Przedmowa

Zawsze uwaaem, e jedn z najgupszych rzeczy, jak yjcy moe powiedzie o zmarym, jest:
Jemu by si to spodobao. W najlepszym wypadku, nawet jeli kieruj nami najlepsze zamiary,
moemy si tylko domyla, czy faktycznie by tak byo, a przewanie nie mamy zielonego pojcia. Po
prostu nie sposb stwierdzi, co spodobaoby si zmaremu. O wydaniu Odrodzonej, poza tym, e jest
to pierwszy z trzech tomw zawierajcych wybrane fragmenty z dziennikw Susan Sontag,
powiedzie mona wic jedynie tyle, e nie jest to ksika, ktr ona sama by wydaa, jeli w ogle
postanowiaby opublikowa dzienniki. To ja podjem decyzj o ich wydaniu i ja dokonaem selekcji
materiau. Nawet w sytuacji, w ktrej nie trzeba si obawia ingerencji cenzora, literackie i etyczne
niebezpieczestwa takiego przedsiwzicia s oczywiste. Caveat lector.
Nie chciaem bynajmniej podejmowa decyzji tego rodzaju, lecz moja matka zmara, nie
pozostawiwszy adnych wskazwek co do tego, co zrobi z jej dokumentami oraz tekstami, ktrych
nie dokoczya bd nie wczya do zbiorw. Moe wydawa si to dziwne, zwaywszy, e bardzo
interesowaa si losem swoich prac, skrupulatnie analizowaa ich przekady nawet na jzyki, ktre
znaa bardzo pobienie, i miaa dobrze wyrobion opini na temat wydawnictw oraz czasopism z
caego wiata. Jednak pomimo tego, e zesp mielodysplastyczny, na ktry zmara 28 grudnia 2004
roku, to wysoce miertelny nowotwr krwi, matka jeszcze na kilka tygodni przed mierci bya pewna,
e wyzdrowieje. Zamiast zadysponowa, co zrobi z jej spucizn, kiedy sama nie bdzie ju moga
podejmowa decyzji co uczyniby czowiek pogodzony z nadchodzc mierci bez cienia
wtpliwoci mwia o tym, e wrci do pracy i zabierze si do pisania, kiedy tylko wyjdzie ze
szpitala.
Osobicie uwaam, e miaa prawo umrze w taki sposb, w jaki chciaa. Walczc o ycie, nie bya
nic winna ani mnie, ani przyszym pokoleniom. Jej postanowienie miao jednak pewne
nieprzewidziane skutki uboczne, z ktrych najpowaniejszy jest taki, e decyzja o ksztacie, w jakim
maj zosta wydane jej pisma, spocza na moich barkach. W wypadku zbioru At The Same Time,
ktry ukaza si dwa lata po jej mierci, sprawa bya stosunkowo prosta. Moja matka z pewnoci
starannie przejrzaaby eseje przed ich ponown publikacj, lecz byy to teksty wydane za jej ycia lub
wygoszone przez ni na wykadach. Jej zamierzenia byy jasne.
Dzienniki to materia zupenie innego rodzaju. Pisaa je wycznie dla siebie od wczesnej dorosoci
a po ostatnie lata ycia, kiedy to zachwycia si moliwociami, jakie daje komputer, i pisanie emaili odwrcio najwyraniej jej uwag od prowadzenia pamitnika. Nigdy nie pozwolia na
upublicznienie choby sowa ze swoich dziennikw ani nie odczytywaa ich fragmentw
przyjacioom, co czyni niektrzy pamitnikarze, aczkolwiek jej bliscy wiedzieli, e je prowadzi i
kady kolejny zapisany zeszyt ustawia obok wczeniejszych na pce w sypialnianej garderobie, gdzie
przechowywaa take inne, cenne, a zarazem bardzo osobiste przedmioty, takie jak zdjcia rodzinne i
pamitki z dziecistwa.
Kiedy zachorowaa wiosn 2004 roku, na pce stao niemal sto zeszytw. Kolejne odkryem z Anne
Jump, ostatni asystentk matki, oraz jej bliskim przyjacielem Paolem Dilonardem podczas
przegldania pozostawionych przez matk rzeczy. Miaem jedynie mgliste pojcie o zawartoci
dziennikw. Tylko raz rozmawiaem o nich z matk. Byo to wkrtce po tym, jak zachorowaa.
Wierzya, e wyzdrowieje, tak jak wyzdrowiaa z dwch poprzednich nowotworw. Wyszeptaa
wwczas tylko jedno zdanie: Wiesz, gdzie s dzienniki. Nie powiedziaa jednak, co mam z nimi
zrobi.

Przypuszczam, e gdyby to zaleao wycznie ode mnie, dugo zwlekabym z publikacj

dziennikw lub w ogle bym z niej zrezygnowa. Bywao, e miaem ochot je spali. Zeszyty nie
naleay jednak do mnie. Moja matka, kiedy jeszcze bya zdrowa, sprzedaa wszystkie swoje teksty,
materiay i ksiki bibliotece University of California w Los Angeles, zawierajc umow, zgodnie z
ktr miay tam trafi po jej mierci i tak si te stao. Poniewa w umowie nie byo adnej
wzmianki o zakazie publicznego udostpniania tych materiaw, doszedem do wniosku, e decyzj
podjto za mnie. Stwierdziem, e jeli sam nie uporzdkuj i nie udostpni dziennikw, zrobi to kto
inny zwlekanie nie ma wic sensu.
Wci mam jednak pewne obawy. Stwierdzenie, e dzienniki duo mwi o mojej matce, to
powane niedopowiedzenie. Postanowiem w nich zamieci wiele z jej kategorycznych sdw. Matka
bardzo lubia osdza, lecz ujawnienie tego faktu a pamitniki ujawniaj bardzo wiele zachca
czytelnika, aby osdzi j. Podczas opracowywania tekstu drczyy mnie powane wtpliwoci
matka, zwaszcza w pniejszym okresie ycia, bya osob cenic prywatno. Unikaa zwaszcza, na
tyle, na ile byo to moliwe, rozmw o jej homoseksualizmie i ambicjach. W wietle tych faktw moja
decyzja stanowi pogwacenie jej prywatnoci. Nie mona tego inaczej uj, nie rozmijajc si z
prawd.
Pamitniki s tymczasem zakotwiczone w odkryciu wasnej seksualnoci, ktrego dokonaa w
okresie dojrzewania, a take we wczesnych eksperymentach erotycznych, przeprowadzanych w wieku
szesnastu lat na University of California w Berkeley, oraz dowiadczeniu dwch wanych zwizkw,
w ktre wesza ju jako osoba dorosa. Pierwszy z nich by zwizkiem z kobiet poznan w czasie
studiw nazw j H z ktr w 1957 roku zamieszkaa w Paryu, drugi za z dramatopisark
Mari Irene Fornes (by kochank H), ktr poznaa w tym samym roku. Po powrocie do Stanw,
rozwodzie z moim ojcem i przeprowadzce na Manhattan matka ya z Irene od 1959 do 1963 roku.
Po podjciu decyzji o wydaniu dziennikw zrozumiaem wyranie, e cz zapiskw trzeba z nich
wyczy, gdy stawiaj moj matk w zym wietle, s zbyt otwarte seksualnie lub zawieraj
komentarze nieprzychylne wobec pewnych osb. Postanowiem rwnie zmieni imiona niektrych
wystpujcych w nich osb. Ponadto wyboru dokonywaem z przekonaniem, e wyaniajcy si z
pamitnikw surowy i nieupikszony obraz Susan Sontag jako modej kobiety, ktra z pen
wiadomoci i determinacj tworzy osob, jak pragnie zosta, stanowi o tym, co jest w nich
najbardziej fascynujce. Postanowiem wic nada temu tomowi tytu Odrodzona, ktry nawizuje do
zdania zapisanego na okadce jednego z pierwszych zeszytw. Sowo to dobrze obrazuje, kim bya
moja matka, odkd przestaa by dzieckiem.
aden amerykaski pisarz jej pokolenia nie by w rwnym stopniu otwarty na europejskie trendy
jak ona. Z pewnoci nie mogaby stwierdzi, e ma do opowiedzenia cae Tucson czy cae
Sherman Oaks w Kalifornii na tej samej zasadzie jak John Updike, ktry komentujc swoje pisarskie
pocztki, mwi, e mia do opowiedzenia cae Shillington. Jeszcze trudniej wyobrazi sobie, by
matka chciaa odwoywa si w poszukiwaniu inspiracji do swego dziecistwa lub spoecznego czy
kulturowego kontekstu, jak w owym czasie czynio wielu amerykaskich pisarzy ydowskiego
pochodzenia. Jej historia i znw utwierdzam si w przekonaniu o trafnoci wybranego tytuu
wskazuje na co dokadnie przeciwnego. W pewnym stopniu przypomina ona dzieje Luciena de
Rubemprgo ambitnego modego czowieka z prowincji, ktry pragnie si sta wan postaci w
stolicy.
Moja matka rnia si rzecz jasna od Rubemprgo pod wzgldem charakteru, temperamentu i
zainteresowa. Nie chciaa niczego nikomu zawdzicza. Wrcz przeciwnie, wierzya w swoj
gwiazd. Od wczesnej modoci miaa poczucie, e posiada wyjtkowe talenty i ma co do
przekazania. Nieustannie, zapalczywie i nieustpliwie zgbiaa wiedz w pamitnikach proces ten
zajmuje bardzo duo miejsca i dokonujc selekcji, staraem si to ukaza przez co w pewnym sensie

wcielaa w ycie przewiadczenie o wasnej wyjtkowoci. Chciaa by godna pisarzy, malarzy i

artystw, ktrych podziwiaa. Mot dordre Izaaka Babla Trzeba wiedzie wszystko mogoby
nalee rwnie do Susan Sontag.
Dzi myli si zupenie inaczej. Wiara we wasne moliwoci to rzecz oczywista wrd tych, ktrzy
odnosz sukcesy, lecz forma, jak owa pewno siebie przybiera, zmienia si z epoki na epok. Sdz,
e matka miaa umys dziewitnastowieczny, a zaabsorbowanie sob ujawniajce si w dziennikach
przypomina nastawienie niektrych wielkich samolubnych mylicieli realizujcych wielki cel, takich
jak Carlyle. W XXI wieku ambicj wyraa si w zupenie innym rejestrze. Czytelnik szukajcy ironii
tutaj jej nie znajdzie. Moja matka bya tego cakowicie wiadoma. W eseju o Eliasie Canettim, ktry
obok tekstu o Walterze Benjaminie zawsze uwaaem za najdalszy wypad na terytorium
autobiografii, na jaki si zdecydowaa, z aprobat cytuje wypowied tego ydowskiego autora:
Prbuj sobie wyobrazi, jak kto mwi do Szekspira: Wyluzuj!.
Powtarzam wic, caveat lector. W pamitniku tym sztuka jest spraw ycia i mierci, skonno do
ironii postrzega si jako wad, a powaga to najwysze dobro. Moja matka do wczenie przyja takie
pogldy. Nigdy nie brakowao ludzi, ktrzy jej mwili, by wyluzowaa. Wspominaa niekiedy, jak jej
dobrotliwy, konserwatywny ojczym, bohater wojenny, prosi, by nie czytaa tyle ksiek, bo nigdy nie
znajdzie ma. Podobn uwag, cho w nieco bardziej wyrobionej intelektualnie formie, wygosi, jak
mi powiedziaa, filozof Stuart Hampshire, jej oksfordzki wykadowca. Podczas konsultacji
wykrzykn pewnego razu z bezsilnoci: Ach, wy, Amerykanie! Tacy powani dokadnie tak jak
Niemcy. Nie zamierza jej komplementowa, lecz moja matka potraktowaa jego sowa jak
najwysze wyrnienie.
Czytelnik moe odnie wraenie, e matka bya urodzon Europejk na tej zasadzie, na ktrej
dla Izaaka Berlina istnieli urodzeni Amerykanie wrd Europejczykw i urodzeni Europejczycy
wrd Amerykanw. Sdz jednak, e nie mona jej raczej opisa w tych kategoriach. To prawda, e
literatura amerykaska bya w jej oczach przedmieciem wielkich literatur europejskich, zwaszcza
niemieckiej. Zarazem ywia jednak najgbsze przekonanie, e moe sama siebie przetworzy e
wszyscy jestemy do tego zdolni a to czy pochodzenie mona odrzuca lub przekracza dowolnie
lub raczej wysikiem woli. Czy Fitzgerald nie wyrazi podobnej opinii, mwic, e w yciu
Amerykanw nie ma drugich aktw? Na ou mierci, wci nie wierzc, e ju si z niego nie
podniesie, planowaa kolejny pierwszy akt, ktry mia si rozpocz, gdy terapia da jej troch wicej
czasu.
Jednym z najmocniejszych wrae, ktre odniosem po przeczytaniu dziennikw, byo to, e od
modoci po wiek podeszy matka toczya wci te same bitwy.
Z pamitnika od samego pocztku emanuje zarwno poczucie, e opanowaa humanistyk, jak i
imponujca pewno co do prawdziwoci wasnych sdw oraz niezwyka zachanno przekonanie,
e musi usysze kady nowy utwr, zobaczy kade dzieo sztuki, zaznajomi si ze wszystkimi
najwaniejszymi ksikami. W tym duchu tworzya spisy ksiek do przeczytania i skrelaa kolejne
pozycje po zakoczeniu lektury. W dzienniku wyranie wybrzmiewa jednak take poczucie klski,
niezdolnoci do kochania, a nawet do mioci erotycznej. W swoim ciele czua si rwnie niezrcznie,
jak pewnie poruszaa si po przestrzeni umysu.
Wzbudza to we mnie smutek, ktrego nie potrafi wyrazi. We wczesnej modoci matka pojechaa
na wycieczk do Grecji. Tam, w peloponeskim amfiteatrze, obejrzaa przedstawienie Medei. Bardzo j
ono poruszyo w chwili, gdy Medea ma zabi swoje dzieci, widzowie zaczli woa: Nie! Nie rb
tego, Medeo!. Ci ludzie nie mieli poczucia, e ogldaj dzieo sztuki wspominaa wielokrotnie.
To wszystko byo dla nich prawdziwe.
Pamitnik ten rwnie jest prawdziwy. Czytajc go, miaem niepokojce wraenie, e reaguj
podobnie jak greccy widzowie z poowy lat pidziesitych. Chciaem woa: Nie rb tego! albo

Nie bd dla siebie taka surowa czy Uwaaj na ni, ona ci nie kocha. Ale teraz jest ju
oczywicie za pno: sztuka dobiega koca, gwni bohaterowie odeszli, podobnie jak wikszo
cho nie wszystkie postaci drugoplanowych.
Tym, co pozostaje, s cierpienie i ambicja, midzy ktrymi oscyluj te zapiski. Czy matka
yczyaby sobie ich upublicznienia? Powtrz, e za moj decyzj o tym, by nie tylko pozwoli na ich
wydanie, lecz take by je osobicie zredagowa, stoj wzgldy praktyczne, aczkolwiek znajduj si tu
rzeczy, ktre s dla mnie bardzo bolesne, i takie, ktrych wolabym si nie dowiedzie i nie
rozpowszechnia.
Wiem natomiast, e matka uwielbiaa czyta dzienniki i listy im bardziej byy intymne, tym
lepiej. By moe wic Susan Sontag pisarka pochwaliaby moj decyzj. Tak mam w kadym razie
nadziej.
David Rieff

1947

23/11/47
Wierz:
a) e nie ma boga osobowego ani ycia po mierci
b) e najbardziej godna podania jest moliwo bycia szczer wobec siebie, czyli Uczciwo
c) e ludzie rni si od siebie wycznie inteligencj
d) e jedynym kryterium oceny naszych dziaa jest to, czy stajemy si dziki nim bardziej szczliwi
czy nieszczliwi
e) e odebranie ycia jakiemukolwiek czowiekowi jest ze [Brak wpisw f i g]1
h) wierz ponadto, e pastwo idealne (pomijajc g) powinno by scentralizowane i zarzdza
obiektami uytecznoci publicznej, bankami, kopalniami + transportem, subsydiowa sztuk,
zapewni godn pac minimaln oraz wsparcie osobom niepenosprawnym i starym, a take
opiekowa si kobietami w ciy, bez pytania, czy dziecko pochodzi z prawego czy nieprawego oa.
1 Wszystkie uwagi zamieszczone w nawiasach kwadratowych pochodz od Davida Rieffa, syna S.S. i redaktora oryginalnego
wydania. Polskie wydanie oddaje te, na ile to moliwe, interpunkcj i skad oryginau (przyp. red.).

1948

13/04/48
Idee zakcaj paszczyzn ycia.
29/07/48
Co to znaczy w modym wieku otworzy nagle oczy na udrki ycia, na jego ponaglenia?
To znaczy usysze pewnego dnia echo gosu tych, ktrzy id inn drog, to chwiejnym krokiem
wynurzy si z dungli i run w otcha:
To znaczy take by lepym na pomyki buntownikw, to tskni w udrce caym sob do
wszystkiego, co przeciwne dziecicemu yciu.
To porywczo, dziki entuzjazm, zalewany falami niezadowolenia z samej siebie. To okrutna
wiadomo wasnej arogancji
To poczucie upokorzenia przy kadym przejzyczeniu, bezsenne noce spdzone na przygotowywaniu
si do jutrzejszych rozmw i zadrczaniu si tymi, ktre odbyy si wczoraj to pochylona gowa,
twarz ukryta w doniach to mj boe, mj boe (ma liter, oczywicie, bo boga nie ma).
To ochodzenie uczu do wasnej rodziny i wszystkich idoli dziecistwa To kamanie uraza, a
potem nienawi.
To narodziny cynizmu, krytyczne podejcie do kadej myli, kadego sowa i dziaania. (Ach, by
cakowicie, absolutnie szczerym!) To zawzite i nieustanne podwaanie przyczyn
To odkrycie, e katalizatorem i [W tym miejscu wpis si urywa].
19/08/48
To, co dawniej zdawao mi si miadcym jarzmem, postanowio mnie zaskoczy i nagle spado mi
pod stopy, stajc si ciarem, ktry musz z trudem za sob wlec. Jake chciaabym si podda! Jak
atwo przyszoby mi przekona sam siebie o susznoci drogi yciowej moich rodzicw. Gdybym
przez rok spotykaa si wycznie z nimi i ich przyjacimi, przestaabym si opiera poddaabym
si? Czy moja inteligencja musi si regularnie kpa w oywczym strumieniu niezadowolenia
innych ludzi, w przeciwnym razie zamiera? Gdybym tylko moga wytrwa w swoich postanowieniach!
Czuj bowiem, e si waham, walcz z mylami czasem nawet sdz, e jestem gotowa studiowa
na jakiej tutejszej uczelni.
Nieustannie myl o matce jest taka pikna, ma tak gadk skr, tak bardzo mnie kocha.
Przypominam sobie, jak pewnej nocy leaa, wstrzsana spazmami szlochu nie chciaa, eby
usysza j tata, ktry by w drugim pokoju, a kadej fali jej ez towarzyszyo jakby guche czknicie
ludzie przez sw tchrzliwo wchodz w jaowe zwizki czy raczej pozwalaj si w nie wciga,
poddajc si biernie sile konwencji jake obmierze, straszne, ndzne ycie prowadz
Jak ja mog j skrzywdzi, t pokonan, nigdy niestawiajc oporu kobiet?
Co zrobi, by si wzmocni, by odnale w sobie okruciestwo?
1/09/48
Co oznacza wyraenie by na gazie?

Gra wyrzucona z procy.

Jak najszybciej przeczyta Elegie duinejskie [Rilkego] w przekadzie [Stephena] Spendera.
Znw zanurzam si w Gidzie co za jasno i precyzja! W rzeczywistoci jednak fenomenalny jest
sam Gide jego proza wydaje si mao znaczca, podczas gdy Czarodziejska gra [Manna] to ksika
na cae ycie.
Wiem to na pewno! Czarodziejska gra jest najdoskonalsz powieci, jak czytaam. Nie da si z
niczym porwna niesabncej rozkoszy, ktr odczuwam, obcujc z tym dzieem. Jednak po emocje
w czystej postaci, fizyczn przyjemno, poczucie bezdechu i bezdusznie uciekajcego ycia
prdzej, prdzej po wiadomo ycia nie, inaczej: wiadomo bycia yw signabym po Jana
Krzysztofa [Romaina Rollanda] Ale t ksik powinno si czyta tylko raz.
***
Chciabym sobie na takie zasuy wspomnienie: Grzeszy diabelsko, lecz jego ksiki s w
cenie.
Hilaire Belloc
***
Na cae popoudnie zanurzyam si w Gidzie i suchaam nagrania Don Giovanniego [Mozarta]
(wykonanie z festiwalu w Glyndebourne) pod dyrekcj [Fritza] Buscha. Kilka arii tak sodkich, e
dusza przy nich wzlatuje! nastawiaam kilkakrotnie raz za razem (Mi tradi quellalma ingrata i
Fuggi, crudele, fuggi). Gdybym moga ich sucha nieustannie, jak mia i pogodn osob bym bya!
Wieczr roztrwoniam z Natem [Nathanem Sontagiem, ojczymem S.S.]. Da mi lekcj jazdy
samochodem, a potem poszam z nim na film przygodowy w technikolorze i udawaam, e si dobrze
bawi.
Po napisaniu ostatniego zdania przeczytaam je ponownie i postanowiam skreli. Ostatecznie jednak
zdecydowaam, e tego nie zrobi. Nic bym nie zyskaa na notowaniu tylko przyjemnych wydarze
(Zreszt i tak jest ich za mao!) Odnotowuj wic, jak bezsensownie zmarnowaam czas dzisiaj, aby
sobie nie pobaa i nie narazi na szwank jutra.
2/09/48
Pena ez dyskusja z Mildred [Mildred Sontag z domu Jacobson, matka S.S.] niech to szlag!
Powiedziaa: Powinna si bardzo cieszy, e wyszam za Nata. Inaczej na pewno nie jechaaby do
Chicago, o nie! Wiedz, e jestem bardzo niezadowolona z twojego wyjazdu, ale czuj, e musz ci to
wszystko jako wynagrodzi.
Moe powinnam si cieszy!!!
10/09/48
[Wpis wraz z dat zanotowany na wewntrznej stronie okadki drugiego tomu Dziennikw Andr
Gidea nalecego do S.S.].
Skoczyam czyta t ksik o 2.30 tego samego dnia, w ktrym j kupiam
Powinnam bya j czyta znacznie duej i bd musiaa w przyszoci powtrzy t lektur
wielokrotnie Gide i ja tak znakomicie pasujemy do siebie pod wzgldem intelektualnym, e przy
kadym zdaniu, ktre on wydaje na wiat, ja odczuwam ble porodowe! Nie myl wic: Ale to
byskotliwe!, tylko: Przesta! Nie mog tak szybko myle! Albo raczej nie mog tak szybko
wzrasta!.

Bo ja nie tylko czytam t ksik, lecz take j wsptworz, i to wyjtkowe, cudowne dowiadczenie
w znacznym stopniu uporzdkowao chaos w mojej gowie i zapenio pustk, ktra drczya mnie
przez te wszystkie straszne miesice
19/12/48
Musz przeczyta tak wiele ksiek, sztuk i opowiada Oto kilka z nich:
Faszerze Gide
Immoralista j.w.
Lochy Watykanu j.w.
Korydon Gide
Tar Sherwood Anderson
The Island Within Ludwig Lewisohn
Azyl William Faulkner
Esther Waters George Moore
Dziennik pisarza Dostojewski
Na wspak Huysmans
Le Disciple Paul Bourget
Sanin Michai Arcybaszew
Johnny poszed na wojn Dalton Trumbo
Saga rodu Forsytew Galsworthy
The Egoist George Meredith
Diana of the Crossways j.w.
The Ordeal of Richard Feverel j.w.
wiersze Dantego, Ariosta, Tassa, Tibullusa, Heinego, Puszkina, Rimbauda, Verlainea,
Apollinairea
sztuki Syngea, ONeilla, Calderna, Shawa, Hellmana [Spis ten cignie si przez kolejne pi
stron i zawiera ponad sto pozycji].
***
Poezja musi by: dokadna, gboka, konkretna, znaczca, rytmiczna, sformalizowana, zoona
Sztuka zawsze walczy wic o to, by uniezaleni si od zwykego rozsdku
Jzyk to nie tylko narzdzie, ale i cel sam w sobie
Skupiwszy moce swojego niezwykle jasnego umysu, Gerard Hopkins wyku ze sw wiat peen
obrazw mrocznych i wzniosych.
Dzierc bezlitosn klarowno jak tarcz i chronic si przed wszystkim, co cielesne, dziki
konsekwentnej spirytualizacji swego ycia i twrczoci, stworzy dzieo w swej ograniczonej tematyce
niezwykle wiee. Dajc ujcie udrkom duszy
25/12/48
Jestem obecnie cakowicie zasuchana w jednym z najpikniejszych utworw muzycznych, jakie
syszaam w yciu to Koncert na czworo skrzypiec h-moll Vivaldiego z kolekcji Cetra-Soria z
udziaem Maria Salerna
Muzyka to najwspanialsza i zarazem najywsza spord wszystkich sztuk najbardziej abstrakcyjna,
najdoskonalsza, najczystsza i najbardziej zmysowa. Sucham Vivaldiego caym swoim ciaem, a
ono reaguje blem na jego namitno i wznioso. Moje fizyczne ja nieznonie cierpi a potem

ogarnia je stumiony lk kiedy cay wiat melodii opada kaskadami pod koniec pierwszego
movimento kawaeczek mojego ciaa umiera za kadym razem, gdy czuj nienasycone pragnienie, by
usysze drugie movimento
Stoj niemal na skraju szalestwa. Czasami tak sdz (ostronie pisz te sowa) zdarzaj si
przelotne chwile (ledwie mgnienia), w ktrych wiem na pewno tak jak wiem, e dzi jest Boe
Narodzenie i balansuj na brzegu niezmierzonej przepaci
Co takiego, pytam, powoduje ten niepokj? Jak mog si zdiagnozowa? Odczuwam bardzo naglc i
drczc potrzeb mioci fizycznej oraz towarzystwa intelektualnego jestem bardzo moda i by
moe z czasem moim seksualnym deniom przestanie towarzyszy udrka ale prawd mwic, nie
obchodzi mnie to. [Na marginesie S.S. dodaje sowa opatrzone dat 31 maja 1949 roku: I ciebie te
nie powinno]. Moje potrzeby mnie przytaczaj i wci drczy mnie wiadomo zbyt szybko
upywajcego czasu
Bardzo moliwe, e kiedy bd spoglda na te zapiski z wielkim rozbawieniem. O ile dawniej byam
okropnie, neurotycznie wrcz religijna i mylaam o tym, by pewnego dnia zosta katoliczk, o tyle
teraz czuj, e mam skonnoci lesbijskie (z jakim wahaniem pisz te sowa)
Nie wolno mi rozmyla o Ukadzie Sonecznym niezliczonych galaktykach, ktre dziel miliony lat
wietlnych nieskoczonociach kosmosu nie wolno mi patrze w niebo duej ni przez chwil
nie wolno mi myle o mierci, o wiecznoci nie wolno, aby nie przeywa tych strasznych chwil, w
ktrych mj umys wydaje mi si czym namacalnym nie tylko umys cay mj duch wszystko,
co mnie oywia, a co jest pierwotnym, reagujcym na wiat podaniem tworzcym moje ja
wszystko to przyjmuje okrelony ksztat i wielko jest zbyt ogromne, by pomieci si w
strukturze, ktr nazywam ciaem Wszystkie siy, ktre mn targaj upyw czasu i stres (teraz to
czuj), lecz musz zacisn pici Podnosz si kto by trwa w bezruchu kady misie napity
do blu pragnie sta si czci bezmiaru chc krzycze odek mi si kurczy nogi, stopy,
palce bolenie naprone.
Ta biedna skorupa gotowa jest pkn w kadej chwili teraz to wiem kontemplacja
nieskoczonoci przecia umys i sprawia, e rozcieczam groz, przeciwstawiajc jej prost
zmysowo abstrakcji. A mimo to przeladuje mnie jaki demon, ktry wie, e moje emocje nie maj
ujcia napenia mnie blem i gniewem strachem i dreniem (jestem udrczona, skatowana,
skrajnie umczona ), przez mj umys przebiegaj spazmy niekontrolowanego podania
31/12/48
Ponownie czytam te zeszyty. S tak ponure i monotonne! Czy ja nigdy nie przestan si uala nad
sob? Caa moja istota wydaje si trwa w napiciu wyczekiwaniu

1949

25/01/49
Wyjad na ten semestr do Cal [University of California w Berkeley], jeli bdzie miejsce w
akademiku.
11/02/49
[Wpis ten dotyczy postanowienia, by wyjecha na studia do Berkeley, a S.S. wykonaa go tu przed
opuszczeniem domu w Los Angeles].
Emocje podpowiaday mi, by zosta. Intelekt, by jecha. Wyglda na to, e jak zawsze czerpaam
przyjemno z karania samej siebie.
19/02/49
[S.S. pisze te sowa zaraz po przyjedzie do Cal. Niedawno skoczya szesnacie lat].
No to jestem.
Nie jest tu wcale inaczej; chyba nigdy nie liczyo si dla mnie to, by trafi do odpowiedniego
rodowiska. Zaleao mi raczej na odnalezieniu siebie nabraniu poczucia wasnej wartoci i
spjnoci swojej osoby.
Nie jestem teraz wcale szczliwsza, ni byam w domu
Chc pisa chc y w intelektualnej atmosferze chc mieszka w centrum kulturalnym, gdzie
mona si nasucha muzyki pragn tego wszystkiego i jeszcze wicej, ale co wane, nie ma
chyba adnego innego zawodu, w ktrym mogabym si spenia tak doskonale jak w zawodzie
wykadowcy akademickiego [W poprzek uwagi o zawodzie wykadowcy S.S. dopisaa pniej:
Jezu!].
1/03/49
Kupiam dzisiaj Kontrapunkt i czytaam przez bite sze godzin, pki nie skoczyam. [Aldous]
Huxley jest w swojej prozie przepysznie pewny siebie, a jego obserwacje s chwalebnie trafne, jeli
chwa moe przynie obnaanie pustki naszej cywilizacji Tak czy inaczej, ksika ta bardzo mnie
podekscytowaa, a to z powodu moich zalkowych talentw krytycznych. Rozkoszuj si nawet
poczuciem przygnbienia, ktre ona powoduje, choby tylko dlatego, e Huxleyowi udao si tak
zrcznie wywoa u mnie emocje bez wyranego powodu.
Na tym etapie ycia, na ktrym jestem, wielkie wraenie robi na mnie wirtuozeria Technika,
organizacja, bogactwo jzyka bardzo mocno do mnie przemawiaj. Bezlitonie realistyczny
komentarz (Huxley, Rochefoucauld) przemiewcza karykatura lub dugi wywd filozoficzny w Der
Zauberberg i [Der] Tod in Venedig [Czarodziejskiej grze i mierci w Wenecji ] Tomasza Manna
Ograniczone te moje upodobania
***
Przeksztacenie oderwanego, intelektualnego sceptycyzmu w peny, harmonijny sposb ycia oto
mj problem yciowy.
Kontrapunkt

***
2/04/49
Kocham by zakochana! Wszystko, co myl o Irene [Lyons, kochance H., ktra zostaje kochank
S.S. i odgrywa wan rol w jej dziennikach z lat 19571963], kiedy jej nie widz Wszystkie
intelektualne zahamowania, ktre by moe mam znikaj wobec blu + frustracji, jakie odczuwam
w jej obecnoci. Nieatwo jest zosta tak cakowicie odrzuconym
6/04/49
Nie potrafiam zmusi si do pisania o tej sprawie, zanim nie mino troch czasu, dziki czemu
nabraam do niej dystansu emocjonalnego
Chodzi o co bardzo brzydkiego i nieznonego, bo nie mona o tym nikomu powiedzie
Prbowaam! Chciaam poczu podniecenie! Miaam wielk nadziej, e on mi si spodoba fizycznie,
co bdzie dowodem, e jestem przynajmniej biseksualna [Na marginesie S.S. dodaa zdanie z dat
31 maja: Co za gupia myl! przynajmniej biseksualna].
Nie czuj nic poza upokorzeniem i upodleniem na myl o fizycznych relacjach z mczyzn
Kiedy go pierwszy raz pocaowaam by to bardzo dugi pocaunek pomylaam bardzo wyranie:
I to wszystko? jakie to gupie Prbowaam! Naprawd ale wiem ju, e pewne rzeczy s
niemoliwe Chciaabym si zapa pod ziemi Och, no i zamciam Peterowi w yciu
On nazywa si James Rowland Lucas Jim i byo to w pitkowy wieczr, 11 marca planowaam
tego dnia pojecha na koncert Mozarta do San Francisco.
***
I co ja mam teraz zrobi? [Kolejny pniejszy komentarz S.S., tym razem nieopatrzony dat:
Dobrze si bawi, rzecz jasna].
[Poniszy wpis zosta z pewnoci wykonany w kwietniu 1949 roku, lecz w dzienniku nie jest
datowany].
Wyjazd do domu na weekend by zupenie niezwyky. Poczuam, e coraz bardziej oddalam si
emocjonalnie od tego, co pod wzgldem intelektualnym wydaje mi si wybrakowane Myl, e
ostatecznie wyzwoliam si od zalenoci od/przywizania do matki Nie budzia we mnie adnych
uczu, nawet litoci tylko nud Dom nigdy jeszcze nie wydawa mi si tak ciasny, a ludzie tak
bardzo tpi i trywialni; moja witalno bya uciliwa Tu przynajmniej [tzn. w Berkeley], w
nieskrywanej samotnoci, wynagradzam sobie pobyt w domu, oddajc si rozkoszom takim jak
muzyka, ksiki, gone czytanie poezji. Nie musz przed nikim udawa; czas powicam na to, co
chc W domu trzeba zachowywa pozory i odprawia te wszystkie rytuay przyjani przeraajca
strata czasu musz starannie zarzdza czasem tego lata, przede mn jest bowiem duo do zrobienia

Jeli nie przyjm mnie w Chicago [po jednym semestrze na University of California w Berkeley S.S.
zoya podanie o przeniesienie do College of the University of Chicago] i zaplanuj powrt do Cal na
zim, zostan tu na pierwsz sesj letni. A jeli nie, to zrobi wymagane kursy na UCLA podczas
omiotygodniowej sesji jako wolny suchacz.
Midzy 14.00 a 17.00 kadego dnia wychodz z domu na soce i przeznaczam ten czas, podobnie jak
moliwie du cz kadego wieczora, na pisanie i nauk Bd cicha, grzeczna i spolegliwa!
8/04/49
Tego popoudnia byam na wykadzie Anas Nin zatytuowanym Funkcja sztuki i artysty. Nin to

zadziwiajca osoba przypomina wrk z bajki jest niska, drobna, ma ciemne wosy i mocny
makija, co sprawia, e wyglda bardzo blado wielkie, pytajce oczy wyrany, ale trudny do
uchwycenia akcent wyraa si wrcz nazbyt precyzyjnie wygadza i poleruje kad sylab
czubkiem jzyka i koniuszkami zbw ma si wraenie, e gdyby j dotkn, zamieniaby si w
srebrny py. [Na marginesie S.S. dopisaa pniej: H tam bya].
Przedstawia subteln, ulotn teori sztuki (odkrywanie niewiadomoci, pisanie automatyczne, bunt
przeciw mechanistycznej cywilizacji) Otto Rank poddawa Nin psychoanalizie.
14/04/49
Wczoraj przeczytaam Nightwood [Djuny Barnes] Ale ona wspaniale pisze Ja te chc pisa w
taki sposb bogaty, rytmiczny to mocna, doniosa proza, odpowiednia do tego, by odda mityczne
niejasnoci, ktre stanowi zarwno rdo, jak i struktur dowiadczenia estetycznego
symbolizowanego przez jzyk
16/04/49
Przeczytaam wiksz cz Braci Karamazow [Dostojewskiego] i nagle ogarno mnie przemone
poczucie nieczystoci. Napisaam listy do Petera i Audrey, w ktrych zerwaam z nimi wszelkie
stosunki, oraz list do matki, w ktrym ogldnie wyraam swoj odraz do przeszoci
***
Ach, bya te Irene
Prawd mwic, ma racj i jest godna podziwu
***
I pomyle, e to ja sama wmanewrowaam si w uczucie do Petera, bo byam bardzo samotna i nie
wyobraaam sobie, e mog znale kogo lepszego! A co do zamieszania z Audrey Do diaba, jeli
Irene moe uczciwie postawi spraw i mnie odrzuci ja te mog (po raz pierwszy w yciu) by
szczera
[Na wewntrznej stronie okadki notesu opatrzonego dat 7/05/4931/05/49 S.S. napisaa duymi
literami: W OKRESIE, KTRY OBEJMUJE TEN ZESZYT, DOZNAAM ODRODZENIA].
17/05/49
Dzi skoczyam Demiana [Hermana Hessego] i, oglnie rzecz biorc, byo to wielkie rozczarowanie.
Ksika zawiera kilka bardzo dobrych ustpw i cakiem nieze s pierwsze rozdziay opisujce
dojrzewanie i modo Sinclaira Ale odwoania do si nadprzyrodzonych czynione z kamienn
twarz w dalszej czci ksiki kompletnie nie przystaj do realistycznej formuy zaoonej na
pocztku. Nie mam nic przeciw romantycznemu wydwikowi powieci (bardzo podobay mi si na
przykad Cierpienia modego Wertera ), ale zaoenia Hessego s (nie umiem tego inaczej wyrazi)
dziecinne
Zaczynam wanie The Theory of Knowledge Implicit in Goethes World-Conception Rudolfa Steinera.
Poniewa wydaje mi si, e podam za jego myl bez wysiku, jestem wobec siebie tym bardziej
podejrzliwa i czytam bardzo powoli
Przez kilka ostatnich tygodni przeczytaam take (czy ju o tym pisaam?) cz pierwsz Fausta
[Goethego w przekadzie] Bayarda Taylora, Tragiczn histori doktora Fausta [Christophera]
Marlowea i powie Manna
Goethe bardzo mnie poruszy, cho nie mog powiedzie, bym go w peni zrozumiaa Marlowe

natomiast jest ju waciwie mj powiciam bowiem duo czasu, by przeczyta go kilka razy, a
niektre fragmenty wielokrotnie deklamowaam na gos. W zeszym tygodniu kocowy monolog
Faustusa odczytaam gono kilkanacie razy. Nie da si go z niczym porwna
W jednym z wczeniejszych notesw napisaam, e nie podoba mi si [Doktor] Faustus Manna
Daam tym jawny i jednoznaczny dowd niskiego poziomu swojej wraliwoci krytycznej! Faustus to
znakomite dzieo, ktre dostarcza wiele satysfakcji. Bd musiaa przeczyta je wiele razy, zanim je
posid
Ponownie czytam fragmenty utworw, ktre zawsze byy dla mnie wane, i zaskakuj mnie wnioski,
do jakich dochodz. Wczoraj przeczytaam sporo wierszy [Gerarda Manleya] Hopkinsa i nie
zachwyciy mnie tak jak dawniej zawiodo mnie zwaszcza Echo oowiane i echo zote
Dobrze jest czyta na gos Ponownie czytam te (z wielk przyjemnoci) Dantego i [T.S.] Eliota
(oczywicie)
Tego lata chc si skupi na Arystotelesie, Yeatsie, Hardym i Henrym Jamesie
18/05/49
Czy ja ju zawsze bd taka durna?! Dzi wysuchaam wykadu poczonego z recytacj monologw
dramatycznych Browninga Zawsze traktowaam z gry jego dziea, a nic o nich nie wiedziaam!
Kolejny autor, z ktrym musz popracowa tego lata
23/05/49
[Poniszy wpis ma prawie trzydzieci stron i jest podsumowaniem dotychczasowego ycia S.S. w
Berkeley. Na jego kocu autorka opisuje, jak poznaa H. i przy jej pomocy wesza w gejowskie
rodowisko San Francisco].
Wydarzenia tego weekendu dobitnie ukazay i, jak sdz, czciowo rozwizay mj najwikszy
problem: straszn dychotomi ciaa i umysu, ktra drczya mnie przez ostatnie dwa lata. To chyba
najwaniejszy dla mnie jako osoby, ktr bd okres w moim yciu.
W pitkowy wieczr poszam z Alem [dopisek S.S.: Allan Cox] na odczyt Georgea Boasa,
wizytujcego profesora filozofii z Johns Hopkins, zatytuowany Znaczenie w humanistyce. W
zajmujcym i erudycyjnym wykadzie Boas ujawni mankamenty najwaniejszych szk krytycznych,
poczwszy od Arystotelesa, lecz nie zaproponowa waciwie adnej wasnej koncepcji poza
zgrabnym, sterylnym wykazaniem rnorakich bdw. Kilka interesujcych myli: ewolucja sztuki
jako oscylacja midzy rytuaem a improwizacj ciekawe przetworzenie wyczerpanej ju antytezy
klasyki i romantyzmu. Jedn z uwag Boas skierowa do krytykw odwoujcych si do myli
arystotelejskiej, ktrzy nie mog zrozumie, jak to jest, e Arystoteles nie zna Szekspira, a Hamlet
jest tragedi (prawdziw tragedi = zgodn z definicj Arystotelesa), lecz ju to emocje, ju to jakie
inne magiczne moce mwi im, e naprawd jest to tragedia wedle kryteriw arystotelejskich
Al i mj stosunek do niego uosabiaj moj tsknot do wycofania si w sfer intelektu, moje lki i
zahamowania yciowe. Ma dwadziecia dwa lata i jest byym marynarzem floty handlowej nie
przyjto go do wojska z powodu daltonizmu niesamowicie przystojny wedug klasycznych kryteriw
wysoki, krcone, brzowe wosy, doskonae rysy twarzy z wyjtkiem atrakcyjnych, szerokich
nozdrzy pikne donie Pochodzi z maego miasteczka (Santa Ana), w ktrym mieszka do
osiemnastego roku ycia, kiedy to wyjecha do Berkeley, by studiowa w Cal. Przerwa karier
akademick na trzy lata, ktre spdzi na morzu. Niedawno zacz studia i specjalizuje si w chemii,
chocia interesuj go gwnie matematyka i literatura. Chce pisa, ale nie moe si przeama, gdy
obawia si, e jego utwory byyby bardzo kiepskie pewnie ma racj. Jest bardzo uzdolniony

matematycznie i dziki studiom w tej dziedzinie, jeli zbierze si na odwag, mgby wlizgn si w
domen filozofii. Pochodzi z luteraskiej rodziny o niemieckich korzeniach i ma doprawdy
redniowieczne nastawienie do wiata: jest niezwykle skromny, wraliwy na grzech, miuje wiedz i
abstrakcj, swoje ciao w peni podporzdkowuje temu, co uwaa za wane: umysowi. Na ostatniej
randce wyzna mi, e przez cay dzie nic nie jad, by rozwija samodyscyplin. Sdz, e jego umys
ma wielkie moliwoci to jeden z najwietniejszych intelektw, jakie spotkaam Cho absurdem
byoby zakada, e jest prawiczkiem, to mog si zaoy, e zwykle jest bardzo wstrzemiliwy i ma
gigantyczne poczucie winy, gdy od czasu do czasu zgrzeszy
Poznalimy si na pocztku semestru. Zwrciam na niego uwag na nagrywanym koncercie (pene
wykonanie Don Giovanniego) i zdaam sobie spraw, e jest kelnerem [sic] w akademiku.
Pogadalimy chwil, spotkalimy si na kilku innych koncertach i w kocu, po kilku tygodniach
wymieniania ukradkowych spojrze, Al zebra si na odwag i spyta, czy nie zechciaabym pj z
nim na koncert (Magnificat [Bacha] w miejscowym kociele kongregacjonalnym). Od tamtego czasu
zaledwie kilka razy byam na imprezach kulturalnych, ale jeli ju si dokd wybieraam, zawsze
szam razem z nim. Blisko drugiej osoby, choby relacje z ni pozbawione byy wszelkiego aru,
odwracaa moje myli od upokarzajcego zakoczenia zwizku z Irene. Al nie pociga mnie fizycznie
i dobrze si z nim czuam z dwch powodw: naprawd szanowaam jego intelekt, chciaam nauczy
si czego od niego i rozmawia z nim o muzyce, literaturze i filozofii; wiedziaam ponadto, e zanim
wykona jaki powaniejszy ruch, minie wiele tygodni, a wwczas bdzie mi si atwo wywika z tej
znajomoci. Jak dotd nawet nie trzymalimy si za rce! Faktycznie, czuam si przy nim swobodnie,
lecz nie miaam wraenia, e jestem w peni akceptowana i yj peni ycia. Straszne byo to, e
owego pitkowego wieczora niemal udao mi si przekona sam siebie, e intelektualne zadowolenie,
ktre przy nim czuj stanowice po prostu brak cierpienia jest pene i nie moe by wiksze. Po
Boasie siedzielimy najpierw przez godzin przy kawie, a potem spacerowalimy, pogreni w
rozmowie, jeszcze przez dwie czy trzy godziny.
Dyskutowalimy o wszystkim, od kantat Bacha przez Faustusa Manna, pragmatyzm, Cal Labor
School1, po teori zakrzywionej czasoprzestrzeni Einsteina. Bardzo zafascynowaa mnie filozofia
matematyczna. Naprawd podzielaam jego wielk skromno i swobodne podejcie do ycia on nie
boi si mierci, bo po prostu wie, e jego ycie, ludzkie ycie w ogle, jest zupenie niewane
Rozmawialimy wspaniale, a wszystko wydawao mi si bardzo klarowne, gdy w tamtej chwili
odrzuciam bardziej ni kiedykolwiek: przechadzki, leniuchowanie, soce, seks, jedzenie, sen,
muzyk Byam gboko przekonana, e moje postanowienie, by zosta wykadowc, jest suszne, i
nic tak naprawd si nie liczy poza zdatnymi do przyswojenia, przetrawionymi umysowo
doznaniamie po prostu w ogle mao co jest wane. W tamtej chwili niemal przestaam si ba
mierci Zgadzalimy si, e w yciu zawsze trzeba si spodziewa najgorszego gdy wypenia je
podo i miernota i nie naley protestowa, tylko, po spenieniu swoich spoecznych powinnoci,
wycofa si, nie angaowa i moe zasuy na kilka chwil szczcia w oczekiwaniu na najgorsze:
okreliam to mianem warunkowego akceptowania ycia Wierzyam w to! Czuam si z tym
dobrze W dodatku Irene wydawaa mi si bardzo odlega Poegnalimy si przed wejciem do
akademika (w wystudiowanej przyjacielskiej atmosferze), po czym, wypeniona wewntrznym
spokojem, poszam na gr spa
Jeszcze mogam wygra z yciem z wasn skonnoci do namitnoci zrezygnowaabym ze
wszystkiego zrezygnuj, sygnuj, piecztuj, lij do Boga [S.S. czciowo parafrazuje tu wers z
poematu Hopkinsa Echo oowiane i echo zote].
W sobot wstaam jak zwykle o 9.30, by zdy na 10.00 na wykad Era [Samuela] Johnsona.

