Brenda Hoddinott - Rysowanie Dla Bystrzaków

Zaczarowany
owek w Twojej doni
Rysowanie
DLA
Brenda Hoddinott
M alarka i nauczycielka sztuk plastycznych
se tem
septem.pl
D O D A TK I SPECJALNE:
Techniki ro zw ija j c e kreatyw no
Sposoby n a uko jen ie zm czonych oczu
Rysunkow e k a ry k a tu ry
Niniejsz ksik dedykuj mojemu najlepsiejszemuprzyjacielowi Robowi Roughleyowi, za to,

e tak bardzo wspiera mnie i by ze mn podczas jej tworzenia. Dzikuj Ci za zaangaowanie,
za to, e zgodzie si pozowa, i za to, e pozwolie mi zmieni Tw mod, jake przystojn twarz
w pomaszczone oblicze ysiejcego osiemdziesiciopiciolatka. Dzikuj, e suchae mych narzeka,
gdy czuam, e brak mi si, i tak dzielnie znosie wszystkie moje wybuchy entuzjazmu.
Dzikuj za cierpliwo i pomoc w redagowaniu ksiki!
Spis treci
O a u to rc e ............................................................................................................................................... 13
Podzikowania od au to rki..................................................................................................................17
W stp ...................................................................................................................................................... 19
O ksice.......................................................................................................................................19
Naiwne zaoenia....................................................................................................................... 20
Jak podzielona jest ksika .........................................................................................................21
Cz I: I TY moesz rysowa! ............................................................................................ 21
Cz II: Podstawowe umiejtnoci ....................................................................................22
Cz III: Rysowanie czas zacz ......................................................................................... 22
Cz IV: Portretowanie ludzi ............................................................................................. 23
Cz V: Dekalogi .................................................................................................................. 23
Ikony wykorzystane w ksice...................................................................................................24
Co dalej ........................................................................................................................................ 25
Cz I: I TY moesz rysowa! ..................................................... 2 7

Rozdzia 1: Odkrywanie radoci rysow ania................................................................................... 29
Zarys wszystkich moliwoci ....................................................................................................29
Czynne odkrywanie rysowania .................................................................................................30
Twoja wasna nisza rysow nicza.................................................................................................32
Odkrywanie ukrytego w Tobie artysty................................................................................32
Bogactwo modeli ................................................................................................................... 33
Projekt 1. K osm atek................................................................................................................... 33
Rozdzia 2: Zadbaj o tkwicego w Tobie a rtyst ..........................................................................37

Jak lubisz rysowa?..................................................................................................................... 38
Tworzenie wasnego s ty lu .....................................................................................................38
Diabe tkwi w szczegach.....................................................................................................40
Trzymanie narzdzia rysowania........................................................................................... 42
Jak znale czas i miejsce do rysowania?..................................................................................44
Praca w przestrzeni dzielonej ............................................................................................... 45
Urzdzanie kcika do p ra cy ...................................................................................................46
Czas na rysowanie ................................................................................................................. 48
Rysowanie dla bystrzakw__________________________________________________________
Wybieranie narzdzi do rysowania ........................................................................................... 48

Niezbdnik ..............................................................................................................................49
Lista y cze..............................................................................................................................50
Projekt 2. renica oka ................................................................................................................ 51
Rozdzia 3: Nawigacja w czasie podry rysownika ...................................................................53

W poszukiwaniu lin ii.................................................................................................................. 54
Od linii do ksztatw .................................................................................................................. 55
Trzeci wymiar fo rm a.............................................................................................................56
Zapanie waciwej perspektywy .......................................................................................... 56
Rozkosze cieniowania ............................................................................................................57
Odkrywanie szczegw faktura.......................................................................................... 58
Kontekst rysunku kompozycja ............................................................................................ 59
Projekt 3. Pawe i Paulina ......................................................................................................... 59
Cz II: Podstawowe um iejtnoci............................ 63

Rozdzia 4: Okiem a rtysty...................................................................................................................65
Analiza mzgu .............................................................................................................................65
Prawa pkulo, pobudka! ...........................................................................................................66
Przeczanie .............................................................................................................................66
Rysowanie linii ...................................................................................................................... 67
Wylij lew pkul na wakacje ............................................................................................ 68
Artysta bada wiat ...................................................................................................................... 70
Rysuj to, co masz przed oczym a........................................................................................... 70
Zobacz swj dom po raz pierwszy w yciu ........................................................................... 71
Z lodwki na papier ...............................................................................................................72
Badanie okolicy bliszej i dalszej ..........................................................................................73
Odkrywanie wiata kryjcego si w artycie ........................................................................... 74
Porwnanie postrzegania lew i praw pkul mzgu .................................................... 74
Pogryzmolmy so b ie................................................................................................................ 75
Projekt 4. Twoje wasne gryzmoy ...................................................................................... 77
O d gryzmow do rysunku .................................................................................................. 78
Rozdzia 5: Rozpoznawanie i rysowanie rnych rodzajw linii ...............................................79

Dostrzeganie rnic midzy rodzajami linii ........................................................................... 80
Linie proste ..............................................................................................................................80
Tworzenie ostrych krawdzi przy pomocy linii am anych............................................... 82
Podajc za ksztatami linii krzywych ............................................................................... 83
Gdzie narysowa lin i ?............................................................................................................... 84
Znajdowanie linii oddzielajcych przestrzenie .................................................................. 85
Upraszczaj to, co widzisz .......................................................................................................87
Proporcje i ksztaty ................................................................................................................ 89
Oswajanie si z liniami .............................................................................................................. 90
Projekt 5. Delikatna melodia .....................................................................................................92
Spis treci
Rozdzia 6: Odkrywamy trzeci w y m ia r.............................................................................................95

Waciwe postrzeganie wiata i cienia .................................................................................... 95
Dokadniejsze spojrzenie na spraw ................................................................................... 96
Kontrast w rysunku................................................................................................................ 98
Jak przeoy na walory to, co si widzi? .............................................................................99
Nadawanie rysowanym ksztatom trzeciego wymiaru ........................................................ 101
O d okrgu do sfery .............................................................................................................. 101
O d kwadratu do szecianu................................................................................................... 104
Prostokty i trjkty ............................................................................................................. 105
Projekt 6. Rysowanie sfery ...................................................................................................... 106
Rozdzia 7: Oywianie rysunkw cieniow aniem ......................................................................... 109

Wykreskuj odcienie szaroci .................................................................................................... 109
Kreskowanie .......................................................................................................................... 110
Tworzenie skali walorw technik kreskowania.............................................................. 112
Ujednolicanie cieniowania ..................................................................................................113
Cieniowanie technik kreskowania krzyowego .................................................................. 115
Otrzymywanie walorw m etod kreskowania krzyowego ........................................... 115
Przejcie midzy jasnymi i ciemnymi walorami .............................................................. 117
Ujednolicanie cieniowania wykonywanego m etod kreskowania krzyowego .......... 118
Cieniowanie na Twoich rysunkach ....................................................................................... 120
Krelenie mapy walorw .................................................................................................... 121
Korzystanie z mapy cieniowania ........................................................................................ 122
Projekt 7. Rysowanie kubka .................................................................................................... 123
Rozdzia 8: Rne rodzaje fa k tu r ....................................................................................................129

Brutalna prawda faktura kontra wzr ............................................................................... 129
Okrelanie fa k tu r.......................................................................................................................131
Faktury byszczce ................................................................................................................132
Faktury matowe ....................................................................................................................132
Faktury mienice si ............................................................................................................ 133
Faktury puszyste i mechate .................................................................................................134
Faktury futra pokryte w o se m .............................................................................................135
Faktury chropowate i poszarpane ...................................................................................... 136
Budowanie rysunku z faktur .................................................................................................. 136
Planowanie rozmieszczenia tekstur na rysunku .............................................................. 137
Czas na praktyk ...................................................................................................................138
czenie formy z wzorem i faktur.................................................................................... 139
Projekt 8. Dwie zabawne faktury ........................................................................................... 140
Szkicowanie krciokami ..................................................................................................... 140
Rysowanie plam na sierci ...................................................................................................140
Rozdzia 9: Nowe perspektywy....................................................................................................... 143

Perspektywa linearna................................................................................................................ 143
W poszukiwaniu linii ho ry zo n tu ........................................................................................ 144
W poszukiwaniu punktw zbienoci................................................................................146
Spojrzenie na gbi z wasnej perspektywy ..........................................................................150
Popatrz, jak on znika ............................................................................................................ 151
Popatrz, jak maleje okolica ................................................................................................. 151
Rozszerzenie pojcia perspektywy ......................................................................................... 152
Rozmywanie w perspektywie powietrznej..........................................................................153
Skrcenie perspektywiczne..................................................................................................154
Projekt 9. Rysowanie w perspektywie o jednym i dwch punktach zbienoci...............155
Rysowanie w perspektywie o jednym punkcie zbienoci ............................................. 156
O dwch punktach zbienoci ........................................................................................... 157
Cz III: Rysowanie czas zacz ............................ 159

Rozdzia 10: Zaplanuj swj rysun ek..............................................................................................161
Elementy kompozycji .............................................................................................................. 161
Podkrelanie punktu centralnego....................................................................................... 162
Przesanianie, ujednolicanie i gbia ..................................................................................163
Korzyci pynce z uywania lin ii....................................................................................... 164
Rwnowaga pomidzy poszczeglnymi elementami kompozycji .................................165
Okrelanie proporcji elementw kompozycji .................................................................. 167
Wizyta w laboratorium podstawowe formuy kompozycji ............................................ 168
Zasada zotego podziau ...................................................................................................... 168
Kompozycja z dusz SOUL .......................................................................................... 170
Inne rodzaje kom pozycji......................................................................................................172
Licentia artistica i narzdzia pracy artysty ..............................................................................173
wiat widziany przez wizjer ................................................................................................173
Planowanie kompozycji z fotografii ...................................................................................174
Projekt 10. Planowanie kompozycji ....................................................................................... 176
Rozdzia 11: Zapis ycia w szkicow niku.......................................................................................181

Przygotowanie przenonego warsztatu pracy ....................................................................181
Pora wyj i rozejrze si troch ............................................................................................. 182
Zapenianie kartek szkicownika...............................................................................................183
Szkicowanie prost kresk ...................................................................................................184
czenie cieniowania i kreski ............................................................................................. 185
Szkicowanie spiralami lub cieniowaniem ........................................................................ 185
Projekt 11. Rysunek m isia........................................................................................................187
Spis treci
Rozdzia 12: Rysowanie z p a m i c i................................................................................................ 191

Zachowywanie obrazw w pamici ...................................................................................... 191
Sztuka patrzenia na w iat..................................................................................................... 192
We pod uwag swoj percepcj ........................................................................................ 194
Magazynowanie obrazw w gowie ....................................................................................... 195
Projekt 12. Rysowanie na podstawie wspomnie werbalnych .......................................... 196
Rozdzia 13: Rysujemy martw n a tu r ......................................................................................... 201

Dobieranie elementw kompozycji ....................................................................................... 201
Klasyka i nowoczesno .......................................................................................................201
N ie z tej ziemi .......................................................................................................................204
Rysowanie obiektw symetrycznych ..................................................................................... 204
Owietlanie martwej natury ....................................................................................................207
Projekt 13. Rysujemy martw n a tu r ..................................................................................... 209
Rozdzia 14: Jak zachowa pikno kwiatw id rze w ? ...............................................................211

Uwiecznianie urody kw iatw ..................................................................................................211
Oko w oko z maym Socem sonecznik................................................................... 212
Rozkwitamy razem z r ...................................................................................................212
Obserwacja i rysowanie drzew ................................................................................................214
Projekt 14. liczna lilia ............................................................................................................. 216
Rozdzia 15: wiat poza dom em .....................................................................................................219

Odkrywamy niebo i ziemi .....................................................................................................219
Cigle zmieniajce si n ie b o ............................................................................................... 219
Wycieczka po rnych ziemiach ........................................................................................ 220
Projekt 15. Wyni bia zim .................................................................................................222
Rozdzia 16: Rysujemy zw ierzaki....................................................................................................225

Moda na futra i pirka ............................................................................................................. 225
Sier duga i krtka ............................................................................................................. 226
Rysowanie ksztatw skrytych pod sierci ...................................................................... 228
Latamy razem z ptakami ......................................................................................................229
Zwierzaki jak y w e................................................................................................................... 231
Projekt 16. Skrzyda na wodzie .............................................................................................. 233
Cz IV: Portretowanie udzi ..................................2 3 7

Rozdzia 17: Malestwo, spjrz tylko na s ie b ie ......................................................................... 239
Mierzenie malekich proporcji.............................................................................................. 239
Rzut oka na gwk niem owlcia....................................................................................... 239
Proporcje twarzy .................................................................................................................. 240
10
Malekie twarzyczki i mikkie, puszyste woski ..................................................................244

Jak narysowa oko niemowlcia? .......................................................................................244
Rysowanie uroczego, perkatego n o sk a.............................................................................. 245
Szkicowanie drobnych ustek maego czowieka...............................................................246
Rysowanie maowiny usznej ............................................................................................. 248
Dopieszczanie wosw im mniej, tym lepiej ...............................................................250
Co wyjdzie z poczenia wszystkich elementw? ............................................................251
Projekt 17. May B randon........................................................................................................251
Rozdzia 18: Hod dla dziecicej niew innoci............................................................................ 255

Rozwj twarzy od niemowlcia do nastolatka .................................................................255
Proporcje twarzy dziecka w rnych latach ...................................................................... 255
Porwnanie cech szczeglnych twarzy ............................................................................. 257
Skupienie si na elementach twarzy dziecka ........................................................................ 259
Rysowanie dziecicego oka ................................................................................................. 259
Ksztatowanie nosa dziecka................................................................................................. 261
Ukad rozwijajcych si dopiero warg .............................................................................. 261
U cho dziecka widziane z przodu .......................................................................................263
Planowanie portretu modego czow ieka.............................................................................. 264
Projekt 18. Portret Ani .............................................................................................................265
Rozdzia 19: Wiele twarzy dorosego c zo w ie k a ....................................................................... 269

Pochwaa dla odmiennoci ..................................................................................................... 269
Rne ksztaty gowy dorosego czowieka....................................................................... 270
Rnice pci .......................................................................................................................... 271
Zapamitywanie proporcji budowy twarzy dorosego czowieka ................................. 273
Tworzenie penego portretu osoby dorosej ......................................................................... 275
Planowanie ukadu portretu ............................................................................................... 275
Twarze, ramiona i d o n ie .................................................................................................... 276
Projekt 19. Portret Manishy ................................................................................................... 279
Rozdzia 20: Prostsze strony tw a rzy ..............................................................................................283

Pretensjonalne fryzury i mieszne tw arze............................................................................. 283
Wicej wosw, mniej wosw, cakiem y so .................................................................... 284
Niech twarz powie Ci w szystko......................................................................................... 285
Ukrywanie twarzy za zarostem .......................................................................................... 287
Proces starzenia si tw arzy .......................................................................................................289
O d lat czternastu do dw udziestu........................................................................................289
Trzydziestka.......................................................................................................................... 290
Czterdzieci pi l a t ..............................................................................................................290
Szedziesitka ...................................................................................................................... 291
W wieku lat osiemdziesiciu piciu ...................................................................................292
Rysunkowe karykatury.............................................................................................................293
Projekt 20. miechokatura K ay............................................................................................... 295
Spis treci
Cz V: Dekalogi ...................................................2 9 9
Rozdzia 21: Dziesi wskazwek, dziesi podpowiedzi i dziesi taje m n ic...................301
Pierwsze linie obrony .............................................................................................................. 301
Ochrona rysunkw przed domi ......................................................................................... 302
Pamitaj o konserwacji ............................................................................................................303
Fiksatywa w sprayu .................................................................................................................. 303
Rysowanie trudnych lub nieznanych fa k tu r......................................................................... 304
Skuteczne wykorzystanie dwch gu m ek ..................................................................................304
Jak ochroni zdjcie przed zniszczeniem siatk?.................................................................. 305
Robienie siatki papierem milimetrowym.................................................................................305
Symetria ..................................................................................................................................... 305
Podpisywanie p ra c .................................................................................................................... 306
Rozdzia 22: Dziesi krokw do ukoczenia rysunku.............................................................307

Okrel konkretny plan dziaania ............................................................................................ 307
Zorganizuj sobie prac ............................................................................................................. 308
Ostatnie przygotowania do p ra c y ........................................................................................... 309
Wykonaj szkic kompozycji ......................................................................................................309
Odpowiednia perspektywa ......................................................................................................309
Sprawd ksztaty przestrzeni oraz wzajemne relacje midzy obiektam i........................... 310
Stwrz map walorw ............................................................................................................. 310
Dobierz odpowiednie metody cieniowania .......................................................................... 311
Teraz zaczyna si prawdziwa zabawa ..................................................................................... 311
Dokaczanie dziea .................................................................................................................. 312
Rozdzia 23: Dziesi dodatkowych zabawnych p ro je k t w ....................................................313

Jajecznie pikne smocze jajo .................................................................................................. 313
Zanim wochacz ci wosy ................................................................................................... 315
Riley dum ny buntow nik.....................................................................................................316
Dolly bardzo owcza owieczka ........................................................................................... 319
Bardzo, bardzo czarny charakter ........................................................................................... 322
Dodo na hutawce ................................................................................................................... 325
Kropelka wody ......................................................................................................................... 327
Dalmatyczyk Shadow ........................................................................................................... 328
Kubek w k u b ek ..........................................................................................................................331
Corny grzechotnik z brzuchem z kukurydzy..................................................................... 333
Rozdzia 24: Dziesi ciekawostek dla kadego a rty s ty ......................................................... 337

Naucz si rozumie sztuk ......................................................................................................337
W galerii sztuki niczym o b c y ...................................................................................................338
Historyczne style rysowania ....................................................................................................339
Rozwijanie wasnego stylu rysowania .................................................................................... 339
Wybieranie ulubionego narzdzia rysowniczego ................................................................. 340
11
12
Rysowanie dla bystrzakw
Kursy, szkolenia i warsztaty .................................................................................................... 341

Praca z natury czy z fotografii? .............................................................................................. 342
Umieszczanie swoich prac w internecie ............................................................................... 342
Dziesi pyta o prawa autorskie .......................................................................................... 342
Od rysunku do malowania ..................................................................................................... 344
Rozpal w sobie pomie kreatywnoci .................................................................................. 344
Odpoczynek dla oczu ...............................................................................................................345
Tworzenie wasnego studia .................................................................................................... 345
Skorowidz.............................................................................................................................................347
O autorce
B re n d a H o d d in o tt jest sam oukiem w dziedzinie
sztuk plastycznych. Zajm uje si tw orzeniem
portretw pamiciowych i jest ilustratork.
N ajbardziej lubi rysowa ludzi, a jej styl to
m ieszanka hiperrealizm u, surrealizm u i fantasy.
Brenda, urodzona w St. Johns (Nowa Funlandia),
dorastaa w maym miasteczku o nazwie C orner
Brook. Kad woln chwil powicaa na rozwijanie
swoich zdolnoci plastycznych. N a szczcie nikt
nigdy nie powiedzia jej, e nie powinna rysowa.
Jako dziecko bardzo zamknite w sobie nie pojmowaa prawdziwego
znaczenia sowa talent. Zanim zrozumiaa, e wielu ludzi uwaa rysowanie
za czynno wyjtkowo trudn i wymagajc specjalnych zdolnoci, bya ju
na najlepszej drodze do zostania prawdziw artystk. Dziki przernym ksikom
z dziedziny rozwoju w sztukach plastycznych osigna wysoki poziom wiedzy
technicznej o rysowaniu. N auka rysowania staa si dla Brendy produktyw n
i zarazem tani rozrywk, ktr wypeni mona byo dugie godziny wolnego
czasu. W wieku szesnastu lat Brenda powrcia do St. Jo h n s, gdzie podja
nauk grafiki uytkowej. Po ukoczeniu szkoy pracowaa jako grafik projektant
dla rnych agencji reklamowych.
W latach siedemdziesitych XX wieku Brenda, bdca matk i matk dwjki
dzieci (Heidi i Benjamina), postanowia pracowa w dom u. Zacza zarabia,
przyjmujc od agencji reklamowych i biznesowych liczne zlecenia na projekty
graficzne. Ponadto zdobya saw jako twrczyni portretw, a jej prace zaczy
ukazywa si w lokalnych gazetach i magazynach. cznie przyja ponad
1100 zlece pryw atnych i od przernych firm , w tym ponad 100 zlece
na wykonanie okolicznociowych okadek lokalnych magazynw.
Nawizaa wspprac z lokalnym wydziaem do spraw rekreacji. Jej zadaniem
byo przygotowanie odpowiedniego programu nauczania rysunku i prowadzenie
zaj dla dzieci w w ieku przedszkolnym , szkolnym oraz dla dorosych.
Przekazywanie wiedzy, uczenie rysunku ludzi z rnych przedziaw wiekowych
okazao si dla Brendy wyzwaniem i zarazem przyjemnoci.
14
Z dolnoci B rendy w zakresie rysowania tw arzy zostay dostrzeone przez

przedstawicieli policji lokalnej oraz federalnej. Zaproponowano jej posad twrcy
portretw pamiciowych. W latach 1976 - 1982 wsppracowaa z Kanadyjsk
Krlewsk Policj Konn oraz N ow ofunlandzk Policj Krlewsk. W roku
1982 zostaa w yrniona za efektyw n w spprac z w ydziaam i policji
zajm ujcym i si identyfikacj kryminaln.
W 1982 roku Brenda wraz z rodzin przeprowadzia si do Halifaksu w Nowej
Szkocji, gdzie podja prac na stanowisku twrcy portretw pamiciowych
oraz zaja si wykonywaniem na zlecenie projektw graficznych. Ponadto
znw zacza uczy rysunku grupy artystw-amatorw. Stworzya innowacyjny
program szkolenia, ktry sprawdzi si na tyle, e w cigu niespena dwch lat
ludzie zaczli ustawia si w coraz duszej kolejce, by zapisa si na prowadzone
przez ni kursy. Przyja propozycj kierowania lokalnym wydziaem sztuki
amatorskiej. D o jej obowizkw naleao zatrudnianie i szkolenie nauczycieli.
Poza tym stworzya kilka programw nauczania dla plastycznych klas dziecicych.
W tym samym czasie zacza prowadzi zajcia dla grup zaawansowanych,
zoonych z dzieci w w ieku od dziesiciu lat oraz ludzi dorosych. Zajcia
odbyway si w jej prywatnej, domowej pracowni. W roku 1987 znalaza do
czasu, by opanowa techniki malarskie (farby olejne), i zaledwie dwa lata
pniej oprcz rysunku uczya malarstwa.
W latach 1988 - 1994 B renda czsto pokazywaa swoje prace na rnych
wystawach i braa udzia w w ielu regionalnych konkursach artystycznych.
W tym czasie jej obrazy i rysunki zdobyy ponad dwadziecia prestiowych
nagrd.
W 1992 roku Brend uhonorow ano odznaczeniem Kanadyjskiej Krlewskiej
Policji Konnej. Zostaa czonkini Zwizku Twrcw Portretw Pamiciowych
(The Association O f Forensic Artists) z siedzib w Scottsdale, w Arizonie.
We w rzeniu roku 1993 w oficjalnym czasopimie The State O f T he A rt,
powiconym sztuce rysowania portretw pamiciowych, pojawi si artyku
na tem at jej tw rczoci jak o portrecistki. D ziki przynalenoci do wyej
w spom nianej organizacji zyskaa dostp do m nstw a artykuw i innych
rde wiedzy, ktre pozwoliy jej pniej w znacznym stopniu rozwin swoje
um iejtnoci. Poznaa tajniki przesucha poznawczych i wykorzystywaa je
w swej pracy z ofiarami oraz wiadkami przestpstw. W roku 1994 otrzymaa
C ertyfikat C zonkostw a w M idzynarodow ym Tow arzystw ie T w rcw
P o rtret w Pam iciow ych (Forensic Artists International). W trakcie swej
dwudziestopicioletniej kariery cywilnej twrczyni portretw pamiciowych
Brenda pracowaa z ponad tysicem ofiar i wiadkw przestpstw. Narysowaa
ponad tysic dwiecie portretw pamiciowych przestpcw, co zaowocowao
setkami trafnych identyfikacji.
O autorce
W 1998 roku Brenda postanowia zawiesi swoj osiem nastoletni karier

nauczycielki sztuki i powici wicej czasu na rozwijanie wasnej twrczoci.
G dy tylko m oe, pokazuje swoje prace, dziki czem u nierzadko zdobyw a
przerne nagrody. Aktualnie Brenda skupia si przede wszystkim na malowaniu,
rysow aniu, pisaniu artykuw i ksiek z dziedziny rysunku i m alarstwa,
tw orzeniu stron internetow ych i sztuce rysowania portretw pamiciowych.
Zaoya te firm o nazwie H oddinott Fine Art, zajmujc si dziaalnoci
wydawnicz w dziedzinie sztuk plastycznych.
W e w rzeniu roku 2000 Brenda zacza tskni za uczeniem , wic zaoya
stron internetow o nazwie Fine Art Education: www.finearteducation.com.
M ona na niej znale darm ow e lekcje rysunku przygotowane przez Brend
z zachowaniem jej niepowtarzalnego stylu. Uczniow ie w rnym w ieku i na
rnych poziomach rozwoju artystycznego chwal proste, opracowane metod
krok po kroku kursy. Strona spenia rwnie rol pom ocy naukowej, z ktrej
korzystaj nauczyciele sztuk plastycznych na caym wiecie. Oprcz lekcji rysunku
witryna oferuje take m idzy innym i galeri oryginalnych prac Brendy.
15
Podzikowania od autorki
Z
caego serca dzikuj mojej redaktor M ary Goodwin i caej ekipie z Wiley.
Moc uciskw kieruj do mojej rodziny: ma Eda Thom psona, rodzicw
Pam i G ranville H o ddinottw , brata Petera H o d d in o tt, siostry Karen
U nicom b, matki mojego ma Klary Thom pson, dzieci H eidi i Benjamina
T hom psonw oraz w nuka Brandona Portera. Wielkie psie ciasteczka nale
si Shadow i C hew yem u za ich mio i cige dostawy wieego futra, ktre
znajdowaam na klawiaturze kom putera.
Gorce podzikowania dla mojej wspaniaej agentki literackiej z Bookends

Jessicki Faust. Wyrazy wielkiej wdzicznoci dla mojego m enedera Johna
McKeagea za to, e zawsze we m nie wierzy. Dzikuj m em u przyjacielowi
B ruceowi P ooleowi za uyczenie m i sw oich niesam ow itych zdolnoci
w dziedzinie fotografii. Wielkie podzikowania kieruj do wszystkich m oich
przyjaci, dziki ktrym niniejsza ksika z idei przeistoczya si w rzeczywisto:
Briana Churcha, Sherri Flamings, Kathleen McCleave, Wilmy i Maggie Ross,
Jesse Wilts, M axene Webb, Jasona Browna, Jacksona Bishopa, Susan FultonKaiser, W illiam a O. M cC orm icka, T ed d y ego B ono, C arolyn B edford
i znajomych z Paint-L.
Uciski dla m oich pierwszych studentw, ktrzy nieustannie stawiali przede
m n nowe wyzwania i nie szczdzili mi chichotu zainteresowania, ktrzy
nauczyli mnie, jak uczy.
R w nie w ielkie podzikow ania kieruj do mojej przewspaniaej rodziny
i przyjaci, za to, e uyczyli mi swych tw arzy (niekiedy rw nie doni,
ram ion, ng), bym m oga je narysowa. D zikuj R obow i R oughleyow i,
Heidi i Benowi Thom psonom , Brandonowi Porterowi, Anne Sawney, Benowi
Fongow i, C hrisow i C hurchow i, C laudette G erm ain, P hilow i Pow erow i,
M ikeowi Lemoine, Colinowi, Adamowi i Am y U nicom bom , Danielowi
Shouseowi oraz Kay Wilson. N iech Bg bogosawi Wasze cieki!
Podzikow ania od wydawcy oryginau

Jestemy dumni z tej ksiki. Prosimy o przesyanie wszystkich uwag za pomoc formularza
internetowego serii Dummies, ktry znajduje si pod adresem www.dummies.com/register.
W wydaniu tej ksiki pomogli nam midzy innymi:
Acquisitions, Editorial, and Media Development
Composition Services
Project E ditor: Mary Goodwin
Project Coordinator: Nance Reeves
Acquisitions E ditor: Natasha Graf
Layout and Graphics: Seth Conley,

Michael Kruzil, Gabriele McCann,
Tiffany M uth, Barry Offringa,
Jeremy U nger
T echnical E ditor: Mike Applegate

Editorial Manager: Michelle Hacker
Illustrations: Brenda H oddinott
C artoons: Rich T ennant
(www.the5thwave.com)
Proofreaders: John Tyler Connoley, John

Greenough, Carl Pierce, Dwight Ramsey,
TECHBOOKS Production Services
Indexer: TECHBOOKS Production Services
Publishing and Editorial fo r Consumer Dummies
D iane Graves Steele, Vice President and Publisher, Consumer Dummies

Joyce P ep p le, Acquisitions Director, Consumer Dummies
Kristin A. C ocks, Product Development Director, Consumer Dummies
M ichael Spring, Vice President and Publisher, Travel
Brice G osnell, Associate Publisher, Travel
Suzanne Jannetta, Editorial Director, Travel
Publishing fo r Technology Dummies
Richard Swadley, Vice President and Executive Group Publisher

Andy Cummings, Vice President and Publisher
Composition Services
Gerry Fahey, Vice President o f Production Services

D ebbie Stailey, Director o f Composition Services
# # T ita j w Rysowaniu dla bystrzakw. Ksika ta koncentruje si na podstawach

w w rysowania, przydatnych pocztkujcym artystom, ale zawiera rwnie
m nstw o wyzwa, ktre uciesz bardziej dow iadczonych rysow nikw .
N iew ane, czy masz lat dziewi, czy dziew idziesit, w tej przyjem nej
i swobodnie napisanej ksice znajdziesz co dla siebie.
N iektrzy ludzie swoj przygod z rysunkiem zaczynaj w e w czesnym
dziecistwie i kocz w wieku kilkunastu lat. Nieliczni, oddani caym sercem
swej pasji, pozostaj jej w ierni rw nie po osigniciu w ieku dojrzaego.
N iektrzy ludzie odkrywaj czar rysowania w pniejszych etapach swojego
ycia, czasami nawet bardzo pno. Rysowanie dla bystrzakw to ksika, ktr
pragnabym widzie w swojej biblioteczce w czasach, gdy podejm owaam
pierwsze prby opanowania technik rysowania.
Wyznaj nieskom plikowan filozofi. U w aam , e moesz sam nauczy si
rysowa, tak jak ja to zrobiam. Jeli wykaesz si oddaniem i zaangaowaniem,
moesz osign niezwyk biego w tej dziedzinie. Powiniene rozwija si
w takim tempie, jakie najbardziej Ci odpowiada. N ie bdziemy przeprowadza
adnych testw ani ustala term inw osigania poszczeglnych etapw rozwoju,
a rysowa bdziesz wtedy, gdy bdziesz mie na to ochot. Bdziesz si dobrze
bawi, a czasem nawet pokada ze miechu.
Samo przeczytanie tej ksiki nie wystarczy, by nauczy si rysowa. Rysowanie

to rzeczow nik okrelajcy pew ne dziaanie. N iezliczone wiczenia, jakie
znajdziesz w tej ksice, m aj nie tylko w poi C i niezbdne rysow nikow i
umiejtnoci, ale te dostarczy wielu godzin doskonaej zabawy. Podziel
si z T o b rnym i patentam i, sekretam i, udziel w ielu rad z dziedziny,
ktr odkrywaam w trudzie i znoju, popeniajc bdy.
20
Tem aty, ktre bd porusza w tej ksice, maj zaspokoi potrzeby adepta
sztuk piknych, zmotywowa Ci do pracy, zaszczepi w Tobie indywidualizm
i zwikszy T w kreatyw no. O d tej chw ili stajesz si sw oim w asnym
nauczycielem i bdziesz czynnie odkrywa sekrety rysunku.
Rzu okiem na rysunki zamieszczone w ksice jest ich blisko 300. Kady
z nich zosta specjalnie dobrany tak, by dokadnie zilustrow a om aw ian
w danym fragmencie technik. M oje bazeskie poczucie h u m o ru skonio
m nie, by pewne tradycyjnie omawiane tem aty zilustrowa rysunkami, ktre
bynajmniej nie s konwencjonalne. G dy pocztkowo rozwaaam ide napisania
tej ksiki, sdziam , e setka zam ieszczonych w niej ilustracji w ystarczy
w zupenoci. Jednake, kiedy tylko zabraam si do pisania, poczuam, e musz
zilustrowa prawie wszystko. Chyba mona powiedzie, e uwielbiam rysowa.
O panow anie podstaw rysowania, ja k poznaw anie kadej nowej dziedziny,
wymaga rozwinicia w sobie kilku niezbdnych, cho moe niezbyt podanych,
zdolnoci. Umieszczajc w ksice zabawne ilustracje, staraam si, by nawet
najbardziej przyziemne tematy stay si moliwie ciekawe. N a przeszo trzystu
stronach tej ksiki znajdziesz m nstw o niezw ykych rodkw przekazu
niewane, czy przygoda z rysowaniem bdzie dla Ciebie nowoci, powrotem
do pasji z dziecistwa, czy te rozwiniciem posiadanych ju um iejtnoci.
Skoro chcesz opanowa sztuk rysowania, bdziesz potrzebowa poza t
ksik i kilkoma tanim i narzdziam i zdolnoci patrzenia, um iejtnoci
waciwego trzymania owka, ogromnej dozy motywacji, szczypty cierpliwoci,
kapki oddania i kilku ziarenek determinacji. Musisz te wygospodarowa troch
wolnego czasu, nie traci dobrego nastroju, obieca sobie, e bdziesz dobrze
si bawi i ju m oesz rusza.
Naiwne zaoenia
Czy masz jakie ustalone pogldy na rysowanie? Przeczytaj kade z podanych
niej trzech zda i zdecyduj, czy s one prawdziwe, czy faszywe.
S Aby zaj si rysunkiem , m usisz od pocztku niele rysowa.
S Jeeli nie masz w rodzonych, naturalnych zdolnoci, nie powiniene
w ogle traci czasu na nauk rysunku.
S Rysowanie to trudno osigalna, prawie magiczna um iejtno, dostpna
jedynie nielicznym uprzywilejowanym osobom.
Wstp
Jeli sdzisz, e wszystkie te stwierdzenia s nieprawdziwe, podzielasz moje

pogldy na tem at sztuki. Uwaam, e kady moe rysowa. T y rwnie. A jeli
z natury nie lubisz popenia bdw, m am dla Ciebie doskona wiadom o
w rysowaniu nie ma dobrych i zych cieek jest wycznie akceptacja
dla wasnej wyjtkowoci.
Jak podzielona jest ksika

Pocztkowe rozdziay maj uatwi Ci oswojenie si z rysunkiem. N a pocztku
poznasz podstaw y przejdziesz od w yboru m ateriaw do w aciw ych
sposobw trzymania owka, od rysowania linii do zaznaczania cieni. Pozosta
cz ksiki wypeniaj rozwaania o rnych obiektach, ktre bdziesz rysowa,
i tem atach, jakie pojawi si na Tw oich dzieach. T cz ksiki m oesz
czyta w dowolnie wybranej przez siebie kolejnoci. T roch poczytaj, potem
troch porysuj, potem znw poczytaj i jeszcze troch porysuj.
Cz I: I TY moesz rysowa!
T y tu tej czci w zasadzie m w i ju w szystko. Jeli nie jeste do koca
przekonany, czy rysowanie faktycznie jest C i przeznaczone, to zanim jeszcze
ukoczysz lektur, wikszo Tw oich obaw zapewne rozwieje si w py.
Rysowanie jest um iejtnoci waciw kadem u z nas. Pierwszy krok jest
najtrudniejszy tak jest zreszt zawsze, gdy podejmujemy si jakich nowych
dziaa. Jednak gdy tylko zaczniesz pracowa z m ateriaem zebranym w tej
ksice, odkryjesz nowe pasjonujce, radosne i bardzo twrcze zajcie.
W czasie lektury miej zawsze pod rk przybory do rysowania. Bd Ci one
potrzebne nawet w rozdziale 1., bo m am zamiar rzuci Ci na gbok wod
i od razu zachci do wykonania kilku zabawnych szkicw, ktre daj m oim
pocztkujcym uczniom niezalenie od ich w ieku ju przeszo
dwadziecia lat.
N iech moje rysunki Ci nie oniemielaj. Rysuj ju od wielu, wielu (i jeszcze
wielu) lat. M oje pierwsze prace byy do sabe (przynajmniej w wietle m oich
dzisiejszych standardw). O dnalazam kilka starych rysunkw, by pokaza
Ci, jak wglday moje prace w pierwszych latach przygody z rysunkiem (Mamo,
Tato, dzikuj Wam, e przechowalicie je dla mnie). Kady musi gdzie zacz,
a to, e starasz si najlepiej, jak potrafisz, powinno stanowi dla Ciebie powd
do dumy.
21
22
Rysowanie dla bystrzakw_______________________________________________
Cz II: Podstawowe umiejtnoci

Jeli dopiero zaczynasz przygod z rysow aniem , m oesz opuci niektre
fragmenty ksiki, ale z pewnoci nie moesz pomin tych szeciu rozdziaw.
Aby w ogle nauczy si rysowa, m usisz opanow a pew ne podstaw ow e
umiejtnoci. Wiesz, t cz ksiki powiniene przeczyta, nawet jeeli masz
ju dow iadczenie w rysow aniu, poniew a zawsze m oesz zyska now e
spojrzenie na swoj wiedz.
Zaczn od zaprezentowania kilku zabawnych wicze i zudze optycznych,
dziki ktrym nauczysz si patrze na wiat okiem artysty. O dkryjesz czar
zwyczajnych linii i spojrzysz na nie z nowej perspektywy, a w kocu nauczysz
si dostrzega i rysowa linie zawarte w otaczajcych Ci przedmiotach. Zaczniesz
zgbia tajniki tw orzenia obrazw dajcych zudzenie trjw ym iarow oci,
aby w rezultacie odkry, dlaczego wiato jest podstaw cieniowania. Dowiesz si,
ja k zaznacza obszary zacienione poprzez w ykorzystanie rnych nasyce
i tekstur; odkryjesz take niezliczone narzdzia, dziki ktrym bdziesz tworzy
w asne rysunki. Zabaw ne wiczenia i szalone obrazy sprawi, e naw et
perspektywa stanie si znacznie bardziej zajmujca, ni moe Ci si to wydawa.
To, czy bdziesz pracowa z t czci ksiki przez kilka dni, czy przez kilka
miesicy, nie ma adnego znaczenia. Miej jedynie na wzgldzie wag zawartego
w niej m ateriau i stwrz sobie solidne podwaliny pod przysze prace. W ten
sposb oszczdzisz sobie m nstwa stresu.
Cz III: Rysowanie czas zacz

T eraz jeste ju gotw do skoku na gbok w od. P ora w ybra kierunek,
w ktrym bdziesz si rozwija. W tej czci opowiem o tym , ja k planowa
rozmieszczenie obiektw na rysunku, udziel kilku rad dotyczcych prowadzenia
dziennika szkicw i bd gorco zachca Ci do polegania na wasnej kreatywnoci
i patrzeniu na wiat oczyma duszy. U chyl te przed T ob drzwi do wiata
tworzenia portretw pamiciowych, dajc Ci niepowtarzaln okazj wcielenia
si w rol rysownika wsppracujcego z policj, gdy bdziesz towarzyszy
m i w czasie tworzenia rysunku skadajcego si z gotowych elementw.
Sprbuj swoich si w rysow aniu rnych m odeli, poczynajc od dobrze
uoonych i chtnych do wsppracy, nieruchomych obiektw (martwa natura),
a na uroczych, fruw ajcych, szczekajcych, m iauczcych i pywajcych
stworzonkach koczc. Rysujc kwiaty, drzewa, niebo, gry czy wod, nauczysz
si, e cay cigle zmieniajcy si wiat tylko czeka na to, by go odkry.
Wstp
Tw oja pami kryje w sobie fascynujce m odele, a ja pom og C i wygrzeba

je z jej zakamarkw. Bd rwnie zachca Ci do badania nieskoczonych
obszarw wyobrani, gdzie odkryjesz prawdziwie zadziwiajce i ekscytujce
m odele swoich przyszych prac.
Cz IV: Portretowanie ludzi

Jeli sdzisz, e rysow anie ludzi je s t zajciem tru d n y m , ta cz ksiki
w zbudzi w Tobie nieskrywany zachwyt. N ie m am zam iaru namawia Ci,
by uczy si dugich i skomplikowanych nazw poszczeglnych mini, czy
przekonywa Ci do tworzenia nudnych anatom icznych rysunkw koci.
Rysowanie ludzi staje si znacznie prostsze i zabawniejsze, gdy rozoy si
ich sylwetki na proste ksztaty.
Najatwiej rysuje si dzieci. Powiciam cay rozdzia tej czci, by przedstawi
w nim charakterystyczne cechy twarzy dziecka i atwe do zapamitania proporcje.
Dzieci s ulubionym i m odelam i w ielu artystw , a dziki kilku prostym
w skazw kom T y rw nie nauczysz si portretow a te urocze m alestwa.
Portretowanie dorosych stawia przed rysownikiem rnego rodzaju wyzwania,
jed n ak odwzorowanie ich twarzy rwnie podlega pew nym reguom , dziki
ktrym atwiej jest odda podobiestwo do modelu.
Nastpny z moich ulubionych rozdziaw pokae C i zabawne strony rysowania
ludzi. Odkryjesz, jak tworzy rne fryzury, nauczysz si oddawa na papierze
niezliczone emocje malujce si na ludzkich twarzach i poznasz rado tworzenia
karykatur, a wszystko to w atwych do powtrzenia krokach. Udziel C i take
kilku niezm iernie cennych rad, dotyczcych zm ian zachodzcych w ludzkiej
fizjonomii w czasie procesu starzenia si. Opowiem o niezwykych zmianach,
jakie zachodz na tw arzy czowieka w poszczeglnych etapach jeg o ycia
od w ieku 14 do 85 lat.
W czasie lektury tych trzech rozdziaw nie oddalaj si zbytnio od swoich
narzdzi rysowniczych i staraj si wykonywa wszystkie wiczenia i realizowa
proponowane przeze mnie projekty. G dy raz dowiadczysz radoci rysowania
ludzi, bdziesz mj.
Cz V: Dekalogi
W tej czci ksiki znajdziesz bogaty wybr rad, a take kilka stron powiconych
rnym , cennym dla artysty inform acjom . U m ieciam tu take rozdzia,
w ktrym pokazuj, ja k krok po kroku stworzy w peni wyjtkowy
rysunek. Takie dzieo z pew noci w yw rze niezapom niane w raenie
na w szystkich Tw oich przyjacioach i caej rodzinie.
23
24
W kocu, co nie znaczy, e rozdzia ten ustpuje w czym kolw iek swoim
poprzednikom , zaprezentuj C i dziesi wyjtkowo zabawnych projektw,
ktrym z pewnoci nie zdoasz si oprze kady z nich bdzie odpowiada
innem u poziomowi zaawansowania. Modele, jakie Ci zaproponuj, to midzy
innym i kot, pies, owca, ale take sm ocze jajo, kubek na k ubku czy kilka
zabawnych karykatur.
Ikony wykorzystane w ksice

