Nowa Konfederacja 64

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015
W numerze:
www.nowakonfederacja.pl
Uczelnie feudalne
Clifford Angel Bates Jr., Micha Ku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Uniwersytet umar
Z prof. Piotrem Nowakiem rozmawia Anna Kiljan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Jak zatrzyma dehumanizacj medycyny
Stanisaw Maksymowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Zdziecinniaa Europa i katastrofa imigracyjna
Krzysztof Rak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Nowy niemiecki imperializm
Aleksandra Rybiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Gazocig Pnocny II requiem dla pewnych zudze
Dominik Smyrgaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Nad Europ nadciga nowa burza
Tomasz F. Krawczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Nie przez bazy NATO droga
Jacek Bartosiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Uczelnie feudalne
Clifford Angel BAtes Jr.
Politolog i analityk,
pracuje w Orodku Studiw Amerykaskich UW
MiChA KU
Redaktor Nowej Konfederacji
Due pastwowe uniwersytety s dzi w gruncie rzeczy tylko markami,

szyldami, pod ktrymi mieszcz si niezalene finansowo ksistwa
zwane wydziaami
Czy umasowienie jest ze?
Poczwszy od przyjcia systemu boloskiego, kolejne reformy polskiej edukacji

wyszej w teorii miay usprawni administracj, uatwi awans modym i zdolnym
naukowcom, a w ksztaceniu narzuci naszym uczelniom zachodnie standardy.
W rzeczywistoci korzyci odnosi gwnie
stara profesura z uczelni pastwowych,
przyzwyczajona do kierowania swoimi
jednostkami jak udzielnymi ksistwami.
Cierpi idea uniwersytetu jako spjnej caoci. Jako ksztacenia pozostawia wiele
do yczenia, a sytuacja modych naukowcw ulega pogorszeniu. Robi si te jak
najwicej, by wyprze z rynku robice
niepotrzebn konkurencj uczelnie
prywatne.
Coraz czciej sycha gosy tych, ktrzy

twierdz, e edukacja wysza staa si,
jak to okrela Piotr Nowak w tytule swej
ksiki, hodowaniem troglodytw. Zanione standardy ksztacenia, coraz wiksze umasowienie i jednoczenie chroniczne
niedofinansowanie wszystko to sprawia,
e studenci udaj, e si ucz, a coraz
bardziej zapracowani wykadowcy udaj,
e nauczaj. W praktyce naukowcy, poza
wskim gronem ju ustawionej profesury, goni raczej za punktami ni za jakoci ksztacenia. Studenci za traktuj
studia bardziej jako przeduenie oglniaka
ni intelektualn przygod; no bo trzeba
mie jaki papier mwi.
3
Jak temu zaradzi? Nic prostszego

mona by pomyle po lekturze ksiki
Piotra Nowaka. Wystarczy zmniejszy
liczb studentw i przywrci uczelni
dawny inteligencki etos. Tyle e w Polsce,
jak w kadym spoeczestwie rozwinitym,
ludzie po prostu chc si ksztaci, i to ludzie z rnych rodowisk, a nie tylko z inteligenckich domw. Spjrzmy na liczby.
Wspczynnik scholaryzacji w szkolnictwie
wyszym (dla osb w wieku 1924 lat)
w roku 1990 wynosi w Polsce 9,8 procent,
tymczasem od 2005 roku oscyluje stale
w okolicach 50 procent. Na studia ruszyy
wic niebywale liczne masy. Czy powiedzenie im: przepraszamy, szanowni troglodyci, jestecie gupi, bo tacy si chyba
urodzilicie, a my wolimy nasz star,
elitarn uczelni, nie jest przypadkiem
przyznaniem si do poraki?
Jest te inne rozwizanie. Reformy
wprowadzane przez ministerstwo zakadaj na przykad wprowadzenie rozrnienia na tzw. kierunki o profilu oglnouniwersyteckim i praktycznym. Tutaj
jednak czciowo wypada si zgodzi z Nowakiem i wieloma innymi humanistami,
jak choby Dariuszem Gawinem. Przestrzegaj oni przed ksztaceniem wycznie
praktycznych umiejtnoci i w oparciu
o zmienne przecie wymagania rynku.
Taki model ksztacenia produkuje bowiem
raczej wyspecjalizowane roboty ni elity,
czy choby wiadomych obywateli. Co
gorsza, wska specjalizacja owych robotw i zawone horyzonty nie pozwalaj
im na szybkie dostosowanie kwalifikacji
do nieuchronnie zachodzcych w wiecie
(i w ich yciu) zmian.
W najwikszym wic skrcie, jedni
reformatorzy chc, jak si zdaje, powrotu
do uczelni niemal redniowiecznej, gdzie
pod okiem grupki mistrzw ksztaci si
wziutkie grono akw z monych rodw.
Inni z kolei chc zamieni uczelnie w technokratyczne kombajny, produkujce ludzi-maszyny, ktrych intelektualna kondycja wietnie wpisze si w nowy, wspaniay, post-polityczny wiat. Czy istnieje
jaka trzecia droga? Czy uczelni mona
wymyli na nowo, jako instytucj, ktra
jest szeroko otwarta i oferuje co zarwno
elitom, jak i zwykym obywatelom? Czy
istnieje trzeci, bardziej republikaski model szkolnictwa wyszego?
Zanione standardy
ksztacenia, coraz wiksze
umasowienie i chroniczne
niedofinansowanie
wszystko to sprawia,
e studenci udaj, e si
ucz, a coraz bardziej
zapracowani wykadowcy
udaj, e nauczaj
Wydaje si, e tak. By po niego sign,

trzeba jednak uzna umasowienie za fakt
dokonany i stara si z niego skorzysta,
a nie traktowa studentw jako dopust
Boy, ktry zwala si na gowy stworzonych
do wyszych spraw naukowcw.
Punkty i awans
Pracownikw nauki naley jednak czciowo zrozumie. Polski system jest bowiem typow maswk, w tym sensie, e
zachca, a wrcz zmusza, by uczy duo
i rwnoczenie raczej kiepsko. Dzieje si
tak dlatego, e w Polsce pracownikom
naukowym przed habilitacj (czyli wik4
szoci) paci si gwnie za uczenie, a rwnoczenie rozlicza si ich, pod ktem

awansu, z zupenie czego innego. Mona
to oczywicie zmieni, ale nie bez naruszenia pewnych gboko zakorzenionych
interesw.
Tymczasem, nie tylko w edukacji,
przepisem na reformy la PO jest dziaa
tak, eby nie wchodzi w konflikt z okrelonymi grupami, ktre moe i zmniejszaj
efektywno caego systemu, ale zarazem
s gone i politycznie wpywowe.
Sztandarowym przykadem niech bdzie synny system punktowy, gdzie okrelonym publikacjom przypisuje si punkty
na licie ministerialnej i uzalenia od nich
ocen jednostki, a porednio awans zawodowy danego naukowca. W teorii system ten jest oparty na licie filadelfijskiej,
ktra z kolei opiera si na indeksie IF
[Impact Factor]. W praktyce jednak dla
nikogo nie jest tajemnic, e na list ministerialn trafiaj rozmaite tytuy nawet
za 10 i wicej punktw ktre nie s szerzej znane; najwyraniej wic kto za nimi
silnie w ministerstwie lobbowa.
Jeszcze wikszym problemem dla
adiunktw, muszcych wykaza si pokanym dorobkiem punktowym, by zawalczy o habilitacj, jest jednak co zupenie
innego. Wszdzie tam, gdzie wprowadzano
system punktowy, zadbano rwnie o to,
aby stworzy warunki pozwalajce modym
naukowcom na w miar szybkie punktw
zbieranie. Podobnie jak w USA, w Europie
zaroio si wic od tzw. postdocw, czyli
dwu- i kilkuletnich programw, podczas
ktrych mody doktor ma gwnie publikowa. W caej Europie takich programw
s ju tysice. W Polsce tymczasem postdocw, z ktrych mona byoby si utrzyma, waciwie brak, a granty trafiaj do
osb ju publikacje majcych, bo tak ustawia si formalne wymogi ich przyznawa-
nia. Na przykad Narodowe Centrum Nauki uzalenia zwykle przyznanie funduszy,

w okoo 40 procentach, od ju istniejcego
dorobku aplikantw, a nie od samej merytorycznej oceny projektu.
Oczywicie, wyjciem jest wyjazd na
zagranicznego postdoca i wielu polskich
naukowcw tak robi. Tyle e czsto potem
ju do Polski nie wracaj, a nawet jeli
wrc, to niekoniecznie s mile witani
przez rodowisko. Nie ma dokadnych
statystyk, ale jeden z najczciej cytowanych rankingw szacuje, e w okresie pomidzy rokiem 2003 a 2013 Polsk na
dobre opucio okoo 33 tysicy najwyszej
klasy profesjonalistw, w tym akademikw. Ci, ktrzy zostali, mieli za przed
sob strom drog pod grk. Jedynie
14 procentom naukowcw udaje si bowiem osign habilitacj przed 40 rokiem
ycia, a wikszo nominacji profesorskich
dotyczy osb po szedziesitce.
Skd takie wyniki? C, skoro postdocw brak, a granty s skierowane raczej
do starszej kadry, to jedynym sposobem
na utrzymanie si po doktoracie jest wyczerpujce fizycznie i mentalnie uczenie
w bardzo duym wymiarze godzin. Pensum adiunkta jest na wikszoci uczelni
znacznie wiksze ni pensum samodzielnego pracownika (z habilitacj). Wyliczenie
czasu pracy opiera si przy tym na wyliczeniu godzin, ktre trzeba powici na
przygotowanie zaj, samo uczenie i na
prac ze studentami. Praca nad publikacjami jako taka nie jest oficjalnie wliczana,
ma si niejako niepostrzeenie odbywa
w przerwach. Mimo to adiunkt jest przecie z publikacji surowo rozliczany, gdy
po okoo siedmiu latach od zatrudnienia
musi si albo habilitowa, albo odej
z uczelni. Do ironiczne jest za w polskim
systemie to, e na redukcj pensum mog
liczy gwnie osoby ju habilitowane.
5
Nie bez powodu skoczenie z silnym

uzalenieniem finansowania jednostek
oraz zarobkw pracownikw od liczby
uczonych studentw byo jednym z kluczowych postulatw Komitetu Kryzysowego Humanistyki Polskiej, organizatora
najwikszej od lat osiemdziesitych akcji
protestacyjnej rodowisk akademickich.
Nie bez przyczyny KKHP proponuje te,
aby wprowadzi jaki standaryzowany
przelicznik, powalajcy czas powicony
na badania zlicza jako pensum, a jednostkom zmniejszy liczb studentw, co
zreszt i tak si dzieje pod presj demograficzn.
Idzie tu o to, e uczelnie i jednostki

o profilu wycznie praktycznym maj
przygotowywa do zawodu, a nie zachca
do samodzielnych poszukiwa, z definicji
nie prowadz te studiw doktoranckich.
A to znaczy, e zachodzi uzasadniona
obawa, i profile praktyczne bd traktowane jako troch lepsze szkoy zawodowe
i wyspecjalizowane w nich jednostki nie
bd miay wikszych szans na pozyskanie
funduszy przeznaczanych przez pastwo
na nauk. W efekcie kadra profili praktycznych nie bdzie te w stanie stan
do wycigu po habilitacje, a wic bdzie
zmuszona pogodzi si z pensjami na poziomie zblionym do pac nauczycieli
w zwykej szkole.
Powszechnie uwaa si wic, e cay
podzia na kierunki o profilu oglnouniwersyteckim i praktycznym mia na celu
wyniszczenie mniejszych uczelni prywatnych oraz skierowanie wszystkich pienidzy przeznaczonych na nauk do duych uczelni pastwowych i habilitowanej
profesury.
Zaatwi prywaciarza
To jednak nie zoliwo administratorw

powoduje, e samodzielni pracownicy
naukowi (z habilitacj) ciesz si tak duymi przywilejami. Wymusza to niejako
samo prawo, nakadajc wymogi minimw
kadrowych, ktre s dotkliwe zwaszcza
w przypadku mniejszych, prywatnych
uczelni.
Co wicej, zgodnie z najnowszymi
zmianami, aby dany kierunek mia tzw.
status profilu oglnouniwersyteckiego,
jednostka go prowadzca musi zatrudnia
odpowiedni liczb pracownikw z habilitacj. Profile praktyczne z kolei, w odrnieniu od oglnouniwersyteckich,
w teorii miay wymusi wspprac pomidzy uczelniami a biznesem i przycign nowych studentw. W rzeczywistoci
jednak uczelnie jak ognia unikaj uruchamiania kierunkw praktycznych. Zajcia musz si na nich odbywa w mniejszych grupach i przy zapewnieniu dugich
praktyk (co podwysza koszty), a jednoczenie prowadzenie tych kierunkw nie
daje si sensownie poczy z rozwojem
bada.
Inny uniwersytet
Pomimo caej krytyki systemu habilitacyjnego trzeba powiedzie wprost, e cho

zniesienie habilitacji samo w sobie wydaje
si w kocu nieuchronne (jest niekompatybilna z tym, jak nauk zarzdza si
w wikszoci zaktkw wiata), to nie
mona jej znie w Polsce od razu. A to
dlatego, e przecitna jako polskich
doktoratw wydaje si wci nieco za niska.
W ostatnich latach ze wzgldu na
niepohamowan pogo za studentem doszo bowiem do dewaluacji wszystkich
dyplomw naukowych. By zlikwidowa
habilitacj, najpierw naleaoby wic
zmniejszy liczb wydawanych doktoratw
i polepszy jako studiw doktoranckich,
6
jednoczenie podnoszc te nieco presti

innych stopni. W efekcie mona byoby
w kocu, tak jak ma to miejsce we Francji
oraz w krajach anglosaskich, zacz traktowa licencjat, a nie dyplom magisterski,
jako stopie, na ktrym wikszo absolwentw koczy studia. Magisterium byoby
wtedy tylko swoistym maym doktoratem,
przygotowujcym do pracy naukowej,
a doktorat faktycznym duym, w peni
oryginalnym badaniem, nadajcym si
do w miar szybkiej publikacji. Podobnie
jednak jak w przypadku wielu innych
zmian, tu te decydujce mog okaza
si pienidze. Nie zapominajmy bowiem,
e polski pracownik nauki zarabia rednio
pi razy mniej ni jego niemiecki kolega.
Trudno bdzie, krtko mwic, podnie
jako i presti szeregowego doktora, nie
pacc mu wicej.
Nie ma te oczywicie czarodziejskiej
rdki, ktra jednoczenie poprawiaby
jako ksztacenia i zwikszya ilo pienidzy w systemie. Mona jednak ju
teraz pokusi si o pewne rozwizania,
pozwalajce na niebagatelne oszczdnoci.
Najwiksze marnotrawstwo polskiego
uniwersytetu bierze si z tego, e w sensie
cisym nie istnieje on jako cao. W tej
chwili due pastwowe uczelnie s bowiem
w gruncie rzeczy tylko markami, szyldami,
pod ktrymi mieszcz si niezalene finansowo ksistwa zwane wydziaami.
Kiedy wic na przykad wydzia zarzdzania potrzebuje kursu ze statystyki,
tworzy wasny kurs dla swoich studentw
i zapdza do niego jakiego adiunkta,
ktry powinien w tym czasie prowadzi
swoje badania. A przecie wydzia mgby
wysya swoich studentw na oglny kurs
statystyki, w ktrym uczestniczyliby zarwno ekonomici, jak i socjologowie czy
politolodzy. W Polsce jednak kady wydzia
dy do tego, by jak najwicej zasobw
ze wsplnej kasy zachowa dla siebie

i ludzi z sob zwizanych. Prowadzi to do
marnowania powierzchni biurowych,
zwikszonych kosztw administracyjnych,
przerostu zatrudnienia i dublowania materiau na rnych kursach.
Wyjciem jest wyjazd na

zagranicznego postdoca
i wielu polskich naukowcw

tak robi. tyle e czsto
potem ju do Polski nie
wracaj, a nawet jeli wrc,

to niekoniecznie s mile
witani przez rodowisko
Filozofia typowego anglosaskiego

uniwersytetu odrzuca tymczasem na
poziomie licencjatu polskie pojcie wydziau. Jako instytucja wydzia odgrywa
wiksze znaczenie dopiero w yciu magistrantw i doktorantw. Na pocztku
za wszyscy studenci z definicji niejako
s tym, kogo w Polsce nazwalibymy studentami midzywydziaowymi. Przyjmuje
si ich do uniwersytetu, gdzie zapisuj
si na rozmaite kursy z rnych koszykw
tematycznych, wydzia za to dla nich
tylko jednostka, ktra okrela, ile kursw,
za ile punktw i z jakich z grubsza pl tematycznych musz ukoczy, aby uzyska
dyplom z okrelon specjalizacj.
Korzyci z takiego systemu s wiksze
ni tylko oszczdno i dodatkowe pienidze na pace oraz badania. Pozwala
on rwnie do atwo wprowadzi pewien
standard wyksztacenia oglnouniwersyteckiego, ktry kady student musi osig7
n na poziomie licencjatu. A to z kolei

