DYSKUSJE

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE
W NAUCE
XI / 1989, s. 4445

L. M. SOKOOWSKI

GOS W DYSKUSJI PO REFERACIE KS. GADACZA

Dziwi mnie jedna rzecz. Z referatu zrozumiaem, e Husserl stale odwoywa si do klasycznej filozofii greckiej, do jej pocztkw, do sformuowanego
wwczas ideau poznania i wiedzy prawdziwej. Pniejszy rozwj i filozofii
i nauk byby dewiacj, gdy odchyli si od pierwotnego, waciwego ideau.
Wobec tego zaczn od pytania: jak moliwe byo powstanie filozofii w VI
wieku przed Chrystusem? Penej odpowiedzi nie znamy i wtpliwe, bymy
j kiedykolwiek poznali, lecz pewne przypuszczenia wydaj si uzasadnione.
W krajach Wschodu (Egipt, Babilonia) odpowiedzi na pytania o natur
ziemi, wody, nieba czy czowieka, naleao szuka w odpowiednich mitach
kosmogonicznych, a pytania bardziej szczegowe kierowa do waciwych
bstw (zachowane dokumenty nie wskazuj, by stawiano je do czsto).
Klasyczna religia grecka bya wyranie bardziej prymitywna w sensie metafizycznym od religii Wschodu, z czego wczeni myliciele zdawali sobie
spraw, tote ta droga bya dla nich wykluczona. Nie majc zaufania do
wasnych bogw, tym bardziej nie wierzyli cudzym, tote kosmogoniczne i
kosmologiczne mity Egiptu czy Babilonii jawiy im si jako mtne i niepene,
a przede wszystkim mao wiarygodne. Tales i jego nastpcy, jeli chcieli
dowiedzie si jaka jest istota wiata, musieli zrobi to samodzielnie, nowym
sposobem filozofi. I mieli przy tym wiadomo, e zaczynaj faktycznie
od zera, od pocztku, e kwestionuj dotychczasowe wyobraenia. To byo
ogromnie miae: by filozofem w VI w. p. Chr. wymagao ogromnej odwagi
cywilnej i intelektualnej. Pniej ju nie, pniej droga bya ju przetarta.
Ale ci pierwsi odwanie zakwestionowali ca zastan wiedz ogln (nie
mwi tu o matematyce wschodniej) i mieli racj.
Aby by filozofem, wwczas i pniej, trzeba byo zrobi wane zaoenie,
przyjmowane na og niewiadomie. Jeeli filozof pyta si i udziela odpowiedzi o pochodzenie i istot wiata, o natur rzeczy, o pozycj czowieka,
UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana (obi@opoka.org). Tekst
elektroniczny posiada odrbn numeracj stron.

L. M. SOKOOWSKI

to musia zaoy, e wiat jest may. Nie tylko przestrzennie i czasowo, lecz
przede wszystkim konceptualnie w sensie iloci poj i idei, potrzebnych
do jego opisu. W przeciwnym razie pojedynczy czowiek, nawet najgenialniejszy, atakujcy z marszu, od podstaw, nie byby w stanie ogarn go
myl i poj jego najgbszej, uniwersalnej istoty. I to zaoenie, e wiat
jest may, e rzdzi si jedn zasad, ktr mona wykry samodzielnie,
jest fundamentem caej filozofii systemowej. Jeden ze znajomych twierdzi,
e charakterystycznym rysem marksizmu jest zbroszurowana wizja wiata:
przekonanie, e absolutnie kad kwesti mona wyjani w cienkiej broszurze, zrozumiaej dla kadego postpowego proletariusza.
Ot nauki przyrodnicze, ze swej istoty zakwestionoway to zaoenie.
Filozofowi, pytajcemu o natur wszechbytu i samodzielnie malujcemu
globaln wizj wiata, przeciwstawiy armi badaczw owadzich nogw,
mudnie analizujcych drobnymi kroczkami niewielkie fragmenty otaczajcej nas rzeczywistoci. Nauka wykazuje, e wiat jest konceptualnie wielki,
jej moliwoci, a zwaszcza granice jej moliwoci wskazuj, e globalny
obraz caej rzeczywistoci we wszystkich jej aspektach jest niemoliwy, e
uzna naley pluralizm wizji wiata, czyli pewien zesp niepenych, wzajemnie komplementarnych przedstawie wiata.
I oto na pocztku dwudziestego wieku zjawia si Husserl, kwestionuje
te ustalenia nauki, chce mie wiedz pewn (jakby nie widzia, e wkracza w kompetencje Pana Boga), wraca do samych rde filozofii greckiej
i jej zaoe, proponuje zaczyna wszystko od pocztku. C za odwaga,
chciaoby si powiedzie zuchwao! Mwio si tu duo, e Husserl by
z wyksztacenia matematykiem. Matematyk, nawet gdy otwiera nowy dzia
matematyki, nigdy nie kwestionuje istniejcej wiedzy matematycznej, lecz
tylko j rozszerza, nigdy nie zaczyna od zera. Husserl chce by nowym,
prawdziwym Talesem, zainicjowa od pocztku nowe, uniwersalne poznanie
wiata. Zadziwia mnie, jak czowiek, znajcy matematyk, mg wpa na
taki pomys.