M arginesy prawie kadej ze stron tej ksiki zostay ozdobione uroczym i,
okrgymi rysunkami, zwanymi przez fachowcw ikonami. W tym szalestwie
kryje si pewna metoda. Kada z ikon ma wyczula Ci na pewien rodzaj
szczeglnie istotnych informacji.
T a ikona oszczdza Twj czas i energi, w skazujc C i prostsz m etod
osignicia celu czy podajc, gdzie powiniene szuka dodatkowych informacji
z zakresu omawianej wanie dziedziny.
Kade pojawienie si tej ikony zwiastuje istotn dla Ciebie informacj. Czasami
bdzie to przypom nienie tem atu, ktry pojawi si ju w ksice, a czasami
po prostu znak, e warto, by zapamita t ciekawostk, bo m oe ona mie
znaczenie pniej.
Za tym znakiem kryj si naprawd wane informacje. Jednak, jeli zdecydujesz
si ignorowa niezwykle przydatne wiadomoci, ktre mogyby urozmaici
T w oj artystyczn podr, nie obawiaj si omija tych fragm entw ksiki.
Niektre z wiadomoci podawanych przy tej ikonie rozbuduj Twj fachowy
jzyk, sprawiajc, e zaczniesz bez w ikszych problem w posugiw a si
argonem artystw.
Gdy natkniesz si na t ikon, bdzie to oznacza, e pora wygrzeba szkicownik,
wypuci kota na dwr, nakarmi psa i zatopi si na duszy czas w rysowaniu.
Zarezerwuj sobie duo czasu na rysowanie i prac zwizan z poszczeglnymi
wiczeniami i projektami, poniewa kady wykonany rysunek bdzie rozwija
Tw oje umiejtnoci.
Ta ikona oznacza, e powiniene uwanie przyjrze si otoczeniu, poniewa
co niezwykle interesujcego czeka na odkrycie. Rysowanie polega przede
w szystkim na patrzeniu. C zasam i poprosz C i o uw ane przyjrzenie si
ktrej z m oich prac, a czasem cenne informacje znajdziesz, rozgldajc si
wok siebie.
Wstp
Co dalej
N ie m usisz czyta rozdziaw tej ksiki w kolejnoci, w jakiej zostay one
w niej zamieszczone. M oesz przejrze spis treci i wybra sobie z niego te
tematy, ktre ywiej Ci interesuj. Wiele tem atw jest rozproszonych po caej
ksice. Jeeli na przykad masz problemy z oddaniem na portrecie sdziwego
wieku stryjecznego dziadka Ignacego, przeczytaj rozdzia 20., Proces starzenia si
twarzy, z ktrego dowiesz si, jak rysowa poszczeglne fragm enty twarzy,
by wygldaa ona odpow iednio staro.
Jeeli za dopiero zaczynasz rysowa, m oesz zdecydowa si na lektur
wszystkich rozdziaw od samego pocztku czci I. W takim wypadku z caego
serca radz C i chon w szystkie inform acje podane w czci II i zalecam
dokadne wykonywanie zamieszczonych w niej wicze i projektw.
G dy poznasz ju podstawy, moesz dowolnie wybiera materia z pozostaej
czci ksiki, cieszc si tymi jej fragmentami, ktre najbardziej Ci interesuj.
M im o e ksika ta ma charakter poradnika encyklopedycznego, jej struktura
pozwala korzysta z niej rwnie tym ludziom , ktrzy lubi czyta od deski
do deski. Ju niebaw em odkryjesz, e poziom trudnoci proponow anych
wicze i projektw ronie wraz ze zblianiem si do koca ksiki.
Jeli jeste ju wprawnym rysownikiem, moesz dowolnie wybiera fragmenty
prezentowanego tu materiau. Przekartkuj sobie szybko ca ksik. Zatrzymaj
si przy tych rysunkach, ktre przykuj Tw oj uwag. Zacznij czyta w tym
m iejscu, ktre C i zaciekawi. T roch poczytaj, w e ow ek i narysuj co,
poczytaj troch duej i porysuj jeszcze troch.
25
Cz I
I TY moesz rysowa!
The 5th Wave
By Rich Tennant
A ch, to ? Pom ylaem sobie, e kilka rysu n k w p o m o e

tro c h ro zadow a panujce tu napicie. N a ryso w ae m
je, gdy ucinae sobie drzem k. l/w a a m , e s ta te k
C zerw onego K rzy a jest szczeglnie udany, jak sdzisz?
W tej czci ..
] \ zatem nie masz pojcia, kim s kosmatki? N o c, w takim
r * razie napraw d m usisz przeczyta t cz. Dow iesz si
z niej nie tylko, ja k wygldaj kosm atki, ale m oe naw et
odkryjesz, e niektrzy przedstawiciele tego gatunku mieszkaj
u Ciebie w dom u. A i chyba zapomniaam doda, e jednego
sobie narysujesz.
N ik t nie rodzi si artyst. Ludzie staj si artystami! H m ...
moe powinnam przeredagowa to stwierdzenie i powiedzie,
e staj si nim i na wasne yczenie. Z mojej strony moesz
oczekiwa zagrzewania do boju i rozbudzenia w Tobie apetytu
na rysowanie. Z dradz C i rw nie kilka sposobw , ktre
pom og C i sta si artyst i ktre wcale nie bd wizay si
z przefarbowaniem w osw na zielono czy wbijaniem sobie
kolczykw w brwi.
Nawet jeli rozpiera Ci ju ch dziaania, powi jeszcze kilka
m in u t na sprawdzenie zawartoci trzech pierwszych, bardzo
krtkich, rozdziaw ksiki. D ow iesz si z nich, co bdzie
p otrzebne C i w pracy i ja k przygotow a sobie to specjalne
miejsce, z ktrego rozpoczniesz swoj przygod. A skoro ju
o tym m owa, poka C i take kilka przydatnych sztuczek,
na przykad, ja k artyci trzym aj ow ek, gdy podpisuj si,
czy jak wypracowa swj wasny styl rysowania. Postaram si
te ja k najlepiej przedstawi Ci to, czego m oesz spodziewa
si w dalszych czciach ksiki; posu si w tym celu
kilkoma zabawnymi przykadami.
Rozdzia 1
Odkrywanie radoci rysowania

W tym rozdziale:
W prowadzenie rysowania do swojego ycia.
Odnalezienie, zainspirowanie i zmotywowanie do pracy drzemicego w Tobie artysty.
Pocztek podry po wiecie rysunku.
zybujcy nad onieonymi grskimi szczytami orze, dziecko tulce do siebie

urocze szczeni, rosa perlca si na patkach ry w pierwszych promieniach
soca, syrena pywajca z delfinam i w m orskich gbinach czy byskawica
rozpruwajca burzow e niebo wszystko to m oe pojawi si na zwykej
kartce papieru.
R ysunek m oe w prow adzi do Twojego ycia nowe, zgoa nieoczekiwane

elem enty. W prowadzajc rysunek do swoich codziennych zaj, m oesz
odmieni sposb, w jaki patrzysz na wiat, a take zmieni zapatrywania ludzi
wok Ciebie. Rysowanie jest potnym narzdziem, a zbadanie jego moliwoci
moe zabra C i cae ycie.
T o wanie potga drzemica w rysunku sprawia, e niektrzy ludzie obawiaj
si z pocztku tego zajcia. W tym rozdziale postaram si przede wszystkim
ograniczy nabony lk odczuwany przed rysowaniem, wyjaniajc po prostu,
jak si do niego zabra. Wyjani Ci, jak stosowa przedstaw ione strategie
rysowania w czasie tworzenia wasnych prac.
Z anim zabierzesz si do czytania, znajd sobie owek i kilka kartek papieru.
Sdz, e nie zdoasz oprze si pokusie przeledzenia kilku prostych krokw,
ktre prowadz do zaplanowania i stworzenia swojego pierwszego rysunku.
Zarys wszystkich moliwoci

Rado i satysfakcja z rysowania stanowi zarw no bodziec do dziaania, jak
i nagrod za trud. Poszczeglne etapy odkrywania tej um iejtnoci wzbogac
wszystkie obszary Twojego ycia. Przemyl sobie podane poniej sformuowania,
gdy bdziesz zastanawia si nad moliwociami, jakie nieodcznie wi si
z rysowaniem.
30
S T w o je ry su n k i s o d b ic ie m T w o ic h o sobistych p o gldw . Rysunek

pozwala C i przekaza wiatu to, co widzisz w form ie nienarracyjnej.
Rysowanie pozwala przem wi Ci bez sw.
S R y so w a n ie w p r o w a d z a d o T w o je g o y c ia n o w e , e k s c y tu j c e
d o z n a n ia . N iew ielkim nakadem rodkw , dysponujc jedynie
podstaw ow ym i um iejtnociam i, ju w krtce zaczniesz szczyci si
swymi najnowszymi osigniciami.
S M o e sz n a d a o so b isty a k c e n t d e k o ra c jo m T w o je g o o to c z e n ia .
O ddaj niektre z rysunkw do opraw ienia i powie je sobie w dom u.
M oe okaza si, e czonkow ie Twojej rodziny czy T w oi przyjaciele
zaczn fascynowa si T w oim i osigniciami. N ie zdziw si, gdy ju
w krtce zaczn domaga si prac, ktre m ogliby powiesi w swoich
domach. T o oczywicie jest najlepsza pora, by zachci ich do podjcia
wasnych prb artystycznych.
S P a tr z c n a w ia t o c z y m a arty sty , zy sk a sz z u p e n ie n o w y p u n k t
w id z e n ia . Rysowanie sprowadza si do obserwacji. Artysta spoglda
na wiat w zupenie nowym dla Ciebie celu by znale kolejne modele
do swoich prac!
S R y so w an ie d a je fiz y c z n satysfakcj. To, ja k rysujesz czy kto oglda
Tw oje prace, tak naprawd nie ma adnego znaczenia. By m oe masz
nadziej, e pewnego dnia uda C i si zorganizowa wystaw swoich prac,
a m oe pokaesz je tylko ludziom Ci najbliszym.
M oesz te zachowa wszystkie rysunki wycznie dla siebie. Tw oje
rysunki bd dokum entacj podry artystycznej, w jak si wybierasz.
S R y so w an ie o d p r a , sta n o w i w y z w a n ie d la u m y su i p o b u d z a
e m o c jo n a ln ie . PO TR A FISZ rysowa i bdziesz rozwija si na tyle,
na ile pozwol Ci na to Tw oje potrzeby, cierpliwo i zaangaowanie.
Najwaniejsze jest to, e w ogle rysujesz. Tworzysz sztuk.
Czynne odkrywanie rysowania

Rysowanie to wywoywanie iluzji gbi i poczucia rzeczywistoci, ktre osiga si
poprzez um ieszczanie na papierze rnych znaczkw . Jednak osignicie
zadowalajcych Ci efektw zaley od tego, jak biegle bdziesz pokrywa papier
tym i znakami.
W yznaj prost filozofi rysowania naley odkryw a je czynnie! Samo
przeczytanie tej ksiki nie zda Ci si na nic. Tylko T y m oesz nauczy si
rysowa!
Rozdzia 1: Odkrywanie radoci rysowania
W ksice tej znajdziesz wszystkie narzdzia niezbdne do zgbienia tajnikw

podstaw rysowania. U czc si zgodnie z w asnym wyczuciem , staniesz si
swoim osobistym mistrzem. Powiniene pracowa w tempie, ktre odpowiada
Ci najbardziej, i opracowa wasny harm onogram zaj.
N ie istniej dobre i ze sposoby rysowania. N aleaoby raczej m w i
0 akceptowaniu rnorodnoci i zrozum ieniu, e kady obraz niezalenie
od tego, jak bardzo Ci si on nie podoba daje moliwo odkrycia czego
nowego (nawet jeli bdzie to stwierdzenie: N igdy wicej nie chc zrobi
czego takiego!).
Opanow anie nowej um iejtnoci prawie zawsze wymaga powicenia w ielu
godzin na wiczenia. Dotyczy to zarwno gry na instrumentach muzycznych,
jak i sportu; bez wicze nie osigniesz wiele. wiczenie zdolnoci plastycznych
m a swoje zalety m oesz rysowa, co tylko zechcesz, w sposb w ybrany
przez siebie, kiedy najdzie Ci na to ochota, a Tw oje zdolnoci i tak bd si
rozwija. N auka rysunku skada si z trzech podstaw ow ych elem entw
w icze, wicze i jeszcze kilku wicze!
Ksika ta da Ci wystarczajco wiele okazji, by odkrywa i rozwija umiejtnoci,
ktre w przyszoci bd Ci potrzebne. Niewykluczone, e nowo zdobywanie
tych umiejtnoci bdzie przychodzi Ci z ogrom n atwoci. Zawsze jednak
istnieje ryzyko, e opanowanie niektrych z nich bdzie bardziej frustrujce
1bdzie wizao si z w ykonaniem wikszej liczby wicze.
O to kilka pom ysw pozwalajcych wywiczy niezbdne umiejtnoci.
S Rysuj wszystko, a szczeglnie to, co lubisz, zawsze, gdy bdziesz mie
okazj.
S Gdy odkryjesz, e pewne zadania sprawiaj Ci wicej problem w ni
inne, na przykad rysowanie kek czy odrczne krelenie prostych linii,
rysuj je w ogrom nych ilociach.
wicz rysowanie doskonaych liter. Litery (i cyfry) skadaj si z wszystkich
moliwych linii, jakie pojawiaj si w rysunku.
Zastanw si, ktra cz wykonywanego rysunku lub ktra z uywanych
technik bya dla Ciebie najbardziej wymagajca, i wicz j bezustannie.
S Trzymaj pod rk owek i kilka kartek papieru i gryzmolc, eksperymentuj
z rysowaniem w zorw, linii i cieni.
To, czy pora ju zakoczy wiczenie danej techniki, stwierdzisz, gdy bdziesz
wreszcie zadowolony z osignitych przez siebie efektw.
31
32
Twoja wasna nisza rysownicza

Twj indyw idualizm rozw inie si, gdy przyjdzie na to pora. Przygotuj si
na spdzenie w ielu godzin z owkiem w rku i szkicownikiem na kolanach,
w czasie ktrych bdziesz stara si wypracowa swj wasny, niepowtarzalny
styl rysowania.
Pielgnuj swoje w rodzone zdolnoci tw rcze i nie zamykaj si na now e
pomysy. Bogaty wybr tem atw, stylw i narzdzi rysunkowych zebranych
w tej ksice zachci Ci do prow adzenia w ew ntrznej analizy w asnych
preferencji. W yjtkowy artysta, ktry w T obie drzem ie z czasem znajdzie
narzdzia dla siebie najwaciwsze.
Odkrywanie ukrytego w Tobie artysty

Powiciam wiele lat na odnalezienie swojego miejsca w wiecie artystycznym,
wyprbow aam niezliczone style i narzdzia, zanim wreszcie udao m i si
trafi do tej niszy, ktr obecnie zajmuj. Zw racam uwag na uyte sowo
obecnie. N adal uwielbiam wyzwania, jakie niesie ze sob eksperym entowanie
z nowym i technikami, wic mj obecny styl cigle si zmienia.
U da Ci si odnale ukrytego w Tobie artyst! Twoje rysunki mog wyglda
niesamowicie realistycznie, mog by inspirujco twrcze albo nie w sobie
ogrom ny adunek emocjonalny. Szukajc najbardziej odpowiadajcej C i niszy
rysowniczej, zastanw si nad nastpujcymi sprawami.
S S taw iaj sobie n o w e w y z w a n ia , stale e k s p e ry m e n tu j c z n o w y m i
s ty la m i i n a r z d z ia m i. N arzdzia rysunkow e opisaam szerzej
w rozdziale 24., a w caej ksice, poczynajc od rozdziau 2., znajdziesz
opisy rnych stylw rysowania.
S W ysil um ys i szukaj nietypow ych n a rz d z i rysunkow ych. Narzdzia
suce rysowaniu to nie tylko fizyczne przedmioty, jak papier, owki czy
pirka. Rne sposoby rysowania i postrzegania, na przykad wykorzystanie
siatki, zalicza si rwnie do narzdzi.
Uywaj w szelkich m oliw ych narzdzi pom ocniczych, um iejtnoci
i m etod, by osign upragniony efekt. W rozdziale 10. opow iadam
o narzdziach pom ocniczych, z ktrych bdziesz m g korzysta.
S S p d z a j w iele c z a s u n a r n o ro d n y c h w ic z e n ia c h , k t re b d
ro z w ija T w o je p o d sta w o w e u m ie j tn o c i. W caej ksice staram
si ukaza Ci zalety krelenia linii i bd zachca Ci do towarzyszenia
m i w pracach nad wieloma ekscytujcymi projektami. Podstawy rysunku
poznasz w szeciu rozdziaach czci II tej ksiki.
Bogactwo modeli
Zastanw si przez chwil, co daje Ci najwiksz rado w yciu, a z pewnoci
odnajdziesz mnstwo doskonaych modeli do rysowania. Moesz te zastanowi
si nad wyborem m odelu spord wielu prezentowanych w tej ksice kategorii.
L u d z ie . Jeli obserwowanie ludzi jest teraz jednym z Twoich ulubionych
zaj, powi szczegln uwag czci IV, w ktrej znajdziesz wiele
projektw pozwalajcych zgbi tajemnic rysowania ludzi.
Staram si walczy z dem onizow aniem zagadnienia rysowania ludzi,
wyjawiajc kilka prostych w skazw ek, ktre pozw ol C i przenie
na papier ten najbardziej szanowany, lecz jednoczenie w zbudzajcy
najwiksz groz rodzaj modeli.
S Z w ie r z ta . W rozdziale 16. zm ierzysz si z rysow aniem rnych
zwierzt i stworze, zarwno prawdziwych, ja k i wymylonych.
M a tk a N a tu r a . A m oe uwielbiasz przepikne pejzae i naturalne
bogactwo kwiatw, drzew i darw ziemi?
W caej ksice (a szczeglnie w rozdziaach 14. i 15.) przedstawiam wiele
pomysw, ktre pozwol C i stworzy udane rysunki tych obiektw.
S P rz e d m io ty . Wielu artystw lubuje si w tworzeniu kompozycji martwej
natury od zabawek do wiecideek, od kamieni do owocw i warzyw,
nie pomijajc przy tym niczego, co znajduje si pomidzy tymi obszarami.
Poka C i, w jak i sposb odw zorow yw a rne pow ierzchnie (faktur
zajmiemy si w rozdziale 8.), jak oddawa owietlenie i tworzy nastrj caego
rysunku (nie omijaj rozdziau 13.).
W swym napitym grafiku z pewnoci zdoasz wygospodarowa troch czasu
przeznaczonego tylko na rysowanie, a w dom u znajdziesz zaciszne miejsce,
ktre stanie si T w oj pracowni. D rzem icy w T obie artysta czeka tylko
na okazj, by wynurzy si z ukrycia i cieszy si radoci rysowania.
Projekt 1. Kosmatek
Po prostu nie istnieje m oliw o, by opuci udzia w tym m iesznym ,
przezabawnym projekcie. Pamitaj jedynie, e Twj kurzowy stworek wcale
nie m usi by bliniakiem narysowanego przeze mnie. M oe by jego dalekim
(bardzo dalekim) kuzynem!
Instrukcje, ktrych C i udziel, s m iesznie proste, a jed y n y m celem tego
projektu je s t zapew nienie C i dobrej zabawy. Bdzie C i potrzebny owek,
kartka papieru i sporo poczucia hum oru. O to wytyczne.
33
34
1. N a p a p ie r z e ry su n k o w y m n ary su j d u y k w a d ra t.
Kwadrat ten bdzie stanowi ramy, ktre pomog Ci zachowa proporcje
rysunku.
2. N a ry su j z e w n trz n y k o n tu r p a ry o c z u .
Przyjrzyj si dw m narysow anym przeze m nie ow alnym ksztatom .
Zw r uwag na to, e stykaj si one ze sob swoimi w ew ntrznym i
krawdziami.
3. N a ry su j nos.
Nosem bdzie trzeci kolisty ksztat stykajcy si z dwoma owalami. Pamitaj,
by zostawi may trjktny obszar pomidzy trzema okrgami. W kroku 8.
wyjani, dlaczego jest on tak istotny.
Masz ju zatem rozm ieszczone podstawowe ksztaty i m nstw o miejsca
na kosmyki (wen, czupryn, futro, koty z kurzu, wosy czy co tylko
sobie wymarzysz).
4. Z a c ie m n ij tr jk tn y k s z ta t o w k ie m .
T en m ay trjkt stanow i p u n k t centralny Tw ojego rysunku.
D o zaciemnienia go idealnie nada si ow ek 6B.
5. N a ry su j w o c z a c h z a k rz y w io n e lin ie .
Linie te zaznacz pow ieki Tw ojego stworka. Z w r uwag na to,
e zaczynaj si one z tego samego punktu pomidzy oczami. S wygite
w d na zewntrz.
6. P o d p o w ie k a m i u m ie p o w k i o k r g w z m a y m i k k a m i
w ro d k u .
Dwa pokrgi z maymi kkami w rodku to tczwki. Kka symbolizuj
odbicie wiata padajcego na gak oczn. O ba znajduj si z lewej strony
oczu, w pobliu dolnej krawdzi powieki.
7. W y p e n ij k o n tu ry o c z u , p o w ie k i nosa.
O w kiem 6B zapenij pow ierzchni pokrgw bardzo ciem nym
odcieniem. O w kiem HB zacieniuj prawe i lewe strony powiek oraz
delikatnie wypenij kontur nosa.
Porodku nosa pozostaw kolisty niezaciem niony obszar. Dziki tem u
nos bdzie sprawia wraenie byszczcego.
35
36
8. Z tr jk tn e g o ro d k a ry s u n k u p o p ro w a d k ilk a p ro s ty c h lin ii.

Wyobra sobie, e ciemny trjkt, ktry jest rodkiem twarzy, stanowi
rwnie centrum duego okrgu. Przypomnij sobie, ja k mae dzieci
rysuj prom ienie soca wychodzce z jego rodka. Linie te pom og Ci
narysowa w nastpnym kroku sier stworzenia.
M oje stworzonko ma gst sier kurzowego kota. Tw oje m oe mie
sier rzadsz, a m oe nawet poskrcane futro. Pamitaj, e ten projekt
ma C i jedynie da duo radoci! Narysuj tak sier, na jak masz
ochot.
9. N a ry su j c a y p k p ro s ty c h (lu b k r ty c h ) lin ii, k t re b d f u tre m
s tw o rz o n k a .
Postaraj si, by futro bliej oczu i nosa byo gstsze. Efekt ten uzyskasz,
dodajc w tym obszarze kilka dodatkowych krtkich linii.
10. P o d p is z ry su n e k , a z ty u z a p is z d z is ie js z d a t .
Moje gratulacje! Wanie udao Ci si narysowa oczy podobne do zwierzcych
lub ludzkich, trjwymiarow, odpowiednio zacieniowan kul (nos); stworzye
faktur odpowiadajc na rysunku ludzkim w osom lub zwierzcej sierci.
Jeli ten rysunek je s t T w oim pierw szym w karierze, to m og spokojnie
stwierdzi, e poczynione przez Ciebie pierwsze kroki s due.
Rozdzia 2
Zadbaj o tkwicego
w Tobie artyst
W tym rozdziale:
Poznaj artyst kryjcego si w Tw oim w ntrzu.
Spjrz na rysowanie z waciwej dla siebie perspektywy.
Tw orzenie wasnej przestrzeni rysunkowej.
D obr materiaw.
zsto wydaje si nam, e osoby wybitnie uzdolnione nabywaj wyjtkowych

zdolnoci niew ielkim nakadem pracy. Jednake wikszo ludzi
utalentowanych ju od najwczeniejszej m odoci uparcie dy do rozwijania
swoich umiejtnoci. N ie ustaj oni w stawianiu sobie nowych wyzwa, dopki
nie wykrocz daleko poza norm , zbliajc si do granic geniuszu.
Kady m oe rozw in niezw yke zdolnoci w konkretnych dziedzinach.

Poznajc istot talentu i zdolnoci, nauczysz si z czasem, e rysowanie moe
sta si jed n z umiejtnoci, w ktrych bdziesz przodowa. Wszystkiego
nauczysz si z czasem.
Ludzie, rwnie ci zmagajcy si ze wzrokowymi, fizycznymi czy umysowymi
ograniczeniami, lubi rysowa. Ludzie pozbawieni w zroku potrafi tworzy
rysunki technik toczenia. Ludzie niemajcy rk ucz si rysowa, trzymajc
narzdzia w ustach lub palcami stp.
T echniki rysowania, na ktrych skupi si w tej ksice, bd wym agay
od Ciebie tylko dwch zdolnoci:
S u m ie j tn o c i p a trz e n ia ,
S o p ra c o w a n ia sp o so b u trz y m a n ia o w k a.
Jeli zaliczasz si do wikszoci ludzi niepozbawionych wzroku, obdarzonych
dw iem a rkam i jed y n przeszkod, jak przyjdzie Ci pokona, bdzie
zainteresowanie si rysowaniem.
38
Jak lubisz rysowa?

Rysowanie to co wicej ni tylko oddawanie na kartce ksztatu modelu. Rysunek
naocznie ukazuje w ybr tem atu widziany z Twojej wasnej perspektywy.
N ie m a na wiecie drugiej takiej osoby jak T y, a zatem nikt inny nie rysuje
tak samo jak Ty. N a to, jak rysujesz, m a w pyw wiele czynnikw, wcznie z:
Tw oim yciowym dowiadczeniem, wyznawan filozofi i wyobraeniami,
zrozum ieniem sztuki i historii rysunku oraz otwarciem na nie,
T w oim ulubionym stylem i podejciem, z jakim bdziesz przedstawia
swoje upodobania (osobistym stylem rysowania zajm si szczegowo
w rozdziale 24.),
S w yborem narzdzia, jakim zdecydujesz si rysowa,
S powierzchni, na ktrej umiecisz swj rysunek, oraz tym, czy bdzie
ona pozioma, pionowa czy nachylona pod pew nym ktem.
S sposobem, w jaki bdziesz trzyma owek czy inne narzdzie rysunkowe.
Tworzenie wasnego stylu

Istot rysowania jest um ieszczanie pewnych znakw na powierzchni. Rne
sposoby ich um ieszczania na pow ierzchni i stosow anie rnych narzdzi
rysowania tworz razem wszelkiego rodzaju style (o ktrych opowiem szerzej
w rozdziale 24.).
Do w yboru masz wiele rodzajw narzdzi rysowania. Cz z nich jest bardzo
do siebie podobna, inne s zgoa odm ienne. R ysunek w ykonany w glem
wyglda zupenie inaczej ni szkic owkiem czy pirem. Kolorowe owki,
kredki C ont i pastele wzbogacaj rysunek kolorami. (Rne moliwoci
tworzenia rysunkw opisuj w rozdziale 24.).
P o m im o ogrom nego bogactwa stylw i narzdzi rysowania, ktre masz
do wyboru, wikszo prac daje si sklasyfikowa jako przynalene do jednego
z dwch podstawowych nurtw .
N u rt fig u ra ty w n y (z w a n y ta k e realizmem ). D o tego n u rtu zalicza
si w szystkie prace przedstawiajce przedm ioty i obiekty, takie ja k
drzewa czy ludzie w ich rzeczywistej postaci. N iektrzy artyci uwaaj,
e stw orzenia m ityczne, np. anioy czy sm oki, rw nie zalicza si
do obiektw realistycznych.
Rozdzia 2: Zadbaj o tkwicego w Tobie artyst
Powrt do przeszoci
Ludzie rysuj od bardzo dawna. Sztuka suya
ludziom do porozumiewania si i uwieczniania
wydarze lub przedmiotw majcych dla nich du
e znaczenie. Dziki naskalnym rysunkom w ja
skiniach zdoalimy pozna szczegy ycia ludzi
prehistorycznych.
Staroytni Egipcjanie dekorowali rysunkami rne
swoje budowle, take grobowce. Plemiona na
caym wiecie posugiway si i nadal posuguj
si naturalnymi substancjami, na przykad glin,
by rysowa sceny ze swojego ycia. A prace tak
uznanych artystw jak Micha Anio czy Leonar

do da Vinci powstay dziki znajomoci nauki,
anatomii czowieka i perspektywy.
Poszukaj w internecie albo najbliszej bibliotece
prac dotyczcych historii sztuki. Nie zapomnij
zapozna si z pracami twrcw z nurtw rene
sansowych, romantyzmu, realizmu i impresjoni
zmu. Nasze ycie i kultura byy ilustrowane rysun
kami ju od czasw prehistorycznych. Dzisiejsze
prace stanowi dokumentacj jutrzejszej historii.
N u r t n ie fig u ra ty w n y (z w a n y abstrakcjonizmem). Prace tego n u rtu

skupiaj si przede wszystkim na ksztatach, wartociach i formie. Czsto
zdarza si, e tematem prac abstrakcyjnych nie jest aden rozpoznawalny
m odel.
Wikszo narzdzi do rysowania skania w rcz do tw orzenia albo w stylu
figuratywnym, albo w stylu abstrakcyjnym. N iektrzy artyci prbuj czy
rnego rodzaju narzdzia (mwi si w tedy o technice mieszanej) i (lub) style
rysowania na jednym obrazie. Zatem mona stwierdzi, e w zasadzie nie istniej
adne reguy. Eksperymentuj z narzdziam i i stylami, ktre najbardziej C i
odpowiadaj.
?a
N ieatw o je st zdecydowa si na zastosowanie konkretnego stylu, w jakim

m a by w ykonany dany rysunek. W ielu artystw w ogle nie decyduje si
na okrelanie swojego stylu. Twj wasny styl bdzie ujawnia si za kadym
razem , gdy w em iesz do rki owek. C zerp rado z rnych sposobw
rysowania. Zachowaj otw arty um ys i zwracaj uwag na to, ktre rodzaje
rysunkw najbardziej C i odpowiadaj. Rysuj tak, jak naprawd lubisz. N ie ma
czego takiego, jak dobry czy zy styl styl po prostu jest. Z czasem uda Ci
si rozwin swj wasny.
Rysunek 2.1 przedstawia cztery obrazy stworka podobnego do motyla, wykonane
w rnych technikach i rnymi narzdziami, utrzymane w stylu realistycznym.
f Pierwszy z obrazw to rysunek konturowy wykonany w cigu p godziny
owkiem HB (w rozdziale 5. znajdziesz m nstw o informacji na tem at
rysowania liniami).
S D rugi z rysunkw, wykonany wglem, m a miy, mikki wygld. Jego
wykonanie zajo m i okoo 20 m inut (rysowanie wglem omwi szerzej
w rozdziale 24.).
39
40
Rysunek 2.1.
Rne style
rysowania
i efekt pracy
rnymi
narzdziami
Trzeci motyl zosta wycieniowany owkami 2H , H B i 6B. Caa praca

trwaa okoo czterech godzin.
S Czwarty rysunek powsta, gdy postanowiam wyprbowa efekt pracy
innym narzdziem. K ontur stworzenia wykonaam pirem , po czym
zeskanow aam rysunek i w prow adziam cieniow anie w program ie
Photoshop. Trw ao to trzy godziny.
Komu innem u osignicie podobnych rezultatw moe zaj mniej lub wicej
czasu. Podaj czas wykonania kadego rysunku, by zyska oglny pogld na to,
ktre techniki i narzdzia sprawiaj, e czas pracy wydua si. Pamitaj, e ja
rysuj od BARDZO dawna, wic nie spodziewaj si, e osigniesz identyczne
rezultaty w zblionym czasie.
Diabe tkwi w szczegach
W n?
Kady artysta m a w asne podejcie do spraw zw izanych z rysow aniem .

N iektrzy lubi wielkie, wyrane, swobodne rysunki. Inni w ol niewielkie
obrazy, wypenione m isternym i szczegami.
W poniszym podrozdziale znajdziesz trzy rysunki, ktre zobrazuj rne
sposoby rysowania tego samego m odelu. Przyjrzyj si dokadnie kadem u
z nich i zastanw si, ktra z m etod rysowania przypada C i bardziej do gustu
na pocztek.
Oglny szkic
R ysunek rodzi si zazwyczaj z oglnego szkicu, takiego jak ten pokazany na
rysunku 2.2. Szkic m oe by may bd duy. W ykonanie tego szkicu zajo
m i okoo piciu m inut.
Rysunek 2.2.
Oglny szkic
misia Tinka
ow kiem 4B
Szczegowy szkic
Szkic szczegowy (rysunek 2.3) moe by albo pocztkiem pracy nad rysunkiem,
albo jej ostatecznym efektem. Aby otrzyma rysunek 2.3, po prostu dodaam
wicej szczegw do oglnego szkicu znanego z rysunku 2.2. N a szkicu
szczegowym futro Tinka sprawia wraenie bardziej puszystego, oczy byszcz
si janiej, a nos sprawia wraenie bardziej trjwymiarowego. Doprowadzenie
rysunku do tej postaci trwao kolejnych 10 m inut.
Rysunek 2.3.
Szczegy
dodane
ow kiem 2B
41
42
Szczegowy rysunek
Szczegowy rysunek (rysunek 2.4) je st bardzo dokadny. Rozpoczam
od wykonania bardzo delikatnego szkicu, po czym stopniowo dodawaam
kolejne szczegy i cieniowanie.
Rysunek 2.4.
W ykoczenie
szczegowego
rysunku misia
owkiem
grafitowym
T w orzenie prac tak zoonych wymaga ogrom nej cierpliwoci. W ykonanie

tak niewielkiego fragm entu caego rysunku zabrao m i przeszo trzy godziny.
(Caa instrukcja narysowania penej postaci tego uroczego misia znajduje si
w rozdziale 11.).
Trzymanie narzdzia rysowania

Sposb, w jaki trzymasz narzdzie rysowania, wpywa na styl, w jakim utrzymany
bdzie ostateczny wynik Twojej pracy. Zdecyduj si na prac w sposb, ktry
jest dla Ciebie najwygodniejszy. M oesz porusza owkiem , wykorzystujc
do tego wycznie palce lub wprawiajc w ruch nadgarstek, rami, a nawet
cae ciao.
Rysunek 2.5 pokazuje, jak wikszo ludzi trzyma owek, gdy po raz pierwszy
zaczyna pisa lub rysowa. Taki uchwyt daje peniejsz kontrol nad precyzyjnymi
ruchami, niezbdnymi przy tworzeniu misternych szczegw rysunku. W taki
sposb tworz wikszo swoich szczegowych prac.
Naley chwyci owek czy inne narzdzie rysowania pomidzy kciuk a palec
wskazujcy w pobliu kocw ki narzdzia. Pozostaa jeg o cz pow inna
swobodnie spoczywa na poduszeczce doni pom idzy tym i dw om a palcami.
Zw r uwag, e trzymajc owek w ten sposb, m oesz kontrolowa jego
ruch poruszajc palcami, nadgarstkiem lub caym ramieniem.
Rysunek 2.5.
Najbardziej
pow szechny
i znany sposb
trzymania
owka
D rugi ze sposobw trzym ania owka (pokazany na rysunku 2.6) nadaje si

doskonale do wypeniania nachylonych lub poziomych powierzchni, szczeglnie
podczas pracy z wikszymi rysunkami. Tego sposobu uywa si bardzo czsto
podczas tworzenia szkicw (czyli prac podobnych do rysunkw 2.2 i 2.3).
Rysunek 2.6.
Trzymanie
narzdzia
rysowania
podczas
szkicowania
na duych
pochyych lub
poziomych
powierzchniach
Podnie owek z paskiej powierzchni w taki sposb, by automatycznie znalaz

si on we w aciw ym pooeniu w Tw ojej doni. Im dalej chwycisz go od
kocwki, tym swobodniej bdziesz mg go prowadzi. Rysowanie w ten
sposb wymaga poruszania przedram ieniem , ram ieniem i caym ciaem.
Gdy rysujesz na stojco lub na pochylonej czy pionowej powierzchni, staraj si
trzyma owek tak, jak pokazaam to na rysunku 2.7. T ak wanie wykonuj
sw obodne szkice krtkim i paeczkam i czy owkam i, niezalenie od tego,
czy s to paeczki wgla, kredki C ont, czy pastele.
43
44
Rysunek 2.7.
Trzymanie
narzdzia
rysowania
w a ciw e
dla pracy
na paskiej
nachylonej
lub pionowej
powierzchni
Pozw l po prostu, by ow ek spoczywa sw obodnie na Tw ojej doni

(rysunek 2.7), a znaczna cz jego kocw ki wystawaa poza d o i bya
skierowana w stron przeciwn do Ciebie. Powoli przycinij owek kciukiem,
by przytrzym a go w m iejscu. Rysujc w te n sposb, bdziesz porusza
nadgarstkiem, przedram ieniem , ramieniem, caym ciaem lub dow oln ich
kombinacj.
N iektre z tych m etod m og wyda C i si pocztkowo dziwne, ale z czasem
przywykniesz do nich. Wybierz t, ktra odpowiada Ci najbardziej. Podpowiem,
e na w ybr bd miay wpyw:
narzdzie (owek, pirko, wgiel i tak dalej),
to, czy pow ierzchnia rysowania je s t uoona pasko, pionow o,
czy pod ktem,
rozm iar wykonywanego rysunku.
Jak znale czas

i miejsce do rysowania?
Poza wygospodarowaniem sobie troch czasu na rysowanie musisz te znale
odpowiednie do tego miejsce, w ktrym bdziesz trzyma rwnie wszystkie
swoje materiay. U lubionym poywieniem jednego z m oich psw, Chewyego,
s ksiki, owki i gumki.
Przestrze potrzebn Ci do rysowania moesz wygospodarowa nawet w maym,

w ypenionym ludm i m ieszkaniu, dzielc si ni z innym i lokatorami lub
zajmujc jeden z rogw pokoju na swoj pracowni. Jeli masz w dom u wolny
pokj, m oesz z atw oci przeksztaci go na pracow ni przeznaczon
wycznie do tworzenia nowych obrazw.
Praca w przestrzeni dzielonej

M iejsce, w ktrym masz zam iar rysowa, m usi zapew nia C i spokj od
wszystkiego, co mogoby rozprasza Twoj uwag. Jeli z tej samej przestrzeni
m aj korzysta rw nie inne osoby, czeka Ci troch planow ania i liczne
kompromisy. Staraj si rysowa w takich porach, kiedy bdzie to moliwie
najmniej uciliwe dla innych, stosujc si jednoczenie do podanych niej
wskazwek.
f W y b ie rz o d p o w ie d n i p o w ie r z c h n i d o ry so w a n ia. Rol t mog
idealnie spenia st kuchenny lub st jadalny czy te biurko, na ktrym
stoi kom puter. W razie potrzeby m oesz w prosty sposb zrobi sobie
przenony, nachylony st krelarski. Wystarczy, e podoysz kilka ksiek
pod jeden z kocw pyty ze sklejki.
S Z n a jd sobie w y g o d n e k rz eso . Dziki tem u nie bd bole Ci plecy.
S D o b rz e o w ie tl sw oje m ie jsc e p ra cy . W cigu dnia rol owietlenia
doskonale speni okno. Jednak w dni pochm urne i wieczorami moesz
uywa lampki krelarskiej.
S P o s z u k a j m iejsca, w k t ry m b d z ie s z trz y m a sw oje n a r z d z ia .
U da Ci si utrzym a porzdek w rd swoich m ateriaw, jeli bdziesz
przechowywa je z dala od maych dzieci i zwierzt. Znajd sobie jaki
pojem nik, na przykad due pudeko po butach czy niewielk skrzynk
na narzdzia. Dziki tem u bdziesz m g chowa swoje przybory pod
kiem lub w szafie. M oe uda C i si naw et zorganizow a miejsce
w szufladzie czy na jednej z pek i tam bdziesz trzyma swoje rzeczy.
Z a p o rtfo lio . Pilnuj, by Twoje gotowe ju rysunki i papier, na ktrym
bdziesz tworzy nowe, nie ulegy zniszczeniu. N ie musisz kupowa
drogich teczek. Bardzo atwo m ona zrobi teczk z kawaka tektury czy
brystolu (szczegy znajdziesz w ramce Przygotowanie teczki na rysunki,
w dalszej czci tego rozdziau).
S S u c h a j m u z y k i. G dy rysuj, puszczam sobie ulu b io n e piosenki.
Zakadajc na gow suchawki podczone do sprztu odtwarzajcego
Tw oje u lubione kawaki, skutecznie odetniesz si od wszystkich
rozpraszajcych Ci haasw. Taka ochrona pozwala na lepsz koncentracj.
45
46
Urzdzanie kcika do pracy

Jeli dysponujesz w dom u w olnym pokojem czy po prostu niezajt jeszcze
przestrzeni w pokoju, m oesz pokusi si o urzdzenie w nim wasnej
pracowni. O to moje rady.
S S t k re la rs k i o re g u lo w a n e j w y so k o c i. Poszukaj w sklepach,
supermarketach, przejrzyj te ogoszenia o sprzeday w lokalnej prasie.
S W y g o d n e, re g u lo w a n e k rz e s o . Takie krzeso jest nieodzow ne, jeli
masz spdza na rysowaniu kilka godzin tygodniowo. Krzeso na kkach
pozwoli Ci zachowa swobod ruchw.
O w ie tle n ie . Najlepsze jest oczywicie wiato naturalne, ale przyda
Ci si rwnie lampka krelarska, ktr przykrcisz do stou, dziki czemu
bdziesz m g rysowa rwnie w pochm urne dni i wieczorami.
M eb le. Wszystkie niezbdne do rysowania przybory m oesz trzyma
na maym stole lub barku (najlepiej na kkach). Przydadz Ci si rwnie
pki, na ktrych bdziesz trzym a ksiki o sztuce, m ateriay suce
do pracy i gotowe ju rysunki.
T a b lic a k o rk o w a . Tablice takie s dostpne w w ielu sklepach za
stosunkowo niewielkie kwoty. Wieszaj na niej niektre ze swoich prac,
inspirujce Ci obrazy, zdjcia i artykuy z gazet.
P o r tf o lio . N iew ane, czy teczki tej bdziesz uywa w ycznie
do przechow yw ania prac, czy te bdziesz je przewozi, sama teczka
jest obowizkowa.
S S p rz t grajcy . Kolekcja ulubionych pyt bdzie doskonaym
uzupenieniem projektowanej pracowni.
N ie ograniczaj si do stosow ania w ycznie do m oich rad. Bd twrczy!
O dw ied kilka sklepw m eblow ych i z artykuam i m alarskim i, poszukaj
pom ysw w ksikach i czasopismach powiconych dekorow aniu wntrz.
Postaraj si utrzym a jasn kolorystyk pracowni, dziki czem u bdzie ona
m iejscem przyjem nym i zapraszajcym.
Przygotowanie teczki na lysunki

Twoje portfolio moe mie dowolne wymiary (ja
mam dwie teczki, jedn o wymiarach 45 cm na
55 cm, przeznaczon na mniejsze prace, i drug,
o wymiarach 60 cm na 80 cm, w ktrej trzymam
wiksze rysunki). Do przygotowania teczki b
dziesz potrzebowa duego kartonu (lub brystolu),
szerokiej tamy klejcej (moe to by na przykad
tama izolacyjna), ostrego noa i krawdzi tncej
lub dugiej linijki (przykadnicy). Teczk przygotu
jesz, postpujc zgodnie z podanymi instrukcjami.
3. Narysuj na arkuszu prost lini (przesu
1. Wytnij z tektury duy prostokt o w ym ia
6. Sklej tam krtsze boki teczki, pozosta
rach, jakie Ci odpowiadaj.