daje praktyczn odpowied na rytualne
utyskiwania wykadowcw, wci narzekajcych na studentw, ktrzy nie umiej
ani liczy, ani czyta ze zrozumieniem;
ba, nie wiedz ani kim by Puszkin, ani
co to mediana (przykady autentyczne).
Paradoksalnie bowiem przyczyn,
dla ktrej wykadowcy stykaj si w Polsce
z coraz sabiej przygotowanymi studentami, nie musi by jaki oglny kryzys
cywilizacji i spoeczestwa, tylko rozwj
spoeczny, za ktrym uniwersytet niejako
nie nada. W latach dwutysicznych na
uczelnie trafiy bowiem masowo osoby
ze rodowisk innych ni dawne inteligenckie czy te postnomenklaturowe elity.
Nie mona ju w efekcie w adnym
razie zakada, e pewne postawy i informacje byy w przypadku tych nowych studentw utrwalane rwnie poza szko.
Wiedza czysto szkolna po zakuciu do
nowej matury ulega za zaskakujco szybkiemu zanikowi.
Trzeba sobie te jasno powiedzie,
e wszystko to jest jak najbardziej normalne i typowe dla wielu populacji studentw w krajach, gdzie edukacja si faktycznie zdemokratyzowaa i umasowia.
Jedynym rozwizaniem jest nie ycie
w fikcji (No przecie powinnicie to wiedzie!), lecz stworzenie prawdziwie oglnouniwersyteckiego programu, ktry
zwaszcza na pierwszych semestrach licencjatu skupiaby si na maksymalnym
poszerzeniu studenckich horyzontw.
C bowiem by si stao, gdyby kady
na uniwersytecie, bez wzgldu na specjalizacj i wydzia, musia zaliczy po jednym
wybranym przez siebie kursie wstpnym
z zakresu nauk spoecznych, sztuki i nauk
cisych? Rzecz oczywicie nie w tym, aby
powtarza na tego typu kursach program
szkoy redniej, lecz w tym, aby pozwoli
studentowi sprbowa w zetkniciu z konkretnymi problemami odkry pasje, o ktrych przedtem nie wiedzia. Przy okazji
mona byoby wyksztaci te dojrzaego
i wiadomego obywatela, narzucajc obowizkowe kursy na przykad z krytycznego
mylenia (filozofii w praktyce), metod
ilociowych (matematyka stosowana)
i przysposobienia obronnego lub alternatywnie podstaw ratownictwa medycznego. By moe oznaczaoby to, e
licencjat wyduyby si (maksymalnie)
do czterech lat, byby jednak wtedy zarwno bardziej demokratyczny, jak i nawizujcy do klasycznych ideaw akademii.
Dydaktyczny problem polskiej uczelni
polega tymczasem na tym, e za umasowieniem nie poszy zmiany w programach.
Nie zrozumiano te zupenie idei licencjatu, ktry wprowadzi, wzorem uczelni
anglosaskich, system boloski. W wikszoci uczelni licencjat sta si tylko zbiorem kursw magisterskich na nieco niszym poziomie zaawansowania. Zdolnych
studentw z koniecznoci to nudzi, a mniej
zdolnych otumania i zniechca. Przy okazji
za marnotrawi si rodki, ktre mona
byoby przeznaczy na dokarmianie
adiunktw i ich bada.
Wizja nowego, bardziej oglnorozwojowego licencjatu nie oznacza jednak,
e w systemie edukacji wyszej nie powinno by miejsca na ksztacenie elit.
Bardziej udemokratycznione licencjaty
oznaczaj bowiem z koniecznoci bardziej
elitarne studia magisterskie i doktoranckie.
System powinien by te uzupeniany
przez nie tyle kierunki oglnouniwersyteckie, ile kolegia wyzwolone, czyli odpowiednik amerykaskich liberal-arts
schools. I o ile w normalnym licencjacie
wyksztacenie oglnych kompetencji intelektualnych byoby tylko suplementem
8
wiedzy specjalistycznej, o tyle cieka

edukacji w kolegiach wyzwolonych byaby
ju wyranie nakierowana na znajomo
filozofii, ksztacenie umiejtnoci krytycznego rozumowania i wiedzy politycznej,
znajomo jzykw nowoytnych i klasycznych.
Naley sobie jednak jasno powiedzie,
e tworzenie podobnych kolegiw (i elitarnych uczelni w ogle) nie jest czym,
w czym obywateli moe w peni wyrczy
pastwo. By sta si kuniami elit politycznych, naukowych i biznesowych, polskie prywatne uczelnie musz jednak dojrze. Nie mog by traktowane przez rzd,
a take przez swoich zarzdcw, jako jeszcze jedno przedsibiorstwo raczej jako
inwestycja w przyszo danej spoecznoci.

Ten niespotykany na razie w Polsce model
uczelni prywatnych opisalimy swego czasu na amach Nowej Konfederacji.
Feudalna teraniejszo
To jednak raczej pie przyszoci ni teraniejszo. Na razie polska uczelnia nie

dba ani o pracownikw, ani o studentw,
ani o swj wasny rozwj. Zamiast by
republikask, ma charakter zdecydowanie feudalny: jest hierarchiczna, podzielona
na sabo skoordynowane domeny, suy
tylko wskim elitom i blokuje potencja
ludu.
Uniwersytet umar
Z prof. Piotrem nowakiem rozmawia Anna Kiljan

Piotr noWAK
Profesor filozofii na Uniwersytecie w Biaymstoku
Niedugo najmodszymi pracownikami na uniwersytetach bd pidziesiciolatkowie. Tu nie ma czego konserwowa, tu trzeba wszystko zburzy
i zbudowa na nowo
W ksice Hodowanie troglodytw prezentuje pan miadc diagnoz dzisiejszego uniwersytetu. Skoro przesta
by on przestrzeni wolnej myli, to
po co humanici przychodz na studia?
moe wcale nie by trendy. I co wtedy?

Mamy zwija laboratoria, zamyka kosztowne projekty? Doprowadzi to do rozlicznych absurdw. Uczeni yj w cigym
strachu. Nie jest to strach, jak za Stalina,
przed policj polityczn. To zwyka, ludzka
obawa o cigo zatrudnienia, porednio
za o cigo nauki. Jeli o mnie chodzi,
do pierwszego padziernika nie wiedziaem, czy w ogle bd mia jakie zajcia,
a jeli ju, to jakie. Wszystko rozbija si
o model finansowania uczelni o pogwne im wicej studentw, tym wicej
pienidzy. Diagnozuj to jako najwaniejsz przyczyn osabienia Akademii.
Jeszcze par lat temu na studia przychodziy osoby, ktre uwaay, e dyplom
umoliwi im lepszy start w yciu. To si
zmienio. Rynek nie jest w stanie przyj
absolwentw w takiej liczbie. A wic nie
jest prawd, e nie dostaje si pracy po
kierunkach humanistycznych. Po prostu
studiujcych waciwie trzeba powiedzie: obijajcych si po korytarzach studentw-troglodytw jest zwyczajnie za
duo. Kiepski absolwent prawa czy ekonomii tak samo nie znajdzie miejsca w zawodzie, jak kiepski humanista. I odwrotnie: zawsze bdzie zapotrzebowanie na
dobrze wyksztaconych absolwentw studiw humanistycznych.
Rzecz w tym, e uczelnie przestay
porzdnie ksztaci. Kierunek nauki wyznaczaj mody panujce wrd studentw.
Dzi trendy jest psychologia, ale ju jutro
Dlaczego to studenckie mody decyduj

o kierunkach nauki? Czy to kwestia
tego, e kady moe studiowa, co
chce, bo ze wzgldu na, jak pan to nazywa, pogwne wszdzie si dostanie?
To jest podstawowy dylemat: czy przywrci egzaminy wstpne na wysze uczelnie, czy nie? Jeli tak, musielibymy zre10
zygnowa w dobie niu demograficznego

z zasady per capita. Skaniabym si
raczej do innego rozwizania. Myl, e
kady powinien mie prawo do studiowania, jednoczenie miaby dowie, e
mu na tym naprawd zaley. Selekcja nastpowaaby po pierwszym roku. Ze stu
pidziesiciu osb przyjtych na pierwszy
rok mogoby zostawa na drugim roku,
powiedzmy, trzydzieci. Strzelam. Te progi
mog rozkada si rnie na rnych
wydziaach. Oznaczaoby to jednak powtarzam odejcie od idei pogwnego
w finansowaniu nauki.
cie to w Ministerstwie rodz si najrozmaitsze pomysy, jak normalizowa nauk.

Na uczonych nakadane s obowizki wypeniania sterty dokumentw, ktre mog
zrozumie tylko lubujcy si w tych wszystkich papierach i piecztkach urzdnicy.
Czyli jakakolwiek pozytywna normalizacja, wychodzca ze strony urzdnikw, jest niemoliwa?
Uczeni yj w cigym
strachu. nie jest to strach,
Ale jak w takiej sytuacji rozwiza problem ludzi, ktrzy masowo podejmowaliby studia na kolejnych kierunkach
i koczyli je bezproduktywnie po pierwszym roku? Przecie podatnicy za to
pac.
jak za stalina, przed policj

polityczn. to zwyka,
ludzka obawa o cigo
zatrudnienia, porednio
za o cigo nauki
Mody czowiek ma prawo do wahania,

nie musi od razu wiedzie, co dla niego
najlepsze. Niech wic prbuje, to trzeba
wliczy w koszty funkcjonowania caego
systemu, nie tylko Akademii. Inn spraw
jest nieszczelno obecnego systemu wydawania pienidzy na nauk. Ale tym to
moe niech si zajmuj urzdnicy z Ministerstwa, skoro ono ju istnieje.
Nie, to nie tak. Bez aparatu urzdniczego

nie da si zarzdza nowoczesnym pastwem. To elementarz. Ale to wszystko
mona albo obrci przeciwko studentom
i uczonym, albo usprawni. Niestety w tej
chwili cay ten system wypeniania bzdurnych sylabusw, formularzy, drukw, ankiet, arkuszy ocen okresowych (tylko
w tym roku wypeniaem je a siedem
razy!) jest cakowicie przeciwny uczelniom
osabia zarwno gos studenta, jak i wadz uczonych. Wzrasta oczywicie wadza
administracji, ktra ywi si tymi bzdurami, ktra poera nas, chcc za wszelk
cen sprawowa kontrol regulowa,
nadzorowa, kara. A im wicej niezrozumiaych przepisw, tym wicej moliwoci kontroli. Niestety, jeli uczonych
bdzie si rozliczao tylko ze sprawoz-
Wolaby pan, eby Ministerstwo Nauki

i Szkolnictwa Wyszego zostao rozwizane?
Oczywicie, e tak! Ono nie jest nam do

niczego potrzebne. Urzdnik nie ma bladego wyobraenia, czym jest nauka on
jej po prostu nie rozumie. Administracja
udowodnia, e jest cakowicie nieludzka,
e nie zna problemw nauki i dlatego j
dusi kolejnymi aberracyjnymi przepisami,
algorytmami, rozporzdzeniami. Bo prze11
Chyba nie moe si pan zdecydowa

da uniwersytetom umrze czy prbowa je reformowa.
dawczoci, jeli to ona stanie si ich gwnym zadaniem, nauka moe tego nie przetrwa.
Podam Pani inny przykad urzdniczej
kreatywnoci. Staraem si o grant w Narodowym Programie Rozwoju Humanistyki. Grantu nie otrzymaem. Trudno,
idmy dalej. Zapomniaem o caej sprawie.
A tydzie temu otrzymaem od jakiej
pani mail z zapytaniem, czy wezm udzia
w ankiecie mierzcej stopie mojego zadowolenia/niezadowolenia z decyzji o nieprzyznaniu mi grantu. Prosz to dobrze
zrozumie: jaka firma otrzymaa ministerialny grant na badanie samopoczucia
tych, co grantw nie otrzymali. Czy nie
uwaa Pani tego za jaki rodzaj perwersji,
za rodzaj urzdniczego zboczenia?
Mam ch, jak pan Bombka z filmu

Dzikie historie, wysadzi w powietrze ich
zgnie fundamenty i sprbowa wcieli
w ycie zmiany, ktre postulowaem
w swojej ksice.
Uniwersytet przeywa zawa to
fakt, z ktrym trudno dyskutowa. Podam
przykad: dlaczego dopucilimy waciwie
do cakowitej blokady etatw? Dlaczego
nawet najlepsi modzi ludzie nie maj
dzi adnych szans na zatrudnienie na
Uniwersytecie? Wyjani to. Akademi
wada obkana idea minimum kadrowego,
ktre oznacza, e kady wydzia musi
mie pewn ilo utytuowanych pracownikw. Trzyma si wic starych profesorw, ktrzy od dawna powinni przej na
emerytur, wanie przez wzgld na owe
minima. Nikt nie pyta, kiedy ich profesury
zostay zrobione i jakie badania prowadz
obecnie. Ci ludzie pobieraj wysokie pensje, dodatki eksperckie, nierzadko w caoci
przejmuj rodki na badania statutowe.
Dziki temu maj pienidze na leczenie
i na lekarzy. Zamierzaj y bardzo dugo
i szczliwie. Oto ma Pani zwornik tego
patologicznego systemu: minimum kadrowe. A przecie nauka si starzeje, tzw.
zmiana paradygmatu wynika z jej istoty.
Nie starzej si wielkie problemy filozoficzne, nie starzeje si sztuka. Ale nauka
yje krtko i utrzymuje si z tego, e si
zmienia. A skoro tak, to chyba zmieniaj
si take uczeni.
C, moe w Stanach, na pewno nie
w Polsce. Niedugo najmodszymi pracownikami na uniwersytetach bd pidziesiciolatkowie. Naprawd nie wiem,
jak mona bardziej spektakularnie pokaza
upadek Uniwersytetu. Tu nie ma czego
Problem grantozy czy sprawozdawczoci nie jest jedyn bolczk. To

tylko wierzchoek gry lodowej.
Jasne. Temu wszystkiemu mona stara

si jako zaradzi, na przykad przez agodn obstrukcj. Jednoczenie trzeba
mie na uwadze, e uniwersytet zaley
od decyzji politycznych. Platforma Obywatelska dowioda, e jest formacj antykulturaln i antynarodow formacj,
ktra po prostu niszczy pastwo, wycofuje
si z niego, oddaje je za bezcen. Politycy
z ni zwizani poniekd sami si do tego
przyznawali w trakcie imprez, na ktrych
ich nielegalnie nagrywano. Prosz przypomnie mi, ktry z politykw przyzna
w jednej z takich pijackich rozmw, e
pastwo polskie istnieje tylko teoretycznie, e tego pastwa nie ma. Albo prosz
mi tego lepiej nie przypomina. Ot,
twierdz, e po reformach zainicjowanych
przez minister Kudryck, Uniwersytet
ledwo zipie, prawie zdech, e prawie go
nie ma.
12
konserwowa, tu trzeba wszystko zburzy

i zbudowa na nowo.
tystycznie i nierozumiejco psycholog

czy socjolog zawsze bdzie stara si dowie, e wnioski z dziedziny filozofii
maj niewiele wsplnego z nauk. Wykae,
i ksiki, na ktre powouje si filozof,
to czsto dziewitnastowieczne ramoty,
w rodzaju Kierkegaarda. Przeciwstawi
mu psychologa oczytanego w najnowszej
(najdalej sprzed trzech lat) literaturze
przedmiotu, psychologa cytowanego
w uznanych, anglojzycznych periodykach.
Tymczasem rzut oka wystarczy, by
stwierdzi, e mowa tu o totalnie odmiennych niemniej rwnoprawnych podejciach naukowych, ktrych dorobek
winien by oceniany wedle rnych, stosownych dla danej dyscypliny, kryteriw.
Urzdnicy od nauki do spki z ich kolegami od nauk przyrodniczych zamknli
wszystkich uczonych w jednej klatce,
w ktrej kada dziedzina nauki ma by
parametryzowana w ten sam sposb, co
sprawia, e humanistyka i tradycja s
traktowane jako obcienie, gdy nie przysparzaj bogactwa, bo nie rozwizuj biecych problemw. Ja jednak powtarzam
swoje: humanistyka i Uniwersytet maj
prowadzi dialog z przeszoci, z duchami
Wielkich Zmarych, a nie rozwizywa
aktualne problemy.
A czy caa reforma punktowa nie miaa

suy wanie odblokowaniu etatw?
Nie wszystko, czego tkno si MNiSW,

jest porak.
Czyli to krok w dobr stron?
Parametryzacja nauki jest dobra i potrzebna, ale trzeba j dopracowa. Nie

mona takiej parametryzacji, jaka suy
kierunkom przyrodniczym, stosowa
w naukach humanistycznych.
Administracja udowodnia,
e jest cakowicie nieludzka,

e nie zna problemw nauki
i dlatego j dusi kolejnymi
aberracyjnymi przepisami,
algorytmami,
rozporzdzeniami
Nawet kryteria, ktre pozwalaj oceni wysiek filozofia i wysiek socjologa,
powinny by inne. Z dowiadczenia wiem,
e socjolog, psycholog i filozof, jeli nawet
znajd si w jednym pokoju, nie s w stanie
wypracowa wsplnego stanowiska w sprawie jakoci poszczeglnych projektw badawczych z tych dyscyplin. Filozof moe
zastanawia si, czy wniosek o dofinansowanie bada psychologicznych jest
dobrze przygotowany od strony formalnej,
ale to wszystko. Strona merytoryczna tego
wniosku to bdzie dla niego czary mary.
Ale ju nie odwrotnie. Zorientowany scjen-
Jaka parametryzacja suyaby humanistyce, ale na pewno nie taka, jaka

obowizuje obecnie nie taka, ktra
m.in. dyskryminuje jzyk polski jako
jzyk bada
Nie dyskryminuje cakowicie jzyka polskiego ale na pewno faworyzuje inne.

W naukach humanistycznych to jednak
pomyka! eby otrzymywa wicej punktw, przekadajcych si na wynagrodzenie, mam wybiera, czy jestem Amerykaninem, Rosjaninem, czy Niemcem?
13
I pisa jak oni, tylko zawsze ciut gorzej?

