You are on page 1of 11

ARTYKUY

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE
W NAUCE
XVI / 1994, s. 6373

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK


PODEJCIE FILOZOFII NAUKI1
1. Uwagi wstpne
W ksice powiconej rozwojowi pojcia teorii fizycznej, Pierre Duhem
przypisywa potpienie Galileusza przez Inkwizycj konfliktowi dwch rnych sposobw interpretacji zwizkw istniejcych pomidzy teori fizyczn
a metafizyk2 . Pomijajc inne aspekty dotyczce tzw. sprawy Galileusza,
stwierdzi by zatem mona, i refleksja epistemologiczna winna poprzedza
kad dyskusj, ktra chce by owocna3 . Dotyczy to przede wszystkim kwestii interdyscyplinarnych, do ktrych naley problem dialogu pomidzy nauk a teologi.
Zagadnienie dotyczce wzajemnych relacji midzy teologi a nauk nie
jest problemem nalecym ani do nauki, ani do teologii, a tym mniej nie
jest ono problemem socjologicznym czy historycznym. Jak susznie zaznacza
Ernan McMullin, mamy tutaj do czynienia z problemem epistemologicznym
par excellence, ktry dotyczy tak nauki, jak i teologii w caej ich zoonoci4 .
Epistemologia, rozumiana jako systematyczna refleksja dotyczca poznania, m. in. w aspekcie jego granic, metod i sposobw wyjaniania, zostaa
UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana (obi@opoka.org). Tekst
elektroniczny posiada odrbn numeracj stron.
1 Niniejszy artyku jest streszczeniem jednego z rozdziaw obszerniejszego studium
powiconego dialogowi midzy teologi a nauk.
2 Pierre Duhem, Sozein ta phoinomena. Essai sur la notion de th
eorie physique de
Platon `
a Galil
ee, Paris 1908, s. 23 i 134.
3 Gdy chodzi o spraw Galileusza, wiele interesujcego materiau zawiera ksika Annibale Fantoli, Galileo. Per il Copernicanssimo e per la Chiesa, Citt`
a del Vaticano: Specola
Vaticana Libreria Editrice Vaticana, 1993.
4 Ernan McMullin, How Should Cosmology Relate to Theology? w: A. R. Peacocke
(red.), The Sciences and Theology in the Twentieth Century, Notre Dame: University of
Notre Dame Press, 1981, s. 26.

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

w biecym stuleciu znacznie wzbogacona o dyskusje dotyczce nauk dowiadczalnych i, co wicej, znaczna cz dysput dotyczcych teorii poznania
dotyczya wanie tych nauk. Nic w tym dziwnego zwaywszy fakt, i nauki
te w cigu ostatnich trzech stuleci przyczyniy si w sposb decydujcy do
zmiany wizji wiata, a w niektrych prdach filozoficznych stay si wzorcem
poznania pewnego. Refleksja filozoficzna dotyczca nauk dowiadczalnych
zyskaa sobie miano filozofii nauki i podejmuje ona takie zagadnienia jak np.
rozwj i racjonalno nauki, zwizek midzy modelami nauki a rzeczywistoci, itd. By moe nie jest znaczn przesad pogld, i wanie te kwestie
stay si wspczesn form stawiania pyta epistemologicznych, tj. pyta
dotyczcych poznania jako takiego5 .
Doceniajc pozytywny wkad filozofii nauki do wspczesnych dyskusji
dotyczcych poznania, naley jednak z ca stanowczoci unika pokusy
utosamienia epistemologii z filozofi nauki. Pomijajc inne argumenty, takie utosamienie byoby niezwykle szkodliwe dla dialogu pomidzy nauk
a teologi, a to z tego wzgldu, e mogoby ono prowadzi do przyjcia poznania naukowego za oglny model poznania, ktry byby suszny rwnie
i w dziedzinie teologii.
Wielu autorw studiujcych zagadnienie dialogu pomidzy nauk a teologi, podkrela fakt istnienia znacznych podobiestw midzy tymi dziedzinami refleksji intelektualnej6 . Wedug opinii B. Lonergana, podobiestwa
te mona by wyjani przyjmujc istnienie tego samego schematu poznawczego (lub okrelonej metody poznawczej), ktra znajdowaaby si u podstaw kadej dziaalnoci poznawczej czowieka7 . To wanie tutaj filozofia
nauki moe odegra znaczn rol, uatwiajc opis tego podstawowego schematu poznawczego, ktry spotykamy tak w naukach, jak i w teologii. Kon5 W zasadzie zgadzam si z tez Woleskiego, i filozofia nauki jest epistemologi
obcit do problematyki poznania naukowego oraz, e spory dotyczce rnych filozofii
nauki staj si niewtpliwie janiejsze, jeeli si je potraktuje jako instancje sporw
o sposoby uprawiania epistemologii [cytuj za: A. Chmielewski, Projekty metanaukowe,
Studia Filozoficzne, 3 (1989), s. 131].
6 Zob. np. klasyczne studium I. G. Barboura: Myths, Models, and Paradigms
A Comparative Study in Science and Religion, New York: Harper and Row, 1976 (tumaczenie polskie: Mity, Modele, Paradygmaty, Krakw: IW Znak, 1984).
7 B. Lonergan, Insight, London: Darton, Longmann and Todd 1958, s. 425, 525526,
685686. Intuicja ta jest wyraana przez wielu innych autorw. I tak np. Bruce B. Wavell
stwierdza, e zdania naukowe i teologiczne belong to different spheres or universes of
discourse, which are merely specialized extension of natural language. Consequently, they
both conform, in spite of their important differences, to the basic principles of natural
logic (B. B. Wavell, Scientific and Religious Universes of Discourse, Zygon, 17 (1982),
s. 327).