(Odkryam te zajcia ju po tym, jak pozapisywaam si na mnstwo rnych wykadw na pocztku

semestru, odbywaj si WtCzw 10, ale ja mam oczywicie francuski pi razy w tygodniu o 10.00)
Mniej wicej w poowie semestru pod koniec marca spotkaam pewn dziewczyn, H, pracujc w
ksigarni Campus Textbook Exchange Rozmawiao nam si bardzo swobodnie (Zwykle atwo mi
si rozmawia z ludmi, ktrych spotykam po raz pierwszy) powiedziaa mi, e wykady z Johnsona
s bardzo dobre, wic postanowiam na nie chodzi przynajmniej w soboty i wyniosam z nich bardzo
wiele och, ten maniacki natok niesamowitych ciekawostek z XVIII wieku! Wykadowca, p.
Bronson, to czowiek przeraajco cywilizowany, o wygldzie przypominajcym T.S. Eliota. Ma
brytyjski akcent, kiepskie poczucie humoru, cichy gos, oszczdne gesty (Jego zdaniem fakt, e
wikszo ludzi le myli o Boswellu, to po prostu katastrofa itp. ).
H jest do wysoka ma jakie metr osiemdziesit wzrostu niezbyt pikna, ale mimo to
atrakcyjna Ma pikny umiech i, co byo dla mnie oczywiste od pierwszej chwili, jest niezwykle,
cudownie pena ycia Gdy zaczam uczszcza na wykady o Johnsonie, rozmawiaam z ni co
tydzie po zajciach, a czasem take w ksigarni. Przed wakacjami spytaa mnie, czy chciaabym
pj z ni na kolacj etniczn, ktr organizowa jej kolega w swoim pokoju Chopak okaza si
nieznonym, le wychowanym (denerwujce umieszki) homoseksualist Mama przysaa mu
ososia po ydowsku, smalec i mac! Byo tam jeszcze kilku innych dekadentw z Berkeley, co jeden,
to nudniejszy, a ja sama te zachowywaam si gupio, przybierajc t swoj sardonicznosnobistyczno-intelektualn poz, czego w dodatku byam przez cay czas wiadoma H powiedziaa
mi wtedy, e najlepszych ludzi w San Francisco spotyka si w barach, i pewnego dnia zabierze mnie z
sob do miasta W zeszy czwartek, dziewitnastego, wstpiam do ksigarni (kupiam troch
francuskiej poezji), a ona ponowia t propozycj na ktr ja si, oczywicie, zgodziam i
umwiymy si na ten sobotni wieczr Przyszam wic na wykad o Johnsonie i nie wrciam do
akademika a do 2.30 rano w soboty o tej porze zamykaj drzwi. Po zajciach H zaproponowaa,
ebym pojechaa z ni w niedziel na Sausalito, gdzie mieszka jej przyjacika, niejaka A
Bardzo mnie zaskoczyo jej zaproszenie na pewno natychmiast poaowaa, e je zoya, ale gdy
daam jej w rozmowie szans, by si z niego wycofa, ponowia je. Poegnaymy si, H wrcia do
pracy, ja poszam na lunch
Popoudnie roztrwoniam, ogldajc kiepsko przygotowane studenckie przedstawienie trzech
jednoaktwek w Cal Hall. W ksigarni pojawiam si o 17.30. Poszymy do jej pokoju i kiedy
przebieraa si w levisy, przeczytaam kilka pierwszych stron jej egzemplarza Wilka stepowego
[Hermana Hessego] Czuam si przy niej cudownie odprona i gdy jechaymy pocigiem linii F
do S[an] F[rancisco], nasza mnie ochota, by opowiedzie jej o Irene. Gdy to zrobiam, dotaro do
mnie, e wiat, w ktrym yje H, jest diametralnie rny od czystego, intelektualnego wiata Irene i
Ala! To take jej powiedziaam, a ona zareagowaa w sposb zupenie odmienny, ni si
spodziewaam Byo to tak egzotyczne, e nie mogam si nie rozemia! H stwierdzia, e Irene to
suka e kiedy powiedziaa mi, e jestem brzydka, powinnam bya odpowiedzie jej wulgarnym
komentarzem, tak by musiaa zej z piedestau swojej witoszkowatoci e jest ograniczona,
niewraliwa i martwa w rodkuPo czci przyznaam jej wwczas racj Nie jestem taka
straszna I musz si w kocu wyzby poczucia, e jestem grzeszna Poszymy do chiskiego baru
na syccy, tani posiek Kiedy [koczyymy], przysza A w towarzystwie B, swojego ma Ca
czwrk poszlimy do baru Monas. Wikszo goci stanowiy lesbijskie pary piewaczka bya
bardzo wysok, pikn blondynk w wieczorowej sukni bez ramiczek i chocia zwrciam uwag na
jej wyjtkowo mocny gos, H umiechajc si musiaa mi dopiero uwiadomi, e to mczyzna
Byo tam jeszcze dwoje innych piewakw potna kobieta jedna z najgrubszych, jakie widziaam
ktra rozlewaa si w nieskoczono na wszystkie strony i mczyzna redniego wzrostu

smaga woska twarz w ktrym, nauczona, na co zwraca uwag, rozpoznaam kobiet

Z szafy grajcej pyna muzyka. A taczya z B, raz lub dwa B zataczy te z H. Kiedy ja po raz
pierwszy taczyam z H, byam bardzo spita i cigle nastpowaam jej na palce Za drugim razem
poszo duo atwiej i poczuam si cakiem dobrze
Wypiymy po piwie i wyszymy. A i B odczyli si od nas mielimy si znowu spotka za
godzin w klubie o nazwie Paper Doll Bya mniej wicej 23.30 H chciaa jednak najpierw wstpi
do pobliskiego baru 12 Adler (jego waciciel Henri nosi beret). Wrd licznych goci, z ktrych wielu
znaa, by Otto, sprony starszy pan koo szedziesitki. Zaproponowaa mu, eby poszed z nami, bo,
jak mi pniej powiedziaa, on zawsze paci za drinki. W Paper Doll siedzielimy do okoo 2.00, czyli
do zamknicia B i A pojawili si o 1.15 Nie byo adnego wystpu, tylko jaka poal si boe
pianistka imieniem Madeleine, ktra z uporem nieudolnie rzpolia i jednoczenie piewaa wszystkie
moliwe utwory, poczynajc od Happy Birthday! Skoczya kwadrans przed drug i znowu
zataczyam z H Do naszej czwrki i Ottona przysiady si jeszcze dwie inne osoby (nieznajce si
wzajemnie) mody mczyzna, niejaki John Dever, ktry, zdaje si, mieszka nad klubem, oraz
pikna dziewczyna bardzo elegancko ubrana ktra miaa na imi Roberta
Drinki podawao kilka atrakcyjnych kobiet ubranych po msku, podobnie jak te w Monas Otto
speni swoj powinno i postawi nam wszystkim cztery kolejki Bardzo mnie irytowa
wygldao na to, e tego wieczora znalazam si na jego celowniku, mwi wic nieustannie, a ja nie
suchaam Kiedy wyszlimy, dowiedziaam si, e B zamierza zosta w miecie na ca noc
Poegna si z nami, ale zapomnia da A kluczyki do ich forda A. Kiedy pobiega za nim, H i ja
siedziaymy w samochodzie + trzymaymy si za rce Bya mocno pijana, a ja zupenie trzewa,
chocia wypiam rzek alkoholu. Czuam si jednak bardzo dobrze i swobodnie
Droga do Sausalito biegnie przez most Golden Gate. A i H, ktre siedziay obok mnie, pieciy si, a
ja patrzyam na Zatok, czujc, e wypenia mnie ciepo i ycie Nigdy dotd tak naprawd nie
pojmowaam, e jednak mona y w ciele, w ogle nie przejmujc si tymi wstrtnymi
dychotomiami!
[W kocu] H i ja poszymy spa na wskim ku na zapleczu Tin Angel
Chyba jednak byam pijana, bo byo tak piknie, kiedy H zacza si ze mn kocha Poszymy do
ka o 4.00 i rozmawiaymy jeszcze przez jaki czas Kiedy H pocaowaa mnie po raz pierwszy,
byam troch sztywna, bo nie bardzo wiedziaam, jak to si robi, a nie dlatego, e mi si nie podobao
(jak wtedy, gdy caowaam si z Jimem) Zaartowaa, e pewnie staram jej szkliwo z zbw
potem jeszcze troch rozmawiaymy i nagle z pen moc uwiadomiam sobie, e jej podam, a ona
to wyczua
Wszystko, co mnie tak bardzo drczyo, co uwierao mnie gdzie pod mostkiem, zniko, gdy
przycisnam si do niej, gdy poczuam ciar jej ciaa na moim, gdy zakosztowaam pieszczoty jej
ust, jej doni
Wszystko wtedy wiedziaam i wci wszystko pamitam
Kim jestem teraz, gdy pisz te sowa? Ni mniej, ni wicej, tylko zupenie inn osob
Dowiadczenia tego weekendu nie mogy mi si przytrafi w lepszym momencie A byam tak blisko
zupenego zanegowania siebie i poddania si. Moje pojcie seksualnoci cakiem si zmienio
Dziki bogu! biseksualizm jako wyraz peni czowieczestwa i otwarte potpienie zboczenia tak,
zboczenia polegajcego na ograniczeniu dowiadcze seksualnych i ich odfizycznianiu przez
idealizacj cnoty w oczekiwaniu na tego jedynego absolutny zakaz czystych dozna

zmysowych bez mioci, zakaz swobody seksualnej

Dowiedziaam si, do czego jestem zdolna Wiem teraz, co chc robi w yciu. Dzi to, co dawniej
byo mi tak trudno poj, jest cakowicie oczywiste! Chc sypia z jak najwiksz liczb osb Chc
y i nie znosz myli o mierci Nie bd wykada ani stara si o magisterium po licencjacie
Nie pozwol si zdominowa intelektowi, nie zamierzam czci wiedzy ani ludzi, ktrzy j maj!
Guzik mnie obchodzi, e kto pozna mnstwo faktw, chyba e w ich gromadzeniu odzwierciedla si
podstawowa wraliwo, ktrej podam Zamierzam robi wszystko ocenia kade
dowiadczenie pod jednym tylko ktem czy sprawia mi przyjemno, czy powoduje cierpienie.
Musz przy tym uwaa, by nie odrzuca wszelkiego blu Wszdzie bd wypatrywa przyjemnoci
i bd j odnajdywa, gdy ona jest wszdzie! Bd si w peni angaowa wszystko si liczy!
Rezygnuj jedynie z moliwoci rezygnowania i wycofywania si, z monotonii i wadzy intelektu.
yjjestem pikna czy czego mi jeszcze potrzeba?
24/05/49
Myl, e nie mog ju zapomnie tego, czego si o sobie dowiedziaam Obawiaam si, e to
nastpi, lecz nawet ponownie wtoczona w ramy codziennej rutyny wci wiem, e prawd jest to, co
uwiadomiam sobie na fali ekstazy Patrz na Irene, ktra ewidentnie mnie unika i jest bardzo
zdezorientowana te jej wskie usta Przykro mi si robi, gdy pomyl, jak niekompletn jest osob
i jak aosna na zawsze pozostanie Nie przestaam jej kocha, ale dziki H mj wiat cudownie si
otworzy, przez co posta Irene zupenie zblaka i odesza na trzeci plan
Podjam tak niewiele trafnych decyzji, a wikszo z nich z niewaciwych powodw W moim
licie do Irene byo na przykad wiele prawdy, chocia pierwotnie wcale nie chciaam przekaza tego,
co mona wyczyta z moich pompatycznych fraz
Kocha ciao i dobrze z niego korzysta, to po pierwsze Jestem pewna, e teraz mog postpowa
wedug tej zasady, bowiem nic ju mnie nie krpuje
25/05/49
Dzisiaj przysza mi do gowy pewna myl tak jasna i oczywista! W pierwszej chwili wydaa mi si
wrcz niedorzeczna wprawia mnie w oszoomienie i wrcz lekk histeri: Mog zrobi absolutnie
wszystko i poza mn sam nie istnieje nic, co by mnie powstrzymao Co stoi mi na przeszkodzie,
bym si spakowaa i ruszya w wiat? Tylko presja rodowiska, ktrej sama postanowiam ulec,
zawsze bowiem wydawaa mi si tak wszechwadna, e nie mylaam nawet o tym, by si od niej
uwolni Co mnie jednak tak naprawd powstrzymuje? Lk przed rodzin, zwaszcza matk? Przed
utrat bezpieczestwa i dbr materialnych? Tak, czynniki te maj znaczenie, ale tylko mnie
przytrzymuj Czym takim jest uniwersytet? Nie musz studiowa, bo wszystkiego, co mnie
interesuje, mog si nauczy samodzielnie tak zreszt robi a caa reszta to nudziarstwo
Uniwersytet daje poczucie bezpieczestwa, bo studiowanie jest atwe i bezpieczne Co do matki, to
szczerze mwic, mao mnie ona obchodzi Po prostu nie chc si z ni spotyka Przez ostatnie
kilka lat miaam wielkie upodobanie do dbr materialnych ksiek i pyt ale co takiego
powstrzymuje mnie przed tym, by woy papiery, zeszyty i kilka ksiek do maego pudeka, wysa
je do przechowalni w jakim innym miecie, wrzuci na siebie kilka koszul i wbi si w levisy,
wetkn zapasowe skarpetki do kieszeni paszcza, wyj z domu, zostawiwszy naleycie byroniczny
list do wiata, i wsi w autobus jadcy dokdkolwiek? Oczywicie za pierwszym razem policja
zatrzymaaby mnie i zwrcia na ono zrozpaczonej rodziny, ale gdybym ucieka ponownie nastpnego
dnia, i jeszcze kolejnego, w kocu zostawiliby mnie w spokoju Mog wszystko! Niniejszym
zawieram wic z sob nastpujcy ukad: jeli nie przyjm mnie w Chicago, tego lata wyjad z domu,
tak jak to opisaam powyej. Jeeli natomiast mnie przyjm, bd tam studiowa przez nastpny rok.

Kiedy jednak co mi si tam nie spodoba na przykad poczuj, e marnotrawi czas, to wyjad
Boe, ycie jest niesamowite!
26/05/49
Nowymi oczami patrz na otaczajcy mnie wiat. Przeraenie ogarnia mnie zwaszcza na myl o tym,
e niemale osunam si w ycie akademickie. Byoby to takie atwe wystarczyoby tak jak dotd
dostawa dobre stopnie (zostaabym zapewne na wydziale jzyka angielskiego, gdy nie mam
zdolnoci matematycznych wymaganych na filozofii) zrobi magisterk, zosta asystentk, napisa
kilka artykuw na tematy, ktre nikogo nie obchodz, i w wieku szedziesiciu lat by brzydk,
szacown profesor zwyczajn. Traf chce, e dzi w bibliotece przegldaam list publikacji
pracownikw wydziau jzyka angielskiego dugie (na setki stron) monografie na tematy takie jak:
Uycie zaimkw tu i vous u Woltera ; Krytyka spoeczna w dzieach Fenimorea Coopera;
Bibliografia pism Breta Hartea w czasopismach + gazetach kalifornijskich (18591891)
Jezu Chryste! W co ja si o may wos nie wpakowaam?!?
27/05/49
Dzisiaj pewien regres dezorientacja ale teraz ju przynajmniej potrafi stwierdzi, e to dobrze
lk, lk Chodzi oczywicie o Irene: jaka ona dziecinna, a ja, jaka niewybaczalnie niedojrzaa!
Wszystko byo w porzdku, dopki sdziam, e mnie cakowicie odrzucia I nagle, zeszego
wieczora, tu przed moim wyjciem na wykad z filozofii, podesza do mnie, by powiedzie mi o
swoim postanowieniu (!), e chciaaby mnie kiedy lepiej pozna
28/05/49
PRZYJTO MNIE NA STUDIA DO CHICAGO ZE STYPENDIUM W WYSOKOCI 765 DOLARW
***
Zeszej nocy A otworzya Tin Angel i H mnie tam zaprosia. Dopki si nie upiam, impreza
wydawaa mi si do przygnbiajca H od razu si nawalia i przez cay wieczr kompulsywnie
przymilaa si do kobiet, z ktrymi spaa przez ostatni rok (i ktrymi teraz gardzia): wszystkie tam
chyba byy Dawna dziewczyna Mary te wygldaa na przybit B i A bardzo si upili, rzecz jasna,
i rozbili szyb Wyobraam sobie, jak si czuj tego ranka! Po obskoczeniu miliona osb H
przysza si ze mn pieci i sprawio mi to, ogldnie mwic, mnstwo radoci Potem przylaz
jaki obleny typek (H woaa na ca sal: Ona ma dopiero szesnacie lat, czy to nie cudowne? A ja
jestem jej pierwsz kochank), ktry postanowi mnie wyratowa H wepchna mnie w jego
ramiona (Potrzebne ci heteroseksualne dowiadczenia, Sue) i zanim si zorientowaam, taczylimy
i si obapialimy [Dopisek S.S. na marginesie: Tim Young]. Sprzeda mi jaki sodki
komplement i chyba nawet do szczery, ale kiedy zapyta mnie, czy wierz w Boga, powinnam bya
naplu mu w twarz Ale tego nie zrobiam, niech to szlag, i daam mu swj numer to by jedyny
sposb, eby si od niego uwolni po czym wyszam przed [klub]. Tam znalazam si w
towarzystwie trzech kobiet. Jedna miaa na imi C, bya prawniczk w wieku okoo 34 lat, bardzo
dystyngowan, co H w kko powtarzaa. Urodzia si i wychowaa w Kalifornii, mwia z
udawanym akcentem brytyjskim, ktry czasami stawa si wyrany, a czasami niewiadomie zanika, i
miaa auto, crosleya H powiedziaa mi, e mieszkaa z ni przez dwa miesice, do chwili, w ktrej
C kupia pistolet i zagrozia, e zabije j i siebie Dwie pozostae kobiety, Florence i Roma, byy
par H miaa kiedy romans z Florence W pewnym momencie C si rozemiaa i spytaa, czy
widzimy, e caa ta sytuacja jest jak parodia Nightwood Ja oczywicie zauwayam to ju wczeniej
i par razy pomylaam o tym z rozbawieniem
[W poowie relacji z tego spotkania na czystej stronie S.S. napisaa: Przeczyta Moll Flanders].

30/05/49
Nie mog si oprze przytoczeniu kilku czterowierszy z Rubajjatw [Omara Chajjama], gdy cho
mog si wydawa banalne i niedojrzae znakomicie oddaj stan radosnego uniesienia, w ktrym
obecnie jestem
31/05/49
Przeczytaam ponownie cytat z Lukrecjusza, ktry zanotowaam w Zeszycie nr 4 ycie trwa gin
tylko istnienia, istnienia jedynie.
Dobrze mi robi, jeli od czasu do czasu ponownie czytam wczeniejsze zeszyty zwrci moj uwag
poniszy fragment zapisany w zesze wita Boego Narodzenia: Ta biedna skorupa gotowa jest
pkn w kadej chwili teraz to wiem kontemplacja nieskoczonoci przecia umys i sprawia,
e rozcieczam groz, przeciwstawiajc jej prost zmysowo abstrakcji. A mimo to przeladuje
mnie jaki demon, ktry wie, e moje emocje nie maj ujcia napenia mnie blem i gniewem
strachem i dreniem (jestem udrczona, skatowana, skrajnie umczona ) przez mj umys
przebiegaj spazmy niekontrolowanego podania
Od chwili napisania tych sw przeszam dalek drog nauczyam si, jak y swobodnie jak w
peni korzysta z kadej chwili zaakceptowaam si, tak jest, potrafi czerpa rado z samej siebie

To naprawd wane, by niczego nie odrzuca Kiedy tylko pomyl, e wahaam si, czy studiowa
na Cal! e powanie zastanawiaam si, czy nie odrzuci tego nowego dowiadczenia! To by bya
cakowita katastrofa (cho nawet bym si o tym nie dowiedziaa!)
Ju wiem, co zrobi w Chicago, kiedy tam przyjad Na dobry pocztek wyjd w wiat i rzuc si w
wir dowiadcze, nie bd czekaa, a same do mnie przyjd teraz ju mog sobie na to pozwoli,
poniewa Wielka Bariera upada poczucie witoci wasnego ciaa zawsze przepeniao mnie
podanie teraz te lecz zawsze rzucaam sobie pod nogi rne wydumane przeszkody
Podwiadomie zawsze odczuwaam nieograniczone pragnienie namitnoci, ale nie wiedziaam, jak
mog je zrealizowa we waciwy czy wzorcowy sposb
Jestem obecnie zdolna do dowiadczania najwyszej, czysto fizycznej przyjemnoci bez elementu
pokrewiestwa umysowego itd., cho i ono jest podane
Irene prawie udao si mnie zniszczy utwierdzi w poczuciu winy, ktre zawsze odczuwaam z
powodu swojego homoseksualizmu sprawi, e wydawaam si sobie brzydka
Teraz znam prawd wiem, e mio jest dobra i waciwa w pewnym sensie otrzymaam
pozwolenie, by y
Wszystko zaczyna si teraz jestem odrodzona
4/06/49
Koncert fortepianowy Szostakowicza
Preludia Skriabina
Symfonia d-moll Francka
Symfonia nr 5 Prokofjewa
Msza h-moll [Bacha]
Seks przy muzyce! Jaki intelektualny!!
6/06/49

W sobotni wieczr poszam z H do Sausalito Jeli nie pij, czuj si tam zupenie gupio i
niezrcznie A i H przez cay czas trzymay si razem a mnstwo brzydkich ludzi pio, stajc si
jeszcze brzydszymi, wrd nich D Okoo 22.30 pojechaymy razem do S[an] F[rancisco] i upiam
si tak bardzo, jak nigdy wczeniej Naprawd nie byam w stanie wytrzyma w Tin Angel ani chwili
duej, a wiedziaam, e H nie obchodzi, co robi Najpierw poszymy do 299, ulubionej knajpy D,
potem do 12 Adler, gdzie spotkaymy Brucea Boyda, a pniej razem z nim do gejowskiego baru
Red Lizard, ktry wyglda jak miejsce wyjte z Walpurgisnacht, i wreszcie skoczylimy w P.D.,
gdzieby indziej D nieustannie mwia czua si przesiknita zem jestem z Nowej Anglii
D (Ogunquit w stanie Maine)
Miaam 17 lat i chciaam si dowiedzie, co to jest seks, wic poszam do baru i poderwaam
marynarza (by rudy), ktry mnie bolenie zern Jezu! Nie byam w stanie usi przez
tydzie! W dodatku strasznie si baam, e bd miaa dziecko.
marihuana
jaki czas w psychiatryku
zaamanie nerwowe
miara powodzenia ty tego nie wiesz, jeste moda, ty jeszcze chodzisz do szkoy
sezon w teatrze letnim jako menederka Tin Angel Marynarka wojenna? Praca w telewizji
w Nowym Jorku jesieni

Nie skamaam H mnie fascynuje

***
Poszymy do niej, do pokoju w hotelu Lincoln naprzeciw Tin Angel padymy na ko i
zasnymy. Rano powiedziaa: auj, e w nocy zmarnowaam tak okazj .
Jestem jeszcze bardziej przygnbiona i wypruta ni kiedykolwiek
Homoseksualista = gej
Heteroseksualista = demik (Zachodnie Wybrzee), heteryk (Wschodnie)
[Wkadka przy nastpnej stronie:]
H.
do rk M. Benjamina
305 West 69th Street
New York 23
11/06/49
H wyjechaa wczoraj do Nowego Jorku Przez ostatni tydzie bardzo wiele czasu spdziam z Irene.
Boe, ale ona ma problemy! Dziwi mnie, e tak szczerze si nimi ze mn dzieli Cae to mylenie i
gadanie! Co ludzie robi ze swoim yciem, ja nie chc si zakochiwa w ludziach, ktrzy mnie
ograniczaj Irene nie radzi sobie z sob i nie umie speni oczekiwa, ktre sobie stawia Mwia,
e jej dotychczasowe ycie byo marne nie dostawaa dobrych ocen itp. romans z chopakiem, o
ktrym dowiedziaa si niedawno, e si eni wiele osb j zdradzio
13/06/49

Chc przemyle i podsumowa minione pi miesicy, poniewa za cztery dni wracam do Los
Angeles [do domu matki i ojczyma] Ostatnie czste spotkania z Irene troch zakcaj spokj
mojego duchajak atwo byoby da si pokona samotnoci i pozwoli pokierowa sob w taki
sposb, by si od niej (w pewnym stopniu ale nie cakowicie) wyzwoli. Jestem nieograniczona
nie wolno mi o tym zapomina Podam zarwno zmysowoci, jak i wraliwoci Dopiero bdc
z H, naprawd yam i czuam satysfakcj Nie powinnam temu zaprzecza Jeli mam bdzi,
wol nurza si w brutalnoci i nie zna umiaru, ni przeywa ycie na p gwizdka
19/06/49
Jak gdyby to wszystko nigdy si nie wydarzyo
Lecz przeszo nie staje si bardziej przesza, gdy dotyczy jakiego obszaru geograficznego, ktry
nieodwoalnie si opucio, ni gdyby caa zostaa spdzona w jednym miejscu
A jednak ta okropna pustka jak gdybym nigdy nie wyjechaa, jakby ostatnie pi miesicy w ogle
nie mino, jakbym nigdy nie poznaa Irene i si w niej nie zakochaa, jakbym nigdy nie odkrya seksu
w ramionach H, jakbym nigdy nie odkrya siebie (a czy odkryam?) jak gdyby to wszystko nigdy si
nie wydarzyo
26/06/49
W dziwnym i nowym rodowisku czas upywa bardzo powoli Czuam to przez pierwsze tygodnie w
Cal, a zeszy tydzie pierwszy spdzony w domu cign si bez koca
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z pocztku lipca 1949 roku].
W tym sezonie letnim na UCLA nie ma miejsca dla wolnych suchaczy chodziam na wykady przez
cztery dni, a potem mnie wyrzucili Zajcia (z jednym wyjtkiem: filozofia Meyerhoffa 21) i tak
zapowiadaj si kiepsko
Mam ju kart ubezpieczenia spoecznego i pracuj jako archiwistka w firmie ubezpieczeniowej
Republic Indemnity Co. of America w biurze Boba Bd zarabia 125 dolarw miesicznie,
pracujc przez pi dni w tygodniu, zaczynam w poniedziaek
Czytam Zmierzch Zachodu [Oswalda Spenglera]wiat Goethego. Znowu koncepcja Idealna
Rolina. To bardzo pikne
Niektre cytaty z Goethego u Spenglera:
W yciu najwaniejsze jest samo ycie, nie za jego rezultat.
Ludzko? To czysta abstrakcja. Z dawien dawna istnieli tylko ludzie, i tylko oni bd istnieli.

Waciwie pojta funkcja to ycie rozumiane jako dziaanie.

[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z poowy lub koca lipca 1949 roku].
Pomys na opowiadanie:
agencja ubezpieczeniowa
dyrektor do spraw kadrowych Jack Trater biseksualista nieszczliwy, zatruty pogard +
poczuciem wyszoci zaleca si do Cliffa jednoczenie naga promocja Scotta z szefa archiwum
(zostaje nim Jack Paris) na asekuratora i teraz Jack Paris ma wymagania
wszystkie awanse w biurze zale od jego dobrej woli

Terror.
29/06/49
Polecenie: przeczyta Pokarmy ziemskie Gidea.
Znowu ta bolesna antyteza:
Myszkin:
Motto: stabo (bd sta wytrwale)
Pojcie szacunku dla ycia Alberta Schweitzera, jeli je rzetelnie wyoy, oddaje sam esencj
tak atrakcyjnego Myszkinowsko-chrzecijasko-Aloszowskiego mitu mio + pacyfizm
Jakie doskonae i przystpne pogldy! Objawienie! Uzasadnienie i wyniesienie cierpienia, ktre
czowiek i tak zmuszony byby znosi
Medea:
Motto: Wolle die Wandlung Rilke (Pragnij przemiany)
Akceptacja wasnego homoseksualizmu pozbawione korzeni, gorczkowe ycie dramatyzuje
moje nieszczcie, przesze, obecne i przysze nadaje mu celowoci rytm, rwnowaga,
jedno w rnorodnoci i nieprzerwany ruch
***
Keats:
Jedyne, czego jestem pewien, to wito pyncych z serca uczu i prawda wyobrani
Pragn, by moje ycie wypeniay doznania, a nie myli
3/08/49
Namitno paraliuje wybredny smak
***
Rozumiem to wszystko. Tak atwo byoby si podporzdkowa:
Praca w biurze w cigu dnia maszynistka ksigowa asyst. menedera w Berlands
Noc w barze
Samotna chce seksu
Do zaakceptowania kada osoba waciwej pci, ktra nie jest brzydka, bdzie mnie kocha +
bdzie wierna
***
Slang gejowski:
gej
chopak gej
gejowska dziewczyna
gej-zaoga
heteryk (wschd)
demik (zachd)
normal (turyci)
to heteryk

on jest skrajnym demikiem

prowadz demowe ycie
mj demowy kumpel
staj si normalem
drag
by w dragu
i w drag
drag party
Okrelenia gejowskie:
86, on mnie zaatwi na 86, spotkao mnie 86 (wyrzuci z baru)
przegina, dzisiaj jestem przegity (zachowywa si zniewieciale)
przebiera nogami (mie wielk ochot na )
klop, kafelek (toaleta)
PS (przejebana sprawa)
jednorazwka (przygoda na jedn noc)
i w komercj, id w komercj (robi to za pienidze)
postawi namiot (mie erekcj)
towar (kobieta szukajca przygody na jedn noc tylko seks bez pienidzy)
spa z dachu (mie menstruacj)
***
Patty: jeste autentyk?, wystarcz ci, pki nie pojawi si autentyk autentyk = gej
Autentyczny bal czarnych co roku w Pd. Chicago ludzie z caego kraju w okolicach Halloween
Murzyni wycieczka po rzece Hudson geje kadego roku
***
Slang normali:
zaliczy
zaliczy sztuk (uprawia seks z kobiet)
brzoskwinka = wagina
zje brzoskwink = wyliza kobiet
(kiedy dasz mi ks swojej brzoskwinki, kiciu?)
***
Lord Byron:
Manfred (kazirodcza namitno do siostry Astarte)
Kain
Don Juan
(by zakochany w swojej przyrodniej siostrze Augucie Leigh)
w. Hugo 17 list.
w. Dawid wity patron Walii
***

[Reszt zeszytu wypeniaj szczegowe definicje, porwnania i przykady rnych form poetyckich,
od pentametru jambicznego do szeciowersowej stancy].
5/08/49
Z F zeszej nocy. Powiedziaa mi, e ona i E rok temu uznali, e jestem lesbijk. Twoja jedyna szansa
na powrt do normalnoci to natychmiast pooy temu kres. adnych wicej kobiet, adnych barw.
Sama wiesz, e w Chicago bdzie tak samo w akademiku, na uczelni, w gejowskich klubach
Spotykaj si z mczyznami. Roz si, niech ci popieszcz, pozwl im troch pouywa. Na
pocztku nie bdzie ci si podobao, ale jako si przeam. To twoja jedyna szansa. I w tym czasie nie
spotykaj si z adnymi kobietami. Jeli natychmiast nie przestaniesz
***
koncert fortepianowy d-moll Bacha, I cz.
koncert skrzypcowy E-Dur Bacha, I cz.
symfonia koncertujca Mozarta, II cz.
trio fortepianowe Beethovena, opus 70a, II cz.
[Bez daty, sierpie 1949 roku].
San Francisco: Monas, Finocchios, Paper Doll, The Black Cat, The Red Lizard, 12 Adler
Nowy Jork: 181 Club 2 Aleja, 19th Hole les, Jimmy Kellys, Moroccan Village, San Remos, Tony
Pators, Terrys, Monas
Nazwy kolorw, zwierzt
***
Wizja Klubu dla Gejw: domek na play; hotel wynajem pokojw o kadej porze; bar 25 centw
za drinka; restauracja; dwa baseny
Blisko play
***
Ksiki do kupienia:
Henry
James: Notebook[s], Ambasadorowie, The Bostonians,
Casamassima, Skrzyda gobicy
Dostojewski: Idiota, Modzik, Opowiadania
Conrad: Opowieci wybrane
Rilke: Listy do modego poety
Hesse: Wilk stepowy
Fielding: Przygody Jzefa Andrewsa, Historia ycia Toma Jonesa
Defoe: Moll Flanders
Gide: Pokarmy ziemskie
A.S. Eddington: Nowe oblicze natury (Macmillan 1929)
H.O. Taylor: The Medieval Mind
Dewey: Sztuka jako dowiadczenie
[Hart] Crane: [Collected] Poems
[Ernst] Cassirer: Esej o czowieku, Language + Myth

Opowiadania,

Ksina

17/08/49
[M.O.] Gerszenzon w Korespondencji z dwch ktw bezporednio wyraa to, co przez cay miniony

rok naiwnie, po omacku, ze wstydem podejrzewaam. Jego rozumowanie nie jest jednak w peni
osadzone w rzeczywistoci, nie daje si odnie do faktw i przez to chyba na zawsze pozostanie
czciowo obezwadniajc moliwoci.
Jest to zatem kolejna koncepcja, ktra wydaje mi si obca.
Ich bin allein [Jestem samotna].
Ponownie przeczyta Besti w dungli [Jamesa]. Absolutnie przeraajce dowiadczenie. Nie potrafi
wyj z gbokiej depresji, o ktr mnie przyprawio.
20/08/49
Przeczytaam Faszerzy [Gidea]. Ksika ta zafascynowaa mnie, ale nie poruszya. Przywioda mi na
myl niony w dziecistwie koszmar o obrazie powielanym bez koca: gdy osoba stojca przed
lustrem sama trzyma lustro, odbija si ad infinitum.
Zatem: napisana przez Gidea powie pod tytuem Faszerze przedstawia w chronologicznym
porzdku fragment ycia czowieka imieniem Edward, ktry zamierza napisa powie pod tytuem
Faszerze, obecnie jednak zajty jest pisaniem dziennika przedstawiajcego wydarzenia z jego ycia,
ktre ubarwia pomys pisania powieci (przypomina to sytuacj, w ktrej Hopkins oglda wrak
Deutschland poprzez kropl krwi Chrystusa) dochodzi do wniosku, e dziennik bdzie ciekawszy
ni planowana powie, postanawia wic opublikowa go i zarzuci pomys napisania ksiki. Edward
to Gide, ktry zaczyna i koczy ksik in medias res.
26/08/49
Z rozbawieniem odnotowuj, e moja modo wesza w faz anarcho-estetyzmu. W cigu ostatniego
tygodnia przeczytaam kolejno: Practical Criticism [I.A.] Richardsa, Ciemno w poudnie Koestlera i
posowie Renesansu Patera. Ludzie, gupota, miernota, krucjaty i polityka przyprawiaj mnie o
mdoci
***
e.e. cummings:
skd wyrosy, zapomniay, gdy dorosy
30/08/49
A do tej chwili starannie pomijaam wszystko, co przydarzyo mi si tego lata w sferze
pozaintelektualnej (!) teraz odkrywam karty. Sama nie byam wiadoma wagi tych wydarze, dopki
nie opowiedziaam o nich Peterowi, kiedy wrci w zeszym tygodniu. Mj drugi romans
niesamowite! Jednak jedyn konkretn rzecz, ktra zostaa mi po tych wakacjach, jest zacienienie
kontaktw z E, ktrego inteligencj szczerze podziwiam. Przy L zupenie zrezygnowaam z surowych
zasad, ktre narzuciam sobie przed powrotem z Berkeley. adnego seksu podczas wakacji, mylaam!
Do tego L jest zupen antytez H! Wszystko to jest bardzo zabawne!
Dzi wieczorem poegnaam si z L. Znowu seks, naturalnie. Odkryam w sobie wielkie i bardzo
niebezpieczne pokady czuoci L porusza mnie bez adnego logicznego uzasadnienia, wrcz na
przekr rozsdkowi, i czuj przy niej co wicej ni tylko fizyczn, egoistyczn satysfakcj, ktra ma
racjonalne rda A kiedy pomyl, co H zrobiaby w podobnej sytuacji! Chocia ceni sobie
okruciestwo i arogancj, nie potrafi cakowicie pogardza wasn saboci
31/08/49
s. 226 Droga czowiecza [Samuela Butlera] pani Jupp uywa sowa gej na okrelenie rozwizej
kobiety

jest gejowska
to gejowska kobieta2
1/09/49
Moja intelektualna niech do przyjmowania przez kobiet biernej roli w zwizku heteroseksualnym
powstaa teraz to widz w wyniku prb uzasadnienia faktu, e ten rodzaj seksu mnie nie pociga
Po tym, jak dla H byam femme, a dla L butch, odkryam, e wiksz satysfakcj cielesn
czerpi z bycia biern, chocia emocjonalnie jestem zdecydowanie typem kochanki, a nie
ukochanej (Boe, jakie to wszystko niedorzeczne!!)
***
La Rochefoucauld (16131680):
Zawsze mamy do siy, aby znie cudze cierpienie.
2/09/49
Wyjechaam z Los Angeles o 13.30.
Niepojte
3/09/49
W pocigu: Arizona, Nowy Meksyk:
Bajeczne kolory wyschnitych koryt rzek (bardzo szerokich [na 8 do 10 metrw] i gbokich na
ptora metra) gadki rowy piasek poprzecinany strumykami, a na miniaturowych klifach przy
korycie mae srebrzystozielone krzaczki
4/09/49
Przyjechaam do Chicago o 7.15.
To najbrzydsze miasto, jakie widziaam: jeden wielki slums Centrum zamiecone wskie ulice,
oskot kolejki elektrycznej, wieczna ciemno i smrd, kiwajcy si obdarci starcy, automaty do gier,
punkty Photostat3, kina Love in a Nudist Colony Tells All The Naked Truth Uncut.
***
W ksigarni przy State Street przekartkowaam dwa tomy [Wilhelma] Stekela: The Homosexual
Neurosis i Bisexual Love Wierzy on, e ludzie s biseksualni z natury Grecy stworzyli jedyn
kultur, w ktrej zdawano sobie z tego spraw
5/09/49
Przyjechaam do Nowego Jorku o 8.45.
8/09/49
Zoyam swj coroczny hod wujkowi Aaronowi, za co dostaam 722 dolary na opacenie pokoju i
wyywienie Jestem wic cakowicie zabezpieczona finansowo
12/09/49
Trzy oazy na pustyni penej krewnych i szantau moralnego:
mier komiwojaera [Arthura Millera]
Diabe wcielony [film na podstawie powieci Optanie Raymonda Radigueta]
Srebrny puchar [sztuka Seana OCaseya]
[S.S. do zeszytu woya broszurki z programem przedstawie sztuk Millera i OCaseya].

Sztuka Arthura Millera robi wielkie wraenie wspaniaa scenografia Jo Mielzinera, pikna reyseria
i gra aktorw brakuje jej jednak adaptacji
Film na bazie Radigueta [z udziaem] Grarda Philipea jest peen emocji, cho brak mu ciaru
klasycznej Symfonii pastoralnej
Dramat OCaseya wykonano niele, ale nie tak dobrze, jak mona by to zrobi To intrygujce dzieo
i chyba niezbyt udane, chocia ma wspaniae fragmenty, a pierwszy akt jest niezwykle poruszajcy i
piknySymboliczny akt drugi nie jest do koca spjny z poprzednim, realistycznym za
wyraanie szczerego, autentycznego alu wobec bohatera w dwch ostatnich aktach niweczy puent,
ktrej mona by oczekiwa po ekscytujcych i zoonych dwch pierwszych aktach
15/09/49
Wariatka z Chaillot . Najpikniejsze z przedstawie, jakie tu ogldaam. Czysty, wyranie zarysowany
spektakl. Jej chd, jej donie, jej gesty! Precyzja, z jak si nimi posugiwaa, przyprawia mnie o
bolesne poczucie wasnej niezgrabnoci
***
Zbiory greckie w Met[ropolitan Museum of Art]:
Marmurowy posg Stara straganiarka II w. p.n.e. Nachylona, z wykrzywionymi ustami, w co si
wpatruje.[Wpis ten poprzedza szkic posgu].
[Poniszy wpis jest przekrelony]. Spogldam wstecz na minione 16 lat. [S.S. skoczy siedemnasty
rok ycia dopiero w styczniu 1950]. Dobry pocztek. Mogo by lepiej: wicej erudycji, tak, ale trudno
byoby ode mnie oczekiwa wikszej dojrzaoci emocjonalnej ni ta, ktr mam obecnie Wszystko
dziaa na moj korzy moje wczesne usamodzielnienie, moja [Tu wpis si koczy].
***
Ile narcyzmu jest w homoseksualizmie?
***
Wstrt: Moe Gide ma racj: oddzielenie mioci od namitnoci (zob. Wprowadzenie do Faszerzy w
wydaniu M[odern] L[ibrary])
***
(Czytam sumiennie, posusznie, plastycznie!)
***
Kierunki:
Czanne:
Tulipany w wazonie 18901894
(zielenie)
Gra Sainte-Victoire 1900
(bkit, biel, , r)
***
Ciga dziecinna fascynacja wasnym odrcznym pismem I pomyle, e w moich palcach
bezustannie jarzy si ta zmysowa zdolno pisania!

27/09/49
Jak obroni dowiadczenie estetyczne? To co wicej ni przyjemno, bo nie mona ocenia dzie
sztuki po tym, jak wiele przyjemnoci dostarczaj ale po tym, czy jedno samo w sobie jest lepsze ni
drugie Nie, to nielogiczne
***
W jaki sposb istniej dziaania umysowe?
***
Kwartet Beethovena kontra twierdzenie Euklidesa.
***
potrzeba porzdku
***
[Przez cae ycie S.S. sporzdzaa listy wyrazw, pomidzy ktre wtrcaa czasem czyje imi lub
krtk obserwacj. Poniszy niedatowany wpis z jesieni 1949 roku jest przykadem takiej listy i
pokazuje, jak wczenie S.S. wyrobia sobie w nawyk].
dekadencki
somnambuliczny
zaambarasowany
detumescencja
rozwichrzony
tak kusicielska, tak retrorefleksyjna
przesiknity
intrygujcy
kazi cze
lotofagowy
elegijny
Meleager
dyspozycja
plamisty
demotyczny
Harriette Wilson
garbura
satura
sukulent
kompetentna wulgarno intelektualna Aldousa Huxleya
niezastpiona Yellow Book
enigmatyczny
krzepki
pedanteria + lubieno
spleen
rubaszno
ostrokrzew
Klaxon
***

[The] Rock Pool Cyril Connolly, s. 213

czy nie jest wic moe tak, e niewiadomie staramy si zachowa upierzenie, w ktrym
wzbudzilimy podanie u innych?.
***
21/10/49
Wrciam do Chicago bez radoci + nie tylko wpadam w przygnbiajc atmosfer, ktrej si
spodziewaam, ale te zostaam poddana nowej prbie. Mj brak praktycznego dowiadczenia znw
sprawi, e stanam wobec powanego + niemal zbyt trudnego egzaminu. W cigu kilku ostatnich
tygodni bardzo wiele si o sobie dowiedziaam, podobnie jak podczas zeszorocznych wakacji, gdy
pracowaam. Odkryam, e nie potrafi znie pracy biurowej + nie mog liczy na to, e po studiach
uda mi si pogodzi czytanie, pisanie itp. z jakimkolwiek etatem, ktry pozwoli mi si utrzyma.
(Naiwnie sdziam, e lepiej robi co bez znaczenia, ni wykonywa prac pseudointelektualn, tak
jak nauczanie nie zdawaam sobie sprawy, jak apatyczny i wyczerpany jest czowiek po
przepracowaniu caego dnia). W ten sposb znikna poowa moich aspiracji do proletariackiego
ycia, a warunki mojej obecnej egzystencji pozbawiaj mnie drugiej poowy iluzji!
***
Zeszej nocy JAccuse. Przeraenie i rozpacz odczuwa si jednak tylko wtedy, jeli si zawczasu
wiedziao!
(Refleksja o strasznych wierszach Petera: Brak techniki, jak sam stwierdzi? Nie. Brak smaku. Nie
czuj nic poza pogard dla jego osobowoci, umiejtnoci + przekona!).
Droga do nieba: niezwykle dojrzay pod wzgldem technicznym (tzn. zmysowym), naiwny etycznie
(pod wzgldem duchowym); Zmczona mier beznadziejny + naiwny technicznie, dojrzay etycznie.
Ktry z nich obejrzaabym raz jeszcze? Drog do nieba. Bo ma w sobie wicej sztuki?
Moje relacje z E si rozpuciy
To jego puste ycie poddane bez walki
Nowy przedmiot, nowy wiat filozofia historii. Bossuet, Condorcet, Herder, Ranke, Burckhardt,
Cassirer
Ponownie przeczyta Immoralist [Andr Gidea]. Nastpnie chc si zabra do dziennikw Kafki.
21/11/49
Zeszego wieczora znakomite wykonanie Don Giovanniego (City Center). Dzisiaj otrzymaam
cudown propozycj: bd prowadzi research dla wykadowcy soc[jologii] Philipa Rieffa, ktry
pracuje midzy innymi nad podrcznikiem do socjologii polityki + religii. W kocu mam okazj
naprawd zgbi jedn konkretn dziedzin pod okiem kompetentnego przewodnika.
2/12/49
[S.S. i P.R. tego dnia w 1950 roku byli ju waciwie maestwem].
Zeszej nocy a moe to by dzisiejszy (sob.) ranek? zarczyam si z Philipem Rieffem. [Obok
tego wpisu na marginesie S.S. napisaa: Jennie Tourel, Das Marienleben].
13/12/49
Moralno ksztatuje dowiadczenie, a nie na odwrt. Jestem swoj wasn histori, lecz kierujc si
moralnym deniem do tego, by zrozumie sw przeszo i osign peni samowiadomoci, staj

si tym, czym wedug wiadectwa historii nie jestem osob woln.

***
28/12/49
[Zeszyt ten mieci wpisy sigajce roku 1951, w tym dotyczce odwiedzin autorki u Tomasza Manna
szerzej temat owej wizyty S.S. podejmie wiele lat pniej w tekcie wspomnieniowym o Mannie
(jednym z nielicznych, jakich napisania si podja). Na pierwszej stronie znajduje si nastpujcy
epigraf z Bacona: (kady badacz przyrody) winien nie dowierza temu, co jego rozum najbardziej
zachwyca i przykuwa].
E, F i ja tego wieczora o szstej zadawalimy pytania Bogu [na marginesie S.S. zanotowaa numer
telefonu Tomasza Manna]. Siedzielimy pod jego domem (1550 San Remo Drive) jak sparaliowani
trwog i od 17.30 do 17.55 prowadzilimy prb generaln przed spotkaniem. Drzwi otworzya jego
ona drobna kobieta o bladej twarzy i siwych wosach. On sam siedzia na sofie w salonie, trzymajc
za obro wielkiego czarnego psa, ktrego szczekanie poinformowao go, e nadchodzimy. Beowy
garnitur, kasztanowy krawat, biae buty stopy razem, kolana rozchylone (Baszan!) Bardzo
opanowany, twarz bez wyrazu, dokadnie taka jak na zdjciach. Zaprowadzi nas do swojego gabinetu
(przy cianach naturalnie mnstwo pek z ksikami) mwi powoli, wyraa si precyzyjnie, a obcy
akcent w jego gosie jest znacznie mniej wyrany, ni si spodziewaam Lecz, och, mw, co
powiedziaa wyrocznia
O Czarodziejskiej grze:
Zacz pisa w 1914 roku, ukoczy, po wielu przerwach, w 1934
eksperyment pedagogiczny
alegoryczna
podobnie jak wszystkie powieci niemieckie, ona rwnie jest powieci edukacyjn
prbowaem podsumowa wszystkie problemy, z ktrymi zmagaa si Europa przed pierwsz
wojn wiatow
Chodzi o to, by zadawa pytania, a nie wskazywa odpowiedzi, co byoby zbyt aroganckie
Czy nie czulicie, e to powie pisana z humanitarnym nastawieniem, e jest w niej optymizm?
To nie jest ksika nihilistyczna. Pisaem j przepeniony yczliwoci i dobr wol
Hans Castorp reprezentuje pokolenie, ktre miao odbudowa wiat po wojnie, tak by nastay w
nim wolno, pokj i demokracja
Settembrini jest humanist; reprezentuje wiat Zachodu
zdradziecka
[S.S.]: Wszystkie pokusy wpywy ktrym ulega Hans. Naley zauway (i zrozumie, czemu tak
jest), e Hans wie wicej, kiedy zaczyna chorowa, ni wiedzia wczeniej dojrzewa. Nakrelenie
postaci Joachima.
[Mann mwi dalej]: Ma to zwizek z pewnym moim osobistym przeyciem z przedwojennego
Monachium do dzi nie wiem, czy to si naprawd wydarzyo metapsychologiczne.
[U gry strony z powyszymi wypowiedziami Manna S.S. pisze: Komentarze autora sw banalnoci
zdradzaj jego ksik].

Wszystkie dziea [Manna] stanowi jedn cao i jako cao powinny by analizowane (od
Buddenbrookw do [Doktora] Faustusa) [Mann]: W yciu literackim idee s wzajemnie powizane
i stanowi jeden cig
Przekady:
Najlepszy przekad Cz[arodziejskiej] g[ry] wykona francuski poeta Maurice Betz, ktry z
wielk subtelnoci przetumaczy take wiersze Rilkego.
Najlepsze zangielszczenie jego dziea to przekad mierci w Wenecji autorstwa Kennetha
Burkea
Mj wydawca, Alfred Knopf, arliwie wierzy w to, e pani Lowe potrafi mnie dobrze
przetumaczy faktem jest, e zna ona wietnie moje dziea.
Faustus to ksika bardzo trudna do przetumaczenia.
[Mann]: Tkwi czciowo w szesnastym stuleciu, gdy uyty jest w niej jzyk luteran starowysoko-niemiecki
O wspczesnych pisarzach:
Joyce:
1. nie by pewny co do miejsca Portretu [artysty w wieku modzieczym] w kolejnoci
kompozycyjnej Joycea (jego druga ksika?)
2. trudno doceni pikno jego twrczoci osobie nieurodzonej w angielskojzycznej kulturze
3. czyta ksiki o Joysie
4. uwaa, e z Joyceem czy go podejcie do mitu w pisarstwie (Ulisses, Jzef [i jego bracia],
Cz[arodziejska] g[ra])
5. sdzi, e Joyce to jeden z najwaniejszych pisarzy naszych czasw
Proust:
Zarwno on sam, jak i Proust, podkrelaj znaczenie czasu, lecz Mann zapozna si z ksikami
Prousta dugo po napisaniu Cz[arodziejskiej] g[ry] Czas to wspczesny problem.
O [Doktorze] Faustusie:
To ksika nietzscheaska zacz pisa w 1942, skoczy w 1946 roku
Wsppraca przy czciach dotyczcych muzyki z uczniem Albana Berga, niejakim Darnoldim
spotyka si te i czsto rozmawia z Schnbergiem podczas pisania ksiki wykorzysta
Harmonielehre Schnberga
Obecnie pracuje nad do krtk proz dzieem mniejszym ni powie okoo trzysta stron ma
nadziej skoczy do kwietnia mityczne, baniowe, tragikomiczne. Wtki zaczerpnite z
poematu niemieckiego minnesingera [redniowiecznego barda] Hartmanna von Aue To opowie o
wielkim grzeszniku ktry jednak nie by niczemu winien pobona, groteskowa historia4
[Mann streszcza fabu]: Dziecko z kazirodczego zwizku (bratsiostra) zostaje wyrzucone z domu
gry? Ocean? Powraca jako dorosy mczyzna, eni si z matk na koniec zostaje papieem to
bdzie nawet trudniejsze do przeoenia ni Faustus mieszanka staroniemieckiego,
rednioniemieckiego, staroangielskiego i starofrancuskiego.

Nowa ksika szwajcarska o powstawaniu Faustusa pisanie przerwane przez operacj puca nie
bdzie tumaczona
[Mann]: To taka prywatna ksieczka dla przyjaci ludzie mogliby j uzna za zbyt
wyduman
[Na ssiedniej stronie S.S. napisaa]: Dygresja: Przeprasza za niezadowalajce odpowiedzi na pytania
1. Saba znajomo angielskiego 2. Trudno pyta (mija 25 lat od napisania Cz[arodziejskiej]
g[ry] srebrne gody do wany jubileusz)
29/12/49
Skoczyam ponown lektur Portretu Joycea
Ach, ekstaza samotnoci!
31/12/49
Dzi: dwa domy [Franka Lloyda] Wrighta (okres aztecki), a pniej Mesjasz [Hndla] w Rhapsody.
Nowy rok! adnych bzdur z tej okazji
1 Cal Labor School dziaajca od 1942 roku do poowy lat pidziesitych szkoa, w ktrej moga si ksztaci caa okoliczna
ludno (przyp. red.).
2 W polskim przekadzie powieci uywane s okrelenia: le si prowadzi, rozpustnica, zepsuta kobieta (przyp. tum.).
3 Photostat pierwowzr kserokopiarki korzystajcy z technologii natychmiastowego wywoywania odbitek (przyp. tum.).
4 Chodzi o powie Wybraniec wydan w 1951 roku (wyd. pol. 1960; przyp. tum.).