Nie, dzikuj. Wybieram jzyk polski, poniewa chc wsptworzy kultur polsk.
To oczywicie nie dotyczy nauk, ktre nie
maj zwizku z narodowoci. wiat nauki
musi by informowany o ich odkryciach
w jak najszybszym tempie. Nauki przyrodnicze nie maj granic, ale humanistyka
je ma jest zwizana z konkretnym miejscem i konkretnym jzykiem.
do tego! Zaznaczajmy te cieki na dyplomie. Zlikwidujemy w ten sposb kolejn

fikcj fikcj prac pisemnych, ktre dzi
s czsto kupowane, kradzione albo ich
poziom jest zwyczajnie rozczarowujcy.
Zmienia ze rzeczy poprzez dobre decyzje

polityczne. W humanistyce nie mona
uzalenia punktowania publikacji od jzyka, w ktrym s one pisane. A tam,
gdzie jzyk narodowy jest wtrny wobec
nauki (w medycynie, w fizyce, w informatyce, w psychologii poznawczej), niech
uczeni porozumiewaj si ze wiatem
w najszybszy moliwy sposb, najlepiej
po angielsku.
Zamy, e zburzylimy ju uniwersytety. Co teraz?
Czyli uniwersytet nie powinien uczy

pisa?
Powinien uczy tych, ktrzy chc pisa.

I ci ludzie powinni si uczy od tych,
ktrzy to rzeczywicie potrafi.
To co zrobi?
Przede wszystkim za dobry przykad

mona uzna kolegia artes liberales
ten model moe pomc uzdrowi uniwersytet. To s studia elitarne i czsto
midzyobszarowe. Na nich nie ma apanki na pierwszy rok, chtni s zawsze.
Zajcia odbywaj si w picio-, dziesicioosobowych grupach w takich warunkach wszyscy pracuj. Pracuj nad
rzeczami niezwizanymi z wolnym rynkiem. Te kolegia nie maj adnych zwizkw z pracodawcami, bo ich celem nie
jest wejcie na rynek pracy, tylko transmisja wiedzy. I tak powinno by na caym
uniwersytecie. Zreszt, sami studenci,
o czym ju wspominaem, maj przeczucie,
e sam dyplom nic im w gruncie rzeczy
nie daje. Dziki temu owczy trend, tzn.
parcie w kierunku dyplomu, powoli odchodzi w przeszo. Midzy innymi dziki
temu filozofia przeywa obecnie renesans
zainteresowania. Okazuje si, e temat
samopoznania jest warty podjcia.
Humanici czsto krytykuj komercjalizacj bada. Dlaczego?
Ja powiem tak jestem regularnie upokarzany przez jako prac moich kolegw,
ktre s publikowane w wydawnictwach
przyuniwersyteckich. To, jak pisz i co
pisz, jest po prostu gorszce. Jestem za
tym, eby zlikwidowa wszystkie wydawnictwa przyuniwersyteckie to, co tam
si wydaje, to na og bekot. Niech naukowcy publikuj we wasnych wydawnictwach albo w internecie. Jeli ich praca
bdzie co warta, to zostanie skomercjalizowana rynek si ni zainteresuje. Na
marginesie, wspominam w swojej ksice,
e na uniwersytetach powinny powsta
dwie cieki dla osb pimiennych i niepimiennych. S ludzie, ktrzy nie maj
smykaki do pisania nie zmuszajmy ich
A co z systemem boloskim? Wyglda

to tak, e studenci po prostu dwa razy
przerabiaj ten sam program na studiach I i II stopnia.
14
Ja nigdy programu nie powtarzam ci,

ktrzy przychodz na drugi stopie filozofii
po socjologii czy geografii, musz we wasnym zakresie uzupeni braki w wyksztaceniu.
Pomagam im w tym, ale nie mog
z nimi zaczyna wszystkiego od nowa
to nieuczciwe w stosunku do tych, ktrzy
studia pierwszego stopnia kontynuuj na
drugim.
Nigdzie nie napisaem, e naley zrezygnowa z kontroli.

To ile tej wolnoci powinno by?
Zacznijmy od tego, e tam, gdzie nie ma

wolnoci, nie ma nauki. Nauka ywi si
wolnoci. Ma Pani racj wewntrzne
systemy kontroli na uniwersytetach nie
dziaaj dominuj ukady koleeskie.
Trzeba odblokowywa etaty, stwarza
nowe. Na ich obsad nie powinny mie
wpywu jedynie osoby z wewntrz, z danego wydziau czy instytutu. Komisje organizujce konkursy na stanowiska powinny skada si w wikszoci z osb
z zewntrz, z innych uniwersytetw, czy
orodkw badawczych, dobieranych losowo. To wyeliminuje kolesiostwo, ustawianie konkursw. Wewntrznie organizowane konkursy s bowiem bardzo czsto
ustawione. To wiedza powszechna.
Ale na wielu kierunkach program jest

po prostu powtarzany.
To jest obdna idea, nieuczciwa eby

ludzie uczyli si dwa razy tego samego.
Trzeba jednak powiedzie, e sam pomys
mobilnoci, ktrej sprzyja system boloski,
nie jest zy. Tylko to nie zadziaao
mona powiedzie, e studenci, zamiast
zgbia dan dziedzin, zbieraj taki kolorowy, postmodernistyczny bukiet skubi po trochu ze wszystkiego.
To moe wystarczy nie pozwoli zmienia kierunkw po I stopniu?
naley zlikwidowa
wszystkie wydawnictwa
To jest dobry trop ale sprbujmy powiedzie wicej ten dwustopniowy system nie jest dobry. Po prostu zlikwidujmy
go. Niech to bdzie postulat coraz wikszej
liczby osb. Idea si nie sprawdzia, trzeba
zmian.
przyuniwersyteckie to, co
tam si wydaje, to na og
bekot
Czyli powrt do studiw 5-letnich?
Wymylmy zatem co, co sprawi, e w lokalnych komisjach konkursowych wezm

udzia take uczeni na przykad z Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytuw.
Oni nie bd mieli interesu w zatrudnianiu
osb bez kwalifikacji. Podkrelam: nie
jestem za tym, eby zrezygnowa z kontroli. Po prostu nad nauk kontrol powinni sprawowa uczeni, a nie urzdnicy.
Tak.
Bardzo czsto podnosi pan temat wyzwolenia nauki spod ucisku biurokracji.
Czy to nie naiwno wierzy, e naukowcy s wzorem samokontroli i dyscypliny i nie potrzebuj nikogo z zewntrz?
15
Pad pomys, eby humanistyka podlegaa MKiDN, a nie MNiSW. To by co

zmienio?
rozwiza cae MNiSW i rozbudowa centraln instancj kontroln zoon z uczonych. Uczeni powinni rzdzi si sami
powinni mie swoich urzdnikw do zarzdzania sprawami administracyjnymi,
a nie ministerialnych, narzuconych im
z gry. Rola takich urzdnikw powinna
by suebna wobec uczonych.
Urzdnicy MKiDN rzeczywicie lepiej rozumiej problemy humanistyki, ale to

wci urzdnicy ludzie bez polotu, przyziemni. Przede wszystkim powinnimy
AnnA KilJAn
Sekretarz redakcji Nowej Konfederacji
16
Jak zatrzyma dehumanizacj medycyny

stAnisAW MAKsyMoWiCZ
Ekspert CA KJ ds. socjologii medycyny,

socjolog, doktorant w Instytucie Socjologii UW
Gdy studenci uczelni medycznych w Polsce wkuwaj na pami podrczniki do kolejnych przedmiotw, ich holenderscy koledzy ucz si, jak
leczy
Sala pena modych ludzi, okoo dwunastu
osb siedzi wok wsplnego stou. Jedna
z nich jest starsza to prowadzcy. Studenci dyskutuj, naradzaj si, projektuj
rozwizania problemw, ktre wymagaj
skorzystania z rnych rde wiedzy. Tak
wyglda nauczanie problemowe, znane
pod angielskim skrtem PBL (Problem
Based Learning). A opisana grupa to
studenci Uniwersytetu w Maastricht (UM)
podczas normalnych zaj na wydziale
medycznym.
Co w tym takiego rewolucyjnego?
A to, e przedmioty nalece klasycznie
do dydaktyki przedklinicznej, czyli trzon
wiedzy lekarza, na holenderskim uniwersytecie medycznym zostay rozbite i przemieszane z zajciami klinicznymi. Studenci
ucz si blokw problemowych, skadajcych si z wiedzy z rnych obszarw.
I tak, na przykad, na pierwszym roku na
zajciach o nazwie Odywianie i odporno poznaj m.in. anatomi i fizjologi
narzdw wewntrznych zwizanych z odywianiem, polityk hormonaln, zagadnienia zwizane z dietetyk i wreszcie
szerok problematyk odpornoci. Wszystko to oparte jest na konkretnych przypadkach i innej, oddzielnej dydaktyki, na
przykad samej anatomii, nie ma. Tydzie
studenta UM wyglda nastpujco: okoo
12 do 14 godzin tygodniowo zajmuj zajcia problemowe w murach uczelni, wspomagane wykadami. Pozostay czas student
spdza na samodzielnej pracy: przygotowuje si do nastpnych zaj, czyta podrczniki, pisze wypracowania, kompletuje
zadania. Ty, studencie, jeste odpowiedzialny za swoj edukacj i rozwj osobisty, pisz na stronie internetowej wadze
uczelni.
Na pierwszym roku modzi medycy
ucz si wic inaczej ni w Polsce nie
odosobnionych przedmiotw biologii medycznej czy histologii, ale od razu dziaania na konkretnych problemach, by ju
na trzecim roku rozpocz prac z pacjentami. Od pocztku uzyskuj te niezbdne umiejtnoci: gdy w grupach
dyskutuj o zagadnieniach krenia i oddychania, na zajciach praktycznych ucz
si resuscytacji.
17
Efektem takiego nauczania ma by

zdobycie praktycznej umiejtnoci wnioskowania o stanie pacjenta i zaproponowanie odpowiedniego leczenia. Nie mniej
wane jest te zdobycie umiejtnoci komunikowania si z pacjentem to on ma
by w kocu rdem wiedzy!
osb nie zna podstawowych informacji

o jakiej chorobie, ale za to pamita, e
w populacji jakich Indian z Meksyku
odpowiada za ni jaki konkretny gen
i w zasadzie nie wystpuje ona nigdzie
indziej.
Jeszcze inn bolczk studentw s
niecisoci w zakresie zdobywanej wiedzy:
Niby mamy si uczy z podrcznikw, ktre s podane w rozpiskach/informatorach do danego przedmiotu. Czasami s takie przedmioty, e podanych
jest kilkanacie ksiek po 500 stron
kada, do tego literatura zalecana drugie
tyle. Gdyby naszym jedynym zajciem
Student jak dysk twardy
Dla kontrastu wrmy na rodzimy grunt.

Jak praktyczne nauczanie medycyny wyglda w Polsce? O relacj poprosiem
wieo upieczonego studenta z wiodcej
polskiej uczelni, ktry ze wzgldu na specyfik zawodu woli zosta anonimowy.
Z wypowiedzi adepta studiw medycznych
wyania si obraz bdnego koa. Punktem
wyjcia s za due grupy studenckie
brakuje wic pacjentw (sic!) i lekarzy
do praktycznego uczenia studentw. To
prowadzi do bardzo pobienego przebiegu
praktyk i w efekcie braku konkretnych
kompetencji. I tak jeden klocek domina
popycha kolejne: Brak nabywania konkretnych umiejtnoci na studiach powoduje, e lekarz prowadzcy grup nie
wie, co ona umie, a czego nie, wic na
wszelki wypadek nie daje nic do zrobienia.
Gwny atrybut studenta medycyny
to bowiem pojemna pami: Jest to tylko
wkuwanie. Czsto poza podrcznikami
trzeba wkuwa te testy z poprzednich
lat, bo na egzaminach zazwyczaj pyta si
o choroby, ktre wystpuj kazuistycznie,
a nie o takie, na ktrych lekarz kadej
specjalizacji powinien cho troch si
zna mwi mj rozmwca.
S te egzaminy, na ktrych trzeba
recytowa podrcznik z przypisami wcznie, na testach z kolei pytaj o takie rzeczy,
e nikt nie skupia si na ogle, tylko na
najbardziej dziwnych rzeczach, ktre mog
trafi si na tecie. W rezultacie wiele
ty, studencie, jeste
odpowiedzialny za swoj
edukacj i rozwj osobisty,

pisz na stronie
internetowej uczelni wadze

Uniwersytetu w Maastricht
bya nauka tylko do tego przedmiotu, to

i tak nie zdylibymy nawet przeczyta
tego wszystkiego. Czasami rne ksiki
rnie opisuj dany temat i uczc si
z dwch rde, nie da si zaznaczy poprawnej odpowiedzi na tecie mwi.
Nieformalne metody pozyskiwania
wiedzy praktycznej
Gwny problem nauczania w polskim

systemie ley w oddzieleniu od siebie
dwch rzeczywistoci: studiowania twardej
wiedzy i pozyskiwania wiedzy praktycznej,
tak samo niezbdnej do leczenia.
18
Nie ma wtpliwoci, e studia medyczne to najtrudniejszy kierunek; gwn

przyczyn jest ogromny materia, jaki student musi przyswoi. Oczywicie dla dobra
pacjenta. Ale czy na pewno? Rezultatem
przeadowania teoretycznego studiw
w Polsce jest szczeglnie na najwikszych
uczelniach nieformalny sposb pozyskiwania praktycznej wiedzy o leczeniu.
Ci studenci, ktrzy idc na studia wiedz,
jak specjalizacj wybior: czsto chodz
na koa naukowe z danej specjalizacji,
potem zapisuj si na dyury, podczepiaj
pod kogo, o kim syszeli, e co pokazuje
i co pozwala, i za nim chodzc, ucz si,
jak si leczy ludzi, a nie co jest napisane
w podrcznikach tumaczy mi absolwent studiw medycznych.
A pozostali? W czasie praktyk albo
stay musz szczliwie trafi pod skrzyda
starszego kolegi, ktry da staycie pewn
autonomi, jednoczenie uwanie patrzc
mu na rce. Ale takiego mistrza te nieatwo znale: prawie nikomu z lekarzy
si nie chce i kady woli zrobi szybko
sam, co tam tumaczc pod nosem. Inny
mody lekarz opowiedzia mi kiedy anegdot ze swojej specjalizacji. Gdy siedzia
ze starszym koleg w gabinecie USG, ten
uparcie zasania ekran urzdzenia. Spytany, czy mgby go odsoni i wytumaczy, co si na nim znajduje, usysza:
albo bdziesz siedzia cicho, albo ci wyrzuc, uczy to si masz z podrcznika.
Nauka medycyny opiera si wic
w takiej sytuacji na umiejtnym i konsekwentnym kierowaniu przez studenta
swoj karier lub na sporej dozie szczcia.
A wszystko po to, by po kilkuletnich studiach trafi na mistrza, ktry podzieli si
wydart kiedy przez siebie w ten sam
sposb wiedz. Nie jest tajemnic, e bardziej dochodowe specjalizacje, jak na
przykad generujca spore moliwoci
prywatnej praktyki ginekologia, lepiej

chroni swoj wiedz, niechtnie dopuszczajc potencjaln konkurencj do rynku
usug medycznych.
Pocztek zmian w Polsce
Problem niewaciwej proporcji midzy

teori i praktyk zosta oczywicie zidentyfikowany ju dawno temu. W 2008
roku rektor Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego, prof. Marek Krawczyk, wzywa: Nie mona oddziela dydaktyki
przedklinicznej od uczenia si medycyny
klinicznej (Przegld Urologiczny
2008/6 (52)). Wtedy polskie uczelnie odkryy nauczanie zintegrowane, realizowane
najczciej w formie fakultetw kursy czce wiedz z rnych dziedzin. Tak jest
na przykad na Uniwersytecie Medycznym
w odzi, gdzie pierwsze lata to klasyka
studiw medycznych, z legendarn anatomi i patologi na czele, a potem stopniowo wprowadzane s bloki nauczania
zintegrowanego. dzka uczelnia w ramach Operacji sukces pochwalia si
te wczeniem do metodyki nauczania
wspomnianej PBL.
Na podobn ciek wszed te najmodszy w Polsce Wydzia Medyczny Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego
(UWM), na ktrym od pocztku w programie stosowano elementy PBL, zreszt
bezporednio inkorporowane z Maastricht,
gdzie szkolono wykadowcw. Ale wadze
uczelni przyznaj, e nie odwayyby si
na tak daleko idce ograniczenie bloku
wiedzy teoretycznej jak w Holandii. Studenci wic, obok zaj praktycznych z grupowym rozwizywaniem problemw
klinicznych i wicze, musz przyswoi
tward wiedz teoretyczn.
Zdaniem dr n. med. Moniki Barczewskiej, prowadzcej na UWM zajcia
19
w formacie PBL, istnieje uzasadnienie

dla pozostawienia tradycyjnych przedmiotw, bdcych baz wiedzy dla praktycznej pracy lekarza. PBL zakada od
razu rozwizywanie problemw medycznych, bez tych podstaw, ktrymi s m.in.
anatomia, fizjologia, farmakologia, patomorfologia czy histologia. To w wielu
przypadkach jest dla studentw zbyt trudne, bo bardziej zoone problemy wymagaj gruntownej wiedzy tumaczy.
Skuteczno PBL zaley w ogromnej

mierze od samych studentw. Jedni nienawidz tych zaj, inni chcieliby studiowa tylko w ten sposb. Ci drudzy potrafi
spdzi z lekarzem prowadzcym cay dyur w szpitalu, zadajc pytania i obserwujc kolejne przypadki. Teoretycy pozostaj przy testach i podrcznikach, bo
system na to pozwala. Sama konstrukcja
Lekarskiego Egzaminu Kocowego jest
daleka od praktyki i wymaga od egzaminowanego przede wszystkim wiedzy z poszczeglnych dziedzin, z duym naciskiem
na elementy zwizane z funkcjonowaniem
systemu opieki zdrowotnej i kwestiami
prawnymi.
Brak nabywania
konkretnych umiejtnoci
na studiach powoduje,
Przeamanie modelu bio-medycznego
e lekarz prowadzcy grup
nie wie, co ona umie, a czego
Nowoczesne metody nauczania s adaptowane w Polsce bardzo ostronie. Traktuje