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK...

statacja podobiestw nie jest jednak wystarczajca dla waciwego ujcia


zagadnienia dialogu pomidzy nauk a teologi, poniewa naley rwnie
uwzgldni istotne rnice istniejce midzy tymi kontekstami poznania.
A jest to rnica tak znaczna, i w lad za Ernanem McMullinem mona
utrzymywa e:
nauka, poprzez swe wyniki, nie ma adnego dostpu do Boga;
a teologia nie mwi odnonie wiata nic, co byoby interesujce
dla nauki8 .
Opinia Ernana McMullina, programowo ostronego w swych deklaracjach filozoficznych, moe si wydawa nieco przesadzona. Sdz jednak, i
w zasadzie pogld ten jest suszny oraz e odpowiednie sformuowanie rnicy dzielcej schematy pojciowe teologiczny i naukowy ma podstawowe
znaczenie we waciwym podejciu do dialogu midzy wiar a rozumem.
Powysze konstatacje sugeruj, i dialog midzy nauk a teologi wymaga odpowiedniej przestrzeni pojciowej, czyli jakby osobnego kontekstu poznawczego (rnego od kontekstw: naukowego i teologicznego), ktry
to kontekst, wyraajc rnice i zachowujc podobiestwa midzy nauk
a teologi, umoliwiaby jednoczenie owocny dialog midzy nimi.
W niniejszym eseju chciabym zilustrowa takie wanie podejcie do
dialogu midzy wiar a rozumem; podejcie ktre rozwija si w trzech
etapach: podobiestwa, rnicy i konstrukcji stosownej przestrzeni
dialogu. W pierwszej czci eseju zostanie podjta prba opisu podobiestw
istniejcych pomidzy teologi a nauk. Pomoc bdzie suya koncepcja
tradycji badawczych Larry Laudana, ktra posuy za model roboczy wsplnego schematu poznawczego. By mc okreli rnice, naley zanalizowa
stosowne konteksty poznawcze: naukowy i teologiczny. Jednym z moliwych
sposobw postpowania jest okrelenie regu, ktre opisuj wzajemne relacje
pomidzy teologi a nauk, rozumianymi jako konkretne realizacje tego samego, podstawowego schematu pojciowego w rnych kontekstach poznawczych. Rozwaania zamknie oglna refleksja wskazujca moliw przestrze
dialogu midzy teologi a nauk.
8 Cytuj za: W. van Huyssteen, Experience and Explanation: the Justification of Cognitive Claims in Theology, Zygon, 23 (1988), s. 252. Inny autor stwierdza: scientific
statements are invalid in religion and religious statements are invalid in science, and
scientific and religious statements cannot be either compatibile or incompatibile with
each other poniewa these classes of statements belong to different spheres of universes
of discourse (B. Wavell, Scientific and Religious Universes of Discourse, Zygon, 17
(1982), s. 327).