1950

3/01/50
[Ten wpis w rzeczywistoci powsta tego dnia w roku 1951].
W peni wiadomie wychodz za Philipa + obawiam si swoich tendencji do samozagady.
5/01/50
[S.S. wrcia do Chicago na letni semestr studiw].
Podr pocigiem i poczucie jakby to wszystko nigdy si nie wydarzyo. Wyglda na to, e ten
kwarta bdzie bardziej stymulujcy pod wzgldem akademickim. Schwab wci utrzymuje najwyszy
poziom (co niedziela w kociele baptystw ma seminarium o moralnoci, na ktre zapisalimy si z
E!) a wykady dwch profesorw z wydziau jzyka angielskiego, R.S. Cranea i Eldera Olsona, s
znakomite i bardzo owiecajce. Zapisaam si te na zajcia z socjologii Maynarda Krugera (w tym
kwartale o ekonomii), ale zaczn na nie chodzi dopiero w trzecim tygodniu. E.K. Brown o tej samej
porze bardzo kompetentnie omawia bowiem Dum i uprzedzenie [Jane Austen]. Jest take oczywicie
Kenneth Burke, dla ktrego musz napisa prac o Zwycistwie [Conrada]
9/01/50
Do ponownego przeczytania:
Doktor Faustus
Do przeczytania:
Antonia White, Frost in May
Aldous Huxley, Niewidomy w Gazie
Herbert Read, The Green Child
Henry James, Portret damy
16/01/50
[Siedemnaste urodziny S.S.; poniej znajduje si peny tekst wpisu pod t dat].
Marceli I by nastpc Marcelina rozpocz pontyfikat w maju 308 roku za panowania
Maksencjusza; zosta wygnany z Rzymu w 309 roku za nakadanie zbyt surowych pokut na
chrzecijan, ktrzy wyparli si wiary wskutek niedawnych przeladowa; zmar w tym samym roku, a
jego nastpc zosta Euzebiusz.
25/01/50
Czytam Wojn + pokj , The Journal of a Disappointed Man (Barbellion) + apokryfy Nowego
Testamentu i medytuj nad witym umieraniem.
13/02/50
[W rzeczywistoci wpis ten powsta tego dnia w roku 1951].
Wojna + pokj to dowiadczenie, ktrego nie da si z niczym porwna; wczytuj si te w Illusion +
Reality Christophera Caudwella, Ernsta Troeltscha, [Roberta] Murraya, The Political Consequences of
the Reformation, listy Rilkego, pisma o logice Deweya + biografi Dostojewskiego [Edwarda] Carra.
Z Rilkego:

wielkie pytanie-dynastia: skoromy wiecznie pogubieni w mioci, chwiejni w postanowieniach

+ bezradni w obliczu mierci, jakim cudem w ogle istniejemy?
A jednak istniejemy + to afirmujemy. Afirmujemy ycie przepenione dz. Bo jednak istnieje co
wicej. Czowiek nie ucieka od swojej prawdziwej natury, od wewntrznego zwierzcia czy id, ku
narzuconemu z zewntrz sumieniu albo, jak rzekby Freud, superego, ktre go drczy. Jest odwrotnie:
tym, co jest dla czowieka naturalne, twierdzi Kierkegaard, jest wraliwo etyczna, od ktrej
uciekamy w stron zezwierzcenia; chc przez to po prostu powiedzie, e odrzucam dz, ktra
pynie ze saboci, manipulacji, desperacji, nie jestem zwierzciem, nie poddam si pesymizmowi.
Wierz w co wicej ni osobisty epos z bohaterskim wtkiem, co wicej ni moje ycie: ponad
pokadami faszu + rozpaczy rozciga si wolno + transcendencja. Czowiek moe pozna wiaty, w
ktrych nigdy nie by, poda ciek, ktrej mu nie zaproponowano, stworzy spjny + podny
kosmos wewntrzny.
Lecz co w takim razie pocz z istnieniem peni + mioci? Trzeba robi co wicej, ni regularnie
karmi si samym sob. Jeli ycie to pusta forma, odwrcona matryca, w ktrej wszystkie bruzdy +
uszczerbki to udrka, aoba + najczarniejsze myli, odlewem tej formy bdzie szczcie, zgoda
najdoskonalszy + najtrwalszy bogostan. Lecz jak bardzo opancerzonym + zdeterminowanym
czowiekiem trzeba by, by go osign!? To prowadzi poza obszar sztuki, ku mierci, szalestwu
ach, gdzie szuka wolnoci ku, instrumentalnej wolnoci od, wolnoci niebdcej cakowitym
zawaszczeniem wasnego serca, a wic mierci?
Wojna jest tak blisko. Mamy rezerwacj na Queen Elizabeth na 22 czerwca.
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca lutego 1950 roku].
Balzac Epizod z czasw terroru
Jej twarz bya jak u osb oddajcych si sekretnym umartwieniom
Enid Welsford: The Fool
(Faber + Faber, Londyn, 1935)
M. Wilson Disher: Clowns + Pantomimes
(Londyn, 1925)
G. Kitchin, [A Survey of] Burlesque + Parody in English
Empson: English Pastoral Poetry
(Norton + Co, Nowy Jork, 1938)
[Kenneth] Burke, Permanence + Change Attitudes Toward History
Sztuka + mdro Maritain
[On] Growth + Form DArcy W. Thompson
Moral Values + the Moral Life [tienne] Gilson
Umys czowieka pierwotnego [Franz] Boas
Lost Treasures of Europe (Pantheon)
Seebohm: The Oxford Reformers
w. Jan od Krzya: Droga na gr Karmel
Jacob Boehme: Aurora
Mistrz Eckhart: Kazania
Traherne: Centuries of Meditations

Lynn Thorndike [A] History of Magic and Experimental Science

H. Malter: Saadia Gaon
E.R. Bevan + C. Singer: The Legacy of Israel
I. Husik: [A] History of Mediaeval Jewish Philosophy
Leon Roth: Spinoza, Descartes, + Maimonides
S. Schechter: Studies in Judaism
S. Zeitlin: Maimonides
Pustynia + blask zlane w jedno w lustrze Namitno na pustyni (Balzac)
Quis kto
Quid co
Ubi gdzie, kiedy
Quibus auxilis za pomoc czego
Quia dlaczego
Quo modo w jaki sposb
Quando jak
[Pierwszej strony tego wpisu brakuje, lecz z pewnoci zosta wykonany w cigu pierwszych
dziesiciu dni wrzenia 1950 roku].
Zeszy weekend spdziam w Balboa z Sophi i Petie i ponownie przystpiam do obowizkowego
egzaminu z podstaw biologii. Nie rozmawiaam z Sophi o moich sprawach, lecz nasze spotkanie i tak
byo bardzo pouczajce.
Spytaam, jak rozmawia si z dzieckiem o mierci, a innego wieczora poruszyam temat dychotomii
seksu i uczucia. Do wdroenia:
1. Najrozsdniejsze wyjanienie mojego neurotycznego zaabsorbowania mierci: mier jest
unicestwieniem wszystko (organizmy, wydarzenia, myli itd.) ma form, pocztek i koniec
mier jest rwnie naturalna jak narodziny nic nie trwa wiecznie i nawet bymy tego nie chcieli
Kiedy ju jestemy martwi, nie mamy wiadomoci swego stanu, wic mona o nim myle jak
o byciu ywym! Jeli nawet umrzemy przed dowiadczeniem wszystkiego tego, czego
oczekiwalimy od ycia, nie bdzie to miao znaczenia po mierci tracimy tylko t jedn
chwil, w ktrej jestemy ycie jest poziome, nie pionowe nie da si go zakumulowa, a
wic yj, nie czogaj si w pyle.
2. Nie sposb oddzieli satysfakcjonujcego seksu od uczucia to znaczy, ja nie potrafi tego
zrobi, chocia sdziam, e potrafi Sprawy te s nieodwoalnie poczone w moim umyle,
inaczej nie odrzucaabym tak czsto dowiadcze seksualnych Seks stanowi dla mnie sekretne,
milczce, mroczne przyznanie si do potrzeb emocjonalnych, o ktrych trzeba zapomnie,
wracajc do pionu Powinnam to sobie zapamita!
3. Moja potrzeba wyspowiadania si matce wcale nie jest godna pochway nie sprawia, e
wygldam na osob praw i szczer, ale (1) sab, starajc si wzmocni swj jedyny bliski
zwizek, oraz (2) okrutn, gdy moje wystpki s wyrazem buntu; by osigny swj cel, ona
musi si o nich dowiedzie!
11/09/50
Przeczyta ponownie: Nowy wspaniay wiat
Przeczyta: Chance niewymuszona, przejrzysta struktura, ale wtpliwe rozwizanie; cudownie

zoona analiza motyww

4/11/50
[Nie jest jasne, do jakiego wiersza odnosi si tutaj S.S.].
Nie, w ogle mi si ten wiersz nie podoba! Jest przegadany, niejasny etycznie w swej zoonoci
pozbawiony smaku. Jest jednak dobry, ale nie pod wzgldem artystycznym, lecz historycznym
jakby wyrasta z namitnego upodobania do samotnoci, za ktr sama tskni. Przyjmuj
samotno jak cudowny podarunek; poprzez ni stan si pikna!
5/11/50
Mia jedn z tych twarzy, ktre z lku przed naduyciem w ogle nie byy uywane ([Djuna]
Barnes).
6/11/50
[Edward Ned] Rosenheim powiedzia mi dzisiaj, e wedug [Kennetha] Burkea napisaam najlepsz
prac zaliczeniow ze wszystkich, ktre otrzyma a wic lepsz ni praca E! Gdybym tylko potrafia
przekona sam siebie, e on wcale nie jest w oczywisty sposb lepszy ode mnie, nie drczyaby mnie
nieustannie myl o tym, jak yje i postpuje jest zupenie bierny, pozbawiony krgosupa i wiedzy,
ktr mona naby przez rozleg + uwan lektur dzie z dziedziny filozofii, historii + literatury.
Jego w ogle nie interesuj zagadnienia, ktre mnie rozpalaj: moralno, twrczo, chaos, wiedza,
wraliwo; przeraa mnie jednak myl, e moe mie pewne naturalne umiejtnoci + kompetencje,
ktrych ja nigdy nie nabd!
12/11/50
Dowiedziaam si wicej na temat losw mojej pracy o Nightwood. Burke (ktry stwierdzi w licie do
Rosenheima, e jest oszaamiajca) da j do czytania innemu wykadowcy z wydziau
humanistycznego, ktremu w ogle si nie spodobaa. Poniewa zdanie Burkea ma wielk wag,
zrobiono wyjtek i przekazano prac trzeciemu wykadowcy, ktry mia rozstrzygn spr. Jemu
spodobaa si jeszcze mniej! Wreszcie grono akademickie humanistyki poprosio o lektur Wallacea
Fowlieego, ktry by akurat na kampusie, uzgadniajc, e to on podejmie ostateczn decyzj. Fowlie
doceni prac tak samo jak Burke! (Wczoraj sprawdziam, co sam Fowlie mwi o Nightwood w jednej
ze swoich prac krytycznych z tomu The Clowns Grail pisze z religijnego p[unktu] w[idzenia]
(katolickiego?), lecz jego analiza wydaje si znacznie bardziej przekonujca ni ta, ktrej dokona
Frank).
Czytam [powie Jacka Londona pt.] Martin Eden, ktr ostatnio miaam w rku trzy lata temu. Po
czterech latach od chwili, gdy j przeczytaam po raz pierwszy, widz wyranie, jak wielki miaa na
mnie wpyw, chocia uwaam, e jest pozbawiona wartoci artystycznej. Czytaam literatur dla
dorosych ju jako dziecko (pamitam, e poznaam Twenty Thousand Years in Sing Sing , Heavenly
Discourse, Ndznikw + [Czary Prospera: Opowieci Szekspira] Lamba przed ukoczeniem
dziewitego roku ycia!), jednak lektura powieci Londona zbiega si w czasie z moim prawdziwym
przebudzeniem oraz rozpoczciem tych dziennikw, gdy koczyam dwanacie lat. Nie ma takiej idei
wyraonej w Martinie Edenie, co do ktrej nie miaabym stanowczych przekona. Pod bezporednim
wpywem tej powieci uformowaa si znaczna cz mojego wiatopogldu. To dziki niej staam si
ateistk i zaczam wysoko ceni fizyczn witalno + jej ekspresj. Absorbuje mnie twrczo, sen i
mier, moliwo zaznania szczcia!
Dla wielu osb ksika prowadzca do przebudzenia jest jednoczenie bardzo afirmacyjna jak
Portret Joycea dziki czemu ich okres dojrzewania upywa pod znakiem nadziei i entuzjazmu, a
dopiero pniej, wraz z dorosoci, nadchodzi rozczarowanie. Moje przebudzenie nastpio jednak

pod wpywem powieci przepenionej rozpacz + poczuciem klski, przez co rozwijaam si literacko,
w ogle nie wyobraajc sobie, e w yciu mona oczekiwa szczcia
Zdolnoci wizjonerskie Martina prostackie narzdzie narracyjne pozwalajce Londonowi
wprowadza obszerne retrospekcje sprawiay, e Martin w kadym wanym momencie ycia
konfrontowa si ze scenami z wasnej przeszoci Przez ostatnie cztery lata czuam, e musz:
dokumentowa + porzdkowa dowiadczenia, dy do zrozumienia procesu swojego dojrzewania
pod ktem dialektycznym zachowywa pen wiadomo w kadej chwili, a wic odczuwa
przeszo w taki sposb, jakby bya rwnie realna jak teraniejszo Dzi po raz pierwszy
dostrzegam, e rdem tego sposobu ycia, tej narcystycznej postawy, bya ksika Londona
Entuzjazm peen nadziei odczuwa mona, gdy poda si czego zewntrznego wzgldem siebie + si
do tego dy; desperacka namitno, ktra towarzyszy mi od samego pocztku, zwraca si do
wntrza ywi si sam sob a jedynym dobrem, ktre moe zdoby, jest wiedza Tego rodzaju
pesymistyczna postawa upoledza umiejtnoci spoeczne Czowiek staje si wampirem
intelektualnym!
17/11/50
Przeczyta ponownie: kolejn z kluczowych wczesnych ksiek The Summing Up [Maughama]
majc 13 lat, nawrciam si pod jej wpywem na wiatowy, arystokratyczny stoicyzm! Oczywicie
bardzo wpyna na mnie struktura smaku literackiego Maughama, a przede wszystkim znw
wzorzec.
***
[Nie znalazem adnych dalszych wpisw datowanych na rok 1950. Wrd rzeczy pozostawionych
przez S.S. nie ma take zeszytw obejmujcych lata 19511952. By moe w okresie tym nie
prowadzia zapiskw, zniszczya je lub zaginy].

1953

19/01/53
Dzi w ksigarni Schoenhofa [w Cambridge w stanie Massachusetts] czekajc, znudzona, a Philip
wybierze now ksik na prezent urodzinowy dla [profesora Arona] Gurwitscha po tym, jak okazao
si, e Correspondance Kartezjusza wyprzedano otworzyam zbir opowiada Kafki; trafiam na
Przemian. To byo jak cios, absolutno jego prozy, czysta rzeczywisto, nic wymuszonego czy
niejasnego. Uwielbiam go nad wszystkich innych pisarzy! Obok niego Joyce wydaje si gupi, Gide
tak sodki, Mann pusty + pompatyczny. Tylko Proust jest rwnie interesujcy prawie. Lecz u Kafki
w kadym, nawet najbardziej przypadkowym zdaniu ujawnia si magia rzeczywistoci, ktrej nie ma u
adnego z innych wspczesnych pisarzy, powodujca dreszcze + zgrzytanie zbw. Jak w Sir Roland
pod Mroczn Wie stan [Roberta Browninga] tak niektre strony w dzienniku Kafki, zdania
Ale nie mog, przecie wszystko, co moliwe, staje si; moliwe jest tylko to, co si staje.
***
Tak przeraajco otwarte, niewymuszone pisanie to najwyszy stopie geniuszu. Przejawia go
zwaszcza Tostoj. Dzi jednak niemal si go nie spotyka, przez co prawie wszystkie wspczesne
dziea napisane przez utalentowanych pisarzy s mao istotne na przykad Miss Lonelyhearts
[Nathanaela Westa] albo Nightwood.
21/01/53
Jestem niesamowicie przybita i zmarkotniaa po serii snw, ktre nawiedzay mnie w zeszym
tygodniu i osigny punkt kulminacyjny zeszej nocy. Ich temat? No przecie, cby innego! O 5.00
obudzi mnie budzik nastawiony przez Philipa. Chciaam wsta. Wiedziaam jednak, e decyzja, by
znowu zasn, zostanie wynagrodzona. I si zaczo tylko tym razem sen by drczco realny.
Mogam prawie dotkn
By tam klif z zejciem na molo, pniej pokj z wielkim oem z ciemnego drewna, a potem
widownia i scena.
Powiedziaam: Oddam ci wszystkie pienidze. Jednak wczeniej na molo stwierdziam:
Oczywicie, moesz wzi wszystkie pienidze, ale tego nie zrobisz. Nie chcesz ich. Na nic ci si nie
przydadz. Za drugim razem bagaam, cho wczeniej byam pewna siebie, niemal wyniosa
Kiedy weszam do pokoju + zobaczyam ko, zdaam sobie spraw, e w takim ku nie pi si
samotnie.
yjesz z kim, wykrzyknam. Wwczas si pojawi, chyba wyszed zza drzwi. By bardzo stary
mia dokadnie 67 lat may, z nastroszonymi szarymi wosami. yj z nim, bo jest bogaty.
Staam przy scenie ubrana w co w rodzaju odwitnej sukni. Oczekiwa mnie wielki tum, lecz mimo
to odwayam si nonszalanckim gestem dotyka jej doni wierzchem swojej
Te bolesne przyjemnoci spenienie + smutek nale wycznie do domeny snu i nie byy wcale
mniej intensywne przez to, e je kupiam. Nie wiedzie czemu osadzona w krlewskiej roli, nie
mogam oczekiwa niczego wicej, ale ciao pozostaje ciaem, nawet jeli si za nie zapacio. Chc
tylko paka i paka, chc by pocieszana i odtrca wszelkich pocieszycieli. Mogabym ka choby
przez trzy dni, wrzeszcze i wy, nie przepraszajc za ciekncy nos. Nie zrobi tego jednak, bo

musiaabym pniej zrobi co jeszcze, a nie zapa si z powrotem. Musiaabym si zabi albo
wyj.
Poniewa tych dwch rzeczy sobie zakazaam, nie miem ka robi to jak najciszej
Zarwno ten, jak i wczeniejsze sny gromadz si w mojej gowie niczym cika mokra gruda
wgniataj mi gow do brzucha, przytaczaj budzc mdoci, dramatyczn cisz
Philip, biedaczek, uzna wrcz, e jestem chora. Walcz, by si nie rozpa by zapanowa nad tym,
co si dzieje w moim sercu a tymczasem moje wosy postanowiy zacz wypada i chocia
zapewniam go, e nic mi nie jest, umwi mnie na wizyt lekarsk
22/01/53
Tym, co sprawia, e dzieo pisarskie jest absolutne, czsto bywa pewna sztywno intelektualna
musi by jednak starannie dozowana i przejawia si tylko w konkretnych sytuacjach. To dziki niej
powie Zbrodnia jest taka dobra, cho pozostae ksiki [Georgesa] Bernanosa to lipa. Wiszcy do
gry nogami nietoperz koysze si w umyle inspektora, ktry si przezibi i rzuca si teraz,
rozgorczkowany, w brudnym pokoju hotelowym.
Wszdzie proza.
Zwiza + wyrazista + sprawna.
Tak naprawd najwaniejszy jest styl. To styl wybiera fabu.
Od tej pory w ramach dyscypliny bd za wszelk cen unika dialogw, z ktrych dotd prawie w
caoci skaday si moje opowiadania + byy to w dodatku bardzo kiepskie dialogi.
Zatem: Profesor zwoa zebranie modszych czonkw grona akademickiego w swoim domu pewnego
niedzielnego wieczora. Postanowi uciszy nabierajc impetu lawin plotek o sytuacji modego
wykadowcy, ktry podobno mia zosta zwolniony na koniec roku. Czowiek ten by nieobecny itd.

1954

[Wpis niedatowany].
znieczulenie jako cnota modelowa (zwizek z wadz)
17/08/54
Tej nocy (2.30, godna, pica, z zaczerwienionymi oczami) przygotowaam sobie misk ananasw, a
P zachca mnie, ebym dodaa do nich troch twaroku; wyj z lodwki napoczte pudeko + zacz
z niego energicznie nakada serek do mojej miski. Powiedziaam (sdzc, e mwi to, co myl):
Przesta, ja chc tylko troch, po czym wyjam mu yk z rki i sama naoyam sobie cay serek
z pudeka.
Nagle zrozumiaam, dlaczego David czasem tak gwatownie si czemu sprzeciwia + jednoczenie to
przyjmuje. Dziecko jest skoncentrowane na sobie do tego stopnia, e nie odczuwa potrzeby spjnoci,
ktra stanowiaby ograniczenie jego pragnie.
***
Zgbianie problematyki wpywu (w dyskursie intelektualnym) wskazuje na to, e myl czowieka nie
jest tak wewntrznie spjna (jednorodna), jak chcieliby wielcy myliciele. Badanie tego, jak dana
koncepcja wpywa na innych, w naturalny sposb koryguje porzdkujce zaoenia myliciela i
wskazuje, ktre z jego przekona s mao istotne.
Potrzeba sownictwa do rozwaania zagadnienia wpywu. Obecnie, omawiajc wpyw wielkich ruchw
intelektualnych, takich jak freudyzm czy marksizm, posugujemy si tylko pojciami ortodoksji,
wyznawania czy herezji (zaczerpnitymi z modelu religijnego). Potrzeba sw, ktrymi daoby si
opisa tych, ktrzy tylko czciowo przyjmuj zaoenia systemw mylowych.
By moe trzeba by w tym celu stworzy ich ranking: systemy pierwszej wagi [na marginesie S.S.
dopisuje: Ale jak zdefiniowa wag?], drugiej, trzeciej itd. Nastpnie poszeregowa krgi wpywu
roztaczajce si wok osi dogmatyzmu + obszar dziaania dorodkowej siy czciowego ulegania.
W ten sposb czowiek moe by freudyst, nie uznajc koncepcji pierwotnej zbrodni, lamarkizmu
czy niskich pobudek, lecz ulegajc tyranii psychologizowania np. tumaczc pozytywny obraz stanu
dzikoci u Veblena (marnotrawstwo, nieodpowiedzialno, kapryno, swoboda) jako/przez fakt, e
Veblen przedkada matk (wykazujc wymienione cechy) nad srogiego ojca, ktrego si ba + ze
strachu nie chcia z nim wspzawodniczy.
Freudyzm pojawia si tu w postaci psychologizowania na temat rodziny; bardziej oglne ni myl
Freuda [na marginesie S.S. dopisuje: Nie wi tego Freuda za wszystko] jest za zaoenie, e
decyzje intelektualne jedynie potwierdzaj (wcielaj w ycie) subiektywne (irracjonalne) preferencje.

1955

8/04/55
Przyjcie [w ktrego organizacj, jak si pniej okae, zaangaowane byo CIA] zorganizowane
przez Committee on Cultural Freedom na cze lidera Australijskiej Partii Konserwatywnej, pana
Wentwortha. To niski, umiechnity czowieczek sporo po pidziesitce, o rowej twarzy i
wygldzie polityka; rce trzyma w kieszeniach; ma wystajce zby; czubki butw kieruje na zewntrz;
przekrzywia gow ptasim ruchem; jest zaczepnie troskliwy, pewny siebie, umiechnity. Opowiada o
mierci miast i koniecznoci przetrwania
[Nastpujce wpisy s niedatowane, lecz zostay wykonane w okolicy kwietnia 1955 roku].
Dlaczego nie uywamy [my, czyli S.S. i P.R.] dyktafonu dyktafon sprawia, e tracimy okazj
uczynienia z wasnego intelektu erotycznego prezentu (bez zahamowa, ktre budzi maszyna, ani
problemw technicznych itp.).
To dlatego mowa jest znacznie atwiejsza + bogatsza ni mozolne prowadzenie dziennika. Objto
wpisw dokonywanych przez wiele miesicy jest aonie maa w porwnaniu z tym, co czowiek
mwi jednego tylko wieczora.
Dziennik (pusta kartka [Stphanea] Mallarmgo) budzi zahamowania, mowa je niweluje; dziennik
jest narcystyczny, a mowa spoeczna + erotyczna zachca do poznawania wiata nadziei, lkw +
pragnie drugiego czowieka, zamiast wasnych potrzeb atwo poznawalnych, mao tajemniczych +
niezbyt zajmujcych.
***
Przykad wczesnego kolau
John Frederick Peto (18541907): Ordinary Objects in the Artists Creative Mind (olej na ptnie)

1956

15/01/56
Jewish Gnosticism [Gershom] Scholem
Teorie Reitzensteina o iraskim pochodzeniu gnozy bardzo wpywowe, dzi uznawane za niepewne
Obecnie uznaje [si], e chrzecijask gnoz poprzedzaa gnoza ydowska
Nowo odkryte (18 l. temu) zwoje gnostyczne z Nag Hammadi 13 kodeksw
Ewangelia Prawdy itp.
Objania monoteistyczn (niedualistyczn) posta gnozy walentyniaskiej
dualistyczne antynomiczne nauki, o ktrych mwi Ojcowie Kocioa

poprzedzajcej

12/08/56
Czy duch ma moc? Taki by gwny temat pnych rozwaa filozoficznych Maksa Schelera;
ostateczna odpowied brzmiaa tak, lecz doszed do niej, nie ogldajc si na opinie innych, wetujc
bieg wydarze + opniajc acuch brutalnych dziaa
***
W maestwie kade pragnienie staje si decyzj
3/09/56
Kady sd estetyczny jest w rzeczywistoci ocen kulturow
(1) przykad Koestlera pery / krople mleka
(2) podrbki
***
4/09/56
Ten rozkoszny egoizm dzieci
edukacja uniwersytecka to marka kultury popularnej; uniwersytety to kiepsko zarzdzane mass media
Ten, kto wymyli maestwo, by genialnym drczycielem. Jest to instytucja stworzona w celu
stpiania uczu. Jej istot jest powtarzanie. Najlepsze, co moe osign, to powstanie silnych
wzajemnych zalenoci.
Z biegiem czasu awantury trac sens, chyba e jest si gotowym pj na cao, czyli przerwa
maestwo. Po pierwszym roku czowiek przestaje si przejmowa oczyszczaniem atmosfery po
ktni i tylko zapada w pene gniewu milczenie, ktre zamienia si w normalne milczenie, a pniej
ycie toczy si jak zwykle.
20/10/56
Wojna i pokj Tostoja
podstawowy motyw: przetrwanie epiki antyheroicznej
Kutuzow, antybohater na skal narodow, triumfuje nad bohaterem, Napoleonem

Pierre, antybohater na skal indywidualn, zwycia bohatera Andrzeja

23/10/56
18.30, kolacja w Philosophy Club z M[argaret]-M[asterman] Braithwaite
o 20.00 jej prelekcja: Ku logicznej definicji metafizyki (Emerson B)
Spinoza najwikszy metafizyk.
[Filozof harwardzki Willard Van Orman] Quine skania si stopniowo ku pogldowi o zbiorze
wszystkich zda problem nie polega na tym, e jedne s weryfikowalne, a inne nie.
24/10/56
Filozofowa czy zajmowa si konserwowaniem kultury? Nigdy nie mylaam o tym, by robi co
innego ni to drugie
Myl nie ma adnych naturalnych granic.
Filozofia to topologia myli
Projekt: stworzy schemat lub wykres ruchw (zagra) filozoficznych. Filozofia jako gra. (Nauczy
si gra w szachy!) To, e [dziewitnastowieczny amerykaski mistrz szachowy] Paul Morphy dobrze
gra w szachy, nie pomaga dobrze gra w szachy mnie. (Moe troch). Filozofuje si wic nieustannie
od nowa.
W filozofii w poyka swj ogon: mylenie; o myleniu2 dwa znaczenia mylenia. Mylenie to
filozofia; mylenie2 = nauka.
Lecz wzgldy strukturalne czy estetyczne (albo logiczne to to samo!) nie mog by jedynym
czynnikiem decydujcym o wyborze jednego systemu filozoficznego spord wielu. Nie byoby
wwczas metafizyki prawdy + faszu.
Pozwl, e przewietl twoj argumentacj
Pozwl mi, prosz, odsoni twj system mylenia
Nie bdziesz mie nic przeciw temu, e zdemaskuj twoje zaoenia?
W filozofii ostronie bada si granice myli albo si je rozpycha albo przyciga ku sobie albo
pluje si na nie albo maluje si wok nich pikne szlaczki.
Czym jest mylenie bez sw? Gdy si go prbuje, nie wychodzi. Mylenie w przewrotny sposb
usiuje by sowami (zob. pojcie mowy wewntrznej ukute przez [brytyjskiego neurologa Johna]
Hughlingsa)
Sowa to monety myli, ale nie stanowi jej rezerw walutowych. (Pogld przeciwny temu, ktry
wyznaj filozofowie jzyka z Oksfordu)
31/10/56
wiat to przedmiot jedyny w swoim rodzaju. nie ma bowiem adnej granicy.
Trzej filozofowie, ktrych najbardziej podziwiam, Platon Nietzsche Wittgenstein, zagorzale
sprzeciwiali si systematyce. Czy daoby si wykaza, e Spinoz, arcysystematyka, ktry sam
przyku swojego szlachetnego ducha do prokrustowego oa, mona najlepiej zrozumie wtedy, gdy
zdemontuje si jego system i zinterpretuje si go na sposb aforystyczny? [Na marginesie S.S.
dopisaa kontra Wolfson]. (S[ren] K[ierkegaard] bez wtpienia mia racj co do Hegla).
Jeli filozofia miaaby si rni od zdrowego rozsdku, jedyn prawdziw filozofi byby solipsyzm.

Tak jednak nie jest. A zatem nie poszukujemy prawdziwej filozofii.

1/11/56
Przez cay dzie David pyta: Kiedy umiera si we nie? (po tym, jak wyrecytowaam mu rano
modlitw odmawian przed snem Now I lay me1).
Rozmawialimy o duszy.
3/11/56
Dzisiaj opowiadaam mu [Davidowi] o piekle po tym, jak powiedzia: Don Giovanni umiera,
prawda?.
Pniej usyszaam tak rozmow:
David: Ro [Rose McNulty, niania S.S., a pniej D.R.], syszaa o El2, dokd id li ludzie?
Rose: Hm.
David: A [syszaa] o Don Giovannim? On zabi Komandora, ale Komandor wrci, bo cigle
mia si (tzn. dusz), + wtrci Don Giovanniego do El.
Rose: Hm.
***
Czy filozofia religii jest moliwa? Czy pod jej wpywem religia nie staje si pusta? Co znaczy
religia, jeli wyj j z konkretnego historycznego kontekstu?
Pascal: odrzuca filozofi to ju filozofowa.
4/11/56
Wgry na pobojowisku dziejw[Odniesienie do zdania z Hegla: Dzieje to pobojowisko].
We wtorek Wielki Rabin woy Tor do pierwszego z czogw wjedajcych na pwysep Synaj,
mwic: Wkraczacie do ziemi witej. To tutaj Mojesz da prawo naszym ojcom.
***
O mierci Gertrudy Stein: gdy wybudzia si z gbokiej piczki, zapytaa swoj towarzyszk Alice
Toklas: Alice, Alice, jak brzmi odpowied?. Toklas odpara: Nie ma odpowiedzi. Gertruda Stein
powiedziaa na to: W takim razie jak brzmi pytanie? i pada martwa.
16/11/56
Henry James
ycie kawalera byo rodkiem, przez ktry realizowa si jako widz.
Czyta pamitniki [zatytuowane Henry James at Work ] panny [Theodory] Bosanquet, maszynistki
Jamesa w pnych latach jego ycia. Leon Edel twierdzi, e granica midzy rednim a pnym
stylem Jamesa przypada dokadnie na moment, kiedy James przesta dyktowa tekst stenografistce, a
zacz korzysta z usug panny B., ktra zapisywaa jego sowa na maszynie. Remington by jedynym
rodzajem maszyny, ktrej stukot mg znie, + na ou mierci w ostatnich chwilach ycia
poprosi o swojego remingtona. A ona dla niego pisaa. James zmar do rytmu swojej maszyny do
pisania.
Podobaoby si to Flaubertowi patos powoania artysty.
18/11/56
Projekt Zapiski o maestwie

Maestwo opiera si na zasadzie bezwadnoci.

Blisko bez kochania.
Maestwo to zachowanie w peni prywatne nie publiczne.
Jedn par od drugiej dzieli szklany mur.
Przyja w maestwie. Gadko skry drugiej osoby.
[Teolog protestancki Paul] Tillich: przysiga maeska jest idolatryczna (jedn chwil, ktra
bdzie okrelaa wszystkie przysze, przedkada si w niej nad inne). Podobnie z monogami.
Wypowiada si krytycznie o skrajnej monogamii ydw.
Rilke twierdzi, e w maestwie mona zachowa mio jedynie metod cigych rozsta i
powrotw.
Wyciekanie sw w maestwie.
(W kadym razie w moim).
1/12/56
Hippolyta ma racj; co za nierozsdna namitno! Takie uczucie nie szanuje osb, gustw, wyborw.
Kady, kto mwi: Kocham X, gdy mamy o czym rozmawia lub bo ona jest dobra, bo mnie kocha,
bo j podziwiam ten albo kamie, albo nie kocha. Jeden z dwch rodzajw mioci, mio uczucie
(drugi to mio zaleno), jest cakowicie bezosobowy w peni pochania czowieka, jego
przedmiot za moe by zupenie absurdalny. Jeli uczucie to jest desperackie, nie ma sensu
przeklina samego siebie trzeba je przecierpie i pozwoli, eby jego widoczna absurdalno
sprawia, by szybciej przemino.
Przez absurdalno nie rozumiem niemoralnoci. Uczucie, o ktrym mwi, jest zarwno amoralne,
jak i bezosobowe. Palce policzki; ziemia usuwajca si spod stp3.
***
Powiedzie kocham, kiedy odczuwa si ten rodzaj uczucia, byoby czym aroganckim. Chodzi tu
bowiem po prostu o mio, ktra przypadkiem bierze czowieka w posiadanie i nakierowuje na X.
Gdy jednak mamy do czynienia z drugim z podstawowych rodzajw mioci mioci zalenoci
mona powiedzie kocham; ja w tym czasowniku jest wrcz waniejsze ni kocham
Notatka uzupeniajca: Mwic, e mio jest arbitralna, mam na myli, e dowiadcza si jej jako
arbitralnej. Jest bowiem zupenie jasne, e mio u kadego czowieka warunkuj wypierane dze,
obrazy itd., itp., a wachlarz typw osb, w ktrych moe si on zakocha na drugi z opisanych wyej
sposobw, jest bardzo ograniczony [sowo on zostao przekrelone, lecz zamiast niego nie ma
adnego innego zaimka]. Ja na przykad nie mogabym si zakocha w kim, kto jest jaki?
***
[Niedatowana lista spotka towarzyskich, sporzdzona zapewne na pocztku grudnia, odnoszca si do
wydarze z listopada 1956 roku].
[Bez daty].
kolacja u nas: Carrowie, [marksowski filozof na emigracji Herbert] Marcuse, [Louis] Hartz, my
Niedziela, listop. [brak daty dziennej].
kolacja u Carrw (Brandeis): Carrowie, Owen Lattimore, John Carter Vincent, ja

Sobota, 24 listop.
16.0018.00 herbatka u Carrw (Brandeis), eby zabra od nich troch rzeczy na przechowanie:
Carrowie, nas troje
26 listop.
kolacja u nas: my, Carrowie; odprowadzilimy ich do hotelu Ambassador
29 listop.
9.0013.00 kawa; wizyta u okulisty szpital Morgan Memorial; kawa
1 grud.
herbatka u Carrw (Ambassador): nasza 3; przynielimy krzeso
Wieczr: Gabinet doktora Caligari (192[0]) Conrad Veidt, Werner Krauss, Portier z hotelu Atlantic
(1925). Reyseria: F. Murnau
13/12/56
Dzi po raz pierwszy dostrzegam sens w koherencyjnej teorii prawdy. Prawda zdania okrelana jest
przez jego spjno wzgldem innych zda, ktre jestemy zobligowani wypowiedzie.
Korespondencj mona podsumowa jako jedno z kryteriw (gwne?) obligujcych nas do wczenia
okrelonego zdania do systemu zda.
Kant daje przykad koherencyjnej teorii prawdy przy opisie swojej metody krytycznego regresu.
***
Tytu pracy magisterskiej: Normatywno i opisowo (?)
***
Analiza religii Lukrecjusza przypomina t, ktrej dokona Freud. Religia nie agodzi lku, lecz go
budzi.
U obu mylicieli caa analiza skupia si na kategorii lku.
Z takim podejciem do religii wydaje si zgodna etyka emocjonalnego niezaangaowania, dystansu. I
znowu Lukrecjusz i Freud.
Oto kolejna ambiwalencja: prometejski trud (wywyszy czowieka, obali faszywych bogw;
niezaleno + samodzielno czowieka) czy si z etyk rozwagi, kalkulacj kosztw
emocjonalnych.
15/12/56
Trzydzieste czwarte urodziny Philipa.
Tego ranka miaam kilka dobrych pomysw w Sekcji 8A na temat Hioba. [William] James rozrnia
umysy mikkie i twarde zalenie od tego, jak podchodz do uprawiania filozofii. Na podobnej
zasadzie dochodzc do wnioskw, jak sdz, znacznie uyteczniejszych rozrni mona mikki i
twardy sposb uprawiania religii. Religia mikka przyjmuje, e zasady religijne + etyczne s z sob
zbiene byoby czym straszliwym i niepojtym, gdyby si rniy. Religia w wydaniu twardym
zakada, e moe tu istnie rozbieno, a wrcz opozycja. N[owy] T[estament] to typowy przykad
mikkiego podejcia do religii; S[tary] T[estament] (zob. opowie o Abrahamie w interpretacji
S[rena] K[ierkegaarda]; Ksiga Hioba) prezentuje podejcie twarde.
Przestrzegania zasad religijnych da od czowieka bg; zasady etyczne rzdz stosunkami midzy

ludmi.
***
Lunch z Joyce + Tedem Carrami.
***
Dzi wieczorem David lec na stole do przewijania w azience, przygotowywany do snu przez Rose
spyta: Kiedy mona mie dwch mw? Jak jeden umrze?. Odparam: Tak. W przypadku, gdy
m umrze, mona znowu wyj za m, jeli si zechce. On na to: W takim razie, kiedy tatu
umrze, oeni si z tob. Byam tak zaskoczona + zachwycona, e zdoaam tylko odpowiedzie: To
najmilsza rzecz, jak mi w yciu powiedziae, David.
Wydawa si zupenie spokojny, ja natomiast niemal si rozpakaam moja przewrotna,
superwyrafinowana antyfreudowska nieufno, niepokj o to, jak wiele z uczu nalenych mnie David
przela na Rosie itd., itp., sprawiy, e zaczam wtpi, czy on kiedykolwiek sam z siebie powie co
klasycznie synowskiego + penego mioci.
[Wpis niedatowany, zapewne z poowy grudnia 1956 roku].
Z Dziennikw S[rena] K[ierkegaarda]:
Wielu ludzi do wnioskw na temat ycia dochodzi metod uczniakw: zamiast samemu rozwiza
rwnania, oszukuj nauczyciela, odpisujc wyniki z ksiki.
fantastyczne medium abstrakcji.
***
S.K. bez wtpienia zostaby katolikiem, sdzc po kierunku, w jakim zmierzay Dzienniki. Na ich
ostatnich stronach protestantyzm prezentowany jest jako korekta lub antidotum; w sytuacji, gdy
istnieje on na wasnych warunkach, staje si pusty + pozbawiony duchowoci, tak jak ma to miejsce w
przypadku luteraskiego Duskiego Kocioa Narodowego.
19/12/56
David zna rnic midzy przesmykiem a przeykiem.
23/12/56
W [bostoskim] Gardner Museum (z Davidem i Joyce Carr). Rowe ciao Edenu. Pokryte ros
ciaa, dopiero rozkwitajce.
Obraz pani Gardner [pdzla amerykaskiego malarza Johna Singera] Sargenta na trzecim pitrze
stanowi co w rodzaju wityni. To dugie, wskie malowido; klepsydrowa figura pani G., cikie,
czterowymiarowe sznury pere; usta rozmazane, jak gdyby artysta odda je bardzo precyzyjnie, po
czym, zanim farba zdya wyschn, przejecha po nich opuszkiem palca.
24/12/56
Dzi wieczorem Carrowie przychodz na kolacj
Philip jednak nie poczyta gazety
Z Davidem, bardzo zgodnym i czuym w trakcie przygotowywania si do snu, odbyam nastpujc
rozmow. A co by byo, gdyby Bg nie stworzy wiata?. Ja: Wtedy bymy nie istnieli. Szkoda by
byo, prawda?. On: Nie istnielibymy? Nawet Mojesz?. Ja: Jak ktokolwiek mgby istnie, gdyby
nie byo wiata, w ktrym mona by y?. On: Ale gdyby nie byo wiata, gdzie byby Bg?. Ja:

Bg istnieje przed wiatem. Nie jest czowiekiem ani rzecz. On: Skoro nie jest czowiekiem, to
dlaczego musia odpoczywa?. Ja: No wiesz, Biblia opowiada o Bogu tak, jakby by czowiekiem,
bo tylko w ten sposb moemy go sobie wyobrazi. Ale tak naprawd nie jest nim. On: To czym
jest? Chmur?. Ja: On nie jest czym. Jest zasad, na ktrej opiera si cay wiat, podstaw bytu.
Jest wszechobecny. On: Wszechobecny? Obecny w tym pokoju?. Ja: No, czemu nie? Jasne. On:
Czy Bg jest dobry?. Ja: Och, tak. On: Czy Bg to co najbardziej dobrego ze wszystkich rzeczy
na wiecie?. Ja: Wanie tak. Dobranoc.
26/12/56
Interpretacja:
Nieustanne domniemywanie znaczenia. Jedno z kryteriw interpretacji (zob. Avril krytykujcy
Cornforda w zwizku z Sofistami) jest takie, e nie pozwala ona na odpowiednio du zawarto
znaczenia (sensu) w tekcie.
2729/12/56 Nowy Jork
wyjechaam 27 grud. z Davidem by ubrany w szare spodnie. Metrem do South Station [w Bostonie].
8.00 pocig W Now. J. 12.15. Takswk do [hotelu] Gov. Clinton. Zameldowaam si, umyam,
wziam takswk przez Empire State Bldg. do restauracji Golden Horn. Zjadam szisz kebab.
Takswk do Metropolitan Museum. 15.0017.00 wystawy egipskie i Wojownik etruski . Przyjechaa
Rosie. Autobusem z powrotem do hotelu. Umyam si i przebraam. Wyszam o 18.10 David
siedzia przylepiony do TV, a Rosie szykowaa si, by pojecha z nim z pobliskiej Penn Station do
Flushing, gdzie mieli zosta na noc [w mieszkaniu McNultych, rodziny Rose]. Wziam takswk do
hotelu Taft. Byli tam Herbert + Inge [Marcuse], kilka chwil pniej przyjechali Peter + Frances.
Poszlimy do restauracji Parisienne. Na obiad homary, jedzenie w popiechu. Piechot udalimy si
do teatru Winter Garden. Troilus i Kresyda. Po spektaklu wyszlimy z teatru razem z Tommym + jego
kumplem ze szkoy. Peter + Inge wrcili do Waterbury [w stanie Connecticut]. Z Inge + Herbertem
poszlimy do metra przy Columbus Circle. Dobranoc. Z powrotem do hotelu. W ku o 2.00.
Zbudzona o 10.00 pukaniem do drzwi: David + opiekunka [Rose McNulty]. Ubraam si. David znowu
przed TV. Wyczyam TV na widok pierwszej reklamy. Na d + do takswki, Museum of Natural
History. Tam dwie godziny. Kupiam Davidowi tyranozaura. Wyszlimy o 13.00. Autobusem do
Central Park West. Wysiedlimy przy 51 Ul. Jedzenie w Anchovy House. David jad kanapk z
boczkiem. Telefon do Philipa o 14.15. Odprowadziam D + opiekunk do metra (wracali do Gov.
Clinton, potem na Penn Station i do Flushing). Na drug stron ulicy do Winter Garden. Kupiam bilet
na przedstawienie popoudniowe. Troilus i Kresyda . Z powrotem w hotelu o 17.45. Poczytaam NY
Timesa, umyam si, przebraam. Telefon do Petera Haidu. Wyszam o 19.15. Na piechot sze
kwartaw, potem autobus na 45 Ul. Kupiam bilet na Cranks. Rozejrzaam si za restauracj.
Weszam do Adano przy 48 Ul. O 20.30 wyszam i na piechot poszam do [teatru] Bijou. Cranks.
Zabawne. Koniec o 23.45. Taksi na Ul. 73 Wsch., spot. z Alfredem Clayburghiem. Przyjcie
zorganizowane przez [amerykaskiego poet] Richarda Eberharta. Na przyjciu: Eberhart z on o
pysku wini, Oscar Williams, dwch Indian w kostiumach, Tambinetta z on, mody poeta
nazwiskiem Gregory Corso w okularach z XVIII w., Jose Garcia Villa, Elaine Snyder (z Uniw. Conn
[University of Connecticut, w ktrym S.S. wykadaa przez rok, dojedajc z Bostonu]; teraz w New
American Library), gruby poeta Oswald de Winter, Arabel Porter (z New World Writing) z mem
Johnem, Elizabeth Kezley (?) z Seattle, Jean Garrigue, Allen Ginsberg (poeta).
Piechot z powrotem do hotelu. W lobby z Corso przez p godziny. Na gr do pokoju. Poczytaam
Timesa, rozebraam si, poszam spa.

Obudziam si o 6.30. Rosie + David przyjechali o 6.50. Wyszlimy z pokoju + wymeldowalimy si z

hotelu przed 7. Taxi na Grand Central. (Bilet z miejscem na grnym poziomie). O 7.30 w pocigu do
Bostonu.
31/12/56
1. Nic nie pozostaje niezinterpretowane.
2. Zinterpretowa to okreli, ograniczy; albo odrze, nadpisa wasnymi znaczeniami.
3. Interpretacja to medium, poprzez ktre uzasadniamy kontekst.
4. Zinterpretowa sowo to co innego, ni je zdefiniowa; to okreli wachlarz kontekstw (a nie
ekwiwalentw).
***
cauje jak pociski, pocaunki o smaku myda, pocaunki jak wilgotny cielcy mdek
Pozwl odej
Pozwl odej
Pozwl
Naprawd odej.
***
[Psycholog z Harvardu] Jerry Bruner: W jaki sposb X moe stwierdzi, czy Y jest jego przyjacielem
(czy go lubi)? By to okreli, kobiety przewanie bior pod uwag gotowo do obdarowywania jeli
Y da X prezent itp., to X stwierdza, e Y j lubi. Mczyni s przewanie podejrzliwi wobec
podarunkw (posdzenie o homoseksualizm?) i okrelaj sympati na podstawie zgodnoci myli. X
stwierdza, e Y go lubi, jeli si z nim zgadza.
***
Jedno ze znacze interpretacji: pobaliwe traktowanie.
Jako dziecko byam arliw ma deistk.
1 Modlitwa ta brzmi:
Now I lay me down to sleep,
I pray the Lord my soul to keep,
If I shall die before I wake,
I pray the Lord my soul to take.
(Teraz kad si spa / I modl si do Pana, by czuwa nad moj dusz, / A jeli we nie umr, / By moj dusz zabra) (przyp. tum.).
2 Angielskie hell (pieko) w uszach dziecka brzmie moe jak El (przyp. tum.).
3 Przypomnij sobie, jak patrzya na E.L. tamtego wiosennego dnia przez okno klasy A10 na wydziale angielskiego (zajcia panny
Estrop) jak blat biurka nagle przechyli si i uciek ci spod okci. Miaam to samo wraenie cakowicie mimowolne + niezalenie
od uczu kiedy dzisiaj o 18.30 pomagaam Davidowi wej po schodach po powrocie z herbatki u Carrw [marksowski historyk
E.H. Carr i jego ona, bliscy przyjaciele P.R. i S.S.]. Nie mylaam o niczym szczeglnym, gdy nagle stopie uciek mi spod ng +
uderzyam caym ciaem o drzwi.

1957

[Wpis datowany jedynie rokiem].

W co wierz?
W ycie prywatne
W podtrzymywanie kultury
W muzyk, Szekspira, stare budowle
Co sprawia mi rado?
Muzyka
Kochanie
Dzieci
Sen
Miso
Moje wady
Spnialstwo
Kamanie, gadatliwo
Lenistwo
Brak siy, by odmwi
Przeczyta ponownie: Melancth [Gertrudy Stein], Zamek [Kafki].
1/01/57
Pomysy na opowiadania
Sawny ydowski emigrant badacz / teolog, obecnie gentleman z Harvardu. Otrzymuje w
Niemczech nagrod. Jedzie, by w imieniu Harvardu wynegocjowa zwrot biblioteki starego yda
biznesmena majcego sawn kolekcj autografw; tu przed wojn przekaza niewielk
darowizn na rzecz muzeum Cesarza Wilhelma. W 1939 roku nazici zoyli jego zbiory w
piwnicach + zapiecztowali drzwi, lecz pozwolili mu pozosta w domu. W 1944 roku przyleciay
angielskie + amerykaskie bombowce + zniszczyy wikszo budynkw w okolicy, lecz ten dom
wci stoi.
Opowie ramowa
Opowiadana w stylu abstrakcyjnym tak mao faktw, jak to moliwe.
Model: Kafka
3/01/57
Pamitam, jak to byo by niezamn co wtedy robiam ale nie potrafi przywoa wczesnych
emocji. Poczucie pozbawienia wolnoci nie opuszcza mnie od szeciu lat. Sen sprzed kilku tygodni:
schodziam po schodkach wiodcych chyba do basenu kiedy z tyu podszed do mnie ko i opar
przednie kopyta na moich barkach. Krzyknam, prbujc wyrwa si spod jego ciaru, i si
obudziam. Obiektywny korelat moich co bardziej ponurych nastrojw.
Goethe stwierdzi, e kreatywno rodzi si tylko pod wpywem niepenej wiedzy.