Spjrz na pierwszy z przedstawionych poniej
dwch rysunkw. Przy wycinaniu tektury
pamitaj, e prostokt zostanie zoony na p.
Szczerze polecam zakup brystolu niezawierajcego kwasu, poniewa tektura produko
wana z domieszk ligniny, a wic zawierajca
kwas, moe zniszczy Twoje prace. Due ar
kusze brystolu s dostpne w sklepach z ma
teriaami papierniczymi.
2. W zm ocnij krtsze koce arkusza tam
klejc lub izolacyjn (im bdzie ona szer

sza, tym lepiej).
nit troch wzgldem rodka), rwnole

g do krtszych bokw prostokta.
4. Posugujc si noem i linijk, bardzo de
likatnie natnij karton w zdu tej linii.
Nacicie powinno jedynie delikatnie zagbi
si w karton.
5. Zagnij karton w zdu nacicia.
W ynik powinien przypomina to, co wida
na drugim rysunku.
w iajc szczelin na grze.

7. W zm ocnij tam doln kraw d teczki
(wzdu linii nacicia).
Jeli uwaasz, e teczka powinna mie rczki,
zrb w kadym z jej bokw dwie dziurki
w pobliu rodka teczki. Przecignij przez nie
koce sznurka lub cienkiej linki i zwi je
razem w rodku.
Jeli chcesz, moesz troch ozdobi teczk, w y
konujc rczki z kolorowych sznurwek i upik
szajc karton rysunkami.
47
48
Czas na rysowanie
Powicajc troch czasu na staranne planowanie swoich zaj, zdoasz wzbogaci
je o rado pync z okazji do rysowania. M am dla Ciebie kilka rad.
S Z r b h a r m o n o g r a m c o d z ie n n y c h z a d a . Czas przeznaczony
na rysowanie powinien m ie wysoki priorytet.
S Jeli p ra c u je sz p o z a d o m e m , rysuj w a u to b u sie w d ro d z e d o p ra c y
i z p ra c y (no, ch y b a e je ste k iero w c au to b u su ), a ta k e w czasie
p rz e rw y o b iad o w e j.
S P a m i ta j o w ie c z o ra c h i w e ek en d a ch . W czasie spotka towarzyskich
znajdziesz niezliczone okazje do rysowania. A m oe na nastpn wizyt
u ciotki Ewy zabierzesz swoje narzdzia do rysowania?
S U w z g l d n ij w sw o ic h p la n a c h z n a jo m y c h i r o d z in . M oesz
zaproponow a znajom ym w ieczorne spotkania raz w tygodniu pod
znakiem wgla i owka. Spotkania m oecie organizow a kolejno
u uczestnikw, bdziecie zachca si do pracy i wym ienia pomysami.
Wybieranie narzdzi do rysowania

Pora przygotow a sobie list zakupw! Stare pow iedzenie Dostajesz to,
za co pacisz zdecydowanie sugeruje w ybr droszych, ale sprawdzonych
marek. Przykadowo, niektre tanie owki mog okaza si wyjtkowo szorstkie,
cho ich producent zapewnia, e bd ka si na papierze wyjtkowo mikko.
A to bywa bardzo frustrujce!
D latego lepiej zrobisz, decydujc si na zakup dobrej jakoci m ateriaw
w renom ow anym sklepie. Zajrzyj do rnych sklepw z artykuam i dla
plastykw. C zasam i zdarza si, e produkty tej samej firm y s oferow ane
w nich po rnych cenach.
Materiay wymienione w podrozdziale Niezbdnik wystarcz do wykonania
wikszoci proponowanych przeze m nie projektw. Jednak eby powanie
m yle o rysow aniu, bdziesz potrzebow a artykuw , ktre opisuj
w podrozdziale Lista ycze.
Kady artysta m usi m ie teczk, w ktrej bdzie przechowywa swoje prace.
Teczki takie, w rnych rozmiarach, s dostpne w sklepach z artykuami
papierniczym i. M oesz te, jeli wolisz, wykona tak teczk osobicie
(stosujc si do wskazwek z ramki Przygotowywanie teczki na rysunki).
Niezbdnik
Poniej znajdziesz list podstawowych narzdzi, ktre bd Ci potrzebne.
D ysponujc nim i, bdziesz w stanie w ykona wikszo projektw
proponowanych w dalszych czciach ksiki.
S zk ico w n ik . M usisz koniecznie zakupi blok rysunkowy w twardych
okadkach. Szkicowniki w mikkiej oprawie szybko si gn i zawijaj na
rogach.
Wybierz szkicownik o dogodnym dla Ciebie rozmiarze, cho nie powiniene
decydowa si na blok o rozm iarze m niejszym ni A4. M niejsze kartki
m og by irytujce, gdy postanowisz narysowa adny, duy, wyrany
rysunek!
Poszukaj te inform acji o skadzie papieru. U nikaj blokw
wyprodukowanych z papieru drzewnego (zawierajcego kwas). Papier taki
szybko knie i staje si kruchy, co z kolei moe zniszczy Twoje prace.
O w k i. Pocztkujcem u najbardziej przydadz si owki 2H , HB,
2B, 4B i 6B. O w ek 2H je st najjaniejszy (najtwardszy), a ow ek 6B
jest najciemniejszy (najbardziej mikki). Pena gama odcieni uzyskiwanych
wszystkimi owkami znajduje si na cidze umieszczonej na samym
pocztku ksiki. Najczciej bdziesz uywa owkw HB, 2B i 4B.
Osobicie najbardziej lubi posugiwa si owkam i automatycznymi,
ktre nie potrzebuj cigego ostrzenia, dziki czem u nie m usz cigle
przerywa pracy, by zatemperowa stpiony owek. D o zwyczajnych
rysunkw uywam w kadu grafitowego o rednicy 0,5 m m (dostpnego
w wikszoci sklepw papierniczych), a rysunki szczegowe sporzdzam
wkadem o rednicy 0,3 m m (tych naley szuka w sklepach z materiaami
plastycznymi). O glne szkice lub rysunki o duej powierzchni (lub oba
te rodzaje prac) w ykonuj w kadem o gruboci 0,7 mm.
G u m k i. Bd Ci potrzebne dwa rodzaje gum ek gum ka w inylow a
i gumka chlebowa. Gumka winylowa jest zazwyczaj biaym, podunym
prostopadocianem um ieszczonym w papierow ym opakow aniu, na
ktrym nadrukow uje si jej nazw.
Gumka chlebowa jest szara, opakowana celofanem, na ktrym umieszczono
nazw producenta. Bdziesz potrzebowa dwch gumek chlebowych, jednej
wycznie do wycierania owka grafitowego, a drugiej do wymazywania
rysunkw wykonanych wglem.
Jeli w ogle nie znasz si na tego rodzaju materiaach, popro sprzedawc,
by pom g Ci wybra najlepszy produkt (w dalszych czciach ksiki
opowiem Ci o rnych zastosowaniach tych gumek).
S T e m p e r w k a . Bdziesz potrzebowa tem perwki, aby ostrzy swoje
narzdzia do rysowania (nawet jeli zdecydujesz si korzysta z owkw
automatycznych).
49
50
Unikaj adnych czy wymylnych tem perwek. Najlepiej sprawdzaj si

proste, niewielkie tem perw ki wykonane z metalu, maj ce dwa otwory
jeden na ostrzenie zwykych owkw, a drugi na struganie owkw
0 wikszej rednicy. T em perw ki te s niezniszczalne i atwo m ona
dokupi w ym ienne ostrza.
S L inijki. Wol pracowa z linijk metalow ni drewnian czy plastikow.
Linijki m etalow e s znacznie bardziej trw ae, atwiej si ich uywa
1 atwiej si je czyci. D o wikszoci projektw w ystarczy C i zwyka
trzydziestocentym etrow a linijka, ale w arto te m ie pod rk linijk
pidziesiciocentymetrow.
S W giel. Przyda Ci si take wgiel w owku i kilka sztyftw wglowych.
O w ki o twardoci 2B (lub 4B) daj pen palet odcieni i nie brudz
tak ja k owki bardziej mikkie. Kilka z proponowanych przeze m nie
projektw da C i okazj poznania radoci rysowania wglem drzewnym.
Lista ycze
Do szybko moe si okaza, e podstawowe narzdzia przestan Ci wystarcza
i zaczniesz szuka nowych (wicej informacji na temat narzdzi do rysowania
znajdziesz w rozdziale 24.). O to kilka sugestii dotyczcych materiaw, o ktre
moesz rozbudowa swj podrczny zestaw narzdzi pracy.
K olorow e ow ki. Unikaj tanich produktw. S zbyt woskowate, by da
si waciwie rozprowadzi po powierzchni kartki, i szybko trac kolor.
Popro, by sprzedawca poleci Ci dobry zestaw dla pocztkujcego.
S K re d k i C o n t i p a s te le . N arzdzia te m aj posta sztyftw lub
ow kw . W podstaw ow ym zestawie kredek C o n t znajduje si
kredka czarna, kilka odcieni szaroci i sepii (brzw) oraz kredka biaa.
Najbardziej odpowiadaj m i kredki 2B. Pastele wystpuj w niezliczonej
gamie kolorw, ale na pocztek powiniene wybra sobie podstawowy
zestaw rnych kolorw.
Jeli zdecydujesz si uywa kredek Cont lub pasteli w postaci owka,
bdziesz potrzebowa specjalnego noa do ich ostrzenia i papieru ciernego,
by zaostrzy im czubki (papier taki dostaniesz w sklepie z materiaami
plastycznymi).
G u m k i. G um ki chlebowe szybko si brudz, szczeglnie jeli ciera si
nim i wgiel, C ont lub pastele. Z rb sobie spory zapas.
O w ki. Kupujc owki o wszystkich stopniach twardoci, od 8H do 8B,
zyskasz nowe moliwoci tworzenia obszarw cienia na swoich rysunkach
(odcienie szaroci uzyskiwane dziki wykorzystaniu owkw o rnej
twardoci znajdziesz w cidze na pocztku tej ksiki). Eksperymentuj
te z innym i typami owkw, na przykad z owkam i typu Ebony.
S P apier. Istniej rne rodzaje papieru, z ktrymi moesz eksperymentowa,

czerpic z tego w iele radoci. N ie krpuj si! M asz do w yboru setki
kolorw, faktur i rodzajw papieru. Ja lubi najbardziej papier akwarelowy
o gram aturze 600 g/m 2, prasowany na gorco (tzw. hot-pressed). M a on
stosunkowo gadk powierzchni, cho niepozbawion faktury, nadajc
si do stosowania na nim wikszoci narzdzi rysunkowych.
Projekt 2. renica oka

P rojekt ten m a pokaza C i zastosow anie kadej z zabawek, o ktrych
wspomniaam w podrozdziale Niezbdnik. Kieruj si m oim i wskazwkami.
1. N a ry su j w s z k ic o w n ik u k w a d ra t o d o w o ln y m w y m ia rz e .
Kwadrat ten bdzie T w oj pow ierzchni robocz. Przed okreleniem
jej rozm iaru zdecyduj, czy chcesz rysowa due, czy m ae obiekty.
M j obrazek jest raczej may, ma tylko 9 cm2.
2. N a ry s u j w g le m w o b s z a r z e ro b o c z y m k o n t u r o k r g u ,
p o z o s ta w ia j c w n im lu k w k s z ta c ie o d w r c o n e j lite ry C .
N a s t p n ie w y p e n ij w g le m k o n tu r n a c ie m n o .
Efekt powinien wyglda, jakby kto wygryz fragment kka. N ie zamaluj

przypadkiem tego C-ksztatnego fragmentu; musi pozosta biay, poniewa
w tym miejscu wiato ma odbija si od oka.
3. O w k ie m 6B n ary su j k o n tu r w i k sz e g o k o a w o k m a e g o ,
c z a rn e g o k k a.
M oesz narysowa to koo odrcznie, ale m oesz pom c sobie
cyrklem lub innym narzdziem.
51
52
4. O w k ie m H B d o ry su j b ra k u j c c z k o n tu r u o d b la sk u
w ie tln e g o (m a e g o k k a u tw o r z o n e g o c z c io w o
p r z e z b r a k w y p e n ie n ia k k a c z a rn e g o ).
Przyjrzyj si uwanie m aem u kku, odblaskowi wiata, ktre wida na

pierwszym z rysunkw. Dziki niem u oko wyglda bardziej realistycznie.
O dblask uzyskuje si przez pozostawienie niezamalowanego fragm entu
papieru; jest nim biel kartki.
5. O w k ie m H B w y p e n ij p o z o s ta c z d u e g o o k r g u .
Oczywicie, nie dotyczy to odblasku wiata!
6. U g n ia ta j g u m k c h le b o w (ja k p la s te lin ), b y s ta a si m i k k a .
U fo rm u j j w szpic. U yj go, b y d e lik atn ie w y m aza, lekko g a d z c
k artk , cieniow anie d u e g o k o a p o stronie p rzeciw n ej d o odbysku
w iata.
Wymazuj cieniowanie tak dugo, a obszar, w ktrym pracujesz, stanie
si lekko janiejszy ni pozostaa cz okrgu. Dziki tem u oko bdzie
wygldao bardziej realistycznie.
7. G u m k w in y lo w u s u z p a p ie r u w szy stk ie n ie p o tr z e b n e sm u g i
c z y o d c isk i p a lc w (a ta k e o d c isk i st p , a p c z y nosw !).
Rozdzia 3
Nawigacja
w czasie podry rysownika
W tym rozdziale:
Punkty orientacyjne.
Pamitki z podry.
Podr majca wiele kilometrw zaczyna si od pojedynczego kroku

Stare chiskie przysowie
f \ panowanie poszczeglnych technik rysowania wymaga wicze i czasu.

Zaczynajc rysowa, pamitaj, e efekty Twojej pracy nie zawsze bd
idealne. Przygotuj si raczej na dug i bogat we wraenia podr polegajc
na odkrywaniu i uywaniu swoich zdolnoci, dziki ktrym Twoje rysunki
zaczn w kocu wyglda dokadnie tak, jak sobie to wyobraasz.
W rozdziale tym znajdziesz wskazwki, ktre pomog Ci porusza si bezpiecznie
w czasie Twej podry rysownika. Udziel Ci informacji, dziki ktrym bdziesz
wiedzie, czego masz spodziewa si na poszczeglnych jej etapach. W dalszej
czci rozdziau znajdziesz opisy punktw orientacyjnych w terenie.
U m ieciam tu rwnie kilka swoich wczesnych prac, aby pokaza Ci etapy
mojego rozwoju artystycznego. M am nadziej, e dzielc si z Tob m oim i
pocztkami, omiel Ci troch i zachc do odkrywania swoich zdolnoci.
Moje wczesne prace maj podkreli jeszcze jeden wany aspekt nauki nauka
rysunku nie koczy si nigdy. W dniu, w ktrym odkryjesz, e jeste zupenie
zadowolony ze wszystkiego, co rysujesz, powiniene w ogle porzuci to zajcie.
M am nadziej, e moja podr rysownika potrwa do koca m ojego ycia.
N a szczcie rzadko jestem zadow olona ze wszystkiego, co narysowaam .
Zawsze znajduj co, co nastpnym razem mogabym narysowa lepiej.
54
N ig dy nie wyrzucaj swoich rysunkw , naw et jeli z pocztku wcale C i si

nie podobaj. Po ukoczeniu kadego z nich zapisz na odwrocie dat. Widzc,
co potrafie zrobi w przeszoci, bdziesz w stanie oceni przebyt drog.
Miej szacunek zarwno dla swoich korzeni, jak i dla poczynionych postpw.
Jak w przypadku kadej przyjem nej podry, nie cel je st w niej wany.
C zerp rado z odkrywania kolejnych kamieni m ilow ych na swojej drodze.
O n e m aj stanowi cel i nagrod w Twojej podry.
W poszukiwaniu linii
Wikszo artystw zaczyna swoj przygod z rysunkiem od prostych linii.
Co wicej, w zasadzie wikszo ludzi zaczyna w ten sposb swoje dowiadczenia
z rysunkiem , gdy w dziecistw ie rysuj kredkam i linie i koloruj ksieczki
z obrazkami.
W szystko, co w idzisz, da si uw ieczni na rysunku w ykonanym sam ym i
liniami. D o oddania zewntrznego ksztatu przedm iotu potrzeba naprawd
niewielu linii. Jednak majc troch wprawy w poszukiwaniu krawdzi, m ona
usun w cie szczegowe ksztaty zoonych obiektw i skupi si wycznie
na jego liniach. Linie te stan si podstaw bardziej zoonych rysunkw, ktre
bdziesz tworzy w dalszych etapach swojej podry.
Znajd sobie kubek albo inny niezbyt skomplikowany w ksztacie przedm iot
z rczk. Postaw go przed sob i przyjrzyj si m u uwanie. Skup si na krawdziach.
Postaraj si uproci go do postaci znanej z ksieczek do kolorow ania
(rysunek 3.1).
Rysunek 3.1.
Gdy zdoasz
przeksztaci
krawdzie
przedmiotu
na linie,
bdziesz
w stanie
narysow a
wszystko
Rozdzia 3: Nawigacja w czasie podry rysownika
M oje w czesne rysunki, tak ja k prace wikszoci ludzi, skaday si przede

wszystkim z linii. Rysunek 3.2 przedstawia kilka m oich rysunkw z czasw,
zanim odkryam istnienie cienia. Miaam okoo 14 lat, gdy powstay te rysunki.
Jak wida, ju w tedy fascynowao m nie rysowanie twarzy.
Rysunek 3.2.
Te dw a z moich
w czesnych
rysunkw
pokazuj, w jaki
sposb naw et
tak zoone
obiekty
jak ludzie
m og zosta
przedstawione
za pom oc linii
Gdy nastpnym razem wybierzesz si na zakupy, spraw sobie prost ksieczk

do kolorowania. Oczywicie, nie po to, by kolorowa obrazki. Przyjrzyj si
dokadnie liniom tych rysunkw. Otaczajce Ci przedmioty wcale nie wygldaj
ja k obrazki z ksieczki do kolorowania, ale te proste rysunki przypominaj
rzeczyw iste ksztaty. Sprbuj sam odzielnie narysowa w ten sposb kilka
prostych obiektw, na przykad pik, dom czy drzewo.
D uo wicej na tem at rysowania liniami opowiem C i w rozdziale 5.
Od linii do ksztatw
M odzi ludzie m aj przedziw n zdolno w idzenia prostych ksztatw
w zoonych obiektach. D om jest kwadratem o trjktnym dachu. Drzewo
jest albo trjktem, albo bardzo dugim prostoktem zakoczonym okrgiem.
Zam knij oczy i wyobra sobie (albo przypom nij), jak wyglda wiat widziany
oczyma dziecka wiat, w ktrym wszystko je st sprowadzone do prostych
ksztatw.
Gdy zaczniesz redukowa poziom zoonoci przedm iotw do linii, zauwaysz,
e wszystko wok Ciebie skada si z najprostszych ksztatw k, kwadratw
i trjktw . Ksztaty okrela si, patrzc na kraw dzie przedm iotu. Koa,
kwadraty i trjkty mog rni si od siebie i czy ze sob, by odda bardziej
zoone ksztaty.
55
56
Niektre z przedm iotw wygldaj, jakby narysowanie ich byo rzecz prost,
cho w rzeczywistoci jest zupenie odwrotnie. Inne z kolei wygldaj na trudne
do odw zorow ania, a ich rysow anie okazuje si znacznie prostsze. Stopie
trudnoci stworzenia rysunku przedm iotu zaley od zoonoci poszczeglnych
elem entw , ktre skadaj si na jego ksztat.
Z oone ksztaty m og sprawi, e pocztkujcy artysta, prbujcy przenie
je na papier, bdzie zmczony i sfrustrowany. Jeli w czasie rysowania jakiego
obiektu odczujesz frustracj, bdzie to prawdopodobnie zoony i trudny ksztat.
Z rb, co moesz, i postaraj si odczu satysfakcj z podjtego wyzwania.
W rozdziale 5. przedstaw i kilka technik tw orzenia zoonych ksztatw
za pom oc samych linii; w rozdziale 6. rozwin tem at ksztatw.
Trzeci wymiar
forma
Kady przedm iot mona uwieczni na papierze, oddajc jego zarys za pomoc
samych linii (patrz poprzedni podrozdzia). W wielu przypadkach linie i ksztaty
bd wszystkim, czego bdziesz potrzebowa, by ukoczy rysunek. Jeli jednak
chcesz, by przedstawiany przez Ciebie m odel wyglda realistycznie, by mia
odpowiedni wag, m usisz nada m u form.
Dla m nie forma jest trjwym iarowym ksztatem. T o forma sprawia, e okrg
staje si sfer, a trjkt stokiem. Szeciany i walce to przykady form opartych
na kwadracie i okrgu. Perspektywa i cieniowanie to narzdzia, dziki ktrym nadasz
form swoim m odelom .
Narysowanie formy obiektu z zachowaniem perspektywy i ukadu cieni oddaje
jego struktur. Gdy waciwie narysujesz wiato, cienie i odbicia, forma bdzie
wyglda na bardziej rzeczywist. (W rozdziale 6. wytumacz Ci, jak rysowa
te trzy skadowe). Rysunek 3.3 pokazuje moje wczesne prby wprowadzenia
form y do swoich prac.
Zapanie waciwej perspektywy

Perspektywa to oddanie trjw ym iarow ego obiektu lub przestrzeni na
dwuwymiarowej powierzchni. Waciwe uchwycenie i oddanie perspektywy
nada gbi Tw oim pracom. Gdy zrozumiesz ide perspektywy, Twoje rysunki
stan si bardziej realistyczne i bd wyglda lepiej. Dokadny opis zagadnie
zwizanych z perspektyw znajduje si w rozdziale 9. N a rysunku 3.5 wida,
ja k prbow aam wykorzysta perspektyw , by chata z bali wydawaa si
trjwymiarowa.
Rysunek 3.3.
M o je pierwsze
prby
okrelania
form y modelu
Rozkosze cieniowania
Cieniowanie to wprowadzanie na rysunek rnych odcieni szaroci. Aby czarno
biay rysunek sprawia wraenie realistycznego aby przedstawiane obiekty
miay odpowiedni form trzeba przeoy kolory, wiato i cienie na rne
odcienie szaroci. wiato i cienie okrelaj, w ktrych miejscach rysunku maj
pojawi si janiejsze i ciemniejsze odcienie. Kontrast (rnica midzy jasnym i
a ciemnymi wartociami) stanowi podstawowy skadnik cieniowania i to wanie
on sprawia, e cay rysunek wydaje si trjwymiarowy.
N a pierwszej z prac przedstawionych na rysunku 3.4 uyam w ielu odcieni
szaroci. Zdecydowaam si wprowadzi owietlenie z prawej strony, przez
co cienie s ciem niejsze po stronie lewej, tym sam ym nadajc postaciom
(szczeglnie ich nogom ) odpow iedni form . Spjrz tylko na te ubrania!
Widziae takie ostatnio? Ja wszem. Dzi mwi, e to styl retro. W latach
siedemdziesitych byam zaledwie nastolatk i w tedy te powstay te prace.
Ale przecie w iadom o, co m w i o m odzie trzym aj swoje ubrania
odpow iednio dugo w szafie, a znw stan si modne!
N a drugim z obrazw widocznych na rysunku 3.4 zastosowaam technik
wysoko kontrastowych cieni. Karykatura ta przedstawia mojego nauczyciela
matematyki ze szkoy redniej. Ale nie m w o tym nikom u, bo w tamtych
czasach zastpc dyrektora by mj tato!
57
58
Rysunek 3.4.
Rysunki ubra
w odcieniach
szaroci,
ktra nadaje
postaciom
trjw ym iarow y
w ygld
i kontrastowe
cieniowanie
portretu
mczyzny
Odkrywanie szczegw
faktura
W ielu artystw uwaa, e jednym z najwaniejszych punktw ich podry

by dzie, w ktrym odkryli istnienie faktury. Rysowanie faktury to doskonaa
zabawa, a efekt sprawia wraenie jeszcze bardziej realistycznego. Pomyl o pniu
drzewa, pow ierzchni lustra, sierci psa czy grubym , w enianym swetrze.
Wyobra sobie ich faktur i zastanw si, jak j narysowa.
R ysunek 3.5 pokazuje, jak radziam sobie z rysowaniem faktury, gdy byam
w pierwszych klasach szkoy redniej. Prba oddania mikkoci nieba, twardych,
grskich szczytw, nierw nych i poszarpanych powierzchni pni drzew oraz
chropowatoci dachu dodaje pracy realizmu.
Wicej informacji na tem at faktury znajdziesz w rozdziale 8.
Kontekst rysunku kompozycja

Podczas pierwszych prb rysowania bdziesz zapewne skupia si wycznie
na przeniesieniu m odelu na papier najlepiej, jak potrafisz. Prby uchwycenia
konturw i ksztatw, dodanie obrazowi form y i faktury m oe tak pochon
Twoj uwag, e modele bd unosi si na rodku pustej kartki, przez co bd
wydaway si bardziej statyczne. Oznacza to, e prdzej czy pniej bdziesz
musia zastanowi si powanie nad kompozycj swoich prac.
Kompozycja to rwnom ierne i przyjemne dla oka uoenie m odelu lub modeli
w otaczajcej je przestrzeni na dostpnej powierzchni rysowniczej. Kompozycja
w znaczcy sposb wpywa na efekt caego dziea.
Z w r uwag na dwa kluczowe sform uowania pojawiajce si w powyszej
definicji rwnomierne i przyjemne dla oka. Kady rozum ie je troch inaczej.
Istniej nieskoczone m oliw oci ukadania kom pozycji, dziki ktrym
osigniesz zamierzone przez siebie efekty. Jednak na pocztek warto zapozna
si z pew nym i w skazw kam i dotyczcym i kom pozycji, ktre znajdziesz
w rozdziale 10.
Projekt 3. Pawe i Paulina

Rysowanie um iechnitych bliniakw, Pawa i Pauliny, to zawrotna podr
wzdu kamieni milowych, o ktrych wspominaam w tym rozdziale. W czasie
pracy nad tym projektem przyjdzie Ci korzysta z linii, bdziesz tworzy ksztat,
ukada kompozycj, a nawet dodasz do rysunku odrobin faktury. M oesz
narysowa tylko jed n o z tej rozkosznej dwjki albo umieci oboje na jednej
kartce (ewentualnie na dwch oddzielnych).
Instrukcje tworzenia portretw Pawa i Pauliny bd identyczne, dopki nie
dojdziesz do ostatniego kroku, w ktrym narysujesz wosy. Ustaw szkicownik
w pionie i narysuj prostokt o wymiarach 8 na 9 centym etrw (albo 16 na 18,
jeli chcesz stworzy wikszy obrazek). N ie staraj si, by Twj rysunek idealnie
przypom ina mj. Postaraj si bawi dobrze w czasie wykonywania m oich
wskazwek.
1. N a ry su j k o n tu ry d w c h m a y c h k e k p o n i e j ro d k o w e g o
p u n k tu o b s z a ru ro b o c z e g o .
Narysowane kka to oczy. N ie przejmuj si, jeli wyszy C i wiksze
lub mniejsze ni na m oim rysunku.
59
60
Wyobra sobie przektne wychodzce z przeciwlegych naroy przestrzeni

roboczej (w ksztacie duego X). rodek tego iksa pokrywa si ze rodkiem
obszaru rysowania. Jeli w tym polu nie pojawi si nic istotnego, kompozycja
bdzie miaa silniejszy wydwik. Zw r uwag na pooenie oczu na
mojej przestrzeni rysunkow ej. adne z nich nie wypada na rodku
dom ylnego X.
2. W ro d k u k e k p rz e d s ta w ia j c y c h o c z y n ary su j d w a je s z c z e
m n ie js z e k k a.
Kka te bd odbyskami wiata i sprawi, e oczy Pawa i Pauliny
bd w ydaway si kuliste i byszczce. T e m ae kka pozostan
niezam alow ane.
3. O w k ie m 6B w y p e n ij w i k sz e k k a, p o z o s ta w ia j c p u s ty
o b s z a r o d b y sk u .
4. W o k o c z u n ary su j ow aln y , z w a j c y si u d o u k s z ta t.
Gdyby jajko miao malek brod i pucoowate policzki, wygldaoby
dokadnie ja k ksztat sym bolizujcy gwki dzieci. U pew nij si,
e narysowany ksztat jest do wysoki, by oczy wypaday poniej jego
poowy.
5. P o p ra w ja jo w a ty o w a l ta k , b y b y o n a n im w id a zary s
p o lic z k w i b ro d y .
Mae dzieci maj zazwyczaj pucoowate policzki i malekie brdki. Zwr
uwag, e policzki na m oim rysunku s troch szersze, ni gdyby owal
by faktycznie jajowaty. Broda jest po prostu ma wypustk na dole owalu.
6. N a ry su j te r a z o w a ln y k s z ta t b d c y n o s e m i k rz y w
p rz e d s ta w ia j c u sta.
T e elem enty m og by mniejsze albo wiksze, jak sobie yczysz.
7. N a ry su j d w o je u sz u .
Dzieci czsto sprawiaj wraenie, jakby m iay za due uszy, poniewa
ich twarze s mniejsze ni twarze osb dorosych.
Zwr uwag na pooenie uszu na m oim rysunku. Grne ich koniuszki
znajduj si troch powyej linii oczu, a d wypada tu poniej dolnej
linii nosa.
8. O w k ie m 6B n ary su j w osy.
Faktur wosw oddaam, posugujc si wyjtkowo prost technik,
ktr nazywam krciokam i. (Podejrzyj instrukcje z rozdziau 8.,
dotyczce rysowania krconych wosw). Zw r uwag na wijce si
linie, ktre wykraczaj poza ich kontur na grze, po bokach i na czole,
dziki czem u ciem ny obszar wyglda jak wosy, a nie kapelusz.
61
62
Cz II
Podstawowe umiejtnoci
T h e 5th W ave
By Rich Tennant
B ai-te k~ w res zd e zn ajd u je co s ciekaw ego ,

c o m q b y n a ry s o w a
^CR^MAhS-
"
'
------ ----
W tej czci ..
jedz warzywka! S C i potrzebne. Poza tym nie dostaniesz

deseru, dopki nie zjesz! N o dobrze, przyznaj, te rozdziay
nie zaliczaj si do najw spanialszych w caej ksice, ale ich
lektura naprawd C i si przyda. N iektrym poruszane w nich
tematy mog wyda si nijakie. M oim zdaniem masz dwa wyjcia.
Po pierwsze, m oesz wykorzysta kartki z tej czci ksiki,

by w yoy n im i klatk dla ptakw , zignorow a wszystkie
fascynujce, porywaj ce i niezw ykle przydatne techniczne
um iejtnoci, by cierpie nieopisane m ki przez pozostae
fragm enty ksiki, ktre przecie m iay by zabawne. Potem
pozostanie ju tylko w pa w e frustracj, poam a ow ki
i rzuci resztki bobrom na poarcie, pozwoli psu zje wszystkie
swoje paskudne prace i na zawsze porzuci marzenie o rysowaniu.
Ale m oesz take dobrze si bawi, czytajc kolejne strony
zamieszczonych w tej czci szeciu rozdziaw. N ie m artw si
postaraam si, aby ta potrawka ze szczegw technicznych
bya jak najlepiej przyprawiona. Potem przyjdzie czas na uycie
now o nabytych, w spaniaych um iejtnoci w praw dziw ie
zabaw nych projektach dalszych rozdziaw . T w oje rysunki
bd fantastyczne, pies w rci na diet z psiej puszki i wszyscy
bdziecie yli dugo i szczliwie!
W tej czci nauczysz si patrze na swoje otoczenie z zupenie
nowej perspektywy. Zdradz Ci take tajem nic tego, jak na
paskiej kartce papieru stworzy wraenie trjwymiarowoci.
Z rysunkiem nierozerwalnie czy si wiedza na tem at tego,
jak rysowa cienie i faktury. Kompozycja i perspektywa, cho
uciliwe, s rwnie bardzo wane, poniewa od sposobu ich
wykorzystania zaley to, czy Twj rysunek bdzie dzieem, czy
kiczem! Nie zdziw si, jeli odkryjesz, e wiczenia przedstawione
w tej czci ksiki daj Ci w zasadzie sporo radoci.
Rozdzia 4
Okiem artysty
W tym rozdziale:
W pyw m zgu na percepcj artysty.
Odkryw anie fascynujcych tem atw do rysowania w znajom ych miejscach.
Przekadanie wizji na sztuk.
Zabawa z praw pkul m zgu i oczyma duszy.
F
wiat widziany oczyma artysty wyglda zupenie inaczej ni ten, do ktrego

przywyke. Zw yke, w idyw ane codziennie przedm ioty w idziane z tej
perspektyw y nagle zaczynaj obfitowa w niedostrzegane dotd kty, linie
i nabieraj niezwykego znaczenia. Gdy tylko nauczysz swoje oczy (i mzg),
by tak odbieray wiat, odkryjesz, e cay on skada si z obiektw mogcych
sta si tem atam i Tw oich rysunkw.
W tym rozdziale bdziesz m ie okazj zbadania swojego artystycznego

spojrzenia z waciwej sobie perspektywy. Kilka prostych i jednoczenie
zabawnych projektw pozwoli Ci wytrenowa m zg i wzrok. Trzymaj pod
rk swoje narzdzia do rysowania i posuchaj mojej opowieci o artystycznych
waciwociach obu pkul Twojego m zgu.
Analiza mzgu
Podczas rysowania w m zgu uaktyw niaj si rne orodki, nie tylko te
odpowiedzialne za w zrok. C ho nie musisz wiedzie, jak dokadnie dziaa
mzg, gdy rysujesz, to warto by pozna niektre z jego moliwoci, poniewa
w iedza ta pozw oli Ci przeprow adzi obserwacje, ktre w pyn na Twj
artystyczny rozwj.
Twj mzg jest wspaniaym narzdziem! Skada si z dwch pkul prawej
i lewej. Podczas rysowania obie jego czci s jednakow o wane.
66
Procesy mylowe zachodzce w prawej pkuli charakteryzuj si wizualizacj,

intuicj, wnikliwoci i kreatywnoci. Ta pkula odpowiada za:
S dostrzeganie zwizkw i podobiestw m idzy ksztatami i przestrzeni,
S czenie rnych elem entw w cao,
S instynktow ne dostrzeganie kompozycji.
M ogoby si wydawa, e wanie ta pkula odpowiada za wikszo dziaa
wicych si z rysunkiem . Jednak nie naley zapom ina o w kadzie lewej,
bardziej analitycznej pkuli, ktra odpowiada za:
ustalanie proporcji dziki logice matematycznej,
tworzenie planu zgodnie z zasadami kompozycji,
nazywanie poszczeglnych elem entw rysowanego m odelu,
analizowanie krok po kroku procedur kom ponowania rysunku.
Jak widzisz, aby dobrze rysowa, musisz zm usi do pracy zarwno kreatywn,
niepokorn pkul, ja k i t analityczn i uczesan.
P ra w a p k u lo , p o b u d k a !
Wikszo ludzi pobudza swoj praw pkul mzgu do dziaania codziennymi
czynnociami, jak podejmowanie rutynowych decyzji w pracy, przygotowanie
listy zakupw na dzisiejszy obiad, podsum ow anie w ydatkw czy w czasie
zaj w szkole, co z kolei pow inno da Ci wyobraenie o tym, jak wana jest
poprawna praca tej pkuli. W efekcie u wielu ludzi obserwuje si niezamierzon
dominacj lewej pkuli mzgowej, co oznacza, e analityczna cz m zgu tum i
swoj aktywnoci pkul bardziej kreatywn.
W iele spord niezbdnych do rysowania zdolnoci obserwacyjnych wie
si z aktywnoci prawej pkuli. Okazuje si, e wiczenie pewnych upionych
m oliw oci prawej pkuli m zgu sprawia, e z czasem T w oje zdolnoci
rysunkowe bd wzrasta. Chyba pora obudzi swoj praw pkul mzgu.
PA Tl
Przeczanie
Dziki tem u wiczeniu pobudzisz do dziaania obie pkule m zgu. Aby
zobaczy oba obrazki z rysunku 4.1, w idoczne dziki zudzeniu optycznem u,
m zg bdzie musia uywa obydwu pkul.
Rozdzia 4: Okiem artysty
Rysunek 4.1.
D w ie tw arze
i w aza
na jednym
rysunku
W pierwszej chwili dostrzegasz jeden z dwch rysunkw twarze lub waz.

To, e zauwaasz drugi z rysunkw oznacza, e Twj mzg zmieni aktywno
pkul. A tak na marginesie, na rysunku masz m oliwo podziwia uroczy
profil m ojego wnuka, Brandona.
Rysowanie linii
W tym wiczeniu zmusisz jedn z pkul mzgowych do dostrzeenia symetrii
obrazu. Symetria to identyczne uoenie linii i ksztatw po obydwu stronach
osi rysunku, widzianej czsto jed y n ie w w yobrani. Sym etria pojawia si
na w ielu obrazach, m idzy innym i wszdzie tam , gdzie m asz do czynienia
z wazami, portretami en face, kieliszkami do wina, doniczkami, a take figurami
takim i ja k sfery, stoki czy walce.
W yobra sobie lini przebiegajc z gry na d przez rodek rysunku 4.2.
Kada z jego stron jest lustrzanym odbiciem drugiej strony, innym i sowy
ksztaty na rysunku s symetryczne. Czy widzisz symetri tego piknego
kielicha? A widzisz take dwie stare wiedmy?
Rysunek 4.2.
Sym etria
widoczna
w kielichu
i tw arzach
starych w iedm
67
68
Wylij lew pkul na wakacje

w iczenie to nie bdzie w ym agao od C iebie stawania na gowie, ale jeli
masz na to ochot, zawsze m oesz poprawi troch swoj kondycj w czasie
pobudzania do pracy prawej pkuli mzgu.
Ogldane do gry nogam i znane nam przedm ioty wydaj si nagle dziwnie
obce. Okazuje si, e informacja wzrokowa, ktra dotd bya automatycznie
czona z nazw przedm iotu przez lew pkul, nagle staje si niedostpna.
G dy lewa pkula nie m oe nada nazwy obserwowanym przedm iotom ani
zidentyfikowa poszczeglnych elem entw Twojego rysunku, nagle ulega
zmieszaniu. Po kilku prbach mczy si i poddaje. Wtedy do pracy przystpuje
prawa pkula mzgu. Prawa pkula zupenie inaczej odbiera linie pojawiajce
si na rysunku. Skupia si na ich zakrzywieniu, na tym, jak wyaniaj si z nich
ksztaty i ja k form uj si przestrzenie w ew ntrz ich granic.
T o wiczenie ma celowo wprowadzi w bd lew pkul Twojego m zgu,
aby prawa moga podj prac. Pracujc nad odw rconym do gry nogami
symetrycznym rysunkiem , postaraj si nie podglda efektu. Bez oszustw!
Pamitaj, e obie strony rysunku s symetryczne. Kada z nich jest lustrzanym
odbiciem drugiej. Rysunek moesz wykonywa owkiem o dowolnej twardoci.
1. N a ry s u j w s z k ic o w n ik u p r o s to k t o d u g o c i 10 c e n ty m e tr w
i w y so k o c i 5 c e n ty m e tr w .
Jeli w olisz pracowa na wikszej pow ierzchni, narysuj prostokt
o wym iarach 20 centym etrw na 10 centymetrw.
2. D e lik a tn ie n ary su j p rz e ry w a n lin i b ie g n c p r z e z ro d e k
p r o s to k ta , k t r a p o d z ie li g o n a d w a k w a d r a ty o b o k u
5 c e n ty m e tr w (lu b 10 c e n ty m e tr w , j e li p r a c u je s z
n a w i k s z e j p o w ie rz c h n i).
Linia ta jest osi symetrii, ktr zazwyczaj trzeba sobie wyobraa. Jej
zaznaczenie m usi by bardzo delikatne, poniewa na pniejszym etapie
pracy bdziesz j wymazywa.
3. N a ry su j u k a d k rz y w y ch , k t re w id z is z n a ry su n k u 4.3.
Postaraj si um ieci pierw szy zestaw trzech linii w poow ie m idzy
gr a doem prostokta. rodkowa linia ma przypomina troch grny
w ycinek okrgu. Pozostae dw ie linie m aj si z ni styka i wywija
na zewntrz i w gr.
4. N a ry s u j k o le jn y u k a d lin ii, z g o d n ie z ty m , c o p r z e d s ta w ia
ry s u n e k 4.4.
Dokadnie nad pierwsz z narysowanych poprzednio linii um ie teraz

drug, delikatnie zakrzywion. Rysowana wanie linia m a znale si
prawie na samym szczycie Twojego rysunku. Teraz, pod pierwsz lini,
narysuj kolejn, wybrzuszon po rodku ku grze i opadajc po obu
stronach osi. Linia ta pow inna znale si na dole rysunku.
5. P r z e n ie o w e k n a j e d e n z k o c w g rn e j lin ii. N a ry s u j
w y c h o d z c z n ieg o krzyw , w ybiegajc n a z e w n trz i o p ad a j c
w d , k t ra b d z ie c z y si z k o c e m ro d k o w ej lin ii
( p a tr z ry su n e k 4.5).
6. P o w t rz t c z y n n o z d ru g ie j stro n y , d o m y k a j c ty m sam y m
g rn y k s z ta t.
7. U m ie te r a z o w e k n a je d n y m z k o c w ro d k o w ej lin ii.
N a ry su j k rz y w c z c g o z n a jn i s z lin i ta k , b y b y a o n a
w y g ita n a z e w n tr z i w d .
69
70
Rysunek 4.5.
Kompletny
ksztat
8. S y m e try c z n lin i n ary su j z d ru g ie j stro n y , d o m y k a j c d o ln y

k s z ta t ( p a tr z ry su n e k 4.5).
9. W y m a ro d k o w lin i p o m o c n ic z .
N o i ju . Sym etryczne, w peni ukoczone, pikne... co. Prawa pkula
m zgu dostrzega sym etri, ale lewa nie jest w stanie nazwa tego ksztatu,
poniewa rysunek jest wykonany do gry nogami. Przekr teraz szkicownik
i pozwl lewej pkuli dziaa. M ick Jagger byby z Ciebie dum ny.
Artysta bada wiat

Rozejrzyj si. Dla artysty wszystko jest potencjalnym modelem. Masz niczym
nieograniczony wybr. Jeli za bdziesz pamita o tym, e naw et niewielki
fragm ent m odelu m oe sta si caoci rysunku, otrzym ujesz napraw d
nieskoczone pole m anew ru.
K olejnych kilka podrozdziaw bdzie poyw k dla Tw ojego um ysu
dosow nie i w przenoni wic narzdzia do rysunku pjd na chwil
w zapomnienie. Wanie rzucam wyzwanie T w oim w yobraeniom na tem at
idealnego tem atu do rysowania.
Rysuj to, co masz przed oczyma

Tematy do rysowania masz tu przed sob. Rozejrzyj si w najbliszym otoczeniu,
szukajc interesujcych Ci ksztatw, linii i faktur. Skup si na detalach znanych
Ci przedmiotw. Wszystko moe okaza si cennym m odelem wartym Twego
owka.
Przyjrzyj si figurce palm y kokosow ej, ktr w ujek Staszek przyw iz

z poprzednich wakacji nad m orzem . Przypatrz si delikatnym krzywiznom
jej lici i zauwa dum nie wyprostowany pie.
Zaszczy ponow nym spojrzeniem ohydn (ale jak sodk) gadajc zabawk
w ksztacie dorsza, ktr ciocia Basia przywioza Ci z Ustki. O ce wspania,
jake zoon faktur jej usek i zabawny wyraz pyszczka.
Kubek w idoczny na rysunku 4.6 sta sobie spokojnie na m oim biurku.
C odziennie piam z niego kaw, ale m oliwoci, jakie daje on jako m odel
dla rysow nika, odkryam dopiero niedaw no. M oj uwag przycigna
narysowana na nim zabawna twarz.
Rysunek 4.6.
Moliwoci
kryj si naw et
w przedmiotach
codziennego
uytku
Zobacz swj dom po raz pierwszy w yciu