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

2. Nauka i teologia jako tradycje badawcze


Model rozwoju nauki zaproponowany przez Larry Laudana sytuuje si
w tym nurcie filozofii nauki, ktry wyznaczony jest koncepcjami Thomasa
Kuhna i Imre Lakatosa9 . W modelu Larry Laudana, ktry za podstawow
jednostk opisu rozwoju nauki przyjmuje tzw. tradycje badawcze, nauka
jest interpretowana jako aktywno intelektualna i praktyczna, ktra w swej
istocie sprowadza si do rozwizywania problemw10 . To wanie analiza
roli problemw i ich rozwiza w kontekcie racjonalnoci i rozwoju nauki,
stanowi o oryginalnoci idei Larry Laudana.
Wedug tego filozofa nauki zachowanie racjonalne polega na wybieraniu
tych teorii, ktre przyczyniaj si do wikszego postpu naukowego. Postp
naukowy mona za okreli jako wzrastajc efektywno teorii w rozwizywaniu problemw w danej dziedzinie bada naukowych. Miara tego
rozwoju jest nastpujca:
globalna efektywno danej teorii w rozwizywaniu problemw,
okrelona jest w odniesieniu do liczby i wagi problemw empirycznych, ktre teoria ta rozwizuje. Naley przy tym rwnie
uwzgldni liczb oraz wag anomalii i problemw koncepcyjnych, ktre s powodowane przez dan teori11 .
Jak wida z powyszego okrelenia, L. Laudan rozrnia dwa zasadnicze
typy problemw: empiryczne i koncepcyjne. Problemy empiryczne s:
problemami pierwszej wagi i s one pytaniami podstawowymi
dotyczcymi obiektw, ktre stanowi dziedzin zastosowa danej nauki12 .
Problemy tego typu dziel si na trzy kategorie:
problemy nierozwizane przez adn z teorii w danej dziedzinie;
problemy rozwizane i
9 Zob.

np. Micha Heller, Filozofia nauki: Wprowadzenie, Krakw: OBI PAT, 1992.
Laudan, Progress and Its Problems. Towards a Theory of Scientific Growth,
London: Routledge & Kegan Paul, 1977 (w moich rozwaaniach odnosz si do woskiej
edycji tej ksiki: Il progresso scientifico. Prospettiva per una teoria, Roma: Armando
Editori, 1979).
11 L. Laudan, op. cit., s. 89.
12 L. Laudan, op. cit., s. 34.
10 Larry

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK...