si je raczej jako poszerzenie kompetencji
studentw ni perspektyw prawdziwej
zmiany w systemie szkolcym lekarzy.
Tymczasem wykorzystanie jedynie elementw kompletnej metody nie pozwala
na odtworzenie peni efektw, jakie moe
ona dawa. A jak sdz model podobny
do tego z Maastricht, kadcy duy nacisk
na praktyczne umiejtnoci i zdolnoci
komunikacyjne, mgby by recept na
przestarzay system nauczania, ktry do
sprawnego funkcjonowania wymaga nieistniejcej dzi praktycznie relacji ucze
mistrz.
I cho jest to jedna z kilku moliwych
drg, moe ona pomc wyzwoli w kolejnym pokoleniu lekarzy ch do dzielenia
si wiedz, zdobyt podczas pracy zespoowej na studiach. Praca u samych podstaw
powinna przynie, poza wyszkoleniem
lepszych lekarzy-praktykw, skutek przerwania bdnego koa, wyzwalajc tajemn dzi wiedz medyczn, dostpn
nie, wic na wszelki
wypadek nie daje nic do

zrobienia
PBL jest wic wykorzystywane przede

wszystkim do uczenia studentw mylenia,
wnioskowania na podstawie rnych przesanek. Przykadowe zajcia na pierwszym
roku wygldaj nastpujco: 40-letnia
kobieta, otya, ale w stanie oglnym
dobrym, obudzia si i twierdzi, e nie
widzi na jedno oko. Co moe by przyczyn? Oczywicie na pierwszym roku
studenci nie s w stanie da wyczerpujcej
odpowiedzi. Ale uczc si anatomii, potrafi przeledzi drog wzrokow od siatkwki do kory wzrokowej, gdzie mog
nastpi uszkodzenia dajce taki objaw
mwi Barczewska. Kolejne, trudniejsze
przypadki, wprowadzane s w nastpnych
latach, wraz z poszerzaniem wiedzy teoretycznej studentw.
20
tylko dla wybranych studentw. Od tego

do medycyny skupionej na pacjencie,
uwzgldniajcej jego potrzeby, wybory
i wartoci, jest ju tylko krok.
Holendrzy chwal si fantastycznymi
wynikami swojego programu. Twierdz,
e lekarze przez nich wyszkoleni posiadaj
znacznie lepsze umiejtnoci praktyczne
i komunikacyjne ni ci uczeni w sposb
tradycyjny. Tego ostatniego elementu
komunikowania szczeglnie brak w naszych szpitalach i przychodniach, bdcych
wrcz idealnym modelem bio-medycznym opieki zdrowotnej, ograniczajcej
si do aspektw organicznych, traktujcej
cierpicego CZOWIEKA jako maszyn,
ktr trzeba naprawi. U podstaw tego
modelu ley system nauczania, stawanie
si lekarzem, bdce zoonym procesem
socjalizacji do zawodu.
Polscy lekarze s tacy, jakimi ich
stworzy system nauczania. Proces ten
opisywa Robert Merton w ksice The
student-physician. W jego ujciu uczelnia
medyczna jest szczeglnym systemem
spoecznym, z okrelonymi rolami, metodami socjalizacji i wartociami, istotnymi
dla przyszego zachowania si lekarza.
Dlatego tak wielkie znaczenie ma sposb,
w jaki modych lekarzy si naucza. Jeli
od samego pocztku bd oni szkoleni
w grupach, jeli bd komunikowali si
midzy sob, wiczyli i pozostawali w kontakcie z traktowanym z szacunkiem pacjentem, pochd dehumanizacji bdzie
mona powstrzyma.
21
Zdziecinniaa europa
i katastrofa imigracyjna
KrZysZtof rAK
Stay wsppracownik Nowej Konfederacji,

ekspert Orodka Analiz Strategicznych
Unia Europejska abdykowaa przed przestpcami. W ten oto sposb dobry

w zamiarach czyn pocign za sob ze konsekwencje
Obecny kryzys imigracyjny jest objawem
patologii europejskiej polityki. Jego rdem wcale nie s ludzie, ktrzy chc zmieni swoje miejsce zamieszkania, a elity
wadzy, ktre zatraciy polityczne powoanie.
Max Weber, jeden z najwybitniejszych

teoretykw nauk spoecznych w XX wieku,
w swoim synnym wykadzie Polityka
jako zawd i powoanie poczyni kilka
fundamentalnych rozpozna, ktre pozwol nam lepiej zrozumie t zaskakujc
konwersj.
Weber nalea do tych badaczy bytu
spoecznego, ktrzy nie przymykali oczu
na konflikt pomidzy polityk a moralnoci. Jego take niepokoia obserwacja
Makiawela, e skuteczne dziaanie polityczne jest zwizane z wyrzdzaniem za
moralnego. Aby sobie poradzi z t aksjologiczn trudnoci, Weber uzna, e
dziaania polityczne kieruj si innymi
zasadami ni moralne, i odrni etyk
polityczn od etyki moralnoci chrzecijaskiej. T pierwsz nazwa etyk odpowiedzialnoci (Verantwortungsethik),
a drug etyk przekona (Gesinnungsethik): To jest punkt decydujcy. Musimy sobie uwiadomi, e wszelkie zorientowane etycznie dziaanie moe opiera si na dwch zasadniczo rnych od
siebie, przeciwstawnych i nie dajcych
si pogodzi maksymach: moe ono kie-
Polityka a Kazanie na Grze
Politycy europejscy w ostatnich tygodniach

gremialnie odkryli nauk Chrystusa. Zaskakuje, e udao si to przede wszystkim
tym, ktrzy cae ycie strawili na jej krytyce; zarwno lewicowcom, ktrzy traktowali j jako narzdzie panowania jednej
grupy spoecznej nad drug, a wic jako
rodzaj faszywej wiadomoci, jak i liberaom, ktrzy z ludzkiego egoizmu uczynili kardynaln cnot.
Dzi za naczeln maksym swojego
postpowania wzili oni przykazanie mioci: Kochaj bliniego swego jak siebie
samego. Chciaoby si powiedzie: Galilaee, vicisti! To jednak zudzenie. Albowiem ten rzekomy tryumf chrystianizmu
w rzeczywistoci maskuje powany kryzys
nowoytnej politycznoci.
22
rowa si etyk przekona lub etyk

odpowiedzialnoci. Nie znaczy to, e
etyka przekona jest identyczna z brakiem
odpowiedzialnoci, a etyka odpowiedzialnoci z brakiem przekona. O tym, oczywicie, nie moe by mowy. Ale jest to
niezmiernie gbokie przeciwiestwo: gdy
z jednej strony dziaa si wedug maksymy
etyki przekona, na przykad w myl zasady religijnej, e chrzecijanin czyni
dobrze, a rezultat pozostawia Bogu,
a z drugiej strony wedug maksymy
etyki odpowiedzialnoci, ponoszc odpowiedzialno za (dajce si przewidzie)
skutki swojego dziaania.
niepokoju, ktry gnbi niemieckiego socjologa: Kazanie na Grze innymi

sowy: absolutna etyka Ewangelii to
powaniejsza sprawa ni sdz ci, ktrzy
chtnie dzi cytuj owe przykazania. Z ni
nie ma artw. Dotyczy jej to, co powiedziano o przyczynowoci w nauce: to nie
jest doroka, ktr mona dowolnie zatrzyma, by wedle uznania wsiada i wysiada. Tylko wszystko albo nic, taki wanie jest jej sens, jeli ma z tego wynikn
co wicej ni banay.
Pakt z diabelskimi mocami
Polityk nie posuguje si etyk przekona,

poniewa musi podlega odpowiedzialnoci za spoeczne skutki swoich dziaa.
Weber zauwaa, e z dobrych czynw
wcale nie musz wynika dobre skutki.
Co gorsza, dobro moe rodzi zo. Wskazuje on przy tym na problem teodycei,
czyli wyjanienia faktu istnienia za w stworzeniu. Problem, zamykajcy si w pytaniu,
ktre od w. Augustyna drczyo filozofw:
jak dobry Bg mg stworzy wiat, w ktrym istnieje zo.
Weber, paradoksalnie, rozwizuje
ten problem, zastpujc etyk objawion
etyk racjonalnego (odpowiedzialnego za
swoje skutki) dziaania politycznego. Zgodnie z zasadami etyki objawionej wystarczy
skrupulatnie wypenia Boe przykazania
i nie trzeba martwi si ich skutkami,
bowiem w ostatecznym rachunku odpowiedzialno za nie bierze Bg. Czowiek
nie zna logiki Boych planw. Dlatego
gdy jego ludzki (skoczony) rozum nie
radzi sobie z logik Boga, to pozostaje
mu wiara. I podpowiada: credo quia absurdum.
Etyka odpowiedzialnoci to domena
racjonalnoci ziemskiej. Tu liczy si tylko
plan ludzki i czowiek musi wzi za jego
rzekomy tryumf
chrystianizmu
w rzeczywistoci maskuje
powany kryzys nowoytnej

politycznoci
Moralno chrzecijaska ma w ujciu

Webera wymiar absolutny. Jej normy nie
pozwalaj na adne kompromisy w yciu
spoecznym. Najwaniejsz norm tej
etyki jest przykazanie: kochaj bliniego
swego jak siebie samego. Zgodnie z tym
przykazaniem powinnimy podzieli si
z potrzebujcymi wszystkim, co posiadamy. A gdy potrzebujcy uderzy nas w policzek, mamy nie tylko podzieli si z nim
swoj wasnoci, ale te, na dodatek,
nadstawi mu drugi policzek do uderzenia.
W pierwszej instynktownej reakcji uznajemy te zasady za nieyciowe. Nieyciowe, to znaczy niemoliwe do realizacji
przez wszystkich w codziennym obcowaniu
z innymi, czyli aspoeczne. W momencie
tej konstatacji dowiadczamy tego samego
23
skutki pen odpowiedzialno. W tej

etyce czowiek zajmuje miejsce Boga jako
osoby planujcej dziaanie. Weber nie ma
jednak zudze. Czowiek nie ma mocy
rwnej Bogu i std jest mu niezwykle
trudno przewidzie efekty swoich dziaa.
Dlatego, jak zauwaa, skutki dziaa polityka czsto s odmienne od tych, ktre
sobie zamierzy. Nie znaczy to jednak, e
ta uomno zwalnia polityka od odpowiedzialnoci: wyznawca etyki odpowiedzialnoci liczy si wanie z owymi
przecitnymi ludzkimi wadami, nie ma
on jak susznie stwierdzi Fichte adnego prawa zakada, e ludzie s dobrzy
i doskonali, nie czuje si w stanie obarcza
innych skutkami swojego dziaania, o ile
mg je przewidzie. Powie on: te skutki
bd przypisane mojemu dziaaniu. Wyznawca etyki przekona czuje si odpowiedzialny jedynie za to, by nie zgas
pomie czystych przekona, na przykad
pomie protestu przeciw niesprawiedliwoci porzdku spoecznego. Roznieca
ten pomie wci na nowo oto cel jego
zupenie irracjonalnych, jeli ocenia je
z punktu widzenia ewentualnego sukcesu,
czynw, ktre mog i powinny mie tylko
warto przykadu.
Weber jest antropologicznym pesymist. Dostrzega nieusuwaln sprzeczno
pomidzy obydwu etykami: etyka odpowiedzialnoci jest z tego wiata, a etyka
przekona nie jest z tego wiata. Dlatego
nie mona ich ze sob pogodzi. Dojrzay
polityk musi mie pen wiadomo tej
sprzecznoci, ktra powoduje, e paktuje
z diabem: Kto chce uprawia polityk
w ogle lub nawet traktowa j jako
zawd, musi by wiadom tych etycznych
paradoksw i swojej odpowiedzialnoci
za to, co moe sta si z nim samym pod
ich cinieniem. Zadaje si on, powtarzam
to, z diabelskimi mocami, ktre kryj si
za kad przemoc. Wielcy wirtuozi mioci

czowieka i dobroci, pochodzcy czy to
z Nazaretu, czy z Asyu, czy z indyjskich
zamkw krlewskich, nie posugiwali si
rodkami politycznymi przemoc, ich
krlestwo byo nie z tego wiata.
Pastwa monopol na przemoc
Weber wskazuje na przyczyn politycznego

za. Jest ni uywanie przemocy. Podmiotem nowoczesnej polityki jest pastwo
narodowe. Weber rozumia je zgodnie
z duchem niemieckiego pozytywizmu
prawnego. Za swoim rwienikiem, Georgiem Jellinkiem, analizowa pastwo
jako fenomen, dla ktrego istotne s trzy
podstawowe elementy: terytorium, nard
polityczny i wadza. Zdefiniowa je za
w nastpujcy sposb: Pastwo, podobnie
jak poprzedzajce je historyczne zwizki
polityczne, to oparty na rodkach prawomocnej (to znaczy: traktowanej jako prawomocna) przemocy stosunek panowania
ludzi nad ludmi.
Istot Weberowskiej definicji pastwa
jest rozumienie wadzy jako monopolu
na przemoc fizyczn. Monopol ten stanowi w jego ujciu istot pastwa, to
dziki niemu bowiem jest ono suwerenne.
Jednoczenie jest on istot politycznoci
jako takiej. I to wanie etyka stosowania
fizycznej przemocy w yciu spoecznym
wchodzi w konflikt z etyk przykazania
mioci: Albowiem jeli w konsekwencji
akosmicznej etyki mioci mwi si: nie
przeciwstawia si zu si, to do polityka
odnosi si zdanie wrcz przeciwne: powiniene przeciwstawi si zu przy uyciu
siy, inaczej bdziesz odpowiedzialny
za sytuacj, w ktrej zo wemie gr. ()
Jeli kto szuka zbawienia duszy i ratunku
dla innych dusz, nie robi tego na drodze
polityki, ktra ma zupenie inne zadania:
24
bene, powszechne dla caej europejskiej

klasy politycznej, ktrej Angela Merkel
jest przecie nieodrodn crk.
Brak moralnego autentyzmu nie jest
szczeglnym znakiem naszych czasw.
Zauwaa go rwnie przed prawie stu
laty Weber: Ot jeli do tego dojdzie
[e polityk uzasadnia swoje dziaania
Chrystusow nauk przyp. K.R.], to
mwi otwarcie, e najpierw spytam o miar wewntrznej powagi, jaka stoi za t
etyk przekona. Mam wraenie, e
w dziewiciu przypadkach na dziesi
bd mia do czynienia z fanfaronami,
ktrzy nie czuj realnie, czego si podejmuj, a tylko upajaj si romantycznymi
sensacjami.
jej zadania daj si rozwizywa tylko

przy uyciu przemocy. Geniusz czy demon
polityki yje z bogiem mioci, take z Bogiem chrzecijaskim w jego kocielnej
postaci, w wewntrznym napiciu, ktre
w kadej chwili moe eksplodowa jako
konflikt nie do rozstrzygnicia.
Ten, kto nie dostrzega, e prawomocne uycie siy skazuje go na czynienie
za, jest, wedug Webera, dzieckiem pod
wzgldem politycznym.
Etyka nieodpowiedzialnoci
Wspczeni polityczni liderzy Europy

w peni zasuguj na miano dzieci. Swoje
dziecictwo zademonstrowali w trakcie
obecnego kryzysu migracyjnego.
Wspczeni politycy nie zastanawiaj
si nad skutkami swoich dziaa. Symbolem nieodpowiedzialnoci staa si kanclerz RFN, Angela Merkel, ktra w moralnym uniesieniu zapowiedziaa, e prawo
do azylu nie moe by ograniczone. W ten
sposb wysaa w wiat informacj, e jej
kraj przyjmie wszystkich imigrantw.
Szybko jednak okazao si, e niemieckie
pastwo nie ma nieograniczonej zdolnoci
do przyjmowania uchodcw. Po kilku
dniach kanclerz Merkel powrcia do rzeczywistoci i podja decyzj o przywrceniu kontroli na granicy RFN. Ale mleko
si rozlao, od kilku tygodni dziesitki tysicy imigrantw szturmuj unijne granice,
aby dosta si do niemieckiej Ziemi Obiecanej. Nieprzemylana wypowied sprowokowaa jeden z najwikszych kryzysw
w historii integracji europejskiej. A wszystko przez brak odpowiedzialnoci. Bo trzeba
raczej wtpi w to, e za decyzjami kanclerz
Merkel stay trwae chrzecijaskie przekonania. Jej biografowie opisuj j jako
osob, ktra wyznaje dwie cnoty kardynalne: oportunizmu i immoralizmu. Nota
Z dobrych czynw wcale nie

musz wynika dobre
skutki. Co gorsza, dobro
moe rodzi zo
Wspczeni politycy to jako ywo

nieodpowiedzialni fanfaroni, ktrych
substancjaln cech jest oportunizm, polegajcy na instynktownym dostosowywaniu si do biecych wydarze i reagowaniu na nie. Ich instynkt wadzy jest
jednoczenie pocztkiem i kocem, alf
i omeg jedynym celem ich dziaania.
S skupieni wycznie na utrzymaniu swojej osobistej wadzy.
Nota bene, Angela Merkel znalaza
naladowczyni w polskiej premier Ewie
Kopacz, ktra w trakcie wystpienia w Sejmie RP nt. stanowiska rzdu w sprawie
kryzysu imigracyjnego posugiwaa si
wycznie argumentacj moralizujc.
I wszystko wskazuje na to (pisz ten tekst
25
na pi tygodni przed wyborami), e premier bdzie tej fanfaronady pierwsz ofiar. Przegra bowiem wybory z powodu
moralizowania i braku jednoznacznej strategii wobec migracyjnej katastrofy.
(pomoc nie moe spowodowa wzrostu