5/01/57
Nocna rozmowa (od 19.00 do 1.00) z Zenem Vendlerem, S.J. Koci katolicki to jedyna ywotna
instytucja wiata Zachodu. Przyznaje, e mona w nim spotka gupkw i faszystw (Spellman,
Mindzenty itd.), a take, e utrzymywanie Rozprawy o metodzie Kartezjusza czy Ndznikw [Victora
Hugo] na indeksie jest ze strony Kocioa idiotyzmem. Sam jest oczywicie intelektualist,
jajogowym profesorkiem w gronie swoich jezuickich braci (najlepszy dowd: powiedzia, e koledzy
namawiaj go, by wystpi w tym teleturnieju, w ktrym wygrywa si 64 000 dol.; ciocia Fanny do
tego samego nakania P). A oto, jaki sens nada decyzji Kocioa, by nie miesza si do zimnej wojny:
Koci mgby w Ameryce pracowa z Gomuk, Franco czy [Imre] Nagyem, gdyby nie posun si
za daleko.
Na wiecie jest 33 000 jezuitw najwicej w Ameryce, 8000, w Hiszpanii za 7000. Wewntrz
zakonu trwa batalia midzy Amerykanami a Hiszpanami.
Po tym, jak Zeno wyszed, P + ja siedzielimy jeszcze przez godzin, analizujc rozmow. Jak
judaizm moe konkurowa z tak religi? Powtrzyam swoje wtpliwoci: katolickie powoanie
religijne jest dla mnie niemoliwe, gdy Koci to instytucja bardzo patriarchalna, lecz pod tym
wzgldem ydzi s jeszcze gorsi. Gdzie w caej historii ydw szuka w. Teresy czy Edyty Stein, nie
mwic o Matce Cabrini?
P powiedzia: W takim razie judaizm musi zosta zreformowany. Jak by si do tego zabraa?
Odparam: Najpierw stworzyabym zakon Towarzystwo Majmonidesa, jeli wolisz. ydzi musz
zyska przestrze realizacji powoania inn ni w rabinacie, ktry w istniejcym obecnie systemie
kongregacyjnym zupenie si zdegenerowa i suy temu, by wieccy ignoranci mogli wynajmowa
sobie wodzirejw.
Czy ten zakon byby otwarty dla obu pci? Tak. Naleaoby wyrwa si spod duszcego ucisku mskiej
dominacji. Czy jego czonkowie skadaliby luby? To trudna kwestia. Najlepiej byoby chyba
wzorowa si pod tym wzgldem na systemie anglikaskim wicenia obowizywayby przez
okrelony czas, na przykad trzy lub sze lat, po czym trzeba byoby je odnowi. Ubstwo, czysto +
posuszestwo? Judaizm to religia radykalnie nieascetyczna + nigdy nie trzeba byo w niej y w
czystoci. Zmuszanie do niezawierania maestwa bez jednoczesnego wprowadzenia wymogu
czystoci nie ma jednak duchowego sensu prowadzi do rozwizoci, a wwczas Zakon nie miaby
bardziej duchowego charakteru ni akademia West Point. A luby czystoci obowizujce przez cae
ycie? Czy istnieje jaka alternatywa dla posegregowanej pod wzgldem pciowym organizacji
paramilitarnej, jak jest Koci? P poda pomys, ktry nasun mi skojarzenia z ruchem Bruderhof.
6/01/57
Przezibiam si. Dzwonia matka. Nudny akademicki wieczr, przyszli do nas Jerry Bruner i
Rostowowie.
Raz jeszcze przeczyta Tezeusza Gidea.
O maestwie: To wszystko. Nie ma nic wicej. Ktnie + akty czuoci powtarzane w
nieskoczono. Tylko e ktnie maj wiksz gsto od aktw czuoci i osabiaj zdolno
okazywania ciepych uczu.
Wyciekanie sw. Umys wyscza mi si przez usta.
Moja sia woli jest sabsza ni kiedykolwiek. Oby to by doek przed wzlotem.
***

Tytuy opowiada: Dni metropolitalne, Prywatne gesty dobre na zbiory. Awans, Dziennik komornika.
***
Dwoje ludzi skutych kajdankami tu obok kupy gnoju nie powinno si kci. Kupa wtedy ronie +
musz y w coraz wikszym smrodzie.
Ktnie s dobre dla przyjaci. Ludzie, ktrzy musz razem y, nie powinni si kci.
P auje, e si kcilimy, bo po awanturach mam migreny. Przygnbiajcy powd alu. Dobry
powd byby taki, e ktnie s bezsensowne.
***
Zapiski o maestwie
Spotkanie z prawnukami podczas uroczystoci zotych godw. Prababciu, ty miaa jakie uczucia?.
Taa. Zapadam na nie w wieku dojrzewania. Ale mi przeszo.
***
P.: Nie wiesz, jak to jest, wci szykowa si do pisania. Czowiek siada, piro w rce, kartka na
stole. Na miejsca, gotowi, start: okej, zaczyna si. Gotw, cel, pisz Myl o pisaniu przegonia mi z
gowy wszystkie pomysy.
To takie bolesne, nieustannie by na starcie.
Naprawd wolabym nie by tak bardzo samowiadomy.
***
Od tej chwili bd zapisywa kad cholern myl, ktra tylko przyjdzie mi do gowy.
Gdy czowiek zbyt dugo karmi si wycznie kultur wysok, popada w jak gupaw dum.
Moje usta cierpi na rozwolnienie, a maszyna do pisania ma zaparcie.
Nie obchodzi mnie, e pisz kiepsko. Pisa mona si nauczy wycznie przez pisanie. Wymwka, e
to, co przychodzi do gowy, nie jest do dobre
***
Najcenniejsza jest witalno, rozumiana nie w jakim ponurym Lawrenceowskim sensie, ale jako
wola, energia + pragnienie, by robi to, co si chce, + nie da si przybi porakom. Arystoteles ma
racj: szczcia si nie osiga, ono jest skutkiem ubocznym naszych dziaa
***
Pomysy na opowiadania
1. Opowiadanie w stylu Kafki: pracownik akademicki oczekuje na promocj. Nadinterpretacja
zachowania. Dyrektor Wydz. Przewodniczcy. Listy rekomendacyjne. Przedruki. Nie ma pewnoci,
kto tak naprawd rzdzi. Plotki. Za kadym razem, kiedy przechodziam tym dugim korytarzem, on
chowa si w mskiej toalecie. Musia to robi celowo. Natura nie mogaby wzywa czowieka z tak
niezwyk regularnoci.
2. Para w poczekalni. Interesujce przecicie zachowania prywatnego + publicznego.
***

14/01/57
Wczoraj David podczas szykowania si do snu oznajmi: Wiesz, co widz, gdy zamykam oczy? Za
kadym razem, gdy zamkn oczy, widz Jezusa na krzyu. Chyba nadszed czas na Homera.
Najlepszy sposb, by odcign jego uwag od tych ponurych, zindywidualizowanych fantazji
religijnych, to wyprze je bezosobow homeryck masakr. Spoganizowa t wraliw duszyczk
[Ponisze zapiski nosz tylko dat miesiczn i roczn stycze 1957 i skadaj si na obszerne
wspomnienie dziecistwa SS. Napisane s w sposb fragmentaryczny, metod zblion do strumienia
wiadomoci. Wyjwszy kilka autobiograficznych opowiada, takich jak Projekt wyprawy do Chin,
oraz par wywiadw, notatki te najbardziej ze wszystkich tekstw S.S. przypominaj typowe
pisarstwo autobiograficzne. Od czasu do czasu S.S. zastanawiaa si nad prowadzeniem nie tyle
pamitnika, ile zbioru relacji ze spotka z przyjacimi, z ktrych najczciej wymieniaa nazwiska
Herberta Marcusego i Josifa Brodskiego. Ostatecznie jednak postanowia tworzy proz. Nigdy te nie
przestaa pisa esejw, cho czsto zapowiadaa, e to zrobi. Istniej dwie wersje poniszych
wspomnie. Na pierwsz skadaj si fakty zapamitane przez S.S. i wynotowane w przypadkowy
sposb. Zdania skrelone tworz szkielet drugiej, bardziej uporzdkowanej wersji. Poniej
zamieciem obszerne fragmenty pierwszej wersji, drug natomiast przytoczyem w caoci].
ZAPISKI Z DZIECISTWA
[Pierwsza wersja].
Bekon + szpinak. Anthony Rowley.
W pocigu na Floryd: Mamo, jak si pisze zapalenie puc?.
Siedz na ku dziadka w niedzielny poranek.
Sen o poarze w Grove St. School.
IGC. Panna Ruth Berken. Judy Weizman. Peter Kessner. Walt Fleigenheimer. Marcia Millard.
Wszystkie moje kamstwa.
Jestemy w Fun Club i tato mwi mi, eby je pietruszk, bo jest dobra.
Wielki biay bbel na moim palcu po tym, jak kawaek papieru zaj si od palnika Bunsena
(trzymaam sprzt chemiczny w maym sekretarzyku).
Thelma de Lara. Obraz Jezusa w piwnicy. To wizerunek Boga.
(8) Mama mwi mi, e polubi Nata.
Przez pierwsze dwa lata w Tucson mieszkam w jednym pokoju z mam. (Z zalecenia Nata).
Czytam tekst Idy Tarbell o Dupontach.
Szukam koszernej restauracji dla babci.
Normandy Isle School. Ida + Leo Huberman.
Zestawy chemiczne.
Peter Haidu kadzie mi pod wod do na udzie (wiek: czternacie lat).
Powrt do domu z kolacji przy grillu.
Pacz na filmie Komu bije dzwon ogldam go z mam w wielkim kinie na Manhattanie.

Bluszcz trujcy. Dr Stumpf.

Hebanowe (chiskie) wahadowe drzwi do salonu w naszym domu w Great Neck1.
Maa choinka na stole na Florydzie. Srebrna, niebieskie wiateka.
Chc mie szafir.
Chwytam pasikoniki i kad je na klawiszach zabawkowego pianina.
Drapi kolano w Grove St. School. Siedz w trakcie nauki [sic] z uniesion nog i je pocieram.
Chc usun czarne znami.
Pisz dla pana Shepro prac o czterech bandyckich przemysowcach z Kalifornii (Huntingtonie
Hartfordzie, Marku Hopkinsie +). [Pan Shepro by ulubionym nauczycielem S.S. w North
Hollywood High School. Kilka lat po tym, jak skoczya szko, zosta wcignity na czarn list
Hollywood].
Portfel taty ze wiskiej skry.
David Solomon, syn sklepikarza.
Przyznaj si, e ukradam dziesi centw, cho tego nie zrobiam (Great Neck School).
Czytam Twenty Thousand Years in Sing Sing naczelnika [Lewisa] Lawesa, Heavenly Discourse
[Charlesa Wooda] I Ndznikw (Forest Hills2).
Nasz telefon: Boulevard 88937.
Zabity deskami dom przy Queens Blvd. (Forest Hills).
Zazdroszcz Margie Rocklin tego, e urodzia si w Chinach + ma amah3. Wstydz si, e wuj
Aaron widzia mj tyek, kiedy si opalaam, ale boj si o tym powiedzie. (Great Neck).
Nellie [gosposia w domu S.S. w okresie jej wczesnego dziecistwa]. Jej pokj. Na toaletce po
prawej od wejcia mae radio.
Arvell Lidikay jest dla mnie mia w gimnazjum w Catalinie; nie wiedziaam, jak odwzajemni jej
wzgldy.
Palmy kokosowe na podwrku naszego domu na Florydzie.
7 grud. [1941 roku] mama bya z Unkiem na meczu, kiedy wuj Aaron zadzwoni, eby
powiedzie nam, co si stao4.
Korzystam z elektrycznego talerza w El Conquistador.
Kobieta w czerni z mem chorym na grulic.
Szukam, buduj fort.
Sidney Lidz (Pan Lidz) i jego wykrzywiona twarz.
Wuj Ben w brzowym garniturze.
Piwnica szpitala dla wariatw w Veronie [stan New Jersey]. Zapach moczu.
pi z Bibli pod poduszk z koskiego wosia. Zabraam j z sob na weekendow wycieczk do
Yonkers, Mt. Vernon? Przejadka promem.
Mt. Arrowhead. Przez dwa tygodnie Nat dojeda tam do pracy. Film o siostrach Bront.

Ksika de Tolnaya o Kaplicy Sykstyskiej w bibliotece publicznej. Judith [modsza siostra S.S.]
ma mdoci w samochodzie.
Obz Arrowhead. Same przeraajce rzeczy. Zaczam obgryza paznokcie.
Ogldam blizn po operacji wyrostka Charlene na basenie Himmel.
Oparzone stopy po spacerze wok posiadoci El Conquistador.
Kupuj uywany egzemplarz Kultury jako rda cierpie [Freuda] w [ksigarni] Pickwicks [w
Los Angeles].
Panna Berken mieszkaa w Woodside z matk.
Siedz z Unkiem na skrzynce na mleko. Opowiadam mu The Rusted Knight (opowiadanie z serii
nagra Lets Pretend).
Widz, jak Florence + wuj Sonny si cauj.
Zegar do jajek na cianie w kuchni (Verona).
Ogldam Ich dziecko [w] Forest Hills Theatre z Rosie.
Tucson: w nocy, lec na grnym ku, przepytuj Judith ze stolic wszystkich stanw USA.
Czerwony tramwaj5 przy Chandler Street [w Los Angeles].
Martha i Bill Hirsch. Suzie. Pewnego wieczora Martha przysza do naszego domu (Tucson) i
razem z M siedziay na patio. Martha palia viceroye, zachowaam sobie filtr po jednym z nich.

Niania imieniem Violet pod nieobecno Rosie.

Ogldam kary na wystawie wiatowej [w Nowym Jorku w 1939 roku]
Raz na przyjciu w mieszkaniu panny Berken wylaam co na krzeso.

Prbuj obgryza paznokcie u stp, kiedy skoczyy mi si u rk.

Gram w minigolfa w Sunshine School z Francesem Francisem i chopakiem z Nowego Jorku,
dwoma smoklasistami.
Dowiaduj si, e apartamentowce firmy Cord Meyer obok nas to teren zamknity.

Sodkie ziemniaki na obiad w Sunshine School. Fasola. Puszczanie bkw.

Ogldam Wichrowe Wzgrza z Charlene Paul.

Ciotka Dan. Gboka, szeroka blizna na jej nodze.

Ogldam z mam Kwiaty pokryte kurzem (z Greer Garson).

Urodziny cioci Dan, 1 kwietnia.

Tata zmar 19 pa. 1938 r.

Id do kocioa z Rosie.
Ssiadka w Great Neck powiedziaa, e jej ojciec zmar. Jak? Stano mu serce. Ojej.

Tucson: Toczone wiatrem kuliste krzewy.

Odkrywam Tomasza Manna dziki Reading Ive Liked Cliftona Fadimana.

Dua biaa cianka podwjnego ka M. (Forest Hills).

Przejazd pocigiem na Floryd.
Babcia Rosenblatt na Florydzie.

Rodzina Rosie. Dzie, w ktrym zabrali mnie na ryby. Chc ryb. Byam wgorzem.

Mleko o smaku waniliowym + krakersy z masem orzechowym. (Forest Hills).

Czytam encyklopedi Comptona.
Gdy wracam na rowerze ze szkoy, kadego dnia staj, eby popatrze na niebo przez licie
wielkiego drzewa.
Jad na rowerze przez tereny University of Arizona. Napis Bear Down6 uoony z wielkich
biaych liter na dachu sali gimnastycznej.

Sucham koncertu Soulimy Stravinskyego w klubie Wilshire Ebell [w Los Angeles].

Sophia przez jaki czas bya trenerk siatkwki.
Chopak imieniem Peter bez stp + normalnych doni.
Czekam na moment, w ktrym bd moga zacz y tak jak Richard Halliburton [amerykaski
podrnik i poszukiwacz przygd].

Orgia z E i F (lato 1950).

L. wstpia do piechoty morskiej.
Wkadam do w psi kup lec pod krzakami (lato na L.I.).

Dom Sophii. Zaprojektowany przez Gregoryego Aina.

Czytam o dr. Normanie Bethune [kanadyjskim lekarzu, ktry suy w armii Mao Tse-tunga ] na

tylnej okadce zeszytu z serii True Comics. (Forest Hills).

Przez szpar w drzwiach pokoju gier patrz na Petera, ma twarz ukryt w doniach. (North
Hollywood High School).

G. Spdzam z ni noc.

Wyobraam sobie, e jestem Davidem.

Elaine Levi. Elaine gra na flecie. Poyczam jej Martina Edena.
Wieczory na dachu, Wilshire Ebell Theatre.
Zapana w ksigarni Pickwick na prbie kradziey Doktora Faustusa.
Proporczyk North Hollywood High School na cianie w moim pokoju.

Forest Hills: kupuj ksik o Chinach (wazy, rkodzieo itd.).

Tucson: Obsuguj rczny powielacz. [S.S. wydawaa wasn gazet, gdy mieszkaa z rodzin w
Arizonie].
Operacja wycicia migdaw. Pielgniarka usiada mi na nodze.
Petunie rosnce po obu stronach cieki. (Verona).
pi z Rosie. W nocy sysz pocigi. (Verona).
Chora na odr. 41. W samochodzie.
Wyprawy z Peterem na wzgrza w pobliu Coldwater Canyon.
Sheldon Kaufman. Tak brzydki, e czowiek odwraca wzrok. Dugie biae palce.
Hollywood Bowl7.
Wsplokatorka w akademiku w Cal: Alvajean Sinzik.
Audrey Asher, jej umiech.
Forest Hills: Na dworcu mwi dziadkowi, e nie bd tskni za nikim poza nim.

Zakadam si o 25 centw z dziadkiem o to, kto wygra World Series. Ja stawiam na Yankees, on
na Bums? [Brooklyn Dodgers].
ni o lataniu.
Czytam powieci o Perrym Masonie. (Tucson).
[Mj] Pierwszy kwartet Beethovena: Op. 127.
Pan Shepro. Obiad w stowce dla nauczycieli.
Pacz na kocistym podoku mamy przed pjciem spa. Chc by lepsza.
Mama uderzya mnie w twarz. (Forest Hills).

Dr Berman, dentysta z Nowego Jorku. Ma Waita do stosowania miejscowego.

Obiad w House of Chan.
Alborada del Grazioso [Ravela]. Pierwszy koncert w [Hollywood] Bowl.
Obiad w Chasens.
Ucz si prowadzi samochd. Dodge.
W metrze. (Nowy Jork, jad do dr. Spaina).
Dziadek mwi ajtalian.
Razem z Peterem tumacz Walpurgisnacht.

Pajk w namiocie, ktry dziadek rozbi dla mnie na podwrku. (Verona).

Czy wiesz, czym si rni tchawica od przeyku?. (Verona).
Ognisko przed liceum. (Verona).

Palm Springs. Podejmuj decyzj w sprawie istnienia Boga.

Irene Lyons. Kupuj czerenie po tym, jak wysiadymy z pocigu linii F. (Pojechaam z ni w
odwiedziny do jej ojca).
Tato uczy mnie gwizda przy stole w kuchni!

Camera obscura (w Santa Monica).

Gram w remika z dziadkiem.
Zbieram informacje turystyczne z Izb Handlowych w caych Stanach. Biuro turystyczne
Drachman.
Pie Land of Hope + Glory podczas ceremonii zakoczenia szkoy.
Zaciemnienie, zacignite kotary.

Eudice Shapiro z American Art Quartet.

Chodz do kina Graumans Chinese.

Wypadek Judith.
Mama zaczesuje wosy wysoko na gow. (Forest Hills).
Ogldam Mede.
Tato piewa Shell be comin round the mountain when she comes.

Mama mwi mi, e tato nie yje. W salonie.

Jad z Natem z Chicago do Nowego Jorku bez noclegw po drodze Mama + Judith lec
samolotem.
Przyjazd do Essex House [hotelu na Manhattanie].
Flamingo Club. Wystp drag queens.
Tropical Village w Santa Monica.
Pierwszy pocaunek z kim poznanym na koncercie Roof.

Le na pododze i razem z Peterem sucham kwartetu Haydna nadawanego przez stacj WQXR.
Ogldam Winiowy sad (Charles Laughton) z Heni (1949).
Na wystpie [Bena Jonsona] zatytuowanym Volpone w Actors Lab z mam.

Mama czyta Leonarda Lyonsa, Redbook, Cosmopolitan.

Udaj, e bior prysznic po wuefie. (North Hollywood High School).

Odwiedzam mam w szpitalu po narodzinach Judith (z Rosie).

Floryda: Marz, by Samotny Stranik przyjecha na koniu + porwa mnie z sob, tak jak stoj, w
sandaach.

Romeo i Julia Gounoda. Z Rosie.

Tucson: Upir w operze z Borisem Karloffem [sic] mama w tym czasie jest z Natem.

Sprawdzanie biletw. Na balkonie, sucham Rubinsteina.

Daj mamie ksieczk z programem politycznym Henryego Wallacea.
Mama przyjechaa na obz w niedziel. Nie chciaam jej pokaza, jak pywam.
Spacer pod gwiazdami.

Sucham przemwienia Johna Howarda Lawsona [scenarzysty wcignitego na czarn list

Hollywood]. Utyka.
Babcia Lena karmi mnie tuczonymi ziemniakami. Jedna yka za mamusi, jedna za Judy.
Chc ju dorosn.

Pacz po mierci Roosevelta.

Sucham (w radiu) wiatowej premiery Sidmej [symfonii] Szostakowicza.

Oddaj krew dla Izraela. Bl ramienia po ukuciu.

Dolores, sie barw drive-in; jedzenie z okienka podaj mczyni.
Wesele wuja Aarona. Essex House. Orkiestra graa I Dream of Jeannie with the Light Brown
Hair.
Przechwalam si Natem. [Nathan Sontag by wielokrotnie odznaczonym lotnikiem w brytyjskich,
a pniej po przystpieniu Stanw do wojny amerykaskich siach powietrznych].

Przepisuj wiersze Gerarda Manleya Hopkinsa.

Zaczynam zbiera znaczki.

Mj wasny pokj. Wybieram kolory.

Elaine powiedziaa, e ta adna wuefistka to lesbijka.

Przeraziam si, gdy byy kopoty z piecem na odpadki w bloku babci Sontag (przy Roosevelta).
Boj si lata.

W pitki o 13.00 wsiadam w czerwony tramwaj i jad do filharmonii.

Czytam w PM [nowojorskiej lewicowej gazecie] o bitwie o Corregidor i pwyspie Bataan.

Wizyta w synagodze w Tucson rabin prosi wszystkich, by spieniyli obligacje wojenne i

wsparli zbirk prowadzon przez synagog.

Stowarzyszenie Przyjaci Muzyki Kameralnej. Sonata A-dur Francka. (Przy fortepianie Deborah
Greene; [jej] m gra na skrzypcach).
Czarodziejska gra.

Gubi scyzoryk + modl si, eby go znale. (Verona).

Wujek Sonny wypywa ze mn daleko na gbok wod. [S.S. miaa lekk hydrofobi, ktr
przypisywaa tamtemu wydarzeniu].

Tato pokazuje mi, jak skada chusteczk. (W ich sypialni. Tato si ubiera). Kiedy M[ama]
wchodzi pod prysznic, mwi jej, e raczej nie zostan ydwk.


Rosie trzyma dla mnie koci obojczykowe pierwszego kurczaka + pierwszego indyka, ktrego
upieka8. Robi dla niej rkawic kuchenn.

Trzymam w pudeeczku piercionek taty.

Suchanie Makbeta Orsona Wellesa (Mercury Theatre)
Nie chc opala si nago.

Jad w deszczu na koncert The Alma Trio w Occidental [College w Los Angeles]. Z Peterem.
Mam na sobie futro mamy. Cz drogi powrotnej jedziemy ciarwk, ktr zapalimy na
stopa.
Tato kupuje mi kas sklepow.

Royce Hall [w University of California w Berkeley]: wiat to stopniowo powstajca wsplnota

znacze.
Kurs Meyerhoffa; mwi z papierosem w ustach.
Dzie, w ktrym zmar F. Matthiessen.
[Druga wersja].
FOREST HILLS (910)
Blok mieszkalny przy ulicy Jamesa Madisona.
Wycinki z PM.
Numer naszego mieszkania: D41.
P.S. 3.
Wystawa wiatowa.
P.S. 144.
Judy Weitzman. Ty maa krewetko znaczy si, wgorzu. Matk ma z Bostonu: gruba, mwi
keczap.
Jad autobusem do szkoy. Wsiadam do niego na 68 Ul. za blokiem imienia Thomasa Jeffersona.
Dr Will Cook Spain. Infekcje. Czytam komiksy w jego gabinecie.
Smutno mi, kiedy mama sprzedaa samochd pracownikowi obrony.
Ciocia Pauline zabraa mnie do kina na Fantazj (Nowy Jork).
Pitkowa kolacja u babci Rosenblatt. Zupa z kurczaka + gotowany kurczak. W salonie
starowieckie radio na nkach. (Nowy Jork).
Moja broszurka o racjonalnym gospodarowaniu.
Mwi Alice Rochlin, e Czajkowski jest lepszy ni Beethoven.

Umowy.
Judy spaa w dziecicym kojcu.
Jad do Jersey przez Holland Tunnel.
Ogldam ycie z ojcem z mam. Moja druga sztuka (mam osiem lat).
6837 Yellowstone Blvd. [w Queens w Nowym Jorku].
Czytam ksiki Alberta Paysona Terhune.
Johnnie Waldron. Nauczy mnie je paeczkami.
Chiska restauracja Sonnys przy Queens Blvd.
Sny o tym, e tata wraca, otwiera drzwi mieszkania.
Mwi dr. Taschmanowi, e chc by lekark.
Id z mam do miejsca robienia na drutach (mieszkanie pani Greenberg) na rogu 79 Ul. +
Broadwayu.
Czekam na zewntrz, karmi gobie.
Inhalator. Roztwr benzoiny w bawenie.
Pita symfonia Szostakowicza w radiu.
Panna Slattery pod P.S. 3.
Choinka, ktr ubra Unk i kto jeszcze, przyjcie mamy.
Droga biegnca obok kortw tenisowych.
Pisz wypracowanie O czasie. Na pocztku rysunek klepsydry. Czym jest czas? itd.
Pisz ksik o Rosji.
Dostaj Makbeta w serii nagra z Mercury [Theatre].
Siedz na sedesie i piewam, podczas gdy Rosie wyciera mi do sucha wosy.
Ogldam drzeworyty w ksice Lynda Warda (Gods Man) + bardzo si ich boj zwaszcza tego
z ostatniej strony.
Kamie trafia mnie w gow. Peno krwi na mojej biaej bluzce. Jest ze mn Judy Weitzman.
Praca dla CD.
Kupuj mamie The Secret History of the American Revolution [Carla Van Dorena] na prezent
urodzinowy.
List z frontu od wujka Sonnyego.
Czytam komiksy w gabinecie dr. Spaina.
Sabu.
Samoobsugowa winda w budynku Jamesa Madisona.
Hy Hodes na sofie w salonie.
Obiad w Hamn Eggery z mam. Zabraa mnie ze szkoy w porze lunchu.

Pan Lidz da mi Fuzzyego.

Co tydzie sucham radia Hit Parade z Rosie.
Wygaszam mow poparcia na rzecz Deana Alfangea (kandydat na burmistrza).
Ester gra na pianinie na poziomie filharmonicznym. Nosi biae futro.
Nasze mieszkanie nie ma balkonu.
Wizyta w planetarium.
Mama robi na drutach swetry ciegiem warkoczowym.
Napad wciekoci w obecnoci mamy i Unka spowodowany tym, e nie chc by
dziewczyn, gdy dorosn. Odetn sobie piersi.
Pacz, bo nie mog oglda Samotnego Stranika.
zasobny + utytuowany Anglik.
Stella Dallas, jej crka Lolly + m Lolly Dick Grosvenor.
Lorenzo Jones + jego kochajca ona Bella.
W IGC. Czy mog prosi o uwag?.
Pokj przy P.S. 144 o numerze 333.
Myl, e trzy to moja szczliwa liczba.
TUCSON (1013)
Uywam pyty elektrycznej w El Conquistador.
Kobieta w czerni z mem chorym na grulic.
Jama. Pogbiam j, zapeniam, znowu pogbiam.
Limowie (chiska rodzina prowadzca sklep spoywczy przy Speedwayu).
Jaka Gra.
Kanion Sabino.
Kaczki w garau: Laurie + Billie. Do tego cztery pisklta.
Pierwszej nocy w garau dostaj Lassie.
W gimnazjum Mansfield: pan Farrell, panna Kalil, Jim Billingsley, Dick Matteson i grubasek
Jimmy, ktry mnie drczy.
Jestem kiepska z algebry.
Ogldanie rodeo.
Pywanie w basenie w parku Himmel. (Mama pocztkowo si nie zgadzaa).
Judy bawica si z Nichie.
2409 Drachman St. Numer telefonu: 5231-W (bezporedni).
Paulette Goddard na basenie w El Conquistador.

Autobus linii 4 na Speedway.

Michael Pister.
Flecista z Hameln Josephine Peabody.
Dziadek przysya mi prawdziwy uk i strzay.
Klub Chemiczny Drachman.
David Rose. Jego dom si spali, wic pozwolilimy mu mieszka z nami.
Zaczynam pisa dziennik. Pierwszy wpis jest o tym, e przy Speedway, niedaleko sklepu Limw,
zobaczyam martwego gnijcego psa.
Panna Kalil mwi, e uwielbia Gilberta + Sullivana. Twierdzi, e widziaa Katharine Hepburn.
Becky.
Nat w mundurze.
Szkka niedzielna mamy.
Dzieci Squttw: Marcie + Vera (z Minot w Pn. Dakocie).
Nasza sztuka o Goebbelsie. Tytu: Prawda.
Nat mieszka w Arizona Inn.
Nogales. The Cave (restauracja).
Zamierzam nazwa psa Lad9.
Dentysta, dr Fee, w Bank Bldg. przy Congress St. Sze wypenie.
Nie mog sama pj do Lyric Theatre.
Ilse Sternberg. Jazda konna. Ko imieniem Gringo.
K.D. Anderson, dyrektor gimnazjum Mansfield.
W miecie jest sze gimnazjw. Czarni chodz do Dunbar.
Prosz mam, by skopiowaa dla mnie The Vision of Sir Launfal [Jamesa Russella Lowella].
Zostaj redaktork w The Sparkler (gazetka szkolna w Mansfield).
Moja wasna gazeta: The Cactus Press.
Eileen Davidson + dwa wielkie przednie zby Bertie.
Przejadka boso autobusem do centrum.
Pan Stanhouse. Jego crka Enid.
Panna Kalil poycza mi ksik Vernona Venablea o Marksie.
Panna DAmico, nauczycielka aciny.
Wystp w radiu.
Sally Sears, pitnastominutowy program pani MacMurtrie kadego ranka.
Chr kozakw doskich oraz Draper & Adler w liceum.

W Mansfield przezywaj mnie ydwa.

Pani, ktra wyrabiaa lalki. Hetty.
Bob Stone (?), ktry chcia oeni si z mam.
Bob + ja budujemy piec z cegie + gliny.
Ktnia z dziewczynk imieniem Jody na wuefie (softball).
Upoledzony umysowo syn Max Factor.
zy napyny mi do oczu, kiedy zrozumiaam, e Tarzan + Jane maj syna.
Pokaz magii.
Campbell Avenue.
Fort Lowell Rd.
Millie, Millie, tak dobrze znowu ci widzie.
Nagroda Bausch & Lomb.
Pan + pani Paul Hodges.
Bobby Prater, jego zapach.
Keystone Liquor Co.
Pat Corelli.
Becky.
Ogldam rodeo z wiey w El Conquistador.
Ciasteczko albo psota z Bobem, Cyem + Nichie.
Policjant + jego wysoka ona.
Czytam [czasopismo] Arizona Highways.
M[ama] zabrania mi czyta Strange Fruit [Lillian Smith].
Steve Shuham.
Bardzo si staram, by moje listy do mamy byy dowcipne (Archibald Pdupek).
Pan Starkie w Sunshine School. Wycieczka do Snob Hollow.
Plewienie trawnika przed domem.
Jaka kobieta daje mi butelk piwa na basenie przy El Conquistador, a ja j wypijam.
pi z Judy na pitrowym ku.
Pan Starkie mwi mi, ebym przeczytaa Immensee [Theodora Storma].
Zeszyt do zotych myli.
Bob + ja staramy si stworzy preparat na mrwki w laboratorium.
Hymie + Lil Myersonowie + ich dwie crki. Sklep wielobranowy Biay Dom.
Dr Vivien Tappan jej biuro w domu.

State (kino).
La Jolla (klub nocny).
Hotel Pioneer.
Hotel Santa Rita.
Pasek z wielk sprzczk z mikkiego srebra.
Micky opowiada mi sprone historyjki w azience (El Conquistador).
Samochd Buick ktry przyjecha na Drachman St. z Nowego Jorku.
Shirley Mandel, ssiadka o wosach koloru marchewki.
Pani MacMurtrie.
Bl brzucha w jadalni El Conquistador.
W Sunshine School: Frances Francis, smoklasistka.
Charlene Paul. Ile cierpienia!
Melodie z szafy grajcej przy basenie (El Conquistador).
Zbieranie zeszytw z serii Classic Comics w smej klasie.
15/01/57
Postanowienia na dwudziesty czwarty rok ycia [S.S. urodzia si 16 stycznia 1933 roku].
1. Trzyma si prosto.
2. Pisa do mamy 3 razy w tygodniu.
3. Mniej je.
4. Pisa przez minimum dwie godziny dziennie.
5. Nigdy publicznie nie skary si na Brandeis ani brak pienidzy.
6. Nauczy Davida czyta.
Zeszej nocy Philip powiedzia: Mam do samowiadomoci. Nienawidz Hegla + wszystkich tych,
ktrzy uwaaj samowiadomo za najwysz cnot. Ona mnie wykacza!.
W takim razie jeli nie chcesz, ebym ci mwia, kiedy robisz te rzeczy, to nie bd.
***
Joyce tak mwi o Jane Degras: Bya tak agodna jak gobek sscy jeszcze mleko matki.
I tyle. To wszystko. Nie ma nic wicej.
Gdybym tylko dostaa stypendium z Oksfordu! Bd przynajmniej wiedziaa, e nie utknam na
etapie zajmowania si domem i wicia gniazda.
Czy w samotnoci jestem sob?
Wiem, e nie jestem sob przy innych, nawet przy Philipie. Wprowadza mnie to w stan nieustannego
rozdranienia nim, sob. Ale czy jestem sob w samotnoci? Te raczej nie.
Biece projekty:
Zapiski o maestwie
Zapiski o interpretacji

Esej: O samowiadomoci jako ideale etycznym

O interpretacji:
Interpretacja jako przekaz kulturowy. Kiedy nie sposb ju duej wierzy w opowieci z Pisma,
interpretuje si je.
Mit pka w pryzmacie interpretacji.
Dowiedzie si duo na temat:
Sta si erudytk w dziedzinie:
1. ycia i filozofii Abelarda
2. Biologii morskiej, zw. meduz
3. Barona Bunsena
4. Filozofii Spinozy
5. Ksigi Hioba
Przeczyta: The Amberley Papers [The Letters and Diaries of Bertrand Russells Parents].
***
Aby wic wytumaczy swe niepowodzenie, uywa on jednoczenie i niezalenie od siebie dwch
argumentacji. (Sartre)
[Wpis ten, majcy jedynie dat roczn 1957 powsta najprawdopodobniej w styczniu lub na
pocztku lutego].
A) zacz zbiera grafiki (prawdziwe, nie reprodukcje)
B) nauczy si greki
***
Otto von Simson, The Gothic Cathedral, Bollingen, 1956, 6,5 dol.
***
SLANG
mikka sprzeda (przec. twardej sprzeday)
zaiwania
dzik
[Niedatowana notatka z wykadu z pocztku 1957 roku].
[Paul] Ziff: rozumienie jest dla Hegla zerwaniem z analiz. Rozum to synteza.
Unik przed racjami Humea. Patrzc na Hegla, doceniasz Humea.
***
wystawa niemieckich ekspresjonistw, dadaistw itp. (twrcy dziaajcy po I wojnie wiatowej)
Otto Dix (1891 )
George Grosz (1893 )
Max Beckmann (18841950)
Karl Schmidt-Rottluff (1884 )
Erich Heckel (1883 )
Max Pechstein (1881 )

Christian Rohlfs (18491938)

Ernst Barlach (18701938)
Kthe Kollwitz (18671945)
2 najwybitniejszych dadaistw:
Kurt Schwitters (18871948)
Max Ernst (1891 )
***
artyku: Lukrecjusz
***
Kiedy pochwaa jest bezinteresowna? Gdy dotyczy techniki
Stosunek chwalenia do oceniania.
Tukidydes i Nietzsche o tym, jak chwalenie staje si bezcelowe
***
Pragniemy korespondencyjnej koncepcji prawdy, ale wystarcza nam koherencyjna koncepcja
moralnoci
***
Jednym z gwnych motyww wspczesnej literatury jest diaboliczno, czyli wiadoma inwersja
wartoci moralnych. Nie jest rwnoznaczna z nihilizmem, zaprzeczeniem tych wartoci chodzi tu o
ich odwrcenie: bohater wci musi si stosowa do pewnych zasad, lecz jest to moralno za, a nie
moralno dobra.
Przykady:
1) de Sade jego wiat mona uzna za odwrcenie Kantowskiego pastwa celw. Istnieje tam
przymus traktowania innych jako rodka do celu. Podobnie jak u Kanta, zachowanie niemoralne musi
by racjonalne + spjne (tzn. dajce si generalizowa). Zob. teksty o Sadeowskiej utopii u
[Geoffreya] Gorera.
2) cisy nadzr [Jeana] Geneta nieka = Bg, wizienie = wiat, stopnie zbrodni = stopniowanie
moralne, morderstwo = aska, niepomylno = szczcie, bogosawiestwo. Dwa podejcia do
zbrodni: Zielonooki zbrodnia jako akt aski, zostaje zesana; Georgie musi by popeniona
wiadomie.
[Paralela] do dwch stanowisk chrzecijastwa
Nightwood
***
Tak nie wolno wyrzdza si tym pisarzom krzywd, poniewa byli szczerzy. Mwi, e s/byli
twrcami tekstw religijnych w przebraniu (por. katolicy zawaszczajcy Baudelairea).
Diaboliczno jest u nich autentyczna.
Niemniej ich dziea stanowi jakby wymuszone potwierdzenie mocy ich wartoci. To nie Saturnalia.
Bez wyparcia przez wiksz cz roku; nie ma czarnej mszy bez zwyczajnej mszy. Ale to
powierzchowne.

Parodia
Wartoci zostaj zanegowane i wykpione najpeniej, kiedy odwraca si ich tre, lecz zachowuje
form.
Inny przykad to Kafka (ateista)
***
Lit[eratura] Diab[oliczna] to jednak wane narzdzie kulturowe. Stawia nas wobec wyranych
opozycji: Kant czy Sartre, Kalwin czy Genet. Musimy wybiera. Wytrca nas to z samozadowolenia.
***
liberaowie sdz, e jeli jest (a), to zawsze bdzie take (b). A tak po prostu nie jest.
19/01/57
nt. rozmowy z zeszego wieczora z Alanem Finkiem + Barbar Swan: konwencje kontra
spontaniczno. Jest to wybr dialektyczny, zaleny od tego, jak ocenia si wasne czasy. Jeli
uwaasz, e dominuj w nich puste, nieszczere rytuay, opowiadasz si za spontanicznoci,
zachowaniem pozbawionym dekoracjiMoralno polega w duej mierze na rekompensowaniu cech
wasnej epoki. Niemodne cnoty kultywuje si w czasach pozbawionych dekoracji. W epoce
spustoszonej przez decorum trzeba si szkoli w spontanicznoci.
O 15.45 spotkaam si z Joyce [Carr] w [bibliotece] Widener [na Harvardzie]. Herbata w HayesBickford. Przegldaymy ksiki w ksigarni Tutin. Kupia pani Humphry Ward dla P.
Odprowadziam j do domu, wstpiam na 5 minut na kieliszek sherry + wrciam o 18.30.
Dzi David jest Ajaksem Maym, a ja Ajaksem Wielkim. Razem jestemy niezwycieni wanie
pozna to sowo. Zanim pocaowaam go na dobranoc, powiedzia: Kad ju spa si, Wielki
Ajaksie!. Potem wybuch miechu.
***
Nasze rozmowy z P, bardzo rzadkie, zawsze przeradzaj si w ktnie. Zostaam wtoczona w rol
drczycielki wasnego ma na mod Dorothei Brooke Casaubon [postaci z Miasteczka Middlemarch
George Eliot].
Do 2 w nocy czytaam pani Humph.
20/01/57
Kiedy dzi o 8.30 David przyszed do naszego pokoju, spytaam go, o czym rozmawia z Rosie. Ach
odpar pytaem j, jak istnieje wiat.
Zadzwoniam dzi do mamy, eby David mg jej zapiewa Home on the Range

Emerson powiedzia: Czowiek jest tym, o czym przez cay dzie myli. Emerson egzystencjalista.
[Poniszy wpis ma tylko dat roczn, lecz pochodzi najprawdopodobniej ze stycznia lub lutego].
OPOWIADANIE
Profesor
Panna moda
1. Jego lata chopice jowettowskie [od nazwiska dziewitnastowiecznego oksfordzkiego

pisarza klasycystycznego Benjamina Jowetta] odosobnienie amerykaskiego intelektualisty.

2. Spotykaj si + pobieraj > intelekt kontra seks (ona)
3. Przepychanki wydziaowe: zakosztowuje wadzy (rywal)
4. Florencja wiat sztuki, turystyka ona staje si chodna
5. [M] ponownie spotyka przyjaciela zaczyna darzy go uczuciem ona si sprzeciwia
m odchodzi + opiekuje si [starym przyjacielem].
14/02/57
W maestwie utraciam pewn cz wasnej osobowoci pocztkowo ta utrata bya przyjemna,
atwa; teraz sprawia mi bl i z now si nieustannie podsyca moj tendencj do niezadowolenia.
15/02/57
Zeszego wieczora znakomite galijskie wykonanie ycia bohatera [Richarda Straussa]. Muzyka
pozbawiona wagnerowskiego tuszczu, chuda, krucha, onierska. Orkiestra prowadzona przez
[Charlesa] Muncha wykonuje j szybciej, ni kiedykolwiek syszaam, dziki czemu Strauss jest
zmysowy, lecz nie lubieny.
18/02/57
Mj syn, lat cztery, przy pierwszej lekturze Homera
Gadkookrga twarz,
Usta otwarte z zachwytu.
Deklamuj.
Zapadaj w pami osobliwe imiona,
oraz rozliczne skutki podliwoci Zeusa.
Pitrz si potwornoci.
Biedny Patroklos.
Kad ju spa si, Wielki Ajaksie!
Mj syn w rozpaczy,
kiedy dowiaduje si, e ten Ajaks,
cho silny, by tpy.
Beznamitnie sucha o Hektorze,
zabitym, pohabionym, ktrego koci
wybieli ogie.
Biedny Hektor. al nam Troi. Biedna Troja.
Mimo wszystko mj syn wolaby
raczej by Grekiem. Grecy wygrali.
To dziecko przyjmuje misterium
Przemocy tak jak Grecy.
Nie odstrcza go wcale to, jak krtko
Opakiwali zmarych, ani to,
jak dugo spoywali swe przepyszne posiki.
Popada w moralny ton, lecz tylko na moment:
Helena nie bya tego warta.
Rozumie, dlaczego Achilles rozpacza
za sw zot zbroj,

hemem, tarcz, nagolennikami,

ktre odebra mu Hektor, rwnie mocno jak
za drogim zasieczonym Patroklosem
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z lutego 1957 roku].
Zainteresowa si nastpujcymi zagadnieniami: (1) jzykoznawstwem la Bloomfield, (2)
problemem wiedzy historycznej; filozofi historii, (3) problemem filozoficznej rnicy zda, (4)
warunkiem, (5) problemem relacji ciaa i umysu, (6) podziaem na normatywne + deskryptywne
***
[Paul] Tillich obj stanowisko profesora zwyczajnego filozofii we Frankfurcie po [Hansie]
Corneliusie (kantycie ze szkoy marburskiej). Wykada Schellinga i troch Hegla. Nie zajmowa si
Kantem. By chrzecijaninem + byo to dawno.
Sched po Hermannie Cohenie przej we Frankfurcie Heidegger. Cohen umiera w 1918 r.
[Nahum] Glatzer [19031990, literaturoznawca i teolog, wsppracownik P.R. z Brandeis, przyjaciel
rodziny i ojciec chrzestny D.R.].
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca lutego lub pocztku marca 1957 roku]
NIE NALEY
1. Krytykowa publicznie osb zwizanych z Harvardem
2. Robi aluzji do swojego wieku (by si chwali, by kogo wykpi, parodiujc wyrazy szacunku itp.)
3. Rozmawia o pienidzach
4. Rozmawia o Brandeis
NALEY
1. Bra prysznic co drugi wieczr
2. Pisa do mamy co drugi dzie
***
Kombu japoski wodorost (jadalny/suszony). Wystpuje na pnocy Japonii
Fragment ostatniej cz[ci] Dziewitej Beethovena powsta pod wpywem tradycyjnej muzyki granej
przez tureckie orkiestry wojskowe, tak zwane mahter, z ktrej do wpczesnej muzyki Zachodu
przenikny take cymbay + bbny
***
rozrnienie
1. obozy mierci (Majdanek, Auschwitz, Owicim, Birkenau)
2. obozy koncentracyjne (Buchenwald, Dachau, Sachsenhausen, Bergen-Belsen)
obozy mierci byy gwnie w Polsce + zajmoway si tylko ydami otwarto je na jesieni 1942 r.
+ dziaay do jesieni 1944 r., kiedy Himmler je zamkn
najlepsze rdo wiedzy o obozach mierci to Brviaire de la haine Lona Poliakova (Pary, 1951)
The Root Is Man
Dwight Macdonald
Alhambra: The Cunningham Press, 1953

19/03/57
Gdybym zajmowaa si wycznie logik, sdz, e byabym w niej dobra. Wymaga ona jednak
olbrzymiego powicenia intelektu, co moe si wydawa paradoksalne.
[Niedatowany szkic listu do dyrektora
najprawdopodobniej w lutym 1957 roku].

Sommerville

College

Oksfordzie,

napisany

Drogi Dr. Vaughan:

1) Wanie otrzymaam stypendium
2) Chc studiowa filozofi w Oksfordzie i realizowa projekt badawczy
3) Chocia przyjedam [jako stypendystka Fulbrighta, licz na to, e bd moga] studiowa fil. b.
[Na marginesie:] Profesor [Herbert] Hart pozwoli mi powoa si na siebie.
[Notatka niedatowana].
Linia Holandia-Ameryka
Vandam
Rhinedam
Maasdam
Statek [do Anglii] wypywa z Hoboken
Tylko jedna klasa
8 dni
260 dol.
27/03/57
Philip to dyktator emocjonalny.
Rodzina to jego misterium.
Wybuch paczu.
***
1536 Henryk VIII wywaszczy angielskie klasztory. To jest fakt. Lecz jakie jest jego znaczenie?
Nikt, adna liczca si klasa czy profesja, nie stan w ich obronie. Oznacza to, e instytucja klasztoru,
ktrej bardzo wiele osb oddao cae serce, krew + umys, bya martwa. wiat jest peen martwych
instytucji. Kto z nas ruszyby palcem, gdyby co zagraao istnieniu uniwersytetu albo gdyby gen.
Eisenhower wywaszczy amerykaskie synagogi? Kto [skrelone: pooyby na szali wasne ycie]
broniby kraju, gdyby nie wcielono go do armii?
wiat jest peen martwych instytucji.
***
1805: Zwycistwo Napoleona pod Austerliz
1809: Rodzi si Tennyson
1811: Samobjstwo Kleista
1813: Rodzi si S.K. [Sren Kierkegaard]
1814: Klska Napoleona
1831: Umiera Hegel
1844: Rodzi si Hopkins
1850: Wydanie In Memoriam
1855: Umiera S.K.