anomalie, tj. problemy nierozwizane przez dan teori, natomiast rozwizane przez inne teorie z tej samej dziedziny badawczej.
Problem koncepcyjny natomiast to problem ktry dotyczy samej teorii
jako takiej i nie istnieje niezalenie od niej. Jeeli zatem problemy empiryczne s problemami pierwszej wagi dotyczcymi okrelonej dziedziny bada, to problemy koncepcyjne rodz si wewntrz schematw koncepcyjnych
czy tradycji badawczych, ktre s propozycjami rozwizania tyche problemw empirycznych. Problemy koncepcyjne mog by wewntrzne (np. kiedy
dotycz niespjnoci logicznej danej teorii) lub zewntrzne (kiedy s wynikiem konfliktu danej teorii bd z inn teori czy tradycj badawcz dobrze
ugruntowan, bd z jak teori metodologiczn, bd te z ogln wizj
wiata danej epoki).
Dokonawszy wszystkich tych rozrnie, mona okreli naukow tradycj badawcz jako:
zesp oglnych zaoe dotyczcych obiektw i procesw zachodzcych w danej dziedzinie bada, oraz zaoe dotyczcych
metod, ktre naley stosowa celem rozwizywania problemw
oraz celem konstruowania nowych teorii w tej dziedzinie13 .
Innymi sowy, tradycje badawcze okrelaj w sposb abstrakcyjny
z czego wiat jest zbudowany, jakie relacje cz istniejce w nim obiekty, jakie procesy tam zachodz i jak naley ten wiat bada, nie dostarczajc przy
tym adnych konkretnych odpowiedzi na pytania i problemy szczegowe.
Tak wic tradycje badawcze nie maj funkcji wyjaniajcych czy normatywnych, lecz dostarczaj jedynie rodkw sucych do rozwizywania problemw empirycznych i koncepcyjnych. Dana tradycja badawcza skada si
z rnych teorii (ktre czasem mog by nawet sprzeczne midzy sob),
ktre czyni bardziej konkretn ontologi danej tradycji badawczej i realizujc wskazania metodologiczne teje tradycji badawczej, usiuj poda
rozwizania okrelonych problemw. Spord rnych tradycji badawczych
w tej samej dziedzinie bada, wikszy sukces zyskuje ta spord nich, ktra
prowadzi do rozwizania wikszej iloci problemw empirycznych i koncepcyjnych, oczywicie przy mniejszej iloci anomalii i problemw nierozwizanych.
Ju pobiene spojrzenie na koncepcj tradycji badawczych Larry Laudana pozwala dostrzec moliwo zastosowania jej w dziedzinie teologii.
13 L.

Laudan, op. cit., s. 103104.

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

Oczywicie naley wprowadzi stosowne zmiany dotyczce ontologii, relacji, metodologii oraz sposobu budowania i weryfikacji teorii teologicznych.
Zmiany te wyraaj si np. w przyjciu istnienia Boga w Trjcy Jedynego
oraz w uznaniu roli tradycji i magisterium w weryfikacji rnych uj teologicznych (jeeli pozosta w obrbie teologii katolickiej). Nie wchodzc w inne
szczegy zagadnienia, stwierdzi mona, i teologia jako refleksja intelektualna dotyczca wiary (fides querens intellectum) daje si opisa jako teologiczna tradycja badawcza (T hRT ), w ktrej mona wyrni elementy
analogiczne, jak w naukowej tradycji badawczej (ScRT )14 .
Celem uatwienia dalszych rozwaa wprowadmy nastpujcy, schematyczny opis tych tradycji badawczych:
ScRT [Os ; Rs ; Ms ; {pes }; {Ts }];
T hRT [Ot ; Rt ; Mt ; {pet }; {Tt }];
gdzie poszczeglne symbole oznaczaj odpowiednio: obiekty podstawowe
(O), relacje (R) oraz metodologi (M ) przyjmowane w danej tradycji badawczej. Ponadto {T } okrela zbir teorii proponowanych wewntrz danej
tradycji badawczej, majcych na celu rozwizanie zbioru problemw pierwszego rzdu {pe } i innych problemw koncepcyjnych waciwych danej dziedzinie refleksji poznawczej.
Powysze, niestety z braku miejsca bardzo oglne, konstatacje sugeruj
zatem moliwo interpretacji tak nauki, jak i teologii, w ramach koncepcji tradycji badawczych realizujcych t sam zasad heurystyczn nakazujc poszukiwanie coraz to lepszych rozwiza istniejcych problemw.
Rodzaje problemw, a take to, co si rozumie przez zadowalajce rozwizanie tyche problemw, jest okrelane przez odpowiedni tradycj badawcz
(ScRT lub T hRT ).
Jak wida z powyszego opisu, tak w nauce, jak i w teologii spotykamy
formalnie ten sam schemat poznawczy (tradycja badawcza), niemniej jego
elementy skadowe rni si co do swej zawartoci. I wanie ten fakt
stanowi o rnicy teologicznego i naukowego kontekstw poznania.
3. O rnicach midzy nauk i teologi
By mc opisa bliej rnic pomidzy nauk a teologi, rozumianymi
jako tradycje badawcze, posu si metod, ktr mona by nazwa prag14 Zajmuj si tymi zagadnieniami w sposb szczegowy we wspomnianym na wstpie
studium powiconym dialogowi midzy nauk i wiar.

