korporacje, zwizki zawodowe, itp.
- instytucje, ktre oferuj aktywno polityczn dla jednostek - zaangauj si wtedy w ycie spoeczne, naucz si bra
odpowiedzialno za pastwo
- te instytucje spoeczestwa obywatelskiego bd peniy rol arystokratycznych rodw
- im bardziej aktywne jest spoeczestwo, tym bardziej ograniczony zostanie zakres wadzy, tym wicej wolnoci
Emile Faguet
- francuski publicysta, profesor Sorbony, autor dziea pt. Liberalizm.
- odrzuca teori przyrodzonych praw jednostki - nie mona zdefiniowa pojcia prawa czowieka
- prawo jest wynikiem konwencji, umowy
- prawa posiada tylko spoeczestwo, a jego obroc jest pastwo (pastwo to zo konieczne, ma by dobrym urzdnikiem)
- naley akceptowa wolno myli, prasy, sowa, stowarzysze, wyznania, nauczania
- krytykowa swych poprzednikw za abstrakcjonizm
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
110
Kierunki rozwoju
- liberalizm w XIX wieku najsilniej oddziaywa na ycie polityczne i ideowe w USA, Anglii i Francji
- znajdowa on take zwolennikw w Europie rodkowej i Wschodniej (Niemcy, Rosja, Polska Hotel Lambert)
- liberalizm by dla mieszczastwa doktryn trwa i fundamentaln, cho na arenie politycznej niezrealizowan w czystej i
nieskazitelnej formie
- w drugiej poowie XIX wieku zaczo sabn intelektualne zaplecze liberalizmu (po mierci Tocquevillea i Milla zabrako
wybitnych filozofw tej doktryny), cho nie traci wpyww
- rozwija si pomimo ostrych atakw i to ze wszystkich stron, wizao si to prawdo podobnie z ogromnymi sukcesami jakie
odnosi on na arenie ekonomicznej
- okres sukcesw liberalizmu sta si rwnie okresem jego zmierzchu liberalizm koca XIX wieku odbiega i to znacznie od jego
klasycznej wersji z poprzedniej epoki
- kultywowa podstawowym ideaom, ale by ju jednak bardziej demokratyczny ni poprzednio, a zatem i bardziej skonny
do odgraniczania tradycyjnej formuy leseferyzmu
- liberalizm tego okresu odchodzi od twardej zasady pastwa jako stra nocnego; nie by ju optymistycznym wyznaniem wiary w
doskonao struktur teraniejszoci i przyszoci
- doktryna ta odegra ogromn rol w XX wieku
Idea przewodnia to wolno. Jednostka jest autonomiczna, spoeczestwo to suma jednostek. Wadza jest reprezentacyjna, pastwo
jest pluralistyczne, stoi na stray autonomii jednostki. Prawo jest pozytywne, pochodzi o Suwerena spoeczestwa. Wasno to
instrument prawa pozytywnego.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
111
2. WSPCZESNY LIBERALIZM
Demokracja w okresie midzywojennym
- w pocztkach wieku XX doktryna liberalna bya postrzegana ju nie tylko jako przewodnia idea kapitalizmu, staa si rwnie
promotorem demokracji politycznej
- liberaowie zaczli angaowa si w walk o rwno praw wyborczych, emancypacji kobiet, o utrzymanie pokoju
- po I wojnie wiatowej zaczto wprowadza w wielu krajach ide ustroju liberalno-demokratycznego, jednake z coraz czciej z
krytyk zaczli wystpowa jego przeciwnicy
- na rzecz demokracji najczciej wystpowali zwolennicy pozytywizmu prawniczego (optowali za pluralizmem politycznym,
rwnoci praw, kompromisem)
Max Weber
- niemiecki uczony, wsptwrca konstytucji weimarskiej, znany socjolog i dziaacz polityczny
- nie istniej czyste typy legitymizacji wadzy - jedynie partie posiadajce charyzmatycznego przywdc mog liczy na silne poparcie
spoeczne, natomiast politycy parlament traktuj jako miejsce gry politycznej
- miejsce realizacji wasnych partykularnych interesw
- nawoywa politykw do poczucia odpowiedzialnoci i kierowania si etyk.
Neoliberalizm
- stanowi on reakcj na interwencjonizm pastwowy w gospodarce
- zwolennicy wolnego rynku w USA (prezydenci Warren G. Harding, Herbert Hoover)
- pastwo zabija inicjatyw jednostki i zagraa wolnociom i swobodom
- krytyka tych doktryn i ideologii ktre ograniczay wolno jednostki w jakiejkolwiek mierze
- odrzucenie programu pomocy spoecznej (pomoc zabija inicjatyw jednostki i musi prowadzi do zagroenia wolnoci i swobd)
- obrona tradycyjnych wartoci klasycznego liberalizmu
Colloque Lippmann 1938, dyskusja w Paryu nad ksik Waltera Lippmanna Dobre spoeczestwo, w ktrej brali udzia
najwybitniejsi luminarze liberalizmu (przez przeciwnikw nazywany by liberalizmem konserwatywnym), m. in. F.A. von Hayek
- najwikszym nieszczciem moe by wzrastajcy interwencjonizm gospodarczy
- triumf kolektywizmu nad indywidualizmem
- naley broni wolnoci jednostki (reakcja na lekcewaenie wolnoci w doktrynie faszyzmu, nazizmu i komunizmu)
- krytyka liberalizmu socjalnego,
- prawa ekonomiczne s niezmienne i dziaaj jak prawa przyrody, dlatego jest nonsensem korygowanie ich w jakimkolwiek
stopniu
- spoeczestwo jest dobre, gdy jest wolne
- kady czowiek ma prawo do wasnej inicjatywy i do podejmowania odpowiedzialnoci za swj los
- mrwki yj yciem kolektywnym, czowiek yje indywidualnym - Walter Lippman
- postulowali oywienie i przypomnienie filozofii liberalnej
- ich niepokj wzbudzay te doktryny i ideologie, ktre w swych programach lekcewayy dobro jednostki na rzecz abstrakcyjnego
ogu narodu, rasy, pastwa
- kwestionowali ide liberalizmu socjalnego, zwaszcza w tym punkcie, gdzie gosia ona moliwo wpywu na organizowanie przez
ludzi harmonijnego i racjonalnego spoeczestwa
- liberalne prawa ekonomiczne traktowali jako prawa przyrody, tak wic, wg nich, nonsensem byoby zmienianie tyche praw (nie
mona zmienia tego co jest zgodne z natur)
- uwaali, e spoeczestwo rozwija si najlepiej, gdy jest wolne, przeciwstawiali si tzw. planowaniu ycia spoecznego
- Lippmann protestowa przeciw tezie, e demokracja mogaby mie wpyw na zakres wolnoci nie moe by tak by wolno
jednostki zaleaa od woli wikszoci, s bowiem prawa, ktre obowizuj z samej natury czowieka (np. prawo do wasnej
inicjatywy i do podejmowania odpowiedzialnoci za swj los)
Po IIW hasa neoliberaw nie znajdoway poparcia - rozwijaa si bowiem doktryna socjalnego pastwa prawnego, przeciwko
liberalizmowi wystpowaa take katolicka doktryna spoeczna Socjalne pastwo prawne byo form poredni pomidzy pastwem
dobrobytu a formu klasycznego liberalizmu
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
112
Teoria pastwa prawa