Przejd si po swoim dom u. Wyrwij si z ram swego zoonego postrzegania
i poszukaj m odeli do swoich prac. Jeli cay pokj wydaje C i si wyzwaniem
zbyt przytaczajcym, znajd jaki jego fragm ent, ktry Ci zaintryguje.
By m oe po prostu znajdziesz w n im przedm ioty, ktre stan si
ciekawym obiektem do narysowania.
W rozdziale 10. poka Ci, ja k zrobi wizjer, ktry m oe okaza si bardzo
pom ocny przy poszukiwaniu tem atw do pracy.
R ysunek 4.7 przedstaw ia fragm ent pitra m ojego d o m u w idziany sprzed
komputera stojcego w piwnicy, w pracowni. Moj uwag przyku obraz wiszcy
na cianie wjadalni, tu nad kuchenk, dlatego te zaznaczyam go cieniowaniem
w przeciwiestwie do pozostaych ksztatw, zaznaczonych jedynie liniami.
Zauwaajc linie przewaajce w tej scenie, odnalazam dynamik w monotonnej
przestrzeni, ktr m iaam przed oczyma wiele razy w cigu kadego dnia.
71
72
Rysunek 4.7.
Dostrzeenie
elementu
podnoszcego
dramaturgi
sceny w swoim
najbliszym
otoczeniu
Z lodwki na papier
Artyci zawsze uwielbiali malowa jedzenie. Niew ane, czy bd to owoce,
czy warzywa, chleb czy ryby, moesz zaspokoi swj artystyczny apetyt dowolnie
zoonym posikiem.
Zajrzyj do kredensu, lodw ki i w szystkich szafek na yw no, a na pew no
znajdziesz co ciekawego do narysowania. R ysunek 4.8 dokadnie ilustruje,
o co m i chodzi!
Rysunek 4.8.
Takie jajko
znalazam
w lodwce
Gdy szukasz tematu do rysowania, warto skupi si na rzeczach, ktre naprawd

Ci interesuj. Poszperaj na strychu, w garau, odkurz wszystkie kty w piwnicy.
Szukaj tak dugo, a znajdziesz co, co do Ciebie przem wi. Takie dogbne
zainteresowanie przedm iotem rysunku jest szczeglnie wane, gdy dopiero
rozpoczynasz swoj przygod ze sztuk. W innym razie moesz szybko znudzi
si tem atem , jeeli okae si, e pierw sze linie wcale nie w ychodz C i tak,
ja k to sobie wyobraae.
Badanie okolicy bliszej i dalszej

Tem aty dla Twoich prac otocz Ci w chwili, gdy wyjdziesz ze swojego domu.
M oe bd to chodniki i wieowce. W zalenoci od tego, gdzie mieszkasz,
m og to by rw nie dobrze kurczaki i kaczki. A m oe Tw oj posesj porasta
las tropikalny?
Powi kilka chwil, by rozkoszowa si piknem otoczenia widzianym okiem
artysty. Postaraj si przeama swoje przyzwyczajenia i dojrze to, czego nie
widzisz na co dzie. Przyjrzyj si zoonym ksztatom konara jabonki rosncej
w okolicy. Popatrz, jakie linie tworz si w miejscu, gdzie dachy domw spotykaj
si z burzowym niebem. Uchwy niektre z tych widokw na kartach swojego
szkicownika, a potem szybko wyjanij ssiadce, dlaczego gapisz si na jej dom.
R ysunek 4.9 przedstaw ia w idok rozcigajcy si na tyach m ojego dom u.
T o typowy obrazek przedstawiajcy kilka drzew, ale uwane spojrzenie ujawni
stateczne pikno ukryte w rwnolegych liniach pni drzew.
Rysunek 4.9.
W ykorzystanie
m oliwoci,
jakie daj
okolice
Tw ojego domu
73
74
O d k ryw a n ie w ia ta
k r y j c e g o si W a r ty c ie
W rozdziale powiconym w idzeniu nie m oe zabrakn dyskusji na tem at
Twojego oka wyobrani (zwanego te okiem duszy czy trzecim okiem). Twj
osobisty wieszak na kapelusz kryje w sobie niezliczone pomysy malarskie.
O ko wyobrani potrafi dostrzega przedmioty, ktre dawno ju znikny z linii
Twojego wzroku. Zjawisko to nazywa si wyobraaniem. Zam knij zatem oczy
i wyobra sobie bkitne niebo pokryte puszystymi oboczkami. A teraz sprbuj
wyobrazi sobie twarz kogo, kogo znasz od lat. (Wizualizacj omwi szerzej
w rozdziale 12.).
C aa potga oka w yobrani polega na tym , e pozwala C i ono odtw orzy
przedmioty dokadnie takimi, jakimi je widziae (to zasuga lewej pkuli mzgu),
ale rwnie dobrze moesz urozmaici troch rzeczywisto i przeksztaci swoje
wyobraenie w najbardziej fantastyczny twr. Tam , gdzie oko duszy odgrywa
gwn rol, m oesz spuci z uwizi swoj wyobrani.
m itf
Porwnanie postrzegania
leW i praw pkul mzgu
Obie pkule mzgowe odbieraj obraz tej samej rzeczy, a jednak kada z nich
pozwala C i dostrzec zupenie inny obraz. O to kilka przykadw na to,
ja k wykorzysta moliwoci odm iennego postrzegania w pracy z owkiem.
Podczas nastpnego spaceru na wieym powietrzu przyjrzyj si uwanie
chm urom na niebie. Lewa pkula m zgu pozwoli C i dostrzec jedynie
chmury. Czasem jednak zdarza si spojrze na chm ury i dostrzec w nich
ksztat czego zupenie innego. T o wanie prawa pkula pozwala C i
dostrzega w chm urach zarysy zwierzt czy twarzy.
S Pracujca logicznie lewa pkula sprawia, e w zr pozostaje w zorem ,
a faktura faktur. Postaraj si spojrze na wzory i faktury tak, by dostrzec
w nich obrazy, ktrych nie rozpoznaje lewa pkula mzgu. Prawa pkula
bdzie tu bardzo pom ocna, poniewa pozwoli C i dostrzec na przykad
ukryte w deseniu dywanu twarze. Przyjrzyj si w ten sposb otaczajcym
Ci tkaninom, podogom, kamieniom, sojom desek, sowem, wszystkiemu,
co ma wzr lub faktur. Jeli wykaesz si cierpliwoci i bdziesz wiczy,
wkrtce opanujesz t umiejtno. N ie daj si tylko wystraszy, gdy z gry
bielizny do prania skoczy na Ciebie tygrys.
Rysunek 4.10 pokazuje wynik spojrzenia z rnych stron na narysowan

wczeniej faktur drewna (z lewej). Po chwili dostrzegam ukryte w niej
ksztaty (z prawej). Oczywicie, dodanie oczu i zbw to ju licentia artistica.
Rysunek 4.10.
Gdy pozwalasz
pracow a
praw ej pkuli
mzgu, faktura
przeksztaca si
w co zupenie
now ego
Pogryzmolmy sobie
Kryjcy si w T obie artysta je s t osob tw rcz, ciekaw i gotow wyrazi
potrzeby artystyczne drzemice w Twojej gowie. Prawa pkula mzgowa
napdza Tw oj kreatywno i wyobrani.
Jedynie nieliczni doceniaj zalety prostego gryzmolenia, ktre m oe przecie
sta si poywk dla prawej pkuli mzgu. W dalszej czci tego rozdziau
narysujesz w asne gryzm oy. N a razie je d n a k przeled ze m n ew olucj
mojej pracy.
N a rysunku 4.11 wida gryzmoy, ktre stworzyam z trzech rnych rodzajw
linii. (O rodzajach tych opowiem szerzej w rozdziale 5.). Ca kartk pokrywa
jed n a ciga linia (a w zasadzie kilka linii poczonych w jedn).
Przyjrzyj si uwanie tej pltaninie linii. N iektre fragm enty gryzmow s
proste, inne zakrzywiaj si na wszystkie strony. Linia gryzmow przecina
sama siebie w w ielu miejscach, tworzc przez to wiele interesujcych
ksztatw i abstrakcyjnych ukadw.
Pokr teraz ksik na wszystkie strony i zbadaj gryzmoy pod kadym
m oliwym ktem. W chwili, gdy prac podejm ie prawa pkula Twojego
m zgu, powiniene dostrzec kilka znajom ych ksztatw.
75
76
Rysunek 4.11.
M a e gryzmoy
na miy
pocztek dnia
Rysunek 4.12 przedstawia kilka ksztatw, zarysw przedm iotw i twarzy,

ktre udao mi si zidentyfikowa w tej pltaninie. Ile z nich udao si odnale
Tobie? Jeszcze raz pokr ksik na wszystkie strony.
Rysunek 4.12.
Zarys ksiki,
banana, profilu
mskiego,
krlika i gow y
chopca
z bardzo
niepokornymi
w osam i
Spjrz na rysunek 4.13, jeeli chcesz dowiedzie si, jak bd wyglda te ksztaty,
gdy skocz ju prac nad nimi.
Rysunek 4.13.
Zarysy
ksztatw po
przeksztaceniu
ich na rysunki
konturowe
W brew tem u, co utrzymuje Twj przeoony, gdy krytycznym okiem spoglda

na gryzm oy, ktre zrobie na notatkach z porannego spotkania, zajcie
to pobudza prac m zgu i stanow i poyw k dla Tw ojej kreatywnoci.
Przypom nij m u o tym podczas nastpnej rozm ow y o przyznaniu Ci premii.
Projekt 4. Twoje wasne gryzmoy

Twoje zdolnoci artystyczne rosn z kadym wykonanym rysunkiem. Baw si
gryzmoleniem i pozwl, by Twoja prawa pkula m zgu troch si rozruszaa.
Tym razem nie daj Ci adnych rysunkw na wzr. Masz do dyspozycji jedynie
swoj praw i lew pkul m zgu. D obrej zabawy! T en projekt skada si
z trzech czci, ktre opisaam oddzielnym i zestawami instrukcji.
Rysowanie linii
Rysujc pamitaj, by umieci na kartce linie proste, amane i krzywe. Gryzmoy
mog, a nawet powinny, przecina si w w ielu miejscach z innym i liniami.
Postaraj si te czsto zm ienia kierunek gryzm olenia. Poniej znajdziesz
troch wytycznych.
1. W y b ierz n a k a rtc e m iejsce, z k t re g o ro z p o c z n ie s z g ry z m o le n ie .
2. P o s ta w w n im m a k ro p k .
Kropka ta bdzie zarw no m iejscem pocztku T w oich gryzm ow ,
ja k i m iejscem ich zakoczenia.
3. G ry z m o l p o c a e j k a r tc e p is a k ie m o c ie n k ie j k o c w c e
a lb o o w k ie m .
4. G d y p o s ta n o w is z sk o c z y , s k ie ru j p o p r o s tu lin i d o p u n k tu ,
z k t re g o w y sza.
Zakocz gryzmoy, czc oba koce linii w punkcie startowym.
Signij wzrokiem poza linie

O dpocznij dw ie m inuty, by oczyci swj um ys. Rozsid si w ygodnie
w swoim krzele, majc rysunek przed oczyma. Kartka, na ktrej gryzmolie,
m a cztery boki no chyba e Twj pies postanow i si ni poywi.
77
78
Cz II: Podstawowe um iejtnoci_________________________________________________
Gdy bdziesz przekrca kartk na wszystkie strony, kady z jej bokw bdzie
w pewnym m omencie doem rysunku. Postpuj zgodnie z m oimi zaleceniami,
aby odnale ukryte w gryzmoach moliwoci.
1. P o n u m e ru j b rz e g i k a rtk i o d 1 d o 4. N a o d d z ie ln e j k a rtc e p a p ie ru
z a p is z cy fry o d 1 d o 4, p o z o s ta w ia j c m i d z y n im i ty le m iejsca,
b y z m ie c iy si p o d n im i listy o d n a le z io n y c h k s z ta t w .
2. U sta w k a rtk tak , b y b rz e g n u m e r 1 sta si je j p o d staw . O d p r
u m y s i p rz y g l d a j si p r z e z c h w il lin ii z tej p ersp ek ty w y .
Poszukaj fragmentu bazgrow, ktry przypominaby Ci jaki ksztat lub
twarz. Jeli znajdziesz co takiego, zapisz nazw ksztatu w kolumnie pod
cyfr 1. N ie zaznaczaj niczego na kartce z gryzmoami.
3. O b r k a r tk i z o b a c z , c o te r a z u d a C i si z o b a c z y .
Krok ten pow trz take dla krawdzi 3. i 4. A potem zacznij wszystko
od nowa, dopki nie znajdziesz kilku znajom o wygldajcych ksztatw
dla kadej z krawdzi.
N ie czuj si rozczarowany, jeli przez kilka pierwszych m inut nie uda
Ci si zobaczy niczego szczeglnego. W takim przypadku zrb sobie
krtk przerw i spjrz na kartk ponow nie, gdy bdziesz ju m ie
wiey um ys. M oesz take sprbow a patrze na kartk nieostro
przez kilka sekund, a potem znw przyw rci ostro spojrzenia.
Zachcenie prawej pkuli m zgu do wsppracy wymaga troch wprawy.
4. G d y z n a jd z ie s z j u k ilk a rysunkw , k t re p rz y p a d n C i d o gustu,
w e k re d k i p o k o lo ru j k a d y z k s z ta t w .
N iektre z nich m og na siebie zachodzi, wic postaraj si uywa
innego koloru do kadego z ksztatw.
Od gryzmow do rysunku
Ile ksztatw i przedmiotw udao Ci si znale w swoich gryzmoach? Wybierz
z nich te, ktre podobaj C i si najbardziej i dorysuj do nich linie i kilka
szczegw, by przeksztaci je w penopraw ne rysunki (patrz rysunek 4.13).
N ie przejmuj si, jeli Twoje rysunki nie bd specjalnie porywajce! Po prostu
postaraj si wykorzysta swoj wyobrani i dobrze si bawi.
Rozdzia 5
Rozpoznawanie i rysowanie
rnych rodzajw linii
W tym rozdziale:
Spojrzenie na linie z nowej perspektywy.
U m iejtno dostrzegania linii obiektw i na rysunkach.
Dostrzeganie i zamykanie w nieskomplikowanych liniach prawdziwego pikna.
Przekadanie ksztatw obiektw o skomplikowanej budowie na obrazy konturowe.
eli zaczniesz przyglda si rysunkom z bliska, zobaczysz, e w przypadku

wikszoci z nich tworzce je fragm enty skadaj si z linii. N a pozr
mao znaczce linie s podstawowymi skadnikami wszystkich m oich prac.
Linie m og suy do oddzielania od siebie poszczeglnych elem entw
stanowicych czci uw iecznianej na papierze kom pozycji albo czy si,
dajc efekt cieniow ania. R ne rodzaje linii m og by wykorzystyw ane
do zamykania w rysunkach odmiennych emocji oraz do realizowania rnorakich
koncepcji artystycznych.
O bserw ujc rysunki, ktre pow staj na bazie linii, da si w yodrbni trzy
rodziny linii (linie proste, amane, krzywe). W kadej z tych rodzin zawiera si
nieskoczona liczba przernych linii od grubych, ciem nych i m ocnych
do cienkich, jasnych i delikatnych.
Czytajc ten rozdzia, nauczysz si rozpoznawa poszczeglne rodziny linii,
tak na rysunkach, jak i podczas patrzenia na rzeczywiste obiekty. Znajdziesz
w nim rwnie wiele wicze obserwacyjnych, ktre pom og Ci rozwin
percepcj.
80
Dostrzeganie rnic
midzy rodzajami Unii
Korzystajc z zaledwie trzech typw linii (linii prostych, amanych i krzywych),
m oem y narysowa wszystko, co w idzim y wok siebie lub co um iem y sobie
wyobrazi.
Gdy podczas ogldania rysunku mamy do czynienia z miejscem styku krawdzi
dwch paszczyzn, mwimy, e oto patrzymy na lini konturu. (Koncepcj konturu
wyjaniam dokadniej w dalszej czci tego rozdziau, noszcej tytu Znajdowanie
linii oddzielajcych przestrzenie). M ianem rysunku konturowego okrela
bdziem y rysunek, na ktrym uwidocznione zostay kontury poszczeglnych
elem entw uwiecznionego obiektu lub tem atu.
Linie mog rwnie suy do uwidaczniania na rysunku niewielkich fragmentw
uwiecznianego obiektu, jego detali. M oesz take czy rne rodzaje linii
w grupy (zwane czasami ukadami), aby osign efekt cieniowania, ktry doda
T w em u dzieu realizm u i pozwoli C i osign wraenie trjwymiarowoci
rysowanych obiektw. (Wszystkiego, co pom oe Ci opanowa podstawy
cieniowania, dowiesz si z rozdziaw 6. i 7.).
Linieproste
Linie proste m og by grube lub cienkie, dugie albo krtkie i m ona je
rysowa tak, by przebiegay w dowolnych kierunkach. Rne typy linii prostych
wykorzystywane podczas tworzenia rysunkw pozwalaj wyrazi odm ienne
emocje i koncepcje. Poniej wypisane zostay podstawowe grupy linii prostych.
L in ie p o z io m e . S to linie rwnolege do linii horyzontu, czyli linii, ktr
wyobraam y sobie, mylc o miejscu styku nieba i ziemi. Wszystkie one
przecinaj si pod ktem prostym z liniami pionowymi. Poziom e linie
s odzw ierciedleniem spokoju, adu, stabilnoci.
S L in ie p io n o w e . Linie pionowe to linie biegnce prosto w gr i w d,
przecinajce si pod ktem prostym z lini znaczc poziom gruntu,
podogi itp. (na przykad z lini horyzontu). Pionow e linie zawieraj
w sobie si, majestatyczno i powag.
L in ie u k one. Linie te nie s ani poziome, ani pionowe s nachylone
pod rnymi ktami do pionowych i poziomych. Linie ukone pozwalaj
zawrze na rysunku wraenie ruchu i dynamiki.
Rozdzia 5: Rozpoznawanie i rysowanie rnych rodzajw linii
N a rysunku 5.1 moesz znale kilka przykadw linii poziomych,

pionowych oraz ukonych. Przyjrzyj si tym liniom i zwr uwag
na istnienie wyej w spom nianych typw linii.
Rysunek 5.1.
Przykady linii
poziomych,
pionowych
i ukonych
Czy syszae kiedykolwiek, aby kto narzeka, e korzystajc z linijki, nie jest
w stanie narysowa linii prostej? Z ca pewnoci Ty jeste w stanie! N ie m a
niczego zego w uywaniu linijki przy tworzeniu rysunkw niektrych obiektw.
Jeli uywana przez Ciebie linijka nie ma odpowiednio uksztatowanej krawdzi
(np. skonie citej), m oe doj do tego, e rozmaesz ni niejedn spord
piknych, prostych linii, ktre przyjdzie Ci rysowa. Problem ten da si rozwiza
poprzez przyklejenie trzech jednogroszow ych m onet po spodniej stronie
linijki m onety podnios krawd linijki na bezpieczn wysoko ponad
powierzchni papieru.
W e w stpnej fazie tw orzenia w ielu rysunkw przyda C i si um iejtno
odrcznego krelenia wzgldnie prostych linii. Szkicowanie daje duo wicej
radoci tym, ktrzy nie m usz korzysta z linijki.
O drczne rysow anie prostych linii nie je s t atwe, ale dziki odpow iednim
wiczeniom moesz wyksztaci w sobie t umiejtno. Narysuj kilka prostych
linii, postpujc zgodnie z podanym i niej wskazwkami.
1. P o sta w k ro p k w m iejscu, g d z ie b d z ie z a c z y n a a si linia, k t r
c h c e s z n ary so w a. K o le jn k ro p k p o s ta w w m iejscu , g d z ie lin ia
ta b d z ie si k o c z y a .
2. Z a n im z a c z n ie s z rysow a, w y o b ra sobie p ro s t lin i c z c
o b ie k ro p k i.
3. P o c z k ro p k i.
Prost lini czc kropki moesz narysowa jednym pocigniciem bdcym
ru chem caego ram ienia (nie poruszaj przy tym palcami ani nadgarstkiem )
albo w ykonujc seri rytm icznych ruchw w przd i w ty (osobicie wol
t drug m etod, gdy rysuj linie krtkie). w icz krelenie prostych linii
sposobem, ktry bardziej Ci odpowiada.
81
82
N a paskim kawaku papieru linie kreli m ona tylko w trzech kierunkach

poziomym, pionowym i na skos ale te trzy kierunki daj nam naprawd
wielkie moliwoci! Zanim dojdziesz do wniosku, e linie proste s nudne, chc
Ci pokaza, w jaki sposb, stawiajc je, moesz stworzy rysunki przedstawiajce
nieskom plikowane, prostopadocienne obiekty.
Rysunek 5.2 przedstawia trzy etapy rysowania pudeka chusteczek za pom oc
zw ykych, prostych linii. N a pudeko to, oczywicie, nie naley prycha
z pogard.
S F a z a p ie rw sz a . Pierwsza z trzech ilustracji stanowi bardzo surowy,
odrczny szkic. Celem wykonania tego szkicu byo okrelenie rozmiarw
pudeka i tego, gdzie powinno zosta ono umiejscowione na paszczynie
roboczej rysunku.
F a z a d ru g a. Drugi rysunek jest poprawieniem wstpnego szkicu, dodaam
na nim nieco szczegw (chusteczk narysowaam, stawiajc linie krzywe,
ktre om aw iam w czci tego rozdziau zatytuow anej Podajc za
ksztatami linii krzywych).
Lekko potaram odpowiednie czci rysunku gumk chlebow, by rozjani
linie, ktre narysowaam, tworzc szkic. Potem odrcznie nakreliam
now e linie proste.
F a z a o s ta te c z n a . O statn i rysunek przedstaw ia efekt takiego oto
postpow ania: chlebow gum k do m azania rozjaniam linie, ktre
pojawiy si na papierze w fazie drugiej (rozjaniam je tak, e stay si
ledwie zauwaalne), a potem, uywajc owka o twardoci 2B oraz linijki,
stworzyam bardziej precyzyjny rysunek.
Rysunek 5.2.
Przykad uycia
linii prostych
do stworzenia
rysunku
nieskompliko
w anego obiektu
Tworzenie ostrych krawdzi

przy pomocy linii amanych
Linie amane (patrz rysunek 5.3) s efektem stykania si (bd czenia) dwch
linii prostych. Kt, pod jak im stykaj si linie proste, m oe by dowolny.
O d kta tego zaley, ja k ostro zakoczony bdzie obiekt, ktry rysujemy.
Rysunek 5.3.
Przykady linii
am anych
Linie amane uywane s do krelenia przernych ksztatw, takich jak kwadraty,

prostokty i trjkty. Jednoczesne korzystanie z koncepcji linii am anych
i stosowanie si do regu perspektywy linearnej prowadzi do tego, e na papierze
zaczynaj pojawia si obiekty trjwymiarowe. (W rozdziale 9. m ona znale
przykady rysunkw bdcych efektem krelenia linii am anych zgodnie
z prawidami wiedzy o perspektywie geometrycznej). Linie amane zawieraj
wiele informacji, na przykad o twardoci jakiego obiektu, jego wytrzymaoci,
ruchu.
czc ze sob linie amane na rysunku moesz tworzy zamknite, kompletne
figury geometryczne. Rysunek 5.4 pozwala zobaczy, e wystarczy poczy
ze sob zaledwie kilka linii am anych, aby otrzym a w w yniku ksztaty
okrelonych obiektw.
Rysunek 5.4.
Poczenie linii
am anych
dajce
w efekcie
dokoczone
rysunki
Podajc za ksztatami linii krzywych

Z liniam i krzywymi m am y do czynienia w tedy, gdy linie proste ulegaj
zakrzyw ieniu (bd w ygiciu). Linie krzywe m og by grube lub cienkie,
m og naw et w ielokrotnie zm ienia kierunki, w ktrych biegn w tedy
zwie si je krzywymi zoonymi (patrz rysunek 5.5).
Znanym i wszystkim przykadami linii krzywych s litery C , U oraz S . Linia
krzywa staje si ksztatem obym, gdy poczy jej obydwa koce ze sob.
(Ksztaty omawiam w rozdziale 3.).
83
84
Rysunek 5.5.
Przykady linii
krzywych
Linie krzywe zazwyczaj s nonikam i pikna, spokoju, agodnoci. Krzywe

w ksztacie litery S wyraaj w dzik i rwnowag. N a rysunku 5.6 wida,
w jaki sposb linie krzywe cz si, tworzc nie tylko proste ksztaty, lecz
rwnie atwe do rozpoznania konturow e rysunki rnych obiektw.
Rysunek 5.6.
Linie krzywe
tw orz
konturowe
rysunki
obiektw
Z najd w oln chwil i rozejrzyj si wok. Zobacz, ile rnych rodzajw linii
tworzy rzeczywiste, otaczajce Ci obiekty. Sprbuj wykorzysta rne rodzaje
linii i narysowa bd po prostu nabazgra jaki przedmiot. N ie przejmuj si tym,
jak bdzie wyglda efekt Twej pracy. Po prostu poeksperymentuj z kreleniem
i czeniem rnych typw linii.
Gdzie narysowa lini?

Z oone obiekty niekiedy przytaczaj artystw iloci szczegw. Naley
jednak wiedzie, e rysowanie rzeczy skomplikowanych nie musi by przeraajce.
N aw et najbardziej zoone obiekty daj si atwo uwieczni, jeli tylko um ie
si patrzy na nie przez pryzm at pew nych uproszcze.
Znajdowanie linii
oddzielajcych przestrzenie
Z anim okrelisz, gdzie naley narysowa jak lini, m usisz dowiedzie si,
jak w ogle naley szuka linii podczas obserwowania rzeczywistych obiektw.
Przestrzenie negatywna i pozytywna stykaj si, tworzc w ten sposb linie na
krawdziach obiektw. Przestrzeni pozytywn nazywamy przestrze zajmowan
na rysunku przez uwieczniony obiekt, a negatywn t cz rysunku, ktra
stanowi to dla kompozycji.
urn
Rysunek 5.7 skada si z fotografii, na ktrej wida abdzia, oraz ukoczonego

obrazka przedstawiajcego tego samego ptaka. Sprbuj okreli, gdzie tak na
fotografii, jak i na obrazku znajduj si przestrzenie negatywna i pozytywna.
|
Rysunek 5.7.
Szukanie
przestrzeni
pozytywnej
i negatyw nej
|
'urn
Pierwszy z obrazkw wchodzcych w skad rysunku 5.8 przedstawia przestrze

pozytywn. (Zwr uwag na to, e odbicie abdzia w lustrze wody uznaam
za cz przestrzeni pozytywnej). N a drugim obrazku w idzim y przestrze
negatywn.
Potraktuj ksztat abdzia wystpujcy na pierwszym obrazku jako elem ent
ukadanki. Wyobra sobie, e wyjm ujesz abdzia z pierwszego obrazka
i umieszczasz go w biaym polu stw orzonym przez przestrze negatywn
na drugim obrazku. Miejsca, gdzie stykaj si obydwa rodzaje przestrzeni,
s miejscami, gdzie tworz si linie.
' h m
O prcz oddzielania obiektu od ta linie speniaj jeszcze inne role; m og

suy do odseparowywania rnych fragm entw uwiecznianej sceny.
85
86
Rysunek 5.8.
Przestrzenie
negatyw na
i pozytywna
tw orz linie,
ktre okrelaj
tem at rysunku
Porwnaj linie, ktre uda C i si zauway na zdjciu wchodzcym w skad

rysunku 5.9, z tymi na m oim obrazku, znajdujcym si tu obok wspomnianej
fotografii. Oprcz linii, ktre znacz kontur przestrzeni pozytywnej, dodaam
tam jeszcze kilka dodatkow ych. O krel, gdzie na zdjciu znajduj si linie
oddzielajce:
dzib i oczy abdzia od jego gowy,
szyj abdzia od jego ciaa,
S skrzyda oraz ogon abdzia od jego ciaa,
ciao abdzia od jego odbicia na powierzchni wody,
S krawdzie odbicia od caej reszty powierzchni wody.
Rysunek 5.9.
Szukanie linii
okrelajcych
dany obiekt
Upraszczaj to, co widzisz
m i
Patrzc na obiekt o skomplikowanej budowie, zoony z wielu detali, wyczy

umys. Z czasem nauczysz si upraszcza wizerunek kadego obiektu i tworzy
w gowie jego wizj zoon z trzech rodzajw linii.
Rozejrzyj si dokoa i zatrzymaj wzrok na jakim dobrze znanym Ci przedmiocie.
Rysowanie rnych obiektw przypomina skadanie w cao ukadanki. Jeli
zdoasz w gowie rozoy obserwowany przedm iot na proste ksztaty i linie,
pozostanie C i nanie je na pow ierzchni rysow nicz w odpow iednich jej
miejscach.
W ybrany przez C iebie obiekt z otoczenia podziel um ysem na proste linie
(jeeli chcesz si dowiedzie, w jaki sposb naley szuka linii w m odelach
i obiektach, zajrzyj do poprzedniej czci tego rozdziau, zatytuow anej
Znajdowanie linii oddzielajcych przestrzenie) oraz ksztaty.
J P rz y jrz y j si k ra w d z io m o b ie k tu . Poszukaj wzrokiem linii
poziom ych i pionowych. Linie te s proste czy m oe krzywe?
Jeli s krzywe, w jakim kierunku ulegaj zakrzywieniu?
S P rz y jrz y j si m ie jsc o m , w k t ry c h sty k ajce si lin ie tw o rz
lin ie a m a n e . Z w r uwag na ilo przestrzeni zamknitej
w ew ntrz ktw.
S W y szu k aj k rz y w e z o o n e . Czy dostrzegasz jakie linie, ktre
zakrzywiaj si wicej ni jed en raz, tworzc tym samym krzywe
zoone, takie jak, na przykad, litera S?
S Z n a jd k o n tu ry k s z ta t w u tw o rz o n y c h z lin ii in n y c h n i w y ej
w s p o m n ia n e . Czy dostrzegasz ksztaty okrge, owalne, prostoktne?
Rozgrzewka przed rysowaniem

Relaksujc si oraz wiczc rk, ktr zamierzasz
rysowa, wprawiasz si we waciwy, artystycz
ny nastrj. W zwizku z tym sprbuj wykona
podane niej wiczenia, aby odpowiednio przy
gotowa si do kolejnej lekcji rysunku.
S Pisanie imienia. Napisz na kartce swoje imi

tak, jak to robisz zazwyczaj, czyli stawiajc
litery od strony lewej do prawej. Nastpnie
powtrz czynno, tyle e odwracajc kieru
nek pisania zapisz swe imi od prawej do
lewej.
S Bazgranie. Zaopatrz si w kartk papieru

i owek. Pokryj cay arkusz tak iloci r
nych linii i ksztatw, jak tylko zdoasz w y
myli. Uwolnij umys (i owek) niech
robi, co chce. (Zajrzyj do rozdziau 4.; w jego
czci zatytuowanej Pogryzmolmy sobie"
opisaam ciekaw zabaw zwizan z ba
zgraniem).
87
88
Proste rysunki przedstawiajce skomplikowane obiekty

W izualne upraszczanie obserwowanych obiektw pomaga w uwiecznianiu
ich na prostych, konturow ych rysunkach. P rzeoenie tego, co widzisz,
na podstaw ow e, nieskom plikow ane ksztaty i linie pozw oli C i w ykona
schematyczny rysunek kadego dowolnie skomplikowanego obiektu.
N iektre linie m usz zosta nakrelone dokadniej ni inne, aby wyglday
waciwie. Std w niosek, e pow iniene cierpliw ie obserw ow a obiekt,
ktry chcesz narysowa, i powici nieco czasu na okrelenie, ja k i gdzie
na powierzchni roboczej naley nanie konkretne linie.
Przyjrzyj si obrazkom wchodzcym w skad rysunku 5.10 (tak, m am dwa psy;
ich imiona to Chewy i Shadow). N a przykadzie pierwszego obrazka wyjani,
co miaam na myli, mwic o liniach, ktre naley rysowa bardziej dokadnie.
Psia miska nie jest obiektem trudnym do narysowania, lecz jej rysowanie zabrao
m i niem ao czasu. O w alne ksztaty (zwane elipsami) tworzce grn i doln
cz naczynia m usz by na tyle sym etryczne, by pow staa iluzja, ktra
pozwoli obserwatorowi patrzcem u na obrazek uwierzy w to, e miska jest
okrga. N atom iast m ao istotny je s t fakt, e nie wszystkie linie, ktrym i
zaznaczyam psie chrupki, zostay nakrelone precyzyjnie. W szak i tak
poszczeglne chrupki rni si od siebie ksztatem.
Rysunek 5.10.
Skom plikowane
obiekty
narysow ane
przy pom ocy
kilku linii
Zoone rysunki przedstawiajce skomplikowane obiekty

R ysunki tw orzone tylko przy pom ocy linii wcale nie m usz by proste.
Liczba oddanych na obrazku szczegw zaley wycznie cierpliwoci, jak
wykaesz si, rysujc.
Rysunek 5.11 to jed n a z prac wykonanych w czasie, gdy byam uczestniczk
zaj niewielkiej sekcji malarskiej Serendipity. T en m aleki sm ok istnia tylko
w m ojej w yobrani do czasu, kiedy to zdecydow aam si zrobi z niego
tem at rysunku (a take obrazu). Teraz m a ksztat na tyle realny, e m og go
Ci pokaza oto jeszcze jed n a zaleta posiadania um iejtnoci rysowania!
Rysunek 5.11.
Proste linie
i ksztaty
skadaj si
na zoony
i do
skom plikowany
rysunek
Przyjrzyj si w szystkim detalom w idocznym na rysunku skrzydom ,

uskom , gazkom, z ktrych zbudow ane jest smocze gniazdo. T en bardzo
szczegowy obrazek konturow y je st efektem budow ania wikszej caoci
z prostych linii i ksztatw.
Proporcje i ksztaty
W izualne uproszczanie uwiecznianego na rysunku obiektu uzyskuje si nie
tylko umiejtnym rozpoznawaniem i nanoszeniem na papier rnych rodzajw
linii, lecz take w aciw obserw acj i zachow aniem proporcji ksztatw
tworzonych przez owe linie.
Istniej proste techniki, ktre pom og Ci w rysowaniu skomplikowanych
obiektw. Patrzc na dany obiekt po raz pierwszy, postaraj si zwrci szczegln
uwag na pewne jego cechy.
S Sprbuj dostrzec te odlegoci m idzy liniami, ktre wydaj si takie
same. Obserwacje prowad jednoczenie w odniesieniu do pozytywnej
i negatywnej przestrzeni rysowanej przez Ciebie sceny.
S Sprbuj dostrzec zarysy ksztatw (takich jak owale, kwadraty, prostokty),
tworzonych przez przestrzenie negatywne i pozytywne, oraz wzgldne
w ielkoci przestrzeni (wielkoci w porw naniu z pozostaym i
przestrzeniam i).
Proporcje to relatywne rozmiary obiektu (bd obiektw) na rysunku, mierzone
wzgldem wielkoci innych obiektw znajdujcych si na tym samym rysunku.
Um iejtno zachowywania odpowiednich proporcji uwiecznianych na rysunku
przedmiotw pozwoli Ci poprawnie nanie na papier ksztat dowolnego obiektu,
jaki sobie wybierzesz.
89
90
Oswajanie si z liniami
O pisane tu wiczenie polega na rysowaniu bez sprawdzania, co te pojawia
si na pokrywanej liniami kartce. Patrzy bdziesz tylko na rysowany obiekt.
Uwierz, e w tym szalestwie jest metoda! Zgranie tego, co widzisz, z ruchami
rki, ktr rysujesz, jest nieodzowne, jeli chcesz rysowa poprawnie. Niniejsze
w iczenie m a na celu uzm ysow ienie C i, ja k pow iniene patrzy na linie
obiektw, ktre chcesz uwieczni.
Wygospodaruj nieco wolnego czasu i znajd miejsce, w ktrym bdziesz mg
pracowa bez obaw, e kto bdzie Ci przeszkadza. Ca swoj uwag powi
obserwacji krawdzi i linii tworzcych obiekt, ktry chcesz narysowa. Gdy
uda C i si w ej w e waciw y nastrj, postpuj zgodnie z podanym i niej
instrukcjam i.
1. T a m k lejc p rz y tw ie rd a rk u sz p a p ie ru ry su n k o w eg o (m o e s z
g o w y rw a z e sw eg o s z k ic o w n ik a ) d o p o w ie r z c h n i ro b o c z e j,
n a k t r e j z d e c y d u je s z si ry so w a d z i k i t e m u p a p ie r n ie
b d z ie p rz e s u w a si w tra k c ie n a n o s z e n ia n a n ie g o k resek .
2. W y szu k aj ja k i o b ie k t o n ie sk o m p lik o w a n y m k sz ta c ie ;
o b ie k t te n p rz y jd z ie C i rysow a.
Jeli jeste praworczny, umie wybrany obiekt na lewo od siebie, jeeli
za jeste osob leworczn, postaw ten obiekt po swojej prawej stronie.
3. U s i d n a p rz e c iw k o o b ie k tu , k t ry b d z ie s z rysow a, ta k eby
n ie m g sp o g l d a je d n o c z e n ie n a te n o b ie k t i p rz y g o to w a n y
w c z e n ie j a rk u s z p a p ie ru .
Rk, ktr zamierzasz wykona rysunek, oprzyj wygodnie na powierzchni
roboczej.
4. W y b ie rz k t r z k r a w d z i o b ie k tu s ta n o w i c e g o t e m a t
T w e g o p rz y s z e g o ry s u n k u i s k u p si n a je j lin ii. G d y j u u d a
C i si w y r a n ie z o b a c z y t lin i , p r z y ry s ik o w k a
d o przy g o to w an eg o a rk u s z a p a p ie r u i p o n o w n ie sk ieru j w z ro k
n a o b ie k t.
O d tej pory a do samego koca wykonywania niniejszego wiczenia
powstrzymaj si od patrzenia na to, co rysujesz. Tylko nie oszukuj!
5. S k ieru j sp o jrz e n ie n a ja k i fra g m e n t k ra w d z i rysow anego p rz e z
C ieb ie o b ie k tu i b a rd z o p o w o li p o d a j w z ro k ie m z a lini, k t r
tw o rz y . W ty m sa m y m c z a sie z a c z n ij w o ln o rysow a; n ie c h T w a
r k a p o d a w ty m sam ym k ie ru n k u co w z ro k badajcy k s z ta t linii.
Postaraj si, by Twe spojrzenie i rka poruszay si naraz w tym samym,
spokojnym, w olnym tempie. N ie odrywaj rysika owka od arkusza
papieru, bo m oesz zgubi miejsce, w ktrym powiniene rysowa.
Zw r uwag na kad zmian ksztatu linii tworzonej przez krawd

rysowanego przez Ciebie obiektu. Bez spogldania na efekty swej pracy
postaraj si odda rucham i owka kady szczeg linii, na ktr
(bd na ktre) patrzysz.
6. N ie p rz ery w a j w ic z e n ia a d o chw ili, g d y T w j w z ro k z a trz y m a
si w p u n k c ie , w k t ry m b y n a sam y m p o c z tk u ry so w an ia.
Moesz powtarza powysz procedur (uwieczniajc wci ten sam przedm iot
bd te rne przedm ioty) a do m om entu, kiedy zaczniesz wykorzystywa
praw cz m zgu w trakcie czynnoci rysow ania konturw . Gdy tylko
przestaniesz skupia si na poszczeglnych elem entach rysowanego przez
C iebie obiektu i zaczniesz dostrzega linie jak o takie, bdziesz wiedzia,
e w trakcie rysowania rzeczywicie wykorzystujesz praw pkul mzgu.
W przypadku przedstawionego powyej wiczenia bardziej liczy si sam sposb,
w jaki zmuszony jeste rysowa, ni to, jak wyglda efekt Twej pracy. Zapewne
nie bdziesz zachwycony obrazkami stworzonym i t metod, lecz wiczenie
samo w sobie rozwinie Tw oje zdolnoci w dziedzinie rysunku.
N ow a, lepsza um iejtno obserwacji przyda Ci si, gdy ju bdziesz tworzy
rysunki, patrzc na papier. Dziki niej bdziesz mg bardziej ufa sobie podczas
rysowania, poniewa bdziesz wiedzia, e rysujesz to, co naprawd widzisz,
nie za to, co ja k Ci si m oe wydawa zobaczy powiniene.
Rysunek 5.12 przedstawia trzy obrazki, ktre wykonaam opisan powyej
technik. N ie oczekuj, e Tw oje prace bd tak samo dobre jak moje. Mj
zmys artystyczny rozwija si przez wiele lat tak wiele, e nie widz powodu
podawa konkretnej liczby. Ty dopiero zaczynasz swoj przygod z rysowaniem.
Rysunek 5.12.
Trening
rysowania linii
Zapamitaj, e celem przedstawionego tu wiczenia jest rozwijanie Tw oich

zdolnoci obserwacji otocznia. Tw oja um iejtno rysowania w naturalny
sposb zaley od Tw ych um iejtnoci w zakresie patrzenia na rne obiekty,
ktre zechcesz uwieczni na papierze.
91
92
Cz II: Podstawowe um iejtnoci____________________________
Projekt 5. Delikatna melodia