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK...

matyczn15 . Mwic niezbyt precyzyjnie, analiza ta sprowadza si do dyskusji moliwoci zastosowania zda teologicznych w nauce i vice versa. Ten
typ dialogu pomidzy nauk a teologi okreli mona jako zewntrzny16 .
Naley wpierw zwrci uwag na jedn, niezwykle istotn w tym kontekcie, okoliczno. Ot, jak to wielokrotnie powtarza Larry Laudan, problemy powstajce w wyniku konfrontacji rnych tradycji badawczych, tj.
tradycji odnoszcych si do rnych dziedzin badawczych, maj wycznie
charakter koncepcyjny. Stwierdzenie to naley jednak interpretowa stosownie do okolicznoci w ktrych taki problem powstaje. To wanie ta dyskusja
pozwoli okreli rnice istniejce midzy naukowymi i teologicznymi tradycjami badawczymi.
3.1. Problemy koncepcyjne odpowiadajce relacjom midzy {pes } a {pet }
Jak to ju byo wspomniane, tradycje badawcze s oceniane w wietle ich
efektywnoci w rozwizywaniu problemw w odpowiedniej dziedzinie bada.
Fakt, i teologia i nauka reprezentuj rne konteksty poznania, oznacza
przede wszystkim to, e elementy O i R oraz zbiory problemw pierwszego
rzdu {pes } i {pet } s rne. Std mona wysnu wniosek, i istniej takie
problemy, w ktrych jedyn instancj kompetentn jest nauka (rzecz jasna
analogiczne stwierdzenia jest suszne rwnie w odniesieniu do teologii) oraz,
e kady problem pierwszego rzdu winien by rozwizywany we wasnej
tradycji badawczej. To wanie ten aspekt dialogu midzy nauk a teologi
wyraaa cytowana wyej opinia Ernana McMullina17 .
W tym miejscu naley jednak uczyni pewien komentarz. Powysze
stwierdzenia konstatujce rnice kompetencji teologii i nauki nie oznaczaj
bynajmniej, i ta pierwsza moe mwi cokolwiek odnonie zjawisk wiata
przyrody. Trudno bowiem, by teologia utrzymywaa dzisiaj, i np. Ziemia
jest paska, czy te e nie istniej zjawiska ewolucyjne w wiecie przyrody. Te
i inne fakty zostay wielokrotnie potwierdzone przez nauk i teologia musi je
wzi pod uwag, jeeli chce w sposb wiarygodny przekazywa Objawienie,
odwoujc si do wynikw nauki.
15 Ide tego podejcia zawdziczam opracowaniom Nancey Murphy: Acceptability Criteria for Work in Theology and Science, Zygon, 22 (1987), s. 279297 oraz Theology
in the Age of Scientific Reasoning, Ithaca London: Cornell University Press, 1990.
W swych metodologicznych analizach dotyczcych teologii, N. Murphy opiera si na koncepcji programw badawczych Imre Lakatosa.
16 P. Hefner, Science and Religion: Athens and Jerusalem in Dialogue About Athens
Salvation, Zygon, 14 (1979) s. 225.
17 Zob. przypis 8.