Pastwo liberalno- demokratyczne podstawowe zasady
- pewno prawa
- bezpieczestwo prawne
- zakaz dziaania prawa wstecz
- zasada rwnoci prawa
- zasada kontroli konstytucyjnoci ustaw
Socjalne pastwo prawne
- po zakoczeniu wojny, rzdy wielu pastw, wolay propagowa ide interwencjonizmu pastwowego przejawiao si to m.in. w
doktrynach zachodnich socjaldemokratw, socjalnych liberaw i komunistw
- pastwem, ktre po wojnie starao si ograniczy interwencjonizm, bya RFN twrcy jej konstytucji okrelili, e bdzie to
socjalne pastwo prawne.
- obowizkiem pastwa byo zapewnienie jednostce wolnoci (szeroki wachlarz praw i wolnoci obywatelskich, m.in.: wolno
osobista, wolno przekona, wyznania, sowa i prasy, wolno zrzeszania si, wolno inicjatywy gospodarczej)
- niemieccy chadecy, majc wiadomo, e konstytucja nic nie wspomina o zabezpieczeniach socjalnych, rozwijali pojcie pastwa
socjalnego w duchu nauki Kocioa (wasno prywatna to rzecz wita)
- interwencjonizm pastwa powinien mie miejsce wtedy, gdy koncentracja wasnoci zagraa wolnoci: pastwo powinno stworzy
takie ramy prawne dla dziaalnoci jednostek, aby zlikwidowa brak rwnowagi i ograniczy wadz ekonomiczn, pochodzc z
akumulacji kapitau i rodkw produkcji w jednym rku (krtko mwic ma pastwo ma strzec przed praktykami
monopolistycznymi)
- wielu teoretykw uwaao, e termin socjalne pozostaje w sprzecznoci z terminem prawne pastwo prawne musi bowiem
traktowa obywateli na rwni wobec prawa, natomiast pastwo socjalne traktowa ludzi nierwno, dajc przywileje biednym
(gorcym zwolennikiem takiej teorii by Hans Hubert, ktry twierdzi, e ludzie, ktrzy nie s skonni wzi odpowiedzialnoci za swj
los, w rzeczywistoci nie s ludmi wolnymi)
- pastwo socjalne byo rozwizaniem porednim midzy formu pastwa dobrobytu, a formu klasycznego liberalizmu. Duy
nacisk kadziono na przymiotnik prawny pastwa, chodzio gwnie o zapewnienie zasady pewnoci prawa, bezpieczestwa
prawnego, zasady lex retro non agit i zasady rwnoci prawa i jego zgodnoci z konstytucj.
Friedrich August von Hayek
- XX w., profesor ekonomii laureat Nagrody Nobla w 1931 (razem z Gunnarem Myrdalem, twrc teorii pastwa dobrobytu kompromis) za dzieo "Czysta teoria kapitau"
- "Droga do niewolnictwa", "Konstytucja wolnoci", "Prawo, ustawodawstwo i wolno"
- odrzuca przedimek "neo" dla swojego liberalizmu, mwic e jest to ten sam liberalizm
"Bd mylenia kartezjaskiego"
- wiara w rozum ludzki i racjonalizm
- mona racjonalnie sterowa i kontrolowa procesy spoeczne
- wnioski
- postp dokonuje si przez przypadkowe dziaania ludzkie
- podstawow wartoci jest wolno
Sprawiedliwo spoeczna i wolno ekonomiczna
- idea sprawiedliwoci spoecznej jest nonsensem, sprawiedliwy moe by jedynie pojedynczy czowiek, ale nie rynek
- nie ma sprawiedliwej pacy - co najwyej paca informuje o tym, co naley zrobi, eby zarobi wicej
- nie ma wolnoci politycznej bez wolnego rynku zniesienie interwencjonizmu pastwowego
- sprzeciw wobec wszelkich form pomocy pastwa, subwencjom
- wolny rynek w zakresie usug medycznych
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
113
Prawo
- funkcj pastwa jest tworzenie norm prawnych, ktre nie zale od woli wikszoci, a ktre s niezbdne w kadym wolnym
spoeczestwie:
- wolno
- wasno
- zasada podziau wadzy
- zasad rzdw prawa (rule of law)
- prawo ma by form, przez ktr pastwo umoliwia jednostkom realizacj rozmaitych de
Liberalizm tym rni si od konserwatyzmu, e chocia libera wie, e pewne wartoci s lepsze od innych, nie jest w stanie i nie chce
narzuci innym swojej wartoci i swych celw. adna demokracja nie moe odebra jednostce prawa do wolnoci. Dla liberaa ani
moralne, ani religijne ideay nie s przedmiotem przymusu, a podstawow zasad jest pluralizm. Najwiksze niebezpieczestwo ley
w idei sprawiedliwoci spoecznej, bo doprowadzi do zniewolenia jednostki ("Droga do niewolnictwa").
Projekt rzdw gerontokracji - ludzie starsi maj wiksze zrozumienie dla idei wolnoci.
Konserwatyci - postp nie istnieje
Hayek - wolno prowadzi do postpu
Milton Friedman
- laureat nagrody Nobla za prac "Kapitalizm i wolno"
- najbardziej bezkompromisowy rzecznik liberalizmu ekonomicznego
Istniej tylko dwie metody koordynacji dziaa ludzkich
- totalitarna kontrola,
- wolny rynek, ktrego broni jako metody organizowania ycia spoecznego, nie tylko gospodarczego
- zasada swobody umw, jeli transakcja jest obustronnie dowolna i obie strony s odpowiednio poinformowane
- wielkie kryzysy to nie efekt praw rynku, ale bdw politycznych tych, ktrzy wtrcaj si w te prawa
- pace minimalne prowadz do bezrobocia, pastwowe budownictwo powoduje podroenie mieszka
- przeciwny kontrolowaniu wykonywania wolnych zawodw - izby lekarskie jedynie ograniczaj konkurencj
- monopol pastwa w dziedzinie poczty prowadzi do pogorszenia jakoci usug i rozwoju biurokracji
- krytykowa pastwowe szkolnictwo i system ubezpiecze spoecznych
- kady ma prawo wyboru czy chce uczszcza do szkoy czy nie
- niesprawiedliwy jest podatek progresywny
- kontrola cen zota czy kontrola eksportu ograniczaj wolny handel midzynarodowy
- bez wolnoci ekonomicznej nie ma wolnoci politycznej ani indywidualnej
- rzd ma jedynie okrela reguy gry, a nie prowadzi j samemu
- nieograniczon demokracja - gdyby wszystko pozostawi wikszoci, zagraaoby to wolnoci
Zagroenia wolnoci:
- zewntrzne- komunizm z Kremla
- wewntrzne- pochodzce od ludzi o dobrych intencjach i dobrej woli, ktrzy chc reformowa
Nie ma adnej rnicy pomidzy pastwem totalitarnym a pastwem socjalnym (albo jest wolny rynek albo go nie ma).
Pogldy Friedmana znalazy zastosowanie praktyczne w programach Margareth Thatcher i Ronalda Reagana.
- Reaganomics - wprowadzi oywienie gospodarcze, ograniczy bezrobocie, obniy podatki
- Thatcheryzm - zmniejszenie wydatkw socjalnych pastwa, biurokracja rujnuje pastwo, prywatyzacja pastwowych
przedsibiorstw, zamknicie nierentownych pastwowych kopal, gazowni, stoczni
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
114
3. JOHN RAWLS
- przedstawiciel kontraktualizmu - teorii umowy spoecznej (Locke, Rousseau, Hobbes)