W pocztkowej fazie tego projektu narysujesz co ustawionego do gry nogami.
Swoje zdolnoci obserwacji otoczenia wykorzystasz do stworzenia obrazka
zawierajcego zaledwie linie konturu jakiego obiektu.
Przebieg linii definiujcych obiekt okrelisz, patrzc na przestrze negatywn
oraz na oko mierzc proporcje modelu.
Z anim zaczniesz rysowa, zapoznaj si z podanym i niej wskazwkami,
ktre uatwi C i zadanie i pozwol czerpa wiksz przyjem no z treningu.
W trakcie rysow ania nie myl o tym , czym je s t uw ieczniany przez
Ciebie obiekt. Zam iast tego skup si na ksztatach oraz przestrzeniach
negatywnej i pozytywnej, one bow iem tw orz rzeczywiste linie.
Stwrz przestrze robocz w swoim szkicowniku, rysujc duy kwadrat
tak duy, jak tylko masz na to ochot. Nastpnie podziel go na cztery
m niejsze kwadraty o rwnej wielkoci, krelc dwie linie pionow
i poziom. C ztery powstae wanie kwadraty to siatka rysunku.
S Myl o kadym z kwadratw jak o zupenie osobnym rysunku.
T ak oto siatka rysunku jest gotowa, a Twj owek o twardoci H B na pewno

cay pali si do pracy. Przechodzc przez trzy pierwsze kroki niniejszego projektu,
udawaj, e pierwszy z czterech kwadratw jest caym rysunkiem.
1. Z n a jd w sw o im s z k ic o w n ik u p u n k t, w k t ry m lin ia k o n tu r u
o b ie k tu sty k a si z g rn y m b o k ie m p ie rw sz e g o z k w a d ra t w
siatk i (p u n k t te n z n a jd u je si p ra w ie p o ro d k u o d c in k a b d ceg o
g rn k ra w d z i k w a d ra tu ) i p o s ta w w n im k ro p k .
Skup si jedynie na tym kwadracie, ktry znajduje si w lewym grnym
rogu pierwszego z dwch niej przedstawionych obrazkw.
2. P o s ta w k o le jn k ro p k w m iejscu , g d z ie lin ia k o n tu r u sty k a si

z lew s tro n k w a d ra tu .
P unkt ten znajduje si blisko podstawy kwadratu.
3. N a ry su j lin i w p ie rw s z y m k w a d ra c ie .
Zacznij od kropki, ktr postaw ie na grnym boku pierw szego
z kwadratw, a skocz w kropce znajdujcej si na jego lewem boku.
Zw r uwag na wszystkie zakrzywienia linii. Myl o przestrzeniach
negatywnej i pozytywnej. Obserwuj przestrzenie oraz ksztaty po obu
stronach linii.
4. K a d y z p o z o s ta y c h tr z e c h k w a d ra t w sia tk i p o tra k tu j ta k j a k
p ie rw sz y n ary su j w n im w a c iw lin i (w ty m c e lu sk o rzy staj
z d ru g ie g o o b ra z k a s p o r d d w c h w yej w id o c z n y c h ).
Czy zdawae sobie spraw z tego, e rysujesz co ustawionego do gry
nogam i? T eraz m oesz obrci swj obrazek o 180 stopni. Spjrz
na fotografi przedstawiajc maego anioka i dokocz rysunek wedle
wasnego uznania albo zobacz, jak dodawaam kolejne detale na m oim
obrazku.
5. P rzy jrz y j si p ie rw s z e m u sp o r d d w c h o b ra zk w , k t re w id z isz

p o n i e j. N a ry su j lin ie tw o rz c e w o sy i tw a rz .
6. N ie s p ie s z c si, d o ry su j n a sw o im o b r a z k u w s z y s tk ie lin ie
w id n ie j c e w t r z e c h p o z o s ta y c h k w a d ra ta c h .
Zwr uwag na szczegy takie jak fady materiau na rkawach anioka
oraz linia, ktra oddziela jego tuw od skrzyda.
7. O s tro n ie w y m a lin ie , k t r e p o d z ie liy d u y k w a d ra t n a c z te ry
m n ie jsz e .
8. D o ry su j m a e m u a n io k o w i oczy , n o s o ra z u sta.
93
94
9.
N a ry su j r c e i p alce .
Przyjrzyj si palcom u doni anioka. Zwr uwag na ich ksztat i sposb,
w jaki s zgite.
10.
D o ry su j a n io k o w i d ru g ie sk rz y d o .
Pozmieniaj wszystkie te szczegy, ktre C i si nie podobaj.
M oesz odtworzy mj rysunek bd te doda wasne detale.
Rozdzia 6
Odkrywamy trzeci wymiar

W tym rozdziale:
N auka waciwego patrzenia na wiato i cie walory.
Przekadanie tego, co widzisz, na jzyk wiatocienia.
Trjwym iarowe rysunki obiektw o nieskomplikowanych ksztatach.
1 9 ysowanie realistycznych obrazw opiera si w duej mierze na tworzeniu

iluzji istnienia trzeciego wymiaru na paskiej, dwuwymiarowej powierzchni
rysowniczej. W tym rozdziale om w i zagadnienia wiata i cienia majce
kluczow e znaczenie, gdy chce si nada rysow anym ksztatom wygld
przestrzenny.
Wszystko, co jeste w stanie zobaczy, jest owietlane przez przynajmniej
jed n o rdo wiata. Przedm iotw tkwicych w cakowitych ciemnociach
po prostu nie da si dostrzec. N iniejszy rozdzia pom oe C i zrozum ie,
w jaki sposb wiato i cie traktuj artyci. N auczysz si okrela, gdzie
um iejscowione jest rdo wiata, na podstawie obserwacji i oceny jasnych
oraz ciem nych fragm entw rysunku.
Waciwe postrzeganie wiata i cienia

wiato i cie kreuj wygld przedmiotw. Zanim zabierzesz si za uwiecznianie
na papierze wiata i cienia, musisz nauczy si patrzy na nie tak, jak to robi
artyci.
Walory to rnie odcienie szaroci wystpujce pomidzy barw bia i czarn.
Artyci okrelaj owe wartoci po to, by mc wykona tzw. cieniowanie, dziki
ktrem u uzyskuj na swych obrazach efekt trjwymiarowoci uwiecznionych
obiektw.
Kreskowanie i kreskowanie krzyowe to dwie proste i przyjem ne m etody
cieniowania elem entw obrazka (wicej informacji na tem at tych technik
znajdziesz w rozdziale 7.).
96
U podstaw idei cieniowania ley m oliwo korzystania z szerokiego zakresu

walorw. Jeli potrafisz wykorzysta m oc tkwic w walorach, jeste w stanie
wprowadzi do swych prac cieniowanie, a tym samym i gbi.
Dziki cieniowaniu na kartce papieru w magiczny sposb pojawia si iluzoryczny,
trjwymiarowy wiat. N a rysunku 6.1 wida, jak przy wykorzystaniu techniki
cieniowania ze zwykego okrgu m ona zrobi obraz przedstawiajcy Ziemi.
Rysunek 6.1.
Oto, jak prosty
rysunek
konturowy
zmienia si
w obraz
przedstawiajcy
nasz planet
Wiesz, e otaczajce C i przedm ioty s trjw ym iarow e, poniewa m oesz

do kadego z nich podej, kadego dotkn, m oesz kady z nich obejrze
ze wszystkich stron. Rozejrzyj si w ok i przypatrz si rzeczom, ktre tak
dobrze znasz. Sprbuj zgadn, dlaczego w idzisz je jako praw dziw ie
trjwymiarowe. Przyjrzyj si rnym w alorom wiata i cienia.
Dokadniejsze spojrzenie na. spraw

Zanim nauczysz si uwiecznia na papierze prawidowe walory, ktre waciwie
oddadz natenie wiata i cienia, musisz opanowa sztuk obserwacji pewnych
cech otoczenia.
r d o w ia ta . K ierunek, z ktrego pada najwicej wiata.
U m iejscow ienie p u n k tu owietlajcego scen m a zasadniczy w pyw
na wszystkie aspekty rysowania.
C ie n ie . S to miejsca, do ktrych dociera bardzo niewiele wiata bd
wiato nie dociera wcale.
S C ie r z u c a n y p r z e z o b ie k t. T o ciem ne m iejsce na pow ierzchni
ssiadujcej z nieprzenikalnym obiektem, istniejce jako wynik blokowania
dopywu wiata do niego przez w obiekt.
Rozdzia 6: Odkrywamy trzeci wymiar
Istnienie rda wiata je st tym czynnikiem , dziki ktrem u wiesz, gdzie

w trakcie rysowania na Twej kartce papieru powinny pojawi si miejsca
jasne, a gdzie ciemne (nanoszenie walorw na powierzchni rysownicz opisz
w rozdziale 7.).
Patrzc na rysunek 6.2 m oesz powiczy znajdow anie rda wiata, cieni
i cieni rzucanych przez obiekt; swoj drog, narysowany przeze mnie przedmiot
to rzeba autorstwa mej przyjaciki Jesse. Przyjrzyj si obydwu obrazkom,
na ktrych widnieje posek, i odpowiedz na kilka podanych niej pyta.
G d z ie d o s tr z e g a s z ja s n e w a lo ry ? Poszukaj jasnych m iejsc na
uw iecznionym przeze m nie obiekcie. W alory, ktre s absolutnie
najjaniejsze, nazywa si plamami wiata.
S G d z ie w id a c ie m n e w a lo ry ? C iem ne w alory bardzo czsto su
do zaznaczania tych czci rysowanego obiektu, ktre pozostaj w cieniu.
U stalenie pooenia cieni zazwyczaj umoliwia okrelenie tego, gdzie
znajduje si rdo wiata.
S G d z ie z n a jd u je si c ie r z u c a n y p r z e z o b ie k t? C z rysunku
przedstawiajca przylegy do obiektu fragment cienia rzucanego w obiekt
zazwyczaj jest najciemniejsza. Okrelajc pooenie cienia rzucanego przez
obiekt, bez tru d u zdoasz stwierdzi, z jakiego kierunku pada wiato.
Rysunek 6.2.
Ciemne i jasne
w alory oraz
cie rzucany
przez obiekt
stanow icy
gw ny tem at
rysunku
N a kadym z dwch obrazkw wchodzcych w skad rysunku 6.2 rdo

wiata znajduje si w innym miejscu. Porwnaj obrazki i znajd gwne
rda wiata owietlajce figurk.
Jeli uwaasz, e pierw szy obrazek przedstaw ia sytuacj, w ktrej wiato
pada na posek z prawej strony masz racj. Z kolei na drugim obrazku
rdo wiata znajduje si po stronie lewej.
97
98
Okrelanie tego, w jaki sposb rdo wiata wpywa na wygld rzeczywistych

przedmiotw, jest duo wikszym wyzwaniem ni ogldanie rysunkw. Postaw
jak rzecz na stole stojcym w sabo owietlonym pokoju. N astpnie owietl
j silnym wiatem lam py bd latarki o duej mocy. Przyjrzyj si efektom
swego dziaania z rnych perspektyw oraz owietlajc obserwowany obiekt
z rnych stron.
Za kadym razem , gdy zdecydujesz si ustawi rdo wiata w nowym
pooeniu, zwr uwag na:
cienie, ktre pojawiaj si na obiekcie (ciemne walory),
najjaniejsze miejsca (plamy wiata),
jasne walory (powierzchnie, ktre znajduj si w pobliu rda wiata
i te niepozostajce w cieniu),
cie rzucany przez obiekt (najciemniejsze walory).
Kontrast w rysunku
Kontrast wykorzystuje si do nadawania rysunkom realizmu poprzez tworzenie
iluzji istnienia w nich trzeciego w ym iaru. W raenie trjw ym iarow oci je st
efektem akcentowania wiata i cienia. Uywajc podczas rysowania w alorw
skrajnych (jasnych i ciemnych) w wikszej iloci ni tych oddajcych rednie
natenia wiata i redni cie, otrzym asz rysunek wysokokontrastowy. Dla
uzyskania m ocy, siy, dynam iki na rysunku zw yko si um ieszcza bardzo
ciemne cieniowanie w pobliu miejsc jasnych.
Jeeli na rysunku w pojawiaj si przede w szystkim w alory rednie i jasne,
nazywam y go rysunkiem niskokontrastowym. N iek t re tem aty wym agaj
mikkiego i agodnego przedstawienia. Da si stworzy obraz peen mikkoci
przy wykorzystaniu penego dostpnego zakresu walorw. Pomylmy na przykad
o rysunku przedstawiajcym biaego kotka. Cieniowanie, jakie si na nim pojawi,
w znacznym stopniu bdzie oscylowa na poziomie walorwjasnych, niemniej
caoci mona nada nieco wyrazu poprzez wprowadzenie w niewielu miejscach,
takich jak renice oczu i powierzchnie zacienione, cieniowania ciemnego.
Jeli podczas rysowania uyjesz w alorw m ao kontrastowych, powiniene
si spodziewa tego, e efekt Twej pracy bdzie sprawia raczej paskie, a nie
trjwymiarowe, wraenie. W sytuacjach, gdy nie starasz si stworzy obrazu
przekazujcego jaki szczeglny nastrj lub majcego wyglda pasko, zawsze
korzystaj z caego dostpnego zakresu walorw. (O tym, jak podczas rysowania
otrzymywa walory z caej skali, dowiesz si z rozdziau 7.).
Rysunek 6.3 pom oe C i w treningu dostrzegania kontrastu. Powi nieco

czasu na w miar dokadne przyjrzenie si pojawiajcym si na nim wiatu
i cieniowi. Twarz dziewczynki zostaa uwieczniona z profilu. Twarz chopca
za w idzim y od przodu. Zw r uwag na to, w jaki sposb umiejscowiam
profil dziewczynki w cieniu na twarzy chopca.
Rysunek 6.3.
W ysoki
kontrast
sprawia,
e rysunek
w yd aje si
bardziej
trjw ym iarow y
Jasne wiato padajce na jej twarz pozostaje w silnym kontracie z bardzo

ciem nym cieniem wystpujcym na policzku chopca. W ten sposb tworzy
si efekt silnej wizualnej separacji czci rysunki, m im o e obydwie twarze
wydaj si by blisko siebie.
Jak przeoy na walory to, co si widzi?

Prawie wszystko, na co patrzymy, ma wicej ni jeden walor. Istnienie rnych
rde wiata sprawia, e na w ikszoci przedm iotw m ona dostrzec
pow ierzchnie bardzo jasne oraz do zaciemnione.
Gdy dokadnie przyjrzysz si spachciowi ciemnej ziemi, dostrzeesz kilka
rnych walorw. Jeli spache w pokryty zostanie warstw wieego niegu,
nadal widocznych bdzie wiele walorw. Umiejtno dostrzegania przernych
w alorw pozwala rysowa rne rzeczy tak, by stw orzony obraz dawa
zudzenie istnienia na nim trzeciego wymiaru.
Mruenie oczu
obserwacja walorw i prostych ksztatw
U m iejtno dostrzegania w alorw je s t kluczem do tw orzenia rysunkw

z zachowaniem trzeciego wymiaru. W ielu artystw potrafi schematyzowa
zoone obiekty, po prostu patrzc na nie przymruonymi oczyma. M ruenie
99
100
oczu pozwala wyeliminowa zbdne szczegy i widzie walory oraz ksztaty

w duym uproszczeniu. Jeli uda C i si dostrzec ksztaty, jakie tworz rne
walory, bdziesz w stanie uwieczni wybrany przez siebie obiekt duo dokadniej.
Patrz na rysunek 6.4, m ruc oczy tak dugo, a obraz stanie si niewyrany.
Porwnaj najciemniejsze walory z najjaniejszymi oraz sprbuj dostrzec
abstrakcyjne ksztaty tw orzone przez rne odcienie szaroci.
Rysunek 6.4.
Mruenie oczu
umoliwia
atw iejsz
obserw acj
w alorw
i ksztatw
Drugi z obrazkw przedstawia to, co widz, gdy mru oczy, patrzc na obrazek
pierwszy. Stworzyam go, wykorzystujc zaledwie cztery barwy: bia, czarn
oraz dwie porednie. Zw r uwag na ksztaty tw orzone przez poszczeglne
walory.
Zamiana kolorw na walory z uyciem techniki mruenia oczu

Wiele narzdzi wykorzystywanych do rysowania (np. grafit) zostao stworzonych
tak, e m ona za ich pom oc tworzy jedynie obrazy czarno-biae. Jednake
niemal wszystko, co nas otacza, jest kolorowe. Tym samym, jeli chcesz rysowa,
musisz nauczy si postrzega kolory jako rne odcienie szaroci.
Czy nie byoby wspaniale, gdyby mg magicznym przyciskiem znajdujcym
si porodku czoa przecza swj sposb patrzenia na wiat? Mgby wszystko
widzie w penym kolorze lub w czerni i bieli wedle wasnej woli. Zdolno
taka sprawiaby, e rysow anie byoby czynnoci duo prostsz, ni je s t
faktycznie. N a szczcie m ruenie oczu pozwala wyrobi w sobie podobn
umiejtno.
Sprbuj skorzysta z podanych niej wskazwek pomog Ci one w treningu
zdolnoci um ysowego przekadania kolorw na walory.
S Rozejrzyj si w ok i przyjrzyj si otaczajcym Ci obiektom . Skup si
tylko na jasnych i ciemnych powierzchniach, nie zwracaj uwagi na kolory.
Skoncentruj si na wietle i cieniach. Z m ru oczy i poczekaj, a ujrzysz
walory obserwowanego obiektu.
Zanotuj w umyle inform acj o tym, gdzie znajduj si jasne i ciem ne
miejsca. Myl o tym, w jaki sposb mgby je narysowa. N ie zniechcaj
si, jeli nie jeste w stanie tego rzeczywicie zrobi. wiczc, bdziesz
stawa si coraz lepszy.
S Znajd kolorow fotografi, na ktrej w idniej bardzo kontrastow e

zestawienia barw. Patrzc na ni, zm ru oczy, by wyeliminowa z obrazu
kolory oraz detale. W swoim szkicowniku narysuj tylko proste ksztaty
i walory, ktre widzisz. Wycieniuj rysunek, uywajc kolorw biaego
i czarnego oraz walorwjasnego i redniego (dokadnie tak, jak zrobiam
to ja na rysunku 6.4).
Jeli obiekt, na ktry patrzysz, je s t na przykad w paski jasnorow e
na przem ian z ciem noczerwonym i zobaczenie dwch rnych w alorw
w kolorach nie stanowi adnego kopotu. Wystarczy po prostu ciemnoczerwone
pasy narysowa z pomoc waloru ciemnego, a jasnorowe jasnego. Niestety,
istniej kolory, ktre wydaj si takie same, gdy je przeoy na walory. Jeli
stajesz przed podobnym problem em , nie pozostaje Ci nic innego, jak tylko
osobicie zadecydowa, ktre kolory oddasz na rysunku ciemniejszymi, a ktre
janiejszymi walorami. Jeli obiekt, ktry pragniesz uwieczni, pokrywaj paski
ciem nozielone i ciem noczerwone, m usisz jed en z wym ienionych kolorw
uzna za odpow iednik janiejszego waloru. Jeli tego nie zrobisz, przyjdzie
C i narysowa lit powierzchni zamiast paskw.
Nadawanie rysowanym ksztatom

trzeciego wymiaru
Otaczajce nas przedmioty zoone s z caej masy rozmaitych ksztatw, takich
ja k koa, kwadraty, trjkty. Przy pom ocy cieniowania ksztatom tym m ona
nada trzeci wymiar i w wyniku otrzyma sfery, szeciany, stoki oraz cylindry.
Od okrgu do sfery
Sowo sfera moe kojarzy Ci si z planet, jabkiem bd pik. Mwic prosto,
sfera to nic innego jak trjwym iarowy okrg.
Plamy wiata
Plama wiata, ktr wida na rysunku 6.5, jest biaa (kolor ten to naturalny
kolor papieru) i ma w miar okrgy ksztat. N a jej obrzeach pojawia si bardzo
jasne cieniowanie. Im bardziej oddalamy si od plamy wiata, tym cieniowanie
staje si ciem niejsze. D o tych m iejsc na sferze, ktre s zacienione, oraz
do obszarw z nim i ssiadujcych dociera mniej wiata ni do innych.
101
102
Rysunek 6.5.
Um iejscow ienie
plamy w iata
na sferze
Rysowanie plamy wiata jest do proste z tej przyczyny, e tak naprawd

wcale nie trzeba jej rysowa! M usisz tylko wiedzie, gdzie na Tw ym rysunku
powinna si ona znale. Okrelenie waciwego umiejscowienia plamy wiata
na uwiecznianym obiekcie wymaga jedynie uwanego przygldnicia si m u.
Rysowanie wiarygodnie wygldajcych cieni

U m iejtno poprawnego rysowania cieni pozwoli C i tworzy obrazy, ktre
bd wyglday realistycznie. Um ieszczanie na rysunku cieni nie je s t spraw
tak prost jak uwzgldnianie na nim wiata. By mc je waciwie odda, trzeba
wykona m nstwo cieniowania. Przyjrzyj si dokadnie rysunkowi 6.6. Zwr
uwag na ciemny cie w dolnych czciach sfery oraz na cie rzucany przez sfer.
Rysunek 6.6.
Rozmieszczenie
cieni na sferze
oraz cienia
rzucanego przez
sfer
C ie rzucany przez dany obiekt na powierzchni, na ktrej spoczywa, jest

najciemniejszy w pobliu tego obiektu. Im wiksza je s t odlego m idzy
uw iecznionym przedm iotem a punktem na powierzchni, tym cie staje si
janiejszy.
Przy pomocy cieni da si stworzy iluzj ciaru kadego rysowanego przedmiotu
poprzez podkrelenie tego, w jaki sposb dany przedm iot osadzony zosta na
podtrzymujcej go powierzchni. Odpowiednio rozmieszczajc cienie, moesz
rwnie sprawi, e uwieczniony obiekt bdzie wyglda, jak gdyby unosi
si nad powierzchni, ktra si pod nim znajduje.
Rysunek 6.7 ukazuje, w jaki sposb cienie rozkadaj si na obrazku, ktry
przedstawia sfer unoszc si w powietrzu. Podobny efekt m oesz uzyska,
rysujc obiekt o dow olnym ksztacie, a nie tylko sfer, jednake w przypadku
innych ksztatw cienie nie musz by owalne, przejmuj one bowiem zarysy
uwiecznianego na papierze obiektu.
Rysunek 6.7.
Jak zmienia
si cie,
gdy chcem y
stw orzy iluzj
unoszcej si
sfery
Wykorzystywanie wiata odbitego w czasie rysowania

wiatem odbitym nazywamy sabe owietlenie pojawiajce si na rysowanym
przez nas obiekcie w w yniku odbi wiata od powierzchni znajdujcych si
w pobliu obiektu lub otaczajcych obiekt. Gdy zrozum iesz, w jaki sposb
wiato odbite wpywa na wygld uwiecznianej sceny, i nauczysz si je prawidowo
rysowa, tworzone przez Ciebie rysunki bd wyglday bardziej realistycznie.
Znajd w swoim otoczeniu jak sfer (pik albo jeszcze inny okrgy obiekt)
i umie j na powierzchni o jasnym kolorze. Owietl sfer od gry i przyjrzyj
si dokadnie tym jej czciom, ktre znajduj si blisko owej jasnej powierzchni.
103
104
Odrczne rysowanie okrgw i owali

Nikt nie nauczy Ci, jak masz rysow a kka
i owale. Najwaniejszy jest trening. Innymi sowy,
musisz sam si nauczy to robi. Odrczne rysowanie odpowiednio wygldajcych okrgw
i owali staje si sztuk stosunkowo prost dopiero
po wielu godzinach powiconych na wiczenie
tej jednej umiejtnoci.
Obracaj rysowane przez siebie obrazki przedstawiajce kka oraz owale i ogldaj je pod rnymi
ktami. Ta prosta sztuczka pozwala odkry, na
ktrym z etapw rysowania popeniasz bdy.
Innym sposobem szukania odpowiedzi na pytanie
o to, ktre czci kek i owali wygldaj le oraz
dlaczego tak si dzieje, jest przygldanie si stwo
rzonym przez siebie obrazom w lustrze.
N a czciach sfery znajdujcych si najbliej powierzchni powiniene dostrzec

wiato odbite. Miejsca, na ktre ono pada, sjaniejsze ni zacienione fragmenty
sfery, lecz zarazem nie tak jasne ja k jej czci wystawione na bezporednie
dziaanie wiata pochodzcego ze rda wiata. Jeli umiecisz swoj sfer
na powierzchni o okrelonej, mocnej barwie, najprawdopodobniej bdziesz
mg na niej dostrzec refleksy tego samego koloru.
Przyjrzyj si dolnej czci rysunku 6.8, aby zobaczy, w jaki sposb oddaj na
obrazach wiato odbite. Pojawiaj si na nich jasne walory, ktre stopniowo
przechodz w ciemne a do m om entu, gdy osigaj odcie normalnego cienia.
Rysunek 6.8.
Na zacienionej
czci sfery
pojawia si
delikatne
rozjanienie
bdce
w ynikiem
padania na ni
w iata
odbitego
Od kwadratu do szecianu
Kwadrat to figura geometryczna paska, skadajca si z czterech bokw rwnej
dugoci, wewntrz ktrej wystpuj cztery kty proste. Szecian natomiast jest
trjwymiarowym kwadratem zoonym z szeciu kwadratw tej samej wielkoci.
czenie wiedzy o ksztatach z innymi umiejtnociami

Niniejszy rozdzia nie byby kompletny, gdybym
cho pobienie nie wspomniaa w nim o kilku
kwestiach nie mniej wanych od cieniowania,
odnoszcych si do tworzenia dzie oddajcych
trjwymiarowy charakter uwiecznianych modeli.
S Kompozycja. Ukad i uoenie obiektw, ktre

maj zosta uwiecznione na papierze. Kom
pozycji powicony zosta rozdzia 10.
S Perspektywa. Zasady okrelajce sposb rzu

towania trjwymiarowej przestrzeni na pask
powierzchni rysownicz. Perspektywa to
co, co ma znaczenie fundamentalne, od niej
bowiem zaley, czy dana kompozycja si uda,
czy nie. W rozdziale 9. znajdziesz mnstwo
cennych informacji na temat perspektywy.
Pierwszy obrazek wchodzcy w skad rysunku 6.9 przedstawia narysowany

przeze m nie kwadrat. Przechodzc do bardziej realistycznej perspektyw y
nadaam m u form szecianu. (P ene om w ienie zagadnie zw izanych
z perspektyw, w tym ja k narysowa szecian, znajdziesz w rozdziale 9.).
Rysunek 6.9.
Oto, jak mona
przeksztaci
kw adrat
w szecian,
korzystajc
z zasad
perspektyw y
i cieniowania
Trzeci obrazek z rysunku 6.9 wykonaam z uyciem techniki cieniowania,

dziki czem u szecian wyglda jeszcze bardziej realistycznie ni na obrazku
drugim . Przypatrz si plam om wiata, cieniom , m iejscom, na ktre pada
wiato odbite, i zwr uwag na to, ja k ich rozkad wpywa na oglny
wygld szecianu.
Prostokty i trjkty
N a rysunku 6.10 m ona zobaczy, w jaki sposb perspektyw a liniow a,
w poczeniu z cieniowaniem , zm ienia prostokty i trjkty w walce i stoki.
(W rozdziale 9. pokazuj, ja k rysuje si szeciany i walce). W tym m om encie
zwr uwag na plamy wiata i cienie, nadajce ksztatom wygld trjwymiarowy.
105
106
Rysunek 6.10.
Cieniowanie
i plamy w iata
zmieniaj
dw uw ym iarow e
ksztaty
w obiekty
trjw ym iarow e
Projekt 6. Rysowanie sfery

Rysowanie realistycznej sfery to nie adna magia. W czterech prostych krokach,
nadajc okrgowi trzeci wymiar, narysujesz ze m n sfer.
Jeli nie czujesz si na siach rysowa okrg odrcznie, zrb to przy pom ocy
cyrkla. N iech ten rysunek bdzie bardzo jasny, bardzo delikatny. N iektre
linie zostan pniej wymazane.
1. N a ry su j o k r g n ie c o z p ra w ej stro n y p o w ie r z c h n i ry so w n ic zej.
2. N a ry su j o w al (d o k a d n ie j r z e c z b io r c , elip s), k t ry b d z ie
c ie n ie m r z u c a n y m p r z e z sfer.
Zauwa, e mj owal czciowo pokrywa si z okrgiem i wyranie

wystaje po jego lewej stronie. W caoci znajduje si w dolnej czci
rysunku. Ponadto w pionie jego rozm iar jest mniejszy, a w poziomie
wikszy od rednicy okrgu.
N ie przejm uj si, jeli Twj owal na oko nieco rni si od mojego.

N aw et niewielka rnica w um iejscowieniu rda wiata moe
zmieni ksztat cienia rzucanego przez sfer.
3. W y m a t c z elipsy, k t ra z n a la z a si w e w n trz o k r g u .
4. O w k ie m o tw a rd o c i 2H lu b H B n a n ie n a sfer ja s n e w alo ry .
W naszym przypadku rdo wiata um iejscow ione je st nad sfer,
nieco po jej prawej stronie i lekko przed ni. N ie zapomnij zaznaczy
pooenia plamy wiata na sferze poprzez zwyczajne pozostawienie
biaej plam y w odpow iednim m iejscu pow ierzchni rysowniczej.
Ponadto pamitaj, by po spodniej stronie sfery pojawiy si janiejsze
miejsca, na ktre pada wiato odbite.
Cieniowanie wykonaj m etod, ktra Ci najbardziej odpowiada. M oje
kreskowanie (kreskowanie zostanie om w ione w rozdziale 7.) oddaje
ksztat powierzchni sfery, ale Ty m oesz skorzysta z dowolnej innej,
preferowanej przez siebie techniki cieniowania.
5. W alory red n io ciem n e oddaj n a o b ra z k u o w k iem o tw ardoci 2B,
a b a r d z o c ie m n e c ie n ie n ary su j o w k ie m 6B.
Cieniowanie wykonaj t sam m etod, ktr wczeniej zdecydowae

si zaznaczy na swoim rysunku jasne walory.
6. W ym a k o n tu r elipsy (o w a lu b d ceg o za ry sem cien ia rz u c a n e g o
p r z e z sfer) g u m k ch leb o w , le c z n ie d o k o c a zo sta w ledw ie
w id o c z n lin i.
7. O w k a m i 2B i 6B n a ry su j c ie rz u c a n y p r z e z sfer.
Cieniowanie jest ciemniejsze w pobliu sfery i staje si janiejsze przy
krawdzi owalu.
107
108
Rozdzia 7
Oywianie rysunkw
cieniowaniem
W tym rozdziale:
Uzyskiwanie rnych odcieni szaroci technik kreskowania.
W alory jako efekt kreskowania krzyowego.
Jak stosowa techniki cieniowania podczas tworzenia wasnych rysunkw?
ednem realistycznego cieniowania jest moliwo uzyskania na papierze

caej dostpnej gamy walorw. Cieniowanie sprawia, e Twoje rysunki
zdaj si przedstawia trjwym iarow rzeczywisto.
W niniejszym rozdziale omwi dwie klasyczne techniki cieniowania, z ktrych

korzystam, tworzc wikszo swych prac portretw pamiciowych oraz
rysunkw powstajcych niezalenie od m ojej pracy. P oznanie podstaw
kreskowania i kreskowania krzyowego pozwoli Ci w sposb szybki i atwy
opanowa metod nanoszenia na rysunki zmieniajcego si pynnie i realistycznie
wygldajcego cieniowania.
Wykreskuj odcienie szaroci

Kreskowanie to nanoszenie na papier serii blisko pooonych linii (zwanych
te nawarstwieniami) w celu osignicia wraenia istnienia na papierze rnych
walorw. Ta jake prosta m etoda cieniowania pozwala podczas rysowania
korzysta z caego niezbdnego zakresu odcieni szaroci.
To, ja k ciem ny bd jasny w alor otrzym asz, rysujc, zaley od trzech
wym ienionych niej czynnikw.
S J a k b lisk o sieb ie z n a jd u j si p o s z c z e g ln e lin ie . Oglnie rzecz
biorc, im bliej poszczeglne linie s ustawione wzgldem siebie nawzajem,
tym ciemniejszy walor otrzymujemy.
110
S W ja k i sp o s b trz y m a s z n a r z d z ie , k t ry m ry su jesz. Im mocniej

trzymasz i dociskasz do powierzchni papieru owek, tym ciemniejszy
walor uzyskasz. Jeli pragniesz otrzyma walor jasny, musisz zmniejszy
nacisk owka na papier i trzyma go w doni, zaciskajc palce w nieco
mniejszym stopniu.
S J a k ic h n a r z d z i ry so w n ic z y c h u y w a sz . N iektre owki zostay
wrcz stworzone do tego, by nim i rysowa jasne kreski przykadem
niech bdzie owek o twardoci 2H , idealny do nanoszenia na papier
jasnych ladw. O w ek typu 2B doskonale nadaje si do uzyskiwania
w alorw o rednim nateniu, a ow ek 6B pozwala atwo osign
walory bardzo ciemne.
Powysze trzy czynniki wpywaj rw nie na w alor otrzym yw any podczas
wykonywania cieniowania m etod kreskowania krzyowego, ktre om wi
nieco pniej.
Kreskowanie
Niebawem przekonasz si, e kreskowanie to nic trudnego na pewno nie jest
trudniejsze od rysowania pojedynczej lub kilku linii! W wiczeniu, do ktrego
instrukcj znajdziesz poniej, chodzi o to, by nanie na papier trzy nawarstwienia
linii kade z nawarstwie naley narysowa innym walorem.
1. N arysuj w sw oim szkicow niku trz y k w ad raty o ro z m ia ra c h 5X5 cm .
2. W e w n trz p ie rw sz e g o k w a d ra tu , u y w a j c o w k a 2H ,
n ary su j n a w a rstw ie n ie lin ii r w n o le g y c h .
Pasuje tu okrelenie mao i w dodatku daleko od siebie nawzajem. Linii
narysuj zaledwie kilka i niech znajduj si one w znacznym oddaleniu
od siebie. O w ek przesuwaj lekko po papierze, nie dociskaj go m ocno
do powierzchni, na ktrej stawiasz kreski. Jeli zastosujesz si do tych
w skazw ek, uzyskasz w alor jasn y taki, jak i w ida na pierw szym
z obrazkw na rysunku 7.1.
Rysunek 7.1.
Uzyskiwanie
trzech odcieni
szaroci
metod
kreskowania
Rozdzia 7: Oywianie rysunkw cieniowaniem
3. W e w n trz d ru g ie g o z k w a d ra t w n ary su j k o le jn e n a w a rstw ie n ie

r w n o le g y c h lin ii. T y m r a z e m n ie c h le o n e b li e j siebie.
Zwr uwag na to, e narysowany przeze m nie drugi ukad linii zawiera
wicej kresek ni pierwszy. Do naniesienia na papier teje grupy moesz
uy ow ka typu 2B. W w yniku otrzym asz w alor ciem niejszy
i wyraniejszy, zupenie ja k na obrazku drugim z rysunku 7.1.
4. U y w a j c o w k a 6B w t r z e c i m k w a d ra c ie n a ry s u j tr z e c ie
n aw arstw ien ie linii. N ie c h lin ie z n a jd u j si b a rd z o b lisko siebie.
Zauw a, e trzeci ukad linii je st duo gstszy ni drugi tworzy go
wiksza ilo kresek i le one bliej siebie. Uyj dobrze zaostrzonego
owka typu 6B, by rysowane linie byy wyraziste i ciemne. Otrzym asz
w ten sposb bardzo ciemny walor taki, jaki wida na trzecim obrazku
z rysunku 7.1.
Przyjdzie C i w yprbow a w iele sposobw wykonyw ania ru ch w doni,
w ktrej trzymasz owek, i rne nachylenia nanoszonych na papier linii,
zanim znajdziesz technik kreskow ania najbardziej naturaln dla Ciebie.
Ja zazwyczaj stawiam kreski w kierunku od lewej do prawej i od gry do dou.
E ksperym entuj z kreskow aniem , dopki nie znajdziesz takiej m etody
wykonywania go, ktra bdzie C i odpowiadaa.
K reskowanie nie zawsze m usi oznacza krelenie na papierze zwykych,
prostych linii. Tw orzenie kreskowania rnorodnym i technikam i pozwoli
Ci wprowadzi do swych rysunkw odmienne emocje. Rysunek 7.2 przedstawia
sze przykadw ilustrujcych rne techniki kreskowania. M oesz na nim
dostrzec kilka rodzajw linii krzywych i prostych. Niektre techniki wymagaj
rysow nia linii krtkich, a inne dugich, niektre opieraj si na kreleniu
krzywych, inne za prostych. Istniej rwnie sposoby tworzenia kreskowania
opierajce si na jednoczesnym korzystaniu z linii odmiennych typw i dugoci
(wicej inform acji o liniach znajdziesz w rozdziale 5.). N iek t re zestawy
linii cechuj si do znaczn iloci pustego miejsca midzy kreskami, inne
natom iast skadaj si z kresek cinitych blisko siebie.
Rysunek 7.2.
W ykorzystanie
rnorodnoci
linii podczas
kreskowania
111
112
Zw r uwag na faktury, ktre udao m i si odda przy pom ocy niektrych

m etod kreskowania (wicej o fakturach przeczytasz w rozdziale 8.). Sprbuj
sobie wyobrazi, co mgby narysowa, korzystajc z przedstawionych przeze
m nie sposobw tworzenia kreskowania.
Powi par m in u t na narysow anie w swym szkicow niku kilku rnych
rodzajw kreskowania. Jeli nie masz pomysu, jak rysowa, poogldaj obrazki
z niniejszej ksiki i przyjrzyj si rnym technikom kreskowania, z ktrych
korzystaam. Zw r szczegln uwag na wosy pojawiajce si na portretach
oraz na sier uw iecznionych przeze m nie zwierzt!
Tworzenie skali walorw

technik kreskowania
Korzystajc z metody kreskowania, uzyska m ona przerne walory. Sednem
ich otrzymywania s zmiany gstoci rysowanych nawarstwie kresek oraz siy
nacisku rysika na papier. Wszystkie odcienie szaroci, od ciemnych do jasnych
lub od jasnych do ciemnych jak kto woli tworz tak zwan skal walorw.
U m iejtno korzystania z penej skali w alorw to klucz do popraw nego
cieniowania.
Rysowanie waciwych nawarstwie linii i uzyskiwanie szerokiej skali walorw
m etod kreskowania wymaga niemaej praktyki. N ie poddawaj si od razu, jeli
pierwsze prby wykonania kreskowania nie przynios podanych efektw.
N a rysunku 7.3 wida ca gam walorw, ktre uzyskaam metod kreskowania.
Sprbuj otrzyma wszystkie siedem walorw. Zacznij rysowanie od waloru
najjaniejszego, ktry pow iniene otrzym a, korzystajc z ow ka typu 2H.
Walory ciemniejsze wymagaj uycia owka o twardoci 2B lub 6B. wiczenie
to, polegajce na rysowaniu w alorw w szkicow niku, powtarzaj tak dugo,
a uda C i si otrzyma siedem podanych odcieni szaroci. Nastpnie, gdy ju
osigniesz sukces, powtrz wiczenie; tym razem jednak walory nano na papier
w kolejnoci od najciemniejszego do najjaniejszego.
Rysunek 7.3.
Otrzym ywanie
siedmiu odcieni
szaroci metod
kreskowania
Ujednolicanie cieniowania
Gradientem nazywa si pynne przechodzenie walorw w inne walory. Wyobra
sobie, e wszystkie odcienie szaroci przedstaw ione na rysunku 7.3 zostaj
poczone w jed en cig, bez adnych przerw oraz w idocznych skokowych
przej m idzy ciem niejszym i a janiejszym i w aloram i tak oto wyglda
gradient walorw. Gradientowe przejcia m idzy waloram i mog przebiega
od odcienia jasnego do ciemniejszego i na odwrt od ciemnego do janiejszego.
Jeli chcesz narysowa gradient walorw, musisz sprawi, by przejcie midzy
owym i waloram i byo tak pynne, ja k to tylko moliwe. W niniejszej ksice
znajdziesz ponad sto ilustracji, ktre pokazuj, w jaki sposb pynnie oddane
na papierze gradienty sprawiaj, e cieniowanie wyglda realistycznie.
Uzyskanie pynnych przej gradientowych midzy walorami w duej mierze
zaley od tego, jakich uywasz owkw. (Wszystko, co powiniene wiedzie
o ow kach przeznaczonych do rysowania, znalazo si w rozdziale 2.).
E ksperym entuj, rysujc w swoim szkicowniku nawarstwienia linii owkami
2H , 2B oraz 6B. Poznaj rnice midzy nimi. O glnie rzecz biorc, owek
2 H wietnie nadaje si do uzyskiwania jasnych walorw, natom iast 6B suy
do otrzymywania na papierze ciemniejszych odcieni szaroci.
N adszed czas, by sam sprbowa narysowa podstawowy gradient walorw
m etod kreskowania. Potrzebne C i bd owki 2H , 2B i 6B. Jeli bdziesz
duo wiczy, szybko rozwiniesz t umiejtno rysowania gradientw. Pamitaj
o tym , e kreskow anie m asz w ykonywa najbardziej odpow iadajcym i C i
rucham i doni. Postpuj zgodnie z przedstawion niej instrukcj.
1. N a ry su j w sw ym sz k ic o w n ik u p o d u n y p ro s to k t o w y b ra n e j
p r z e z siebie w ie lk o c i (m j m a w y m ia ry m n ie j w ic ej 4X15 cm ).
2. W lew ej czci p ro sto k ta, b a rd z o d e lik atn ie d ociskajc o w ek 2H
d o p o w ierzch n i p ap ieru , n ak rel najjaniejsze linie swego g ra d ien tu .
(Jeli je s te o so b le w o r c z n , m o e b y C i w y g o d n iej ry so w a
o d p ra w e j d o lew ej).
3. K o n ty n u u j staw ian ie k re se k tak , b y cien io w a n ie staw ao si c o ra z
c ie m n ie js z e w ra z z p o s u w a n ie m si w k ie r u n k u z e s tro n y lew ej
d o p ra w ej.
Gdy, rysujc, zbliysz si do poowy szerokoci prostokta, zacznij stawia
linie bliej siebie i nieco mocniej dociskaj owek do powierzchni papieru,
tak ja k to wida na rysunku 7.4.
113
114
Rysunek 7.4.
Pocztek
gradientu
szaroci
otrzym ywanego
metod
kreskowania
4. N a ry su j re d n ie w a lo ry , u y w a j c o w k a ty p u 2B.
N ie przegap miejsca, w ktrym pow inny pojawi si rednie walory;
znajduje si ono m niej wicej poowie szerokoci Twojej przestrzeni
rysowniczej (patrz rysunek 7.5). Kontynuuj rysowanie coraz ciemniejszych
odcieni szaroci a do chwili, gdy wypenisz prawie cay prostokt.
Rysunek 7.5.
R ysowanie
rednich
w alorw
w gradiencie
szaroci
5. O w k iem o tw ard o ci 6B n an ie n a p a p ie r w a lo ry n ajciem n iejsze.