1856: Rodzi si Freud

1859: O pochodzeniu gatunkw
1861: Umiera A.H. Clough
1864: Wydanie Notatek z podziemia [Dostojewskiego]
1865: Rodzi si Yeats
1875: Rodzi si Rilke
1882: Rodzi si James Joyce
1885: Rodzi si D.H. Lawrence
1888: Umiera Matthew Arnold
1889: Umiera Hopkins
1892: Umiera Tennyson
1900: Umiera Nietzsche
1926: Umiera Rilke
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca marca lub pocztku kwietnia 1957 roku].
Do teorii jzyka:
Granica myli = jzyk. Jzyk to cznik midzy doznaniami zmysowymi a wiatem.
CONDILLAC
Czyta Condillaca!
[H.L.A.] Hart [pisze]: Oprowadzi mnie po tym zagadnieniu. Byo jak labirynt o tysicu drzwi:
otwierasz jedne, zerkasz do rodka, rozgldasz si przez chwil i zaraz ruszasz dalej.
[Wpis niedatowany, niemal na pewno z lata 1957 roku].
czyta zadziornie feministyczne Trzy gwinee Virginii Woolf, Ksiyc + ogniska Pavesego (25 centw)
[i tego] Tra donne sole.
29/08/57
Ostatniej nocy potworna migrena; nie mogam zasn po tabletkach; ca noc szwendaam si po
domu byam w ku z P, ktrego wykoczyo pakowanie rzeczy do samochodu; przesuwaam
ustami po delikatnej skrze Davida; gadaam z Rosie, ktra prasowaa i gotowaa w kuchni;
wypisywaam czeki i od niechcenia sortowaam dokumenty
O 5.00 David si rozpaka pobiegam do jego pokoju + obejmowalimy si + caowalimy przez
dobr godzin. By meksykaskim onierzem (wic ja te); w naszej wersji historii Meksykowi udao
si zatrzyma Teksas. Tatu by onierzem amerykaskim.
Dzisiaj spyta mnie, czy nigdy niczego si nie baam. Powiedziaam mu, e owszem, raz kiedy dym
z pieca na odpadki w bloku babci Sontag wypeni korytarz + mylaam, e cay blok si pali.
Ja i Philip nie mielimy waciwie okazji, by si porzdnie poegna przez ostatnich kilka dni nie
odbylimy adnej duszej rozmowy i dopiero wtedy przestalimy si kci. Wci jestem
oszoomiona po tej gorzkiej chwili rozstania. Udawanie, e nigdy nie wyzywalimy si od
najgorszych, tylko trywializuje ca sytuacj.
Byy zy, przyjacielskie uciski, yczenia zdrowia i ju. Nasze poegnanie wypado do nijako, bo
rozstanie wci wydaje si nierealne.
Weszam do domu, z czerwonej piamy zdjam szary prochowiec, po czym pooyam si w ku.
Pustka wydawaa si hucze. Byo mi zimno, szczkaam zbami, moja gowa waya 100 kg, ale nie

zasnam, tylko dryfowaam na krawdzi snu, by nie przegapi ciarwki Railway Express, ktra
miaa przyjecha po skrzyni z ksikami.
Rosie zostawia 3 kawaki kurczaka + zjadam jeden z nich. Znowu poszam spa. O 11.30
zadzwoniono z Brandeis University Library w sprawie niezwrconych ksiek. Koo poudnia
wyszam z domu; zadzwoniam do R. Express, znuonym gosem zapewniono mnie, e ciarwka
na pewno przyjedzie. Zjadam jeszcze jeden kawaek kurczaka. Ciarwka przyjechaa o 16.30.
Posiedziaam chwil przy rkop. Zadzwonia pani Graham Greene, ktra bya tego dnia w Bostonie i
ogldaa kolekcje lalek. Pytaa mnie, czy po 17.00 s jeszcze otwarte jakie muzea + jakie s dobre
sklepy z damsk konfekcj. Uporzdkowaam + pochowaam jeszcze troch dokumentw.
O 18.30 poszam do UT Popcorn. Niezapomniany romans (Deborah Kerr, Cary Grant) beznadziejny!
Drugi Maskotka bardzo dobry. Popakaam si na tym filmie: wraliwy, mdry ydowski krawiec i
chopiec, ciemnowosy + ufny, ktry chce mie zwierzaka. Wzruszyo mnie co takiego!
Poczytaam troch Art for Arts Sake [Guerarda] (strasznie butny + bardzo w stylu lat dwudziestych),
zasnam przed pnoc.
P zadzwoni z London w prowincji Ontario o 1.30, by mnie powiadomi, e podr przebiega
pomylnie David radosny, pies spokojny.
30/08/57
O 8.00 obudzi mnie kurier z przesyk specjaln czek z DLEA + kosztw podry od Centrum
(1400 dol.). Wrciam do ka i spaam do 11.00. Uporzdkowaam notatki o Freudzie, powkadaam
papiery do teczek (jeszcze troch zostao). O 13.00 zadzwoni Julius Moravcsik, eby si poegna.
Powiedzia, e zaatwi sobie mieszkanie przez English-Speaking Union i ja te powinnam si do nich
zwrci. Ubraam si + wyszam o 13.00 najpierw sprzedaam 4 ksiki za 3,5 dol. w ksigarni
Harvard, potem poszam do banku, by wpaci 1400 dol. na konto, potem do Coopa, eby uzupeni
papier w tym zeszycie (spotkaam Marshalla Shulmana ma mocny ucisk doni); pniej, o 14.30,
zajrzaam do gabinetu [prof. Mortona] Whitea (Uniw. Widener) i powiedziaam mu: Jak rzeka
kiedy Gertruda Stein do Williama Jamesa, dzi raczej nic nie bdzie z filozofowania. Umwiam si
z nim na kolejne spotkanie o 11.00 we wtorek.
W [sklepie z kanapkami] Elsies: kanapka z rostbefem, jabecznik, woda (65 centw). Wrciam do
domu o 15.15. Dalej segregowaam materiay o Freudzie, robiam notatki, szlifowaam kilka
fragmentw z r. 2. [S.S. odnosi si do ksiki Freud: The Mind of the Moralist, nad ktr pracowaa
wraz z P.R. przez wikszo drugiej poowy ich maestwa. Po rozwodzie S.S. i P.R. ksika ta
ukazaa si sygnowana wycznie nazwiskiem P.R.].
O 17.00 zadzwoni Moravcsik, eby poda mi adres E-S Union. Napisaam do nich list
zaadresowaam go do pani K.L. Gee, ktra pomoga Moravcsikowi. Napisaam take do St. Annes
[College w Oksfordzie], informujc ich, kiedy przyjad.
Wyszam o 19.30 poszam na Central Sq. + pochonam cakiem znon pizz w Simeones (1,58
dol.). Obejrzaam ostatni godzin Kltwy Frankensteina (technikolor, spokojny, angielski) w kinie
przy Central Sq. W domu o 22.30 (na Mass. Avenue zapaam autobus).
Zdjam pociel z ek w pokoju Davida.
P zadzwoni o 23.00; powiedzia, e dzwoni wczeniej o 20.00, kiedy dotarli do Chicago. Udana
podr. W tej chwili Rosie jest na spacerze z psem. David odpiewa dla mnie Wave the Flag for Old
Chicago rozmawiaam z nim dwa razy. Ogldaem w telewizji film kryminalny i oni, no wiesz,
zrzucili bomb! (Usyszaam to dwukrotnie). P zamierza jednak jecha dalej; droga bya bardzo

dobra. Zadzwoni jutro.

Wypiam szklank zimnego mleka.
Chciaam wzi prysznic + umy wosy, ale nie czuam si na siach. Przeczytaam 54 s. Soce te
wschodzi (nuda) + o 0.30 zasnam.
31/08/57
Obudziam si o 11.30. Troch posprztaam, przepisaam cz notatek o Freudzie, ustawiam na
pkach walajce si po domu ksiki. Zadzwoniam do ksigarni Mandrake z pytaniem, czy mog mi
da troch papieru pakowego, ktrego potrzebuj, eby wysa rne materiay o Freudzie
bezporednio do St. Annes. Popracowaam troch nad przypisami do r. 3. Wyszam z domu o 15.30.
Zaniosam paczk do ksigarni Mandrake, eby mi j opakowali zgosz si po ni we wtorek rano.
Zjadam przyzwoity obiad (eberka i krewetki w sosie sojowym z czarnymi grzybami) w Young Lees
za 2,79 dol. Kiedy przyszam, restauracja bya pusta, a gdy wychodziam, mieli ju tylko dwa wolne
stoliki
Poszam do domu okoo 16.45. Kupiam Timesa. Czytaam go w jadalni przy dwikach Carmina
Burana; wypiam szklank mleka; poprawiam ksiki na pce w korytarzu; zadzwoniam do
Henriego Weinharta, eby si poegna (Ja w Wersji Ugrzecznionej) nikt nie odebra. O 18.30
zadzwoniam do mamy pena uczu, niewymuszona rozmowa. N jest w Oregonie, Judith
wyprowadza si jutro.
Poszam na gr o 19.00. Wypraam bielizn + zaczam przygotowania do przygotowa [sic] do
pracy nad tekstem dla Whitea. Przespaam si godzin. Zaczam koo 21.00; Philip zadzwoni o
22.00 (rozmowa na koszt odbiorcy jego ojciec gniewa si o to, e wczoraj tak dugo ze mn
rozmawia). Pogadaam take z Davidem. P mwi, e zaatwia kierowc na wtorek + wylatuj (!) w
pitek. Poczytaam troch Hemingwaya. O 0.00 prysznic wymyam wosy. Przejrzaam ksik
Whitea, usiujc nabra ochoty do napisania tekstu w jego stylu. Zasnam o 2.00 wietny rodek
nasenny.
1/09/57
Obudziam si punktualnie o 11.00. Uporzdkowaam notatki + ksiki, wyrzuciam mieci,
skoczyam pakowa walizk. Nastawiam Nelsonmesse, zrobiam sobie 2 jajka na mikko + nalaam
szklank mleka. Napisaam list do Davida i notk do Henriego Weinharta. O 13.00 na powanie
zabraam si do pracy nad tekstem dla Whitea. O 14.00 przerwa na jedzenie puszka tuczyka i p
soika marynowanych grzybw. Zadzwoniam do [nowojorskiego hotelu] Gouverneur Clinton, eby
zrobi rezerwacj na wtorkowy wieczr. Pracowaam do 16.30. Zjadam zupk w proszku. Wypraam
bielizn i piam. Poczytaam Hemingwaya. Wyszam z domu o 18.30. Poaziam troch po ulicy
Brattle + jej okolicach, ogldajc dachowe dekoracje na drewnianych domach z poowy XIX wieku. O
19.20 dotaram do kina Brattle, eby obejrze Trzy zakazane historie (bardzo kiepskie + beznadziejny
monta). Ruszyam na piechot do domu o 21.30. Od kina wlekli si za mn jacy dwaj chopcy.
Kiedy ju byam pod domem, powiedzieli mi z wyranym nowojorskim akcentem, e maj niedaleko
zaparkowany samochd moe chciaabym si z nimi wybra na przejadk? Podgrzaam i zjadam
reszt zupki. Zadzwoniam do Arona Gurwitscha, eby si poegna; nikt nie odebra.
Przez cay dzie walczyam z prac to gupi tekst + w ogle mnie nie obchodzi. Prawd mwic, w
tej chwili filozofia zupenie mnie nie interesuje. Mj umys jest pusty, nie umiem usiedzie w
miejscu. Przez ostatnie trzy dni przeszam chyba dziesitki kilometrw po domu. Przed snem (koo
1.00) dokoczyam Soce te wschodzi; przeczytaam 4 czy 5 opowiada Hemingwaya + Pit
kolumn. Ale bzdury! jak by powiedziaa Lady A.

2/09/57
Zbudziam si o 10.00. (Dlaczego?) Pokrciam si na grze i zeszam na d, zjadam jajko na
mikko + talerz przecieru z jabek, napiam si soku pomaraczowego.
Przez godzin pakowaam + obwizywaam sznurkiem materiay, by byy gotowe na jutro do wysyki
razem z innymi rzeczami. (To tak na wszelki wypadek Nie miaam ju czasu zrobi notatek z kilku
prac, ktre mog mi si przyda). Teraz ju wiem, czemu jestem taka niechlujna i rzeczy, ktrych nie
uywam, rzucam byle gdzie. Kiedy staram si utrzymywa porzdek sprzta po sobie zaczynam
zachowywa si kompulsywnie i obsesyjnie. Trac przez to wiele godzin.
Na jakiej starej kopercie odkryam kilka trzycentowych znaczkw + przez p godziny przeklejaam
je na listy do wysania. Dwie wyprawy do skrzynki pocztowej zauwayam, e brzeg jednego ze
znaczkw nie jest doklejony, wic musiaam wrci do domu!
Zrobiam notatki o ksice Abramsa do r. 4 [i] o sposobie umieszczania przypisw w ksice
[Lionela] Trillinga o [Matthew] Arnoldzie.
Zjadam troch fasolwki (do tego riesling z sokiem z cytryny), otworzyam puszk sardynek.
Zadzwoniam do Gurwitschw rozmawiali ze mn bardzo chodno. (By u nich akurat [wydawca]
Kurt Wolff).Prbowaam si przespa godzin.
Poszam na spacer o 16.00. W UT obejrzaam godzin filmu Brzeg rzeki (Anthony Quinn) (Znony
technikolor). W domu o 17.15.
Ton w ciszy; neurotycznie zmczona, niespokojna
Popracowaam jak godzin. Wypiam szklank soku pomaraczowego. Wysuchaam wiadomoci w
radiu. Zniosam walizki na d do salonu. Zadzwoniam na stacj, eby si upewni, e pocig
pospieszny odjeda zarwno o 13.00, jak i o 14.00. Powiedziano mi, e tak. Staraam si dodzwoni
do Rosy Goldstein, eby si poegna nikt nie odebra. Nalaam sobie kieliszek crme de menthe +
poszam na gr. Na powanie zaczam pracowa o 20.00. Skoczyam o 22.30. Zadzwoniam do P,
ktry powiedzia, e sprawy w Chicago [u jego rodzicw] przybray horrendalny, balzakowski obrt
(Forsaforsa).
Wrzuciam trzeci bieg pracowaam do 6.00 rano + skoczyam ten kretyski tekst. Nastawiam
budzik na 9.00.
3/09/57
[Postanowiem pozostawi szczegowy opis ostatniego dnia S.S. w Cambridge ktry by zarazem
de facto ostatnim dniem jej maestwa w takiej postaci, w jakiej go sporzdzia, lecz usunem
szczegow relacj z podry pocigiem, przybycia do Nowego Jorku i pierwszej nocy spdzonej w
tym miecie].
o 9.00 pieky mnie oczy, ale byam zbyt spita, by odczuwa zmczenie, dziki czemu wstaam bez
trudu. Wygadziam + usunam ostatki, nakleiam nalepki Nie otwiera na teczkach + pudekach
z fiszkami, przepisaam na maszynie dwie ostatnie strony tekstu, wziam prysznic, ubraam si +
wyszam z domu o 10.30 objuczona paczkami + kopertami penymi notatek, ubra (do Chicago) itd.
przeznaczonych do wysyki. Dobrnam do ksigarni Mandrake (na Mass. Ave. adnej takswki),
odebraam jeszcze jedn paczk, ktr wczeniej dla mnie opakowali, zostawiam tam wszystkie
rzeczy + poszam po takswk na drug stron placu [Harvard]. Wrciam ni pod ksigarni,
zaadowaam wszystko + kazaam si zawie na poczt oddalon o 3 kwartay. (Bya ju 11.10, a na
11.00 miaam umwione spotkanie z Whiteem). Urzdnik na poczcie by pomocny, ale wysyka i tak
zabraa sporo czasu Po drodze do Widener na Mass. Ave. spotkaam Whitea idcego w

przeciwnym kierunku czeka na mnie, ale mia jakie sprawy w ksigarni + banku do zaatwienia.
Umwilimy si za 20 min. w jego gabinecie. Spdziam ten czas w Elsie, jedzc Specjaln Kanapk z
Rostbefem.
Zapukaam do drzwi gabinetu Whitea w Widener Univ., ale nikogo nie zastaam. White przybieg
kilka minut pniej, wpuci mnie + zasiedlimy do godzinnej rozmowy o filozofii. (Mwiam niskim
tonem, z przekonaniem, udajc od czasu do czasu, e si nie zgadzam, lecz ostatecznie zawsze
dochodzc z nim do porozumienia). Spytaam Whitea, jak mocno doktryny [Ludwiga]
W[ittgensteina] w ich terapeutycznym wymiarze trzymaj si w Oksfordzie, na co odpar, e
niezbyt mocno tylko [John] Wisdom z Cambridge rozwaa takie rzeczy na powanie. A co z
pogldem [filozofa J.L.] Austina, spytaam wwczas, ktry twierdzi podobno, e kiedy filozofowie
stan si naprawd dobrzy + bd wiedzieli, co robi, filozofia si skoczy, oraz e problemw
filozoficznych si nie rozwizuje one si rozpuszczaj. No c, odpar (poza mdrca), nie sdz, e
te dwa pogldy s tosame. Austin uwaa, e tylko niektre problemy si rozpuszczaj, ale przed
filozofami wci jest jeszcze wiele pracy. Nikt, kto sysza wykady Austina o W[illiamie] Jamesie,
nie wtpi, e Austin uprawia filozofi, i w dodatku robi to w sposb konstruktywny. Etcetera, etcetera.
Spyta mnie, co sdz o seminarium [filozofa prawa, bdcego niegdy zastpc brytyjskiego
prokuratora w Norymberdze, H.L.A.] Harta odpowiedziaam w tonie pobaliwym, uprzejmie
krytycznym, bo wiem, e White ma podobny stosunek do tych zaj. Razem rozoylimy je na
czynniki pierwsze. Stwierdziam, e mylenie Harta opiera si na zaoeniu, i role prawnika, pisarza
+ historyka s analogiczne (sam Hart wrcz widzi siebie w kadej z nich), a przecie takie mniemanie
jest nieuprawnione. Te trzy role s zupenie rne i dalej rozwijaam ten temat zgodnie z tezami,
ktre postawiam w swojej pracy: nie ma rnicy midzy wykorzystaniem a uzasadnieniem itd. On na
to (+ bya to jedyna odkrywcza uwaga w czasie naszej rozmowy), e wszyscy w Oksfordzie (z
wyjtkiem Austina, oczywicie) zainteresowani s jedynie fenomenologicznym opisem niejasnego
dyskursu. Ot to, odparam; oni w dodatku sdz, e tylko tak filozofi mona bezpiecznie
uprawia, a jeli pjdzie si dalej (tak jak np. rekonstrukcjonici racjonalni), wpada si w zamt,
zagwozdki itd., ktre musz ulec rozpuszczeniu. White stwierdzi, e przypomina to spory
amerykaskich ekonomistw instytucjonalistw (takich jak Veblen) z tymi, ktrzy wol
konstruowa abstrakcyjne modele (bd formuy matematyczne) do opisu zachowa ekonomicznych.
White uwaa naturalnie, e obie strony maj troch racji, i sam skania si ku rozwizaniu
kompromisowemu.
Reszt godziny spdzilimy na lunej rozmowie i o tym, gdzie najlepiej zatrzyma si w Londynie
+ Oksfordzie White poleca oksfordzk Linton Lodge. Zachca mnie, bym udaa si do Londynu na
wykad [filozofa A.J.] Ayera i [Karla] Poppera. Napisa opini o mnie Austinowi. (Wyraa si do
nieprzychylnie o niejakiej panience Sontag). Przy wyjciu niezrczna sytuacja opuciam gabinet
+ staam pod wind, a chwil pniej pojawi si White, ktry wysiad na drugim pitrze.
Zjechaam na parter, wyszam tylnym wyjciem na Mass. Ave. + poszam do domu. Bya 13.00.
Zamknam szafk kuchenn na kdk, zatrzasnam walizki, skorzystaam z toalety, po czym
zadzwoniam po takswk z Harvardu, ktra przyjechaa po trzech minutach z miym starszym panem
za kierownic. Bya ju 13.15. Poprosiam, by zawiz mnie (1) do Widener, gdzie oddaam ksik
(Plays [Johna] Gaya wydanie z Abbey z nutami); (2) na poczt, gdzie nadaam reszt paczek, w tym
jedn ze starymi ubraniami do Chicago; (3) do biur firmy Bradley na Brattle St., gdzie u spoconego,
zdezorientowanego pana Elliota zostawiam umow najmu + klucze od domu; a nastpnie (4) na
dworzec Back Bay. Takswka dotara tam rwno o 14.00 + pocig mia odjecha za pi minut, a ja
nigdzie nie widziaam bagaowych. Kiedy zaczam troch panikowa, kierowca zaoferowa, e

pomoe mi z bagaami (chocia mu nie wolno) zabra je na stacj, gdzie wci nie byo
bagaowych, a potem znis je po schodach na peron, na ktry wanie podjeda pocig. Za pomoc i
kurs (2,15 dol.) daam mu 4 dol. uchyli kapelusza + yczy mi przyjemnej podry, konduktor
wstawi moje walizki do pocigu + wyruszyam.
5/09/57
[Dzie, w ktrym S.S. wypyna do Anglii].
[Po niadaniu z Peterem Haidu, przyjacielem z dziecistwa, koczcym wwczas studia na
uniwersytecie Columbia].
Wrciam szybkim krokiem do hotelu, poszam na gr, wziam prysznic, przebraam si +
zamknam walizki. Bya 11.00 + nagle pomylaam z przeraeniem, e by moe 11.30 jako por
wypynicia ustalono na powanie (inaczej ni to byo w wypadku Newfoundland w Bostonie
[statku, ktrym S.S. i P.R., odbywajc jedyn wspln podr zagraniczn, popynli do Europy w
1951 roku]). Wrzuciam walizki do windy, poprosiam o rachunek, wypisaam czek + wsiadam do
takswki [Kiedy wbiegam na trap statku, spotkaam] Jacoba [Taubesa, 19231987, socjologa
religii] powiedzia, e czeka od godziny. Naprawd mnie to poruszyo bo te kogo nie wzruszaj
czue gesty. Pocaowaam go + weszam na pokad Jacob macha do mnie, dopki statek nie znikn
mu z oczu.
Gdy wypynlimy, zaczam si niecierpliwi byam zbyt zdenerwowana + zdekoncentrowana, by
sta na pokadzie, podziwiajc panoram Nowego Jorku itp. w tumie gapiw + fanw fotografii.
Ulyo mi, kiedy zaraz po rozpoczciu rejsu zaproszono wszystkich na lunch
[S.S. drobiazgowo opisuje czas spdzony na statku, lecz w jej zapiskach znajduje si niewiele ponad
to, o ktrej wstaa i posza spa, co jada itp. Nie ma adnych wpisw dotyczcych przybicia do brzegu
Wielkiej Brytanii. Dalsze notatki dotycz ju pobytu w Londynie].
17/09/57
Zbudziam si o 9.00. Skoczyam do ubikacji, po czym wrciam do ka, aby dokoczy zaczty w
nocy list do P. O 9.30 zadzwonia Jane [Degras] umwiam si z ni na kaw w Chatham House [The
Royal Institute of International Affairs w Londynie] koo 11.00. Chciaam wsta i zrobi sobie
niadanie, ale byo mi tak wygodnie Napisaam list do Davida o marmurach Elgina
Przeszam kawa drogi [z Jane Degras i jej koleg z Chatham House] uparli si, by znale tani
bar a do Santo Romano przy Old Compton St. Zestaw obiadowy 4/6 [4 funty / 6 szylingw].
Zamwiam stek. By miniaturowy + niejadalny. Nuca rozmowa. Po lunchu zostawiam ich +
poszam do [ksigarni] Foyles (bardzo blisko); spdziam godzin w dziale filozoficznym. Przez
ostatnie 6 lat bardzo podupad. Nic nie kupiam.
Zaczam mie mdoci w gowie mi huczao. [S.S. do trzydziestego pitego roku ycia cierpiaa na
powane migreny]. Ruszyam Tottenham Court Road; zobaczyam kino, w ktrym grali Rzymiank i
Gorzki ry weszam na seans. Obejrzaam wiksz cz pierwszego filmu i cay drugi. W przerwie
zjadam pode lody waniliowe.
Wychodzc z kina o 18.00, czuam si jeszcze gorzej. Wsiadam w autobus (nr 1), wrciam do hotelu,
rozebraam si + poszam do ka. Spaam do 21.30. Nie wstajc, wczyam program trzeci radia +
wysuchaam kocowych 2/3 nowego angielskiego przekadu sztuki na postawie Lochw Watykanu
Gidea. Suchowisko skoczyo si o 22.45, a bl gowy osign maksimum. Powinnam bya ju
wczeniej wzi jaki proszek, ale chyba nie chciaam przyzna, e migrena dopada mnie na dobre. I
to jedna z najostrzejszych, jakie miaam przez nastpne trzy godziny zayam 5 tabletek na recept +

3 kodeiny, zanim bl troch zela.

O 2.00 migrena ustpia, ale jak zwykle przez reszt nocy ju nie zasnam. Pouczyam si woskiego
przez dwie godziny, napisaam listy do Mindy Rae, mamy + Rosie oraz kartk do Jamesa Griffina
(w niedziel przez pomyk zabraam jego piro). Ponownie przeczytaam Muirheads Guide to
London + zaznaczyam miejsca, w ktre zamierzam zabra Davida. W czasie lektury wypyno ze
mnie cae nerwowe napicie. O 6.00 zaczam pisa t notatk i zaraz sprbuj zasn.
[Ostatnie dwa tygodnie wrzenia i pierwszy tydzie padziernika 1957 roku S.S. spdzia z Jane
Degras na wakacjach we Woszech. S.S. prowadzia szczegowe notatki o tym, co widziaa, jak
przebiegay podre kolejowe, gdzie si zatrzymaa wraz z Jane i co jada. Jedynym wpisem z tego
okresu, ktry postanowiem tu zamieci, jest opis Florencji, w ktrej S.S. bya wwczas po raz
pierwszy].
Florencja jest tak pikna, e wrcz obkaczo nierealna; pikno wspczesnych miast zawiera si w
ich mocy, okruciestwie, bezosobowoci, skali + rnorodnoci (tak jest w przypadku Nowego Jorku i
Londynu) przybranych w architektoniczne szaty piknej przeszoci (wida je poniekd w Bostonie i
znacznie wyraniej w Londynie, Paryu i Mediolanie). Tutaj odnajduje si jednak zupenie inny rodzaj
pikna. Florencja jest pikna cakowicie, to znaczy cakowicie zanurzona w przeszoci. To miastomuzeum, ktre ma teraniejszo (podrasowane vespy, amerykaskie filmy i dziesitki tysicy
turystw ze Stanw i Niemiec), lecz dziki swemu splendorowi, gstoci + jednorodnoci estetycznej
adne nowoczesne elementy przynajmniej te woskie nie ra i nie psuj atmosfery.
Miasto w czasie wojny unikno bombardowania, lecz wiele starych domw + budynkw, a take
wszystkie stare mosty z wyjtkiem synnego Ponte Vecchio, zostao wysadzonych w powietrze w 1944
roku przez wycofujcych si Niemcw. Powstaje wiele nowych budowli, ale typowo florenckie
zaoenia architektoniczne (czerwona dachwka, wysokie okna z okiennicami, nie wicej ni trzy
pitra) s szanowane + rygorystycznie przestrzegane.
Pogoda dopisuje, jest na tyle ciepo, e mona przez cay czas chodzi w bawenianej sukience lub
podkoszulku (temperatura nie spada wieczorem jak w Kalifornii), ale nie ma upau. W moim pokoju
jest cudowne, wysokie na dwa metry okno. Zeszej nocy zostawiam szeroko otwarte okiennice + tej
nocy zrobi to samo
Tego popoudnia poruszya mnie msza w kociele witego Krzya. Na Zachodzie istnieje tylko
jedna ywa religia. Jest te protestantyzm jake znaczc nosi nazw; liczy si jako gos protestu,
czciowo estetycznego, czciowo religijnego (na tyle, na ile te dwie sfery w ogle mona rozrni),
przeciwko zalewowi wulgarnej, wszechogarniajcej orientalnoci w katolicyzmie. Lecz bez Kocioa
katolickiego protestantyzm jest pozbawiony sensu + mdy
[Luna kartka datowana na wrzesie 1957 roku].
to nieznone patrze na zdjcia twarzy, ktr widziaa w ekstazie i we nie.
[Wpis datowany 1957 Oksford].
ycie to zaporedniczone samobjstwo.
Ta maa ciepa bryka, moje ciao jego zabezpieczenia (nos, palce) zibn.
Skoro ju mowa o zimnych palcach.
ycie osobiste, ycie osobiste.
Walcz, by moje wartoci, moje ideay nie przepady.

Nie wolno dzieli wszystkich zd[a] na prawdziwe + faszywe. Fakt, mona tego dokona bardzo
atwo. Ale wtedy znika wiksza cz znaczenia.
Samowiadomo. Traktowanie wasnej jani jak innej osoby. Nadzorowanie samej siebie.
Jestem leniwa, prna, nietaktowna. miej si, cho nic mnie nie bawi.
Jaka jest tajemnica nagego natchnienia pisarskiego, odnalezienia gosu? Sprbuj whiskey. Rozgrzej
si.
15/10/57
[S.S. czynia skrupulatne notatki z zaj, na ktre uczszczaa na Oksfordzie. Zeszyt ten zawiera
zapiski z wykadw filozofii prowadzonych przez J.L. Austina. Nie zamieciem ich w tym tomie.
Osob S.S. przybliy mog zapiski poczynione przez ni na wewntrznej stronie okadki zeszytu w
czasie, kiedy szykowaa si do przeprowadzki do Parya].
caf crme biaa kawa po kolacji
caf au lait kawa do niadania
une fine (brandy)
un Pernod (tyle pernodw, ile szklanek coli w Stanach)
pj do Copar Comit Parisienne, 15 rue Soufflot (ulica z Panteonem) po bloczki obiadowe do
stowek studenckich, np. Foyer Israelite International Rest. [rue] M. Le Prince
zdoby list koncertw te dobre z Jeunesses Musicales de France (organizacja studencka)
zaatwi tanie bilety na koncerty
dowiedzie si, czy jest tarif tudiant w kinach [i] galeriach
***
[Wpis niedatowany, wykonany najprawdopodobniej pn jesieni 1957 roku].
[Hieronim] Bosch
Rysunek Boscha w muzeum holenderskim: drzewa, z uszami po obu stronach, wsuchuj si w
dwiki lasu. Na lenym runie rozrzucone oczy.
Rysunek ten przemawia w niezrozumiaym jzyku, lecz mwi wyranie + wywouje emocje, ktre
poruszaj widza do gbi
***
A.E. Housman ur. 26 marca 1859 r.
2/11/57
Wczoraj pnym popoudniem przewrciam si na rowerze + upadam na chodnik. W nocy nio mi
si, e mam w lewym boku wielk, krwawic ran. Mogam chodzi, ale byam umierajca.
4/11/57
Sprbuj whiskey. By odnale gos. By mwi.
Zamiast gada.
***
Czy ydzi wyszli z mody? Jestem dumna ze swojego ydostwa. Z czego?

***
[Mucjusz] Scewola mody patrycjusz, ktry bez mrugnicia okiem trzyma do w ogniu.
Tiki bg Polinezyjczykw i Maorysw, ktry mia stworzy pierwszego czowieka. A zatem
przodek, protoplasta; sowo to oznacza take drewniane lub kamienne boki uczynione na
podobiestwo czowieka
Charlotte Corday (17681793) dziewczyna, ktra zamordowaa Marata (antyrewolucjonistka)
Hathor egipska bogini mioci + rozkoszy. Przedstawiana czsto z gow, rogami lub uszami krowy
John Bull Wlk. Bryt.
Wuj Sam St. Zjed.
Jean Crapaud Fr.
Ork fantastyczna opancerzona bestia, smok lub ogr, ktrego nazwa pochodzi od morskiego potwora
zabitego przez Orlanda w Orlandzie szalonym Ariosta
***
incydentalny
baha (praca, sytuacja)
opryskliwy
czepialski
***
28/11/57
[Luna kartka znaleziona wrd dokumentw S.S.].
wykorzenienie
Der Monat Berlin
ydzi > Utylitaryzm
Istnienie bohemy opiera si na zazdroci musi istnie okrzepa inteligencja, ktrej peryferia moe
stanowi bohema powstaje ona tylko w okrelonych spoecznociach np. San Francisco, Nowy Jork
+ oczywicie w prywatnych szkoach lub rodowiskach artystycznych Chicago (College) + Black
Mountain (College) itp.
Moralno ksztatuje dowiadczenie, nie na odwrt
Filisterski albo
zastpowanie kultury zwrotem ku wasnemu wntrzu
twrczy bd
ekstrawagancki umys powizania
moralno [minus] zaabsorbowanie sob = podejmowanie si zobowiza, lojalno
albo/albo obojtno to poparcie
nie ma pacyfizmu jest jawna nienawi
kult witej prostytutki:
Dostojewski, Lovelace
Mio = mier (mroczna pani, femme fatale):

Wagner, D.H. Lawrence

Odpowied na filozofi [poszanowania ycia Alberta] Schweitzera Jeli wszystko jest
wartociowe nawet mrwka jeli nie wolno zabi mrwki, bo jest rwnie wartociowa jak ja, to w
konsekwencji ja jestem rwnie bezwartociowa jak mrwka Ludzie nie s jednakowi, nie s tyle
samo warci Pozwala na zo, to pomaga zu Istnieje usprawiedliwiona przemoc
Spoeczno braterstwo Jake pikne s twoje namioty ycie klasy redniej to brak radoci,
rozbite domy, regularne zdrady
Polityka to sztuka tego, co moliwe a gos protestu?
Albo nale, albo nie nale judaizm arystokratyczny albo jeden z nas, albo goj doskonal si
istniej wybracy, elita
29/12/57 Pary
St. Germain des Prs. Przypomina Greenwich Village, cho nie do koca. Po pierwsze, mieszkajcy
we Francji obcokrajowcy (Amerykanie, Wosi, Anglicy, Poudniowi Amerykanie czy Niemcy)
odgrywaj w Paryu inn rol + inaczej o sobie myl ni ludzie z prowincji przybyli do Nowego
Jorku (np. dzieciaki z Chicago, Zachodniego Wybrzea, Poudnia). Wyjazd nie wpywa na ich
identyfikacj narodow (lub jej odrzucenie). Mwi tym samym jzykiem. Zawsze mog wrci do
domu. A i tak wikszo mieszkacw Greenwich Village to nowojorczycy imigranci wewntrzni,
miejscy.
Zwyczaje kawiarniane. Po pracy albo pisarskich czy malarskich prbach idzie si do kawiarni w
poszukiwaniu znajomych. Najlepiej i z kim albo umwi si na miejscu Idzie si kolejno do
kilku kawiarni rednio czterech na wieczr.
Ponadto w Nowym Jorku (Greenwich Village) kady wie, jak si bawi na komicznym spektaklu
ydostwa. Wrd tutejszej bohemy jest inaczej. Nie czujesz si tu Heimlich [jak w domu]. W
Greenwich Village Wosi proletariackie to, na ktrym wykorzenieni ydzi + przybysze z prowincji
wystawiaj swoje intelektualne + erotyczne sztuki to ludek malowniczy, lecz waciwie niegrony.
Tutaj wcz si agresywni Arabowie.
[Wpis niedatowany, z koca 1957 roku. Krtko po przyjedzie do Parya S.S. zapenia jeden notes
szkicowymi opisami ludzi, z ktrymi si spotykaa, i wiata, w ktry wkraczaa. Przy opisie H. nie ma
wzmianki o ich zwizku].
Mark Euher z Detroit trzydziestolatek? nosi dugie, sigajce poniej ramion wosy, bo (jak
twierdzi) dugie wosy s pikne, a mczyni powinni mie prawo do pikna broda gra w szachy i
bierze udzia w konkursach szachowych w Hamburgu, Barcelonie itd. zdrowo si odywia w
zeszym roku, kiedy mieszka w Rzymie, uzna, e potrzebny jest mu kostium, wic zrobi sobie sze
jedwabnych turbanw w rnych kolorach + sze dopasowanych do nich jedwabnych koszul oraz
wielki czerwony paszcz z aksamitu w stylu karnawaowego magika
J przed trzydziestk, Francuzka, ydwka ma nielubne dziecko bierze narkotyki (biay proszek
w butelce) Powiedz H, e za trzy miesice jad do Izraela jej rodzice zginli w obozie
koncentracyjnym, ona ya w ukryciu uratowana przez rodzin gojw czarne wosy, wielkie czarne
oczy, czarny sweter, drobna. Wiecznie pijana
Herta Haussmann Niemka, malarka (ale nie abstrakcyjna) atelier na Montparnassie z chien
mchant10 na podwrku ma chopaka z Wgier, Diork
Ricardo Vign Kubaczyk; 30 lat; przyjecha do Parya 810 lat temu; przez 2 lata studiowa w

Cinmathque, pisa poezje; przez ostatnie dwa lata pracowa jako tumacz (na hiszpaski) w
UNESCO. W pewnym okresie ycia arliwie religijny + przez krtki czas y nawet w klasztorze pod
Paryem. Zmaga si z wasnym homoseksualizmem, pniej cakowicie mu si podda.
Elliott Stein okoo 32 lat z Nowego Jorku paryski korespondent wydawanego w Londynie pisma
Opera pochaniacz kultury z wyszukanym kampowym smakiem kinofil (ulubiony film: King
Kong). Kolekcjoner pornografii.
Iris Owens z Nowego Jorku, 28 lat, napisaa 5 ksiek pornograficznych pod pseudonimem Harriet
Daimler mocny czarny makija (jaka mieszanka oparta na wglu) rozwdka
Najinteligentniejsza dziewczyna z klasy w Barnardzie, zamierzaa i do Columbia Graduate School +
studiowa u [Lionela] Trillinga. Chopak Takis (grecki rzebiarz).
Germn kolejny czonek kubaskiej kolonii. Wysoki. ona Assumpsion i picioletni syn. Studiowa
w Cinmathque.
Sam Wolfenstein Jego ojciec to synny lekarz i amator sztuki klasycznej. Starszy brat wany fizyk
w Brookhaven W 1948 walczy w Izraelu ranny mocno utyka nie otrzyma odszkodowania,
nienawidzi Izraela.
Allen Ginsberg hotel przy rue Gt-le-Cur chopak Peter [Orlovsky] o dugich blond wosach +
wyrazistej twarzy.
H. Najwietniejszy kwiat amerykaskiej bohemy. Nowy Jork. Kamienicznicy w latach 70. i 80. Ojciec
biznesmen (drobny) z klasy redniej. Ciotki komunistki. Sama take flirtowaa z CP [Parti
Komunistyczn]. Murzyska pokojwka. Liceum, potem uniwersytet w Nowym Jorku,
eksperymentalny artystowski koled, San Francisco [gdzie poznaa S.S.], mieszkanie w Greenwich
Village. Wczesne dowiadczenia seksualne, w tym z czarnymi. Homoseksualizm. Pisze opowiadania.
Wielu partnerw obojga pci. Pary. Mieszka z malarzem. Ojciec przeprowadza si do Miami. Wraca
do Ameryki. Typowa dla emigrantw nocna praca. Przestaje pisa.
***
Przegrani ludzie, upadli intelektualici (pisarze, artyci, wieczni doktoranci). Osoby takie jak
[matematyk] Sam Wolfenstein jego utykanie, aktwka, pusta egzystencja, uzalenienie od filmw,
skpstwo i ycie z resztek po innych, jego wyschnite rodzinne gniazdo, z ktrego ucieka wszystko
to mnie przeraa.
30/12/57
Zastanawia mnie moja relacja z H. Chciaabym, by bya spontaniczna, niewyrachowana lecz kadzie
si na niej cie jej oczekiwa co do tego, na czym polega romans, przez co trac pewno siebie i
nie wiem, co robi. Ona i jej uczuciowe niespenienie, ja i moje romantyczne potrzeby i tsknoty
Nieoczekiwany prezent: H jest pikna. Zapamitaam j [z czasw studiw w Cal] jako osob raczej
nieatrakcyjn, wrcz odpychajc. Jest jednak zupenie inna. A fizyczne pikno jest dla mnie
niezwykle, wrcz chorobliwie wane.
[Wpis niedatowany z koca 1957 roku].
Ksiyc jak ta smuga na niebie ty odcisk palca na nocy.
***
Zapiski o filmach
Voyeurystyczna intymno kamery.

Teoria filmu jako belle image szeregu piknych obrazw kontra film jako ruch,
wewntrznie spjny.
Poruszenia kamery w subtelny sposb sprawiaj, e przywizujemy si do jednej postaci, a
odsuwamy od innej; spogldamy w gr + czujemy podziw dla bohatera lub lk przed czarnym
charakterem; spogldamy w d + czujemy pogard lub lito; spojrzenie kamery w bok ostrzega
nas przed niebezpieczestwem; panoramiczne ujcie z prawa w lewo, nienaturalne dla osoby
praworcznej, o czym w swojej ksice o symetrii pisze Hermann Weyl, nadaje ludziom +
miejscom zowieszczego charakteru.
Film to ruchoma powie; jest potencjalnie najmniej racjonalnym, najbardziej subiektywnym
rodkiem przekazu.
31/12/57
O prowadzeniu dziennika.
Rozumienie dziennika jako zaledwie przechowalni czyich prywatnych, sekretnych myli jest
powierzchowne to nie jest guchy, tpy i niepimienny powiernik. W dzienniku nie tylko
opowiadam o sobie bardziej otwarcie, ni gdyby kto mnie sucha; ja siebie tworz.
W dzienniku dochodzi do gosu moje poczucie wasnej tosamoci. Prezentuj si w nim jako
osoba emocjonalnie i duchowo niezalena. Nie jest to wic (niestety) prosty zapis codziennych
wydarze, lecz raczej w wielu wypadkach ich alternatywna wersja.
Czsto istnieje sprzeczno midzy intencj stojc za naszym zachowaniem wobec drugiej
osoby a tym, co jak twierdzimy na stronach dziennika do niej czujemy. Nie znaczy to jednak,
e nasze dziaania s pytkie, a wyznania czynione samemu sobie gbokie. Wyznania te
szczere, oczywicie mog by pytsze ni czyny. Przykadem niech bdzie to, co przeczytaam
dzi na swj temat w dzienniku H, kiedy poszam do jej mieszkania przy 122 B[oulevar]d
S[ain]t-G[ermain], by wyj poczt zalegajc w jej skrzynce. Swoj zdawkow, nieuczciw i
nieprzyjazn ocen mojej osoby podsumowaa sowami, e tak naprawd mnie nie lubi, lecz
akceptuje i korzysta z mojej namitnoci do niej. Bg wie, e to boli poczuam si wzburzona i
upokorzona. Rzadko kiedy wiemy, co inni o nas myl (czy raczej myl, e myl) Czy mam
poczucie winy, e przeczytaam sowa nieprzeznaczone dla moich oczu? Nie. Jedna z gwnych
(spoecznych) funkcji dziennika polega na tym wanie, e jest on potajemnie czytany przez
innych (rodzicw + kochankw), o ktrych z okrutn szczeroci mona pisa tylko tam. Czy H
kiedy przeczyta t notatk?
***
Pisarstwo. Pisarstwo uprawiane po to, by umoralnia, podnosi standardy etyczne innych ludzi, jest
szkodliwe.
Nic z wyjtkiem lenistwa nie powstrzymuje mnie przed tym, by zosta pisark. Dobr pisark.
Dlaczego pisarstwo jest dla mnie wane? Sdz, e gwnie z przyczyn egoistycznych. Chc pisa, by
mc si okrela mianem pisarki, a nie dlatego, e mam co wanego do powiedzenia. Ale co w tym
zego? Podbudowujc nieco wasne ego na przykad metod faktw dokonanych, ktrej uywam w
tym dzienniku w kocu osign pewno, e mam (ja mam) co co powiedzenia, co, co naley
powiedzie.
Moje ja jest wte, ostrone, zbyt roztropne. Dobrzy pisarze wykazuj si egoizmem tak wielkim, e
graniczy on z gupot. Rozsdna ja i krytycy poprawiamy ich ale rozsdek pasoytuje na twrczych

siach geniuszu.
1 Great Neck region na nowojorskiej Long Island, ktrego nazwa pochodzi od wioski wczonej w obszar metropolii nowojorskiej
(przyp. tum.).
2 Forest Hills nowojorska dzielnica w okrgu Queens (przyp. tum.).
3 amah (chi.) niania
4 7 grudnia 1941 roku wojska japoskie zaatakoway Pearl Harbor (przyp. tum.).
5 Red cars, czyli czerwone tramwaje i pocigi, byy wanym rodkiem transportu publicznego w Los Angeles i jego okolicach od
koca XIX wieku do 1961 roku (przyp. tum.).
6 Oficjalne motto uniwersytetu (idiom znaczcy zacinij zby, wytrwaj; przyp. tum.).
7 Hollywood Bowl amfiteatr w Hollywood (przyp. tum.).
8 W Stanach, zwaszcza podczas wita Dzikczynienia, jest zwyczaj wsplnego rozamywania koci obojczykowej kurczaka lub
indyka. Tej z dwojga osb, ktrej w rku pozostanie wikszy kawaek koci, ma si speni yczenie (przyp. tum.).
9 Lad (ang.) szczeniak, dzieciak (przyp. tum.).
10 chien mchant (fr.) zy pies (przyp. tum.).

1958

2/01/58
Biedne mae ego, jak si dzisiaj czujesz? Obawiam si, e niezbyt dobrze siniaki, bl, szok. Gorce
fale wstydu i tak dalej. Nigdy si nie udziam, e ona mnie kocha, ale zakadaam, e mnie
przynajmniej lubi.
***
Tej nocy (zeszej nocy!) u Paula naphawd mywiam po fhsusku. Godzinami rozmawiaam z nim i
jego przesodkimi rodzicami. wietna zabawa!!
***
Strategie yciowe.
Jak przetworzy smutek w co wicej ni opakiwanie uczu? Jak si czu? Jak pon? Jak cierpieniu
nada wymiar metafizyczny?
Blake mwi:
Gdyby zwtpio soce, ksiyc?
Przecie zgasyby w ciemnoci.
Jestem zalkniona i otpiaa po wojnach maeskich, wyniszczajcych bitwach, ktre s zupenym
przeciwiestwem, antytez ostrych, bolesnych star kochankw. Kochankowie walcz na noe i bicze,
maonkowie stosuj zatrute czekoladki, tabletki nasenne i mokre koce.
[Nastpny w kolejnoci jest zeszyt opatrzony na okadce dat grud. 1957. Powsta niemal na pewno na
pocztku 1958 roku, cho nie wiadomo, w ktrym miesicu. Zawiera lekko fabularyzowany opis
okresu, w ktrym S.S. postanowia porzuci ma i wyprowadzia si do Parya via Oksford.
Bohaterka tej opowieci nazywa si Lee to drugie imi S.S. Mem Lee jest Martin imi to nosi
modszy brat Rieffa. Co ciekawe, w Paryu S.S. romansuje z mczyzn imieniem Hazlitt,
wzorowanym na postaci H., a Irene Fornes, ktra zostaa kochank S.S. po H., przedstawiona jest jako
Maria, hiszpaska kochanka Hazlitta. Poniej zamieszczony jest wstp i pierwsza cz opowieci
S.S. Do pocztkowych akapitw tekstu wczyem zamieszczon na kocu zeszytu drug wersj opisu
podjcia przez Lee decyzji o wyjedzie do Europy].
[Wstp]
Koniec z pisaniem po to, by zabawi innych. Nie pisz dla czyjej lub wasnej rozrywki. Ta ksika
jest instrumentem, narzdziem, musi wic by twarda + podobna do narzdzia: duga, gruba i tpa.
Ten zeszyt to nie dziennik. Nie ma wspomaga mojej pamici, bym moga sobie przypomnie, e
tego a tego dnia obejrzaam taki a taki film Buuela albo e byam smutna z powodu J, albo e Kadyks
by pikny, a Madryt nie.
[Tekst]
Czua, e potrzebuje coraz wicej snu. Budzc si rano, mylaa o tym, kiedy bdzie moga si
znowu pooy po porannym wykadzie, a moe przed popoudniowym seminarium? i kiedy
pjdzie spa.

Zacza chodzi do kina.

W szstym roku maestwa postanowia wyjecha na rok za granic + w tym celu wystpia o
stypendium. Jej plan, jak wikszo innych, obejmowa ich oboje. Martin mia jecha razem z ni, ale
w ostatniej chwili dosta lepsz propozycj pracy na ten rok. Lee przyznano stypendium. Baga j,
eby jednak zostaa, ale sprawa bya ju w toku, a ona moga powoa si na konieczno rozwoju
wasnej kariery. Inaczej nie zebraaby si na odwag, by pojecha. Byy pacze i sceny, i nagle
nadszed dzie wyjazdu. Ostatniej bezsennej nocy opucia wsplne ko i posza spa do pokoju
syna, a rankiem Martin z dzieckiem i opiekunk wyruszyli w drog. Kilka dni pniej Lee pojechaa
do Nowego Jorku i wsiada na statek.
[Alternatywna wersja opisu decyzji o wyjedzie]
Martin, kochanie powiedziaa Lee pewnego dnia, wchodzc do jego gabinetu. Chciaabym
wyjecha na jaki czas.
Martin mia na sobie szlafrok narzucony na podkoszulek i wygniecione spodnie.
Wyjecha? Dokd? spyta, odstawiajc maszyn do pisania, ktr trzyma na kolanach.
Chciaabym wyjecha w podr tak prawdziw po Europie.
Ale mymy ju przecie o tym rozmawiali, kotku. W przyszym roku, jak skoczymy ksik,
razem zoymy podania, eby wykada za granic. Wszystko jest ustalone.
Ale ja nie mog czeka! krzykna. Zawsze jest przyszy rok, a potem kolejny i nic si nigdy
nie dzieje. A my siedzimy na tykach w tej szczurzej norze, nadymamy si z dostojestwa, rosn nam
brzuchy, a wiek redni si zblia.
Zamilka, wiadoma, e w tym zdaniu tak naprawd nie byo adnego my, a jej ataku nic nie
sprowokowao.
Wychodzc za Martina, bya agodn, paczliw dziewczynk; teraz zamienia si w ktliw, sab,
przedwczenie zgorzknia kobiet niezdoln do paczu Martin niczego by bez niej nie osign...
[Powrt do pierwszej wersji]
W Nowym Jorku znaa kilku wydawcw i profesorw byli to znajomi Martina i jej ale kiedy bya
sama, nie miaa ochoty si z nimi spotyka, wic teraz take nie powiadomia nikogo, e jest w
miecie, i nikt nie przyszed do portu, by j poegna. Wstaa pno i prawie si spnia na statek,
ktry wypywa o 11.00.
[Alternatywna wersja sceny wyjazdu]
Czua nieprzepart ochot, by pojecha do Europy, a w jej umyle wybrzmieway echem wszystkie
mity na temat Starego Kontynentu. Europa zepsuta, Europa zmczona, Europa amoralna. Miaa
dwadziecia cztery lata i przywyka do myli, e jest nad wiek dojrzaa, a jednoczenie czua si
niewinna naiwnie, poraajco niewinna i chciaa t niewinno pokala.
yam w niewinnym nie, szeptaa do siebie noc po nocy, patrzc na pomarszczony, posrebrzony
wiatem ksiyca ocean.
Jestem tak niewinna, e chce mi si paka.
Jestem pacjentk, stwierdzia. Jestem lekark i pacjentk jednoczenie. Ale nie przepisuj sobie
lekarstwa w postaci samowiedzy. Nie oszukujmy si to prawda, e chc jej zdoby jak najwicej, ale
to nie ona jest moim ostatecznym celem. Sia. Pragn siy. Nie takiej, ktra pozwala wytrwa t
mam i staam si przez ni saba ale takiej, ktra pozwala dziaa
[Powrt do pierwszej wersji]
Najpierw pojechaa do Anglii i spdzia na tamtejszym uniwersytecie jeden samotny, radosny semestr.