- prbuje odpowiedzie na pytanie jakie reguy funkcjonowania spoeczestwa byyby zaaprobowane i uznane za sprawiedliwe przez
racjonalnie mylcych ludzi
- "Justice as Fairnesss", "Teoria sprawiedliwoci"
-skupia si na uzasadnieniu demokracji liberalnej ktrej zasady s gwarantowane konstytucyjnie
- prbuje poczy dwie cechy - wolno i rwno
- wyznaje wspczesn koncepcj umowy spoecznej
Umowa spoeczna
Rozwj koncepcji umowy spoecznej jest wyrazem dwch tendencji
- odchodzenie od teorii spoecznych, ktre zakaday zdeterminowanie ycia spoecznego przez czynniki obiektywne, a
przede wszystkim przez rozwj ekonomiczny, historyczny, spoeczny,
- demokracja jest trwa form organizacji ycia politycznego
Umowa nie dotyczy przekazania wadzy, ale przyjmowanej reguy sprawiedliwoci, wedug ktrej bdzie toczy w spoeczestwie gra
polityczna. Moralno i polityka nie id w parze, politolog i filozof to dwie rne profesje. Teorie umowy maj due znaczenie dla
wspczesnego ksztatu teorii prawa.
Stan natury to dla niego stan niewiedzy
- skupia si na teorii sprawiedliwoci - podstawa relacji midzy ludmi
Pojcie zasony niewiedzy dzieli si na 4 paszczyzny
1. jednostki nie znaj szczegw odnonie miejsca w spoeczestwie jakie przyjdzie im tworzy - jednostki nie znaj swojej
pozycji spoecznej, klasowej
2. jednostki nie znaj wasnych predyspozycji, nie wiedz jakimi szczeglnymi umiejtnociami obdarzy je los, przez co nie
dostrzegamy rnic pomidzy ludmi. Jednostki nie znaj te swoich wzajemnych uomnoci.
3. jednostki nie posiadaj okrelonej z gry wizji dobrego ycia, z gry zaoonych celw jakie chciayby realizowa
4. jednostki nie znaj szczegw dotyczcych wasnego spoeczestwa - nie znaj reimu politycznego, ustroju
gospodarczego czy nawet poziomu kulturowego
- ludzie posiadaj jedynie pewn ogln wiedz dotyczc ludzkich spoecznoci a wic zdaj sobie spraw z pewnych powszechnych
faktw
- czowiek jest z natury istot rozumn, jest racjonalny - dokonujemy wyboru teorii sprawiedliwoci posugujc si jedynie logiczn
kalkulacj, a nie emocjami czy estetyk
- nieobecno zawici, czy dokonywania wyborw w sposb klasowy
Teoria maximum-minimum - jednostka racjonalna dy do maksymalizacji wolnoci, uprawnie, jednoczenie minimalizujc
ograniczenia i obowizki.
najbardziej racjonalnym jest wybr spoeczestwa rwnych ludzi
- caa sytuacja czowieka odgrywa si w sprawiedliwym otoczeniu, wszystkie dobra s w ilociach umiarkowanych
- spoeczestwo sprawiedliwe - chcce przestrzega zasady sprawiedliwoci
- jeeli zestawimy niewiedz z racjonalnoci to moemy stwierdzi e kady czowiek postpi w sposb identyczny
Pastwo powstaje w wyniku 4-etapowego procesu ktrego wspln cech jest metaforyczne zanikanie osony niewiedzy
1. ludzie dokonuj wyboru zasady sprawiedliwoci, oczywicie wybierajc model Rawlsa
2. jednostki zawizuj konwencj konstytucyjn - tworz konstytucj, naczelny akt normatywny, szkielet pastwowoci
3. jednostki zdaj sobie spraw i pastwo ktre ma realizowa zasad sprawiedliwoci - pastwo opiekucze
4. zasona niewiedzy znika i jednostki w peni wiadome potrafi stosowa zasady sprawiedliwoci w yciu publicznym
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
115
Teoria sprawiedliwoci
- ma by teori uniwersaln, odnis j jednak do funkcjonowania wycznie pastwa
- intelektualne uzasadnienie liberalnej demokracji, renesans koncepcji umowy spoecznej
- rwno jako element umowy
- wsppraca i wspycie ludzi wymagaj ustalenia zasady sprawiedliwoci, takiej, ktra godziaby ludzkie denie do wolnoci i
rwnoci
- zaoenie wyjciowe- rwno i wolno uczestnikw procedury ustalania tej zasady
- umowa zawierana jest w sytuacji zasony niewiedzy
- nikt z uczestnikw umowy nie zna swej indywidualnej pozycji majtkowej, spoecznej ani wasnych moliwoci
intelektualnych czy innych zdolnoci
- wwczas strony stosowaaby zasad minimum - maximum - maksymalnych korzyci i minimalnych strat
- rozum nakazywa im przyj zasad maksymalnej wolnoci
- wolno to pierwsza zasada sprawiedliwoci spoecznej (tradycyjny liberalizm) - wolno musi by rwna
Nierwnoci spoeczne i ekonomiczne powinny by ustalone w taki sposb, aby byy zarwno
- z najwiksz korzyci dla najmniej uprzywilejowanych, przy zachowaniu reguy sprawiedliwych oszczdnoci dla przyszych
pokole,
- zwizane byy ze stanowiskami i pozycjami dostpnymi dla kadego w warunkach uczciwej rwnoci szans. Nierwnoci spoeczne
maj suy najmniej uprzywilejowanym.
- Rawls zmodyfikowa nieco tradycyjn koncepcj liberalizmu, ktry w swych zaoeniach koncentrowa si na wolnoci i rwnej
wolnoci (nie usprawiedliwia on kadej nierwnoci)
- nierwnoci spoeczne i ekonomiczne powinny by ustalone w taki sposb, aby byy
- z najwiksz korzyci dla najmniej uprzywilejowanych, przy zachowaniu reguy sprawiedliwych oszczdnoci dla
przyszych pokole
- zwizane byy ze stanowiskami i pozycjami dostpnymi dla kadego w warunkach uczciwej rwnoci szans
- potwierdza on, e wszelkie nierwnoci, bez konstruktywnego uzasadnienia nie s do zaakceptowania, poniewa najczciej
uderzaj w najmniej uprzywilejowanych
Sprawiedliwo oznacza bezstronno
- zasada sprawiedliwoci jest narzdziem, rodkiem porzdkujcym stosunki spoeczne
- kady czowiek chce zagwarantowa sobie dostp do tzw. dbr pierwotnych, ktrych to obecno warunkuje moliwo
realizacji odmiennych celw kadego czowieka
Dobra pierwotne
- prawa i uprawnienia
- wolno i moliwoci
- dochd i bogactwo
- szacunek do samego siebie
Jeeli kademu zagwarantujemy dostp do dbr pierwotnych to kady z nas bdzie w stanie zrealizowa swoje ycie
- zaoenia identyczne ze wspczesn wiedz psychologiczn.
Zasada sprawiedliwoci - kady czowiek winien mie rwne prawo do jak najszerszego caociowego systemu rwnych i
podstawowych wolnoci dajcego si pogodzi z podobnym systemem dla wszystkich. Nierwnoci spoeczne i ekonomiczne maj
by tak uoone
a) aby byy z najwiksz korzyci dla najbardziej upoledzonych pozostajc w zgodzie z zasad sprawiedliwego
oszczdzania
b) aby byy zwizane z dostpnoci urzdw i stanowisk w warunkach autentycznej rwnoci szans
1.
2.
sprawiedliwo rozdzielcza - jak najwicej moliwej wolnoci dla kadego czowieka