zagroenia terrorem).
Pastwo musi zatem kontrolowa
procesy migracyjne, to znaczy: kontrolowa swoje terytorium i znajdujc si na
nim ludno. I tu dochodzimy do istoty
kryzysu migracyjnego w Europie. Ujawnia
on bowiem substancjaln dysfunkcjonalno europejskiego pastwa, polegajc
na utracie kontroli nad ludnoci i terytorium. Apogeum tego procesu bya zgoda
niemieckiego rzdu na wjazd na terytorium RFN kilkudziesiciu tysicy imigrantw bez adnej kontroli. De facto
oznaczao to kapitulacj pastwa wobec
imigrantw przyzwolio ono bowiem
w ten sposb na rozprzestrzenienie si
wielu patologii, ktre bd zagraa bezpieczestwu jego obywateli. Najwaniejsze
wcale nie jest zagroenie ze strony wojujcego islamizmu. Brak kontroli ruchu
osobowego z Afryki Pnocnej i Azji Mniejszej w kierunku Europy rodkowej otworzy nasz kontynent na dziaalno wszelkiego rodzaju mafii przemytniczych. Krtko
mwic, pastwo europejskie abdykowao przed przestpcami. W ten oto sposb
dobry w zamiarach czyn pocign za
sob ze konsekwencje.
Nieodpowiedzialno politykw europejskich polega na tym, e fala migracyjna narasta od lat i nie spotyka si z ich
reakcj. Arabska wiosna rozpocza si
w kocu 2010 roku, a katastrofa migracyjna objawia si w caej peni opinii
publicznej Europy w roku 2013, kiedy
media pokazyway tragedi tysicy uchodcw gincych w pobliy wyspy Lampedusa.
Od tamtego czasu mino ptora roku,
a politycy europejscy nawet nie zaczli
si zastanawia, w jaki sposb przeciwdziaa rzeczywistym przyczynom tych
wydarze. Efektem tej nieodpowiedzialnoci jest lawinowe zwikszanie si liczby
Weberowski polityk idealny
Jak z kryzysem imigracyjnym poradziby

sobie polityk opisywany przez Webera?
Aby si o tym przekona, sprbujmy zastosowa zasady etyki odpowiedzialnoci
i posuy si jej kategoriami.
Niewtpliwie podstawowym problemem etycznym jest pomoc uchodcom.
W czasach Webera odpowiedzialny polityk
stwierdziby, e na pastwie spoczywa jedynie obowizek pomocy wasnym obywatelom. Stosujc zasad etatystycznego
egoizmu, uznaby, e nie jest to jego sprawa. Taka norma obowizywaa jeszcze
w trakcie II wojny wiatowej. Wystarczy
przypomnie, e wikszo krajw koalicji
antyhitlerowskiej odmawiaa pomocy ydom. Charakterystyczne byo postpowanie Amerykanw, ktrzy majc oczywiste
wiadectwa dokonujcego si Holocaustu,
nie kiwnli palcem, aby zapewni miejsce
bezpiecznego pobytu ludziom zagroonym
eksterminacj.
Dzi, midzy innymi wskutek dowiadcze dwudziestowiecznego ludobjstwa i rozwoju doktryny praw czowieka,
norma pastwowego egoizmu przestaa
bezwzgldnie obowizywa. Nie znaczy
to jednak, e zamiast niej politycy mog
bezkarnie kierowa si etyk przekona.
Pomoc uchodcom jest moliwa tylko
pod warunkiem zachowania bezpieczestwa pastwa. Polityk, podejmujc tak
decyzj, musi zapewni bezpieczestwo
swoim wasnym obywatelom, zarwno
ekonomiczne (pomoc nie moe nadwyra finansw pastwa), jak i fizyczne
26
imigrantw. Bogata Europa niedugo bdzie musiaa przyjmowa miliony ludzi

rocznie.
Politycy europejscy dopucili do zaniku w pastwie jego substancjalnej treci,
to znaczy: przyzwolili na utrat kontroli
nad terytorium (granicami) i ludnoci.
A stao si tak dlatego, e wystraszyli si
swojej wasnej wadzy, czyli uycia legalnej,
pastwowej przemocy fizycznej (tylko bowiem dziki niej taka kontrola mogaby
zosta przywrcona). Strach nie pozwoli
im na uycie siy. Swoje tchrzostwo maskowali za, zasaniajc si argumentami
zaczerpnitymi z etyki przekona.
gracyjnego. Nadwilaskie elity polityczne

po raz kolejny zademonstroway niezdolno do podmiotowej polityki zagranicznej.
Oczywicie, politycy nie s jedynymi
winnymi. Zawiody mechanizmy kontroli
spoecznej przede wszystkim media.
Zamiast pokazywa zawe obrazki, powinny postawi kilka fundamentalnych
pyta. Przede wszystkim o to, jakim cudem
od piciu lat bez adnych przeszkd dziaaj mafie przemycajce ludzi. Fala migracyjna nie jest przecie cakowicie spontaniczna. Aby znale si w Europie, przybysze z Bliskiego Wschodu i Afryki musz
skorzysta z usug zorganizowanych grup,
ktre przewioz ich przez morze. Walka
z tymi grupami i ich likwidacja niewtpliwie ograniczyaby migracyjn fal. Co
wicej, jeli suby specjalne europejskich
pastw przez pi lat niewiele zrobiy
z przemytnikami ludzi, to na pewno nie
poradz sobie z radykalnymi islamistami
na terytorium swoich krajw. Tego rodzaju
pytania mona by mnoy, ale media chc
nas tylko wzrusza losem biednych kobiet
i dzieci.
ten, kto nie dostrzega, e

prawomocne uycie siy
skazuje go na czynienie za,

jest, wedug Webera,
dzieckiem pod wzgldem

politycznym
Podkopywanie fundamentu
Politykiem, ktry zachowa si odpowiedzialnie, by premier Wgier Viktor

Orbn. Starczyo mu odwagi, aby broni
terytorium wasnego pastwa i bezpieczestwa swoich obywateli. Za to, e przestrzega prawa (europejskiego i midzynarodowego) i nie ba si stosowa legalnej
przemocy pastwowej, zosta odsdzony
od czci i wiary przez zdziecinnia elit
europejsk. To on okaza si wyrazicielem
wsplnego interesu pastw rodkowoeuropejskich i ich rzeczywistym liderem.
Nota bene, swoim dziaaniem wykaza,
e Polska jest niezdolna do przyjcia regionalnego przywdztwa. To chyba dla
nas najsmutniejsza lekcja z kryzysu mi-
Kryzys imigracyjny jest w gruncie rzeczy

kryzysem wadzy europejskiej klasy politycznej. Kryzysem niezwykle gronym,
bowiem majcym charakter instytucjonalny. Erozja pastwa narodowego i niszczenie przez elity porzdku prawnego bdzie miao jeden katastrofalny skutek:
spowoduje zwikszenie zagroenia bezpieczestwa zarwno wewntrznego,
jak i zewntrznego narodw europejskich. Kryzys nie ominie te struktur integracyjnych Europy, ktrych pastwo
narodowe jest przecie substancjalnym
fundamentem.
27
nowy niemiecki imperializm

AleKsAndrA ryBisKA
Redaktor Nowej Konfederacji,

publicystka wPolityce.pl
Walka o rozlokowanie imigrantw wedug kwot przypomina czasy, gdy

Niemcy maszerowali
Niemcy, najwaniejsza sia polityczna
i gospodarcza Europy, przyjy w obliczu
kryzysu imigracyjnego now rol: gwnego autorytetu moralnego. Otwierajc
swoje granice dla imigrantw z Afryki
i Bliskiego Wschodu, Berlin chcia pokaza,
e jest altruistycznym pastwem, stawiajcym prawa czowieka ponad interesem
narodowym. Wizerunkowa ofensywa,
ktra miaa zatrze wci yw pami
o Holokaucie, a take o niedawnym brutalnym potraktowaniu Grecji, ma jednak
drugie dno. Twardych korzyci.
pracy rozpoczy ju aktywne poszukiwania lekarzy, pielgniarek i inynierw

w orodkach dla azylantw. Minister pracy
Andrea Nahles dokonaa dokadnych wylicze, ilu przybyszy z rozdartych wojn
regionw nadaje si do zatrudnienia
w przemyle, a szef Daimlera, Dieter
Zetsche, zazwyczaj wstrzemiliwy
w swych wypowiedziach, entuzjastycznie
stwierdzi, e bdzie rekrutowa.
Wedug oficjalnych szacunkw Niemcy do 2050 r. bd potrzeboway ok. 500
tys. imigrantw rocznie, aby wypeni powikszajcy si niedobr rk do pracy.
Merkel zagraa prosty gambit: ponie finansowe koszty przyjcia i integracji obcych kulturowo imigrantw w zamian za
tani si robocz w zawodach, w ktrych
gospodarka odczuwa braki, i za miano
najbardziej miosiernego narodu UE.
I mona by wobec tego wzruszy ramionami, a nawet pogratulowa Niemcom
zrcznego zagrania, gdyby nie to, e sytuacja wymkna si spod kontroli, a Berlin
usiuje przerzuci koszty swojej egoistycznej polityki na europejskich partnerw,
w tym na Polsk. I to z pozycji moralnej
wyszoci.
Logika absurdu
Otwierajc swoje drzwi dla Syryjczykw

i Irakijczykw, Niemcy przygarny ludzi,
ktrzy s im potrzebni, gdy stanowi
odpowied na pogbiajcy si kryzys demograficzny. Przyzna to wicekanclerz
Sigmar Gabriel, mwic: Potrzebujemy
tych ludzi dla zabezpieczenia naszego dobrobytu. To, e Angela Merkel kierowaa
si nie altruizmem i chci pielgnowania
Willkommenskultur, tylko wanie interesem narodowym, znajduje te potwierdzenie w fakcie, e niemieckie urzdy
28
Polityka otwartych ramion, ktra zapewnia Berlinowi takie nagwki w wiatowej prasie, jak Niemcy wzorem dla
wiata czy Niemiecka polityka uczu,
dotara do swoich granic. Niemieckie
kraje zwizkowe nie radz sobie z napywem uchodcw, siostrzana partia rzdzcej chadecji, bawarska CSU, buntuje
si przeciwko polityce centrali, w niektrych miastach konfiskuje si prywatne
mieszkania, by umieci w nich imigrantw, zawieszajc tymczasowo prawo do
Niemiecki kontrwywiad zidentyfikowa

wrd uchodcw ju 29 bojownikw
Pastwa Islamskiego.
Nie przyzna si do bdu
Niemcy zaczynaj si ba. Plakaty z radosnym Witamy po angielsku i arabsku

dawno znikny z ulic miast. Strach nie
jest dobrym doradc, ale nie jest nim
rwnie ulubiona maksyma pani kanclerz:
gdzie jest wola, tam znajdzie si i droga.
Im duej trwa kryzys imigracyjny, tym
bardziej Merkel traci w sondaach. Pragmatyczna kanclerz, zmuszona wybiera
midzy udawan dobroci a pokojem spoecznym, wybraa ten ostatni. By nie musie przyznawa si do bdu (podczas
posiedzenia frakcji CDU/CSU stwierdzia,
e ma w nosie, e odpowiada za obecny
kryzys imigracyjny), szuka kozw ofiarnych. System rozlokowania imigrantw
wedug kwot zdejmuje z Niemcw cz
odpowiedzialnoci, pozwala im pozby
si nadwyki w postaci imigrantw nienadajcych si do pracy i integracji i stanowi legitymizacj dotychczasowej polityki. Merkel dobrze wie, e obecna fala
imigracyjna to dopiero pocztek i e za
w miar wyksztaconymi Syryjczykami
i Irakijczykami pod kolejni. Mniej wykwalifikowani. Z Afryki subsaharyjskiej,
Afganistanu, Pakistanu. Dla nich w Niemczech ju nie bdzie miejsca. Ich Niemcy
nie okryj ciepym paszczykiem tolerancji.
Nasze moliwoci s ograniczone
przyzna prezydent Joachim Gauck.
Imigranci mimo to przyjad. Nie
dotara do nich informacja, e Niemcy
zamknli granice i zaostrzyli prawo imigracyjne i e szans na azyl i zasiki w germaskim eldorado bd mieli ju tylko
politycznie przeladowani i uciekinierzy
z regionw wojennych. A jeli dotara, to
Merkel zagraa prosty
gambit: ponie finansowe
koszty przyjcia i integracji

obcych kulturowo
imigrantw w zamian za
tani si robocz
w zawodach, w ktrych
gospodarka odczuwa braki,

oraz za miano najbardziej
miosiernego narodu Ue
wasnoci. Na tej samej zasadzie pozbawia

si ubogich Niemcw mieszka socjalnych.
Jednostki Bundeswehry s przenoszone
z koszar do namiotw w lesie, by zrobi
miejsce dla przybyszy. A ci, niezadowoleni
z warunkw, w ktrych przyszo im y,
napadaj na sklepy i wszczynaj burdy
na tle etnicznym i religijnym. W niektrych
orodkach dla azylantw gniedzi si
nawet do 2 tys. osb kilkunastu narodowoci. Dominuj syryjscy sunnici, usiujcy
narzuci pozostaym prawo szariatu
i szczeglnie przeladujcy chrzecijan.
29
nie daj jej wiary. Niemcy otworzyli puszk

Pandory. Francuski wywiad mwi o milionie osb szykujcych si do podry
do Europy, inni, jak wgierski rzd o 25
milionach. To przeraajca perspektywa.
Miosierni Niemcy zdjli wic aksamitne rkawiczki i zaczli reszcie Europy
przykrca rub. Mamy by solidarni
i przygarn cz tych, ktrych Niemcy
zaprosili do siebie. Walka o rozlokowanie
imigrantw wedug kwot przypomina
czasy, gdy Niemcy maszerowali. Dzi jednak jak pisze publicysta niemieckiego
tygodnika Der Spiegel, Jan Fleischhauer
maszeruj w sandaach Birkenstock i z tolerancj na sztandarach. Wynik jest ten
sam: dyktat, przymus, arogancja twierdzi
komentator znad Renu. A przysowiowy
arogancki Niemiec (der haessliche
Deutsche), szef Europarlamentu Martin
Schulz, grozi krajom Europy rodkowej
i Wschodniej si, jeli nie bd warowa.
Prymitywny szanta ubrany w szaty moralnoci. Z jednej strony dobrotliwe Niemcy, z drugiej rzekomo ksenofobiczne i egoistyczne Wgry, Polska, Sowacja, Rumunia i Czechy. Berlin, chowajc si jak
czsto za Uni Europejsk, najpierw
uniewani umow dublisk, potem ukad
z Schengen, zamykajc z powrotem granice, a nastpnie przepchn w sprawie
imigrantw gosowanie w Radzie UE.
Wsparcie otrzyma od innych zachodnich stolic, ktre rzuciy si przede
wszystkim na Wgry. Kanclerz Austrii,
Werner Faymann, nazwa Orbna bez
ogrdek faszyst za to, e prbowa broni zewntrznych granic UE. O ile mona
zrozumie wyrzuty sumienia Francji,
Woch czy Wielkiej Brytanii, ktre posiaday kolonie w Afryce i na Bliskim Wschodzie, obaliy reim Muammara Kadafiego,
zatopiy libijsk marynark wojenn (ktra
walczya z przemytem ludzi przez Morze
rdziemne), a nastpnie, tak jak to zazwyczaj robi Zachd, zostawiy Libi sam
sobie, w efekcie czego jest ona pastwem
upadym, o tyle zawzita obrona niemieckich interesw w wydaniu Belgii, Austrii
czy Hiszpanii moe tylko zdumiewa. Da
si to wytumaczy jedynie wiadomoci,
gdzie znajduje si centrum wadzy w Europie. I chci przybrania tych samych
moralnych szat, co Niemcy.
Mniejsi od Sowacji
Najsmutniejsze jest jednak to, e Polska

ulega temu szantaowi. Gosowanie w Radzie UE byo prb samodzielnoci, ktrej
nie zdalimy. Odwrcilimy si przy tym
od naszych partnerw z Grupy Wyszehradzkiej, cho mielimy z nimi po latach
sporw wsplny interes. I zrobilimy
to w zamian za absurdalne zapewnienie,
e otrzymamy w przydziale uchodcw,
a nie ekonomicznych imigrantw. Absurdalne, bowiem Niemcy nie radz sobie
z rejestracj przybyszy i wpuszczaj kadego, kto twierdzi, e ucieka przed wojn.
Wikszo tych ludzi nie posiada dokumentw, zreszt jak sprawdzi pewien
holenderski dziennikarz wyrobienie syryjskiego paszportu trwa 40 godzin i kosztuje zaledwie kilkaset dolarw. Obiecano
nam take, e przyjty mechanizm nie
bdzie automatyczny. Na razie nie jest.
Mamy jednak mocne podstawy, by si
obawia, e podobnych gosowa bdzie
w przyszoci wicej i nolens volens tymczasowe rozwizanie zamieni si w stae.
A wwczas moemy by pewni, e bdzie
stosowane nie tylko w kwestii imigrantw.
Nawet najwikszy gupiec zdaje sobie
spraw z tego, e wprowadzanie mechanizmu rozdziau imigrantw przy braku
jakichkolwiek bodcw zniechcajcych
do przybywania do Europy jest jak za30
proszenie. Godzc si na niemiecki dyktat,

utrudnilimy sobie ewentualne pniejsze
prby stawiania oporu gdy imigrantw
do rozdzielenia nie bdzie 60, a 600 tysicy. Brak twardej postawy dziwi tym
bardziej, e Bruksela nie dysponuje skutecznymi instrumentami sankcji. Obcicie
unijnych funduszy, czym grozi nam szef
Mona oczywicie argumentowa, e

nie ma o co drze kotw, przecie imigranci
nie chc by w Polsce i wrc do Niemiec.
To bdne zaoenie. Niemcy ju zabezpieczyli si przed tak ewentualnoci.
W nowej ustawie imigracyjnej Berlina
jest zapis stanowicy, e kady imigrant
umieszczony w innym kraju UE zgodnie
z systemem kwot, ktry wrci do Niemiec,
zostanie bezzwocznie deportowany. Imigranci, ktrych przyjmiemy, bd naszym
problemem. I my poniesiemy koszty ich
deportacji. A nie jestemy na to przygotowani.
W nowej ustawie
imigracyjnej Berlina
znajduje si zapis
stanowicy, e kady
Jednostronna solidarno
imigrant umieszczony
Argument moralnej odpowiedzialnoci,