U pewnij si, e ow ek jest porzdnie naostrzony. W dw ch trzecich
szerokoci prostokta zacznij stawia kreski pooone bliej siebie
nawzajem. Rysuj dalej, dociskajc rysik owka do powierzchni kartki
coraz m ocniej, a do chwili, gdy uzyskasz bardzo ciem ny walor, ktry
powinien znale si przy prawej krawdzi prostokta (spjrz na rysunek 7.6).
Rysunek 7.6.
D odaw anie
do skali szaroci
w alorw
najciemniejszych
Jeli dojdziesz do wniosku, e przejcie midzy waloram i na Tw oim rysunku

nie jest do pynne, m oesz nieco nad nim popracowa. Sprbuj pom idzy
niektrymi spord wczeniej narysowanych linii dostawi kilka dodatkowych,
krtkich kresek.
Oprzyj si pokusie rozmazywania palcem walorw w celu uzyskania pynnych
przej midzy nimi. Bd cierpliwy i duo wicz, a bdziesz w stanie narysowa
waciwe przejcie midzy odcieniami szaroci bez rozmazywania kresek!
Cieniowanie
technik kreskowania krzyowego
Kreskowaniem krzyowym nazywa si technik tworzenia cieniowania m etod
nanoszenia na papier krzyujcych si (czciowo si pokrywajcych)
naw arstw ie linii. Daje ono w rcz nieograniczone m oliwoci korzystania
z penego zakresu walorw.
Twoje nawarstwienia linii pokrywajcych si mog si przecina pod dowolnym
ktem. Midzy m oim i najczciej wystpuje kt prosty (linie wchodzce w skad
dw ch naw arstw ie s do siebie prostopade). O d czasu do czasu jed n ak
zm ieniam kt midzy nawarstwieniami, szczeglne wtedy, gdy do czynienia
m am z ludzk anatom i w takim przypadku linie pow inny pokrywa si
z konturam i m ini oraz sylwetki czowieka. N a pierwszej stronie okadki
niniejszej ksiki znalaz si rysunek przedstawiajcy do, ukazujcy, w jaki
sposb mona korzysta z kreskowania krzyowego, tworzonego na podstawie
naw arstw ie przecinajcych si pod rnym i ktami. W ielu artystw
wywodzcych si z klasycznych szk rysowania preferuje kty midzy dwoma
naw arstw ieniam i kreskowania krzyowego wiksze ni 45. Eksperym entuj
z kreskowaniem krzyowym, a znajdziesz kt, ktry najbardziej C i odpowiada.
Otrzymywanie walorw
metod kreskowania krzyowego
Podczas wykonywania tego wiczenia narysujesz trzy grupy krzyujcych si
linii, dajce trzy rne walory. Podobnie ja k m iao to miejsce w przypadku
zwykego kreskowania (patrz poprzedni podrozdzia), tak i teraz na rodzaj
otrzymywanego przez Ciebie waloru wpywaj trzy czynniki: ilo narysowanych
linii i odlegoci midzy nimi, rodzaj narzdzia, ktrym rysujesz, oraz sposb,
w jaki owe narzdzie trzymasz.
1. N arysuj w sw oim szk ico w n ik u tr z y k w ad raty , k a d y o ro z m ia rz e
5X 5 cm .
2. W pierw szym kw adracie, u yw ajc ow ka ty p u 2H lu b H B , narysuj
n a w a r s tw ie n ie lin ii z n a c z n ie o d sie b ie o d d a lo n y c h , d a j c y c h
w e fe k c ie z w y k e k re s k o w a n ie ( p a tr z r y s u n e k 7.7). N a s t p n ie
d o d aj d ru g w a rstw k re sek p rz e c in a j c y c h w czen iej n a n ie sio n e
lin ie.
D wa naoone na siebie naw arstw ienia kreskow ania stay si
nawarstwieniem kreskowania krzyowego. Pamitaj, aby linie byy jasne.
115
116
Rysunek 7.7.
Uzyskiwanie
trzech rnych
w alorw
m etod
kreskowania
krzyowego
3. D ru g ie naw arstw ien ie kresk o w an ia krzy o w eg o w ykonaj w d ru g im

z k w a d ra t w . N ie c h ty m r a z e m lin ie z n a jd u j si b li e j siebie.
D o c i n ij o w e k (H B lu b 2B) d o p o w ie r z c h n i p a p i e r u n ie c o
m o c n ie j n i p o p r z e d n io ( p a tr z ry su n e k 7.7).
Zw r uwag na to, e linii na drugim z obrazkw znalazo si wicej
ni na pierw szym i e s one ciemniejsze. Pamitaj, e linie drugiego
z rysow anych przez C iebie naw arstw ie kreskow ania krzyowego
powinny by od siebie mniej oddalone, ni miao to miejsce w przypadku
pierwszego nawarstwienia.
4. W e w n trz trz e c ie g o k w a d ra tu n ary su j g ste n a w a rs tw ie n ie lin ii
k re s k o w a n ia k rz y o w e g o ( p a tr z ry s u n e k 7.7).
Aby otrzyma ten ciem ny walor, m oesz skorzysta z owka typu 4B
lub 6B.
Kreskowanie krzyowe mistrzw

Wielu ludzi uwaa kreskowanie krzyowe za naj
peniejsz i najlepsz technik uzyskiwania cie
niowania. Umiejtnoci techniczne artystw cz
sto okrela si, oceniajc ich zdolnoci w zakresie
otrzymywania cieniowania metod kreskowania
krzyowego. Wielu znanych klasycznych twrcw,
takich jak Edgar Degas, Micha Anio, Leonardo
da Vinci i Albrecht Durer, posugiwao si oma
wian tu technik cieniowania.
Leonardo da Vinci, mj ulubiony artysta, korzy
stajc z techniki kreskowania krzyowego, two
rzy najbardziej niesamowite rysunki, jakie miaam
okazj oglda (poczynajc od genialnych projek
tw wynalazkw po niezwykle precyzyjne studia
anatomii czowieka). Jego umiejtnoci w dzie
dzinie cieniowania byy absolutnie fenomenalne.
Prawdopodobnie nieraz widziae rysunek Czo
wiek witruwiaski, bdcy studium proporcji
ludzkiego ciaa. Powiniene zapozna si rwnie

z innymi dzieami da Vinci ze studiami anatomii
czowieka, projektami architektonicznymi oraz ry
sunkami przedstawiajcymi przerne maszyny.
Nie przegap take figuratywnych, szczegowych
prac innego w spaniaego tw rcy M ichaa
Anioa.
Studiujc rysunki oraz zdjcia rysunkw dowie
dziaam si bardzo w iele na temat rysowania.
Powi nieco czasu na poszukiwania rysunkw
mistrzw i ucz si z nich kreskowania krzyowego.
Chod do galerii sztuki, przeszukaj internet lub
przejd si do publicznej biblioteki po albumy za
wierajce prace wielkich twrcw. Nie ograniczaj
si do poznawania dzie powstajcych w konkret
nej epoce. Inspiracj znajdziesz rwnie, ogl
dajc prace wspczesnych artystw.
Podczas tw orzenia cieniow ania m etod kreskow ania krzyow ego m am

w zwyczaju obraca kartk papieru, na ktrej rysuj, i ustawia j pod rnymi
ktami, dziki czemu kreski zawsze krel naturalnymi ruchami doni. Moesz
te eksperym entowa z rnym i pozycjami ramienia podczas rysowania. Tak
napraw d nie m a popraw nego i niepopraw nego sposobu rysowania. Kada
technika, ktra staje si dla Ciebie wygodna, je st waciwa.
Przejcie midzy jasnymi

i ciemnymi walorami
Kreskowanie krzyowe jest wyjtkowo wygodnym sposobem na otrzymywanie
skali walorw (wicej informacji na temat skali walorw znajdziesz w podrozdziale
Tw orzenie skali w alorw technik kreskowania niniejszego rozdziau).
Zachcam Ci do uywania owkw 2H , 2B oraz 6B zawsze wtedy, gdy
chcesz korzysta z szerokiego zakresu walorw. N iech cz pracy nad walorami
wykonaj same owki. Dziki tem u nie bdziesz zm uszony m ocno dociska
rysika do pow ierzchni rysowniczej, aby otrzym a ciem ne odcienie szaroci,
a ponadto uzyskasz wiksz kontrol nad procesem uzyskiwania walorwjasnych.
Technik kreskowania krzyowego narysuj dziesi rnych walorw, tak jak
to przedstaw iono na rysunku 7.8. Aby nieco uatwi C i to zadanie, zakres
dziesiciu odcieni szaroci podzieliam na dwie grupy. W skad kadej z grup
wchodzi po pi walorw; grupa pierwsza skada si z walorw jasnych, a druga
z ciemnych.
Skoncentruj si najpierw na w alorach jasnych (przyjrzyj si pierw szem u
zestawowi w alorw z rysunku 7.8). Poczynajc od najjaniejszego odcienia
szaroci, korzystajc z owka typu 2 H i posugujc si technik kreskowania
krzyowego, narysuj trzy kolejne walory. Rysujc nastpne dwa, uyj owka
o twardoci 2B.
Rysujc skal walorw ciemnych (druga grupa odcieni szaroci na rysunku 7.8),
korzystaj z owka 2B w przypadku dwch pierwszych walorw, a z owka
6B dla uzyskania trzech najciemniejszych.
Kreskowanie krzyowe moe by wykorzystywane do tworzenia prac w bardzo
rnych stylach; pozwala rysowa obrazy niesamowicie precyzyjne, realistyczne
ja k i lune impresje. Jeli wydaje C i si, e technika ta jest nieciekawa, spjrz
na dziesi przykadw , skadajcych si na rysunek 7.9, ktre obrazuj jej
w szechstronn uyteczno. Zw r uwag na fakt, i niektre nawarstwienia
zawieraj linie proste, inne za stworzone zostay z linii krzywych. Nawarstwienia
m ona tw orzy tak z linii prostych, ja k i z krzywych. N iek t re grupy linii
skadaj si z kresek bardzo od siebie oddalonych, inne natom iast cechuj si
117
118
Rysunek 7.8.
O trzym yw anie
penego zakresu
w alo r w
technik
kreskowania
krzyowego
Rysunek 7.9.
Rne sposoby
krelenia linii
skadajcych si
na nawarstwie
nia kreskowania
krzyowego
pozwalaj
oddaw a
na rysunkach
odmienne
wraenia
i nastroje
ich duym zagszczeniem. Zauwa, e cz nawarstwie wydaje si obrazowa

jakie faktury. Z astanw si, w jaki sposb m gby wykorzysta kade
z przedstawionych nawarstwie w rysunkach, ktre bdziesz tworzy (niektre
grupy linii mog wrcz przywodzi na myl ksztaty konkretnych obiektw).
Ujednolicanie cieniowania
wykonywanego metod
kreskowania krzyowego
Umiejtno tworzenia pynnych gradientw midzy dwoma rnymi walorami
jest kluczem do poprawnego cieniowania. Dziki waciwym przejciom
pom idzy odcieniami szaroci rysunki wygldaj bardziej realistycznie.
Pamitaj, aby rysowa, poruszajc rk w najbardziej wygodny sposb, i nie

zapominaj o tym, e m oesz dowolnie obraca szkicownik. Ja bardzo czsto
ustawiam kartk papieru, na ktrej co rysuj, do gry nogami, gdy pierwsze
nawarstwienie linii kreskowania krzyowego pokrywam drugim . Pod do
trzymajc owek podu w czasie pracy kawaek papieru, aby nie rozmazywa
fragm entw rysunku tworzonego w pocie czoa.
Opisane niej wiczenie pozwoli Ci nabra nieco praktyki w posugiwaniu
si istotn technik cieniowania, jak niewtpliwie jest kreskowanie krzyowe.
M oe nie jest ono najciekawsze ani szczeglnie przyjem ne, lecz uczciwie
wykonywane zaowocuje dostrzegalnym w zrostem Tw oich umiejtnoci.
1. N a ry su j w sw o im s z k ic o w n ik u p o d u n y p ro s to k t.
2. P o lew ej stro n ie k a r tk i p a p ie r u z a z n a c z m e to d k re sk o w a n ia
k rz y o w e g o ja s n e w alo ry .
Jeli jeste leworczny, moe by Ci atwiej rysowa w kierunku od prawej
do lewej. Jasne walory nanie na papier owkiem 2H, delikatnie dociskajc
rysik do pow ierzchni kartki. Przesuwajc si w prawo, tw rz coraz
ciemniejsze cieniowanie (patrz rysunek 7.10).
Rysunek 7.10.
Pocztek skali
odcieni szaroci
utworzony
technik
kreskowania
krzyowego
W rodkowej czci powierzchni rysowniczej linie kreskowania krzyowego

powinny lee bliej siebie. Jednoczenie pamitaj o tym, by nieco mocniej
dociska rysik owka do powierzchni papieru. G dy na pierwsz grup
linii kreskow ania krzyow ego zaczniesz nakada drug, okae si,
e otrzym ywane przez Ciebie walory bardzo szybko ciemniej.
3. U y w a j c o w k a ty p u 2B k o n ty n u u j tw o r z e n ie c o r a z
c ie m n ie js z e g o c ie n io w a n ia a d o ch w ili, g d y d o tr z e s z n ie m a l
d o k o c a p o w ie rz c h n i ry so w n ic zej ( p a tr z ry su n e k 7.11).
Rysunek 7.11.
W alo ry rednie
uzyskane
technik
kreskowania
krzyowego
119
120
4. O w k ie m 6B n ary su j n a jc ie m n ie js z e w alo ry .
Zacznij uywa tego owka po dotarciu mniej wicej do dwch trzecich
dugoci pow ierzchni rysow niczej. T w orzc cieniow anie, dbaj o to,
by linie skadajce si na nie znajdoway si coraz bliej siebie, a take
coraz m ocniej dociskaj ow ek do papieru a do chwili, gdy uzyskasz
w alor najciemniejszy z m oliwych (patrz rysunek 7.12).
Rysunek 7.12.
Koniec skali
odcieni szaroci
stworzony
m etod
kreskowania
krzyowego
Cieniowanie na Twoich rysunkach

Po zaznaczeniu linii konturw uwiecznianego obiektu (informacje o tym,
ja k naley to robi, znajdziesz w rozdziale 5.), m oesz przej do tworzenia
cieniowania, ktre jest niezbdnym elem entem rysunku przedstawiajcego
rzeczy trjwymiarowe.
Cieniow anie wykonuje si technikam i takimi ja k kreskowanie i kreskowanie
krzyowe oraz kom binacj obydw u w spom nianych m etod (podstaw ow a
wiedza o nich zawarta zostaa w poprzednich podrozdziaach tego rozdziau).
Kreskowanie wspaniale nadaje si do rysowania wosw, sierci oraz w ielu
faktur (na przykad faktury drew na). (Zagadnieniam i faktur zajmuj si
w rozdziale 8.). K reskowanie krzyow e genialnie spraw dza si podczas
tworzenia portretw , rysunkw przedstawiajcych posgi, jak i uwieczniania
wielu rodzajw faktur (w tym powierzchni wikszoci tkanin). Poczenie
obydwu technik daje C i niewyczerpane moliwoci zamykania w swoich
rysunkach rnorodnych faktur oraz ksztatw.
Jeli nie wiesz, z ktrej techniki skorzysta podczas rysowania, przed podjciem
ostatecznej decyzji w e pod uwag w ym ienione niej cechy kreskow ania
i kreskowania krzyowego.
S Kreskowanie jest technik atwiejsz, szczeglnie dla pocztkujcych,
poniewa wymaga rysowania pojedynczego nawarstwienia linii.
krzyowe zasadniczo pozwala uzyska pynniejsze przejcia

m idzy odcieniam i szaroci. W spaniale nadaje si do uw ieczniania
pow ierzchni gadkich i byszczcych, takich ja k powierzchnia ludzkiej
skry, szka, kropli wody. Kreskowaniem krzyowym da si realistycznie
odda na rysunku rwnie faktury wikszoci tkanin.
Kreskowanie pozwala realistycznie odwzorowywa faktury i ksztaty,

w ktrych wyodrbni mona du ilo mniej wicej rwnolegych linii,
np. faktura drewna, wosy, futro.
Kreskowanie krzyow e daje C i w iksz kontrol nad uzyskiw aniem
podanych w alorw tam , gdzie ich naprawd potrzebujesz. Poniewa
rysujesz dwa nawarstwienia linii, bez trudu moesz regulowa intensywno
cieniowania w dow olnym kierunku poprzez dostawianie dodatkowych
kresek w ktrym z nawarstwie.
Krelenie mapy walorw

Najwaniejsz faz tworzenia realistycznego rysunku je st patrzenie! M usisz
uw anie obserw ow a to, w jak i sposb rdo wiata w yodrbnia jasne
i zacienione fragm enty m odeli, ktre rysujesz. (Wicej o wietle i tworzonej
przez nie iluzji trzeciego w ym iaru znajdziesz w rozdziale 6.).
Z anim zaczniesz rysowa cieniowanie, okrel, gdzie na uwiecznianym przez
Ciebie obiekcie znajduj si plam y wiata, jasn e i rednie w alory, cienie.
Gdy ju to zrobisz, moesz ksztaty utw orzone przez rne odcienie szaroci
delikatnie naszkicowa na rysunku konturowym. W ten sposb uzyskasz zarysy,
w obrbie ktrych przyjdzie Ci tworzy kreskowanie i kreskowanie krzyowe.
Przypatrz si dokadnie m odelowi, ktry zamierzasz narysowa, i postpuj
zgodnie z podanym i niej wskazwkam i. Pozw oli C i to odw zorow a
obserwowane walory na rysunku konturowym .
1. N a jp ie r w z lo k a liz u j p la m y w ia ta i ja s n e w alo ry .
Zazwyczaj najatwiej okrela si pooenie najjaniejszych m iejsc na
rysowanym obiekcie. Delikatnie, najtwardszym z posiadanych owkw
narysuj ksztaty dostrzeonych przez siebie plam wiata. Moesz nawet,
bardzo lekko dociskajc rysik owka do kartki papieru, podpisa je liter ,
dziki czem u nie pogubisz si w dalszej pracy nad obszarami pokrytymi
innym i walorami. Miejsca, gdzie pow inny znale si jasne fragm enty
rysunku, moesz zaznaczy literJ.
2. O k re l p o o e n ie m iejsc, g d z ie c ie j e s t n a jc ie m n ie jsz y .
W alory ciem ne, podobnie ja k i jasn e, zazwyczaj daje si do atwo
zidentyfikowa. Pamitaj, e najciemniejszy odcie szaroci moe znale
si w obrbie cienia rzucanego przez rysowany obiekt, a nie na samym
obiekcie (patrz rozdzia 6.). Uywajc najtwardszego z owkw, przenie
na papier ksztaty utw orzone przez najciem niejsze w alory i podpisz je
liter C, aby w toku dalszej pracy nad rysunkiem nie mia problem w
z odrnieniem ich od ksztatw plam innych walorw.
121
122
3. Z lo k a liz u j w a lo ry re d n ie .
rednie odcienie szaroci pow inny w ypeni przestrze pom idzy
najjaniejszymi i najciemniejszymi, wczeniej przez Ciebie zaznaczonymi
na rysunku. O tocz je odpow iednim i konturam i i oznacz liter S.
4. P rz y jrz y j si p rz e j c io m p o m i d z y w a lo ra m i.
Przejcia m idzy w aloram i bywaj gw atow ne i pene dram atyzm u,
szczeglnie wtedy, gdy na rysowan scen bd obiekt pada ostre wiato,
na przykad soneczne. M oem y mie do czynienia rwnie z gradientami
agodnymi. (Wysoko- i niskokontrastowe rysunki omawiam w rozdziale 6.).
Korzystanie z mapy cieniowania

Wikszo plastykw preferuje rysowanie najpierw walorw jasnych, a potem
ciemnych. Wynika to z tego, e po zaznaczeniu jasnych odcieni szaroci rednie
walory m ona nanie na rysunek jako kolejn warstw cieniowania, nakadan
na warstw jasn. Taka technika pracy pozwala uzyska pynne przejcia midzy
walorami. Najciemniejsze odcienie szaroci nakadane s na warstw walorw
rednich.
N ie dociskaj owkw do powierzchni rysowniczej zbyt m ocno. Zbyt duy
nacisk rysika na papier nie tylko uniem oliw ia pniejsze retuszow anie
i m odyfikow anie rysunku, lecz take pow oduje pow staw anie w gniece
w arkuszu. Prby rysowania po tych zaamaniach papieru mikkimi owkami
(takimi jak 2B lub 6B) sprawiaj, e na obrazku pojawiaj si jasne linie, ktre
psuj jego oglny wygld. Jeli czujesz, e zaczynasz zbyt m ocno dociska
owek do papieru, po prostu we do rki inny, bardziej mikki.
Rne owki, rysujce janiej bd ciemniej, mog bardzo przyda si podczas
tworzenia na papierze rnych walorw. Musisz tylko okreli miejsca, w ktrych
pojawi si maj wszystkie podane odcienie szaroci. W tym celu powiniene
stworzy map walorw. Zajrzyj do cigi znajdujcej si na pocztku niniejszej
ksiki, aby znale wicej informacji na temat sposobw korzystania z rozmaitych
owkw.
Po zidentyfikowaniu poszczeglnych w alorw na rysowanym przez Ciebie
obiekcie pow iniene nanie na papier cieniowanie m etodam i kreskowania
i kreskowania krzyowego, postpujc zgodnie z okrelonym planem pracy.
Po prostu przeled wypisane niej kroki.
1. N a jp ie rw narysuj n a p ra w d ja s n e cien io w an ie w o k p la m w iata.
Plamy wiata pow inny pozosta biaymi miejscami na rysunku.
Z najd pozostae fragm enty rysunku, ktre bd bardzo jasne
na przykad te, ktre znajduj si najbliej rda wiata.
Linie kreskowania i kreskowania krzyowego nano na papier stopniowo.

N ajpierw n ary su jjasn e, znacznie od siebie oddalone linie, a pniej
stopniowo dodawaj kolejne, ciemniejsze, a do otrzymania podanego
waloru.
2. W y p e n ij ry s u n e k re d n im i w a lo ra m i.
Trzym aj si k o n tu r w na stw orzonej przez siebie m apie walorw .
Cieniujc obrazek m etodam i kreskowania i kreskowania krzyowego,
nie zapominaj o odpowiednich przejciach m idzy odcieniami szaroci.
Rysujc w okolicach linii oddzielajcych od siebie fragm enty kartki
zarezerwowane na poszczeglne walory, m oesz by zm uszony stawia
janiejsze bd ciem niejsze kreski w celu uzyskania pynnych przej
(gradientw) pom idzy obszarami janiejszym i i ciemniejszymi.
3. K re sk o w a n ie m lu b k re s k o w a n ie m k rz y o w y m n a n ie n a p a p ie r
c ie m n e w a lo ry i n a ry s u j n a jc ie m n ie js z e c ie n ie .
Pracujc nad uzyskaniem w alorw ciem nych kieruj si t sam zasad,
ktra obowizywaa w przypadku w alorw rednich zachowaj ksztat
obszarw zarezerwow anych na najciem niejsze odcienie szaroci. Dbaj
o to, by rysowa janiejsze cieniowanie (uzyskiwane m etod kreskowania
albo kreskowania krzyowego) zawsze wtedy, gdy zbliasz si do jasnych
miejsc na rysunku, i ciemniejsze tam, gdzie powinien by najciemniejszy
cie.
Projekt 7. Rysowanie kubka

Rysowanie kubka to nic innego, ja k napisanie ABC. N o , m oe U C X ,
ale za chwil wytum acz, o co m i chodzi. Jeli masz w kuchennej szafce
jaki kubek, postaw go przed sob. Patrzenie na prawdziwe rzeczy to wspaniay
sposb trenowania swojej zdolnoci obserwacji. Rzu okiem na obrazek, ktry
przedstawia ostatni faz naszego projektu, i ustaw swj kubek w takiej samej
pozycji, jak widzisz na rysunku.
D o wykonania tego wiczenia bdziesz potrzebowa szkicownika, owkw
i gum ek do mazania. Praca nad projektem zajmie Ci przynajmniej godzin.
Podczas rysowania ustaw szkicownik poziomo.
N ie dociskaj owka HB zbyt m ocno do powierzchni papieru, nie rb wgbie
w kartce podczas prb uzyskania ciemniejszych linii. Skorzystaj z owka typu
4B lub 6B. Dziki tem u uzyskasz ciem ne kreski, ktre nadal bdzie m ona
czciowo wymaza. Delikatne rysownie umoliwia atwe wprowadzanie
ewentualnych poprawek. Przecie i tak bdziesz zm uszony wymaza niektre
fragm enty swojego rysunku. G um ka do mazania czsto suy do rozjaniania
123
124
okrelonych miejsc na rysunku, takich jak plamy wiata korzysta si z niej

nie tylko wtedy, gdy trzeba pozby si bdnie postawionych kresek. Jeli linie,
ktre naley wymaza, bd zbyt ciemne, gum ka zniszczy papier.
1. N a ry su j o w al (z w a n y in a c z e j elips) n a lew ej g rn e j c z ci
k a r tk i p a p ie ru .
Spjrz na pierwszy z dw ch niej przedstawionych obrazkw. Przyjrzyj
si dokadnie krawdzi otw oru kubka tworzcej podun, spaszczon
elips. Narysuj j na lewej grnej czci powierzchni rysowniczej. Dziki
tem u na kartce zostanie do miejsca, by zmiecia si na niej reszta kubka
wraz z jego uszkiem.
2. N arysuj dw ie linie o d p o w iad ajce p io n o w y m k re sk o m w lite rz e U.

L in ie te p o w in n y by p ro ste ; n ie c h z a c z y n a j si w n a jb a rd z ie j
w y su n i ty c h n a b o k i p u n k ta c h ow alu.
Jeli chcesz, m oesz uy linijki.
3. D o d a j lin i k rz y w s ta n o w i c p o d s ta w n a sz e j lite ry U .
Narysowae wanie kubek bez uszka. Zauwa, e prawa i lewa strona
kubka s symetryczne oraz e w poczeniu z lini stanowic podstaw
kubka daj liter U.
4. N a ry su j o b a k o c e u s z k a t u z a lin i z n a c z c p ra w k ra w d
kubka.
Popatrz na pierwszy z dw ch obrazkw, ktre wida poniej. Przyjrzyj
si miejscom, gdzie obydwa koce uszka cz si z reszt kubka.
czenia te s nieco szersze ni cae uszko.
5. N a ry su j dw ie lin ie w y g ld a j ce j a k lu s trz a n e o d b ic ie lite ry C.
U s z k o j e s t go to w e.
6. N arysuj m n ie jsz y ow al w e w n trz tego, k t ry d o t d by k ra w d z i
o tw o ru k u b k a .
7. W y m a dw ie p ro s te k re sk i z n a jd u j c e si w e w n trz k o n tu r u
u s z k a (k ra w d k u b k a z n a jd u j c a si z a k o c a m i u s z k a ).
Tw j rysunek konturow y przedstawiajcy kubek zosta ukoczony.
T eraz m oesz przystpi do cieniowania m etod kreskowania.
Pniej na linie bdce kreskowaniem m oesz naoy kolejne,
ktre przeksztac owo kreskowanie w kreskowanie krzyowe.
8. Z a c z n ij tw o rz y cien io w an ie, k o rz y sta j c z te c h n ik i k reskow ania.
Spjrz na pierwszy z dw ch niej przedstawionych obrazkw. rdo
wiata znajduje si po lewej stronie i zostao oznaczone strzak (nie
musisz rysowa strzaki). Cieniowanie jest ciemniejsze po prawej stronie
kubka, bardziej oddalonej od rda wiata ni strona lewa. N ie zapomnij
o ciemnym cieniowaniu przy prawym konturze uszka i wewntrz otworu
kubka, po jego lewej stronie.
9. D o d aj lin ie p rz e c in a j c e si z lin ia m i kresk o w an ia, aby w efekcie
o tr z y m a g r a d ie n ty w a lo r w u z y s k a n e m e to d k re s k o w a n ia
k rz y o w e g o .
Popatrz na drugi z obrazkw widniejcych poniej. N ajpierw wycieniuj
wszystkie jasne walory, a potem dorysuj linie przecinajce si z tymi, ktre
narysowae przed chwil. N iech kreski te staj si stopniow o coraz
ciemniejsze wraz z przesuwaniem si w kierunku obszarw wymagajcych
ciem nych walorw.
125
126
Narysowae U (krawdzie boczne i krawd doln kubka) oraz C (uszko).

Linie cieniowania, ktre przecinaj si z liniami zwykego kreskowania
daj liter X (i tw orz kreskowanie krzyowe). Zobacz, kubek je st tak
prosty do narysowania, ja k U C X !
10. N a ry su j c ie p o s u g u j c , si te c h n ik k re s k o w a n ia k rz y o w e g o .
Przyjrzyj si cieniowi rzucanemu przez kubek na powierzchni znajdujc
si pod nim. Wizualnie przytwierdza on naczynie do powierzchni, dziki
czemu nie odnosimy wraenia, e kubek unosi si w powietrzu. Miejsca
ocienione, znajdujce si najbliej kubka s bardzo ciemne. Rysujc cie,
stopniowo rozjaniaj cieniowanie oddalajc si od naczynia.
Zaznaczenie na rysunku plam wiata sprawi, e kubek bdzie wyglda,
jakby byszcza. W tym konkretnym przypadku dokadanie plam wiata
polega na usuniciu czci cieniowania i linii. Biay kolor kartki papieru
daje efekt plam wiata. M usisz je narysowa swoj winylow gumk.
11. W y m a c z lin ii z e w n trz n e g o o w a lu , a b y u z y sk a p la m
w ia ta A .
12. W y m a n ie w ie lk c z lin ii w e w n trz n e g o o w a lu , e b y d o sta
p la m w ia ta B.
13. W g rn e j c z c i u s z k a , w y m a z u j c c z c ie n io w a n ia ,
s tw rz o w a ln p la m w ia ta C.
14. W y m a d u g i, c ie n k i f r a g m e n t c ie n io w a n ia u s z k a ta k ,
a b y o trz y m a p la m w ia ta D .
Jak uywa gumki do mazania i narzdzi rysowniczych?

Wiesz, na czym polega uzyskiwanie ciemnych
walorw na jasnych powierzchniach. Czy zdajesz
sobie spraw z tego, e gumk do mazania mo
esz rysowa jasne walory na powierzchniach
ciemnych? Najpierw musisz pokry jednolitym
cieniowaniem jaki fragment kartki papieru. Po
tem delikatnie rozma cieniowanie chusteczk lub
papierowym rcznikiem.
Winylowa gumka do mazania wspaniale nadaje
si do zaznaczania bardzo jasnych obszarw i de
tali. Gdy krawd uywanego przez Ciebie kawaka
winylowej gumki stanie si zbyt tpa, by moga
dobrze rysowa", odetnij sobie nowy kawaek
gumki (o dugoci mniej wicej 2,5 cm) lub bardzo

ostrym narzdziem zetnij z koca zuytego ka
waka cienki plasterek nienadajcy si do pracy.
Gumk chlebow w ietnie rozjania si due
fragmenty rysunku. Moesz lekko klepa lub po
ciera gumk powierzchni rysownicz. Aby zro
bi z gumki chlebowej narzdzie do rysowania
szczegw, wystarczy po prostu uformowa na
niej odpowiedni czubek. Czyszczenie gumki chle
bowej polega na kilkakrotnym rozciganiu jej
i zmienianiu jej ksztatu a do chwili, gdy znowu
stanie si zdatna do uytku. Czynno t nazy
wamy ugniataniem.
127
128
Rozdzia 8
Rne rodzaje faktur

W tym rozdziale:
Rnica pom idzy faktur a wzorem .
Faktura na rysunku.
Badanie, planowanie i rysowanie rnych faktur.
aktura, jak nadajesz rysowanemu przez siebie modelowi, daje ogldajcym

dodatkowe informacje dotyczce powierzchni, na ktr patrz czy jest
ona gadka, byszczca, chropowata, czy poszarpana. Umiejtno realistycznego
oddania faktury m odelu pomaga stworzy wraenie puszystoci zwierzcego
futra, gadkoci ludzkiej twarzy czy bysku w oku modela. Faktury daj te
nieograniczone pole do popisu fantazji wyobra sobie pokrytego gstym,
kdzierzawym futrem wa czy gadkiego i byszczcego jeozwierza!
W rozdziale tym zaprezentuj niewielk prbk faktur, by uwiadom i Ci
nieograniczone niczym moliwoci, jakie daje wprowadzenie faktury do rysunku.
Opisujc pow ierzchni jakiego przedm iotu, czsto w ym iennie korzysta si

z dwch okrele: faktura i wzr, jednak z punktu widzenia rysownika pojcia
te maj zupenie odm ienne znaczenie. W caym rozdziale bd one pojawia
si do czsto, zapamitaj wic podane poniej definicje.
S F a k tu ra . Szczegy powierzchni modelu rysunku oddawane za pomoc
rnych technik cieniowania. Dotyk i wzrok pomog Ci zidentyfikowa
rodzaj faktury, zanim jeszcze przystpisz do jej rysowania.
W zr. Rne walory (lub kolory) pojawiajce si na modelu, przedstawiane
na rysunku za pomoc linii lub cieniowania. Do okrelenia wzoru wystarczy
sam wzrok.
130
Gadka, pokryta szkliw em filianka z porcelany m oe m ie w zr

w rnokolorow e paski, ale faktura porcelany jest byszczca. W eniany
sw eter rw nie m oe mie w zr w kolorow e paski, ale nigdy nie bdzie
m ia gadkiej faktury.
Oczywicie, m odel rysunku moe mie zarwno faktur, jak i wzr. Gdy masz
do czynienia z takim wanie przypadkiem, przed przystpieniem do rysowania
m usisz zastanowi si nad tym, ja k wygldaj oba te elem enty powierzchni,
aby waciwie dobra sposb cieniowania. Rysunek 8.1 pokazuje rnic midzy
dwom a prkowanymi materiaami o rnej fakturze. Dziki tem u przykadowi
powiniene zrozumie rnic midzy wzorem a faktur oraz to, w jaki sposb
oba elem enty powierzchni pojawiaj si na rysunku.
Rysunek 8.1.
W zr takich
samych
paskw na
powierzchniach
o rnych
fakturach
N iektre zwierzta, na przykad zebry, maj futro pokryte wzoram i w paski.

Jednak w zr ten m usi pojawi si na powierzchni o futrzanej fakturze. Rysujc
zebr, m usisz pam ita o zaznaczeniu jasnych paskw za pom oc jasnych
walorw i ciemnych paskw za pomoc ciemnych walorw. Pierwszy z obrazw
przedstaw ionych na rysunku 8.1 pokazuje, w jaki sposb kreskow anie
i odpow iednie cieniow anie pozwalaj uzyska efekt futra na fakturze.
(Kreskowanie om awiam szerzej w rozdziale 7.).
Niektre tkaniny, na przykad jedwab, pom imo wzoru w paski zachowaj gadk
powierzchni. Aby zaznaczy wzr w paski, bdziesz musia uy dwch rnych
gradientw walorw i jednoczenie gadkiego cieniowania, ktre odda faktur
materiau. Przyjrzyj si drugiem u z obrazw przedstawionych na rysunku 8.1,
na ktrym wida, jak odwzorowa faktur tkaniny o drobnym splocie za pomoc
kreskowania krzyowego. (Kreskowanie krzyowe opisuj take w rozdziale 7.).
Rozdzia 8: Rne rodzaje faktur
Okrelanie faktur
M atka natura stawia przed artystami wiele wyzwa, kac im odwzorowywa
niezliczone faktury, poczynajc od gadkiej, spokojnej pow ierzchni stawu,
a na poszarpanych krawdziach ska koczc. Faktura futra pozwala okreli
rodzaj rda wiata i ksztat zwierzcia. W osy czy futro tworzce faktur
m og by krcone, proste lub kdzierzawe. Z kolei byszczca powierzchnia
oka zwierzcia stanowi silny kontrast dla faktury furta. Ludzka twarz m oe
jaw i si na rysunku niczym zniszczony kawaek skry, ale m oe rwnie
by gadka ja k powierzchnia porcelany.
Faktura przedm iotw bdcych dzieem ludzkich rk stanowi jeszcze wiksze
wyzwanie dla artysty. Pom yl o gadkiej powierzchni szka czy nierwnej
fakturze przernych m ateriaw, choby oczkach wenianego swetra.
wiat peen jest rnych faktur, ktre m oesz narysowa. Wikszo z nich
m ona jednak zaklasyfikowa do jednej z podanych poniej kategorii.
G a d k ie . Powierzchnie takie charakteryzuj si m a liczb detali lub
wcale ich nie maj. Gdy gadzisz doni gadk powierzchni, nie wyczujesz
na niej adnych nierwnoci czy chropowatoci. Gadkie faktury pojawiaj
si na powierzchniach m tnych lub zm atowionych (na przykad gadka
powierzchnia kamienia), m okrych i byszczcych (na przykad gadkie
patki ry po deszczu) czy mikkich i byszczcych (jak powierzchnia
delikatnej, jedwabnej bluzki).
S C h ro p o w a te . D etale pow ierzchni s w idoczne goym okiem , a gdy
dotkniesz takiej pow ierzchni, poczujesz nierw n, nieregularn lub
poszarpan faktur. Faktury takie znajdziesz na konarach drzew, arkuszu
szorstkiego papieru ciernego czy na powierzchni tarki do sera.
M a to w e . Przedm ioty o nieprzejrzystej i nieodbijajcej (bez poysku)
pow ierzchni m aj czsto dodatkow e cechy na przykad s gadkie
lub chropowate. M atow faktur charakteryzuj si niektre tkaniny,
wygadzone kamienie czy nieobrobione drewno.
S B y sz c z c e . Odblaski wiata na powierzchni sprawiaj, e wydaje si
ona byszczca, lnica czy m ocno wypolerowana. Przykadami takich
powierzchni s polerow any kam ie albo mosidz, porcelana lub nowe,
byszczce monety.
S M ie n i c e si. M ocno zaznaczone odblaski znam ionuj skrzenie si
(czasem mokrych) powierzchni. Pomyl o promieniach soca mienicych
si na spokojnej pow ierzchni w ody, oku czowieka, ktry za chwil
wybuchnie paczem czy wanie nawoskowanej masce nowego samochodu,
byszczcej w socu.
131
132
F u trz a te , k d z ie rz a w e , m e c h a te c z y w o ch a te . Wosy i sier zwierzt

m og by mikkie lub szorstkie, dugie lub krtkie, krcone lub proste.
W oski pokrywajce pow ierzchni brzoskw ini i kdziorki na gwce
niemowlcia s tak samo mikkie i puszyste. W kna orzecha kokosowego
i kilkudniowy zarost na twarzy mczyzny sprawiaj wraenie szorstkich
i twardych.
S P o s z a rp a n e . Powierzchnia poszarpanych przedm iotw m a zazwyczaj
ostre, sterczce na w szystkie strony krawdzie. Przywoaj z pam ici
poszarpan powierzchni kamienia.
N ie przeraaj si m nogoci faktur, ktre przyjdzie Ci okreli i narysowa.
Przyjmuj je jako wyzwania, ktrym naley sprosta, by rozwiza problem .
Zapewne przyjdzie Ci wyprbowa wiele rnych technik rysowania, zanim
nadasz fakturze wygld, ktry bdzie Ci satysfakcjonowa. Czas wykorzystany
na wiczenia i powicona im cierpliwo nie pjd na m arne. Dziki nim
odkryjesz wasne techniki cieniowania umoliwiajce Ci odtworzenie wielu
realistycznie wygldajcych faktur.
N iektre z najlepszych technik oddawania faktury pow ierzchni odkrywa si
przez przypadek. Podchod do tego w taki sposb jeli narysowane przez
Ciebie futro przypomina raczej dywan, bdziesz ju wiedzia, jak radzi sobie
z faktur dywanu!
?a
Faktury byszczce
N a rysunku 8.2 wida podobiestwa w cieniowaniu dwch zupenie rnych
byszczcych powierzchni. Odblaski i mocno zaciemnione fragmenty powierzchni
bardzo czsto ssiaduj ze sob bezporednio, a gradient pozostaych odcieni
zajmuje niewielkie obszary powierzchni przedmiotu. Byszczce (lub lnice)
powierzchnie, na przykad polerowany kamie czy szko, zazwyczaj odbijaj
wiato bardzo intensywnie. Uywanie penej rozpitoci odcieni cznie z biel
i czerni pomaga wywoa wraenie, e rysowany przedm iot jest byszczcy.
Faktury matowe
C h o skorupa kraba je s t twarda, a skra czow ieka m ikka (rysunek 8.3),
techniki cieniow ania, ktrym i stw orzyam obie te m atow e pow ierzchnie,
rniy si jed y n ie nieznacznie. Przejcie od odcieni jasnych do ciem nych
jest bardzo pynne i rozoone na duej powierzchni. Skorup kraba odrnia
od ludzkiej skry wzr kropek. Powierzchnie matowe, jak gadkie tkaniny czy
Rysunek 8.2.
Byszczca
powierzchnia
kamiennej
rzeby
i krysztaow ej
figurki
Rysunek 8.3.
Cieniowanie
dwch gadkich,
m atow ych
faktur
ludzka skra, zazwyczaj nie maj wyranych odblaskw wiata. Cieniowanie

je s t delikatne i gadkie. Bardzo dobrze spraw uje si w takich przypadkach
stosowanie gradientu walorw.
Faktury mienice si
Porwnaj faktury dwch sfer widocznych na rysunku 8.4 (owszem, gaka oczna
to sfera). Powierzchnia pierwszej z nich wydaje si gadka i sucha, podczas gdy
kocie oko jest w oczywisty sposb wilgotne i poyskujce. W przypadku pierwszej
ze sfer przejcie m idzy odcieniam i je st w yjtkow o pynne, natom iast
w przypadku drugim w alory rozoone s na znacznie krtszym odcinku
powierzchni. Zwracam uwag na wyrane odblaski wiata, ktre sprawiaj
wraenie zawilgocenia powierzchni oka.
133
134
Rysunek 8.4.
Porwnanie
suchej i gadkiej
powierzchni
sfery
z w ilgotn,
poyskujc
powierzchni
kociego oka
Faktury puszyste i mechate

W kadym sklepie tekstylnym znajdziesz nieskoczenie bogaty wybr tkanin,
ktrymi ludzie ozdabiaj swoje domy i samych siebie. Tkaniny rysuje si bardzo
przyjem nie ze wzgldu na ogrom n rnorodno ich faktur i wzorw.
Przyjrzyj si pierw szem u z obrazw w idocznych na rysunku 8.5. Blisze
spojrzenie ujaw ni m ikk, puszyst faktur w kien skadajcych si na
pojedyncz przdz. Kreskowanie zakrzywionym i liniam i sprawia, e kada
z nitek przdzy wydaje si oba. D rugi z obrazw pokazuje, ja k zm ienia si
faktura przdzy, gdy splecie si j w puszyst i nierw n faktur dzierganego
swetra. Przyjrzyj si wzorowi, jaki tworz jasne i ciemne paski weny. Co prawda
do stworzenia takiej faktury wcale nie bdzie potrzebna C i wiedza na tem at
robienia na drutach, ale nie obejdzie si bez dobrze zaostrzonego ow ka
i m nstw a cierpliwoci.
Rysunek 8.5.
Faktura lunych
nici w en y
i wenianego
sw etra
Rysunek 8.6 przedstawia rnic pomidzy fakturami waciwymi dla rnych

czci garderoby. Mikkie, matowe faktury koszulki i chusty oddaam, cieniujc
zaledwie kilka w idocznych linii, posugujc si przy tym gw nie jasnym i
i rednim i odcieniam i szaroci. D rugi z obrazw przedstaw ia byszczc
faktur skry, oddan za pomoc kontrastowych odcieni i wyranie zaznaczonych
odblaskw.
Rysunek 8.6.
Porwnanie
mikkiej,
m atow ej
faktury tkaniny
i lnicej
powierzchni
skry
Faktury futra pokryte wosem

R norodne faktury waciwe rnym zw ierztom rysuje si mniej wicej
tak samo ja k ludzkie wosy. (R ysow aniu w osw powiciam spore czci
rozdziaw 18., 18., 19. i 20., a rysowaniem futra zajmuj si w rozdziale 16.).
Jeli sier jest duga, doskonale sprawdzaj si dugie linie kreskowania, ajeeli
m a by krtka, lepsze rezultaty daje uywanie krtkich linii.
Rysunek 8.7 przedstawia porwnanie efektu rysowania sierci dugowosego psa
(teriera z rasy soft coated wheaten) i kociego futra (krtkowosy kot domowy).
Rysunek 8.7.
Porwnanie
kreskowania
wykorzystanego
do w ycieniow ania sierci
dugowosego
psa i futra
krtkowosego
kota
135
136
Pojawiajca si na rysunku faktura wosw okrela owal twarzy, nadaje czaszce

jej ksztat i kontrastuje z faktur skry twarzy i faktur oczu. Poza wykorzystaniem
rnych odm ian kreskow ania, ktre oddadz faktur w osw , m oesz te
pokaza, czy s one jasne (gwnie jasne odcienie), czy ciemne (odcienie ciemne).
Porwnaj przedstawione na rysunku 8.8 dwa rodzaje prostych wosw, eby
dowiedzie si, jak tworzy si rysunek jasnych i ciemnych wosw. (W dalszej
czci tego rozdziau opowiem C i o technice rysowania wosw, ktr nazywam
krciokami, idealnie nadajcej si do odtwarzania na kartce wosw krconych).
Rysunek 8.8.
Rne zakresy
odcieni
w ykorzystane
do odw zorow a
nia faktury
w o s w
jasnych
i ciemnych
Faktury chropowate i poszarpane

Tw orzenie faktur chropowatych od kory drzew do rnych rodzajw
nierwnoci terenu i poszarpanych powierzchni ska dodaje realizmu
rysowanym przez Ciebie pejzaom.
Pierwszy z obrazw widocznych na rysunku 8.9 przedstawia faktur kory
drzewa uzyskan za pom oc kreskowania liniami o rnej szerokoci, dugoci
i walorach. D ruga z ilustracji stanowi poczenie kreskowania i krciokw,
dziki czem u udao m i si uzyska rnorodne faktury trawy i poaci ziemi.
Budowanie rysunku z faktur