sprawiedliwo wyrwnawcza (Arystoteles) rnice midzy ludmi - cz z nich jest upoledzonych (np. spoecznie,
ekonomicznie), dlatego pastwo musi zapewni kademu rwne moliwoci
- gwna rnica midzy socjalizmem a liberalizmem, socjalizm mwi o rwnoci materialnej, liberalizm o rwnoci
moliwoci
Istnieje priorytet sprawiedliwoci nad efektywnoci i dobrobytem.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
116
Pastwo
Pastwo powstae w wyniku tego procesu to stowarzyszenie wolnych obywateli
- ingeruje ono w wolny rynek korygujc jego si eby zapewni rwno moliwoci
- zabiera uprzywilejowanym by pomc poledzonym
- jest niezalenym podmiotem prowadzcym wasn gospodark, ingeruje w regulacje dotyczce zrzesze czy przedsibiorstw
prywatnych
- walka z monopolistami
- posiada rozbudowan dziaalno socjaln, posuguje si caym arsenaem zasikw, zapomg itp.
- posiada take odpowiednie instytucje - dziay
- alokacyjny - dcy do zapewnienia konkurencyjnego systemu cen
- stabilizacyjny - dcy do peni zatrudnienia
- transferu - zapewniajcy minimum socjalne
- dystrybucji - dcy do realizacji rwnoci szans
Zdaniem Rawlsa jego zasady mona wprowadza tak w liberalizmie jak i socjalizmie czy kapitalizmie.
Podstawow zasug Rawlsa jest przyjcie regu sprawiedliwoci. Obiektywnie teoria Rawlsa wspiera i uzasadnia demokratyczne
procedury podejmowania decyzji, osabia wszelkie teorie autokracji i technokracji, a take ide nieograniczonej konkurencji jako
zasad funkcjonowania spoeczestwa.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
117
4. ROBERT NOZICK
- poprzedni dwaj liberaowie byli typowymi ekonomistami - patrzyli na liberalizm z punktu widzenia gospodarki
- Nozick przenis te rozwaania na grunt teorii pastwa
- profesor uniwersytetu Columbia, "Anarchy, State and Utopia" - polemika z ideami sprawiedliwoci spoecznej Rawlsa
- przedstawiciel libertarianizmu, uwaanego za najbardziej radykaln form liberalizmu
- dzielimy go na
- minarchizm - pastwo to pastwo minimum
- anarchokapitalizm - pastwo w ogle nie jest potrzebne
kady czowiek ma nienaruszalne prawo do ycia, wolnoci oraz wasnoci
- dla Lockea uprawnienia naturalne wynikaj z woli Boga
- Nozick - uprawnienia s nienaruszalne poniewa jestemy istotami ludzkimi i z naszej natury wynika e nie moemy zosta
uprzedmiotowieni
- czowiek nie moe by rodkiem do realizacji jakichkolwiek nawet szczytnych celw innych ludzi
- uprawnienia naturalne maj charakter negatywny, niczego nie nakazuj a same nie mog by naruszalne
- uprawnienia naturalne nie koliduj ze sob midzy ludmi
Powstanie pastwa minimalnego
- rozwaa, jak doszo do powstania pastwa - punktem wyjcia s zaoenia zblione do zaoe Locke'a
- jednostki maj prawo
- pastwo powstao, bo niedogodna bya ochrona wasnych praw przez poszczeglne jednostki
- powstanie pastwa byo powstaniem swego rodzaju agencji ubezpieczeniowych, ktre oferoway egzekwowanie umw oraz
ochron ycia i mienia ubezpieczonych
- jedna z agencji zdobya faktyczny monopol na uywanie siy, stajc si pastwem-minimum
- monopol agencji powsta dlatego, i oferowaa najmniejsze koszty usug, a zatem chronia i gwarantowaa prawa jednostek
- tylko pastwo-minimum da si uzasadni umow spoeczn
- pastwo-minimum rni si od anarchii, bo jedynym jego zadaniem jest ochrona praw - jest zarazem jedynym pastwem ktre da
si usprawiedliwi
- ultraindywidualizm
Pastwo minimalne - powstaje i funkcjonuje nie naruszajc przy tym niczyich uprawnie naturalnych
Swoista umow spoeczna - przedstawia ewolucyjny, 4 etapowy proces powstawania pastwa
- pastwo nie powstaje docelowo, jest konsekwencj podjtych przez jednostk decyzji
1. odpowiednik stanu natury Lockea
- pojawia si podzia pracy - najwaniejszy zawd to zawd ochroniarza
- kady moe z ni podpisa umow - tre jest taka sama jak 2 etap umowy spoecznej u Lockea
2. na rynku pracy istnieje ju mnogo agencji ochroniarskich
- rosnca konkurencja wolnorynkowa jest zdrowa
3. na rynku pozostaje 1 agencja, pozostae nie wytrzymay konkurencji albo poczyy si z t jedn
4. ostatnia jednostka podpisuje umow z agencj ochrony - powstaje pastwo minimalne
- dysponuje ono jedynie monopolem na terytorium i na stosowanie przemocy
Sprawiedliwo
Koncepcja sprawiedliwoci - zasada sprawiedliwych udziaw (teoria legalistyczna)
- skada si ona z 3 zasad, ktre razem uzasadniaj jedyne moliwe formuy zdobywania wasnoci prywatnej
1. Zasada sprawiedliwego nabycia pierwotnego udziau
- Nozick dokonuje rewizji Lockeaskiej koncepcji - czowiek moe zosta wacicielem rzeczy ktr wydobdzie ze
stanu natury pod warunkiem e dokona tego samodzielnie pod wpywem wasnych racji i zadouczyni reszcie
spoeczestwa brak moliwoci wydobycia tego dobra
- libertarianizm stawia na aktywne jednostki, samodzielnie podejmujce dziaanie
2.Zasada sprawiedliwego przepywu udziau
3. Zasada sprawiedliwoci
- niesprawiedliwe udziay musz zosta naprawione
Dystrybucja jest sprawiedliwa jeeli kady jest uprawniony do posiadania udziaw jakie otrzyma w jej wyniku. Niesprawiedliwym
jest zarabianie duych sum przez jedn osob, naley wwczas obciy j moliwie wiadczeniami spoecznymi.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
118
Utopia ustrj funkcjonujcy w sposb doskonay, nie mogcy si zdegenerowa