Spotykaa si ze studentami, pracowaa niewiele i znw odkrywaa tak jakby miaa szesnacie lat
uciechy romansw i samodzielnego ycia. Jednak klimat tego miejsca zbyt mocno przypomina jej
amerykaski wiat akademicki by nerwowym wiatem karierowiczw i opowiadaczy. Miaa ju
do gadania, ksiek, przemysu intelektualnego, utrudnianej drogi do profesury.
W grudniu pojechaa na wakacje do Parya. Zamierzaa wrci do Oksfordu po szeciu tygodniach,
ale w ogle ju tam nie wrcia, w Paryu natomiast nawizaa romans. Zrobia to bez zahamowa,
rwnie atwo, jak atwo postanowia niegdy odmwi sobie speniania wasnych potrzeb seksualnych
na tak wiele lat. Mczyzna z Parya by zupenym przeciwiestwem Martina: nie kocha jej, a jego
gesty i sowa pozbawione byy czuoci. Nie przeszkadzao jej to jednak, gdy ich seks by dziki,
gboko erotyczny, wolny od ciaru osobowoci.
Ach, mam ju do roztapiania poddawania rozpuszczania swoich ego, mylaa. Z wielk
wyrozumiaoci traktowaa obojtno kochanka.
On take by Amerykaninem. Mieszka w Paryu od ponad dziesiciu lat, by intelektualist na
uchodstwie i przyjmowa gboko antyintelektualn postaw. Przyjecha do Parya, eby malowa,
ale teraz robi to bardzo rzadko. Wci jednak obraca si w wiecie artystw, a jego kochankami byy
malarki i rzebiarki
Hazlitt bez przerwy opowiada o Marii, swojej byej hiszpaskiej kochance, dziewczynie
pontnej i prostej, o nieziemskiej wraliwoci. Byli kochankami przez trzy lata, cho pomieszkiwali z
sob tylko od czasu do czasu. Opucia go i wyjechaa do Parya na trzy miesice przed przyjazdem
Judith [S.S. zmienia tu imi Lee na Judith, ktre nosi jej modsza siostra], a on wci by w niej
desperacko i ckliwie zakochany.
[Opowiadanie koczy si nieoczekiwanie, a po nim jest nastpujca notatka:]
seksualizacja ycia, ogldanie wiata poprzez metafor, przyciganie seksualne, przygoda seksualna,
poraka seksualna
2/01/58
Moje ycie emocjonalne: dialektyka umiowania prywatnoci i potrzeby zanurzenia si w namitny
zwizek. Przypis z Philipem nie byo ani prywatnoci, ani namitnoci. adnego wyniesienia na
wyyny wasnej jani, ktre osign mona jedynie w odosobnieniu i samotnoci, ani wspaniaej,
heroicznej zatraty wasnego ja towarzyszcej wielkiej pasji.
Oto kolejne powody, by zrobi Wiesz Co. Nie bdzie mn jednak kierowa rozsdek, tylko wasna
wola.
3/01/58
Niech ten dzie odejdzie w niebyt jest zbyt bolesny + problematyczny, by go komentowa. Siedem
lat to kawa czasu, prawda, mj drogi? To cae ycie. Oddaam ci swoj modo, sabo, nadziej.
Od ciebie wziam msko, pewno siebie, si lecz nadziei (niestety) nie.
4/01/58
Wczoraj wieczorem obejrzaam niesamowity film, Szaleni wadcy, o kulcie hauka w Akrze (1927 ).
wiat jako przedstawienie sceniczne. Obraz martwej zrytualizowanej cywilizacji pokazany przez
pryzmat fantastycznego, naiwnego, ywotnego barbarzystwaPo tym afrykaskim filmie szwedzki
Wieczr kuglarzy. Duga niema sekwencja pocztkowa to bez wtpienia jedna z najintensywniejszych
+ najpikniejszych scen w historii kina, ustpujca moe jedynie tej na odeskich schodach w
Pancerniku Potiomkinie. Poza tym film waciwie pozbawiony punktu kulminacyjnego, cho bardzo
dobry. Cudowne zblienia na twarze aktora + dziewczyny.
***

[O Paryu].
Miasto. Miasto jako labirynt. (Nie ma labiryntw na wsi). To mnie, midzy innymi, przyciga.
Miasto jest pionowe. Wie (+ przedmiecia) poziome.
Odnajduj si w miecie
Sztuka miasta: znaki, reklamy, budynki, uniformy, spektakle pozbawione uczestnikw.
Miasto opiera si na zaoeniu, e pory roku (Przyroda) nie s i nie musz by brane pod uwag. Std
automatyczna klimatyzacja, centralne ogrzewanie, takswki itp. Miasto nie ma pr roku, lecz
kontrast dnia z noc jest w nim wyraniejszy ni na wsi. Miasto przezwycia noc (sztucznym
owietleniem + sztucznym yciem towarzyskim w barach, restauracjach, na imprezach), wykorzystuje
j na wsi natomiast noc pozostaje nieuyta, to czas negatywny.
Istotny skutek postpu: wraz z pojawieniem si samochodw przegnano z miasta zwierzta; jak to
byo, kiedy miasta dawi smrd koskiego nawozu?
Drzewa wyrastajce z chodnikw. Umara natura, obrzezana, przycita. Asfaltowy plac zabaw.
Policjant przewodnik po labiryncie, a zarazem stranik porzdku publicznego.
Granice miejskiego ycia towarzyskiego. Prywatno (kontra samotno) jako twr specyficznie
miejski.
Niebo widziane z miasta jest przestrzeni negatywn to miejsce, gdzie nie ma budynkw.
***
Obowizek, odpowiedzialno. Te sowa naprawd wiele dla mnie znacz. Lecz jeli przyznam, e
mam jakie obowizki, to czy nie musz zacz ich postrzega jako sprzecznych z moimi wasnymi
deniami? Czy mog zaoy, e mam pewne obowizki, bez dowiadywania si, na czym one
polegaj? Czy mog pozna swoje obowizki i jednoczenie ich nie zanegowa?
Rozumienie wiata polega na ogldaniu go z perspektywy pozaemocjonalnej. Istnieje naturalna
rnica midzy rozumieniem i dziaaniem, cho mona j zatrze uczyni to Gide, tworzc pojcie
acte gratuit1.
Podlewam swj biay umys ksikami.
Nieprzenikniony chaos relacji midzyludzkich.
H uwaa, e moje zalety to defekty. [Najpierw S.S. zamiast zalety napisaa wady, pniej to sowo
przekrelia]. (Nie jestem do interesujca, by mie wady). Pomijajc ju nawet pytanie, czy sowa te
nie s skutkiem jej wasnych problemw i mechanizmw obronnych, czy H nie ma racji? Zastanwmy
si na przykad nad zjawiskiem szczeroci. Po co by szczerym? Skd si bierze ten pd do obnaania
si, ta dza przezroczystoci? Jest ona godna pogardy, jeli stoi za ni prba wzbudzenia litoci u
innych.
Poczucie rzeczywistoci = przekonanie, e rzeczy musz by takie, jakie s (Spinoza, stoicy). Jest ono
dla mnie bardzo terapeutyczne, lecz przedwczesne. Ja dysponowaam lekarstwem, jeszcze zanim
zachorowaam.
Za wolno paci si szczciem. Musz znca si nad swoj dusz, by pisa, by by woln.
***

Nominalistyczne podejcie do przedmiotw w malarstwie przedkubistycznym.

Kandinsky nie wypada najlepiej, gdy porwna go z Klee. (Wystawa akwareli + temper
Kandinskyego, 19271940, Galerie Maeght, sobotnie popoudnie z H). Ciekawe: przeczucia +
zapowiedzi wyranie XX-wiecznych form: geometria anten telewizyjnych, wntrznoci maszynerii
(subtelniejsze ni u Lgera), orbity satelitw + przestrze kosmiczna
***
Katharine Hepburn wosy zaczesane do tyu, szczupa, wrcz kocista sylwetka, proste ubrania, w
tym bluzki z wysokim konierzem, pewne gesty, niemiay, lecz otwarty umiech oto wcielenie
feministycznego ideau kobiety. (Ciekawe, e zawsze bya to ulubiona hollywoodzka aktorka Philipa).
Ikony kobiecej niezalenoci, ywe obrazy feminizmu, s homoseksualistkami Garbo, Hepburn, de
Beauvoir (o czym doniosa dzi Annette [Michelson, krytyczka filmowa i badaczka]). Czy to
podkopuje feministyczn spraw?
***
Jutro wraca H. Czuj rozpacz i smutek, drczy mnie podejrzenie, e to koniec. Nie pisaa. Dzi
wieczorem ogldaam w kinie Bonaparte Komediantw. Na pocztku filmu, ktry zaczyna si gon,
czyst, melodyjn muzyk, omal nie zaczam szlocha. Po raz pierwszy od miesicy poczuam si
zdolna do paczu.
Dziki tamtej melodii znw naszo mnie skondensowane wspomnienie wielkiego smutku, jaki budzi
ten film. acuch nieszczliwych mioci: W kocha X, ale X kocha Y, ktry kocha Z. Kocham ci,
mwi Nathalie do Baptistea Debureau, a ty kochasz Garance, a Garance kocha Frdricka. Czemu
tak mwisz?, woa Baptiste. Bo oni z sob mieszkaj. Ech, odpowiada Baptiste, gdyby wszyscy
ludzie, ktrzy z sob mieszkaj, si kochali, Ziemia lniaby jak Soce!.
Wyobraam ju sobie, jak H ostronie wyraa swoje uczucia, a ja podejmuj niezrczne, idiotyczne
prby wywoania w niej mioci. Dusz si, prbujc milcze, powstrzyma si od wyjanienia
sytuacji; rozmowa to samobjstwo H musiaaby kama (co te robi) albo by szczer.
Czy jutro wieczorem (dzisiaj wieczorem!), kiedy zadzwoni do niej do Herald Trib. przed wyjciem
do teatru z Paulem, powie mi, e jest zmczona po podry + wolaaby pj do domu? Wyobraam
sobie, jak na moment milkn (ta druga poniedziakowa noc w Paryu nie moe si przecie okaza
rwnie za jak pierwsza, spdzona w samotnoci), a potem mwi: jasne, oczywicie, rozumiem
NIE, nie powiem tego. Nie bdzie pokornej zgody. Jeli spyta, czy to w porzdku, powiem, e nie, to
bardzo nie w porzdku
6/01/58
H wrcia; znw toczy si gra w seks, mio, przyja, przekomarzanki i melancholijne gesty.
Opowiada mi o tym, jak znakomicie, po kurewsku spdzia czas w Dublinie. Chryste, jaka ona jest
pikna! I tak trudno z ni wytrzyma nawet na paszczynie jej wasnej dwulicowoci. Jest
egoistyczna, draliwa, skonna do szyderstw, znudzona mn, znudzona Paryem, znudzona sam sob.
Na najblisze dziewi dni wynajymy biay pokj z wysokim sufitem w [Grand] Htel de lUnivers
przy rue Grgoire de Tours.
***
Zeszego wieczora Henryk IV Pirandella z Paulem + jego znajomymi ze sub publicznych. (TNP
[Thtre National Populaire]: Jean Vilar)

Chocia tylko poowicznie rozumiaam francuski tekst dramatu + mdlio mnie, dosownie przewraca
mi si odek na myl o spotkaniu z H o 24.00, znw cakowicie poddaam si emocjom, ktre
wzbudza we mnie ta sztuka. Egzaltowane refleksje Pirandella o naturze zudze & rzeczywistoci
zawsze mnie poruszay2. Podobaa mi si te jaskrawa, wyzywajca scenografia i proste, arlekinowe
kostiumy aktorw (zestawienia bkitu + zieleni, czerwieni + ci, czerwieni + bkitu oraz zieleni +
ci symbolizujce cztery kraje; czerwie jako znak cesarza). Aktorzy z wyjtkiem Vilara, ktry
znakomicie wcieli si w Ryszarda II mogli si jednak spisa lepiej. Francuskie aktorstwo teatralne
cho nie filmowe, gdy we francuskim kinie przewaa styl realistyczny cechuje si przesad +
nadmiarem. Aktor od pocztku gra w sposb wysoce wystylizowany i emocjonalny, wic gdy staje
przed koniecznoci oddania naprawd gwatownych emocji, wpada w ton wrcz histeryczny.
adna maska nie zasania twarzy cakowicie. Pisarze i psychologowie badali temat twarzy jako maski,
lecz mao kto zajmowa si zagadnieniem maski jako twarzy. Niektrzy bez wtpienia nosz mask,
by skry subtelne, lecz trudne do przyjcia emocje. Jednak wikszo ludzi zapewne uywa jej
gwnie po to, by wymaza wszystko, co si pod ni kryje, i sta si tym, co przedstawia maska.
Od zagadnienia maski jako osony czy przebrania bardziej interesujce jest spojrzenie na mask jako
projekcj lub aspiracj. Za pomoc maski wasnego zachowania nie chroni swojego nagiego,
autentycznego ja, lecz je przekraczam.
***
Sobotnia popoudniowa rozmowa, duga i zaprawiana alkoholem, z Annette Michelson.
Rozmawiaymy gwnie o maestwie. Prbowaam jej opisa niewinno P i opowiedziaam, jak
stara si mnie nakoni, bym zostaa w Oksfordzie tylko na chwil, a reszt roku spdzia w Paryu.
Jed do Parya, tam na pewno jest bardzo wesoo. Annette natychmiast zrozumiaa, w czym rzecz, +
powiedziaa: On nie wie, e sam podcina sobie gardo.
***
Tej nocy nio mi si, e prowadz otwart i elokwentn rozmow z piknym, dojrzaym Davidem w
wieku lat okoo omiu. Mwilimy o moich problemach emocjonalnych w podobny sposb, jak
rozmawiaa ze mn moja matka, gdy miaam dziewi, dziesi, jedenacie lat Doskonale mnie
rozumia i przedstawiajc mu swoje troski, czuam wielki spokj.
David nie ni mi si prawie nigdy i niewiele o nim myl. Rzadko wkracza w wiat mojej wyobrani.
Kiedy jestem przy nim, uwielbiam go cakowicie i bez reszty. Gdy si rozstajemy i wiem, e jest pod
dobr opiek, bardzo szybko znika z moich myli. Ze wszystkich osb, ktre kochaam, on w
najmniejszym stopniu stanowi mentalny przedmiot mioci jest najintensywniej realny.
***
Gmach TNP wyglda tak, jak mgby wyglda radziecki paac kultury i wypoczynku. Jest potny,
prostacki, zbudowany wielkim kosztem. Mnstwo marmuru i mao przeszkle, wielkie klatki
schodowe i ruchome schody, niebosine sufity, barierki z mosidzu i gargantuiczne murale. Paul
mwi, e to najwikszy teatr w Paryu. Po przedstawieniu, a przed spotkaniem z H, stalimy na
wielkim placu pomidzy flankami Palais de Chaillot, ogldajc niczym nieprzesonit wie Eiffla
heroicznie wielk, czarn + doskonale wyrysowan na tle piknego nocnego nieba, po ktrym w
potokach ksiycowego blasku niestrudzenie suny biae chmury.
7/01/58
H bardzo odlega, wroga, pochonita sob.

Rozmylania o piekle przyprawione wizualnie doskonaym, lecz muzycznie przecitnym Don

Giovannim, ktrego zeszej nocy obejrzaam w Operze. Idea pieka & wyobraenie, e wszechwiat
ma kosz na mieci, taki automatyczny pojemnik na odpadki. Katolicy i kalwinici uwaali pieko za
sprawiedliwe; pniejsi protestanci za bezlitosne. Czy denie do sprawiedliwoci (sdu) zanika
wobec prymatu miosierdzia?
Czy teleologia religijna wymusza koncepcj ycia pozagrobowego, w tym pieka? Moralna buchalteria
nakazuje wyrwna rachunki. Niektre przedsibiorstwa si rozwijaj. Inne musz ogosi bankructwo
albo padaj ofiar defraudacji czasem dzieje si i jedno, i drugie. Kary + nagrody musz
obowizywa, bo ycie to powana sprawa. atwo zauway, e powanemu podejciu do ycia
towarzysz cnota sprawiedliwoci oraz sztuka sdzenia + zwizane z ni skrupuy. Trudniej dostrzec
powag miosierdzia, poniewa znaczna cz obiektywnych [sic] miosiernych zachowa wynika z
niechci i niezdolnoci do potpienia moralnego.
Przypomniaa mi si rozmowa z Herbertem Hartem, ktr odbyam wiosn w Cambridge [w stanie
Massachussetts] (stojc przed ksigarni Schoenhofs przy Mass. Ave. po jego wykadzie), na temat
procesw norymberskich. Sdzenie waciwie nie bardzo mnie interesuje, stwierdzi krtko.
Wydawao mi si to absurdalne, nieprzyzwoite!
Sdz, e zaoenie, i religia musi by powana, inaczej nie bdzie religi, jest z gruntu
protestanckie. W chasydyzmie, a take w chaosie + estetyce obrzdw hinduistycznych, ktre opisuje
[E.M.] Forster, obecna jest rado.
Uwaam powag za cnot, jedn z tych, ktre przyjmuj w yciu i zamierzam przyjmowa w sferze
uczuciowej. Uwielbiam rado, chtnie wybaczam, ale ma to sens tylko na tle imperatywu powagi.
8/01/58
Tym, czego brakuje mi [S.S. najpierw napisaa pragn, pniej to sowo skrelia] jako pisarce, jest
(1) pomysowo oraz (2) zdolno precyzyjnego przekazywania znaczenia. Dzi po obudzeniu, przed
lunchem, H posza do swojego pokoju. Pne popoudnie spdziam na poznawaniu Sorbony, a przed
kolacj obejrzaam Mapi interes [z brami Marx] w kinie Celtic.
Zalew listw od Philipa (pi sztuk!) aosnych, czuych, sentymentalnych czeka dzi na mnie w
American Express.
9/01/58
P zosta zwolniony z Brandeis sama nie wiem, co o tym myle. Czuj ulg, e mnie przy nim nie
ma, nie musz pociesza, radzi, namawia Wspczuj mu, bo na pewno bardzo si przejmuje
Poczuam te ukucie niepokoju, gdy pomylaam, jak moje solidne, zdawaoby si, ycie usuwa mi
si spod ng wszystko we mnie krzyczy, by decydowa, dziaa, zostawi go, gdy wrc.
Z H ukada mi si teraz chyba troch lepiej, ale nie mog by tego cakiem pewna, a ju raz w ocenie
tygodni poprzedzajcych Dublin bardzo si pomyliam.
Wczoraj kolacja (Charpentier), po niej Brytanik [Racinea] ([Thtre du] Vieux Colombier) w
towarzystwie Annette Michelson, ktra zachowywaa si jeszcze bardziej figlarnie + sztucznie ni
zwykle. Bardzo nie lubi H, wic ja nie lubi jej. Racine jest mi bardziej obcy ni teatr kabuki emocje
s u niego uzewntrznione, wyliczone. Sztuka skada si z szeregu konfrontacji pomidzy dwoma, a
najwyej trzema bohaterami (adnego Szekspirowskiego nadmiaru!); rodkiem przekazu
intelektualnego nie jest ani dialog, ani monolog, lecz co pomidzy tyrada, forma, ktra wydaa mi
si bardzo niewdziczna. adnego ruchu, same pozy.
Marguerite Jamois grajca Agrypin wyglda bardzo dostojnie + scenicznie idealna Edith Sitwell.

H w nocy strasznie si spnia. Miaa przyj od razu do pokoju, a zjawia si dopiero o 2.15
Staam przy oknie + gapiam si w d, na wsk uliczk. Obserwowaam ebraka, dwa koty i
czowieka, ktry chodzi wte i wewte, a w kocu stan w bramie obok cremerie, jakby na kogo
czeka. Nasuchiwaam krokw, ktre przez ptorej godziny nie byy jej krokami.
12/01/58
H wysza wanie do pracy, a ja wrciam do hotelu, eby si przebra przed spotkaniem z Irvingiem
Jaffe w [kawiarni] Old Navy o 19.30. H jest pikna, odprona, czua. Ja, oszoomiona namitnoci,
potrzebuj jej i jestem taka szczliwa dobry boe, jestem szczliwa! Wyglda na to, e niewiele
potrzeba, by uszczliwi moje obolae serce + nieuywane ciao. Lecz twierdzc, e tylko o to chodzi,
byabym nieuczciwa. Chodzi o ni, o ni, o ni.
Pitkowy wieczr sabe wykonanie Kawalera srebrnej ry. Samotna oddawaam si erotycznym
fantazjom, unoszc si na fali wspaniaej znajomej muzyki Pniej spotkaam si z H w [Caf]
Flore i wypiam okoo 5 szklaneczek whiskey w Club St. Germain i Tabou. Nie schlaam si do
nieprzytomnoci, ale wypiam do, by cieszy si kiepskim jazzem w St. Germain i znakomitym
seksem, ktry uprawiaymy, ju w ku, przed witem.
Po poudniu, kiedy dotary do mnie wiadomoci z Ameryki, postanowiam si upi. Zamwiam
drinka w barze Champs-lyses, po czym poszymy na film, LAlibi z [Erichem] von Stroheimem,
[Louisem] Jouvetem + Rogerem Blinem. Pniej, rezygnujc z kolacji, poszam w deszczu do Opery.
W sobot, czyli wczoraj, spaymy do pna, zjadymy lunch w greckim barze nieopodal,
poczekaymy chwil na Ricarda w Old Navy, zabraymy radio + buty. H zamwia spodnie, po czym
posza na koktajl do [Herald] Tribune, natomiast ja spdziam kilka nieplanowanych godzin z
Hanem (nie lubi go) i Monique (w ogle jej nie rozumiem). Spotkaam si z H w jej pokoju o
dziewitej. wietny posiek w Beaux-Arts. Godzina na zebranie ludzi Paola + Bruno, Han + Monique
po czym pojechalimy na drug, powaniejsz imprez Tribune. Bruno zachowywa si
niedorzecznie i prawie j popsu. Hilary, pulchna wystrojona blondynka pono przyjacika H
ostro si do mnie zalecaa, co bardzo mi si podobao. Nie bya w moim typie, ale dobrze byo poczu
grunt pod nogami, bdc w miejscu, w ktrym to kobiety, a nie mczyni, si mn interesuj
Kiedy wychodzilimy, Han ukrad krzeso A jeszcze Monique + ja odbyymy dug, rzewn
rozmow o seksie, mioci, kobietach, facetach, jej mu, mojej kochance
Dzi spaam do 15.00. Poda kanapka w Old Navy. Przyczyli si do nas okropni ludzie Diego,
Evelyn, Londyn. H tego wieczora wygldaa wyjtkowo piknie, gdy wietnie ubrana wychodzia do
Tribune.
8/02/58
Czas przerwa milczenie Doszo do tego, e mj dziennik zacz ukazywa zaczarowan
rzeczywisto, a ja au fond uznaam, e jego celem jest rejestrowanie prawdziwej bonheur, tote gdy
wszystko runo w dniu moich urodzin i przeprowadzki do Htel de Poitou, potrzeba pisania zanika.
Ostateczny kres mojego romansu z H nastpi tak nagle, e nie mogam uwierzy, e to naprawd
koniec. rodowa noc Dzisiejsze czasy [Chaplina]. Jej wczesne przyjcie do Flore o pnocy, nasza
wsplna wizyta w Club 55, jej prezenty czekajce na mnie w pokoju, a nade wszystko jej czuo i
prawdziwa obecno przy mnie wszystko to byo niezwykle pikne. Przepeniaa mnie rado nie
oszukiwaam si, e kocha mnie tak jak ja j, ale sdziam, e jest cho troch szczliwa w naszym
zwizku, e mnie lubi, e jest nam razem dobrze. Przeprowadziymy si w czwartek i wanie
czwartkowy wieczr w teatrze Laprouse (Dzi wieczr improwizujemy [Pirandella]) okaza si dla

mnie koszmarny. Brnam po omacku przez dungl blu z mocno zacinitymi oczyma duszy,
prbujc powstrzyma pacz. (W Laprouse prawie mi si nie udao). Potem pitek, sobota, niedziela
w tym hotelu, + jeszcze wicej cierpienia. Byam oszoomiona, ogupiaa z blu jak zwierz a ona
nieustannie na mnie naskakiwaa za to, e jestem humorzasta, samolubna, kapryna, mczca
Niedzielne popoudnie spacer po lle St. Louis, wieczorem peen turbulencji, majestatyczny lot w
nieycy do Londynu a potem szalony tydzie przygotowa do powrotu do Francji, podczas ktrego
emocjonalnie nie byam ani tu (w Paryu), ani tam, tylko trwaam w stanie zawieszenia i
niedowierzania.
W niedzieln noc bya ju 1.30, 26 stycz. wrciam po niekoczcym si, nudnym locie, wniosam
walizki do pokoju i zastaam H w takim samym nastroju jak poprzednio. Byam zrozpaczona i
przygnbiona, e nie mog jej pocaowa. Ja miaam okres cztery dni przed wyjazdem, a ona (co daa
mi do zrozumienia) jakie cztery czy pi dni po moim powrocie. Nie tylko nie uprawiamy seksu, ale,
co gorsza, H odsuwa si ode mnie w ku, kiedy prbuj jej dotkn
Mino trzynacie dni od mojego powrotu i od tamtej pory kochaymy si trzy- albo czterokrotnie
raz bardzo rozkosznie w poniedziakow noc i pniej jeszcze raz. Kadego popoudnia H pracuje w
swoim pokoju przy 226 Blvd. S[t.] G[ermain].
Jest sobotnia noc, ona posza na kolacj z przyjacimi do niejakiego Sidneya Leacha, ktry ma jej
zaatwi prac tumaczeniow, by moga rzuci Tribune. Dziesita. O 23.00 mamy si spotka w
Old Navy.
Nie jadam kolacji. Czytam Zena Cosiniego [Itala Sveva] i jestem pod duym wraeniem tej powieci,
ktra gboko mnie poruszya.
***
Powtarzam sobie raz jeszcze. To koniec. Naprawd koniec. Nie chodzi o to, e H ju mnie nie kocha,
bo nigdy mnie nie kochaa, lecz o to, e przestaa gra w miosn gr. Nie kochaa mnie, ale byymy
kochankami. Nie jestemy nimi od chwili przeprowadzki do tego cholernego hotelowego pokoju, w
ktrym tocz si jej widma, jej wspomnienia o Irene [Fornes]. Do szau doprowadza mnie to, e H
przestaa mnie tolerowa i wcale tego nie ukrywa. Jest otwarcie nieuprzejma, jak w pitek, gdy
trzasna mi drzwiami przed nosem, wychodzc pospiesznie z Beaux-Arts po wsplnym lunchu.
Obelgi, przytyki, grymasy. I ani sowa czuoci, adnego objcia, zetknicia doni, przyjaznego
spojrzenia. Krtko mwic, H mnie nie lubi i nie poda, a nasz zwizek sta si dla niej absurdalny. I
faktycznie taki jest.
Ostatnie dwa tygodnie jak ukrzyowana Chyba sobie na to zasuyam. Mio jest aosna.
Wci czuj uderzenia gorca + krci mi si w gowie. We wtorek w nocy faktycznie miaam gorczk
i zostaam w ku przez ca rod z zapasem ywnoci, w ktry H zaopatrzya mnie, zanim wysza w
poudnie.
Mon cur bless
W czwartkowe popoudnie dostaam zaproszenie do jej pokoju, pokoju Irene (oba pokoje s jej i
Irene), eby pomc przy redakcji tumaczenia. O Boe, nie chc tego pamita! Tamtej nocy szam
przez nieg jak gorco, jak gorco i wpadam na Hilary + Johna Flintw, potem zgiek Monaco i
nasze spotkanie o 0.30 w Deux Magots ja zalepiona, chora z mioci, cierpica tak, e ledwie
trzymaam si na nogach.
Wczoraj byo ju lepiej. Cae popoudnie spdziam z Monique + Irvingiem naprawd udao mi si

na chwil zapomnie, wyrwa z ruiny wasnego ja i zaprztn myli intelektualnym wysikiem

rozmawiania po francusku. Ale potem! H zacza bawi si w introspekcj i poradnictwo w stylu St.
Germain des Prs ze swoim koleg Reggiem. I ta bezsensowna impreza w Passy od 4 do 6
Spjrz prawdzie w oczy, dziewczynko. Do tego
***
H uwaa si za dekadentk, poniewa trwa w zwizku, ktry nie budzi jej erotycznego ani
emocjonalnego zainteresowania. W takim razie jak bardzo dekadencka jestem ja, skoro wiem, co ona
czuje, i mimo to jej pragn?
zauwaaj e kochanek popeni niewybaczalny bd nie by w stanie istnie i kocz z
manekinem w ramionach (Nightwood)
15/02/58
Sama nie wiem, czy czuj si lepiej, czy po prostu zobojtniaam. Pewno przynosi jednak spokj,
nawet jeli jest to pewno jakiej wielkiej katastrofy czy fiaska. Tak, sdz, e czuj si lepiej. Na
wszystko patrz z innej strony zamiast oczekiwa, e mi si uda, i popada w rozpacz, kiedy nie
dostaj tego, czego chc, niczego nie oczekuj i jeli od czasu do czasu osign co drobnego, czuj
niemae zadowolenie.
***
Daam H Collected Works Nathanaela Westa i zaczam czyta The Dream Life of Balso Snell, ksik
zabawn, bolesn i znakomit. Skoczyam Zena.
***
P w Nowym Jorku nieporadnie szuka pracy. Coraz bardziej nuy mnie pisanie, przestaam pisa
dziennik, caymi dniami nosz w kieszeni kurtki wymite, napisane do poowy listy.
Myl o powrocie do dawnego ycia przestaa ju waciwie wydawa si dylematem. Nie mog i nie
zamierzam tego zrobi. Potrafi ju to powiedzie bez zdenerwowania.
Rzucajca i rzucana, tombeuse i tombe. Jak trudno przebi rk zason z pajczyn. Przez tyle lat nie
potrafiam, nie miaam siy tego zrobi. A teraz jest to takie proste ju przeszam na drug stron, z
ktrej nie ma powrotu.
Maestwo przypomina ciche owy prowadzone w parach. Cay wiat jest peen par, kada z nich
siedzi w swoim maym domku, zajmuje si swoimi drobnymi sprawami + kisi si we wasnym sosie.
To najohydniejsza rzecz pod socem. Naley odrzuci wyczno, na ktr skazuje mio
maeska.
19/02/58
H wczoraj powiedziaa o ogromnej bibliotece Sama W. co bardzo intrygujcego: e zbiera ksiki w
taki sposb, jak on to robi, to jak wyj za kogo, by z nim sypia.
To prawda
Korzystaj z bibliotek!!
Wynajymy na dwa miesice mieszkanie Wolfensteina wci nie mam pojcia, dlaczego ona chce
ze mn mieszka, skoro czuje do mnie to, co czuje
Wczoraj (wczesnym popoudniem) poszam na swoje pierwsze paryskie przyjcie koktajlowe u

Jeana Wahla [18881974, profesora fiozofii na Sorbonie] w odstrczajcym towarzystwie Allana

Blooma. Wahl okaza si mniej wicej taki, jak si spodziewaam to drobny, szczupy, stary
czowiek przypominajcy ptaka, o gadkich siwych wosach i szerokich, wskich ustach. Jest pikny,
tak jak pikny bdzie Jean-Louis Barrault w wieku 65 lat, ale strasznie rozkojarzony i zaniedbany.
Workowaty czarny garnitur z trzema wielkimi dziurami na tyku, przez ktre wida (bia) bielizn;
dopiero co wrci z Sorbony, gdzie wygosi wieczorny wykad o [Paulu] Claudelu. Ma przystojn
on z Tunezji (o okrgej twarzy i cignitych w ty czarnych wosach) o poow modsz ni on
ma moe 3540 lat + troje czy czworo maych dzieci. Na przyjciu by te Giorgio de Santillana
[historyk nauki z MIT]; dwch japoskich artystw; szczupa staruszka w futrzanym kapeluszu;
czowiek z [pisma] Preuves; nieco starsze dzieci wprost z obrazu Balthusa w kostiumach Mardi
Gras; mczyzna podobny do Jeana-Paula Sartrea; i mnstwo innych ludzi, ktrych nazwiska nic mi
nie mwiy. Porozmawiaam z Wahlem, Santillan + (co byo nie do uniknicia) Bloomem.
Mieszkanie Wahla, pooone przy rue Peletier, jest fantastyczne wszystkie ciany pokrywaj
rysunki, szkice + malowida wykonane przez dzieci i zaprzyjanionych artystw s tam ciemne
rzebione meble z Afryki Pnocnej, dziesi tysicy ksiek, grube obrusy, kwiaty, obrazy, owoce
pikny chaos.
20/02/58
O tej odwanej ydowskiej pisarce pornograficznej sappele [sic] Harriet Daimler: Wyluzowana. Ona
si niczym nie przejmuje.
Mj wasny umys mi si wymyka. Musz zachodzi go od tyu, zaskakiwa w p sowa.
Noce s najgorsze. Udrka bezsennego leenia obok osoby, ktrej si poda i w ktrej nie sposb
wzbudzi podania, gdy nie ma metody, by si do niej przebi. Jedno obok drugiego. Albo na boku,
jak yeczki. Uwaga, nie dotyka! Straszne, koszmarne uczucie dj t przez pierwszy rok po
rozstaniu te bardzo podaam Philipa.
Mam al do H o to, e odrzucia mnie fizycznie tak, gwnie o to. Jestem ju w takim stanie, e
zaakceptowaabym jej kade zachowanie i kad ocen mojej osoby nawet wielk niech gdyby
tylko byo midzy nami erotyczne ciepo. Nie ma go jednak moe ja rzeczywicie mam
masochistyczne skonnoci, skoro wci z ni jestem? Jaka jest cena mioci? Bardzo nie podoba mi
si rola, ktr musz odgrywa, ani frywolny sadyzm, ktry upodobaa sobie H. W ostatnich dniach
kilkakrotnie ledwie powstrzymaam si od tego, by chwyci j za ramiona i potrzsn. Mam ochot
j spoliczkowa nie po to, eby j unicestwi czy zniszczy (ta intencja przywieca jej kuksacom i
szturchniciom, ktre mi wymierza), ale by zmusi j do tego, by zwrcia na mnie uwag, choby
nienawistn, i by skoczy z t idiotyczn sytuacj, w ktrej nasze serca i ciaa s od siebie
odwrcone
***
Czy nie zamknem oczu okiennic nocy, wycigajc rk? Tak samo jest z dziewcztami, tymi,
ktre dzie zamieniaj w noc, i modymi, i narkomankami, i rozpustnymi, i pijanymi, i
najnieszczliwsz z nich kochank czuwajc przez ca noc w strachu i blu. adna z nich nigdy
nie bdzie ju y w wietle dnia
(Nightwood)
***
21/02/58
Zeszego

wieczora Kaukaskie koo kredowe [Brechta] (z Paulem) w troch pirandellowskim

wykonaniu. Podobaa mi si stylizacja muzyka (bben, cymbay, flet, gitara) w bezporedni sposb
powizana z akcj; lnice maski zakrywajce twarz i krawd grnej wargi, co pozwala zwrci
uwag na usta; przechylona scena i przypadkowe elementy scenografii (aktorzy wnosz na scen
wasne przedmioty, tak jak si to dzieje w teatrze chiskim); zastosowanie narratora i czar motywu
ddoublement, sztuki w sztuce
Pirandello, Brecht, Genet, cho rni si skrajnie pod wzgldem stosowanych metod, za przedmiot
sztuki teatralnej bior teatr, podobnie jak malarze akcjonici tematem malarstwa czyni samo
malowanie. Wystarczy porwna Dzi wieczr improwizujemy [Pirandella], Pokojwki [Geneta] i
Kaukaskie koo kredowe Ten wanie wtek moim zdaniem pojawia si u Brechta, cho tworzy on
fabuy wiadomie proste, jakby ludowe czy przeznaczone dla dzieci, ktrych celem jest pouczanie
publicznoci o sprawach wiata, sprawiedliwoci itp.
Genet w swojej nowej sztuce, ktra obecnie jest na etapie poprawek, opowiada o ekranach i korzysta z
nich. Bohaterowie rysuj na ekranach, przyczepiaj do nich rne rzeczy i rzutuj na nie swe sekretne
charaktery, uczestniczc jednoczenie w realistycznej akcji. Oto nowa, wizualna odmiana
monologu
Ekran + maska jako tablica.
Nie lubi sztuk dydaktycznych. Podoba mi si teatr filozoficzny, filuterny.
A sztuki psychologiczne? To trudniejszy temat. Francuzi maj chyba racj, odrzucajc teatr
psychologiczny, psychologiczne powieci i psychologi w ogle rozumian na sposb
angloamerykaski czy niemiecki.
Model sztuk, w ktrych spostrzeenia psychologiczne s cakowicie uzewntrzniane, zob. Artaud:
Il sagit donc, pour le thtre, de crer une mtaphysique de la parole, du geste, de lexpression, en
vue de larracher son pitinement psychologique et humain3.
23/02/58
Chez Wolfenstein mam wraenie, e spad ze mnie wielki, nieznony ciar. H, ktr kocham, jest
taka pikna, taka pikna. Czy to moliwe? Czy zechce by tu ze mn cho troch szczliwa?
Przyjechaymy wczoraj po poudniu, zjadymy i taczyymy do muzyki Ricarda [Vigna], a potem,
wieczorem, poszymy z Wochami (Terrym i Pi) do Trois Fontaines. Pniej udaymy si do [Caf
de] Tournon. W Tournon: H wdzicznie pijana, pogrona w rozmowie, rozemiana, grajca na
automatach; Han; Izraelczyk, ktry ze mn flirtowa; Murzyn umwi si na randk z [puste miejsce]
we wtorek
Miaam ambicj, by zrozumie ycie a moe szukaam w ten sposb pocieszenia. (Bdne pojcie
pisarskiej duchowoci?) Dzi chc ju tylko nauczy si przez nie i. Zrozumiaam to, podobnie jak
wiele innych rzeczy, obserwujc H, ktrej wiadomo siebie i innych ma niezwykle niszczc si.
To rdo jej zdolnoci do odnajdywania satysfakcji
Usiowaam jej to wczoraj powiedzie, lecz jak zwykle mi si nie udao. Ona nigdy nie zgadza si z
moimi przemyleniami, z tym, co uwaa za przejawy mojego intelektualizmu. O sobie sdzi, e jest
antyintelektualna.
godna ustami, a nie odkiem
25/02/58
Wieczr spdzony na czytaniu i sumiennym pisaniu listw. Czas odosobnienia i rwnowagi.
Dzi po poudniu bya u mnie Joanne Chatelin. Zanim przysza, pojechaam metrem do American

Express, by odebra poczt. Nie robiam tego od dwch tygodni to zdecydowanie najdusza
przerwa, odkd przyjechaam. Postpujcej degrengoladzie w pisaniu listw do Philipa towarzyszy
rosnca niech, wrcz odraza do odbierania i czytania korespondencji od niego. W dzisiejszej
poczcie znalazam jednak radosn niespodziank prawie na pewno przyjm go do Berkeley. W
wietle tej informacji moja decyzja staje si jasna i wyrana. Nie bd musiaa ju szuka adnych
wymwek
Duo myl o P: o jego lkliwoci, skonnoci do melancholii, braku witalnoci, niewinnoci. To
mska dziewica typ chyba do mocno rozpowszechniony w Anglii. Bardzo si troszczy o swoje
domowe sanktuarium, o Davida i o mnie, a prawie wcale nie interesuj go inni Przeciam wi
opart na litoci i zalenoci, ktra czya go z rodzicami. Jeli uszkodzi si takie ycie i tak
osobowo, trudno je potem naprawi. P cierpi na hemofili zarwno t prawdziw, jak i
emocjonaln. Nie umrze z alu, ale te nigdy si z niego do koca nie wydobdzie.
***
Przyjcie postawy obronnej zachca, prowokuje innych do ataku. Pamitaj!! Beznadziejnie zakochana
X robi malane oczy do Y; Y jest zirytowana, wci si obwiniajc, ale te rozumiejc, e w powstaej
sytuacji nie ma jej winy; std Y czuje, e musi by brutalna wobec X.
Sadyzm, wrogo to niezbywalne elementy mioci. Jest wic istotne, by mio bya wymian
wrogich gestw.
Lekcja: nie oddawa serca w rce, ktre go nie chc.
26/02/58
Kozioroec [znak zodiaku S.S.] woli przyja ni letni romans bez namitnoci. Taki prezent daa mi
H z szerokim umiechem wczorajszej nocy w Tabou
Kozioroec nie woli ani tego, ani tego. adnej z tych rzeczy nie zna. Obie s mu wstrtne.
Kogo dotyczy to powiedzenie, H? Moe ciebie? Z pewnoci jednak nie mnie.
***
Nienasycenie, droga H, to tylko wygodny pozr, pod ktrym jawi ci si twoja umiejtno osigania
satysfakcji. Nie dostawa tego, czego si pragnie, to nie pragn (zbyt dugo) tego, co si dostaje z
wyjtkiem tych rzadkich sytuacji, gdy si to traci.
26/02/58
Wczoraj wieczorem na Sorbonie (z Jaffe) wysuchaam wykadu Simone de Beauvoir o powieci
(czy wci jest moliwa). De Beauvoir jest szczupa i spita, ma czarne wosy, wyglda znakomicie
jak na swj wiek, lecz gos ma nieprzyjemny, wysoki mwi szybko + nerwowo
Pnym popoudniem czytaam W zwierciadle zotego oka Carson McCullers. To sprawnie,
warsztatowo, bardzo ekonomicznie napisana ksika. Nie wierz jednak w to, e czowieka (to
znaczy, bohatera powieci!) motywowa moe apatia, katatonia czy zwierzce wspczucie
27/02/58
Wspaniay wieczr na Sorbonie VI [koncert] brandenburski, koncert skrzypcowy Beethovena
(Georges Tessier), 2 arie Mozarta (Dalla sua pace + jeszcze jedna) oraz msza koronacyjna.
Ten zakamany i niebezpieczny zwizek. Bardziej zakamany i niebezpieczny dla mnie ni dla H.
Ja traktuj go powanie. Ona jako mczcy pozr, ktry musi od niechcenia podtrzymywa,
opakujc swoj Irene.

Czytam Living My Life Emmy Goldman

1/03/58
Mj zwizek z H sign dna. W czwartkow noc fantastycznie, brutalnie zniewaya mnie seksem.
Wczoraj cakowity chd Czy wiedziaam, co jest nie w porzdku? Powinnam zada sobie kilka
pyta itp., itd. kajc, o 16.00 pobiegam do metra zatopiam si w filmie (Ludzie w hotelu, Garbo,
Crawford); poszam do Old Navy na spotkanie z Monique, by te Han; kolacja w Gaudeamus,
nadmiar liwowicy i dosownie nic ju nie syszaam; wrciam na Pola Elizejskie na kolejny film
(wiadek oskarenia) wci nic nie syszaam, nie mogam w niczym uczestniczy; o pnocy z
Hanem + Monique wsiadam znowu do metra, a potem bezwstydnie i gupio pognaam na Concorde,
eby zapa takswk do Old Navy. Wczeniej powiedziaam, e tam bd miaam nadziej, e j
zobacz, cho wiedziaam, e jej tam nie ma
24/03/58
Musz przesta traktowa ten dziennik jako chronologiczny zapis mojego romansu z H! Obraz obrazu
obrazu Wystarczy a raczej: to a nadto e j kocham, e czerpi niesamowit przyjemno z
patrzenia na ni, e raz na dugi czas si kochamy, i to dobrze Lecz w rzeczywistoci zapisywanie
wszystkich wzlotw i upadkw daje faszywy obraz sytuacji, a ja zaczynam si udzi, e wszystko to
dzieje si lub mogoby si dzia naprawd. Wystarczy gra w t gr, czy choby prbowa w ni
gra. Prowadzenie rachunku zyskw i strat to bd
Dogada udaje nam si tylko wtedy, gdy H jest pijana (lub gdy obie jestemy). Musiaa by te
jednak pijana w tamten niedzielny poranek trzy tygodnie temu, kiedy razem z Paul + Jerrym
przyszlimy tu i poszlimy do ka, a ona uderzya mnie w twarz, podrapaa mnie w plecy i
krzyczaa, e mnie nienawidzi, a ja czuam do niej wstrt, pakaam i chciaam jej odda, ale nie
mogam A potem przez pi dni znowu byymy kochankami i wszystko ukadao si tak dobrze jak
nigdy od grudnia w pokoju Vidala. Sielanka skoczya si pod koniec tygodnia, w dzie imprezy z
okazji 8 marca. Siniak na mojej twarzy zanikn, podobnie jak erotyczne ciepo midzy nami oraz
wyjtkowe zjednoczenie wyobrani. Emocje raz jeszcze zaiskrzyy nastpnego dnia na kolacji w
Marie-Pierre, a potem sczezy na dobre.
***
Zeszego wieczora w Cinmathque niezwyky film Szalone ony Stroheima. Dzieje pewnego
donuana opowiadane w erotycznej, Stroheimowskiej, przesyconej sadyzmem atmosferze, ze
wspaniaymi kostiumami, ktre przypominaj mundury z sex shopu. Sprone motywy nie pojawiaj
si czsto w amerykaskich filmach a ten czowiek by asystentem [D.W.] Griffitha!
15/04/58
Wrciam do Parya po dwch tygodniach spdzonych w Hiszpanii (Madryt, Sewilla, Kadyks, Tanger)
Dlaczego nie zabraam z sob dziennika? Bo wiedziaam, e H bierze swj, i wizja nas obu
siedzcych w pokoju hotelowym jedna obok drugiej, wytwarzajcych sobie swoje tosamoci,
koloryzujcych swoje piekieka, wydaa mi si groteskowa.
Byo i lepiej, i gorzej, ni si spodziewaam Nie kciymy si (z jednym wyjtkiem w Sewilli,
kiedy kochaymy si po poudniu i moja twarz mnie zdradzia zdradzia moj rozpacz + poczucie,
e H mnie cakowicie odrzuca a ona uznaa, e to wanie ja odrzucam j), nie byymy te jednak
naprawd blisko Nie mogam si pozby wraenia, e H jest nieszczliwa, a Hiszpania i jzyk
hiszpaski przypominaj jej o yciu z Irene. Zachowywaymy si ostentacyjnie i byymy od siebie
bardzo odlege

Sewilska corrida poczuam, jak skrcaj mi si wntrznoci, kiedy pierwszy byk run w piach.
Wtorek w Madrycie obrazy Boscha i muzyka flamenco przez ca noc wiroway mi w gowie
Hemy onierzy maszerujcych w jednej z sewilskich procesji przypominaj te, ktre nosili nazici.
Nowe buty kupione dzie przed wyjazdem poraniy mi lew stop bar z tapas przy Carrera San
Jernimo koszmarny przedzia 3. klasy do Sewilli z 6 brudnymi, oblenymi hiszpaskimi vitelloni
(Norman Mailer, Sprzedawca, Clark Gable, Tusty Kumpel, obdartus przy oknie, w jego rku
bota [bukak na wino]) Czekanie na mocie Triana w sobotnie popoudnie na paso [drewnian
tratw uywan podczas wielkanocnych procesji], ktre w kocu nie przypyno Cige uczucie
godu, chyba z nerww i przez nieustajce wtpliwoci, czy w ogle powinnam bya tu przyjeda,
ale chciaam przyjecha + jednoczenie byam przygnbiona + dobrze si bawiam wybuchowa
mieszanka uczu
Kupowanie trampek w rodowe popoudnie w Madrycie Zapach kadzide & popcornu podczas
procesji.
Kadyks to najpikniejsze z hiszpaskich miast, jakie widziaam ma bardzo czyste, nowoczesne
centrum z odrobin pikno-smutnej ndzy wzdu nadmorskiego falochronu. To miasto eleganckich,
cho skromnych placw, wskich uliczek dla pieszych, dzieci i marynarzy, i morza, i soca.
Wsplne spacery nadmorsk promenad, idce za nami bosonogie dzieci.
Pulchny mody kelner w restauracji pierwszej nocy w Kadyksie, ktry chcia si umwi z H.
Przejadka bryczk do hotelu.
Podr autobusem z Kadyksu do Algeciras, podczas ktrej H powiedziaa mi, e z Irene zwracay si
do siebie specjalnym zdrobnieniem (Pup od Pulpo) pniej bya za na mnie + na siebie, e
zdradzia mi ten intymny szczeg.
Krewetki w barze przy molo w Algeciras
H zdenerwowaa si na mnie, bo na statku byam podekscytowana i nie mogam si doczeka, kiedy
zobacz Gibraltar.
Para lesbijek w Tangerze Sandy, szczupa jasnowosa butch w uniwersyteckim typie, i Mary
duy nos, wielkie piersi, Portugalka.
Portfel z brzowej skry ze zoconymi toczeniami, [ktry] H kupia na suku Picie herbaty z mit
+ suchanie arabskich muzykw, ktrzy przykucnli na rodku kawiarni w paacu sutana.
Zapachy Sewilli kadzido, popcorn, jamin i churros.
20/04/58
Banalno i dominacja to wanie napisaam w U-Conn [University of Connecticut, na ktrym S.S.
wykadaa kilka lat wczeniej] i miaam racj
Arystokracja wraliwoci i arystokracja intelektu. Bardzo, bardzo nie lubi by traktowana jak
plebejuszka!
Musz mie ego rozwinite na tyle, by mogo unie moj wraliwo. Gdybym bya delikatna (tzn.
gdybym okazywaa, e przejmuj si humorami H i tym, co ona naprawd o mnie myli), nigdy bym
si nie omielia jej obj
Kochanie subtelne, przejmujce, niezapomniane poczucie wyjtkowoci drugiej osoby.

Nie ma nikogo takiego jak ona, nikt tak nie taczy, nikt si tak nie smuci, nikt nie jest w taki sam
sposb elokwentny, gupi, wulgarny
Mczy mnie obecno Barbary. Kocham H zbyt namitnie, zbyt erotycznie, by nie irytowa mnie
coraz bardziej klub wysokich dziewczyn, te trzy siostry, i to nawet pomimo faktu, e Barbara
zajmuje uwag H + chyba dziki temu H jest mn mniej znudzona.
26/04/58
Niedobrze mi, gorczkuj, nie umiem si wzi w gar. Ta namitno jest chorob! Kiedy ju
myl, e odzyskaam panowanie nad sob i wychodz na prost, ona atakuje ponownie i zadaje mi
cios poniej pasa Mylaam, e troch si ju odkochaam w H; ten romans mnie niszczy. H
nieustannie krytykuje wszystko, co stanowi o mojej osobie ulubione przysmaki (raz w Sewilli na
ulicy Sierpes wypiam napj orzechowy, a ona stwierdzia, e mam niewyrafinowan wraliwo),
gust w dziedzinie sztuki bd ludzi, to, jak si zachowuj przy innych albo jakie mam potrzeby
seksualne. Jej krytyka rujnuje moj mio. Powtarzam sobie, e H swoj wrogoci i wulgarnoci
niszczy moje uczucie do niej i e wystarczy tylko nie wstrzymywa biegu wydarze, a odzyskam
smtn wolno. Ale jest jak jest
27/04/58
Przeczytaam Wiosenne potoki Hemingwaya; Obomowa [Iwana Gonczarowa]; De profundis [Oscara
Wildea],
Kady sd jest Sdem Boym, kady wyrok wyrokiem mierci (Wilde).
31/05/58
Targay mn rne uczucia, kiedy zobaczyam znak Dachau, 7 km przy Autobahnie, ktrym
pdziymy do Monachium w samochodzie holenderskiego antysemity!
***
Bierna aktywno, aktywna bierno.
Ja do H: Tak naprawd jeste znudzona sam sob. Cae twoje ycie nie moe si opiera na
turystyce emocjonalnej i seksualnej. Musisz znale powoanie.
Turystyka to zajcie w gruncie rzeczy bierne. Czowiek wkracza w okrelone otoczenie, oczekujc, e
bdzie si go zabawia, podnieca, rozmiesza. Nie musi do tej sytuacji wnosi niczego od siebie
otoczenie jest wystarczajco mocno naadowane.
Turystyka i nuda.
1/06/58
Monachium.
Niebo wybrukowane chmurami.
Poezja ruin.
Szerokie, puste, asfaltowe ulice; jasne, nijakie nowe budynki; amerykascy onierze o grubych
karkach i tustych tykach patroluj ulice w dugich, pastelowych samochodach.
Frauenkirche o wieach jak piersi.
4/07/58
Czym rni si sytuacja, w ktrej jeden czowiek jest zdrowy, a caa reszta szalona, od takiej, w ktrej
wszyscy s zdrowi, a tylko jeden szalony?