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

Na marginesie tych uwag naley zauway istnienie pewnego typu problemw pierwszego rzdu, ktre, pomimo przynalenoci do rnych dziedzin
badawczych, mog by interpretowane jako rwnolege lub stowarzyszone. Dobrym przykadem tego typu problemw jest zagadnienie stworzenia czy te kreacji, ktre posiada swe sformuowania i stosowne rozwizania
tak w kontekcie nauki, jak i w kontekcie teologii. Rozwizania proponowane w jednej tradycji badawczej mog oczywicie powodowa trudnoci
koncepcyjne dla rozwiza innej tradycji badawczej. Nie znaczy to jednak,
i rozwizanie z jednej tradycji jest przyjmowane w innej tradycji badawczej. Raczej mamy tutaj do czynienia z sytuacj, w ktrej rozwizanie podane w okrelonej tradycji badawczej sugeruje nowe sposoby rozwizania
problemu, waciwe innej tradycji badawczej.
Interesujcym wariantem omawianego typu problemw koncepcyjnych
jest sytuacja, w ktrej problem koncepcyjny wystpujcy w jednej tradycji badawczej, staje si problemem pierwszego rzdu w innej tradycji badawczej. Znakomitym przykadem takiego zagadnienia moe by problem
matematycznoci przyrody18 .
3.2. Problemy koncepcyjne odpowiadajce relacjom midzy Ms a Mt i midzy
{Tt } a {Ts }
Najciekawsze sytuacje zwizane z t klas problemw koncepcyjnych,
dotycz dwch przypadkw. Pierwszy zwizany jest z reguami metodologicznymi, ktre mog powodowa powane konflikty midzy rnymi tradycjami badawczymi (np. zagadnienia dotyczce weryfikacji zda teologicznych i naukowych). Drugi przypadek dotyczy migracji metafor z jednej
tradycji badawczej do drugiej. Przykadem mog tu by takie, uksztatowane w nauce pojcia jak komplementarno czy ewolucja, ktre obecnie nale do jzyka niektrych uj teologicznych.
Metafory, ktre migruj w wyej wspomnianym sensie, staj si zazwyczaj rodzajem zasady heurystycznej inspirujcej nowe ujcia i nowe
rozwizania problemw pierwszego rzdu oraz problemw koncepcyjnych.
18 Zob. np.: Jzef yciski, Filoloficzne aspekty matematycznoci przyrody, w: M. Heller,
A. Michalik, J. yciski (red.), Filozofowa w kontekcie nauki, Krakw: PTT, 1987 oraz
Micha Heller, On Theological Interpretation of Physical Creation Thoeries, w: Robert
J. Russell, Nancey Murphy and Chris J. Isham (eds.), Quantum Cosmology and the Laws
ot Nature. Scientific Perspectives on Divine Action, Vatican Observatory and The Center
for Theology and the Natural Sciences: Vatican City State Berkeley, 1993, s. 100101.

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK...

Trzeba tu jednak zaznaczy, i metafora po przejciu do innej tradycji


badawczej podlega reguom metodologicznym teje tradycji badawczej.
Owa migracja metafor jest moe najciekawszym przykadem dialogu
zewntrznego pomidzy teologi i nauk, dialogu ktry widziany w tej perspektywie staje si:
dyskusj dotyczc jzyka oraz modeli sucych teologii19 .
Omawiane wyej relacje midzy ScRT a T hRT miay na celu zarysowanie rnic istniejcych midzy tymi tradycjami badawczymi. Bezporednim
kontekstem tego opisu by dialog, ktry okrelony zosta jako zewntrzny.
W istocie rzeczy ten typ dialogu dotyczy jedynie moliwoci wkadu nauki do rozwoju teologii (i vice versa) i nie okrela jeszcze wspomnianej ju
przestrzeni dialogu.
4. Obraz wiata jako moliwa przestrze dialogu
Historia dialogu midzy nauk a teologi (lub szerzej midzy nauk a religi), widziana w sposb nieco schematyczny, wykazuje cigle powracajce
tendencje do uprzywilejowania (lub wykluczenia) jednego z partnerw tego
dialogu. Tak wic z jednej strony prbowano utosamia z nauk model poznania prawdziwego, z drugiej za nie brakowao i pogldw, ktre w Biblii
widziay jedyne rdo prawdy, w tym i naukowej. Obok tych podej redukcyjnych, nie brakowao i takich, ktre gosiy cakowit niezaleno
teologii od nauki. Czy jednak midzy tymi skrajnymi pogldami nie istnieje
droga porednia, unikajca Scylly i Charybdy rozwiza ekstremalnych?
Nie istnieje proste rozwizanie tych problemw, tak jak nie istnieje jedyne, logicznie moliwe podejcie do zagadnienia dialogu pomidzy nauk
a teologi. Jedn z przyczyn tego stanu rzeczy jest fakt, i dialog ten wymaga stosownej przestrzeni dialogu lub innymi sowy wasnego kontekstu
pojciowego kontekstu, ktry naley skonstruowa lub co najmniej wskaza.
W mojej opinii takim kontekstem, lub przestrzeni dialogu, jest to, co
okrela si mianem oglnych wizji wiata, a w ktrych tworzeniu uczestnicz
19 Wyraenia Mary Hesse. Cytuj za: Willem B. Drees, A Case Against Temporal Critical Realism? Consequences of Quantum Cosmology for Theology, w: Robert J. Russell,
Nancey Murphy and Chris J. Isham (eds.), Quantum Cosmology and the Laws ot Nature. Scientific Perspectives on Divine Action, Vatican Observatory and The Center for
Theology and the Natural Sciences: Vatican City State Berkeley 1993, s. 363.