- zdaniem Nozicka istnienie utopii wynika z rzekomego przewiadczenia jakiego myliciela i odkry on jedyn obiektywn
prawd dotyczc natury ludzkiej i w oparciu o ni przedstawi wizj pastwa doskonaego
- Nozik przedstawia alternatyw utopia utopii (pluralizm utopii)
- jednostki dysponuj moliwoci dobrowolnego zrzeszania si w celu realizacji wasnej wizji dobrego ycia ale
gdzie nikt nie moe narzuci pozostaym ludziom wasnej wizji utopii
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
119
CZ IX KATOLICKA NAUKA SPOECZNA

1. LEON XIII
W I poowie XIX w. chrzecijastwo nie byo jednolite - wiele doktryn pozostawao w opozycji wobec Kocioa katolickiego
- wsppraca katolikw z buruazyjnymi liberaami (Belgia)
- zrby socjalizmu chrzecijaskiego (ks. H. F. R. Lamennais)
- Lammenais uwaa, e katolicyzm powinien zerwa z monarchami i stan po stronie uciskanego ludu
- tylko wyjcie na przeciw spoecznym oczekiwaniom pozwoli przywrci poparcie sprzed 1789 r.
- katolicyzm utosamiono z reguy z monarchi i chci zachowania dotychczasowego ancient regime, zwaszcza koncepcji boskiego
pochodzenia wadzy
- konserwatywny Koci katolicki nie by w stanie od razu przystosowa si do nowych warunkw
- wystpowa przeciw Rewolucji Francuskiej, ruchom liberalnym jak i powstaniom narodowym - bronic zasady legitymizmu
bdcego ostoj ancient regime
- papie Grzegorz XVI zakaza nawet wprowadzania na terytorium pastwa kocielnego kolei elaznej i owietlenia gazowego.
- broniono te zasady nieomylnoci papiea w sprawach wiary i kocioa na soborze w 1870 r.
- 1864 r. - encyklika Quanta Cura - odrzucono zasad wolnoci sumienia oraz zasad rozdziau kocioa od pastwa
- broniono tradycyjnych ideaw scholastyki przed nowoytn myl racjonalistyczn, intelektualnym i spoeczno-politycznym
liberalizmem, koncepcj wolnoci bada naukowych - zagrozioby dogmatowi o istnieniu Boga
Papiestwo musiao ze zwykego zdrowego rozsdku zrezygnowa z antykapitalistycznych i antyburuazyjnych demonstracji
- buruazja, przeraona rewolucyjnymi ideami mas, sama zacza szuka sprzymierzeca, jakim mg by Koci
Leon XIII
Leon XIII (pontyfikat 1878 - 1903)
- papie, dziki ktremu Koci zaaprobowa kapitalizm
- wprowadzi on polityk aggiornamento (uwspczeniania)
- stan po stronie ustroju kapitalistycznego (widzia wiksze zagroenie w ruchach robotniczych)
- przeciwny jakimkolwiek radykalizmom (radykalna zmiana stosunkw spoecznych jest niezgodna z wol bo i natur)
Doktryna neotomizmu
- zaadoptowanie redniowiecznej doktryny sw. Tomasza z Akwinu do wymogw wspczesnoci
- Tomasz z kolei zaadoptowa doktryn Arystotelesa
- ergo: doktryna Arystotelesa podstaw otwierania Kocioa na wiat
- stara funkcja tomizmu - poddanie wszystkich czynnoci i de ludzkich nauczaniu kocioa pozostaa aktualna
1891 - Encyklika Rerum novarum (Rzeczy nowe)
- zaoenie, e pobyt na ziemi jest incydentalny wobec wiecznoci, ale jest niezwykle wany musimy zasuy na zbawienie wieczne
- kwestie spoeczne cnoty Ulegoci, Pokory (chrzecijaskiej), Opieki wobec innych (sabszych)
- Leon XIII zakada, ze z natury nie jestemy sobie rwni
- poza fundamentaln kwestia rwnoci w statusie moralnym wszyscy jestemy dziemi boymi
- rne zdolnoci fizyczne i intelektualne, pracowito, przedsibiorczo
- dlatego stosunki spoeczne charakteryzuje hierarchia spoeczna
- miejsce w hierarchii zaley od cech osobowych
- potwierdzenie w spoecznym podziale pracy
- tam nasze zdolnoci si uwalniaj i znajduj potwierdzenie
- nie wszyscy dysponujemy taka sama wadz, prawami i obowizkami (oczywicie w wymiarze spoecznym, a nie
politycznym) - nie wszyscy nie zasugujemy na rwny szacunek
- wszyscy naleymy do rodziny ludzkiej wszyscy znajdujemy swoje miejsce w tej naturalnej wsplnocie
- wszyscy zasugujemy na szacunek (cho kady na inny)
- nie moe by wrd nas ludzi zbdnych wszyscy s rodzinie potrzebni
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
120
Idea solidarnoci (solidaryzmu spoecznego)