Niczym.
Sytuacja obu tych ludzi jest jednakowa. Szalestwo i zdrowie psychiczne s tym samym, jeli jest si
w nich odosobnionym.
25/06/58
[Przy tym wpisie znajduje si rysunek autoportret lecej S.S.].
Nie naley oglda obrazw abstrakcyjnych, prbujc wypatrze na nich znajome ksztaty czy
sceny. Byby to dosowny, a nie plastyczny sposb ich odczytywania, pozwalajcy powiedzie o nich
bardzo mao lub zgoa nic
4/07/58
Od powrotu z Niemiec przeczytaam: Pogard [Alberto] Moravii + Azyl Faulknera. Ponownie
przeczytaam Melancth [Gertrudy] Stein.
***
Zapiski o Brechcie: doskonay realizm gry aktorskiej, zapierajcy dech w piersiach weryzm strojw,
gestw, fryzur, mebli (np. w scenie modoci Hitlera w Furcht und Elend wosy matki wymodelowane
s zgodnie z mod z 1935 r., a Vlkischer Beobachter czytany przez ojca to prawdziwy [egzemplarz
tej nazistowskiej gazety]). Realizm sztuki ma jednak pewne ramy, zawiera si w wikszej konstrukcji,
co ilustruje fakt, e aktorzy wystpuj na platformie, ktra jest pomniejszon scen na scenie.
13/07/58
Ateny
Kady ma swoj tajemnic.
Sposb, w jaki czowiek taczy do muzyki buzuki, jest wyrazem jego tajemnicy. Modli si wtedy sam
do siebie. Zjednuje sobie wasn tajemnic, zostaje porwany w dal, dowiadcza katharsis.
Tancerz wyglda jak oszoomiony narkotykami. Porusza si midzy rwnowag a chaosem. Jest
wem, oplata wasne ciao. Jest ptakiem i trzepocze ramionami, jakby to byy skrzyda. Jest
zwierzciem i biega na czterech apach.
Tancerz klepie si w uda albo szczypie, by kontrolowa swj stan posiadania.
Kiedy jeden czowiek taczy, reszta patrzy. Kady taczy samotnie. Widzowie sycz, by odegna
nieprzyjazne duchy. Gdy taniec dobiega koca, wznosz czasem toast za zdrowie tancerza; nie
klaszcz, poniewa to nie jest wystp.
***
piewaczka buzuki, drobna kobieta z du gow, krtkimi ramionami i gosem ni to wiedmy, ni to
dziecka lamentujcym, bagalnym, penym radoci, skomlcym
***
Smakowanie nowego miasta jest jak smakowanie nowego wina.
[Luna kartka datowana jedynie rokiem 1958].
Najdoskonalsza mio to mio zakazana.
Istnieje bliski zwizek midzy paranoj + wraliwoci.
Apatia terapeutyczna Sadea.

Nowy Jork: wszystko, co zmysowe, staje si seksualne.

14/07/58
ycie z H oznacza dla mnie konieczno znoszenia nieustannego ataku na moj osobowo,
wraliwo, inteligencj, sowem wszystko poza wygldem, ktrego H nie krytykuje, gdy po prostu
go nie znosi.
Myl jednak, e taka sytuacja jest dla mnie dobra, i nie ma to nic wsplnego z faktem, e krytyka
pochodzi z ust osoby, ktr kocham. Przez lata spdzone z Philipem popadam w samozadowolenie.
Przyzwyczaiam si do jego pustych pochlebstw, przestaam by dla siebie wymagajca i zaczam
traktowa swoje defekty jako co, co mona pokocha, skoro kto inny je kocha. Prawd jest co
zarzuca mi H e nie potrafi zbyt trafnie ocenia innych ludzi i okreli, co myl i czuj, cho mam
wraenie, e potrafiabym rozwin zdolno wspodczuwania i intuicj. Moje zmysy, zwaszcza
wch, ulegy stpieniu. By moe stao si tak dlatego, e aby przetrwa, musiaam zwrci si ku
wntrzu i obniy wasn wraliwo, ostro widzenia. By zachowa zdrowie psychiczne, staam si
troch otpiaa. Teraz musz zaryzykowa szalestwo, ponownie udroni szlaki nerwowe.
Od Philipa przejam szereg zubaajcych mnie cech. Staam si niezdecydowana. Wpadam w nawyk
powtarzania si, cigego powtarzania jednej obserwacji czy propozycji (bo nikt nie sucha, bo do
innych nic nie trafi, jeli si tego nie powie kilka razy, bo rozmwca swojej jednorazowej zgody nie
traktuje jako wicej). Philip jest zupenie pozbawiony intuicji co do myli, uczu czy zainteresowa
osb, z ktrymi przebywa (wystarczy wspomnie, jak klsk zakoczy si wywiad z [profesorem
Frankiem] Manuelem w Brandeis 6 lat temu). Ja take zaczam mniej odczuwa, pomimo wszystkich
naszych pomiertnych samochodowych sesji terapeutycznych po imprezach, wywiadach czy
konferencjach, podczas ktrych prbowaam udziela mu porad, jak by wiadomym potrzeb innych
ludzi.
P przekona mnie take do swojej idei mioci, polegajcej na tym, e mona posi drug osob i e
ja mog si sta przedueniem jego osobowoci, a on mojej, natomiast David bdzie przedueniem
osobowoci nas obojga. Mio, ktra zawaszcza, pochania drug osob, odcinajc korzenie woli.
Mio jako zatarcie tosamoci.
***
Jestem powolna w ruchach, co przejawia si np. w tym, jak czesz wosy, jak chodz H ma racj,
chocia nie powinna tego nienawidzi.
***
Pamitaj. Twoja niewiedza nie jest [podkrelone dwukrotnie] czarujca.
Lepiej, ebym znaa si na kwiatach, ni przyznawaa gosem podlotka, e nic nie wiem o przyrodzie.
Lepiej, ebym miaa dobre poczucie kierunku, ni opowiadaa, jak czsto si gubi.
Te wyznania brzmi jak przechwaki, a przecie tu nie ma si czym chwali.
Lepiej wiedzie, ni by niewinn. Nie jestem ju dziewczynk.
Lepiej by zdecydowanym, zdeterminowanym ni grzecznym, zgodnym, ulegym wobec woli innych
osb.
Przyznawanie, e daam si oszuka czy wykorzysta, to luksus, ktremu nie powinnam zbyt czsto
ulega. Ludzie z pozoru wspczuj, lecz w rzeczywistoci troch tob gardz. Sabo jest jak
choroba zakana, silni ludzie dobrze robi, unikajc sabych.

***
P przysya mi listy pene nienawici, rozpaczy i susznego gniewu. Pisze o mojej zbrodni, szalestwie,
gupocie, samozadowoleniu. Mwi, jak bardzo David cierpi przeze mnie, jak pacze w samotnoci.
Nigdy nie wybacz mu tego, e drczy Davida, a ten rok wyreyserowa w taki sposb, e moje
dziecko cierpi bardziej, ni musi. Nie czuj si jednak winna i sdz, e krzywda, ktrej dozna David,
nie jest zbyt powana. Moje drogie dziecko, wybacz mi! Wynagrodz ci to. Zabior ci do siebie i
sprawi, e bdziesz szczliwy zaopiekuj si tob porzdnie, bez zaborczoci, lkliwoci czy
ambicji uczynienia z ciebie swojego nastpcy.
Philip zasuguje na pogard. Stoczymy o Davida wojn na mier i ycie. Rozumiem to teraz i nie
bd si nad sob uala, bo chodzi o najwysz stawk.
Jego listy to jeden przecigy skowyt blu i alu. Nieustannie pojawia si w nich groba wypowiadana
ju przez stare ydowskie matki pod adresem usidlonych synw lub crek (w tym i jego matk wobec
Martyego [modszego brata P.R.]): Opu mnie lub: Oe si z t siks [Martin Rieff oeni si
z katoliczk], a umr na zawa albo si zabij. P pisze: Ty to nie ty. Ty to my. Potem leci spis
chorb i przypadoci szloch, bezsenno, zapalenie jelit. Umr przed czterdziestk.
Ot to! Jeli do niego wrc, moje ja przestanie by moim ja. Nie mg tego trafniej uj. Nasze
maestwo to szereg aktw samopowicenia: ja powicam si dla niego, on dla mnie, my oboje dla
Davida. Nasze maestwo, maestwo, instytucja rodziny, ktra jest obiektywna, waciwa,
naturalna, nieunikniona.
16/07/58
Delfy
Fantastyczne gry i rowawe klify, spokojne morze rozlane w dolinie jak na dnie wielkiej misy,
zapach sosen, szare marmurowe kolumny lece na ziemi jak na wp zakopane kody drewna,
wrzeszczce cykady, dzwonki i paczliwe renie osw (udawana agonia) odbijajce si echem od
urwisk, ciemnoskrzy wsaci mczyni, gorce soce, wibrujca srebrzysta ziele drzew
oliwkowych, ktre rosn na tarasach na zboczu gry, umiechnite staruszki
Chyba jednak mog y bez H
17/07/58
Ateny
Ateny byyby dobrym miejscem na akcj opowiadania o obcokrajowcach i podrnikach. Jest tam
wiele wyrazistych, atrakcyjnych rekwizytw.
Pulchne amerykaskie krlowe Aten, pyliste ulice, przy ktrych wci trwaj prace budowlane, kapele
buzuki noc w barowych ogrdkach, talerze pene gstego jogurtu, plastrw pomidora i groszku, wino
rodzynkowe, wielkie cadillaki-takswki, mczyni w rednim wieku, ktrzy przechadzaj si i siedz
w parkach, przesuwajc w doni bursztynowe koraliki, sprzedawcy pieczonej kukurydzy siedzcy przy
kotach na rogach ulic, greccy marynarze w obcisych biaych spodniach z szerokim czarnym pasem,
jasnoczerwone zachody soca za ateskimi wzgrzami ogldane z Akropolu, starzy mczyni przy
wystawionych na ulic wagach, ktrzy zwa ci za drachm
[Wpis niedatowany, lecz bez wtpienia wykonany w czasie podry do Grecji, w ktr S.S. i H.
wybray si w lipcu 1958 roku].
W repertuarze naszego maestwa nie ma ju miejsca na wielkie spontaniczne wybuchy emocji

zacieniajce si krgi niezadowolenia + zalenoci

1 acte gratuit (fr.) czyn pozbawiony celu (przyp. tum.).
2 W 1979 roku S.S. wyreyserowaa As You Desire Me Pirandella w turyskim Teatro Stabile.
3 O to wic idzie, aby teatr stworzy metafizyk sowa, gestw, wyrazu, chcc si wyrwa z nazbyt ludzkiego, psychologicznego
dreptania w miejscu. (przyp. tum.)

1959

[Wpis niedatowany, wykonany niemal na pewno na pocztku 1959 roku].

Nowy Jork taki brzydki. Ale podoba mi si tutaj, podoba mi si nawet w Commentary [czasopimie,
w ktrym S.S. zatrudnia si jako redaktorka i autorka artykuw oraz recenzji]. W NJ zmysowo
zamienia si niemal cakowicie w seks brakuje rzeczy, ktre pobudzaj zmysy, nie ma tu piknej
rzeki, domw, ludzi. Na ulicy mierdzi, wszdzie brudno Pozostaje tylko jedzenie, cho i tego
czasem nie ma, oraz kowe szalestwo.
***
Dostroi si do miasta lub sprawi, by miasto dopasowao si do mnie.
3/04/59
Czytam Zbrodni i kar oraz Miltona Blakea. Chc przeczyta Apollinairea.
[Poniszy wpis, niedatowany, lecz wykonany niemal na pewno wiosn 1959 roku, dotyczy Elliota
Cohena, redaktora naczelnego pisma Commentary, w ktrym S.S. pracowaa od chwili powrotu do
Nowego Jorku w styczniu 1959 roku. U schyku ycia a wic w czasie, kiedy S.S. bya zwizana z
czasopismem Cohen zacz popada w szalestwo].
Elliot Cohen
cae ycie oddawa si pasji manipulowania. Na wszystko patrzy w kategoriach wadzy. Elliot
umia oceni czowieka. Zna si na ludziach. Lubi otacza si osobami uczciwymi i
wykorzystywa je. [Nie jest jasne, kogo S.S. tu cytuje, lecz najprawdopodobniej Martina
Greenberga, koleg z redakcji].
nasz niedomagajcy krl rybak
ona pracowaa w Mt. Sinai; syn Tom w studiu telewizyjnym
1 W. 85th St. West Side
antykomunista w latach 50.; komunista w 30.
ur. w Mobile w stanie Alabama
odkry [krytyka Lionela] Trillinga
Bob Warshow [pisarz, krytyk filmowy w Commentary] mwi o nim Martinowi
[Greenbergowi?] w szpitalu na ou mierci, nienawidzi go
***
Przesada jest Piknem (Blake)
12/04/59
Kiepsko ze mn. Pisz o tym tutaj; pisz powoli i patrz na swoje pismo wyglda dobrze. Dwa
martini z wdk z Martym Greenbergiem. Gowa mi ciy. Papierosy s gorzkie. Tony i ten wiecznie
skwaszony facet ([krytyk spoeczny] Mike Harrington) gadaj o tecie Stanforda-Bineta. Kleist jest
cudowny. Nietzsche, Nietzsche

12/06/59
Dobry orgazm kontra zy.
Orgazmy wystpuj we wszystkich rozmiarach: s due, rednie i mae.
Orgazm u kobiety jest gbszy ni u mczyzny. Kady to wie. Niektrzy mczyni w ogle nie
maj orgazmw, tylko wytrysk bez adnych dozna.
Pieprzenie kontra bycie pieprzonym. Doznanie gbsze wikszy odlot to bycie pieprzonym. To
samo tyczy si bycia na grze i bycia na dole. Przez wiele lat I[rene] nie moga osign orgazmu,
bdc na dole, poniewa (?) nie potrafia si pogodzi z myl, e mogaby si cakiem podda, e
kto by j posiad.
Lesbijka bdca wcieleniem mskoci nie pozwala si nawet dotkn partnerce.
[Wpis niedatowany, lecz niemal na pewno z pocztku lata 1959 roku].
Jednostki armii rzymskiej
Centuria 100 ludzi
Manipu 200 ludzi
Kohorta 600 ludzi
Legion 6 kohort (6000 ludzi) [sic]
***
Je suis la plaie et le couteau!
...Et la victime et le bourreau1.
Baudelaire
Jai fait des gestes blancs parmi les solitudes2.
Apollinaire
Idea Domu Dom, sodki Dom musi zosta zniszczona, podobnie jak idea Ulicy.
Piet Mondrian
Niech bdzie przeklte to doczesne wzajemne zaduenie, co nie moe si obej bez ksig
rachunkowych. Chciabym by wolnym jak powietrze, a jednak zapisany jestem w ksigach
caego wiata.
Melville
[Wpis niedatowany, lecz niemal na pewno z pocztku lata 1959 roku].
skutki tumienia wasnej agresji
(A) przekonanie, e mczyznom wolno, kobietom nie, [ktrego efektem jest] lk przed
mczyznami; dynastia kruchych, delikatnych, kajcych kobiet
(B) potrafi si wciec, gdy widz przemoc fizyczn, bo moja matka jest fizycznie saba (to nie ma z
ni nic wsplnego au contraire!)
Noszenie spodni (niechlujny wygld) to dziecinada, a nie doroso (+ msko)
Jako dziecko mam mniej siy atwiej mnie zrani, mog si sta ofiar
[Wpis niedatowany, lecz niemal na pewno z jesieni 1959 roku].
YDZI Hebrajski: kaf (yka), maszke (napj) rzeczownik, jada (pozna seksualnie) czasownik,
tj. odby stosunek

Antysemickie postanowienia soboru lateraskiego z 1215 r.

Wygnanie z Anglii 1290 r.
Psalmista ma towarzysza (kompana; brata w wierze; to kto wicej ni przyjaciel) w Ps 119:63
Jest rok 1519 [sic] (195859)
Rosz Haszana
Jom Kippur
Chanuka
Purim
Pesach
Teddy Roosevelt jest wielkim filosemit; to dlatego wszyscy ydzi z Niemiec s Republikanami
Warszawskie getto 19 kwietnia 1943 (Pascha)
W dzisiejszej Ameryce dla wyksztaconego yda warunkiem przyjcia judaizmu jest odrzucenie
chrzecijastwa
Wpyw judaizmu na mj charakter, gusta, przekonania intelektualne, ksztat mojej osobowoci
Nieustajce wysiki uzasadniania wasnego ydostwa
W XIX w. ydzi emigrowali do Indii z irackich wsplnot w Bagdadzie, Mosulu + Basrze
Malachiasz pomstuje na poligami
Histadrut Powszechna Organizacja Robotnikw ydowskich w Ziemi Izraela
Etiopia zastpia Irak w roli gwnego dostawcy misa dla Izraela
Izrael ma 5 uczelni wyszych
1. Uniw. Hebrajski w Jerozolimie
2. Technion w Hajfie
3. Uniw. Bar-Ilan w Bene Berak
4. Uniw. Miejski w Tel Awiwie
5. Instytut Nauki Weizmanna w Rechowot
Alija = imigracja do Izraela
Szecioramienn gwiazd okrela si mianem magen Dawid tarczy Krla Dawida
Znaczenie ladino w dzisiejszej Hiszpanii!
***
przejrze
David I. Grossvogel, The Self-Conscious Stage in Modern French Drama (Columbia University
Press, 1958) Adamov, Ionesco, Apollinaire i in.
Powieci
John Barth, Koniec drogi (Doubleday, 1958)
Stanley Berne, Bodies + Continents (w A First Book of the Neo-Narrative, 1959)
***

Harold Rosenberg, The Tradition of the New (Horizon Press, 1959)

***
Agenci literaccy (NJ)
J.F. McCrindle
John Shaffner
Toni Strassman (James Purdy)
Candida Donadio (Alfred [Chester [19281971], amerykaski autor prozy eksperymentalnej
napisa m.in. The Exquisite Corpse ktrego S.S. poznaa przez Irene Fornes])
[Wpis niedatowany, rwnie z jesieni 1959 roku].
wiat Franoise Sagan grupa paryan, ktrej wikszo czonkw powizana jest ze wiatem sztuki,
tworzy krg nieodwzajemnionych mioci.
[Nastpujce wpisy s niedatowane, lecz zeszyt, z ktrego pochodz, niemal na pewno zapisano na
jesieni 1959 roku].
Mies van der Rohe: Mniej znaczy wicej.
Jane Austen: Pisz o mioci + pienidzach. O czyme jeszcze warto pisa?.
Kafka: Od pewnego punktu nie ma ju odwrotu. Ten punkt naley osign.
***
Antybrytyjsko Ionesco ysa piewaczka traci sens, jeli wystawi j w dekoracjach salonu w
amerykaskim domu na przedmieciu.
***
Styl New Yorkera:
Sposb wyraania si wyszej klasy redniej inkrustowany kolokwializmami. Jzyk
ironizujcych dentelmenw inteligentnych amatorw nie nadaje si do przekazywania
obserwacji czy gbszych uczu
Maniery mojej matki polepszyy si, gdy stracia apetyt
[Wpis niedatowany, z jesieni 1959 roku].
Skutek dziaania samowiadomoci: widz zlewa si z aktorem. Przeywam ycie jako spektakl
wystawiany przed sam sob, majcy mnie podbudowa moralnie. Przeywam ycie, ale nie yj w
yciu. Instynkt zbieracki w relacjach midzy ludmi
Wrzesie 1959 roku [brak daty dziennej].
1. Postpuj konsekwentnie.
2. Nie mw o nim w jego obecnoci (np. nie opowiadaj zwizanych z nim zabawnych historyjek).
3. Nie chwal go za co, czego sama nie uznaaby za dobre.
4. Nie kar go za co, na co mu pozwolono.
5. Typowy codzienny rozkad zaj: jedzenie, praca domowa, kpiel, zby, pokj, bajka, ko.
6. Nie pozwl mu na zawaszczanie mnie, kiedy jestem wrd innych.
7. Zawsze mw dobrze o jego tacie. (adnych min, westchnie itp.)

8. Nie zniechcaj go do fantazjowania.

9. Uwiadom mu, e doroli maj swj wiat, ktrym nie powinien si interesowa.
10. Nie zakadaj z gry, e jeli sama czego nie lubisz (kpiel, mycie wosw), to i on tego nie lubi.
Padziernik 1959 roku [brak daty dziennej].
Nie jestem pobona, lecz wsppobona
19/11/59
Nadejcie orgazmu zmienio moje ycie. Wyzwolio mnie, ale nie tylko to jest wane. Co istotniejsze,
dziki orgazmowi mj wiat si zawzi, zniky boczne cieki, dodatkowe moliwoci zaczy si
jawi ostro i wyranie. Nie jestem ju nieograniczona, a wic nie jestem nicoci.
Seksualno to paradygmat. Przedtem bya horyzontalna jak bezkresna linia, ktr mona dzieli w
nieskoczono. Teraz jest wertykalna; albo osigam szczyt i docieram do koca, albo nie ma nic.
***
Orgazm pozwala si skupi. Czuj dz pisania. Nadejcie orgazmu nie stanowi wyzwolenia mojego
ja, lecz co wicej jego narodziny. Nie mog pisa, pki nie odnajd swojego ego. Jedyny rodzaj
pisarza, jakim mogabym zosta, to taki, ktry si odsania Pisa to si trwoni, uprawia sob
hazard. A do teraz jednak nie podobao mi si nawet brzmienie mojego nazwiska. By pisa, musz je
pokocha. Pisarz jest zakochany w sobie a jego ksiki s skutkiem mioci wasnej i przemocy.
20/11/59
Nigdy nie byam tak wymagajca wobec innych, jak jestem w stosunku do I. Jestem zazdrosna o
kadego, z kim si spotyka, a kada chwila, w ktrej nie ma jej przy mnie, jest dla mnie mczarni.
Inaczej jest wtedy, gdy to ja wyjedam i wiem, e ona czeka. Moja mio chce j cakowicie
pochon, pore. Moja mio jest samolubna.
Mitologia hinduska:
4 gwne idee // wcielone w 4 osoby
Stworzenie Brahma
Trwanie Wisznu
Zniszczenie Sziwa
Odrodzenie Kriszna
Shelley, idc w lady Johna Franka Newtona (ktrego pozna [w] 1812 r.), widzia w Platonie poet
orfika, przedstawiajcego w swoich dialogach orfick drog do zbawienia (ezoteryczna neoplatoska
interp. Platona)
Shelley w Prometeuszu wyzwolonym wkada w usta Demogorgona nastpujce sowa: prawdzie brak
obrazu. Poezja jest kopu z kolorowego szka, ktra plami bia promienisto Wiecznoci.
Zob. [Thomas Love] Peacock, Memoirs of Shelley.
Dieta orficka (a take pitagorejska): bezmisna (oczyszczajca)
Orfizm wywodzi si z hinduizmu??
Zob. komentarz Shelleya na temat platoskich pogldw na poezj w A Defence of Poetry (napisany w
odpowiedzi na szyderczy atak Peacocka na poezj zamieszczony w [The] Four Ages of Poetry)
***

Georg Lichtenberg, Pochwaa wtpienia: Podobnie jak poprawiaj si narody, poprawiaj si take
ich bogowie.
***
Kant: moralno = prawo
***
prostolinijny nie znaczy naiwny
przytrafi si nie znaczy wydarzy si
***
Pisa znaczy istnie, by sob (De Gourmont).
21/12/59
Dzi wieczorem [Irene Fornes] od razu po pracy posza na spotkanie z Inez w San Remo. Bya tam
Ann Morrissett [dziennikarka i dramatopisarka]. Pniej Cedar Bar. Wrcia do domu o 24.00; ja ju
spaam Wesza do ka, opowiedziaa mi o rozmowach, ktre odbya tej nocy, i o 2.00 poprosia,
ebym zgasia wiato, po czym zasna. Byam sparaliowana, oniemiaa, dusiam si od ez. Paliam
papierosy, ona spaa.
24/12/59
Jacob [Taubes (19231987)] zadzwoni wczoraj wieczorem w spr. rozmowy z Marcusem, ktr odby
w zesz rod.
Mam wroga. Jest nim Philip.
dza [najpierw S.S. napisaa potrzeba, pniej to sowo skrelia] pisania czy si u mnie z
homoseksualizmem. Potrzebna jest mi jaka tosamo, ktrej mog uywa jak broni, broni rwnie
skutecznej jak ta, ktr wymierzyo we mnie spoeczestwo.
Potrzeba ta nie uzasadnia mojego homoseksualizmu, ale majc tosamo, zyskaabym jak sdz
jak legitymacj.
Dopiero teraz zaczynam rozumie, jak wielkie poczucie winy wywouje we mnie homoseksualizm.
Bdc z H, sdziam, e jestem z nim pogodzona, ale si okamywaam. Innym (np. Annette
[Michelson]) daj do zrozumienia, e to H, moja deprawatorka, utrwalaa go we mnie i gdyby nie ona,
nie byabym lesbijk, a w kadym razie nie gwnie ni.
Swj lk i poczucie winy cz z Philipem z tym, e rozgosi moj orientacj wszem wobec i w
lecie czeka mnie nastpna rozprawa o prawo do opieki nad dzieckiem. Ale on chyba tylko pogarsza
ju i tak z sytuacj. Dlaczego zatem wci oszukuj Jacoba [Taubesa]?
Bycie lesbijk sprawia, e czuj si bardziej podatna na atak. Ch ktr zawsze odczuwaam by
si ukry, znikn, jest coraz wiksza.
28/12/59
A do teraz sdziam, e jedynymi ludmi, ktrych mog pozna do gbi lub prawdziwie pokocha,
s ci, ktrzy s moimi duplikatami. (W sferze intelektualnej i emocjonalnej zawsze wykazywaam
kazirodcze tendencje). Teraz znam + kocham kogo, kto mnie nie przypomina tzn. nie jest ydwk
ani nowojorsk intelektualistk a mimo to nasz zwizek jest bardzo intymny. Nie zapominam o tym,
e I jest ode mnie inna, e nie mamy podobnego backgroundu i jest to dla mnie wielk ulg.

1 Je suis (fr.) Jestem ran i buatem! / Jestem skazacem oraz katem! (przyp. tum.).
2 Jai fait (fr.) Biae wykonywaam gesty w samotnoci (przyp. tum.).

1960

[Wpis ze stycznia 1960 roku, bez daty dziennej].

Cogito ergo est
3/01/60
Ze wspomnie Gorkiego o Tostoju, Czechowie i Andriejewie:
Nietzsche powiedzia kiedy: Wszyscy pisarze to sucy na garnuszku tej czy innej
moralnoci. Strindberg nie jest sucym. Ja jestem su pani, w ktr nie wierz i ktrej nie
szanuj. A czy j znam? Nie sdz. Widzisz teraz, jak si sprawy maj. To dla mnie bardzo
bolesne + przygnbiajce, Antonie Pawowiczu. Poniewa sam take jeste w podobnie
nieszczsnej sytuacji, nie bd duej opowiada o moich cikich duchowych kajdanach.
11/01/60
Nakadam warstw emocji pozytywnych na negatywne
Coleridge jako przedstawiciel filozofii ja-Ty
Oktawa jej piersi.
Stendhal o zachowaniu spoecznym albo sztuce (?): Skutecznie zadziaaj, a potem szybko si oddal.
Lubi go. I auj, e nie mog go pokocha. (Albo: nie lubi go, lecz auj e nie mog go polubi).
Daj mu wic to uczucie w podarunku. Wrczam mu je jako dar i odpowied odmown Ale on
teraz sdzi, e go kocham. Prbuje zrealizowa mj czek, ale ten czek nie ma pokrycia.
Chciaam tylko by mia. Staam si jednak oszustk i czuj, e on mi si narzuca, wywiera na mnie
presj.
Nie mam miaoci powiedzie mu, e czeku nie da si zrealizowa i eby go wyrzuci. (Liczyam na
to, e nie bdzie prbowa go spieniy!)
On domaga si wypaty gotwki. Ja zacigam stalow kurtyn: przestaj odbiera telefony i otwiera
listy, przechodz na drug stron ulicy, gdy go widz.
***
I: Wiesz, czemu tak trudno jest ci utrzyma si przy yciu? Jedziesz bez benzyny.
S: Jak to? Czy uczciwo to benzyna?
I: Nie. Uczciwo to jej zapach.
***
Obraz w gowie I: nosz nylonow skr. Potrzeba duo czasu + wysiku, by utrzymywa j w dobrym
stanie, a w dodatku nie ley zbyt dobrze, lecz nie cigam jej w obawie, e ludzka skra, ktr mam
pod spodem, okae si nie do wytrzymaa.
Boj si, mwi. Boj si, e uniesienie powieki zmieni moje ycie, e si poddam. Nie chc
wiedzie, co naprawd myl, jeli to znaczy, e ja przestan wykada, David pojedzie do
sierocica, a Irene do White Horse. Ale I. odpowiada: Tak naprawd nic si za bardzo nie liczy.
Zaczynam paka.

Lepiej rani ludzi, ni nie by caoci.

Zaufa wasnej skrze.
***
Spucizna matki:
A. Okamuj mnie, jestem saba wpajanie nam przekonania, e uczciwo rwna si okruciestwu.
Wtek ten powrci (znowu!) w sierpniu. Judith zbuntowaa si i jednoczenie przeywaa zaamanie,
a ja, w obecnoci ich obojga, naskoczyam na ni za to, e jest uczciwa wobec matki. A matka
powiedziaa: Ot to.
B. Jej niezdolno do zadawania blu przekazania zych wieci, wycignicia kleszcza ze stopy
robienia rzeczy, ktre trzeba zrobi. Woaa Rosie + wychodzia do drugiego pokoju, czekajc, a
bdzie po wszystkim.
wychodzenie do drugiego pokoju:
id na d do pokoju Davida + Rosie [w domu, ktry S.S. dzielia z Philipem Rieffem przy 29
Chauncy Street w Cambridge, Massachussets], kad si, zakrywam uszy, podczas gdy Philip
rozmawia z lekarzem o wynikach testu na krliku1 (lato 54).
prosz I., eby zadzwonia do H (+ wychodz do drugiego pokoju na czas ich rozmowy) w
tamten sobotni wieczr, kiedy poszam z Davidem na Thompson Street.
Niezalenie od tego, co sdz, moje ycie i czyny wiadcz, e nigdy nie miowaam prawdy ani jej
nie pragnam.
***
Jacob [Taubes]: do wielkich zasug [Gershoma] Scholema zalicza si przebadanie kabay luriaskiej.
Scholem wykazuje, e powstaa ona w odpowiedzi na katastrof hiszpask i jest efektem
teologicznych zmaga z ide Wygnania, wyczenia poza nawias.
W teologii czy literaturze naszych czasw brakuje tego typu refleksji na temat wielkich wydarze
dziejowych. Sze milionw ludzi to nie zapata za pastwo izraelskie ani prowadzca do niego droga
droga do tego, by Ben Gurion mg gra w swoje polityczne gierki.
***
I. mwi, e zoliwo H to nie uczciwo, lecz wanie zoliwo. Uczciwo polega na tym, e jest
si uczciwym przez cay czas, a nie tylko wtedy, kiedy mona sobie na to pozwoli. H w ogle si nie
hamuje w wyraaniu przykrych emocji. Ale nie jest uczciwa.
13/01/60
By moe za pi lat pojm, dlaczego nie lubi odbiera telefonu
Postrzegam kabel telefoniczny na tak wielu poziomach Wspczesny jzyk, peen sw
uatwiajcych autoanaliz, pomaga mi y na powierzchni samej siebie. Mog powiedzie, e jestem
niemiaa albo znerwicowana, albo e boj si barbarzyskiego naruszenia prywatnoci, ktre
reprezentuje telefon. (Tak teori wysun Wolf Spitzer u Helen Lynd pewnego wieczora, kiedy
postanowiam porozmawia z nimi o tym problemie). Z gry odrzucam wszelkie
psychowyjanienia jako nic niewarte (Mama kazaa mi uywa telefonu, kiedy miaam dwa latka,
Czarne telefony to symbole seksualne itd.).

***
Przeczyta dialog Justyna Mczennika z rabinem Tryfonem II w. n.e. (chrzecijastwo kontra
judaizm)
Ponownie czytam Ann Karenin
Przez kilka wiekw p.n.e. w Grecji cz wity miaa charakter azylw, w ktrych ludzie rozchwiani
emocjonalnie mogli odzyska rwnowag w atmosferze spokoju + poszanowania (terapia
otoczeniem)
14/01/60
Dzisiaj (a waciwie wczoraj, jest ju 1.00) na wskro przejrzaam Kanta. wietne zajcia, ostatnie w
tym semestrze. O niektrych z tych dzieciakw myl bardzo ciepo
1. Kant wychodzi z prawdziwego zaoenia, e stan konfliktu czy niezdecydowania a zwaszcza
niezgodnoci midzy pragnieniem a poczuciem obowizku jest paradygmatyczny dla sytuacji
moralnej czowieka.
Trafia w sedno. Porwnajmy go z Arystotelesem, ktry w ramach uprawiania filozofii moralnej
tworzy opis charakteru czowieka dobrego, wymieniajc zachowania, jakie mu przystoj. (Skupia si
wic raczej na dozwolonych sposobach zachowania ni na konkretnych indywidualnych decyzjach).
2. Imperatyw kategoryczny jest wic bezuyteczny.
3. Uzdrowi, na powrt scali.
21/01/60
Myl prawie tylko wtedy, kiedy mwi. To dlatego jestem taka gadatliwa.
I dlatego nie pisz.
***
Alfred [Chester] twierdzi, e jestem zupenie pozbawiona taktu. Nie chodzi jednak o to, e
zachowuj si nieuprzejmie albo czuj potrzeb zadawania cierpienia. Nieuprzejmo czy
krzywdzenie innych przychodz mi z wielkim trudem. (X) Chodzi raczej o to, e jestem otpiaa,
niewraliwa. Wskazywaa na to H, potem Judith, a teraz Alfred. I. tak nie uwaa, bo nie zdaje sobie
sprawy z tego, jak bardzo jestem tpa. Sdzi, e jestem wiadomie okrutna.
X: poczucie, e jest si skrpowanym, zniewolonym przez inn osob, lecz samemu nie mona si
uwolni zrobi to musi ten, kto zniewoli. Std osoba doznajca X w dugim zwizku okazuje si
zoliwa, cho na krtk met wydaje si ciepa + zgodna.
X wobec przygody na jedn noc albo rozmowy telefonicznej: nieumiejtno odmowy.
X wie si z poczuciem wstydu. X = kompulsywne denie do tego, by by takim, jak chce druga
osoba.
***
Natchnienie objawia mi si pod postaci niepokoju.
[Midzy pustymi stronami zeszytu tkwi skrawek papieru z nastpujcym zdaniem:]
Blake: ycie + kurtyna ciaa nad oem naszego podania.
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z pnego stycznia 1960 roku].

Kupi
J.W. Allen, [A] History of Political Thought in the 16th Century (Methuen, III wyd., 1951)
G.N. Clark, The Seventeenth Century (OUP, 1931)
G.M. Trevelyan, Blenheim: England under Queen Anne (Longmans, 1931)
E.M. Tillyard, The Elizabethan World Picture (Chatto, 1948)
W.W. Fowler, The Religious Experience of the Roman People (1911)
Denis de Rougemont, Mio a wiat kultury zachodniej [Ta ksika zostaa wykrelona,
prawdopodobnie po jej kupieniu]
R. Briffault, The Mothers
Kalwin, Institutes [of the Christian Religion] (2 tomy)
A.D. White, [A] History of the Warfare of Science with Theology in Christendom (2 tomy, 1896)
M. Murray, The Witch-Cult in Western Europe
B. Malinowski, Seks i stumienie w spoecznoci dzikich
Westermarck, The Origin + Development of Moral Ideas (2 tomy)
Hobhouse, Morals in Evolution
Anders Nygren, Agape and Eros
Karl Barth, Church Dogmatics (3 tomy)
Max Weber, Staroytny judaizm (Free Press) [Ta ksika zostaa wykrelona, prawdopodobnie po
jej kupieniu]
M. Lowenthal, The Jews of Germany (1936)
Theodor Gaster, Thespis: Ritual, Myth, + Drama in the Ancient Near East
Margolis i Marx, A History of the Jewish People
Gerth i Mills, From Max Weber [Ta ksika zostaa wykrelona, prawdopodobnie po jej
kupieniu]
Scholem, Mistycyzm ydowski [Take wykrelona]
Schweitzer, The Quest of the Historical Jesus
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca stycznia 1960 roku].
Amerykanizmy: uaktualniony, czowiek-chorgiewka, wrobi
Slang: spidowa, dilowa
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca stycznia 1960 roku].
Chciaaby myle, e nie istniej. Wczoraj powiedziaa mi, e w jej oczach uosabiam cywilizacj
acisk i wszystko, co zamorskie, dobry smak, dowiadczenie seksualne, inteligencj, ktra nie jest
wynikiem wyksztacenia ( tu si myli, gdy zgodnie z definicj sownikow ksztacenie to zarwno
rozwj charakteru + si umysowych, jak i formalna edukacja).
Dzi po tym, jak zmusiam j do czciowego odsonicia rde jej siy, ona mnie odtrca. Dzwoni

do niej, przychodzi + zaczyna si ze mn kocha. Bardzo tego potrzebuj, ale nie udz si, e ona
rwnie. Irene mwi mi jednak, e nigdy nie pragna tego bardziej. Dowd, orgazm. Ale czy Irene
nie wie, e mi go nie daa? e sama go jej wydaram? Oszukiwaam si w ten sposb, jako dowd
podajc fakt, e ona nigdy go nie daa ani mnie, ani nikomu innemu. Sama go sobie braam. Do
chwili, gdy postanowia za wszelk cen mi go odmwi. Czy to przypadek, e jej decyzja zbiega si
z moim ostatecznym zerwaniem z H? Kiedy si to stao, po raz pierwszy stana ze mn twarz w
twarz + bya wcieka, e jestem z ni, e wkraczam w jej wiat.
[Wpis niedatowany z koca stycznia 1960 roku].
antycypacja przewidywanie
dzieciobjstwo zabijanie potomstwa zw. przed porodem lub tu po nim (ac. proles
potomkowie)
rozwleky dugi, nucy
pieczoowity pilny, staranny, pracowity
rewolta (nieudana) a rewolucja (udana)
***
Past + Present, nr 15 (kwiecie 1959): Norman Birnbaum, The Zwinglian Reformation in Zurich
***
mityczny / heroiczny
***
przeczyta: Bush, Science + [English] Poetry, Wordsworth, [The] Excursion, w ksidze IV wskazanie
paraleli midzy greckim politeizmem i religi naturaln
angielska powie science fiction z 1880 roku pod tytuem Flatlandia [autorstwa E.A. Abbotta]
(Dover)
***
Lyon, stolica francuskiego ruchu oporu podczas okupacji niemieckiej
***
Vlaminck by w modoci zawodowym kolarzem
***
1919 wrzen. wydanie Der Jude (pod red. Martina Bubera): esej Davida Baumgardta o Jom Kippur
***
J.P. Stern, Lichtenberg (Indiana University Press)
T.W. Adorno, Aspekte der Hegelschen Philosophie (Frankfurt am Main, 1957)
Dla D.: Banie braci Grimm, wydanie Pantheonu (NJ, 1944) ze wst[pem] Josepha Campbella
***
[Lektury i zagadnienia na kurs z socjologii religii, ktry S.S. prowadzia wraz z Jacobem Taubesem w
semestrze letnim 1960 roku].
1. Listy w. Pawa

2. Lindsay itd.: duch/charyzma a prawo/instytucje

3. Christianity and Christendom (S[ren] K[ierkegaard])
4. Sohm + Weber
29/01/60
Sypialniany zaduch duszy
Musz si sta mniej atrakcyjna. Mniej mwi, wicej powtarza, przemylenia przelewa na papier.
***
przyjemno tragedii zasadza si na tym, e zastpuje samobjstwo
[Wpis niedatowany, najprawdopodoniej z koca stycznia 1960 roku].
Cykl opowiada ( la Historie maeskie Strindberga)
1. maestwo jako odkupienie
2. wojna pci
3. drugie maestwo
4. przekroczenie barier klasowych
5. donuaneria
6. homoseksualny romans przerywa maestwo
7. list do mojego ma (od ony, ktra odesza)
Zapiski o maestwie
Maestwo + cae ycie rodzinne jako forma wyrzeczenia porwnywanego czsto (w prawosawiu) z
dyscyplin klasztorn. Maonkowie cieraj ostre krawdzie swojej osobowoci niczym morskie
kamienie, ktre tr o siebie wrd fal i z biegiem lat przybieraj gadkie ksztaty
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z koca stycznia 1960 roku. Po dugim akademickim
wywodzie o naturze wad i zalet, ktry nie zosta tu zamieszczony, S.S. napisaa nastpujce zdanie
parafraz wypowiedzi Nietzschego:]
Nie bd mia. Uprzejmo to nie zaleta. Wyrzdza krzywd tym, dla ktrych jeste mia. To tak,
jakby traktowa ich z gry itp.
***
Elegancka wrogo Oksfordu
Lejtmotyw Hawthornea: izolacja a komunikacja
Yeats, Brecht, Lorca
Kanon, repertuar
Egzystencjalistyczny motyw poszukiwania swojej prawdziwej tosamoci
Podczas [hiszpaskiej] wojny domowej Ramn Sender by redaktorem znakomitej madryckiej gazety
El Sol
***
Twarz gwiazdy filmu niemego podkrelano oczy; teraz usta
Dzi nie robi si ju takich zblie oczy wpatrzone w widowni, kuszce, bawice itp. [Obecnie]
twarz zwrcona jest ku innej twarzy na ekranie

I.: zaczam dostrzega warto zniszczenia w malarstwie

***
tyle samo poziomw seksu co intelektu
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z pocztku lutego 1960 roku].
Przygodny [Sowo to obwiedzione jest ramk].
Nie lubi pisarzy lekcewacych dziwny klimat wspczesnego ycia, ktry nasta po bombie
atomowej.
Lata 50.:
Saul Bellow: Przypadki Augieego Marcha pena akceptacja amerykaskiego stylu ycia;
posta autodydaktyka, ktry wyania si z amerykaskiej masy ludzkiej
Ralph Ellison
Baldwin
[Herbert] Gold
Algren
Malamud
Godzenie si z amerykaskimi realiami
Zeszy rok:
Thomas Berger, Wariat w Berlinie powie
Alfred Grossman, Acrobat Amidst oszaamiajco znajome i przyjazne, lecz trafne obserwacje
na temat rnych drobnych spraw w yciu ydowskiej klasy redniej; parodiuje styl
am[erykaskich] ksiek i TV
Grace Paley, Gdzie indziej opowiadania
Philip Roth, Goodbye, Columbus opowiadania
Pisarze miejscy
ydowscy
Dziwaczna prozopoezja
Lata 50.: Saul Bellow
4/02/60
Platoska interpretacja Kanta jest suszna. Zrozumiaam to podczas swojego wykadu o Kartezjuszu
dzisiaj rano w S[arah] L[awrence College].
Rozumienie prawdy jako zgodnoci okrelonego zdania z faktami to przyjcie zaoenia, e prawda to
informacja.
Prawd jest, e:
Na zewntrz pada.
Kabul jest stolic Afganistanu.

+ zdania te s prawdziwe, bo tak jest Kabul jest stolic Afganistanu. Introspekcja nigdy nie da
podobnych rezultatw.
A co z:
2 + 2 = 4.
Nie wolno krzywdzi dzieci.
7/02/60
I. uwaa, e to z powodu X nie potrafi rozmawia z dwoma osobami rwnoczenie (skupiam uwag
na jednej) i kiedy z kim jestem, ignoruj innych, nawet przypadkowych intruzw, takich jak
kelnerzy
rdem X jest przekonanie, e kada osoba, z ktr przebywam, musi by moim numerem 1.
Tak wic z kad osob zdradzam wszystkie inne. Pniej czuj si winna i w ksigach znw panuje
baagan
Matka nigdy si na mnie nie gniewaa, tylko czua si zraniona. (Dziki Bogu, e nie zachowuj si
w ten sposb wobec Davida). I. mwi, e podobnie byo z jej matk, ktra zachowywaa si jednak
mniej ostentacyjnie. Matka H natomiast przebywaa zawsze w stanie histerycznego szau moe to
dlatego H jest odporna na X.
Czuam X w Chicago. Nie reagowaam na dwik dzwonka w akademiku + ustaliam specjaln metod
dzwonienia, ktr znali tylko Sheldon i E.
Zaangaowaam si w zwizek oparty na X w St. Anne [College w Oksfordzie].
Przy Philipie nie czuam X. Zaspokajaam jego oczekiwania najlepiej, jak potrafiam, nie
rozmawiaam o nim z innymi ludmi i on rzeczywicie by moim nr. 1.
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z lutego 1960 roku].
Twrczo szalecw zami jego sztuk z rozsdku zrodzon.
Fajdros 245
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z poowy lutego 1960 roku].
Zamt w gowie caodniowe konwersacje z nieobecn kochank, nage zrywy, fantazje
18/02/60
I. i ja waciwie ju z sob nie rozmawiamy. Jestemy znuone, wiemy, e wszystko zostao
powiedziane, a przynajmniej wicej byo sw ni czynw (uczynki maj dug wobec sw). Gromadzi
si osad pretensji. Unikanie swojego wzroku wydaje si rozsdne.
Pamitam, jak zaczlimy si osuwa w ten stan z P zaledwie kilka miesicy po lubie. Pierwsza
ktnia mn wstrzsna (doszo do niej w hotelu Midway Drexel, a powodem byy moje brudne
skarpetki rzucone na dno szafy; pamitam, jak bardzo pakaam, kiedy jaki tydzie pniej
przeczytaam scen ktni w Piknych + przekltych). Potem byo jeszcze gorzej, bo przestao nam
zalee, by si pogodzi. Pocztkowo po ktni wpadalimy w przygnbienie, milczelimy i nie
odzywalimy si do siebie; pniej jedno z nas przerywao cisz, by co wyjani, prosi o
wybaczenie, mnoy winy; ktnia koczya si odrzuceniem pretensji, alem, e w ogle do niej
doszo, zami, seksem. Pniej jednak ktnie trway + si nie koczyy. Przez dzie czy dwa a
czasem tylko jedn noc panowao pene znuenia i blu milczenie, nastpnie za zwyczajne
codzienne zajcia + obowizki (sprawy wsplnego ycia, takie jak zakupy, zmienianie pocieli,

szukanie buta do pary) sprawiay, e jedno z nas musiao si odezwa, wykona przyjazny gest.
Podejmowalimy wwczas przerwany wtek, lecz ktnia nie dobiegaa koca zostawaa
zamaskowana za obopln zgod.
To samo przytrafio si I. i mnie. Nie dlatego, e nasza mio sabnie (?), ale dlatego, e gdy
wyczuwamy otaczajce nas ciany, sdzimy, e s twardsze i bardziej nieprzeniknione ni w
rzeczywistoci.
Ile razy mona utyskiwa na jedn rzecz?
***
Gdy przed dwoma tygodniami czytaam niedawne zapiski I., czuam si tak samo le jak wtedy, gdy
przegldaam pamitnik H. Nie dlatego jednak, e znw si dowiedziaam, e kto czuje si mn
rozczarowany i krytycznie si o mnie wyraa. Zaniepokoia mnie raczej wizja samej siebie czytajcej
te zapiski, nieustannie poszukujcej wskazwek w opiniach innych ludzi.
***
(Taubes)
Arystoteles kontra Hegel:
Hegel zgodny z myl chrzecijask, Arystoteles nie
Hegel zakada moliwo nawrcenia (przerwy); u Arystotelesa jest naturalny wzrost, czowiek
staje si bardziej ludzki zgodnie z prawem natury
U Hegla s czas, wolno, historia u Arystotelesa nie. Hegel to typowy przedstawiciel filozofii
nowoczesnej
***
przeczytane:
Ortega y Gasset, [Szkice] o mioci (Meridian)
w pierwszej czci krytyka ksiki Stendhala o mioci (teoria krystalizacji), egotyzm, analiza
intelektualna to jasne, e Stendhal nigdy nie kocha
druga cz: Lady Hamilton. Co takiego jest w tej skrytej kobiecie, e kochali j ci wszyscy
wielcy mczyni
19/02/60
(I.)
Bycie biernym oznacza dwie rzeczy. Bycie przedmiotem czyjego dziaania. Niereagowanie. To
zupenie rne sprawy. W pierwszym przypadku mona by aktywnym (?)
Alfred mwi, e po latach aktywnoci seksualnej czuje si oszukany. Ma wraenie, e zmarnia
erotycznie, jego penis sta si mniej wraliwy. Podobnie jak cae ciao.
Co odczuwa wiksz przyjemno? Kciuk czy usta? Usta. Dlaczego?
21.30
I. wysza przed godzin. Zaraz po tym, jak zatrzasnam za ni drzwi, zaczam si zastanawia,
dlaczego nie powiedziaam: Prosz, zosta (nie posuchaaby), a potem: Prosz, poczekaj,
porozmawiajmy (David mia wanie i do ka). Nie powiedziaam jednak nic takiego. Byam na

ni niesamowicie wcieka, tak jak jest si wciekym na kogo, kto oznajmia, e zamierza ci
wyrzdzi wielk krzywd.
Poza tym duo czasu powiciam na szukanie wymwek cigle jeszcze jestem chora, drczy mnie
chandra + troch si przestraszyam wydzieliny, David te jest chory + by w pokoju obok, telefon
mg zadzwoni. Ale to niewane. Bardzo trudno przyj mi do wiadomoci, e I. jest omylna,
wybuchowa, krtko mwic (jake gupio to brzmi), niedoskonaa Jest moim biednym
malestwem a ja jestem jej malestwem, tak to ju jest z malestwami.
Tak rzadko [sowa te zapisano obok skrelonych Nigdy nie] udaje mi si j pocieszy, kiedy jest
przygnbiona, nigdy za, kiedy si na mnie gniewa, bo zawsze zakadam, e to ona ma racj. A skoro
tak, to znaczy, e musi by silniejsza ode mnie.
Kiedy si na mnie gniewa, wiem [skrelono sowo czuj] tylko tyle, e zrobiam co zego, a ona
mnie karze. Kto prbowaby udobrucha czy ugaska osob, ktra wymierza zasuon kar?
Myl, e I. mogaby powiedzie co, czego tak naprawd nie uwaa lub e aby zrozumie jej sowa,
powinnam je interpretowa wydaje mi si cakiem obca.
To pewnie midzy innymi dlatego poczuam si tak wstrznita i dotknita, kiedy przeczytaam w jej
pamitniku, e od samego pocztku zdarzao jej si wtpi, czy faktycznie mnie kocha.
Bynajmniej nie sobie zawdziczam to, e ja sama nigdy nie wtpiam w jej mio i mylaam, e to
prawdziwy cud.
A powinnam bya wtpi. Chciaam jednak decydowa i dziaa. Byam i jestem zbyt pochopna w
ogaszaniu i odwoywaniu swoich uczu.
Pamitam, jak przez pierwszy tydzie cigle j pytaam, czy mnie kocha (cho wcale w to nie
wtpiam), a ona odpowiadaa, e tak, jak gdyby jej uczucie miao od pocztku stanowi norm, do
ktrej obie si stosujemy. I, co ciekawe, faktycznie ni byo.
Kiedy wysza z domu poprzednim razem w listopadzie mylaam, e dostan ataku serca. Teraz
gryzmol w notesie. Oto miara wzrostu mojego otpienia w cigu trzymiesicznej bitwy midzy nami.
Tej nocy powiedziaam jej, e zawsze stawia mnie w sytuacji, w ktrej to ja musz j przeprasza.
Kazaa mi i poczyta poradnik erotyczny.
Nie jestem w stanie pozby si przekonania, e ona nie moe [gniewa si na mnie skrelone]
czu si przeze mnie skrzywdzona, bo przecie jest ode mnie silniejsza! Myl, e popenia wielki
bd, uznajc mnie za rwn sobie.
***
12.00
I. zastanawia si pewnie, czy pora wrci do domu (domu, ktrego nigdy nie nazywa domem). Moe
ju zdecydowaa, e tej nocy jeszcze tego nie zrobi.
Tak wiele sytuacji patowych w naszym yciu: to mieszkanie, nasz wsplny dom; seks; David; praca.
Czemu nie powiedziaam I., eby zrezygnowaa z wynajmowania mieszkania w centrum? Dlaczego
nie poszukaa czego wikszego? Dlaczego nie pojechaymy tam po jej rzeczy? Rozmawiaymy o
tym i nawet postanowiymy, e to zrobimy, co przypomina mi, jak rozmawialimy z P o uywaniu
podwjnych zabezpiecze, by znowu zacz uprawia seks. Nigdy w kocu do tego nie doszo nie

zrobilimy nic konkretnego, to byy tylko sowa. Chyba wiedzielimy, co si szykuje.