obowizku bycia solidarnym, jest jeszcze
bardzie absurdalny. Kiedy Niemcy okazali
nam, Polakom, solidarno? Gdy nie zgodzili si na bazy NATO w naszym kraju?
A moe podpisujc umow na budow
drugiej nitki gazocigu Nord Stream?
A wobec Wgrw? Moe wtedy, gdy Merkel grozia Orbnowi, e wyle do niego
kawaleri, bo nie spodobay jej si zmiany
w wgierskiej konstytucji? Niemcy dbaj
wycznie o wasny interes. Poniekd
susznie, tylko dlaczego my take mamy
o niego dba? Od krajw, ktre doczyy
po upadku komunizmu do UE, po tylu
latach wci oczekuje si wdzicznoci za
to, e pozwolono im wej do zacnego
brukselskiego klubu, cho zostay w nim
relegowane do przedpokoju. Nie moglimy
przeprowadzi adnych wanych dla naszych interesw koncesji na rzecz wschodnich ssiadw, bo Unia baa si nielegalnej imigracji. A dzi te wszystkie
unijne strachy okazay si niewane.
Jak by na to nie spojrze, przegralimy z niemieckim imperializmem. Politycznym, gospodarczym i moralnym.
w innym kraju Ue zgodnie

z systemem kwot, ktry
wrci do niemiec, zostanie
bezzwocznie deportowany
Komisji Europejskiej, Jean-Claude Juncker, wymagaoby renegocjacji traktatw
i budetu UE, by wprowadzi do nich
warunkowo przyznawania pomocy
strukturalnej. To niewykonalne w obecnych ramach finansowych. Jeli w ogle.
Kada renegocjacja traktatw trwa dugo
i pociga za sob powane ryzyko rozsadzenia UE. A kary finansowe, ktre Bruksela moe nam zasdzi za niestosowanie
si do decyzji Rady, s znikome wobec
zagroenia ze strony niekontrolowanej
imigracji. Maleka Sowacja zrobia to,
na co my powinnimy byli si zdoby:
odmwia przyjcia uchodcw i zaskarya
decyzj rady UE do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci. I jak Unia wcinie
Sowakom imigrantw bez ich zgody?
Zrzuci ich z samolotw?
31
gazocig Pnocny ii
requiem dla pewnych zudze
doMiniK sMyrgAA
adiunkt w Instytucie Stosunkw Midzynarodowych

i Zrwnowaonego Rozwoju Collegium Civitas
Umowa w sprawie Nord Stream II, cho stawia Polsk w bardzo trudnym
pooeniu, nie jest jeszcze wyrokiem mierci
Podpisanie umowy o budowie gazocigu
Nord Stream II przeszo w polskich mediach bez naleytego echa. A szkoda, bo
wydarzenie to symbolicznie oznacza koniec
postpolityki opartej na emocjach i wizerunku, zastpujcej autentyczne debaty
i mylenie strategiczne. Za jednym zamachem odesano do lamusa dwie koncepcje polityki europejskiej: solidarno
i uni energetyczn. Jednoczenie do
rangi smutnego symbolu urasta fakt, e
zamkna si pewna ptla w historii polskich kontraktw gazowych. Symboliczn
klamr, ktra spia oba jej koce, jest
posta Donalda Tuska.
stanie ukoczony, doprowadzi do znaczcej zmiany regu gry na rynku gazowym

w Europie rodkowo-Wschodniej. Okae
si, e przy eksporcie do Unii Europejskiej,
wahajcym si w przedziale 130160 mld
m3 rocznie, Rosjanie bd mie dostp
do pocze midzysystemowych o cznej
przepustowoci co najmniej 320 mld m3
(110 nowy Nord Stream, 33 Jama i 180
system ukraiski). Gazprom bdzie mg
zatem, po maksymalnym zatoczeniu Nord
Streamu, onglowa (i selektywnie odcza) gazocigami biegncymi przez Polsk, Ukrain i Sowacj.
Jednym z pierwszych politykw, ktry
dostrzeg skal zagroenia, by premier
Sowacji Robert Fico. Chocia wywodzi
si z frakcji postkomunistycznych i czsto
jest porwnywany do Andrzeja Leppera,
nie zawaha si nazwa rzeczy po imieniu.
Zdrad, ciosem w plecy i robieniem
idiotw tym w istocie jest porozumienie,
ktre idzie dokadnie w poprzek polityki
Komisji Europejskiej i jest zawierane rwnolegle do trwajcych negocjacji w sprawie
pokoju na Ukrainie i przyszoci tego pa-
Cios w plecy
4 wrzenia br. we Wadywostoku spki

BASF i E.ON (Niemcy), OMV (Austria),
ENGIE (Francja) oraz Shell (Wielka Brytania/Holandia) podpisay z Gazpromem
umow o budowie dwch kolejnych nitek
gazocigu Nord Stream. Bdzie to oznacza
podwojenie jego mocy przesyowych z 55
do 110 mld m3 rocznie. Jeli projekt zo32
stwa jako kraju tranzytowego dla rosyjskiego gazu. Nie ma najmniejszych wtpliwoci, e wanie Sowacja i Ukraina
jako pierwsze (i z pewnoci najbardziej)
odczuj skutki powstania Nord Stream II.
Polska jest nastpna na licie. Wprawdzie u nas wpywy z tranzytu s znacznie
mniejsze, a gospodarka jako taka nie jest
mocno zalena od bkitnego paliwa,
ale i tak pozostaje kwestia tego, jak w przyszoci bdzie wyglda nasz bilans energetyczny. Wraz z wymuszanym przez Uni
zwikszaniem w produkcji elektrycznoci
udziau energetyki odnawialnej, z natury
rzeczy niecigej (bo soce w nocy i w pochmurne dni nie wieci, a wiatr wieje
kdy chce), pojawi si potrzeba posiadania
zapasowych rde mocy na wypadek
przerw w dostawach. Wgiel jest na cenzurowanym, atom niepewny moe si
okaza, e zuycie gazu ziemnego w Polsce
wreszcie zacznie rosn zgodnie z prognozami (co dotychczas nie miao miejsca).
Nie musi, ale moe.
dcym narzdziem polityki zagranicznej

kraju, ktry zagraa suwerennoci wschodniej czci kontynentu. Do tego umowa
dotyczy jednego z najwraliwszych obszarw bezpieczestwa.
Unia energetyczna jako pusty frazes
poyje zapewne troch duej. Ba, moe
nawet znajdzie si w oficjalnych dokumentach po tym, jak w jej szaty zostan
ubrane postanowienia pakietu energetyczno-klimatycznego. Ale o wsplnych
zakupach gazu i negocjowaniu z dostawcami mona ju zapomnie. Kady sobie
rzepk skrobie, chciaoby si rzec. Nie
bdzie jednoci, chyba e w dziedzinie
narzucania korzystnych dla starych pastw
UE rozwiza. Koniec sloganw, liczy
si bd ju tylko fakty.
gazprom bdzie mg, po
maksymalnym zatoczeniu
gazocigu Pnocnego,
onglowa (i selektywnie
Puste frazesy
odcza) dostawami
Przede wszystkim jednak umowa ostatecznie demaskuje jako puste frazesy koncepcje solidarnoci europejskiej i unii
energetycznej. Na te adne swka z pozytywnym przekazem mog si nabra
ju tylko wyjtkowo naiwni. Solidarno
europejska, wprowadzana pod przymusem (jak tego chc niektrzy niemieccy
politycy), ma dotyczy, jak si okazuje,
wycznie powice ze strony nowych
pastw Unii. Tam, gdzie swoje interesy
maj stare pastwa, pojawia si podzia
na rwnych i rwniejszych. Wanie teraz,
kiedy po aneksji Krymu i wymuszeniu na
Ukrainie zmian w konstytucji, firmy z Zachodu przy wsparciu politykw podpisuj
porozumienie z przedsibiorstwem, b-
bkitnego paliwa
biegncymi przez Polsk,
Ukrain i sowacj
Dla Polski pocztkiem i kocem smutnej sekwencji wydarze, ktra doprowadzia do zaistnienia obecnej sytuacji, jest
Donald Tusk. Kiedy w latach 20092010
przyjmowalimy niesawny kontrakt jamalski, ktrego najbardziej niekorzystne
zapisy zmienia dopiero Komisja Europejska, wczesny premier przekonywa,
e to dobre porozumienie. Bardzo szybko
okazao si, e mamy najdroszy w Europie
33
gaz na najgorszych warunkach. Dzi, kiedy

podpisano umow w sprawie budowy
Nord Stream II, Tusk jest przewodniczcym Rady Europejskiej. Okazuje si, e
cho w czci mediw objcie przez niego
tego stanowiska uwaano za ogromny
sukces i szans (nazywano go nawet Prezydentem Europy), jego wpyw na rzeczywist, tward polityk jest znikomy.
Z obu tych zdarze, przyjcia kontraktu
jamalskiego i budowy Nord Stream II,
moe w przyszoci wynikn bardzo powane zagroenie dla bezpieczestwa
energetycznego RP.
raczej nie bdzie zachwycona podpisaniem

porozumienia idcego jawnie w poprzek
jej polityki, z pewnoci wic Gazprom
czekaj dalsze trudne negocjacje.
Na to nakada si arbitra cenowy,
o ktry wystpi PGNiG. Argumenty polskiej spki pokrywaj si z czci zarzutw KE, uwaajcej, e Rosjanie wykorzystuj pozycj monopolistyczn w Europie Wschodniej i narzucaj zbyt wysokie
ceny. Do tego dochodzi kwestia przejcia
udziaw w Gas-Trading latem br., w wyniku czego PGNiG posiada wikszo gosw na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy EuRoPol Gazu spki, ktra jest
wacicielem Jamau. W wielu kwestiach
moe zatem Gazprom zwyczajnie przegosowa i naciska na korzystniejsze rozwizania cenowe.
Ponadto sam fakt rozbudowy Nord
Streamu jest tak naprawd efektem...
upadku projektu South Stream. Gazocig
ten, ktry mia biec przez Morze Czarne
i Bakany, rwnie projektowano w celu
uzyskania zdolnoci wyczenia Polski,
Sowacji i Ukrainy z przesyu gazu. Wystarczy wyobrazi sobie przebieg obu gazocigw na mapie Europy, by doj do
wniosku, e gdyby plan ten zosta zrealizowany, Europa rodkowo-Wschodnia
znalazaby si w pewnego rodzaju kleszczach rosyjskich rurocigw. Zamiana
South Stream na Nord Stream II nie ma
wprawdzie znaczenia z punktu widzenia
przepustowoci systemw przesyowych,
ale nadal pozostawia poudnie regionu
otwarte na budow innych gazocigw
(np. TANAP czy Nabucco). Rosjanie pocztkowo chcieli zastpi South Stream
rurocigiem do Turcji (Turkish Stream),
ale zdaje si, e nie w smak im zmiana
Ukrainy jako pastwa tranzytowego na
znacznie silniejsz Turcj.
Troch optymizmu
Umowa ws. Nord Stream II, cho stawia

Polsk w bardzo trudnym pooeniu
w kontekcie renegocjacji kontraktu jamalskiego, nie jest na szczcie jeszcze
wyrokiem mierci. Dwie nowe nitki gazocigu maj by gotowe w 2020 roku.
W roku 2019 wygasa umowa tranzytowa
na gaz ziemny do Niemiec i trzeba si
spodziewa, e Rosjanie mog postawi
bardzo twarde warunki w zakresie jej renegocjowania. W roku 2022 z kolei koczy
si kontrakt na dostawy. Te dwie daty
wyznaczaj horyzont czasowy, w ktrym
Polska ma jeszcze czas na reakcj. I nie
jest zupenie pozbawiona atutw. Najlepiej
pokazuj to biece wydarzenia.
Przede wszystkim, trwa proces wytoczony Gazpromowi przez Komisj Europejsk. Do 28 wrzenia rosyjski gigant
ma si ustosunkowa do zarzutw, ale
raczej nie zakoczy to sprawy. Rosjanie
poszli ostatnio na pewne ustpstwa, m.in
po raz pierwszy w historii organizujc
aukcje sprzeday gazu, co pokazuje, e
do pewnego stopnia musz si ze zdaniem
KE liczy. Przynajmniej na razie. Komisja
34
Pi celw
nego na rynku. Trzeba take uwzgldni

cen suwerennoci i nabrania odpornoci
na naciski zewntrzne, zwizane z cenami
i dostawami energii.
Po trzecie, nie wolno si zaamywa
dotychczasowymi niepowodzeniami
w dziedzinie rozwoju wydobycia krajowego. Chodzi tu zarwno o zasoby konwencjonalne, jak i niekonwencjonalne.
Niezbdna jest praca nad technologiami,
ktre uruchomi wreszcie potencja polskich z upkowych i cienionych (tight
gas). Samo prawdopodobiestwo uruchomienia ich produkcji spowodowaoby,
e Rosjanom zaczoby zalee na tym,
eby nadal dostarcza swj surowiec po
atrakcyjnych cenach i nie pozwoli Polsce
na wykorzystanie istniejcej infrastruktury
do uruchomienia wasnego eksportu.
W tym kontekcie niezbdna jest proaktywna polityka energetyczna nowego polskiego rzdu, ktry wyoni si ju po padziernikowych wyborach. Musi ona obejmowa szereg dugofalowych dziaa,
z ktrych cz wymaga zupenie innego
ni dotychczas spojrzenia na bezpieczestwo energetyczne.
Po pierwsze, niezbdne jest dokoczenie budowy i oddanie do uytku gazoportu w winoujciu. Jednoczenie musz
zosta wypracowane takie mechanizmy
prawne, ktre umoliwi jego sprawne
i jak najblisze penemu wykorzystanie
w przyszoci. Terminal LNG stanie si
oknem na wiat i samym swoim funkcjonowaniem bdzie wpywa na obnienie
cen surowca dostarczanego do Polski na
mocy kontraktw terminowych. Poniewa
jest inwestycj w bezpieczestwo, z ktrej
tak czy inaczej bdzie korzysta cae pastwo i wszyscy obywatele, koszty jego
funkcjonowania powinny by traktowane
tak, jak traktujemy wydatki na wojsko
czy policj.
Po drugie, skoro ju powstanie, trzeba
konsekwentnie forsowa stworzenie korytarza gazowego pnocpoudnie, czcego terminal w winoujciu z planowanym terminalem w Chorwacji, w Omialju na wyspie Krk. Znaczca cz rurocigw i pocze midzysystemowych,
ktre mogyby uatwi stworzenie takiego
poczenia, ju istnieje, trzeba jednak
woli politycznej, aby proces dokoczy.
Korytarz taki, gdyby powsta, byby alternatyw dla istniejcej osi przesyu
wschdzachd, ktra ustawia cay region
na sabszej pozycji w stosunku do partnerw niemieckich i rosyjskich. Rachunek
ekonomiczny takiego poczenia nie jest
prost funkcj kocowej ceny gazu ziem-
solidarno europejska
ma dotyczy, jak si okazuje,

wycznie powice ze
strony nowych pastw Unii
Ryzyko utraty rynku polskiego i by moe

czci ociennych mogoby si realnie
przeoy na utrat wpyww politycznych
w regionie.
Po czwarte, trzeba dywersyfikowa
dostawy poprzez otwieranie kolejnych
pocze midzysystemowych (interkonektorw). Tu jednak wskazana jest ostrono, poniewa nie kade poczenie jest
w istocie dywersyfikacj. Przykadem
moe by postulowane poczenie BernauSzczecin, ktre po pierwsze mogoby
toczy wycznie gaz z Nord Streamu,
a po drugie staa za nim grupa kapita35
owa niedawno zmarego biznesmena, powanie inwestujcego w polski przemys

chemiczny. Gdyby zacza ona sprowadza
na wasne potrzeby taszy gaz bezporednio od Gazpromu, wci uwizane
niekorzystnym kontraktem jamalskim
PGNiG mogoby znale si w powanych
tarapatach. Co wicej, przewidywane
w projekcie wejcie do polskiego systemu
przesyowego doskonale odcinaoby od
kraju... terminal w winoujciu. Do takiej
sytuacji absolutnie nie wolno dopuci.
Jako niemale monopolista, PGNiG oczywicie nie cieszy si szczegln sympati
rynku i konkurencji, ale nie chodzi o to,
eby je zastpi Gazpromem.
Po pite wreszcie, trzeba wykorzysta
cay dostpny aparat prawny w ramach
UE, wliczajc w to skargi do Komisji Eu-
ropejskiej i Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci, aby uniemoliwi, utrudni

bd opni powstanie Nord Stream II.
Kady zyskany tydzie czy miesic pozwoli
nam si lepiej do jego powstania przygotowa, a zarazem zmniejsza szanse na
dokoczenie caego projektu. wiat i Europa pene s niedokoczonych i niezrealizowanych projektw infrastrukturalnych,
od wspominanego ju South Streamu poczwszy.
Jak zatem wida, rozgrywka o dostawy gazu do Polski zaczyna wchodzi
w now, trudn i by moe decydujc
faz. Aby podoa wyzwaniu, nowy rzd
bdzie si musia wykaza profesjonalizmem, determinacj i swego rodzaju wizjonerstwem. Oby adnego z tych czynnikw nie zabrako.
36
nad europ nadciga nowa burza