- ludzie yj razem i musza wzajemnie si wspiera
- w naturalnym porzdku wan rol odgrywa wasno
- kategoria prawa natury, odpowiada te ludzkiej naturze
- jednoczenie porzdkuje stosunki spoeczne, jest podstawa adu spoecznego
- przygotowanie kocioa do ideowej walki z nurtem socjalizmu
- socjalici zakadaj, ze spoeczestwo jest podzielone klasy
- wiksza waga wartoci kolektywistycznych, kres wasnoci prywatnej, zmiana stosunkw spoecznych na drodze
rewolucji
- jeli pozbawimy robotnika wasnoci, to nie tylko pozbawimy go czego co jest zgodne z jego natura ale odbierzemy mu
motywacje do poprawy swego losu i jego rodziny pozbawienie take kryterium dla jego pracowitoci
- rewolucja wprowadza jedynie chaos, niedostatek i ndz
- Bernstein i rewizjonizm to dopiero 1900 r. na razie krluje nurt rewolucyjny
- naturalny charakter wasnoci prywatnej
- wasno podniesiono zostaa do rangi zasady fundamentalnej, witej i nienaruszalnej
- po raz pierwszy Koci uzna wasno prywatn za prawo natury, a nie tylko wniosek wysnuty z tego prawa
- uznanie nierwnoci spoecznej i hierarchii za zgodne z natur - podzia spoeczny pracy utosamiano z podziaem klasowym
- marno ycia ziemskiego, prymat celw nadprzyrodzonych, konieczno cierpie
- celem ycia doczesnego jest jak najlepsze przygotowanie si do korzystania z dbr pozaziemskich
- aby nie dopuci do rewolucji, pracodawcy bd opiekowali si swoimi pracownikami, a pracownicy bd im posuszni
- pastwo powinno tworzy mechanizmy pozwalajce robotnikom nabywa akcje przedsibiorstw w ktrym pracuj
(Lasalle)
- napicie miedzy kapitaem a praca ulega zagodzeniu (robotnik wspwacicielem)
- upowszechnienie prawa wasnoci, zapobieenie koncentracji kapitau na zasadzie dobrowolnoci
- zaoenia ustrojowe wsppraca partii politycznych, organizacji spoecznych i zwizkw zawodowych kierujcych si katolick
nauk spoeczn program chrzecijaskiej demokracji
- kwestia spoeczna bdzie moliwa do rozwizania tylko w drodze wyrwnania nierwnoci majtkowych
- program uwaszczenia proletariatu - upowszechniania wasnoci w masach, ograniczenie wyzysku, zlikwidowanie
bezrobocia, poprawa warunkw pracy, wprowadzenie ustawodawstwa chronicego sprawiedliwo w przedsibiorstwie,
popieranie rozwoju chrzecijaskich zwizkw zawodowych
- ideaem spoeczestwa miao by spoeczestwo drobnych wacicieli
Chrzecijaska demokracja
- chrzecijaska demokracja ma stanowi przeciwiestwo i zapor dla socjalnej demokracji
- winna ona oprze si na zasadach ustanowionych przez wiar bosk, majc na wzgldzie poytek sabych, by doskonali dusze, do
rzeczy wiecznych stworzone
- najwaniejsz wartoci miaa by sprawiedliwo, wasno miaa by nietykalna, nierwno jest koniecznym elementem pastw,
forma urzdzenia spoeczestwa taka, jak da Bg
- demokracja chrzecijaska to dobroczynna akcja chrzecijaska dla ludu
- pocztkowo papiee zabraniali katolikom udziau w partiach politycznych, pniej zagodzili stanowisko
Nowe wzywania demokratyzacja procesw politycznych i laicyzacja ycia spoecznego
- w krajach tradycyjnie katolickich (Francja, Hiszpania Meksyk) dochodzi do radykalnego rozdziau kocioa i pastwa
- ustawodawstwo francuskie, republika hiszpaska, meksykanka rewolucja spoeczna
- do gosu dochodz siy polityczne ideowo nawizujce do dorobku Owiecenia, przewanie nieyczliwego kocioowi
- liberaowie i socjalici
- laicyzacja kultury i edukacji teoria Darwina (kwestionujca podstawowe prawdy wiary)
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
121
Pastwo
- wana rola pastwa ma sta na stray wasnoci prywatnej ktra jest prawem naturalnym ale nie ma charakteru absolutnego
moe by ograniczone jest takie ograniczenie suy dobru wsplnemu
- pastwo nie moe by tylko strem nocnym ma take wtedy gdy konieczne ingerowa w ycie spoeczne i gospodarcze,
- samo moe siga do dziaalnoci charytatywnej, ale najwaniejsze to wprowadzanie regulacji prawnych chronicych
najsabszych spoecznie i socjalnie dzieci i kobiety na rynku pracy
- pastwo musi zadba o ustawodawstwo socjalne, gwarantujce wypoczynek pracownikom, okrelony czas pracy i zasiki
chorobowe
- pastwo zapewnia odpowiednia progresje podatkowa biedniejsi mniej, bogatsi wicej
- pastwo powinno by silne i prne, tylko takie bowiem moe nie wydatniejsz pomoc Kocioowi
- wadza pochodzi od Boga i jest uczestniczeniem w jego najwyszej wadzy monarszej
- teza tomistyczna - dla wzmocnienie autorytetu pastwa chrzecijaskiej demokracji
Zadania pastwa
- strzeenie elementarnych zasad porzdku spoeczno- gospodarczego, kapitau i pracy,
- solidarne interesy podstawowych klas obywateli,
- mona ograniczy prawo swobody waciciela w przypadkach koniecznych
- kiedy domaga si tego interes caego spoeczestwa albo jego czci skadowej
- byleby ingerencja nie prowadzia do naruszenia istoty wasnoci
- zadania filantropijne
Benedykt XV wyrazi take kompromisowe stanowisko w sprawach dogmatw, przyjmujc, e jak dugo nie zapado rozstrzygnicie
jakiej kwestii przez papiea, dyskusje moe by prowadzona, a poszukiwanie prawdy dozwolone.
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
122
2. KATOLICKA NAUKA SPOECZNA W I PO. XX WIEKU