Kiedy teraniejszo staje si trudna do zniesienia, przeszo wydaje si bardziej realna. I.
doskonale pamita nasz przeszo wraz z mnstwem detali, ktre ja zapomniaam, chocia mam
dobr pami. W kadym zwizku jedno z dwojga gra rol kronikarza. W maestwie z P to ja byam
t, ktra wszystko pamita; teraz jest ni I
[Wpis niedatowany, z lutego 1960 roku].
Kult popularnoci w Ameryce chcesz, by lubili ci wszyscy, nawet ci, ktrych ty nie lubisz
[Wpis niedatowany, z lutego 1960 roku].
X, dopust boy.
X jest wtedy, kiedy czujesz si jak przedmiot, a nie podmiot. Kiedy chcesz sprawi innym
przyjemno i zrobi na nich dobre wraenie, mwic to, co chc usysze, wyskakujc z czym
szokujcym albo si chwalc, rzucajc nazwiska znanych ludzi, bdc superfajna.
Ameryka to kraj bardzo X-owy. Wpyw X mog ograniczy bariery klasowe + restrykcje seksualne,
ktre w Ameryce s akurat do lune.
Skonno do niedyskrecji czy to w sprawach dotyczcych ycia innych osb, czy wasnego (jedno
czsto czy si z drugim, jak w moim przypadku) jest typowym objawem X. Alfred wytkn mi to
pewnego wieczora w White Horse. (Wtedy to I. i ja po raz pierwszy poruszyymy temat X w
rozmowie z kim z zewntrz). Alfred jest pod tym wzgldem podobny do mnie. Prawd mwic, sam
w znacznym stopniu wykazuje X!
Ile razy opowiadaam, e Pearl Kazin bya najwaniejsz dziewczyn Dylana Thomasa? e Norman
Mailer organizuje orgie? e [F.O.] Matthiessen by gejem? To adne tajemnice, ale kim ja do diaba
jestem, eby wszem wobec opowiada o seksualnych zwyczajach innych?
Ile razy si za to ganiam? To tylko troch mniej odstrczajcy nawyk ni przechwalanie si
znajomociami (ile razy w zeszym roku, kiedy pracowaam w Commentary, opowiadaam
historyjki o Allenie Ginsbergu?). A do tego mj zwyczaj krytykowania innych, kiedy kto mnie
podpuci. Mwiam na przykad rne rzeczy o Jacobie [Taubesie] w rozmowie z Martinem
Geenbergiem, Helen Lynd [socjolok i filozofk spoeczn, 18961982] (wwczas wyraaam si
do agodnie, bo taki ton nadaa naszemu spotkaniu) czy Mortonem Whiteem wiele lat temu itd.
Zawsze zdradzaam jednych ludzi z innymi. Nic dziwnego, e tak skrupulatnie i z namysem
wybieram osoby, ktre mog okreli mianem przyjaci!
***
Dumni ludzie [sowo dumni w ramce] nie wywouj w nas przypywu X. O nic nie prosz. Nie
moemy si martwi o to, czy ich nie zranimy. Ju na pocztku wyczaj si z naszej maej gry.
Duma, tajna bro przeciw X. Duma, preparat X-bjczy.
Jakie kroki podejmuj, by wyleczy si z X, poza prowadzeniem autoanalizy, ironizowaniem itp.?
I. twierdzi, e analiza jest poyteczna. Poniewa mj wasny umys wcign mnie w kopoty, rwnie
za pomoc umysu powinnam si z nich wygrzeba.
Prawdziwym rezultatem analizy jest jednak zmiana emocjonalna, a cilej rzecz biorc, zmiana
stosunku uczu do umysu.

Oto rdo X: nie znam wasnych uczu.

Nie wiem, co naprawd czuj, wic aby si tego dowiedzie, zwracam si do innych ludzi innej
osoby. Ta osoba mwi mi, co chciaaby, abym czua. Ja za nie mam nic przeciw temu, bo przecie i
tak nie znam swoich emocji, a lubi by zgodna itd.
***
Po raz pierwszy zdaam sobie spraw z tego, e nie znam wasnych uczu, w Paryu, kiedy rniymy
si z H w ocenie filmw.
Kana [Wajdy] (mnie si podoba, jej nie)
Wakacje z Monik [Bergmana] (mnie si nie podoba, jej tak)
Biae noce [Viscontiego] rnica w sprawie postaci Marii Schell, ktrej H i Annette
[Michelson] nie znosiy
Nie czekaam, by usysze opini innych, zanim si odezw, a zapytana, odpowiadaam bez wahania.
Pniej jednak, poznawszy opinie H + Han (Kana), H i Sama (Monika), H i Annette (Biae noce),
zrozumiaam, e to oni maj racj, a ja si myl, i nie potrafiam w aden rozsdny sposb obroni
swojego zdania.
***
Czy mona pozna wasne uczucia?
Ja swoich nie znam. Stawiam tylko pod nimi podprki i pilnuj, by si nie rozbiegy.
***
Pamitam, jakie zdziwienie (+ poczucie wyszoci) ogarno mnie pewnego razu w Paryu, kiedy H
stwierdzia, e nigdy nie wie, czy si w kim zakochaa, czy nie. Nie potrafiam zrozumie, o czym
ona mwi. Powiedziaam, e ja wiem to zawsze. To jasne. Dla mnie mio to sprawa postanowienia:
jak si zakochaam, to si tego trzymam. Zawsze jestem dobrze poinformowana.
***
Nie znam swoich prawdziwych uczu. To dlatego tak bardzo interesuj si filozofi moraln, ktra
mwi mi, co powinnam czu (lub przynajmniej zwraca mnie we waciwym kierunku). Po co masz si
zajmowa nieobrobion rud, myl sobie, skoro umiesz wytworzy od razu czysty metal?
Dlaczego nie wiem, co czuj? Czy nie potrafi sucha? Jestem wyczona? Czy to nie naturalne, by
reagowa na wszystkie bodce? (P irytowa mnie tym, e bardzo wiele rzeczy byo mu obojtnych
wszystko jedno, czy to krzeso, czy tamto, ten film czy tamten, jedna potrawa czy druga).
Czemu nam to nie przeszkadza, kiedy w zachowaniu innych osb wyczuwamy X? Czy w
rzeczywistoci nie pogardzam tym modym, przedwczenie ysiejcym facetem w stowce dla
wykadowcw, ktry rozsiewa X wszdzie wok siebie? Czy nie gardz Jacobem [Taubesem] za to,
e starajc si by czarujcy, powiedzia Alfredowi i Irene w zeszy czwartek, e kiedy moe pozwoli
sobie na gejowsk przygod?
Pamitam, jak bardzo podziwiaam Nahuma Glatzera, ktry przychodzi na imprezy kadry
uniwersyteckiej w Brandeis, w jakim momencie zapowiada, e o 22.00 idzie do domu, po czym
dokadnie o 22.00 wstawa + wychodzi, w ogle nie zwaajc na to, co mwi inni. Zreszt
przewanie nikt nic nie mwi Glatzer wyglda na czowieka, ktry robi to, co chce i zamierza

zrobi, i nie odczuwa pokus, by postpi inaczej.

Oto caa tajemnica. Bd taka, a nic ci nie skusi.
Pamitam rozmow z P o tym, w jaki sposb Nahum wychodzi z imprez. Kiedy nawet, bdc u niego
w domu, powiedziaam mu, jak bardzo go za to podziwiam. Umiechn si tylko, nie odpowiedzia.
By przy nas taki pikny i nie-X-owy, a jednoczenie X cakowicie go ogarniao, kiedy mia do
czynienia z administracj Brandeis!
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z lutego 1960 roku. W tym okresie S.S. szczegowo
opisywaa kady dzie. Poniej zamieciem kilka notatek tego typu].
Sobota:
Pobudka o 7
Muzeum [Sztuki Wspczesnej] o 10.30
O 13.00 przychodzi I., kawa + lunch: [film] Zote sida
16.3017.00 kawa z I.; rozmowa; jedzie ze mn takswk na 118. Ul. po Davida
Wysiada na 79. Ul. ma spotkanie z Alfredem Chesterem
Karmi D + kad go do ka. A dzwoni i namawia mnie, ebym przysza na imprez
Czytam Listenera dzwoni do Jacka, H wychodz o 21.30
Takswka na 14. Ul. kupuj bilety na film Kennetha Angera i przyjcie Pirandella wychodz
Times Square
Film z Bardot w domu o 4.00
Niedziela:
Pobudka o 7.00 sza
Telefon do A[lfreda] o 9.00
Jack przyjeda po nas o 9.15
niadanie w Rumplemayers
Spacer w Central Parku
W hotelu Pierre z Jackiem, Ann + 2 znajomymi (Jack i H)
Taxi do Alfreda
Lunch z I. + A, bar z gr w bule
Nie ma przedstawie popoudniowych id z I. do Commons
Rozmawiamy
Wracamy do Alfreda o 18.45
I. dzwoni do Ann ca grup, I., A, David i ja, idziemy do Franks Pizza
Zabieramy I. o 20.00 z Hudson St. jedziemy na film do Carnegie Hall Playhouse
22.30 takswka do domu, D idzie spa I. jest godna seks adnych rozmw zasypiamy
Niedziela [tydzie pniej]:

Depresja, znuenie
Bior benzedryn o 17.00
Takswka na Wash[ington] Sq[uare] o 18.00, spotkanie z A
Kolacja we Franks Pizza
Pniej kawa w Reggios [w Greenwich Village]
roda:
Jestem zmczona
CCNY [College of the City of New York] dobre zajcia
O 11.00 dzwoni do I., mwi, e bd w domu o 12.00
Taksi do domu
Id do ka kochamy si nie dochodz mwi mi, e zastanawia si, czemu mnie nie
zdradzaa
Wraca na CCNY o 15.15 (ja si spniam)
Wracamy takswk, jemy w kubaskiej restauracji
[Supermarket] Associated
D czeka
Id do Pearl Kazin nie ma jej Pearl przychodzi, a I. idzie do kina spotykamy si w
izraelskiej kawiarni o 12.30
Seks nie dochodz
Wtorek:
Zmczenie
David poza domem
I. wstaje pacz: mwi, e umwia si na randk z Ann Morrissett, id na kolacj jest
nieodgadniona, nie-X-owa, napuszcza wody do wanny wciekam si, cicho skoml, kam,
wychodz, paczc, id do samochodu Helen Lynd na 72. Ul.
Jad do S[ary] L[awrence]
Kolejny wykad o prawdzie
Dzwoni do studia do I. o 12.00 [spotkanie] ze studentem (Michaelem Kellenbergiem) o 12.45
Wykad Taylora o 13.00
Poyczam 10 dol. od Petera Reeda
2 konferencje (1416) o Sartrze, za wiara, X
Taksi, pocig, taksi do domu
Znw zgorzkniaa + zraniona minut pniej wraca D dzwoni do I., eby przysza do domu
mwi, e zaraz bdzie prbuj zasn, David ley w ku i czyta I. dzwoni do drzwi o 18.30
D + ja schodzimy na d kasa w Associated kanapki

Takswka do Margueritas A zabiera Davida

Seminarium Jacoba [Taubesa] o Heglu (19.10)
Takswka na 100. Ul. I. rozmawia z matk sprone dowcipy guawa + ser
Taksi do domu
David spa
Przebieram si w spodnie
Taksi na lodowisko nie ma tam A
Coffee Mill rozmowa o filozofii i mojej dzy
Taksi do domu
Kocham si z I., ona nie chce, z sob
21/02/60
Zeszej nocy powiedziaam I., e im rzadziej uprawiam seks, tym mniejsz mam na niego ochot. (To
niewiarygodne, co si z nami stao). Czy to prawda. A moe raczej jest tak, e kiedy mam blokad
seksualn i rezygnuj z seksu, to tylko to pragn robi, przynajmniej przez jaki czas.
[Wpis niedatowany, najprawdopodobniej z wiosny 1960 roku].
Nigdy nie zdawaam sobie sprawy z tego, jak bardzo za jest moja postawa. Zawsze tak miaam.
Nigdy nie trzymaam si prosto z wyjtkiem okresu, gdy byam w ciy.
Garbi si, a w dodatku wycigam przed siebie gow.
Przyjam t postaw, prbujc pywa stylem naturalnym. Gow miaam przez to zbyt gboko i
gdy j obrciam, woda wci zalewaa mi usta, przez co nie mogam oddycha. Musiaam odgi
szyj + unie gow, co zaburzyo ruch ramion.
***
Charles Ingle, powie The Waters of the End (Lippincott)
***
Blackwells
Broad Street
Oksford
Aberdeens
13. Ul. + 4. Al. 25% zniki na nowe ksiki
59. + Madison
Gandins czasopisma fr[ancuskie]
***
Czyta:
Kierkegaard o ironii (jego rozprawa doktorska, 1841)
Gyrgy Kepes, The New Landscape in Art + Science (Chicago, P. Theobald, 1956)
E. Gellner, Sowa + rzeczy (1959) 21/ [cena: 21 szylingw]

D. Krook, Three Traditions of Moral Thought (1959) 30/

Guthrie, Orpheus and Greek Religion: A Study of the Orphic Movement
Paul Tillich, Theology of Culture (Oksford, 1959)
Gunther Anders, Kafka 10/6
[Skrelone, zapewne po nabyciu ksiki] Hans Jonas, Religia gnozy (Beacon, 1958)
DArcy [Wentworth] Thompson, On Growth + Form (1952)
25/02/60
I. kadzie do na mojej prawej piersi podczas rozmowy w kuchni. (Opowiadam jej o Nahumie
Glatzerze). Milkn, umiecham si + mwi, e mnie to rozprasza. Ona na to: X. Czujesz, e musisz
jako zareagowa. W przeciwnym razie nie przerywaaby.
Moja bibliotekarska mentalno: nie potrafi nic wyrzuci, wszystko (zwaszcza teksty) wydaje mi si
interesujce + warte zachowania.
zapisywanie swek (np. francuskich)
wycinanie stron z angielskich tygodnikw
przyjemno, ktr czerpi z kupowania i ustawiania ksiek
28/02/60
Opowiadanie o zoo Albeego to bolesny zapis X. Mczyzna (Peter) siedzi na awce w parku i czyta.
Podchodzi Jerry, mwi, chciabym porozmawia ale moe woli pan czyta. Oczywicie, e woli
czyta, ale mwi, Czemu nie, + odkada ksik.
X-owe sytuacje:
(a) Jadam obiad z Aikenem, Willis Doney itd., cho miaam pojecha po Joyce Carr (z P) o
13.00 i zawie j na lotnisko.
(b) Wieczr w Paryu (Monocle itp.) z Allanem Bloomem
(c) Pozwoliam si pocaowa Henryemu Popkinowi
29/02/60
Jeszcze o X:
To przez X nawykowo kami. Kami, mwic to, co druga osoba pragnie usysze.
Na X opieraj si moje relacje z Sarah Lawrence [College], tak jak w zeszym roku z
Commentary. Dlaczego? Bo mam poczucie, e le wypeniaam swoje obowizki. Byam
niepunktualna, nieprzygotowana itp.
Przypis: to przecie prawda. Popeniam liczne wykroczenia. Nie przyszam na zajcia w zeszy
czwartek. Nigdy nie przygotowuj si na wtorkowe wykady. W czwartki przychodz po lunchu,
chocia w umowie jest wyranie napisane, e mam by o 10.00. Uchodzi mi to co prawda na
sucho, lecz moje uczucia wobec uczelni s skaone, zatrute.
Moe ludzie podatni na X s nieodpowiedzialni?
Moe problem polega na tym, e nie widz rnicy midzy cakowitym zniewoleniem przez
odpowiedzialno a skrajnie nieodpowiedzialnym chowaniem gowy w piasek. Wszystko albo nic
zawsze byam bardzo dumna, e stosuj t zasad w swoim yciu miosnym!

Wszystko to we mnie, czym gardz, wie si z X: tchrzostwo moralne, kamanie, brak

dyskrecji w sprawach innych ludzi + wasnych, hipokryzja, bierno.
I. mwi, e nie rozumie, jak mona podpisa umow, w ktrej czowiek zobowizuje si co robi
np. pracowa przez rok. Odparam, e nie rozumiem, jak mona si nie zaangaowa w robienie
czego, wyplta.
***
I. twierdzi, e nie zaspokajam jej na pierwszym poziomie. (Znajduj si na nim jedzenie, seks,
intelekt lecz nie mio romantyczna). Mwi, e tak samo byo z H. Zaspokajaa j natomiast Meg
jej saboci byo jednak to, e nie moga kocha kogo, kogo nie szanowaa.
I. mwi, e rzdzi mn obraz siebie jako czonka rodziny bycie crk wasnej matki.
X to za wiara Sartrea.
7/03/60
Naley odrnia prawd od prawdy o. Prawd jest, e (1) pada nieg i (2) Aaron Nolan wla
mleko do kawy, ktr mi przynis. Lecz prawda o, na przykad, moim zwizku z I. nie stanowi spisu
wydarze, wypowiedzi, czynw. To interpretacja, ogld sytuacji.
Prawda o jest stopniowalna.
Jak delikatnym narzdziem jest jzyk.
8/03/60
Via benzedryna, nieustannie sczce si oddziaywanie Irene, dr Purushottam [hinduski naukowiec
zaproszony na uniwersytet Columbia przez Jacoba Taubesa].
Zeszy tydzie, wykad o etyce Spinozy tego ranka, dugie rozwaania o Kancie rozpoczte w
padzierniku, wczorajsza koncepcja rnicy midzy prawd e a prawd o.
9/03/60
Czwartkowy sen o aktorze Keltym:
Widziaam nazwisko Jeromea Keltyego na stronie z programem kin w [nowojorskiej gazecie]
World-Telegram tamtego popoudnia. Na CCNY mam studenta nazwiskiem Keelty, ktry
mwi, e czyta si je Kelty (pomylaam o tym we nie).
I. mwi, e to by pan Winny2.
Siedz wygodnie rozparta, wrcz le w fotelu.
Stopy trzymam w przejciu.
Kiedy sztuka si koczy, pod siedzeniem znajduj kilka skarpet.
12/03/60
Aby pokona X, trzeba czu si (by) aktywnym, a nie biernym. Odczuwam niepokj, kiedy dzwoni
telefon, wic nie podnosz suchawki albo wysyam kogo innego, by to zrobi. By si przeama, nie
wystarczy jednak odbiera telefony. Trzeba samemu dzwoni.
I. to drczycielka nocny kuchenny epizod ze szklank. Czuj do niej nienawi.
W zeszy weekend co pko, zbudziy si wcieko + al. Musiaam je okiezna. To dlatego w nocy
w polekowym, pomigrenowym nie powiedziaam: Nienawidz twojego umysu. To nieprawda.
Nienawidz jej.

Koniec z biernoci ostatnich trzech miesicy. W jej miejscu pojawia si we mnie strefa zimna +
wciekoci.
I. wzbiera, naciera. Aby nie pozbawia mnie moliwoci reakcji? adnych przeprosin, adnych
usprawiedliwie. Tylko Zrobiam to. To wanie chciaam zrobi.
Nie ma czego takiego jak pokusa. Pokusa to pragnienie, jedna z wielu odmian dzy, z t rnic, e
pniej aujemy, e jej uleglimy + nie da si tego odwrci (lub wiemy z gry, e bdziemy tego
aowa). To adna wymwka Nie chciaam tego zrobi. Poczuam pokus + nie mogam si
oprze. By by uczciwym, mona tylko powiedzie: Zrobiam to. Przepraszam, e to zrobiam.
Poczucie krzywdy jest bierne; gniew to aktywno.
rdem depresji jest wyparty gniew. (I. mwi, e jej ojciec, wielki choleryk, nigdy nie bywa
przygnbiony).
14/03/60
Ten tydzie po naszym rozstaniu na 48 godzin si nie uoy. Myl jednak, e nie mam prawa
pogra si w beznadziei, a ju na pewno nie powinnam mie pretensji do I. Mam u niej dug; przez
rok cierpliwie mnie znosia. To brzmi paskudnie i X-owo, ale wiem, co mwi teraz, gdy czuj si
silna, pena mioci i szczodra.
Najbardziej bolesne jest to, e I. nieustannie prowadzi ksigowo emocjonaln i ocenia nasz wsplny
rok bya beznadziejna, a wszystko skoczyo si klsk. I tyle.
Zeszego wieczoru (kolacja, pizza, Franks, David, I. + Alfred) spostrzegam, e j straciam. To byo
jak afisz na Times Square, ktry nagle si zauwaa. Chciaam jej o tym powiedzie. (Jeszcze nie
rozumiem lub nie mam odwagi zrozumie wszystkiego, co wydarzyo si w zeszy weekend).
Powiedziaam dzi rano. Nie zareagowaa.
Przestaa mnie kocha. Nie jest zwrcona ku mnie, spojrzenie ma puste, przestao jej zalee.
Powinnam bya zaufa instynktowi w zesz niedziel, kiedy z The Commons poszymy do Alfreda.
(Leaa na ku A i prbowaa si dodzwoni do Ann Morrissett).
Moe powinnam j spyta, czy znowu chce si rozsta? Tak, chce tego. I sdz, e tym razem nie
chciaaby wraca. Pragnie wolnoci. W zeszy pitek daam jej wolno. W niedziel zrobiam, co
trzeba, i odnowiam nasz zwizek. Ale jego los nie zalea ode mnie w takim stopniu, jak sdziam.
20/03/60
Wierz w moralno fragmentaryczn.
Niekupowanie niemieckiego samochodu to gest solidarnoci, wyraz szacunku, pomnik pamici.
Philip nie kocha prawdy. Mylenie oznacza dla niego obron wasnych pragnie i odruchw
moralnych. Najpierw formuuje przekonania, nastpnie wymyla argumenty na ich poparcie. Mylenie
to akt woli, ktry szuka sobie podprek adnych niespodzianek.
Ben Nelson [historyk i socjolog] powiedzia w lutym: Philipa nie interesuje prawda.
On sam mawia: interesuje mnie znaczenie, nie prawda.
***
Dla I. kocha kogo to go obnay. Dla mnie kocha to wspomaga, wspiera nawet wtedy, gdy
kamie.

Wola. Postrzeganie woli jako odrbnej waciwoci umysu staje na przeszkodzie mojemu
przywizaniu do prawdy. Na tyle, na ile staj po stronie woli (gdy wchodzi w konflikt z
pojmowaniem), oddalam si od umysu.
Tego typu konflikt trwa niemal nieustannie. To najczstszy stan w moim yciu, mj fundamentalny
kantyzm. Nic dziwnego, e mj umys jest cichy + powolny. Tak naprawd nie bardzo w niego wierz.
Pojcie woli czsto wypenia luk midzy tym, co mwi (a mwi albo nie to, co naprawd sdz,
albo bez przemylenia wasnych emocji), a tym, co czuj.
Zatem moje maestwo byo z mojej woli.
Opieka nad Davidem bya z mojej woli.
Irene bya z mojej woli.
Plan: zniszczy wol.
6/05/60
Wci chodzi mi po gowie banalna uwaga W[ittgensteina] w licie do Malcolma. e te on
powiedzia co takiego!
I. wytyka mi, e pozwalam Davidowi mie wasne zdanie w kadej sprawie, wrcz go to tego
zachcam. (Ryby s lepsze w Bostonie ni San Francisco, nie trzeba zdejmowa zason itp.)
Mam ju do wasnych zda, mam do gadania.
8/08/60
Musz pomc I. w pisaniu. Jeli przy tym sama bd pisa, przestan wreszcie bezsensownie siedzie
i si w ni wpatrywa, proszc, by mnie znowu pokochaa.
***
Mio jest bolesna. To tak, jakby pozwoli drugiej osobie, by zdara z ciebie skr, a potem y ze
wiadomoci, e w kadej chwili moe odej z t skr w rku.
14/08/60
NIE BD PRBOWA SI KOCHA, GDY JESTEM ZMCZONA. POWINNAM PRZECIE
WIEDZIE, KIEDY TO JEST. ALE NIE WIEM. OKAMUJ SI. NIE WIEM, CO NAPRAWD
CZUJ.
[Pniejszy dopisek:] (Wci?)
18/12/60
(1) [Sztuka Ibsena] Hedda Gabler: I. identyfikuje si z czyst kobiet, ktra jest ofiar ([tak jak
bohaterka filmu D.W. Griffitha] Zamana lilia), natomiast ja identyfikowaam si zawsze z Pani
Suk, Ktra Niszczy Sam Siebie.
Gwiazdy, ktre lubiam Bette Davis, Joan Crawford, Katharine Hepburn, Arletty, Ida Lupino,
Valerie Hobson zwaszcza jako dziecko.
Ta kobieta jest przede wszystkim dam. Wysok, mroczn, dumn. Nerwow, niespokojn,
sfrustrowan, znudzon. Mwi okrutne rzeczy i le korzysta z mczyzn.
Hedda [Gabler] jest w istocie bardzo bierna. Chce tkwi w puapce. Gdy moliwoci, ktre si przed
ni otwieray, znikaj, skrela je. Wciga sie z wszystkich stron, a potem si dusi.
Jest moda, czeka wic na staro. Mogaby wyj za m, czeka wic na nadejcie maestwa. Ma

skonnoci samobjcze, czeka wic na nadejcie samobjstwa.

Kryje si pod mask wielkopaskoci.
(2) Hedda jest bardzo konformistyczna. Dry na myl o skandalu. Wszystko, co w niej nietypowe np.
palenie papierosw, rewolwery wynika z jej wizji tego, co moe robi jako dama (crka swojego
ojca itd.).
***
Hedda nieustannie pragnie otrzymywa powody do ycia (by nagradzana za to, e yje). Sama nie
potrafi adnych wymyli. Gardzi kadym, kto jej takich powodw nie dostarcza. Notorycznie traktuje
ludzi z pogard, lecz najbardziej gardzi sob.
Gardzenie sob i prno. Dystans + konformizm.
20/12/60
Przeczyta Wspomnienia pomiertne Brasa Cubas [brazylijskiego powieciopisarza Machada de
Assisa], [wiele lat pniej S.S. napisze wstp do angielskojzycznego wydania tej ksiki]; przeczyta
ponownie W oczach Zachodu [Conrada] + Henryego de Montherlanta
Zakoczy powie [S.S. pracuje nad pierwsz powieci, The Benefactor. W tym wpisie jako H.
wystpuje jej gwny bohater Hippolyte] listem od H? Do?
1 Test na krliku wynaleziony w latach 20. rodzaj testu ciowego, polegajcego na wstrzykiwaniu kobiecego moczu do ciaa
modej samicy krlika lub myszy (przyp. red.).
2 Winny ang. guilty (przyp. tum.).

1961

3/03/61
Jason Pollock:
Chc wyraa, a nie ilustrowa wasne emocje.
Nie ukoczyem swojego pierwszego obrazu na szkle, bo utraciem z nim kontakt.
Staram si nie poprawia obrazw, obraz yje wasnym yciem.
***
Actors Studio
432 W. 44
(biay budynek)
midzy 9 a 10 Al.
I pitro
***
rdo X:
fakt, e tak naprawd nie lubi danej osoby
moe nigdy nikogo nie lubiam
1314/04/61
migrena:
1. Jestem taka dobra, e to a boli
2. Boli, pociesz mnie.
wystpuje, gdy musz bez sowa sprzeciwu znosi co denerwujcego lub przykrego
Moje wyparte emocje powoli wyciekaj
W postaci urazy
Nieustanny wyciek urazy
Niemniej mojej urazie, ktrej nie odczuwam stale z pen moc, brakuje koca. Przybiera ona form
apelu kierowanego do drugiej osoby, by powyjania sprawy
Dwie podstawowe emocje, ktre si we mnie cieraj:
potrzeba akceptacji ze strony innych
lk przed ludmi
Pretensje do innych miewam tylko w reakcji na ich zachowanie, a nie z wasnych pobudek. Mam
pretensje, e oni maj pretensje do mnie!
Przyznaj innym prawo do wszystkiego, czego odmawiam sobie. Do wyraania emocji, bycia tym,
kim si jest (bo przecie nic na to nie poradz). Sobie pozwalam na gniew tylko w dwch
sytuacjach:

gdy kto zawiedzie moje zaufanie

gdy odmwi mi pomocy
14/04/61
Nie jestem dobrym czowiekiem.
Powtarzaj to 20 razy dziennie.
Nie jestem dobrym czowiekiem. Przykro mi, ale taka jest prawda.
Pretensje nie czyni im szkody.
23/04/61
Jeszcze lepiej.
Powiedz: Kim ty jeste, do diaba?.
23/04/61
Problem emocji jest w istocie problemem z kanalizacj.
ycie emocjonalne to zoony system odprowadzania ciekw.
Trzeba sra kadego dnia, inaczej przestaje dziaa.
Trzeba sra przez 28 lat, by nadrobi 28 lat zatwardzenia.
Przez zatwardzenie emocjonalne powstaje Reichowski pancerz charakteru.
Od czego zacz? Od sporzdzenia inwentarza gwien, radzi psychoanaliza. Gwno rozpuszcza si
pod wpywem uwanego spojrzenia nawet ironicznego.
***
Odprowadzanie ciekw za pomoc krzyku? mwienia ludziom do suchu? rozwalania rzeczy? O tym
ostatnim czsto fantazjuje Susan Taubes, ale metoda ta nie dziaa, jeli dan rzecz wiadomie
postrzega si jako symboliczn.
Jako pisarka staj wobec problemu, jak sprawi, by nie pozostawa cakowicie na zewntrz
(przypadek Frau Anders) ani cakowicie wewntrz, jak w przypadku Hippolytea [S.S. odnosi si tu do
postaci z The Benefactor].
***
Nt. Cassirera, t. II [Profesor Ernst Cassirer by niemieckim filozofem i historykiem na uchodstwie.
W owym czasie wykada na uniwersytecie Columbia]: przestrze percepcyjna (zwizana z myleniem
magicznym) a metryczna przestrze nauki.
Przestrze percepcyjna to przestrze treci zawieraj si w niej fundamentalne podziay na lewo +
prawo, gr + d. Przestrze metryczna jest czysta, pozbawiona barwy, rwna, jednorodna, pusta.
Dzisiejsza dyslokacja wraliwoci bierze si std, e wci dowiadczamy przestrzeni w sposb
percepcyjny, lecz nie wierzymy w prawdziwo naszej percepcji, czyli dowiadczenia.
Nie istnieje nic takiego, jak mentalno pierwotna (oparta na pierwotnym pojmowaniu przestrzeni,
czasu, tosamoci, wpywu itd.) rnica si od nowoczesnego (naukowego; racjonalnego) rozumienia
wiata.
Pierwotny sposb postrzegania, dowiadczania to sposb ludzki, naturalny.

Metoda naukowa jest szcztuczna, to efekt mylenia abstrakcyjnego. Odwoujc si do niej, nie mona
wierzy, tzn. dowiadcza.
Dzi naucza si nas / wierzymy, e naturalny sposb dowiadczania + postrzegania jest faszywy, a
sposb sztuczny prawdziwy. Jest to rdo schizofrenii wraliwoci.
Nauka to forma alienacji wraliwoci.
[Jeden z zeszytw z roku 1961 zawiera tylko spis obejrzanych filmw. Pomidzy seansami nie ma
przerw duszych ni czterodniowe. Przewanie S.S. odnotowuje, e obejrzaa przynajmniej jeden, a
nierzadko dwa lub trzy filmy w cigu dnia. Poniej zamieszczam reprezentatywn prbk zapiskw z
okresu od 25 marca do 16 kwietnia].
25 marca Muzeum [Sztuki Wspczesnej]
Sept pchs capitaux et lcriture sainte [Gaumonta]
Ben Wilson, West of the Law (nakr. 1927) [w rolach gwnych] Ben Wilson, Neva Gerber
Lambert Hillyer, Cradle of Courage (1920)
Wm S. Hart SF Crime; Hands Up [w roli gwnej] Raymond Griffith
26 marca Ambasada
John Huston, Skceni z yciem (1961) scenariusz: Arthur Miller, [w rolach gwnych] Marilyn
Monroe (Roslyn), Clark Gable (Gay), Eli Wallach, Montgomery Clift, Thelma Ritter
27 marca Minor Latham
Josef von Sternberg, Maroko (1930) Marlene Dietrich, Gary Cooper, Adolphe Menjou
29 marca New Yorker
William Wellman, Wrg publiczny numer jeden (1931) James Cagney (Tom Powers), Edward
Woods (Matt Doyle), Jean Harlow (Gwen), Joan Blondell (Mamie), Donald Cook (brat Toma),
Leslie Fenton (Nails Nathan)
Stanley Kubrick, cieki chway (1957) Kirk Douglas (pk Dax), Adolphe Menjou (gen. ),
George Macready (gen. ), Ralph Meeker (nr 1), Timothy Carey (nr 2), Wayne Morris (sier.),
Emile Meyer (ksidz)
31 marca New Yorker
Ingmar Bergman, Umiech nocy (1955) Ulla Jacobsson, Eva Dahlbeck, Gunnar Bjrnstrand
G.W. Pabst, Ostatni akt (1956)
Lynn F. Reynolds, Jedcy purpurowego stepu [1926] Tom Mix (Lassiter), Warner Oland
3 kwietnia New Yorker
Ren Clair, Wielkie manewry (1956) Michle Morgan, Grard Philipe, Brigitte Bardot
[Warner Brothers] Howard Hawks, Wielki sen (1946) Bogart, Bacall
4 kwietnia New Yorker
Jacques Becker, Zoty kask (1952) Claude Dauphin, Simone Signoret, Serge Reggiani
Michael Curtiz, Casablanca (1942) Ingrid Bergman, Humphrey Bogart (Rick), Paul Henreid,
Claude Rains, Conrad Veidt (mjr Strasser), Sydney Greenstreet, Peter Lorre
5 kwietnia Apollo
[Jean Boyer] Wioska w Normandii, Brigitte Bardot, Bourvil

Mauro Bolognini, Zakochani, Antonella Lualdi, Franco Interlenghi

6 kwietnia Muzeum [Sztuki Wspczesnej]
Fridrikh Ermler, Szcztek imperium (1929) Ludmia Siemionowa, Jakow Gudkin
7 kwietnia New Yorker
Laurence Olivier, Henryk V (1944) Olivier, Aylmer, Genn, Asherson, Newton
Ren Clair, Upir na sprzeda (1936) Robert Donat, Jean Parker, Eugene Pallette
10 kwietnia New Yorker
Mervyn LeRoy, Jestem zbiegiem (1932) Paul Muni (James Allen), Glenda Farrell, Edward Ellis,
Preston Foster, Helen Vinson, Noel Francis
[Warner Brothers] John Huston, Sok maltaski (194[1]) Humphrey Bogart, Mary Astor, Sydney
Greenstreet, Peter Lorre
12 kwietnia Cinema 16
Michael Blackwood, Broadway Express (18 min)
Richard Preston, Black and White Burlesque (3 min)
David Myers, Ask Me, Dont Tell Me (22 min)
Terence Macartney-Filgate, End of the Line (30 min) Ralph Hirshorn, The End of Summer (12
min)
13 kwietnia Bleecker St.
G.W. Pabst, Opera za trzy grosze (1931) Rudolf Forster (Mackie Messer), Carola Neher (Polly),
Fritz Rasp (pan Peachum), Valeska Gert (pani Peachum), Lotte Lenya (Jenny)
, Pow Wow
14 kwietnia archiwum
The Griffith Report (USC)
Preston Sturges, Nieszczerze oddana (1948) Rex Harrison, Linda Darnell, Rudy Vallee
15 kwietnia Columbia Humanist Society
W. Pudowkin, Burza nad Azj (Potomek Dyngis-chana [1928]), Inkiynow
16 kwietnia Beekman
Michelangelo Antonioni, Przygoda (1960) Monica Vitti (Claudia), Gabriele Ferzetti (Sandro),
Lea Massari (Anna), Dominique Blanchar (Giulia), James Addams (Corrado), Renzo Ricci
(ojciec Anny), Esmeralda Ruspoli (Patrizia), Lelio Luttazzi (Raimondo), Dorothy de Poliolo
(Gloria Perkins), Giovanni Petrucci (mody ksi)
1/05/61
Oczekuj od Irene, e bdzie na tyle zdystansowana, by peni funkcj lekarki, a jednoczenie e si
otworzy i zatraci w mioci do mnie.
Jedno wyklucza drugie.
***
Ludzie, ktrzy nie czuj si odpowiedzialni za wasne czyny, nie znosz by krytykowani. Taka osoba
ma poczucie, e wszystko robi pod przymusem, a jej dziaania nie s wyrazem wasnej woli. Wwczas

oczywicie krytyka jest krzywdzca, niesprawiedliwa.

Maj 1961 [brak daty dziennej].
Ksika to ciana. Chowam si za ni, by nikt mnie nie widzia i ebym ja take nikogo nie widziaa.
Film te jest cian. Siedz przed ni w towarzystwie innych ludzi. Tyle e film nie daje si
negocjowa kulturowo w taki sposb jak ksika bdca cian, twierdz, mona przeksztaci j w
amunicj i otworzy ogie do innych do tych po drugiej stronie ciany, do ktrych si odezw
pniej.
***
ycie miasta: mieszkanie w pokojach, w ktrych siedzi si albo ley. Dystans midzy ludmi zaley
od rozkadu mebli. W salonie z drugim czowiekiem mona robi tylko jedno (poza kochaniem si
wwczas idzie si do sypialni): usi i rozmawia. ycie salonu wymusza rozmow i ogranicza
moliwo zabawy oraz kontemplacji.
Wniosek H: lepiej nie mie mebli.
11/06/61
Przeczyta The Slide Area Gavina Lamberta i wiato w sierpniu Faulknera. Dwie odmiany
pospolitego pisarstwa.
12/06/61
propos Niebezpiecznych zwizkw [Rogera] Vadima: absolutna jasno umysu zawsze wie si z
aktywnoci, panowaniem. Bierno, poczucie bezsilnoci bierze si z tchrzostwa w obliczu
wasnych uczu z obawy przed konsekwencjami
przykad: rok 1951, lato, boj si pj do Amexco z obawy, e w obecnoci P natkn si na H.
Chciaam si z ni spotka, ale stchrzyam na myl, e P zobaczy, jaka jest nieatrakcyjna i mska
(tak j zapamitaam)!
Nie miaam odwagi kocha H ani przeciwstawi si Philipowi. Baam si ich. Radziam sobie tylko z
jednym naraz.
(To wci prawda, hlas + mea culpa)
Moje tchrzostwo i nieznajomo wasnych emocji sprawiaj, e tych, ktrych kocham, werbalnie
zdradzam z innymi, gdy nie potrafi im wyzna, co czuj
***
Jasno umysu = aktywno, odrzucenie chci bycia dobrym, tzn. lubianym przez kadego po kolei
***
Jestem pourrie [tzn. zepsuta], boj si, e nie bd moga robi, co chc
Moje pragnienie nie jest mocne boi si ryzyka; domaga si pozwolenia
Wci nie potrafi by sama nawet przez godzin w kawiarni. (Teraz jestem sama, czuj si silna,
czekam na Bobbiego przy rue Caumartin, lecz takie poczucie peni ogarnia mnie bardzo rzadko)
Aby pisa, musz myle klarownie i by sama, nawet gdy I. jest ze mn w pokoju
***
Moje powieci nie s pomysami w mojej gowie. Zrozumiaam to, prbujc robi jakie szkice,

notatki. One istniej tylko podczas pisania wczeniej jestem pusta. Nie mona ukoczy wycigu we
wasnej gowie, trzeba poczeka na wystrza, zanim si ruszy
[Na ten niedatowany wpis, pochodzcy z wiosny/lata 1961 roku, skadaj si zapewne notatki do
powieci, ktre S.S. w pewnym momencie przestaa prowadzi].
donne:
(1) kobieta w stylu Heddy Gabler (INTERDIT)
(2) X (kobieta) le Jour de relche
(3) Ruiny starego domu jako Niebezpieczne
muzeum zwizki
(a) elle se veut tre lucide
Kochanek z Japonii
(b) elle se veut tre sensuoux [sic]
wystawi Laclosa po angielsku
adna z tych rzeczy:
(a) Zachwycajce laurentiaskie odkrycie
(b) Seks (rozwizo) jako bunt
chd
[Wpis niedatowany, wykonany prawdopodobnie w tym samym okresie co poprzedni].
Burke
zasada powtarzalnoci formy i jej konsekwentne stosowanie pod rnymi przebraniami
***
9 czerwca
Vendme, Ave de lOpra: Jerzy Kawalerowicz, Matka Joanna od Aniow (1961) Cinmathque:
Erich von Stroheim, Szalone ony
10 czerwca
Hollywood, rue Caumartin: Roger Vadim, Niebezpieczne zwizki (1960) Jeanne Moreau Grard
Philipe Annette Vadim
12 czerwca
Studio Ltoile, Ave. Wagram: Kenji Mizoguchi, ycie OHaru
[Kolejny niedatowany wpis z tego samego okresu].
Duarte Portugalski krl-filozof yjcy w XI wieku?
***
Targum = aramejski przekad Biblii
Talmud = encyklopedyczna ksiga zawierajca interpretacje + rozwaania na temat prawa
ydowskiego wyoonego w Biblii i Misznie
Czci skupiajce si wycznie na prawie okrelane s mianem halacha, pozostae agada

Zarwno Talmud babiloski, jak i palestyski dostarczaj wiedzy na temat wsplnotowego ycia
ydw w okresie od II w. p.n.e. do V w. n.e
***
Jorge Luis Borges, Labirynt
***
[Ten wpis odnosi si do spotkania z dwoma wydawcami, prawdopodobnie w zwizku z powieci The
Benefactor].
Random House
PL 12600
Jason Epstein
Joe Fox
r. 15.30
Lawendowy stanik
***
KUPI
Michel Leiris, Wiek mski [Ta pozycja zostaa wykrelona, prawdopodobnie po jej kupieniu]
Georges Bataille, Erotyzm
Robert Michels, Sexual Ethics
Torrance, Calvins Doctrine of Man (Lutterworth)
Harnack, The Expansion of Christianity [in the First Three Centuries]
Brooks Adams, The Theory of Social Revolutions
Jean Wahl, Dfense et largissement de la philosophie. Le recours aux potes: Claudel (Paris,
1959) 292 s.
Husserl (Pary 1959) 2 t.
Louvrage posthume de Husserl: La Krisis (Pary, 1959) 17 s.
***
R. Caillois, Art potique (Pary, 1958) 202 s. II wyd.
10/08/61
[S.S. wykonaa sierpniowe wpisy podczas miesicznej podry do Aten oraz na wysp Hydra. Ten
zeszyt zawiera take notatki kilka szkicw postaci, zarys fabuy i dusze fragmenty do utworu
nazywanego tu Wyznaniami Hippolytea, ktry stanie si pierwsz ksik S.S., The Benefactor].
Niechtny wspudzia B.B.
***
Dlaczego tak bardzo gardz sob w snach?
Boj si, e nigdy nie korzystaam z ciaa. (Mwi o tym moje sny)
13/08/61
David sam nigdy nie nawizuje przyjaznej rozmowy z adnym dorosym, trzeba si do niego zwrci.
Kiedy doroli odzywaj si do Davida, czsto odpowiadam za niego!!

rda cytowanych tekstw

s. 56 Oswald Spengler, Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii uniwersalnej, prze. Jzef
Marzcki, Warszawa 2001.
s. 58 Rainer Maria Rilke, Sonet XII, [w:] tene, Elegie duinejskie; Sonety do Orfeusza, prze. Andrzej
Lam, Warszawa 2011.
s. 59 Tomasz Mann, mier w Wenecji, prze. Leopold Staff, Warszawa 1988.
s. 67 Franois de La Rochefoucauld, Maksymy i rozwaania moralne, prze. Tadeusz Boy-eleski,
Krakw 2003.
s. 76 Francis Bacon, Novum Organum, prze. Jan Wikarjak, Warszawa 1955.
s. 86 Honoriusz Balzac, Epizod z czasw terroru, prze. Julian Rogoziski, [w:] tene, Epizod z czasw
terroru; Tajemnicza sprawa; Deputowany z Arcis; Z. Marcas, Warszawa 1961.
s. 95 Franz Kafka, Dzienniki 19101923, prze. Jan Werter, Krakw 1969.
s. 165 William Szekspir, Sen nocy letniej, prze. Stanisaw Baraczak, Krakw 2008.
s. 166 Jean-Paul Sartre, Rozwaania o kwestii ydowskiej, prze. Jerzy Lisowski, d 1992.
s. 210 William Blake, Wrby niewinnoci, [w:] tene, Poezje wybrane, prze. Zygmunt Kubiak,
Warszawa 1991.
s. 238 Antonin Artaud, Teatr okruciestwa (Pierwszy Manifest), [w:] tene, Teatr i jego sobowtr,
prze. Jan Boski, Warszawa 1978.
s. 247 Oscar Wilde, De profundis, czyli krzyk z otchani, prze. Bolesaw J. Korzeniowski, d 1992.
s. 259 William Blake, Maestwo nieba& pieka, prze. Franek Wygoda, Wrocaw 2002.
s. 260 Charles Baudelaire, Heautontimoroumenos, prze. Czesaw Jastrzbiec-Kozowski, [w:] tene,
Kwiaty za, Warszawa 1981.
s. 260 Guillaume Apollinaire, Merlin i stara kobieta, prze. Artur Midzyrzecki, [w:] tene, Wybr
wierszy, Warszawa 2012.
s. 260 Herman Melville, Moby Dick czyli biay wieloryb, prze. Bronisaw Zieliski, Warszawa 1985.
s. 264 Franz Kafka, Aforyzmy z Zrau, prze. Artur Szlosarek, Krakw 2007.
s. 268 Percy Bysshe Shelley, Prometeusz wyzwolony, prze. Leszek Elektorowicz, Krakw 1982.
s. 268 Georg Christoph Lichtenberg, Pochwaa wtpienia. Bruliony i inne pisma, prze. Tadeusz
Zatorski, Gdask 2005.
s. 278 William Blake, Ksiga Thel, [w:] tene, Poezje wybrane, prze. Zygmunt Kubiak, Warszawa
1991.
s. 368 Dante Alighieri, Boska komedia, prze. Alina widerska, Kty 2001.

Tytu oryginau: Reborn. Early Diaries 19471963

Redakcja: Kamil Bogusiewicz
Korekta: Katarzyna Janusik, Ewa lusarczyk
Projekt okadki: Przemek Dbowski
Konwersja do formatw EPUB i MOBI: Magorzata Wida
Copyright The Estate of Susan Sontag, 2008
Preface copyright David Rieff, 2008
All rights reserved.
Copyright for the translation by Dariusz ukowski, 2012
Zdjcie na pierwszej stronie okadki: Paul Popper/Popperfoto/Getty Images/Flash Press Media
ISBN 978-83-62376-44-5

Wydawnictwo Karakter
ul. Kochanowskiego 19/1, 31-127 Krakw
karakter.pl

Spis treci
Strona tytuowa
Przedmowa
1947
1948
1949
1950
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
rda cytowanych tekstw
Strona redakcyjna