toMAsZ f. KrAWCZyK
Ekspert Centrum Europejskiego Natolin,

redaktor merytoryczny periodyku Nowa Europa.
Przegld Natoliski
UE dojrzaa do zasadniczej przebudowy. Polska, cho moe na tych zmianach duo straci, nawet nie wyraa swojego zdania
Europejska opinia publiczna pynnie przeniosa swoj uwag z kryzysu greckiego
na kryzys uchodczy, ktry osign apogeum krtko po rozwizaniu problemw
z biec obsug dugw pastwa greckiego. W Polsce niestety nie dostrzeono,
e w tle tych wydarze dojrzewa tymczasem proces znacznie waniejszy, o zasadniczych konsekwencjach dla naszego kraju:
kolejna przebudowa Unii Europejskiej.
rzdzenie stref euro usprawni. I tak,

oprcz brytyjskich propozycji na reform
Wsplnoty, ktre s przedstawiane jako
warunek pozostania Zjednoczonego Krlestwa w UE, pojawio si te kilka innych
pomysw. Pomijam tutaj propozycje
z tzw. raportu czterech przewodniczcych,
bo to pastwa pozostaj realnymi inicjatorami reform.
Pierwsz koncepcj zaproponowa
prezydent Francji, Franois Hollande.
Postuluje on powoanie oddzielnego parlamentu dla przedstawicieli pastw strefy
euro, stworzenie przez te pastwa wasnego budetu i powoanie swego rodzaju
rzdu gospodarczego dla unii walutowej.
Hollande podkreli, e szczegy pakietu
reform s przygotowywane w cisej wsppracy z Berlinem i zostan przedstawione
jesieni tego roku.
Autorem drugiego pomysu jest niemiecki minister finansw Wolfgang
Schuble. Postuluje, jak wczeniej Herman
Van Rompuy (poprzednik Donalda Tuska
na stanowisku przewodniczcego Rady
Europejskiej), powoanie oddzielnego budetu dla krajw unii walutowej. Budet
Koncepcje przebudowy
W trakcie greckiego kryzysu, zarwno

wrd europejskich politykw (przede
wszystkim we Francji i w Niemczech),
jak i wrd rozmaitych ekspertw ksztatowaa si opinia, e strefa euro, a w konsekwencji caa Unia Europejska, wymaga
kolejnej zasadniczej reformy. Pomimo
daleko idcych zmian instytucjonalno-prawnych, do jakich doszo w latach 2011
2014 (m.in. stworzenie semestru europejskiego, funduszu ratunkowego ESM,
jednolitego nadzoru bankowego SSM i unii
bankowej), uznano, e problemy zwizane
z pynnoci Grecji pokazuj, i naley
37
strefy euro miaby dysponowa rodkami,

ktre pochodz z krajowych wpyww
z podatku obrotowego lub dochodowego
(kraje czonkowskie przekazywayby okrelony procent wpyww do wsplnego
budetu). Budetem dysponowaby oddzielnie powoany europejski minister
finansw.
Trzecia koncepcja rwnie pochodzi
od Schublego, ktry przy innej okazji
zaproponowa, aby rozgraniczy polityczn
aktywno Komisji Europejskiej, tak jak
na przykad udzia w negocjacjach z Grecj,
od roli stranika traktatw. Naley, jego
zdaniem, wyprowadzi przedmiotowe
kompetencje KE do niezalenych agencji
unijnych, ktre byyby wzorowane na niemieckim federalnym urzdzie antymonopolowym. Schuble wspiera tym samym
pomys obecnego przewodniczcego Komisji Europejskiej, aby uczyni j instytucj bardziej polityczn ni technokratyczno-urzdnicz. Jean-Claude Juncker
jednak, inaczej ni Schuble, chciaby
przy tym zachowa obecne kompetencje
Komisji Europejskiej.
Wreszcie, wraca te podnoszony ju
wielokrotnie pomys powoania drugiej
izby Parlamentu Europejskiego lub oddzielnego parlamentu dla krajw strefy
euro. Niestety, swego czasu rozwizanie
to popar rwnie wczesny minister spraw
zagranicznych RP, Radosaw Sikorski.
Tym razem jednak dyskusja na temat

zmian nie ograniczy si do festiwalu pomysw, ale bdzie miaa swoje konsekwencje w jesiennej debacie instytucjonalnej wok reform traktatowych Unii
Europejskiej. Asumptem do dyskusji jest
zarwno zdziwienie niektrych europejskich politykw, e projekt coraz gbiej
integrujcej si Unii (ever closer union)
moe si nie powie, jak i brytyjskie danie gbokiej reformy traktatw, ktra
ma by warunkiem pozytywnej rekomendacji premiera Camerona dla Brytyjczykw
podczas referendum na temat pozostania
w UE w 2017 roku.
W trakcie greckiego kryzysu
ksztatowaa si opinia,
e strefa euro,
a w konsekwencji caa
Unia europejska, wymaga
zasadniczej reformy
Oczekiwania obu stron tej debaty

tylko pozornie s przeciwstawne. Propozycje strony francuskiej i niemieckiej,
a take instytucji unijnych, skupiaj si
na pogbieniu integracji w strefie euro.
Z kolei pomysy Brytyjczykw, ktrzy chc
cofnicia lub uporzdkowania kompetencji
UE, mog obejmowa w zasadzie tylko
pastwa niebdce czonkami unii walutowej. Co wicej, brytyjskie danie reformy traktatw jest na rk autorom
wymienionych wyej propozycji, ktrych
realizacja nie jest przecie moliwa bez
powanych zmian traktatowych. Niemieccy politycy w czasie kryzysu strefy euro
wielokrotnie musieli si tumaczy ze swo-
Powane konsekwencje
Mona powiedzie nic nowego. Wszystkie powysze propozycje (poza koncepcj

zmiany kompetencji KE i stworzenia nowych unijnych agencji) od pocztku kryzysu byy przez europejskich politykw
wielokrotnie prezentowane, jako recepty
na sprawniejsze funkcjonowanie strefy
euro.
38
ich decyzji przed Federalnym Trybunaem

Konstytucyjnym w Karlsruhe (np. w sprawie powoania i funkcjonowania Europejskiego Mechanizmu Stabilnoci). Dotychczas sdziowie zawsze ostatecznie
uznawali zgodno mechanizmw antykryzysowych z ustaw zasadnicz Niemiec.
Z kadym kolejnym wyrokiem jednak
wtpliwoci i zniecierpliwienie brakiem
szacunku politykw europejskich dla regu
prawnych narastaj. Wydaje si zatem,
e tym razem, nie chcc ryzykowa kolejnego sporu z cieszcym si ogromnym
autorytetem spoecznym trybunaem, niemieccy politycy bd gotowi do zmian
traktatowych.
ropejskiego do poziomu zgromadzenia

parlamentarnego Rady Europy. Powoanie
za rzdu gospodarczego strefy euro i wyprowadzenie niektrych kompetencji z KE
zagraa jej roli integratora i pomostu pomidzy nowymi i starymi czonkami. Zarwno dziki Parlamentowi, jak i dziki
Komisji w ostatnich latach wielokrotnie
udao si odwrci lub zagodzi niekorzystne dla Polski decyzje przywdcw
europejskich.
Utworzenie nowego budetu bdzie
mie oczywiste konsekwencje w postaci
zmniejszenia wpat z pastw strefy euro
do oglnego budetu Unii. Bdzie to miao
dla Polski due znaczenie, poniewa od
nastpnej perspektywy finansowej UE
bdzie ona najprawdopodobniej patnikiem netto.
Bez wpywu na jesienn debat nie
pozostanie take obecny kryzys uchodczy,
podczas ktrego wyranie wida trudnoci
w utrzymaniu i tak ju wtej jednoci
europejskiej i w znalezieniu wsplnego
stanowiska wszystkich pastw unijnych.
W obliczu kolejnego po finansowo-fiskalnym powanego kryzysu UE znowu
dziaa zbyt wolno. Ju w kontekcie kryzysu greckiego pojawiaa si obawa, e
projekt coraz gbiej integrujcej si
Unii moe si nie powie, a kryzys
uchodczy jeszcze j zwielokrotni. Unia
Europejska trzsie si dzisiaj w swych
podstawach, trudno si wic dziwi, e
szczeglnie niemieccy politycy podnosz
argument, i naley na nowo uporzdkowa relacje pomidzy stref euro a pozostaymi pastwami czonkowskimi. Jednoczenie dla kadego jest chyba oczywiste,
e pozycja krajw pozostajcych poza
uni walutow zostaaby w takim wypadku
osabiona.
Uderzenie w nowych czonkw
Kady z prezentowanych przez przedstawicieli pastw strefy euro postulatw zdecydowanie osabia wpywy pastw spoza
unii walutowej. Dotyczy to, w przypadku
nowych krajw czonkowskich, take
ewentualnego wyprowadzenia kompetencji KE do nowych unijnych agencji, o czym
wiadczy chociaby liczba pochodzcych
z tych pastw dyrektorw i wicedyrektorw generalnych, majcych wpyw na ywotne interesy UE i pastw czonkowskich,
oraz innych urzdnikw wysokiego szczebla. Wpyw krajw strefy euro ju jest nieproporcjonalnie duy, a po reformach bdzie jeszcze wikszy. Bdziemy mieli do
czynienia nie tylko z asymetrycznym rozwojem instytucjonalnym wewntrz UE
i dalszym umocnieniem krgw integracji,
ale rwnie ze zdecydowanym rozwodnieniem Wsplnoty, w ktrej pywa instytucjonalnie, finansowo i prawnie skonsolidowana wyspa unii walutowej.
Powoanie drugiego parlamentu moe
sprowadzi rol i wpyw Parlamentu Eu39
Zreorganizowa polsk
polityk europejsk
penomocnikiem Prezesa Rady Ministrw

ds. koordynacji udziau Prezesa Rady Ministrw w spotkaniach Rady Europejskiej),
odpowiada za polsk polityk europejsk.
Powoanie oddzielnego ministerstwa
nie oznacza koniecznoci zbudowania tej
instytucji od podstaw. Jej rdze tworzyyby
istniejce obecnie w MSZ dwa departamenty: Komitetu Spraw Europejskich
i Ekonomiczny Unii Europejskiej.
Powierzenie polskiej polityki europejskiej tzw. konstytucyjnemu ministrowi
miaoby trzy wane zalety. Po pierwsze,
dajemy naszym partnerom w Unii Europejskiej wyrany sygna, e doceniamy
wag naszego czonkostwa w Unii i stojcych przed ni wyzwa. Po drugie, minister
ds. UE, ktry z jednej strony ma silny
mandat polityczny i zaufanie premiera,
a z drugiej jest dowiadczonym politykiem
europejskim, bdzie w tym wanym okresie mia moliwo skoordynowania interesw poszczeglnych resortw, tak aby
tworzyy na zewntrz spjn polityk europejsk Rzeczpospolitej. Po trzecie, w dalszej perspektywie bdzie mona zbudowa
urzd, ktry przywrci profesjonalizm
dziaania w sprawach europejskich, jakim
Polska wykazywaa si w czasach funkcjonowania UKIE. Naley te pamita,
e polityka europejska dziaa na styku
polityki wewntrznej i zewntrznej, i realizuje si j inaczej ni tradycyjn polityk
zagraniczn.
Stworzenie takiego ministerstwa
w perspektywie roku wydaje si niemoliwe. Dlatego te naley si od nowego
premiera bezwzgldnie domaga powoania w nadzwyczajnie pilnym trybie, najlepiej jednoczenie z zaprzysieniem nowego rzdu, sekretarza stanu ds. europejskich. Polski nie sta nawet na dzie
zwoki w tej sprawie sekretarz objby
bowiem urzd ju w trakcie intensywnej
Zastpcza debata publiczna wok czonkostwa Polski w strefie euro i skupianie

si na greckiej tragedii oraz amatorskie
wrcz zachowanie w sprawie kryzysu
uchodczego spowodoway, e po raz kolejny wana europejska debata toczy si
bez podmiotowego pomysu na przyszo
Unii ze strony naszego kraju. Zadanie,
ktre czeka nasz dyplomacj europejsk
po jesiennych wyborach parlamentarnych,
jest niezwykle trudne. Wobec ogromu
wyzwa, jakie stoj przed Polsk, naley
si tu i teraz zastanowi nad now struktur polskiej polityki europejskiej.
Wpyw krajw strefy euro
ju jest nieproporcjonalnie
duy, a po reformach bdzie

jeszcze wikszy
Niestety, ambicje Radosawa Sikorskiego doprowadziy do likwidacji diamentu polskiej dyplomacji, jakim by
Urzd Komitetu Integracji Europejskiej
(UKIE). Zbudowanie w krtkim czasie
tak ogromnego zasobu eksperckiego jest
niemoliwe. Istnieje jednak porednie
rozwizanie, ktre mona z czasem dopracowa i rozbudowa, a mianowicie
powoanie oddzielnego ministerstwa do
spraw czonkostwa Polski w Unii Europejskiej. Obecnie ministrem waciwym
w tej dziedzinie jest minister spraw zagranicznych, cho w istocie to nie on, ale
sekretarz stanu ds. europejskich (ktry
od czasu Piotra Serafina jest jednoczenie
40
debaty o przyszym ksztacie Unii Europejskiej. ywotne interesy naszego kraju

oraz jego bezpieczny rozwj bd zapewnione tylko pod warunkiem, e bdziemy
w tej debacie wystpowali z podmiotowym
i dobrze przygotowanym stanowiskiem.
Oznaczaoby to w praktyce moliwo selektywnego uczestnictwa w niektrych

projektach integracyjnych, na innych ni
dotychczas zasadach. Ze strony Polski
wymagaoby to jednak ponownego przemylenia absurdalnej wrcz decyzji o nieuczestniczeniu w projekcie unii bankowej.
Rozpoczynajca si wanie dyskusja
o przyszym ksztacie Unii Europejskiej
bdzie dla Polski ogromnym wysikiem
politycznym i analitycznym. Co wicej,
pozostaje nam bardzo niewiele czasu na
przygotowanie, a nastpnie wprowadzenie
naszych postulatw i pomysw do europejskiej debaty.
Jednak dowiadczenia lat 2006
2007 pokazuj, e jest to moliwe. Udao
nam si wwczas zasadniczo wpyn na
tre deklaracji berliskiej, zaproponowa
wasny system gosowania w Unii Europejskiej (tzw. system pierwiastkowy),
znacznie bardziej demokratyczny ni system podwjnej wikszoci, a ostatecznie
take odsun w czasie obowizywanie
tego ostatniego systemu.
Abymy jednak po wyborach mogli
usi do dyskusji z naszymi europejskimi
partnerami, ju teraz zarwno rodowisko
analityczne i dziennikarskie, jak i partie
ubiegajce si o moliwo tworzenia
przyszego rzdu, musz rozpocz powan debat o tym, jaki ma by zdaniem Polski przyszy ksztat Unii Europejskiej.
Zadania dla nowego rzdu
Na pocztek nowy minister (sekretarz

stanu) powinien zaproponowa odejcie
od obecnej w debacie wok zmian w UE
dychotomii, to jest podziau reform na
dotyczce pastw strefy euro i na odnoszce si do pozostaych pastw. Inne
podejcie do tej kwestii jest moliwe i Polska powinna by jego spiritus movens.
Reformy traktatowe powinny dotyczy
wszystkich czonkw Unii Walutowej
i Gospodarczej (czyli wszystkich pastw
UE poza Wielk Brytani, Dani i Szwecj)
i wzorowa si na rozwizaniu zastosowanym w unii bankowej, w ktrej kraje
spoza unii walutowej mog uczestniczy
na tych samych prawach, co pastwa
strefy euro, posiadajc ponadto w sensie
faktycznym blokujce weto. W razie niezgody na dan decyzj mog zagrozi wyjciem z unii bankowej. Skutki takiego
odejcia, szczeglnie w przypadku tak
duego kraju jak Polska, byyby niekorzystne dla Niemiec, ktre szukaj alternatywnych partnerw do tzw. osi aciskiej
(Francja, Wochy, Hiszpania i Portugalia).
41
nie przez bazy nAto droga