Spoeczna koncepcja uwspczenienia Kocioa, zapocztkowana przez Leona XIII, zostaa podjta z ca konsekwencj dopiero w
latach szedziesitych XX wieku
Najistotniejsze problemy Kocioa w I poowie XX wieku
- gwatowna laicyzacja ycia politycznego, poczona z upowszechnieniem si republikaskich i demokratycznych form
pastwa (np. koncepcje rozdziau kocioa od pastwa)
- ostra walka z religi wadz radzieckich w ZSRR
- w samym Kociele rozwin si ruch modernistyczny, ktry podwaa niezmienno dogmatw
- modernici kwestionowali monopol Kocioa na interpretacj wiary
- zakwestionowano tradycyjn, hierarchiczn struktur Kocioa
Krytyka systemw totalitarnych komunistyczny, faszystowski, nazistowski (i liberalizmu te, a co Starosta)
- komunizm zredukowanie czowieka do wymiaru materialistycznego, podzia spoeczestwa na klasy
- zaprzeczenie idei solidaryzmu spoecznego
- gloryfikacja rewolucji, oficjalna ateizacja pastwa
- faszyzm i nazizm Ukady Lateraskie (powstaje pastwo watykaskie)
- teoria rasowa (podzia na rasy)
- kult wodza pastwa i narodu, koncepcja boga narodowego
- socjaldarwinizm spoeczny (kult silniejszego)
- Pius XII nie wyda adnej encykliki na temat Holocaustu
- klasyczny liberalizm
- wolno ekonomiczna - Koci wskazuje, ze regulacje rynkowe nie mog zapewni sprawiedliwoci spoecznej
- idea sprawiedliwej pacy (nie zapaty!) - liberaowie za sprawiedliwa uwaaj taka, jak ja wycenia rynek
1931 r. - Encyklika Quadragesimo Anno
- jedna z najwaniejszych encyklik okresu midzywojennego wydana przez Piusa XI
- papie potwierdzi w niej, e rozwaajc ustrj sprawiedliwoci spoecznej naley wyrzeka si zarwno indywidualizmu, jak i
kolektywizmu
- krytykowa zarwno elementy kapitalizmu, np. wyzysk, jak i socjalizmu, np. koncepcje wasnoci spoecznej
- formuowa zasad subsydiarnej roli pastwa w sfer ekonomiki
- Pius XI opowiada si za korporacjami, stanami zawodowymi, jako formami organizacji spoeczestwa
- aprobowa stosunki kapitalistyczne, jednak praca powinna by suszna, nie moga rujnowa przedsibiorstwa ani zwiksza
bezrobocia
- pastwo miao obowizek organizowania sprawiedliwego porzdku spoecznego, miao jednak peni rol subsydiarn
- naturalnymi formami organizacji spoeczestwa s korporacje
- stany zawodowe czce ludzi nie na zasadach klasowych, ale przez fakt, e wykonuj wsplnie pewne usugi czy
wytwarzaj pewne dobra
- w drodze dobrowolnego akcesu obu stron
- inaczej ni w praktyce gospodarczej faszyzmu i nazizmu korporacjonizm zakada 3 strony pracownikw,
pracodawcw i pastwa kontrolujcego
- stanowczo sprzeciwia si wszelkim ideom socjalistycznym, nawet reformistycznym
Zasada subsydiarnoci (pomocniczoci)
- wspczenie w administracji i prawie wsplnotowym
- alternatywa na wolnej gospodarce rynkowej i rozwiza socjalistycznych
- te wsplnoty, ktre same nie s wstanie rozwiza swoich problemw mog susznie oczekiwa wsparcia od innych, ale
pod warunkiem ze sam s dostatecznie motywowane by swoje problemu samemu rozwiza
- np. bezrobotny najpierw sam szuka pracy, potem wspiera go rodzina, dopiero wtedy wsplnota pomaga (np. parafia),
potem pastwo (ale dopiero wtedy)
- klasyczny liberalizm adnej pomocy, spoeczestwo trzyma kciuki
- socjalizm od razu zasiek dla bezrobotnych nie ma motywacji dla bezrobotnego, jego wsplnoty i najbliszych
- zasada subsydiarnoci bya take skierowana przeciwko rozwizaniom faszystowskim
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
123
3. KATOLICKA NAUKA SPOECZNA PO II WOJNIE WIATOWEJ
II Sobr Watykaski 1963-1965