10

Tadeusz M. SIEROTOWICZ

na rwnych prawach nauka, teologia, poezja, sztuka, itp.20 . Chodzi zatem


o pewn konstrukcj pojciow, w ktrej rne jej skadniki, poczone
w sposb harmonijny, tworzyyby rodzaj panoramy przedstawiajcej wiat
danej epoki. Oczywicie taki obraz wiata byby zawsze owocem swej
epoki.
W moim pojciu taka synteza rnych tradycji badawczych jest moliwa w kadej epoce pod warunkiem jednak, i zostanie porzucone marzenie
o uniwersalnoci wizji wiata, rozumiane w sensie ponadczasowoci i w sensie
akceptowalnoci przez wszystkich. Konieczno porzucenia tak rozumianej
uniwersalnoci jest powodowana faktem, i kada dziedzina poznania ludzkiego jest w cigym rozwoju, a ponadto w tworzeniu wizji wiata uczestnicz rwnie i te tradycje badawcze, ktrych pluralizm jest w naszej epoce
postmodernistycznej powszechnie uznany (jak np. teologia czy filozofia).
Innymi sowy wizje wiata konstruowane w naszych czasach winny rwnie
wyraa wybory religijne i filozoficzne, ktre okrelaj stosowne tradycje
badawcze wchodzce w skad danej wizji wiata.
Naley ponadto zaznaczy, i uniwersalno (w sensie wyej opisanym)
nie jest bynajmniej niezbywaln cech wizji wiata. Za charakterystyk podstawow wizji wiata naley bowiem uzna te uoglniania, stwierdzenia i hipotezy, ktre s uwaane w danej epoce za potwierdzone przez stosowne
odkrycia naukowe i ktre zaakceptowane maj moc zmieniajc podejcie czowieka do swej wasnej egzystencji, do innych, do wiata. Tak o tym
pisze Aldous Huxley:
Materialistyczne twierdzenia Lukrecjusza oraz inspirowane filozofi idealistyczn pogldy Dantego, jeszcze dzisiaj maj zdolno do ksztatowania naszego sposobu istnienia, chocia wikszo faktw, na ktrych si opieray ich filozofie, maj dzisiaj
walor jedynie znaleziska archeologicznego21 .
W konsekwencji element uniwersalny rnych wizji wiata sprowadzaby
si nie tyle do ich skadowej naukowej, lecz wanie do tej logiki, do tych
hipotez i uoglnie, ktre w ostatecznej instancji wyraaj relacje wice
czowieka z Bogiem, z innymi i ze wiatem, a ktre w akcie wiary, staj si
20 I. Prigogine i I. Stengers nazywaj t przestrze dialogu trzeci kultur (w odrnieniu od dwch kultur: naukowej i humanistycznej, opisanych przez Ch. Snowa; zob.
I. Prigogine i I. Stengers, La nuova alleanza. Metamorfosi della scienza, Torino: Einaudi,
1993, s. 35).
21 A. Huxley, Music at Night, London: Triad Grafton Books, 1986, s. 34.

O DIALOGU MIDZY TEOLOGI A NAUK...

11

owym centrum ludzkiej egzystencji, wok ktrego organizuj si wszystkie


inne prawdy i dowiadczenia ycia czowieka.

Tadeusz M. Sierotowicz

You might also like