JACeK BArtosiAK
Stay wsppracownik Nowej Konfederacji
Zamiast zabiega o trudne do uzyskania stae bazy Sojuszu, powinnimy

raczej postawi na samodzielno w najbardziej fundamentalnej dzi dziedzinie wojskowego systemu wiadomoci sytuacyjnej
Prezydent Andrzej Duda i szef BBN Pawe
Soloch w zdecydowany sposb zadeklarowali, e bd zabiega o lokalizacj
w Polsce staych baz NATO. Niestety,
pomimo z pewnoci dobrych intencji,
wypowiedzi te sugeruj niezrozumienie
obecnej fazy globalnej gry geopolitycznej
i oglnie nastawienia Stanw Zjednoczonych do idei permanentnej obecnoci
wojsk.
to konieczne, a za szczyt zaangaowania

uwaaj obecno rotacyjn. Wynika to
z kilku istotnych powodw.
Po pierwsze, Ameryka zawsze bya
a za spraw synnego zwrotu ku Pacyfikowi znw staje si coraz bardziej mocarstwem morskim. Ma wic stosunkowo
do globalnych potrzeb i zobowiza niewielkie siy ldowe, ktre w ostatnim
czasie dodatkowo topniej z powodu trudnoci w finansowaniu si zbrojnych USA
i koniecznoci kosztownej rekapitalizacji
floty wojennej.
Po drugie, rotacyjna obecno i inne
mikkie metody maj za zadanie mobilizowanie i aktywizowanie sojusznikw,
skanianie ich do samodzielnego rozwizywania swoich problemw. Ameryce
umoliwiaj za elastyczno, ktra jest
wana rwnie w jej relacjach z Rosj, na
przestrzeni lat to ocieplajcych si, to
ochadzajcych.
Po trzecie, Stany Zjednoczone uwaaj, e ich gwny i najbardziej niebezpieczny w historii rywal do wiatowej
hegemonii Chiny, bardzo rozwin ostat-
Ile amerykaskiego zaangaowania
Oczywicie, takie instalacje przyniosyby

naszemu krajowi wielki poytek, czyniyby
bowiem Ameryk zakadnikiem naszych
interesw i naszej polityki zagranicznej.
Jednak Waszyngton nie chce w to wej.
Inaczej ni za czasw zimnej wojny (i przez
pewien okres przejciowy po jej zakoczeniu) Stany Zjednoczone nie chc si
ju wiza tego typu tward obecnoci
w rnych czciach wiata. Preferuj
metody mikkie, takie jak wchodzenie
w rejony konfliktu dopiero w rozstrzygajcym momencie i tylko wtedy, gdy jest
42
nio zdolno precyzyjnych atakw na due

odlegoci, czynic z amerykaskich staych
baz w regionie tzw. siedzce kaczki (sitting ducks) atwe do odstrzau. Rwnie Rosja rozwija podobny kompleks
rozpoznawczo-uderzeniowy.
nad niewielkim, pozbawionym tzw. gbi

strategicznej Batykiem, jest miejscem,
do ktrego amerykaska projekcja siy,
oparta o potg US Navy, de facto nie
siga. Oznacza to, e w razie intensywnego
konfliktu zbrojnego z potnym i zdeterminowanym przeciwnikiem Waszyngtonowi pozostaje obrona Polski za pomoc
broni nuklearnej. Co jest rozwizaniem
tak radykalnym i ryzykownym, e wysoce
nieprawdopodobnym.
Nasze elity polityczne zdaj si tego
wszystkiego nie dostrzega, mylc wci
w nieaktualnych kategoriach zimnowojennych. Kontynuacja tego kursu moe
si skoczy dotkliw porak dyplomatyczn i polityczn, m.in. na szumnie zapowiadanym szczycie NATO w Warszawie.
stany Zjednoczone nie chc

si ju wiza tward
obecnoci w rnych
czciach wiata. Preferuj
metody mikkie
W zwizku z tym, po czwarte, intensywnie realizowanym kierunkiem ewolucji

si zbrojnych USA jest prba zmiany sposobu projekcji siy na niezalene od staych
baz ataki za pomoc bombowcw i dronw
dalekiego zasigu lub pociskw hipersonicznych.
Po pite, stae bazy niepotrzebnie,
z punktu widzenia interesw supermocarstwa, usztywniaj polityk, zwikszajc
koszty finansowe, polityczne i ludzkie.
Nasi chopcy maj przebywa w odlegym
kraju z rodzinami, naraeni na mier
z powodu niezalenych od nas regionalnych zawirowa? Po co, skoro w razie
potrzeby moemy wysa na miejsce drony
lub wykona uderzenie na due odlegoci?. Tak rozumuj Amerykanie.
Postawmy na samodzielno
Zamiast zabiega o trudne do uzyskania

stae bazy Sojuszu, powinnimy postawi
raczej na samodzielno w najbardziej
podstawowej dzi dziedzinie wojskowego
systemu wiadomoci sytuacyjnej (battle
network). Jest on fundamentem caej architektury prowadzenia wspczesnej wojny i pozwala kierownictwu politycznemu
i dowdcom wojskowym mie waciwe
rozeznanie na polu walki i w jego otoczeniu. Rozpoznanie to jest wspczenie
bardzo rozlege i rozciga si co najmniej
na kilkaset kilometrw w gb terytorium
przeciwnika, z jednoczesn moliwoci
oddziaywania na wybrane cele. Pozwala
zatem na samodzielne wpywanie na operacje przeciwnika i przeciwdziaanie im.
Battle network obejmuje: wywiad
i rozpoznanie w czasie rzeczywistym lub
prawie rzeczywistym przy pomocy satelitw, samolotw systemu AWACS, rozpoznawczych dronw dalekiego zasigu
i dugotrwaego lotu oraz radarw obser-
Uwizieni w ldzie
Warto doda, e Polska jest w caej tej

ukadance w nie najlepszym pooeniu.
Jako kraj w sensie geopolitycznym uwiziony w ldzie (land locked), aby by
naleycie chroniona, wymaga potnych
baz (wraz z analogicznymi siami ldowymi). Jednoczenie, jako e jest pooona
43
wujcych cele poza lini horyzontu ziemi,

wykorzystujcych odbicia fal radiowych
od jonosfery. Dane pochodzce z powyszych systemw obserwacji s zbierane
i wpinane w jeden system filtrujcy
i klasyfikujcy w celu przekazania dowdcom podejmujcym decyzje co do
dalszego dziaania, np. zniszczenia celu.
Do battle network naley nastpnie namierzanie celw, naprowadzanie na te cele
oraz kontrola po-uderzeniowa, co jest
wykonywane przez systemy rozpoznania
we wsppracy z systemami bojowymi.
To wszystko musi rwnie podlega waciwej ochronie cybernetycznej i w spektrum elektromagnetycznym, tak by cyfrowa i radiowa transmisja danych nie
bya infiltrowana przez przeciwnika.
pocztkw wdraania platform i systemw

realizujcych zadania systemu. Teoretycy
wojskowoci w USA, Rosji i Chinach nazywaj t koncepcj rewolucj w sprawach
wojskowych (Revolution in Military Affairs RMA). Wymienione systemy wyznacz nowe standardy prowadzenia dziaa bojowych w XXI wieku.
Uwaam, e wasny battle network
musi by i jest w naszym zasigu. Potrzeba
tu jednak zasadniczego wsparcia zachodnich sojusznikw w postaci transferu technologii i koncesji politycznej. To wanie
one powinny by celem naszych negocjacji
z Amerykanami. I w tym sensie niezbyt
fortunne stanowisko Paacu Prezydenckiego mona jeszcze przeksztaci w atut.
Powiedzmy Amerykanom: skoro nie chcecie nas realnie broni i stacjonowa tu
duej liczby onierzy, to pomcie nam
uzyska zdolnoci, ktre zdejm z was
ciar, dajc nam jednoczenie samodzielno.
W razie intensywnego
konfliktu zbrojnego
z potnym
Test intencji Waszyngtonu
i zdeterminowanym
przeciwnikiem
Waszyngtonowi pozostaje
obrona Polski za pomoc
broni nuklearnej
Wasnym wojskowym systemem

wiadomoci sytuacyjnej dysponuj dzi
nieliczne kraje USA, Chiny, Rosja czy
Francja. Obecnie intensywnie zabiega
o tak samodzielno m.in. Turcja. W nieodlegej ju przyszoci to wanie na tym
polu bdzie si rozgrywao decydujce
starcie, ktre bdzie rozstrzyga o wyniku
caej wojny we wszystkich jej fazach.
Obecnie jestemy na etapie dojrzewania
koncepcji uycia systemw rozpoznawczo-uderzeniowych o duym zasigu oraz
44
W wymiarze praktycznym pomoc Amerykanw w stworzeniu polskiego battle

network byaby ogromna, gdy nasze
zdolnoci kulej w zasadzie w kadej dziedzinie, take koncepcyjnej. Jednoczenie
nie draniaby tak bardzo innych, albowiem na lwi cze wojskowego systemu
wiadomoci sytuacyjnej skadaj si systemy cznoci, komunikacji, obserwacji,
przetwarzania danych i inne mikkie
wydawaoby si elementy, ktre nie kojarz si wprost z prowadzeniem ofensywnych dziaa bojowych. Nie budzioby
to zatem a takiego napicia politycznego
na arenie midzynarodowej.
Pomoc USA w stworzeniu polskiego
systemu battle network byaby dobrym
testem intencji naszego najwaniejszego
sojusznika.
NK w potrzebie!
Nowa Konfederacja znalaza si w trudnej sytuacji finansowej, w zwizku
z utrat kilku Darczycw. W sierpniu stae przychody miesicznika wyniosy
7 300 z. Aby przetrwa, potrzebuje on 8 494 z miesicznie.
Koszty dziaalnoci NK obejmuj wynagrodzenia za: artykuy, redakcj,
korekt, grafik, ksigowo, obsug informatyczn, skad.
Jeli cenisz NK wesprzyj j!
Podstaw istnienia miesicznika s stae, comiesiczne darowizny. Nawet

jeli s niewielkie, daj poczucie stabilnoci i pozwalaj planowa aktywno.
Darowizny prosimy kierowa na rachunek bankowy wydawcy Nowej
Konfederacji, Fundacji Nowa Rzeczpospolita: 09 1560 0013 2376 9529 1000
0001 (Getin Bank). W tytule przeleww najlepiej wpisa: darowizna. Jeli
zamierzaj Pastwo wspiera nas stale, bardzo prosimy o tytu przelewu:
staa darowizna.
Dlaczego warto nas wesprze? Przynajmniej z szeciu powodw:

1. NK jest prb stworzenia niskokosztowej powanej alternatywy dla
upadajcych finansowo i intelektualnie mediw gwnego nurtu. Std
take nowy model pozyskiwania funduszy poprzez mecenat obywatelski.
2. Dostajemy wiele sygnaw, e udaje nam si realizowa zaoone
cele: powanie debatowa o pastwie i polityce, transmitowa do szerokiej
publicznoci wane idee naukowe i eksperckie, aktualizowa polsk tradycj
republikask. Sygnay te pyn zwaszcza od przedstawicieli inteligencji.
3. Poczwszy od padziernika 2013 r., udaje nam si regularnie publikowa
kolejne numery NK, poruszajc tematy tyle wane, ile nieobecne w debacie,
jak np. neokolonizacja Polski, przebudowa globalnego adu politycznego
czy wadza sonday.
4. Mamy wpyw na ksztatowanie opinii, zwaszcza elit. Czyta nas 1520
tys. osb miesicznie, regularnie wystpujemy w telewizji, inspirujemy inne
media do podejmowania wprowadzanych przez nas tematw, nasze artykuy
s chtnie przedrukowywane przez popularne portale.
5. Wsparcie NK to take wsparcie modego prawdziwie niezalenego
i majcego odwag pyn pod prd orodka i rodowiska intelektualnego,
niepoddajcego si wszechobecnemu marazmowi i starajcego si powoli
budowa lepsz Polsk.
6. Darowizny na rzecz fundacji s w Polsce (art. 16 ustawy o fundacjach)
zwolnione z podatku. Co wicej, podlegaj odliczeniu od podatku zarwno
przez osoby fizyczne, jak i prawne, zgodnie z przepisami ustaw o podatku dochodowym od osb fizycznych i prawnych.
45
O nas
Nowa Konfederacja to pierwszy w Polsce internetowy miesicznik idei.
Koncentrujemy si na tematyce politycznej o znaczeniu strategicznym. NK
to medium misyjne, tworzone przez obywateli dla obywateli. Jako pierwsi
w Polsce dziaamy profesjonalnie wycznie dziki wsparciu Darczycw.
Stawiamy sobie trzy cele gwne.
Po pierwsze, chcemy tworzy miejsce powanej debaty

o pastwie i polityce.
Dzi takiego miejsca w Polsce brakuje. Wskutek postpujcych procesw
tabloidyzacji oraz uzalenienia mediw opiniotwrczych od partii i wielkiego
kapitau, brak ten staje si coraz bardziej dotkliwy.
Std, w rodowisku skupionym dawniej wok kwartalnika Rzeczy
Wsplne poszerzonym po rozstaniu z Fundacj Republikask w kwietniu
2013 o nowe osoby powsta pomys stworzenia internetowego tygodnika/miesicznika idei. Niekomercyjnego i niezalenego medium, wskrzeszajcego
formu gbokiej publicystyki. Majcego dostarcza zaawansowanej wiedzy
o polityce w przystpnej formie.
Nasz drugi cel to penienie roli porednika

midzy wiatem ekspercko-akademickim a medialnym.
Wspczesna Polska jest intelektualn ppustyni: dominacja tematw
trzeciorzdnych sprawia, e o sprawach istotnych mwi si i dyskutuje rzadko,
a jeli ju, to zazwyczaj na niskim poziomie. Niemniej w wiecie akademickim
i eksperckim rodz si niekiedy wane diagnozy i idee. Media gwnego
nurtu przewanie je ignoruj. Nowa Konfederacja ma je przyblia.
Cel trzeci to aktualizacja polskiej tradycji republikaskiej.

Republikanizm przynis swego czasu Polsce rozkwit pod kadym wzgldem.
Uwaamy, e jest wci najlepszym sposobem mylenia o polityce i uprawiania
jej. Co wicej, w dobie kryzysu demokracji, jawi si jako zarazem remedium
i alternatywa dla liberalizmu. Jednak polska tradycja republikaska zostaa
w duym stopniu zapomniana. Dymy do jej przypomnienia i dostosowania
do wymogw wspczesnoci.
Dlaczego konfederacja? Bo to instytucja esencjonalna dla polskiej tradycji

republikaskiej zwizek obywateli dcych razem do dobra wsplnego
w sytuacji, gdy inne instytucje zawodz. W naszej historii konfederacje byway
chwalebne (konfederacja warszawska 1573 r., sejmy skonfederowane jako
remedium na liberum veto), byway te zgubne (Targowica). Niemniej, zawsze
byy potnym narzdziem obywatelskiego wpywu na polityk.
Dzisiejszy upadek debaty publicznej domaga si nowej konfederacji!
46
Now Konfederacj tworz

Stali Darczycy:
Dziewidziesiciu Dziewiciu Anonimowych Staych Darczycw, Andrzej
Dobrowolski, Pawe Gaus, Bartomiej Kachniarz, Piotr Kubiak, Micha Macierzyski, Jerzy Martini, mieszkaniec Bytomia, Marek Nowakowski, Krzysztof
Poradzisz, Szymon Ruman, Jakub Stychno.
Pozostali Darczycy:
Stu Dwudziestu Czterech Anonimowych Darczycw, Jacek Bartosiak, Piotr
Remiszewski, Piotr Wony.
(Lista Darczycw jest uaktualniana na pocztku kadego miesica)
Redakcja:
Micha Ku, Bartomiej Radziejewski (redaktor naczelny), Aleksandra Rybiska,
Stefan Skowski, Piotr Trudnowski, Anna Kiljan (sekretarz)
Stali wsppracownicy:
Jacek Bartosiak, Micha Beim, Krzysztof Bosak, Tomasz Grzegorz Grosse,
Maciej Gurtowski, Bartomiej Kachniarz, Krzysztof Koehler, Andrzej Manica,
Rafa Matyja, Anna Mieszczanek, Barbara Molska, Agnieszka Nogal, Tomasz
Pichr, Adam Radzimski, Krzysztof Rak, Stefan Skowski, Zbigniew Stawrowski,
Tomasz Szatkowski, Stanisaw Tyszka, Krzysztof Woodko, Piotr Woyke
Grafika (okadki): Kinga Promiska
Korekta i redakcja stylistyczna: Hermina Haintze

Skad: Rafa Siwik
Wydawca: Fundacja Nowa Rzeczpospolita

Kontakt: redakcja@nowakonfederacja.pl
Adres (wycznie do korespondencji):

Fundacja Nowa Rzeczpospolita
Al. Solidarnoci 115, lok. 2, 00-140 Warszawa
47

Nowa Konfederacja 64

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nowa Konfederacja 64

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Redaktor Nowej Konfederacji

Due pastwowe uniwersytety s dzi w gruncie rzeczy tylko markami,

Czy umasowienie jest ze?

Poczwszy od przyjcia systemu boloskiego, kolejne reformy polskiej edukacji

Coraz czciej sycha gosy tych, ktrzy

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Jak temu zaradzi? Nic prostszego

ksztacenia, coraz wiksze

Wydaje si, e tak. By po niego sign,

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

szoci) paci si gwnie za uczenie, a rwnoczenie rozlicza si ich, pod ktem

nia. Na przykad Narodowe Centrum Nauki uzalenia zwykle przyznanie funduszy,

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Nie bez powodu skoczenie z silnym

Idzie tu o to, e uczelnie i jednostki

To jednak nie zoliwo administratorw

Pomimo caej krytyki systemu habilitacyjnego trzeba powiedzie wprost, e cho

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

jednoczenie podnoszc te nieco presti

ze wsplnej kasy zachowa dla siebie

Wyjciem jest wyjazd na

i wielu polskich naukowcw

potem ju do Polski nie

wracaj, a nawet jeli wrc,

witani przez rodowisko

Filozofia typowego anglosaskiego

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

n na poziomie licencjatu. A to z kolei

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

wiedzy specjalistycznej, o tyle cieka

inwestycja w przyszo danej spoecznoci.

To jednak raczej pie przyszoci ni teraniejszo. Na razie polska uczelnia nie

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Z prof. Piotrem nowakiem rozmawia Anna Kiljan

Profesor filozofii na Uniwersytecie w Biaymstoku

moe wcale nie by trendy. I co wtedy?

Dlaczego to studenckie mody decyduj

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

zygnowa w dobie niu demograficznego

cie to w Ministerstwie rodz si najrozmaitsze pomysy, jak normalizowa nauk.

strachu. nie jest to strach,

jak za stalina, przed policj

ludzka obawa o cigo

Mody czowiek ma prawo do wahania,

Nie, to nie tak. Bez aparatu urzdniczego

Wolaby pan, eby Ministerstwo Nauki

Oczywicie, e tak! Ono nie jest nam do

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

Chyba nie moe si pan zdecydowa

Mam ch, jak pan Bombka z filmu

Problem grantozy czy sprawozdawczoci nie jest jedyn bolczk. To

Jasne. Temu wszystkiemu mona stara

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015

konserwowa, tu trzeba wszystko zburzy

tystycznie i nierozumiejco psycholog

A czy caa reforma punktowa nie miaa

Nie wszystko, czego tkno si MNiSW,

Parametryzacja nauki jest dobra i potrzebna, ale trzeba j dopracowa. Nie

e jest cakowicie nieludzka,

Jaka parametryzacja suyaby humanistyce, ale na pewno nie taka, jaka

Nie dyskryminuje cakowicie jzyka polskiego ale na pewno faworyzuje inne.

Internetowy Miesicznik Idei, nr 10 (64)/2015, 7 padziernika3 listopada 2015