- Jan XXIII Pawe VI
- dzieo posoborowe mia zamiar kontynuowa Jan Pawe I (imiona polaczenie, zmar po 33 dniach)
- kontynuuje Jan Pawe II
- do soboru KNS posiadaa jeden filar neotomizm, od drugiego soboru dodano drugi filar personalizm
- ekumenizm
- liturgia w jzykach narodowych
- nowy podzia rl w relacjach midzy klerem a wieckimi
- papie pozosta gow Kocioa, zreorganizowano kurie i kongregacje, zniesiono przysig antymodernistyczn
- wezwanie do nowego katechizmu (ogoszono w 1992)
Personalizm
- prace Jacques Maritaina (Humanizm integralny) i Emmanuela Mouniera (Personalizm a chrystianizm)
- odzwierciedlenie fermentu intelektualnego wrd lewicowych katolikw
- neotomizm skoncentrowany na wsplnocie personalizm skoncentrowany na osobie ludzkiej
- czowiek jest stworzony na obraz i podobiestwo boe, najsilniejsze zwizki posiada z Bogiem i cechuje go przyrodzona godno
- nadana przez Boga i niezbywalna
- w godnoci jest osadzona tez ludzka wolno prowadzi ona nas z powrotem do Boga
- reakcja na dowiadczenia totalitaryzmu
- jedli czowieka cechuje naturalna przyrodzona godnoci, to on nie moe by w aden sposb powicone dla dobra rasy,
pastwa, wizji spoecznej etc. sam stanowi warto sama w sobie, a godno jest niezbywalna
- personalici polscy np. Tadeusz Mazowiecki
1963 - Encyklika Jana XXIII Pacem in Terris
- koncepcja wadzy w yciu spoecznym za w. Pawem - wadza pochodzi od Boga
- cay ad spoeczny tez pochodzi od Boga, nie ma adu spoecznego jeli nie ma w nim idei wadzy
- wadza nie jest kreacj czowieka, nie powstaa moc ludzkiego autorytetu, ale tre tej wadzy nadaje czowiek
- skoro czowiek wybiera tre, to naley pamita aby wybrana forma ustrojowa nie naruszaa godnoci i wolnoci
czowieka
- demokracja to ustrj, gdzie godno i wolno ludzka ma si najlepiej ale Koci rezerwuje sobie dla wiernych prawo do
niewykonywania woli wikszoci (ktra jest czcia demokracji) jeli ta wola jest niezgodna z zasadami wiary i moralnoci
chrzecijaskiej
- pastwo i koci to rne instytucje ktre maj rne cele, ale powinny z sob wsppracowa dla dobra wsplnego
- take dobro niewierzcych dobro wsplne
- ta wsppraca nie wymaga uprzywilejowanej pozycji kocioa relacje s takie jak w pastwie strony uznaj za najlepsze,
ale zawsze koci musi si cieszy niezbywalnym prawem do krytyki rozwiza politycznych ktre nie s zgodne z jego
nauczaniem integralna cz wsppracy pastwa z kocioem
1965 - Gaudium et Spes (konstytucja soborowa)
- przeniesienie personalizmu do gospodarki
- takie systemu polityczno-spoeczne w ktrych bd zaspokajane podstawowe potrzeby istoty ludzkiej tak by nie pozbawia jej
godnoci ludzkiej
- ywno, odzie, dach nad gowa, zasiki, edukacja, walka z bezrobociem zadania pastwa
- wasno prywatna jest instytucja naturalna , ale nie moe suy wycznie wacicielowi (atomizm) w niektrych
sytuacjach musi take suy innym ktrzy znajduj si w biedzie
- np. III wiat
Jan Pawel II Centesimus Annus 1991
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
124
1981 Laborem Exercens, Jan Pawe II

- pod wpywem ks. Tischnera
- istota ludzka bierze udzia w dziele Stwrcy poprzez powoanie do pracy praca jest religijnym i moralnym powoaniem czowieka,
naladujc Stwrc w dziele czowiek wykonuje jego wole czynic sobie poddanym okalajcy go wiat
- praca ujawnia godno czowieka i jego twrczy charakter
- praca musi by wiadczona w godnych warunkach
- praca nie moe by tylko towarem na rynku, bo wwczas towarem jest take ten kto wiadczy prace
- praca nie moe mie charakteru przymusowego pozbawienie godnoci czowieka
SKRYPT STAROSTY
PRAWNE
125
CZ X Z LOTU PTAKA
1. DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE ZAGADNIENIA WSTPNE (w przygotowaniu)
2. POLSKA MYL POLITYCZNA (w przygotowaniu)
3. DOKTRYNY PRAWNE (w przygotowaniu)

Doktryny Polityczne I Prawne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doktryny Polityczne I Prawne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SKRYPT STAROSTY

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Wersja 0.99, rok akademicki 2010/2011

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

CZ V XIX I XX WIEK TO EPOKI ................................................................................................................................... 78

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Zasady demokracji ateskiej

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

- wprowadzenie do greckiej myli politycznej element racjonalizmu i sceptycyzmu

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

- na szczycie idei jest Dobro sens, cel i przyczyna wiata

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

4. HELLENISTYCZNA MYL POLITYCZNA

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

- stoicyzm aprobowa wasno prywatn i spoeczn nierwno

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Eskapizm (ucieczka) - to co cielesne jest gorsze od tego co jest duchowe

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

2. CHRZECIJASTWO II-III W. N.E.

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

3. CHRYSTIANIZACJA CESARSTWA RZYMSKIEGO IV W. N.E.

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Pastwo Boe i Pastwo Szatana

Charakter dychotomiczny podziau (bez reszty) - nie ma moliwoci zmiany przypisania

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

- cesarz z mocy urzdu stoi na szczycie hierarchii wiata chrzecijaskiego

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Gwnym konkurentem do tak pojmowanej wadzy cesarskiej by papie.

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Uzasadnienie koncepcji papalizmu

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

7. HEREZJE, ZAPOWIED RENESANSU

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Pogldy Johna Wycliffea

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

CZ III RENESANS, REFORMACJA I KONTRREFORMACJA

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE