DYSKUSJE

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE
W NAUCE
XI / 1989, s. 4546

Jacek URBANIEC

GOS W DYSKUSJI NAD KSIK HUSSERLA

KRYZYS NAUK EUROPEJSKICH
I FENOMENOLOGIA TRANSCENDENTALNA
1. Ks. Heller apelowa o pytania, ktre uatwiyby zrozumienie terminologii Husserla. Nie wierz jednak, e dziki kilku (czy kilkunastu) pytaniom
uda nam si zrozumie... nowomow. Nie mona da od filozofa, by ograniczy si tylko do jzyka potocznego. Ale istnieje rozsdna czstotliwo uywania w tekcie filozoficznym terminw o charakterze technicznym! W Kryzysie..., a take niestety w referacie, mniej wicej co trzecie sowo to
termin abstrakcyjny, neologizm albo wyraenie, wystpujce w innym ni
zwykle znaczeniu.
Niebezpieczestwem filozofii (kadej filozofii, nie tylko fenomenologii)
jest banalno: Rozwaania o sprawach ostatecznych, oglnych, niepostrzeenie mog zelizn si w stwierdzenia oczywiste, trywialne. Przed chwil
Referent prbowa przetumaczy niektre wywody Husserla na jzyk, jakim posuguje si wikszo zebranych w tej sali. Nasz reakcj byo rozczarowanie: przecie to oczywiste! Zawsze jednak mona Husserla obroni
nastpujco: w przekadach zostaje zagubiona gbia myli Husserla.
Konsekwencj wymylania nowych terminw, szczeglnie gdy nie wie
si ich z istniejc siatk poj, jest rezygnacja z dotychczasowego dorobku
myli filozoficznej. Wane pojcia filozoficzne obrosy poprzez wieki w spory
filozoficzne. Dlatego atwiej dostrzec nie tylko zalety tych poj, ale te ich
ograniczenia. Gdy mwimy: dane zmysowe, introspekcja, zdrowy rozsdek etc., od razu naraeni jestemy na krytyk. Ewentualn krytyk pojcia przeycia mrocznej wiadomoci trzeba zaczyna od zera. W okopach
nowomowy bezpiecznie jest wic filozofowa. Zreszt kady zarzut mona
UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana (obi@opoka.org). Tekst
elektroniczny posiada odrbn numeracj stron.

Jacek URBANIEC

odeprze stwierdzeniem, i oponent niedostatecznie opanowa zawioci terminologiczne i z tego powodu znieksztaca filozofi mistrza.
2. W naukach przyrodniczych (i matematyce) sam pomys to dopiero
pocztek. Naukowiec, proponujc nowe rozwizanie, musi si wiele tumaczy. Nie wystarczy, by byo ono nowe i poprawne. Trzeba wykaza jego
przewag wobec poprzednich rozwiza, przedstawi owocne zastosowania
etc. W ogle, w nauce bardzo wany jest by uy technicznego terminu
kontekst uzasadnienia. Rwnie w filozofii, przynajmniej w niektrych
kierunkach filozoficznych, dostrzega si wag kontekstu uzasadnienia dostrzega si znaczenie argumentacji. Dlatego mozolnie poszukuje si racji
dla goszonych pogldw: argumentw, ktre mogyby przekona czytelnika. Poniewa mylimy si nie tylko w obliczeniach matematycznych, take
w dociekaniach metafizycznych, nasza argumentacja, by moliwa bya jej
krytyka, powinna by sformuowana w jasnym, zrozumiaym jzyku. Powysze wymagania stawia filozofom m. in. Karl Popper, proponujc tzw.
postaw racjonalnoci i przeciwstawiajc si filozofii prorockiej (oracular
philosophy). Husserl natomiast poszukiwa pewnoci. Odwieczne marzenie
filozofw: dotrze do wiedzy pewnej, tzn. odkry niezawodne czynnoci poznawcze, ktre nie wymagaj korygowania. Kontekst uzasadnienia redukowaby si wtedy do kontekstu odkrycia prawomocno wiedzy gwarantowaby niezawodny sposb jej zdobywania. Dla Husserla takim sposobem
jest transcendentalna fenomenologia. Dlatego Husserl nie argumentuje
tylko opisuje. Jest to narracja geografa, ktry przecie nie musi dowodzi,
e Australia istnieje. Jego zadaniem jest relacja z podroy. Najgorsze, e
tajemnicze ldy z podry transcendentalnych Husserla nie istniej. Albo
istniej tylko dla wybranych. Ci zrozumiej mistrza.
3. Powysze zarzuty dotycz samej koncepcji uprawiania filozofii maj
wic metafilozoficzny charakter. W tym kontekcie ostatni mj zarzut brzmi
zgoa niewinnie: nauka i jej domniemany kryzys tak jak przedstawia to
Husserl jest karykatur rzeczywistej dziaalnoci naukowej i rzeczywistych niebezpieczestw wynikajcych z jej rozwoju. (Prof. Heller zwrci
w dyskusji uwag na podobn spraw: na bdy Husserla, gdy powouje
si on na histori nauki). Naukowcy nie s jakimi beztroskimi dziemi
i przynajmniej niektrzy dostrzegaj niebezpieczestwa tkwice w nauce.
To przecie nad tym zastanawia si prof. A. Staruszkiewicz podczas ostatniego konwersatorium. Nauka pozostaje jednak najwaniejszym wytworem
ludzkiego poznania; jest take zjawiskiem kulturowym wzbogacajcym jego
uczestnikw w wartoci duchowe: rado z odkrywania nowego, twrcze zma-

GOS W DYSKUSJI NAD KSIK HUSSERLA...

gania z problemem. Husserl, by moe, o tym zapomnia ostatecznie od

czasu jego ostatnich kontaktw z nauk (semestr asystentury z matematyki
w Berlinie w 1883 roku) do napisania Kryzysu... mino ponad p wieku.