G dy zaczynasz wprowadza faktury na rysunek, musisz stara si postpowa
zgodnie z jedn zasad n ie k o m p lik u j n a d m ie rn ie cien iow ania! Postaraj
si odda istot faktury, posugujc si najprostszymi technikami cieniowania,
nie wchodzc przy tym zbytnio w odtwarzanie detali. Chcc pomin niektre
ze zbdnych na tym etapie szczegw, moesz spojrze na swj model, lekko
mruc oczy, dziki czemu bdziesz mg skupi si wycznie na charakterze
jego faktury.
Rysunek 8.9.
Cieniowanie
faktur
chropow atych
i poszarpanych
powierzchni
Planowanie rozmieszczenia tekstur

na rysunku
W zrok, dotyk i oglna wiedza dotyczca tem atu rysunku pomagaj zazwyczaj
okreli waciwoci faktury. Jeli jednak przyjdzie Ci rysowa aligatora, zapewne
ograniczysz si do korzystania ze zmysu w zroku i swojego dowiadczenia.
Gdy okrelisz ju, do ktrej grupy naley faktura rysowanej wanie powierzchni,
uwanie przyjrzyj si swojemu modelowi. Nastpnie osd, ktra ze znanych
Ci technik cieniowania sprawdzi si najlepiej w tym przypadku. N a przykad
rysow ane blisko linie cieniow ania pom agaj wywoa w raenie gadkoci
powierzchni modelu. Ponisze wskazwki powinny stanowi dla Ciebie nieze
przygotowanie do wprowadzania faktur do Tw oich prac.
Szukaj linii, ktre pojawiaj si na przykad we wosach, sierci czy splocie
pewnych tkanin. N a przykad na rysunku 8.1 wida, ja k uzyska faktur
sierci, stosujc kreskow anie, i ja k odda faktur tkaniny za pom oc
kreskowania krzyowego.
U w anie przyjrzyj si rozkadow i cieni i odblaskw w ietlnych na
powierzchni modelu, gdy waciwe rozoenie gradientu walorw moe
pom c we waciwym odtw orzeniu tekstury. Spjrz na rysunek 8.2,
na ktrym wida cienie i odblaski na gadkich powierzchniach krysztau
i kamienia.
S Szukaj ksztatw i form tw orzonych przez jasne i ciem ne plam y na
powierzchni rysowanego przedmiotu. (O tym, jak rozpoznawa te formy
i ksztaty, pisaam w rozdziale 6.). Szorstka faktura kory drzewa (rysunek 8.7)
jest przykadem tego, w jaki sposb forma pozwala odda faktur obiektu.
137
138
Aby tworzy realistyczne faktury, moesz posugiwa si jedn z wielu technik

cieniowania. N a pocztek wyprbuj kilka klasycznych, ktre sprawdzaj si
w w ielu rnych przypadkach.
K re sk o w an ie. N adaje si do odtworzenia prostych w osw czy sierci,
dzianin i tkanin, na przykad sztruksu, stojcej w ody, poszarpanych
powierzchni skalnych i zarysw gr, kory drzew i powierzchni drewna.
K reskow anie k rzy o w e. Sprawdza si podczas rysowania powierzchni
m atow ych, tkanych i byszczcych m ateriaw , poyskujcych lub
byszczcych pow ierzchni, patkw kwiatw, polerow anego kam ienia
i gadkich ska, ludzkiej skry i byszczcych metali.
S K rcioki. Pozwalaj odwzorowa puszyste materiay, takie jak wszelkiego
rodzaju futra, krcone w osy lub sier, licie drzew , pokrycie ziem i,
krzaki czy szczecina na mskiej twarzy.
Pamitaj, e to jedynie sugestie. Kady wybiera te techniki cieniowania,
ktre najbardziej m u odpowiadaj.
Czas na praktyk
Pora poczu na wasnej skrze, na czym polega rysowanie faktur. N a pocztek
sprbuj rysowa z rzeczywistego m odelu, a nie z fotografii.
Z najd sobie jaki nieskom plikow any w ksztacie przedm iot, na przykad
pik czy pudeko o ciekawej fakturze. Przyjrzyj m u si dokadnie i postaraj
si wyobrazi sobie, ktra z technik odda najlepiej to, co widzisz. (Odsyam
tu do podrozdziau Budow anie rysunku z faktur, ktry pojawi si we
wczeniejszej czci rozdziau). Gdy zdecydujesz ju, jak odwzorowa faktur
m odelu, przejd do rysowania.
1. N a ry s u j p o d sta w o w y k s z ta t p rz e d m io tu .
2. Z a z n a c z n a n im g ra n ic e o d b la s k w w ia ta i z a c ie n io n y c h
fr a g m e n t w p o w ie rz c h n i.
(Zagadnienia te poruszaam w rozdziale 7.).
3. Z a c ie n iu j ja s n e o b s z a ry m o d e lu ja s n y m i w a lo ra m i, u y w a j c
ta k ie j te c h n ik i, k t ra n a jle p ie j o d d a c h a r a k te r te k stu ry .
W razie wtpliwoci powr do podrozdziau Okrelanie faktur z tego
rozdziau. Pamitaj te, e perspektywa sprawia, i faktura na bardziej
oddalonych powierzchniach wydaje si drobniejsza. (Perspektywie
powicam rozdzia 9.).
4. N ary su j cie m n ie jsz e fra g m e n ty te k stu ry p rz y p a d a j c e n a b a rd z ie j
z a c ie n io n e fra g m e n ty p o w ie rz c h n i.
Zwr uwag na to, w jaki sposb wiato i cie okrelaj form modelu.
czenie formy z wzorem i faktur

Waniejsze ni oddanie faktury czy w zoru m odelu jest waciwe odwzorowanie
jeg o ksztatu. (W rozdziale 6. pisz szerzej o wietle, cieniach i form ie).
Nanoszenie na rysunek wzorw powierzchni, jej faktury ijednoczesne oddawanie
ksztatu rysowanego przedmiotu moe by wyjtkowo trudne dla pocztkujcego
artysty. Jeli przedm iot ma skomplikowany wzr i trudn do oddania faktur,
moesz zdecydowa si na narysowanie jednej z tych cech, zamiast obu.
By moe zechcesz wykona kilka oglnych szkicw przedm iotu swojej pracy,
zanim przystpisz do tw orzenia ostatecznej wersji rysunku. N a pierw szym
z nich m oesz skupi si na samym wzorze, na nastpnym narysujesz w tedy
faktur przedm iotu. Zabierajc si w ten sposb do tworzenia cieniowania,
wczeniej spraw dzisz rne dostpne C i techniki i zawczasu rozwiesz
mogce pojawi si problemy.
Rysowanie wzorzystej faktury z istniejcego m odelu daje informacj nie tylko
o jego powierzchni, ale rwnie o jego ksztacie. (W projekcie 8. przedstawi
C i krok po kroku, ja k odw zorow a na rysunku futrzan pow ierzchni
pokryt w zorem w plamy). Znajd sobie przedm iot o powierzchni pokrytej
nieskom plikow anym w zorem i um ie go przed sob. Postpuj zgodnie
ze wskazwkami, uywajc dowolnego owka.
1. N a ry su j k s z ta t p rz e d m io tu .
2. Z a z n a c z n a n im lin ie g ra n ic z n e w z o ru .
3. W y b ie rz te c h n ik c ie n io w a n ia , k t r a n a jle p ie j o d d a w z r
m o d e lu i o d w z o ru j n i je g o fo rm .
W trakcie pokryw ania rysunku cieniow aniem zwracaj baczn uwag
na rnice m idzy w aloram i pojawiajcym i si w e w zorze. Staraj si
wychwyci, ktre z obszarw pow ierzchni s ciem niejsze. Zauw a,
e w zr staje si m niejszy i m niej w yrany na bardziej oddalonych
powierzchniach i e ukada si on na formie przedm iotu.
Jeli nie bdziesz m ie pewnoci, w jaki sposb narysowa dany wzr, zaufaj
w asnem u osdowi. Wyobra sobie piknego, byszczcego i wielobarwnego
wa. F orm m odelu m oesz odda, skupiajc si albo na w zorze, jak i go
pokrywa, albo na fakturze jego pow ierzchni. Jeeli zdecydujesz si rysowa
obie skadowe, staraj si unika zbyt w ielu szczegw faktury. G dy T w oje
zdolnoci zwiksz si z czasem, bdziesz mg zdecydowa si na tworzenie
prac o wikszej liczbie detali na przykad poza zaznaczeniem trjwymiarowej
form y wa uwzgldni na rysunku cieniowanie w zorw (lub kolorw) czy
odtworzy byszczc powierzchni wagi!
139
140
Projekt 8. Dwie zabawne faktury

Projekt ten skada si z dwch czci. W pierwszej z nich postaram si przekona
Ci do uywania techniki krciokw, dziki ktrej bdziesz mg rysowa
naprawd rnorodne faktury. W drugiej czci poka C i krok po kroku,
jak stworzy rysunek plamistej sierci.
Szkicowanie krciokami
Gdy pynnie przechodzisz z rysowania zawijasw do rysowania kek (czysz
te dwie formy), otrzymujesz krcioki. T o sowo, ktre wymyliam, aby opisa
stworzon przeze m nie technik rysowania faktury. Jest ona wyjtkowo prosta.
Polega na pokryciu powierzchni kartki wieloma zawijasami i krzywymi, ktre
bd przecina si w w ielu miejscach i czsto zmienia kierunek. Im wicej
linii umiecisz na kartce, tym ciemniejszy uzyskasz walor. Sprbuj przyzwyczai
rk do rysowania jasnych, rednich i ciem nych krciokw.
Stosow anie gradientu odcieni tej faktury pozw oli odda rne stopnie
owietlenia, zacienienia oraz form przedm iotu umieszczanego na rysunku
(odsyam tu do rozdziau 7., w ktrym opisywaam uzyskiwanie gradientu
w alorw za pom oc kreskowania i kreskowania krzyowego).
1. P o k ry j c a p r z e s tr z e ry so w a n ia ja s n y m i k r c io k a m i.
2. M n ie j w i c e j w j e d n e j tr z e c ie j o d le g o c i o d lew ej k r a w d z i
p r z e s tr z e n i n ary su j n a s t p n w a rstw k r c io k w , k t ra b d z ie
c i g n si a d o p ra w e j k ra w d z i p rz e s trz e n i.
3. T e ra z p rz e s u si m niej w icej d o d w ch trz e c ic h dugoci o b sza ru
ro b o c z e g o i d o ry s u j k o le jn w a rs tw k r c io k w , z u p e n ie
z a c ie m n ia j c te n f r a g m e n t p rz e s trz e n i.
Rysowanie plam na. sierci

Wiele zwierzt pokrytych jest sierci w plamy. Przedstawiony przeze m nie
sposb ich rysowania pow inien spodoba si szczeglnie m ionikom krw
i dalmatyczykw.
1. O w k ie m H B z a z n a c z b a r d z o le k k o k o n tu ry p la m .
Postaraj si, by miay one rne ksztaty i rozmiary. (N ie wysilaj si
specjalnie, by odwzorowa mj rysunek). Sprbuj doda kilka fragmentw
plam, ktre bd wyglday, jakby giny gdzie poza brzegiem kartki.
2. G u m k ch leb o w ro zjan ij g ra n ic e p la m tak, by ledw ie j e w id zia.

3. O w k ie m 2 H n ary su j n a o b s z a rz e p o z a g ra n ic a m i p la m
c ie n io w a n ie k re s k a m i o r n e j d u g o ci.
R ysunek ten zrodzi si cakow icie w mojej w yobrani, ale m im o
to postanowiam okreli na nim kierunek padania wiata. Udawajmy,
e wiato pada z lewej strony, narysuj wic z lewej delikatne linie, ktre
pynnie bd przechodzi w ciemniejsze kreski po stronie prawej.
4. C iem n ie jsz y m i o w k am i (n a p rz y k a d 2B, 4B cz y 6B) narysuj
n a p la m a c h r n e j d u g o c i lin ie k re sk o w an ia.
Pamitaj, by stopniowo zaciemnia cieniowanie wraz z przechodzeniem
na praw stron rysunku.
141
142
Rozdzia 9
Nowe perspektywy
W tym rozdziale:
Perspektywa, czyli punkt zbienoci i linia horyzontu.
Tworzenie wraenia gbi poprzez wprowadzenie linii horyzontu i punktw zbienoci.
Rozmywanie przedm iotw a perspektywa powietrzna.
Skrcenie perspektywiczne.
adaniem artysty je st stw orzenie w raenia trjw ym iarow ej przestrzeni

na dw uw ym iarow ej kartce papieru. Pejza wiejski lub miejski m og
wyglda tak realistycznie, e odnosi si wraenie, jakby m ona byo w nie
wkroczy. Niektre z prac przedstawiajcych martw natur s tak perfekcyjne,
e chce si wycign rk i dotkn um ieszczonych na nich przedm iotw .
W aciwe w ykorzystanie perspektyw y sprawi, e Tw oje prace z n u rtu
figuratywnego bd zachowywa poprawne proporcje i sprawia lepsze wraenie.
W tym rozdziale zdradz Ci tajemnice perspektywy, dziki ktrym nauczysz
si wywoywa wraenie trjwymiarowoci w swoich pracach. Wyjani te
podstawy uywania rnych rodzajw perspektywy i poka, jak wprowadza
je na rysunek.
Perspektywa linearna
Perspektywa linearna (nazywana czasami geometryczn) sprawia, e przedstawiane
na rysunku obiekty zdaj si male w raz ze zw ikszeniem odlegoci od
ogldajcego .
Perspektywa linearna pozwala take wywoa u widza wraenie, e znajduje si
pod lub nad przedstawianym na rysunku obiektem. T o dziki niej uzyskujesz
na rysunku wraenie trjwymiarowoci i wikszego realizmu.
Zeby zacz poprawnie posugiwa si perspektyw geometryczn, najpierw
musisz pozna nastpujce pojcia.
144
L in ia h o ry z o n tu . Wyimaginowana pozioma linia, nazywana take czasami

poziomem wzroku, ktra dzieli Twoje pole widzenia, gdy patrzysz na wprost.
Przedmioty znajdujce si poniej tej linii znajduj si poniej linii wzroku,
natom iast te znajdujce si powyej okrela si m ianem wystpujcych
powyej poziom u w zroku. Artyci posuguj si lini h oryzontu, by
waciwie okreli perspektyw swoich prac.
S L in ie zb ieg u . Linie proste wychodzce pod pewnymi ktami z krawdzi
obiektw, biegnce w dal rysunku, by zczy si w jednym z punktw
na linii horyzontu. Linie te pozwalaj rysowa przedm ioty i postaci we
waciwej perspektywie.
L in ie u k o n e . Linie, ktre nie s ani prostopade, ani rw nolege
do linii horyzontu.
S P u n k t z b ie n o c i (z b ie g u ). P unkt na linii horyzontu, w ktrym
zbiegaj si ukone linie zbiegu wychodzce z krawdzi przedm iotw
um ieszczonych na rysunku.
Obiekty wraz ze zblianiem si do punku zbiegu staj si coraz mniejsze,
by wreszcie znikn w nim zupenie. N iektre z obiektw maj wicej
ni jeden punkt zbienoci. (W dalszej czci tego rozdziau opowiem
Ci o perspektywie z jednym i dwom a punktam i zbienoci).
Linie rwnolege lub prostopade do linii horyzontu nie sprawiaj wraenia,
e znikaj gdzie we wsplnym punkcie dalszej przestrzeni (na przykad grne,
dolne i boczne krawdzie dom u ogldanego z frontu), wic nie spotykaj si
w punkcie zbiegu.
W poszukiwaniu linii horyzontu

Zawsze rysuj lini horyzontu rwnolegle do grnej i dolnej krawdzi kwadratowej
(lub prostoktnej) przestrzeni roboczej. Za jej pomoc ustalasz poziom wzroku
ogldajcego, a zatem kontrolujesz to, czy poczuje si on umieszczony poniej
przedm iotu rysunku, czy powyej niego.
Spojrzenie w d z ptasiej perspektywy

N a pierwszej z prac w idocznych na rysunku 9.1 linia ho ry zo n tu zostaa
um ieszczona tu pod grn kraw dzi obszaru roboczego, znacznie wyej
ni przedstaw ione na niej szeciany. W yobra sobie, e stoisz na szczycie
wysokiej skarpy lub unosisz si w pow ietrzu niczym balon. Linie zbiegu
wychodzce ze znajdujcych si pod T ob przedm iotw , podaj na skos
w gr, w kierunku linii horyzontu i cz si w punkcie zbienoci.
Jeli chcesz, by ogldajcy T w oj prac czuli, e spogldaj w d, umieszczaj
obiekty rysunku poniej linii horyzontu.
Rozdzia 9: Nowe perspektywy
Rysunek 9.1.
Szeciany
widziane
z dwch
ronych
perspektyw
powyej
i poniej linii
horyzontu
Spojrzenie W gr
N a drugiej z prac w idocznych na rysunku 9.2 linia horyzontu znajduje si
poniej szecianw. Patrzcy ma przez to wraenie, jakby znajdowa si poniej
tych figur. Przypomina to spogldanie w niebo czy w idok na pnc si w gr
dolin. Linie zbiegu wychodzce z krawdzi szecianw s wszystkie skierowane
w d i znikaj w jednym punkcie zbienoci. Same szeciany wygldaj niczym
balony wypenione helem, przytwierdzone do podoa liniami zbiegu przybitymi
w punkcie zbienoci.
Aby wywoa wraenie spogldania w gr, rysuj swoje m odele powyej linii
horyzontu.
Rysunek 9.2.
Perspektyw a
normalna,
w ktrej linie
zbiegu znikaj
w tym sam ym
punkcie
zbienoci
145
146
Ruchoma linia horyzontu

Zachowaj rozwag w czasie prb gwatownego
zmieniania perspektywy rysunku. Jako artysta
masz moliwo kontrolowania poziomu wzroku
ogldajcego Twoje prace. Umieszczajc lini
horyzontu poniej lub powyej poziomu wzroku,
zmieniasz perspektyw, z jakiej rysujesz temat
swojej pracy.
Na rysunku 9.1 widzisz kilka przykadw tych sa
mych obiektw widzianych z rnej perspektywy.
Zwr uwag na to, e patrzc z innej perspekty
wy, widzisz rne strony tego samego przedmiotu.
Zanim zdecydujesz si na znaczc zmian punktu

widzenia, upewnij si, e dokadnie obejrzae
model ze wszystkich stron.
Perspektywa jest jednym z powaniejszych za
gadnie zwizanych z rysunkiem. Nie zakadaj, e
od razu uda Ci si opanowa wszystkie jej aspekty.
Daj sobie troch czasu. Obserwujc uwanie ota
czajce Ci przedmioty, zrozumiesz, na czym po
lega perspektywa. Praktyka za sprawi, e na
uczysz si uwzgldnia j w swoich pracach.
Spojrzenie na horyzont z normalnego poziomu

Rysunek 9.2 pokazuje wiat widziany z norm alnego punktu widzenia. Lini
horyzontu jest tu pierwsza z poziom ych linii rysunku, znajdujca si niemal
w poowie obszaru roboczego.
Przyjrzyj si liniom ukonym (tym, ktre nie s ani pionowe, ani poziome)
okrelajcym krawdzie obiektw i led je wzrokiem a do punktu pooonego
na horyzoncie. Powiniene zauway, co nastpuje.
Linie ukone tworzce obiekty znajdujce si na poziomie wzroku (stykajce
si z lini horyzontu) schodz si zarwno z gry, jak i z dou.
Linie przedm iotw znajdujcych si powyej poziom u wzroku (nad lini
horyzontu) zbiegaj si w d.
Linie ukone tworzce obiekty um ieszczone poniej poziom u w zroku
(pod horyzontem ) zbiegaj si do gry.
W poszukiwaniu punktw zbienoci

Jeli linie zbienoci bd dy do waciw ie w ybranego p u n k tu na linii
horyzontu, Twj rysunek nabierze trjwym iarowej gbi i bdzie wyglda
bardziej naturalnie. Okrelenie punktu zbiegu i waciwe um ieszczenie go na
rysunku sprawi, e rysowane przez Ciebie m odele bd widziane z waciwej
perspektywy i bd wyglday realistycznie.
Sr
V
Korygowanie pogldw na perspektyw
Rysowanie z waciwej perspektywy wie si
z porzuceniem sposobu patrzenia na wiat, jaki zna
Twj mzg, i zmuszeniem go do pracowania zgod
nie z innym zestawem obowizujcych regu.
Wiesz, e szecian ma sze cianek, jednak na
raz mona zobaczy nie wicej ni trzy (chyba, e
szecian jest szklany). Wikszo przedmiotw

jest nieprzezroczysta, w ic poprawne ich ryso
wanie wymaga oddawania na papierze tego, co
widzisz, a nie tego, co Twj mzg wie na temat
ich budowy.
W poszukiwaniu punktu zbienoci na zdjciu lub szkicu

W ielu rysownikw odtwarza obrazy w idoczne na zdjciach, nie zastanawiajc
si nad tym, e soczewka aparatu znieksztaca obraz. Jeeli decydujesz si na
rysowanie pejzay, nie bdzie to wielkim problem em . Jeli jednak na obrazie
maj znale si dziea ludzkich rk, na przykad budynki, schody czy inne
przedm ioty zbudow ane z linii poziom ych, bdziesz m usia odszuka punkt
zbienoci i posuy si perspektyw linearn, by nada im waciwy wygld.
W podanych poniej krokach w yjaniam , ja k odnale pu n k t zbienoci
na zdjciu lub szkicu. Te same reguy stosuj si do tworzenia ostatecznej
wersji rysunku z oglnego szkicu. (Wicej o szkicowaniu moesz przeczyta
w rozdziale 11.).
Znajd sobie zdjcie, na ktrym wida w ykonane przez czowieka obiekty
zoone z linii poziom ych ogrodzenie, podoga, nabrzee, dach, dom
pokryty poziom o uoonym i deskami czy schody prowadzce do budynku.
Kieruj si m oim i wskazwkami.
1. Z n a jd n a z d j c iu o b ie k t, o k t ry m w iesz , e z n a jd u je si
w p o z io m ie i s k a d a si z w icej n i je d n e j lin ii.
N a rysunku 9.3 poziom ustalaj linie porczy i deski podogi.
2. P o n a z d j c iu a rk u s z k a lk i k re la rsk iej.
3. P o s u g u j c si o w k ie m i lin ijk o d ry su j g rn i d o ln k ra w d
p o z io m e g o o b ie k tu , a ta k e w sz y stk ie te lin ie , k t r e p o w in n y
by w e d u g C ie b ie r w n o le g e n a p rz y k a d p o r c z e , p o d o g i
c z y d o ln e i g rn e fu try n y o k ie n lu b d rz w i.
Przyjrzyj si grnej i dolnej krawdzi barierki i odlegociom midzy
deskami widocznymi na drugim z obrazw widocznych na rysunku 9.3.
147
148
Rysunek 9.3.
Przeduenie
krawdzi
porczy
i brzegw desek
podogowych
pozwoli
odnale punkt
zbienoci
4. P rz y k le j p rz e ry s o w a n e k o n tu ry d o w i k sz e j k a r tk i p a p ie ru ,
p o z o s ta w ia j c so b ie ty le m iejsca, by m g p r z e d u y p o z io m e
lin ie k o n tu r w .
Przyjrzyj si liniom na wykonanym rysunku konturowym i zwr uwag,
w ktr stron s one skierowane. O ce na oko, ktre z nich w kocu
przetn si w jednym punkcie.
Przyklej kalk tak, by tama nie uszkodzia centralnej czci arkusza
papieru rysunkowego, gdy j usuniesz.
5. Z a p o m o c o w k a i lin ijk i p r z e d u w szy stk ie p o z io m e lin ie
d o p u n k tu , w k t ry m si p rz e tn .
Rysuj je delikatnie, by m c potem wymaza je bez ladu. Szukaj punktu,
w ktrym przetnie si wikszo z nich. T o wanie bdzie punkt zbienoci
znajdujcy si na linii horyzontu.
G dy obiekt m a tylko je d e n p u n k t zbienoci, m w i si o perspektywie
z jednym punktem zbienoci.
6. N a ry su j lin i p ro s t , r w n o le g d o g rn e j i d o ln e j k ra w d z i
k a r tk i (lin i h o ry z o n tu ) , p r z e c h o d z c p r z e z p u n k t z b ie n o c i.
R ysunek 9.4 pokazuje pooenie p u n k tu zbienoci i linii horyzontu
(linia AB).
7. U s u t e r a z r y s u n e k k o n tu ro w y , p r z e r y s u j lin ie o b ie k t w ,
w s p o m a g a j c si p o o e n ie m p u n k t u z b ie n o c i, i d o k o c z
ry su n e k .
Rysunek 9.4.
Przeduenie
poziomych linii
a do ich
zejcia si
w punkcie
zbienoci
Czasami na rysunku pojawia si wicej ni jedna strona m odelu, na przykad

budynku. Jeli bliej Ciebie znajduje si rg (bd krawd) bryy tworzcej
budynek, a nie ktra z jego cian, posugujc si t sam m etod, bdziesz
musia zlokalizowa drugi z punktw zbienoci (w takim przypadku m wi
si o perspektywie z dwoma punktami zbienoci). Linie poziom e tworzce drug
z w idocznych stron obiektu zbiegaj si w innym punkcie pooonym
na tej samej linii horyzontu. (Ide dwch punktw zbienoci przedstawi
w podrozdziale Rysowanie w perspektyw ie o jed n y m punkcie i dw ch
punktach zbienoci).
Linia horyzontu i punkt zbienoci w prawdziwym wiecie

Aby okreli, gdzie w ogldanej przez Ciebie scenerii przebiega linia horyzontu,
ustal j na poziom ie w zroku. Pamitaj poziom w zroku i linia horyzontu
to jed n o i to samo. Popatrz przed siebie, a zobaczysz lini horyzontu.
O to kilka uwag, dziki ktrym atwiej odnajdziesz lini horyzontu w prawdziwym
wiecie.
S B udynek czy obiekt o poziom ych kraw dziach stanow i doskonay
p u n k t odniesienia. Posu si t sam procedur, z ktrej korzystae
w podrozdziale W poszukiwaniu punktu zbienoci na zdjciu lub szkicu.
T ym razem je d n a k nie rysuj linii, tylko przeled w zrokiem ich
wyim aginowane pooenie, by znale przyblion lokalizacj punktu
zbienoci. Nastpnie zaznacz go na rysunku.
D w ie rw nolege linie brzegu prostej drogi, torw kolejow ych
czy ogrodzenia pozw ol C i odnale p u n k t zbienoci. Przyjrzyj si
rysunkowi 9.7, na ktrym znajdziesz kilka przykadw.
149
150
Spojrzenie na gbi
z wasnej perspektywy
Pojmujc ide perspektywy, odkryjesz, jak oddawa na rysunku rozm iar
obiektu, jakim go widzisz, a nie rozmiar, ktry znasz z rzeczywistoci.
Zamy, e widoczne na rysunku 9.5 umiechnite buki s w rzeczywistoci
tego samego rozmiaru. A m im o to niektre z nich narysowaam wiksze, a inne
zupenie mae. Dziki tem u uzyskaam na rysunku wraenie gbi. W tym celu
posuyam si trzem a rnym i skadowymi perspektywy:
S R n ic ro z m ia r w obiekty umieszczane na rysunku wydaj si
mniejsze, jeli pojawiaj si dalej od ogldajcego. Im bliej znajduje si
obiekt, tym wikszy si on wydaje.
N a k a d a n ie m niektre ze znajdujcych si bliej obiektw nakadaj
si na obiekty znajdujce si za nimi, przez co ogldajcy odnosi wraenie,
e niektre z umiechnitych buziek zasaniaj inne. Zwr uwag na to,
ile obiektw jest czciowo przesonitych.
U o e n ie m linia horyzontu znajduje si powyej um iechnitych
buziek z rysunku 9.5. Gdy umieszcza si j nad obiektami znajdujcymi si
na rysunku, te z nich, ktre znajduj si bliej ogldajcego, sjednoczenie
przesunite w kierunku dolnej krawdzi obszaru roboczego.
W iksze, a w ic blisze um iechnite buki znajduj si na dole
rysunku. (N a rysunku 9.7 znajdziesz kolejny przykad bliszych
obiektw pooonych w pobliu dolnej krawdzi obszaru roboczego).
Rysunek 9.5.
W yw o yw an ie
wraenia gbi
za pom oc
perspektyw y
Popatrz, jak on znika

Rysunek 9.6 pokazuje, jak pozornie zmniejsza si sylwetka czowieka,
gdy zblia si on do punktu zbienoci.
Rysunek 9.6.
Obiekty
umieszczone
na rysunku
staj si coraz
mniejsze,
a nikn
zupenie
w punkcie
zbienoci
Wyobra sobie, e poziom e pasy na rysunku 9.6 to m ost cigncy si a za

horyzont. Ludzie znajdujcy si na tym mocie (bd wszystkie przedm ioty)
bd male do tego stopnia, e w ogle przestan by widoczni.
Spjrz na kontur postaci pierwszego czowieka i zobacz zaleno pojawiajc
si m idzy nim a p u n k tem zbienoci. W yobra sobie dw ie linie je d n
w ychodzc z czubka gow y sylwetki, a drug z jej stp obie czce si
w punkcie zbienoci. Obszar zamknity w tych liniach staje si coraz mniejszy,
gdy Twj w zrok zblia si do punku zbienoci.
P oziom e linie w ukadzie ciaa (na przykad rozpito ram ion) rw nie
podlegaj prawom perspektywy geometrycznej i skracaj si wraz ze zblianiem
si do punktu zbienoci.
Popatrz, jak maleje okolica

R ysunek 9.7 przedstaw ia krajobraz, w ktrym obok siebie pojawiaj si
elem enty stworzone przez czowieka i natur. Staraam si pokaza rne
elem enty tworzce waciw perspektyw.
151
152
Rysunek 9.7.
Rne elem enty
krajobrazu zdaj
si znika
w punkcie
zbienoci
S Wszystkie obiekty zdaj si znika w punkcie zbienoci.

Drzewa, dom y i odzie zdaj si male wraz z odlegoci.
Chodniki, droga, ogrodzenia i plaa zwaj si w dalszej czci rysunku.
D ue drzewa przesaniaj czciowo domy, tworzc przez to wraenie,
jakby znajdoway si bliej ogldajcego.
W ierzchoki maych drzew przesaniaj podjazdy, przez co ogldajcy
odnosi wraenie, jakby podjazdy znajdoway si dalej.
S O biekty i przestrzenie s wiksze i szersze w dolnej czci obszaru
roboczego, przez co wydaje si, e s bliej ogldajcego.
Linia horyzontu (miejsce pozornego spotkania ziemi z niebem )
znajduje si blisko grnej krawdzi rysunku, sprawiajc wraenie,
jakby obserwowa ten krajobraz z lotu ptaka.
Rozszerzenie pojcia perspektywy

Aby tw orzy realistyczn iluzj gbi, m usisz pozna co wicej ni tylko
perspektyw linearn. W arto, by zaznajom i si jeszcze z nastpujcym i
pojciam i.
S P e rsp e k ty w a p o w ie trz n a . O biekty pooone w dalszej czci obrazu
s przedstawiane w janiejszych odcieniach, a ich krawdzie i ksztaty s
bardziej rozmyte.
S P e rsp e k ty w a sk r c o n a . Wraz ze zwikszaniem kta patrzenia mocnej
zaznacza si skrcenie dugoci.
Rozmywanie w perspektywie powietrznej

N aw et w jasny, soneczny dzie zasig w zroku ograniczaj Ci unoszce si
w pow ietrzu drobinki kurzu, pyki czy mae krople wody. W mglisty dzie,
podczas opadw deszczu czy niegu lub przy duym zadym ieniu moliwo
w idzenia jest ograniczona jeszcze bardziej.
Rysunek 9.8 przedstawia rodziny G lobw i ich kuzynw, Blobw. Przyjrzyj
si im uwanie, a zrozum iesz, co wida w lekko mglisty dzie.
Rysunek 9.8.
Kuzyni
Glob i Blob
przedstawiaj
zasady tworzenia
perspektyw y
powietrznej.
Pojaw iajc si
na pierwszym
planie s wyrani
i dobize widoczni,
a z w ikszej
odlegoci ich
ksztaty s
prawie
nierozrnialne.
Zauwa, e Bartu Blob (ten niemiay, znajdujcy si na rodku, z samego

p rzodu, ew identnie m ajcy niew ielk trem ) stoi najbliej C iebie, przez
co jeg o sylwetka je s t w yranie w idoczna w najdrobniejszych szczegach.
Z najdujcy si dalej przedstaw iciele fam ilii B lobw s ju m niej w yrani
im dalej, tym mniej szczegw moesz zauway.
N a rysunku 9.9 przedstawiam efekt zastosowania zasad perspektywy linearnej
i pow ietrznej, dziki czem u obiekty na n im w idoczne sprawiaj bardziej
realistyczne wraenie. Zwr uwag na nastpujce aspekty przedstawionej
pracy.
D rzew a na pierw szym planie s rysow ane bardziej kontrastow ym i
odcieniam i ni drzew a na dalszym planie. Kadce si na nich cienie
s ciemniejsze, a odblaski wiata janiejsze.
zczegy drzew widocznych na pierwszym planie s wyraniejsze.
S Bliej pooone drzewa s wiksze ni te widziane w oddali.

S D oy oddalonych pni pojawiaj si coraz wyej.
153
154
Rysunek 9.9.
Janiejsze
w alory i mniej
szczegw
charakteryzuj
dalej pooone
obiekty
rysowane
w perspektyw ie
powietrznej
Skrcenieperspektywiczne
Perspektywa skrcona pozw ala stworzy w raenie, e obiekty krtsze s
obserw ow ane pod w ikszym ktem . Skrcenie perspektyw iczne staje si
bardziej w idoczne, gdy na rysunku pojawiaj si dugie obiekty w idziane
z jednego z kocw.
Stosujc si raczej do zasad perspektyw y linearnej, ni kierujc sw oim i
przeczuciam i, bdziesz z atwoci tw orzy rysunki w skrceniu
perspektyw icznym .
Przyjmij, e wszystkie belki widoczne na rysunku 9.10 maj w rzeczywistoci t
sam dugo. Belki znajdujce si bardziej z lewej strony rysunku wydaj si
dusze ni te pooone po prawej stronie. Zwr uwag na to, e belka znajdujca
si tu pod punktem zbiegu wydaje si najkrtsza, poniewa jej koniec mierzy
prosto w Ciebie.
Rysunek 9.10.
Obiekty
znajdujce si
bardziej
z praw ej strony
obszaru
roboczego
w yd aj si
krtsze
w perspektyw ie
skrconej
Skrcenie perspektywiczne staje si zagadnieniem bardziej zoonym , gdy

m am y do czynienia z obiektam i o wikszej liczbie szczegw, na przykad
podczas rysowania sylwetek ludzkich. N a rysunku 9.11 mj przyjaciel, Rob,
bawi si na porczy, a poza ta idealnie nadaje si do zadem onstrowania zasad
dziaania perspektywy skrconej.
Rysunek 9.11.
Skrcenie
perspektywiczne
w yw ouje
w raenie
w yjtkow ej
gbi dziki
zakceniu
proporcji
poszczeglnych
elem entw
rysunku
Rob je st proporcjonalnie zbudow any i m a praw idow wag, ale skrcenie

perspektywiczne sprawia, e proporcje jego ciaa wydaj si zaburzone. Bez takiego
zaburzenia proporcji nie mogabym w iernie i wiarygodnie odda jego pozy.
S Przyjrzyj si, jak krtkie wydaj si niej pooona noga, prawa rka,
tors i prawa do.
Lewa do i twarz to jedyne czci jego ciaa, ktre zdaj si zachowywa
waciwe proporcje.
S Rozmiary pozostaych czci jego ciaa s wyranie zaburzone. Spjrz
ja k maa jest jego prawa stopa w porw naniu do jego prawej rki.
Projekt 9. Rysowanie w perspektywie

o jednym i dwch punktach zbienoci
Perspektyw ojednym punkcie zbienoci stosuje si podczas rysowania
obiektw , ktrych front (na przykad cianka szecianu) znajduje si
najbliej C iebie, a krawdzie oddalaj si i znikaj w jed n y m punkcie
zbienoci (patrz rysunki 9.3 i 9.7).
155
156
Perspektyw o dwch punktach zbienoci stosuje si, gdy najbliej Ciebie

spotykaj si cianki obiektu (na przykad szecianu), tw orzc krawd.
Krawdzie tych cian skracaj si, zbiegajc si do dwch rnych punktw
zbiegu pooonych na tej samej linii horyzontu.
Rysowanie w perspektywie
o jednym punkcie zbienoci
& x<?
W tym w iczeniu narysujesz prostopadocian w idziany w perspektyw ie

o jednym punkcie zbienoci. Postpuj zgodnie z podanymi poniej prostymi
wskazwkami.
1. N ary su j lin i h o ry z o n tu r w n o le g le d o g rn e j i d o ln ej k ra w d z i
o b s z a ru ro b o c z e g o .
2. N a lin ii h o ry z o n tu z a z n a c z m a k ro p k p u n k t z n ik a n ia
(n a m o im ry s u n k u o z n a c z o n y lite ra m i V P).
3. T u p o d lin i h o ry z o n tu n ary su j k w a d ra t lu b p ro s to k t.
G rna i dolna kraw d tej figury m usz by rw nolege do linii
horyzontu, a jego boczne krawdzie pow inny by prostopade do tych
krawdzi i linii horyzontu.
4. N ary su j o d lin ijk i p ro w a d z c e z tr z e c h ro g w p ro s to k ta lin ie,
k t re z b ie g n si w p u n k c ie z b ie n o c i.
5. D o ry s u j lin ie , k t r e p o c z p a r a m i t r z y p o z io m e lin ie
p e rsp e k ty w ic z n e , d z i k i c z e m u o b ie k t n a ry s u n k u s ta n ie si
tr jw y m ia ro w y .
G rna z dorysowanych linii ma by rwnolega do grnej krawdzi
prostokta, a krawd boczna bdzie rwnolega do jego boku.
O dwch punktach zbienoci

Gdy najbliej Ciebie znajduje si rg budynku (lub dowolnej innej bryy),
adna z jego cian nie bdzie rwnolega do linii horyzontu. Aby zachowa
waciwe proporcje rysunku, powiniene zastosowa perspektyw o dwch
punktach zbienoci.
W praw si w rysowaniu prostopadocianu w perspektywie o dwch
punktach zbienoci.
1. N arysuj lin i h o ry z o n tu i z a z n a c z n a niej dw a p u n k ty z b ie n o c i
( p a tr z k o le jn y ry su n e k ).
157
158
2.
P ro s to p a d le d o lin ii h o ry z o n tu n a ry su j lin i A B, k t ry b d z ie
k ra w d z i tw o rz o n e g o w a n ie p ro s to p a d o c ia n u .
MP-2
VP-1
3. P o c z g r i d o d c in k a AB z o b o m a p u n k ta m i z b ie n o c i.
4. R w n o le g le d o o d c in k a AB n ary su j o d c in e k C D i EF.
Kady z odcinkw koczy si na biegncych ukonie liniach zbiegu.
VP-1
VP- ^
5. P o c z p u n k ty C i D z V P -2 a p u n k ty E i F z V P-1.
Teraz wszystkie krawdzie prostopadocianu znajduj si na swoich
miejscach.
6. Z a z n a c z m o c n e j lin ie tw o rz c e k ra w d z ie fig u ry i w y m a lin ie
z b ie g u , k t re n ie s j u p o tr z e b n e ( p a tr z p o n i s z e ry su n k i).
Cz III
Rysowanie czas zacz

The 5<h W ave
By Rich Tennant
M w i , e w ybrali si na spacer. aden z nich nie ma

licencji ryso w n ika, ale u jednego znalazem w kad
g ra n to w y HB, a u drugiego p a u to m a ty c z n y
o w e k ty p u Radiograph. P o te m zauw ayem
na ziem i w sz ystkie te w i ry od gum ki i znalazem
w ich plecaku ca y plik rysu n k w kaczek k rz y w e k
W tej czci ..
] \ by pozosta przy kulinarnych metaforach, t cz ksiki
r * m oesz nazwa daniem gwnym. Podsy swj apetyt,
wyobraajc j sobie jako ogrom ny artystyczny szwedzki st.
Przygotuj si na uoenie na talerzu tego, co najbardziej lubisz.
Zacznij od zdecydowania, w ktrym m iejscu talerza (czy papieru
rysunkowego) zechcesz umieci wszystkie ulubione specjay!
Innym i sowy, poznaj rne m etody planowania kompozycji
rysunku. T o naprawd fascynujca cz rysowania, ktra daje
C i moliwo przeniesienia na papier wszystkich swoich nadziei
i marze.
Teraz pora zastanowi si nad tym, co uwiecznisz na papierze!
W m en u znajdziesz m artw n atur (na przykad owoce,
warzywa i inne przedm ioty), a take wszystkie formy, ktre
poruszaj si, rosn czy kwitn. M oesz te zdecydowa si
na uwiecznienie stworze latajcych, kwaczcych, mruczcych,
szczekajcych czy chowajcych si pod T w o im kiem .
Rozmiar naprawd nie m a adnego znaczenia. D o wyboru masz
take wielkie obiekty, na przykad gry, m orza czy budynki.
O granicza C i co najwyej poziom nieba, a i je m oesz
umieci na swoim rysunku!
Rwnie w pamici odszukasz inspirujce tematy do rysowania
poszukaj w spom nie z wakacji, spotka z rodzin czy
przyjacimi, a moe nawet zakurzonych wspomnie pluszowych
krliczkw pokrytych ju grub warstw pajczyny.
Z ostaw je d n a k troch m iejsca na inspirujce potraw y
skomponowane z wasnych twrczych zapdw! Przespaceruj si
po salach paacu swojej wyobrani i wybierz dania egzotyczne
rozoone na nieskoczenie dugim szwedzkim stole.
Rozdzia 10
Zaplanuj swj rysunek

W tym rozdziale:
Podstawy kompozycji.
Okrelanie i stosowanie klasycznych typw kompozycji.
Planowanie i ukadanie kompozycji za pom oc rnych narzdzi.
ozwany podrnik zabiera ze sob map i przygotowuje tras marszu,

zanim w ybierze si w podr. P odobnie rzecz ma si z artyst, ktry
powinien najpierw zaplanowa swoj prac, zanim zabierze si za ni. W tym
rozdziale przedstawi Ci rne zagadnienia zwizane z tworzeniem kompozycji
i podpowiem , jakie narzdzia mog uatwi Ci planowanie prac.
Elementy kompozycji
Kompozycja to uoenie, pewien sposb uporzdkowania i rozmieszczenia
rysowanych elem entw w obszarze roboczym. Dziki niej kierujesz w zrok
widza na najwaniejszy element rysunku, jednoczenie dbajc o jego wraenia
estetyczne.
Waciwie stworzona kompozycja sprawia, e ogldajcy intuicyjnie spoglda
w miejsce, ktre powinno przycign jego wzrok. Tworzenie dobrej kompozycji
teoretycznie podlega w ielu reguom , lecz naley traktowa je bardziej jak
wskazwki. Rwnie wane s Twoje preferencje i wyczucie.
Planujc oglny wygld rysunku, powiniene pamita o nastpujcych
aspektach kompozycji.
S P u n k t c e n traln y . Najwaniejszy punkt kompozycji, skupiajcy na sobie
w zrok ogldajcego.
S P rz e s a n ia n ie . Zauwaalne dla ogldajcego podzielenie przestrzeni
roboczej na pierwszy plan, drugi plan i to, osigane poprzez przesaniania
(czy nakadanie) obiektw um ieszczanych na rysunku.
162
S P r z e s tr z e n e g a ty w n a . Przestrze rysunku, w ktrej nie znajduje si

punkt centralny, aden w any obiekt ani inny obszar zainteresowania
ogldajcego.
S L in ie k o m p o z y c y jn e . N arzdzia naw igacyjne prow adzce w zrok
ogldajcego ku rnym elem entom rysunku.
S R w n o w ag a . Statyczne uoenie obiektw.
K o n tra s t. Skrajnie rne odcienie, ktre ukadaj si na ksztat i w zr
rysowanej kompozycji.
S P r o p o r c je . P rzestrze przypisyw ana poszczeglnym elem entom
kompozycji.
Podkrelanie punktu centralnego

Rysunek staje si znacznie bardziej interesujcy, gdy ma punkt centralny taki
obszar, na ktrym ogldajcy ma skupi swoj uwag przede wszystkim.
Twoje rysunki bd przedstawia tematy, ktrymi si interesujesz z waciwej
T obie perspektywy. Z astanw si, co chcesz przekaza sw oim rysunkiem ,
i wybierz taki punkt centralny, ktry pom oe C i to wyrazi.
N a portrecie m og to by oczy uwiecznianej osoby, na pejzau m oe to by
konkretne drzewo lub kwiat. C o wicej, na rysunku m oe pojawi si wicej
ni jeden obszar skupiajcy uwag. W tedy m wi si o pierwszym i drugim punkcie
centralnym.
Po w ybraniu gw nego p u n k tu (lub punktw ) zainteresow ania m usisz
zdecydowa si na w ybr odpowiednich rodkw wyrazu i technik, ktre
pozwol uwypukli wag tego punktu. N a rysunku 10.1, przedstawiajcym
rodzin Gowackich, skorzystaam z nastpujcych rodkw artystycznego
wyrazu.
S P u n k t c e n tr a ln y n ig d y n ie p o k ry w a si z e ro d k ie m p r z e s tr z e n i
ro b o c z e j. Trzymaj si z daleka od rodka tarczy. U m ieszczanie punktu
centralnego w rodku obszaru roboczego je st N IE D O P U S Z C Z A L N E ,
chyba e decydujesz si na to, majc na myli konkretny przekaz lub zamys
artystyczny. Kady obiekt, ktry znajdzie si w tej martwiej strefie, musi
przycign uwag ogldajcego. W ten sposb w szystkie pozostae
elementy mog um kn niezauwaone, przez co przekaz rysunku wytraca
impet. N a rysunku 10.1 gowa rodziny Gowackich znajduje si w prawej
czci obszaru rysunku. By moe instynktownie zwracasz na niego uwag,
ale jednoczenie zauwaasz te pozostaych czonkw rodziny
um ieszczonych po lewej stronie.
Rozdzia 10: Zaplanuj swj rysunek
Rysunek 10.1.
N a portrecie
rodziny
Gowackich
pierwszy punkt
centralny
przesania
dalsze punkty
skupiajce
uw ag
S W aciw ie w y k o rzy stu j d ru g i p u n k t c e n tra ln y . Umieszczanie mniej

interesujcych obiektw w pobliu pierw szego p u n k tu centralnego
pomaga prowadzi oko ogldajcego w kierunku pierwszego punktu
centralnego. Wida to na rysunku 10.1, gdzie mae zgrupowanie rodzinne
po lewej stronie przyciga wzrok, ale oczy tych postaci skierowane na gwn
posta rysunku natychm iast odsyaj ogldajcego w tam t stron.
S P o staraj si, by o b iek ty u m ie sz c z a n e n a ry su n k u w skazyw ay p u n k t
c e n tra ln y . Linie dwch podwysze znajdujcych si na rysunku 10.1
w iod w zrok ogldajcego do punktu centralnego.
S O k re la j p u n k t c e n tr a ln y ry s u n k u w i k s z ilo c i s z c z e g w
i b a rd z ie j k o n tra s to w y m i o d c ie n ia m i. Cieniowanie wosw, oczu
czy nosa w punkcie centralnym rysunku 10.1 jest znacznie bardziej
szczegowe ni cieniowanie innych partii tej pracy. Take renice i cie
rzucany przez posta centraln s wykonane owkiem o ciemniejszej
barwie.
Przesanianie, ujednolicanie i gbia

Przesanianie obiektw, czyli umieszczanie niektrych elem entw rysunku na
innych (lub przed nim i) ujednolica rysunek, zwiksza jego gbi i podnosi
walory estetyczne kompozycji.
Z anim zabierzesz si za rysowanie, uwanie przyjrzyj si stworzonej przez
siebie kompozycji i zastanw si, w ktrych miejscach zdoasz wykorzysta
przesanianie. Nakadanie obiektw na siebie polega po prostu na tym, e obiekty
znajdujce si bliej rysuje si przed tym i znajdujcym i si dalej. Jeli
na rysunku m aj pojawi si na przykad dwa ssiadujce ze sob drzew a,
163
164
zastanw si, czy nie lepiej byoby narysowa je tak, byjedno z nich wysuwao si
odrobin przed drugie. Stosujc technik przesaniania, wywoujesz wraenie
bardzo realistycznej trjwymiarowoci na swoim rysunku.
R ysunek 10.2 przedstaw ia znw rodzin Gowackich. W iksze z dzieci
(to z bujn grzyw) znajduje si na pierwszym planie (z przodu), jasnowosy
dorosy i m ae dziecko znajduj si na drugim planie (porodku), a dorosy
o ciemnych wosach (i skrzywionej minie) umieszczony zosta w tle kompozycji
(za wszystkimi innym i postaciami).
Rysunek 10.2.
Gbia uzyskana
za pom oc
przesaniania
Korzyci pynce z uywania linii

Rysunek 10.1 jest utrzymany w stylu komiksu, co oznacza przede wszystkim to,
e kontury wszystkich postaci i przedm iotw s zaznaczone rzeczywist kresk.
Kreski bdce konturem stopni, na ktrych stoi najwiksza z postaci, wskazuj
w jej kierunku. Oczyw icie w rzeczywistoci aden z obiektw nie je st
otoczony grub, czarn kresk.
Rysunek realistyczny, na ktrym maj pojawia si trjwym iarowe obiekty,
m oe posugiwa si kresk ukryt w celu w zm ocnienia przekazu kompozycji.
Oznacza to, e na rysunku nie pojawi si faktyczne linie, ale ich obecno
zostanie zaznaczona (lub zasugerowana) przez odpowiednie uksztatowanie
krawdzi obiektw pojawiajcych si na rysunku.
Za lini wiodc
Skuteczne wykorzystanie linii wiodcej moe zachci ogldajcego do wkroczenia
w przestrze obrazu, do odnalezienia punktu centralnego i pozostania w temacie
tak dugo, by zbada pozostae elem enty kompozycji.
N a rysunku utrzym anym w stylu abstrakcyjnym w zrok ogldajcego m og

prowadzi linie wiodce rysowane kresk rzeczywist lub ukryt. N atom iast
autorzy prac realistycznych posuguj si zazwyczaj kresk ukryt. Przykadowo
na pejzau z n urtu realistycznego rol linii wiodcej m oe peni cieka, rzeka,
rzd drzew czy ogrodzenie. W aciwie narysow ana ukryta linia wiodca
(lub linie wiodce) pewnie prowadzi oko przez rysunek.
Wikszo ogldajcych spoglda najpierw w lewy dolny rg rysunku, przez
co staje si on idealnym punktem wyjcia dla linii wiodcej.
Um ieszczanie linii wiodcych po prawej stronie rysunku m oe odcign
uwag ogldajcego od najwaniejszych elem entw kompozycji. Poza tym
nie umieszczaj nigdy linii wiodcych dokadnie w rogu rysunku, poniewa
tworzy ona w tedy z krawdzi rysunku ksztat grotu strzaki, ktry odciga
uwag ogldaj cego od centrum kompozycji rwnie skutecznie, co umieszczony
tam wielki napis WYJCIE.
Wywoywanie emocji za pomoc linii kompozycyjnych

R ne rodzaje linii w yw ouj rne em ocje i pow oduj zm ian nastroju,
w jak im utrzym ana je st caa kom pozycja. Rysujc, pam itaj, e w raz
z wykorzystaniem konkretnych linii, wywoujesz okrelone wraenia.
Linie krzywe w yw ouj w raenie pikna, delikatnoci i spokoju.
Krzywe w ksztacie litery S wprowadzaj na rysunek rwnowag
i wdzik.
Linie poziom e w ywouj wraenie stabilnoci i spokoju.
Linie pionowe oddaj si, majestatyczno i godno.
Linie ukone w prow adzaj do rysunku dynam ik i poczucie m ocy.
G dy linie te krzyuj si, tw orzc grot strzay, doskonale prow adz
w zrok ogldajcego w podanym kierunku.
Rwnowaga pomidzy
poszczeglnymi elementami kompozycji
Wikszo dobrych rysunkw powstaje w wyniku szczegowego planowania
i wprowadzania rwnowagi pomidzy pojawiajcymi si na nich elementami.
Rwnowaga powoduje, e rysunek sprawia bardziej harm onijne i estetyczne
wraenie. Tworzc prac zrwnowaon, m usisz uwzgldni podczas rysowania
rozm iary wszystkich przedm iotw , ich pooenie i odcienie, w jakich bd
one utrzymane.
165
166
Ksztat obszaru roboczego

Ksztat obszaru roboczego (nazywany czasem
form atem ) pomaga okreli ukad kompozycji.

W ikszo pocztkujcych plastykw decyduje
si na prac w obszarze prostoktnym (odpowiadajcym zazwyczaj kartkom w ich szkicowni-
kach). Jednak nie ograniczaj swojej fantazji twrczej to nie jedyna moliwo. Moesz przecie
zdecydowa si nawet na prac w obszarze,
ktry bdzie cile wyznacza granice modelu.
Zasada hutawki
Wyobra sobie, e umieszczasz poszczeglne elementy kompozycji na hutawce.
Jeeli obiekty te s tego sam ego rozm iaru, bd pozostaw ay w idealnej
rwnowadze, jeli znajd si w takiej samej odlegoci od punktu centralnego,
co pokazuje pierw sza z ilustracji na rysunku 10.3. Jeeli je d n a k m aleki
elem ent kom pozycji m a zrw now ay elem ent w ielki, m u si znale si
on odpowiednio daleko od punktu centralnego, co wida na drugiej z ilustracji
um ieszczonych na rysunku 10.3.
Rysunek 10.3.
R w nowaenie
obiektw
o identycznych
i rnych
m asach
Rysunek, ktry nie zachowuje zasady rwnowagi wydaje si nierwny, kolawy

i pozbawiony harm onii. Oczywicie, jeeli ktry z elem entw kompozycji
m a irytowa lub wywoywa niepokj, brak rwnowagi w pracy pom oe C i
osign ten efekt.
Rozmieszczaj poszczeglne elem enty kom pozycji niesym etrycznie.
W ysokie obiekty wygldaj lepiej, gdy wszystkie znajd si blisko siebie.
Rwnowaga pomidzy ksztatam i i walorami

Powierzchnie zaznaczone jasnym i i ciem nym i waloram i tworz cae ksztaty.
Z anim przystpisz do rysowania, m usisz okreli te ksztaty i zaplanowa ich
rozmieszczenie.
Obszary o jasnych i ciem nych odcieniach rwnoway si na rysunku mniej
wicej w taki sam sposb jak obiekty o rnych rozmiarach. Zgrom adzenie
po jednej stronie obiektw ciemnych lub jasnych przekrzywia wizualnie rysunek.
Czasami wystarczy przesun odrobin obiekty w prawo lub w lewo albo troch
je rozjani lub przyciemni, by zrwnoway ca kompozycj.
Grupa zoona z nieparzystej liczby obiektw sprawia przyjemniejsze wraenie
ni grupa zoona z parzystej ich liczby. Wprowadzenie rwnowacych si grup
trzech osb z jednej strony rysunku i piciu osb z drugiej bdzie przyjemniejsze
dla oka ni statyczne ustawienie dwch grup czteroosobowych.
Okrelanie proporcji
elementw kompozycji
W trakcie planowania kompozycji m usisz zadecydowa, jakich rozm iarw
bd poszczeglne jej elementy. Proporcje kadego z obiektw w odniesieniu
do rozm iarw innych elem entw kom pozycji bd zaleay od tego,
co postanow isz przekaza ogldajcemu.
Tylko od Ciebie i Twojej wyobrani zale rozmiary poszczeglnych obiektw
na rysunku. Postaraj si odpowiedzie sobie na nastpujce pytania.
S K t ry z e le m e n t w k o m p o z y c ji j e s t m o im z d a n ie m
n a jw a n ie js z y ? O dpow ied na to pytanie pozw oli Ci ustali
punkt centralny (obiekt gwnego zainteresowania).
W k t ry m m ie js c u o b s z a r u r o b o c z e g o p o w in ie n z n a le si
p u n k t c e n tr a ln y i ile m ie jsc a p o w in ie n za jm o w a ? W ielu
pocztkujcych rysow nikw decyduje si uczyni z p u n k tu
centralnego najwikszy elem ent caej kompozycji.
S J a k c z o b s z a r u r o b o c z e g o p o w in n o z a jm o w a to
( p r z e s tr z e n e g a ty w n a )? Czasami m w i si, e przestrze
negatywna stanowi obszar wytchnienia dla ogldajcego.
167
168
Wizyta w laboratorium
podstawowe formuy kompozycji
Wydaje si, e oko ludzkie w oli pew ne kom pozycje bardziej ni inne.
W tym podrozdziale postaram si przedstawi niewielk prbk
sprawdzonych ju rodzajw kompozycji, ktre powinny pomc Ci
tworzy Twoje pierwsze prace.
Zasada zotego podziau

T o stary i w yprbow any sposb. Zasada zotego podziau opiera si
na sform uow anej przez staroytnych G rekw regule idealnego prostokta.
Ta klasyczna form ua kom pozycji czsto prow adzi w zrok ogldajcego
dokadanie do punktu centralnego.
Zasada trjpodziau
Jeli przespae wikszo lekcji matematyki, to zadanie m oe by dla Ciebie
pocztkowo nieco frapujce. Ale pozosta ze mn, gdy ta regua kompozycyjna
pom oe C i ustali, w ktrych punktach obszaru roboczego najlepiej ustawia
punkt centralny caej pracy.
Ta wersja zasady zotego rodka bywa nazywana czasami zasad trjpodziau.
Tak si akurat skada, e jest to moja ulubiona forma planowania kompozycji.
O dszukaj swoje przybory rysow nicze i zastosuj si do podanych poniej
wskazwek (spjrz take na rysunek 10.4).
Rysunek 10.4.
Okrelanie
najwaniejszych
punktw
obszaru
roboczego
1. N arysuj lecy n a d u sz y m b o k u p ro sto k t o w y m iarach 12X21 cm .

T en may prostokt symbolizuje dostpny obszar roboczy.
Jego ograniczone wym iary uatwi nam troch zadanie.
2. P o d z ie l g o w p io n ie n a tr z y r w n e czci.
3. P o d z ie l g o p o n o w n ie , ty m ra z e m n a tr z y r w n e p o z io m e czci.
Spjrz na cztery punkty widoczne na rysunku 10.4, w ktrych przecinaj si
poprowadzone przez Ciebie linie podziau (na rysunku zaznaczyam je kkami).
Kady z tych punktw doskonale nadaje si na punkt centralny kompozycji,
ale punkty lece po prawej stronie s do tego najlepsze. W ikszo ludzi
czyta z lewej strony do prawej, wic ogldajcy najpierw spoglda na doln lew
cz rysunku. Umieszczajc punkt centralny po prawej stronie, umoliwisz
ogldajcem u podziw ianie Tw ojej pracy w naturalny dla niego sposb
od dolnej lewej strony do punktu centralnego po prawej stronie rysunku.
Wicej punktw przycigajcych uwag

O to kolejny uproszczony sposb korzystania z reguy zotego podziau, ktry
pom oe C i rozm ieszcza elem enty kom pozycji. Zacznij od narysow ania
nastpnego prostokta o wym iarach 12X21 cm.
1. N a ry su j p r z e k tn p ro s to k ta .
N a rysunku 10.5 wida, jak ja to zrobiam. T o naprawd nie m a znaczenia,
ktre z przeciw legych w ierzchokw ni poczysz. Linia ta dzieli
prostokt na dwie rw ne czci.
Rysunek 10.5.
Potga
triangulacji
w subie
wyznaczania
punktu
centralnego
2. Z je d n e g o z p o z o sta y c h w ie rz c h o k w w y p ro w a d p ro st, k t ra
p r z e tn ie si z p r z e k tn p o d k te m d z ie w i d z ie s i c iu s to p n i
(p ro sty m ).
P unkt przecicia obu linii, widoczny na drugiej z ilustracji rysunku 10.5,
to doskonay punkt centralny rysunku.
169
170
W efekcie otrzymasz trzy trjkty o rnych rozmiarach. Sprawd teraz,

ktre obiekty w przyblieniu mieszcz si w tych trjktach, a stworzysz
harm onijn kompozycj.
Form u t moesz zmienia, obracajc papier do gry nogami lub przekrcajc
go o dziewidziesit stopni.
Kompozycja z dusz SOUL

Cztery cieszce si najwiksz popularnoci schematy kompozycyjne nazwano
k onkretnym i literam i alfabetu. Pow ody ju niedugo stan si dla C iebie
oczywiste.
Kompozycja typu S"

N a rysunkach stworzonych w kompozycji tego rodzaju jej elem enty ukadaj
si w ksztat przypominajcy liter S. Kompozycja tego typu charakteryzuje
si delikatnoci, pynnoci i wdzikiem. Do jej stworzenia doskonale nadaje
si krzywizna cieki, rzeki czy rzdu drzew.
R ysunek 10.6 przedstaw ia rodzin G ow ackich na spacerze po wijcej si
w ksztacie litery S drodze. Uwielbiam wprost sposb, w jaki ten typ kompozycji
zaprasza ogldajcego do uczestnictwa w spacerze.
Rysunek 10.6.
Pynna i pena
wdziku
kompozycja
typu S"
Kompozycja typu O"

N a rysunku 10.7 wida jednego z czonkw rodziny Gowackich, ktry wyleguje
si pod drzew em zamykajcym kompozycj caej pracy w krzyw w ksztacie
litery O. Spokojny, okrny ruch w ew ntrz tej krzywej utrzym uje w zrok
ogldaj cego w centrum rysunku.
Rysunek 10.7.
Pena spokoju
i bezpieczestwa
kompozycja
typu O"
Aby stworzy tak kom pozycj, narysuj obiekty czy obszary w aloru, ktre
utw orz ksztat litery O, a nastpnie um ie w tym okrgu punkty centralne
rysunku.
Kompozycja typu U"

T en dynamiczny typ kompozycji charakteryzuje si zazwyczaj wystpowaniem
poziomych obiektw czy obszarw barwnych po obu stronach linii horyzontu,
ukadajcych si w ksztat dou litery U. Zagbienie litery U doskonale nadaje
si na punkt dajcy wytchnienie ogldajcemu lub idealn lokalizacj dla punktu
centralnego caej pracy. R ysunek 10.8 pokazuje, ja k um ieszczajc obiekt
w ew ntrz krzywej U, przeksztaca si go w punkt centralny rysunku.
Rysunek 10.8.
Kompozycja
typu U"
nadaje si
idealnie
do akcentowania
punktu
centralnego
171
172
Kompozycja typu L"

Pionowy obszar znajdujcy si przyjednej z krawdzi rysunku jest rwnowaony
przez pust przestrze po drugiej jego stronie i znajdujc si przy podstawie
obszaru roboczego poziom mas, ktra nadaje caoci ksztat litery L . T en peen
dram atyzm u, lecz jednoczenie stabilny ukad m ocno przytwierdza elem enty
kompozycji do dwch krawdzi obszaru rysowania.
Pusta przestrze stanowi ram dla widocznego na rysunku punktu centralnego.
P u nktem tym m oe by, ja k na rysunku 10.9, pionow a brya tu m ay
Gowacki znw zajmuje rodek sceny, czy raczej rodek brody.
Rysunek 10.9.
Pionowa brya
kompozycji
typu L" staje
si jej punktem
centralnym
Inne rodzaje kompozycji

W tym podrozdziale przedstawi kilka m oich ulubionych typw kompozycji.
Tunel
Kompozycja tego typu powstaje, gdy na rysunku umieszcza si w idok przez
drzwi, okno, szpaler drzew czy szczyty grskie, a punkt centralny pojawia si
w wolnej przestrzeni po wyjciu z tunelu.
Grupa
W tym przypadku elem enty kom pozycji o rnych ksztatach, rozm iarach
i odcieniach tworz zwart, przyjem n dla oka grup. Kompozycja ta cieszy
si du popularnoci w rd artystw specjalizujcych si w rysow aniu
martwej natury.
Linie promieniste
Gdy kilka linii wiodcych zbiega si w jednym punkcie, m wi si o kompozycji
linii promienistych. Ich przecicie stanowi naturalny punkt centralny kompozycji
lub ten obszar, w ktrym ogldajcy znajduje chwil spokoju. Tego typu ukryte
linie w iodce tw orz na przykad kraw dzie dachu, droga, ogrodzenie czy
rzd drzew.
Licentia artstica
i narzdzia pracy artysty
Rysowanie m o d elu dokadnie takim , jak im si go w idzi, je st najzupeniej
popraw ne. Jednake w plastyce nie m a adnych ogranicze. W chw ili, gdy
zrozum iesz, e artysta wcale nie m usi rysowa rzeczy takim i, jakim i one s,
otw orz si przed T ob nowe, nieznane dotd m oliwoci. W ielu artystw
posuguje si nie tylko swoj wyobrani, ale take caym zestawem narzdzi,
takich ja k siatki, w izjery czy zdjcia, dziki ktrym udaje si im stworzy
naprawd dobre kompozycje.
Czsto w iduje si doskonae tem aty do rysowania, ale elem enty kompozycji
znajduj si w nich na niewaciwych miejscach. Jeli natura czy czowiek
um iecili jaki obiekt w miejscu, ktre C i nie odpowiada, m oesz narysowa
go gdzie indziej albo w ogle usun z rysunku.
r
wiat widziany przez wizjer

Wizjer pomaga znale lub zaplanowa doskona kompozycj, poniewa usuwa
z Twojego pola widzenia niepotrzebne elem enty krajobrazu. Jednoczenie
pozwala sprawdzi, ja k bd wyglday niezliczone sceny, nie wymagajc
przy tym postawienia nawet jednej kreski. Po prostu ustawiasz ramk wizjera
w odpowiedniej pozycji, spogldasz przez ni i przesuwasz j (zupenie ja k
podczas patrzenia przez wizjer aparatu fotograficznego) tak dugo, a znajdziesz
kompozycj, ktra bdzie Ci odpowiada.
Aby zrobi wasny wizjer, znajd karton, noyczki lub n do cicia papieru
i dwa due spinacze, a nastpnie zastosuj si do m oich wskazwek.
1. W ytnij z k a r to n u d w a id e n ty c z n e k s z ta ty o d o w o ln e j g ru b o c i,
p rz y p o m in a j c e lite r L .
Im grubsze bd boki wizjera, tym wicej niechcianych i odwracajcych
Tw oj uwag przedm iotw zdoasz usun ze swojego pola widzenia.
173
174
Cz III: Rysowanie czas zacz____________________________________________________
2. P o c z obie cz ci w iz je ra d w o m a d u y m i s p in a c z a m i d o p a p ie ru
ta k , b y o trz y m a k s z ta t w id o c z n y n a ry s u n k u 10.10.
W ten sposb bdziesz m g atwo zmienia wymiary wizjera tak, by byy
one proporcjonalne do w ym iarw obszaru rysowniczego.
Rysunek 10.10.
W izjer pozwala
zaplanowa
kompozycj
doskona
Spjrz teraz na swj model przez wizjer i stwrz kompozycj swoich marze.
Planowanie kompozycji z fotografii

Fotografia pozwala uchwyci m o m en t i kompozycj, ktre bdziesz potem
m g w zaciszu swojej pracowni przenosi na papier caymi godzinami, a m oe
nawet dniami, dopki nie osigniesz zadowalajcego Ci efektu.
Dzielenie fotografii
Pokrycie zdjcia (a w zasadzie dow olnego obrazu) siatk je s t doskonaym
sposobem pozwalajcym przenie na rysunek wszystkie elem enty fotografii
z zachowaniem waciwych proporcji.
N ajpierw nanie na zdjcie siatk o kw adratow ych polach. Jeli zdjcie
przedstaw ia scen pen szczegw, m oesz zastosowa bardzo drobn
podziak (jak na rysunku 10.11). Jeli tem at zdjcia je st nieskomplikowany,
m oesz posuy si rzadsz siatk.
N a zdjciu (lub jego kopii) narysuj zwyczajnym, niecieralnym dugopisem
siatk o odpowiedniej podziace. Dugopis nie bdzie rozmazywa si tak jak
cienkopis i bdzie widoczny lepiej ni owek, ktry m oe zadrapa powierzchni
zdjcia. Oczywicie, rysujc linie, korzystaj z linijki.
Rysunek 10.11.
Siatka
drobnych
kw adratw
Oznacz z boku poziome rzdy kwadratw literami, a pionowe od gry liczbami.

W ten sposb zawsze bdziesz w iedzia, z ktrym kw adratem pracujesz
aktualnie, przenoszc jego zawarto na papier.
Zwikszanie lub zmniejszanie skali

Jeli chcesz, by Twj rysunek by wikszy ni pierw ow zr, m usisz nanie
na papier siatk, ktra bdzie proporcjonalnie wiksza od tej, ktr narysowae
na zdjciu. Jeeli wzorujesz si na duym zdjciu, a chcesz zrobi may rysunek,
m usisz proporcjonalnie pomniejszy siatk.
Aby okreli rozm iar rysunku, zm ierz w ym iary zdjcia i pom n je
(aby powikszy rysunek) lub podziel (aby go pomniejszy) przez
odpow iedni wspczynnik.
Przygotowanie obszaru roboczego

Gdy zdecydujesz ju, jakiego rozm iaru (w stosunku do zdjcia) powinien by
Twj rysunek, i obliczysz ju bok podziaki siatki (odsyam do wczeniejszego
podrozdziau), nanie siatk za pomoc linijki i owka HB na kartk, na ktrej
bdziesz rysowa. Linie pow inny by delikatne, eby nie zanieczyszczay
powierzchni rysowania i daway si zetrze bez uszkodzenia powierzchni
kartki.
Oznacz pionowe i poziome rzdy kwadratw (poza obszarem rysowania) tak,
by wprowadzone symbole odpowiaday waciwym kwadratom zaznaczonym
na zdjciu. W ten sposb znacznie uatwisz sobie przenoszenie obrazu ze zdjcia
na papier.
175
176
Odtwarzanie obrazu
Rysuj to, co widzisz w kadym z kwadratw zdjcia na odpowiadajcym m u
kwadracie kartki papieru. Przed usuniciem siatki, sprawd pooenie wszystkich
elem entw danego kwadratu wzgldem niej.
Modyfikacja obrazu
Decydujc si wycznie na odtw orzenie tego, co widzisz na zdjciu, tracisz
okazj do doskonaej zabawy. Zdjcie widoczne na rysunku 10.11 natchno
m nie do stworzenia obrazu widocznego na rysunki 10.12.
Rysunek 10.12.
Oto,
jak zdjcie konia
przeksztacio
si w rysunek
jednoroca
Projekt 10. Planowanie kompozycji

W tym projekcie m am zam iar pokaza C i proces planow ania kom pozycji
od pocztku, czyli od koncepcji wywoanej obejrzeniem zdjcia do ukoczenia
wasnego rysunku. Towarzysz m i podczas rozwizywania problemw, na jakie
m ona natkn si w tym przypadku.
M am do dyspozycji dwa zdjcia (rysunek 10.13), ktre m i si podobaj,
ale nie zadowala m nie ich kom pozycja. Szukam zrw now aonego,
spokojnego, dajcego wraenie przepywu rozwizania.
N a kadym ze zdj znajduje si zbyt w iele szczegw, w ic bd
musiaa znale sposb na usunicie niektrych zbdnych elem entw.
S Najbardziej podoba m i si widoczna na pierwszym zdjciu poamana
puapka na homary, wic musz znale sposb, by umieci j w punkcie
centralnym caej kompozycji.
Rysunek 10.13.
czenie
elem entw
tych dwch
zdj
w harmonijn
kompozycj
Przygldajc si obydwu zdjciom, doszam do wniosku, e w tym

przypadku doskonale sprawdzi si kompozycja typu S. Mj rysunek
m a wymiary 10X13 cm, ale nie narzucam C i niczego w tym wzgldzie.
1. W ykonaj o g ln y sz k ic k o m p o z y c ji ty p u S.
2. N a ry s u j p io n o w e i p o z io m e lin ie d z ie l c e o b s z a r r o b o c z y
n a d z ie w i r w n y c h c z c i (z a sa d a tr jp o d z ia u ).
Przyjam, e grna pozioma linia bdzie lini horyzontu. Cztery punkty
przecicia si linii doskonale nadadz si do umieszczenia w nich pierwszoi drugoplanow ych p u n k t w centralnych. T eraz pozostaje m i tylko
zastanowi si nad tym, ktre elementy obu fotografii umieci na rysunku,
ktre z niego usun i ja k to wszystko poukada.
Zeskanuj lub skseruj swoje zdjcia kilkukrotnie w rnych rozmiarach.
W ytnij te elem enty zdj, ktre najbardziej C i odpowiadaj w danym
rozmiarze i przyklej je na swoim planie kompozycji. Dobrze zastanw si
nad w yborem punktw centralnych, a potem tak wykorzystaj pozostae
obszary o rnych ksztatach, by cao kom pozycji zachowaa
harm onijny wygld.
3. D e lik a tn ie n asz k ic u j zarys p u a p k i n a h o m a ry (p u n k t c e n tra ln y ),
a w p ra w y m d o ln y m ro g u (p ie rw s z y p la n ) z a ry s u j k o n t u r
o ta c z a j c y c h j k a m ie n i (d ru g o p la n o w e p u n k ty c e n tra ln e ).
177
178
N a pierwszym z poniszych rysunkw wida mj powycinany i posklejany

wzr. Punkt centralny znajduje si w prawym dolnym punkcie przecicia
linii kompozycyjnych. Tych kilka wielkich kamieni przesunam przed
puapk na hom ary. Taka kom pozycja w zgldnie m nie zadowala,
ale znajdujca si na niej d absolutnie tu nie pasuje i psuje cay urok
planu typu S, wic m usz si jej pozby.
4. T e r a z d o d a j p o lew ej s tro n ie ry s u n k u z n a jd u j c e si n a d ru g im
p la n ie b a ra k i i k ej f r a g m e n t l d u i b u d y n k i w tle.
O krel pu n k t zbienoci na linii horyzontu i narysuj budynki zgodnie
z zasadami perspektywy geometrycznej. (Wicej informacji na ten temat
Pora sprawdzi swobod przepywu w obrbie kompozycji i upewni
si, e wszystko znajduje si na swoim miejscu. Puapka na hom ary (1)
stanowi punkt centralny caej kompozycji. O ko naturalnie wkracza na
S -ksztatny plan z lewej dolnej strony obszaru roboczego i automatycznie
przesuwa si w kierunku skrzynki puapki. Kamienie znajdujce si tu
przed ni s tak uksztatowane, e zdaj si wskazywa wjej kierunku niczym
groty strza. Prawy grny rg puapki swoim ostrym zakoczeniem kieruje
oko ogldajcego w gr, w praw stron, gdzie wida ju skraj budynku.
Rg budynku (2) peni tu funkcj czego, co okrelam m ianem przystanku.
W tym przypadku przystanek m a pow strzym a ogldajcego przed
przesuwaniem wzroku w prawo, co mogoby skoczy si opuszczeniem
caej kompozycji. Kolejnym przystankiem bdzie wystajca poziom o
ze ciany budynku deska (dodam j za chwil), ktra zatrzyma w zrok
ogldajcego w kompozycji, gdy bdzie on wdrowa w gr.
Kraniec widocznego za budynkiem skrawka ziemi (3) jest uformowany tak,
by tworzy szpic kierujcy w zrok ogldajcego dokadnie na rybackie budy
znajdujce si na drugim planie po prawej stronie caej kompozycji.
Baraki te (4) bd oddane wystarczajco szczegow o, by ogldajcy
zawiesi na nich wzrok na duej. Teraz musz zastanowi si, jak zatrzyma
uwag ogldajcego na mojej kompozycji i nie pozwoli m u przesun
Planowanie kompozycji
Im lepiej zrozumiesz zasady tworzenia kompozycji,
tym lepsze stan si Twoje prace.
S Twrz grupy obiektw skadajce si z nie
S Unikaj umieszczania punktu centralnego
S Ukadaj kompozycje z przedmiotw o odmien
w rodku obszaru roboczego.
parzystej ich liczby, jeli to tylko moliwe.

nych fakturach, rozmiarach i ksztatach.
S Kieruj wzrok ogldajcego na punkt centralny,
S Wykorzystaj bro, jak jest asymetria. W y
posugujc si w tym celu takimi narzdziami

kompozycyjnymi, jak rwnowaga, cieniowa
nie, proporcje czy przesanianie.
S Prostota przede wszystkim! Zbyt wiele obiek
sokie obiekty prezentuj si lepiej, gdy tworz

oddzieln grup po jednej ze stron rysunku.
tw w kompozycji wywouje przytaczajce
wraenie braku harmonii.
w zroku zbyt daleko w lewo. M am zamiar mocniej zaznaczy zmarszczki

i refleksy na pow ierzchni w ody, dziki czem u poprow adz w zrok
ogldajcego z pow rotem do puapki na hom ary, zamykajc tym samym
okrg kompozycji.
5. T e r a z , g d y k o m p o z y c ja n a b r a a w re s z c ie w a c iw e g o k s z ta tu ,
w y p e n ij o g ln y s z k ic c ie n io w a n ie m .
Taki szkic okrela si mianem odrcznego. Daje Ci on moliwo starannego

zaplanowania rozmieszczenia jasnych i ciemnych obszarw kompozycji.
N a m oim rysunku najciem niejsze w alory znajduj si w punkcie
centralnym i jego pobliu. Inne janiejsze i ciemniejsze odcienie znalazy si
po obu stronach rysunku, przy czym wywierany przez nie nacisk zosta
rw no rozoony, przez co caa kompozycja zachowuje rwnowag.
6. P r z e k s z ta o d r c z n y sz k ic w o s ta te c z n y ry su n e k , o d tw a rz a j c
w sz y stk ie jeg o e le m e n ty w n a jd ro b n ie js z y c h s z c z e g a c h .
N iepotrzebne linie u su gum k winylow. G um ka chlebowa
doskonale sprawdzi si do rozjanienia caej pracy.
179
180
Rozdzia 11
Zapis ycia w szkicowniku

W tym rozdziale:
Przygotowanie do podjcia przygody w drownego artysty.
Wyprawa po skarby z owkiem i szkicownikiem w rku.
Rysowanie najwaniejszych chwil w yciu i szukanie wspaniaych widokw.
W y odrczne studio rysow nika m oe w drow a z T ob w szdzie, dokd

f
zechcesz. W tym rozdziale opow iem , ja k stworzy w asny przenony
warsztat pracy, ktry doskonale nada si na wyprawy w plener. Podpowiem
Ci take, gdzie szuka ciekawych tematw do rysowania. Postaram si rwnie
przedstawi Ci rne m etody szkicowania, dziki ktrym szybko i sprawnie
utrwalisz na papierze najwaniejsze wydarzenia w swoim yciu. D o otwarcia
drzwi, za ktrymi kryj si niezliczone moliwoci, wystarczy jedynie zrozumie,
e artysta wcale nie m usi ogranicza si do rysowania tego, co widzi.
przenonego warsztatu pracy

Trzymaj pod rk spakowane przyrzdy do rysowania, ktre bd towarzyszy
Ci w licznych wyprawach. O to kilka sugestii, dziki ktrym skompletujesz
wasne przenone studio.
Zam iast nosi ze sob desk do rysowania, zaopatrz si w szkicownik
w twardej okadce. Zalecam zakup najdroszego szkicownika z tych,
na ktre m oesz sobie pozwoli. Szkicowniki w m ikkich okadkach
szybko si niszcz i atwo zaginaj, zagraajc tym sam ym efektom
Twojej pracy.
S Wszystkie owki i gumki pomieszcz si w duym, zamykanym na zamek
byskawiczny pirniku.
S Jeli lubisz rysowa wglem czy innymi brudzcymi narzdziami, pamitaj,
by zawsze mie na podordziu wilgotn szmatk lub rczniki papierowe.
182
S Jeeli rysujesz w m iejscach publicznych, przyda C i si przenony

odtwarzacz m uzyki ze suchawkami, ktry skutecznie odetnie dopyw
wszelkich zakce z zewntrz. Poza tym suchawki na uszach skutecznie
odstraszaj ciekawskich podgldaczy, gotowych naprzykrza si swoimi
pytaniami!
Jeli zamiast w szkicowniku wolisz rysowa na lunych kartkach, musisz
odrobin rozbudowa swoje przenone studio.
Pozw l sobie na luksus eksperym entow ania z rnym i rodzajam i
papieru. Papier do rysow ania je s t dostpny w penej gam ie kolorw ,
faktur i rozm iarw . Udaj si do renom ow anego sklepu z artykuam i
papierniczym i, kup tyle kartek, na ile Ci sta, i eksperym entuj z nim i
tak dugo, a odnajdziesz swj ulu b io n y rodzaj papieru. (Ja lubi
najbardziej prasowany na gorco, gadki papier akwarelowy).
S Bdziesz potrzebowa powierzchni do rysowania, na przykad deski.
D eski takie dostpne s w sklepach z artykuam i dla plastykw we
wszelkich rodzajach i rozmiarach. Jeeli radzisz sobie z narzdziami,
m oesz te pokusi si o wasnorczne wykonanie takiej deski. Wytnij
ze sklejki desk o rozm iarach nieco w ikszych ni uyw any przez
Ciebie papier i wygad j papierem ciernym tak, by nie byo na niej
adnych zadr.
S Przypinaj papier do deski specjalnymi klipsami.
Pora Wyj i rozejrze si troch

Jeste ju spakowany i gotowy do drogi! N a zewntrz czeka na Ciebie masa
ciekawych tem atw w artych uw iecznienia na papierze. Artysta znajdzie
niezliczone okazje, by dokum entow a na bieco w szystkie aspekty
codziennego ycia.
Niewane, czy spdzasz ciche, spokojne popoudnie w przytulnym salonie
ciotki Edyty, czy wanie wietnie bawisz si na ttnicym yciem przyjciu
z grillem obie okazje doskonale nadaj si na temat rysunku. Wikszo
Twoich znajomych i czonkw rodziny poczuje si mile poechtana, gdy
poprosisz ich, by pozowali Ci do rysunku. M oe w ujek T om ek zaoy
wanie ten swj niezapom niany, troch mieszny kapelusz. Szkic m oe
podkreli go tak, e stanie si on punktem centralnym Twojej pracy i da
W am wszystkim duo radoci.
Rozdzia 11: Zapis ycia w szkicowniku
S Uchwycenie czowieka w swojej pracy ju od lat stanowi m arzenie

kadego artysty. C zasam i zdarza si, e w parku, w autobusie czy
na spotkaniu klasowym dostrzeesz niezw ykle interesujc osob.
N ie daj si zaskoczy myli: Gdybym tylko mia ze sob papier....
S Wszystkie zdarzenia wycieczka do zoo, wyjcie na mecz stanowi
doskonay tem at dla rysownika. Kady czowiek, T y rwnie, postrzega
swoje otoczenie w sposb wyjtkowy i waciwy tylko jem u. Uwiecznianie
na rysunkach ludzi, zw ierzt czy rnych przedm iotw pozw oli Ci
podkreli te szczegy, ktre s dla Ciebie najwaniejsze.
Zapenianie kartek szkicoWnika

C udow ne tem aty prac nie zawsze s skore do wsppracy. Ludzie i zwierzta
nie chc utrzymywa idealnej pozy. Czasami okolicznoci zmuszaj Ci do
porzucenia wspaniaego tem atu rysunku, jeszcze zanim przystpisz do dziea.
Szybko wykonany szkic pozwoli Ci zachowa wszystkie te obrazy! Dokadny
rysunek bdziesz mg wykona pniej, gdy ju si troch odprysz.
Szkice powstaj dziki uwanej obserwacji m odelu. Wraz z nabraniem praktyki
bdziesz wykonywa je coraz szybciej i z wiksz atwoci. Najwaniejszym
skadnikiem, podstaw wykonania dobrego szkicu, jest wnikliwa obserwacja
rysowanego obiektu. Z m ru oczy, dziki czem u zobaczysz, ja k rozkadaj si
na nim cienie, co z kolei uatwi Ci stworzenie mapy swojego modelu. (Uwagi
dotyczce upraszczania obserwowanego obiektu znajdziesz w rozdziale 6.).
Szkice zwykam opisywa jednym z dwch term inw.
f S zk ic o g ln y (w st p n y ). Pozwala szybko i skutecznie odda form,
ksztaty i (lub) walory pojawiajce si w danej scenie, na obiekcie czy
dowolnej ywej istocie, ale nie uwzgldnia prawie adnych szczegw.
S z k ic r u c h u . T o zbir prostych m etod szkicowania pozwalajcych
uchw yci m iniony ju , obecny lub potencjalny ru ch ywej istoty,
niezalenie od tego, czy bdzie to galop konia, czy ruch tak subtelny,
jak zmiana w yrazu twarzy dziecka.
Szkicowanie, naw et to pospieszne, wym aga cigych w icze, jeli chcesz
uchwyci dziki niem u wszystkie interesujce Ci szczegy. W swoim yciu
artystycznym wykonasz zapewne setki szkicw i kady z nich przybliy Ci
odrobin do osignicia upragnionego efektu.
183
184
Szkicowanie prost kresk

W ystarczy kilka uw anie postawionych linii, by odda na szkicu ogrom n
ilo informacji. Dwa szkice przedstawione na rysunku 11.1 zawieraj wszystkie
ksztaty, ktre byy dla m nie istotne w dw ch rnych przypadkach.
N a pierwszym z nich, przedstawiajcym siedzc posta, proste kreski zaznaczaj
miejsca zagicia tkaniny, ukazuj ksztat ramion czowieka, jego gow, stopy,
donie i zaznaczaj jasne obszary na jego twarzy i karku. N a drugim rysunku,
przedstawiajcym krajobraz, zaznaczyam jedynie symboliczny ksztat drzew
bez wdawania si w szczegy.
Rysunek 11.1.
Szkice postaci
i drzew
w ykonane
za pom oc kilku
w a ciw ie
postawionych
linii
T o wiczenie bdzie polegao na szkicowaniu m odelu za pom oc kilku

oszczdnych kresek. Znajd sobie odpowiedni obiekt zainteresowania
i przygotuj swj warsztat.
1. U w a n ie p rz y jrz y j si m o d e lo w i.
Zw r uwag na te obszary, ktre wydaj Ci si wane. Przyjrzyj si,
jakie obiekty znajduj si na pierwszym planie, jakie na drugim , a ktre
w tle. Zw r te uwag na to, jak nakadaj si na siebie. Samym tylko
w zrokiem podziel je na ksztaty i oce ich proporcje.
2. Z a ry su j k s z ta ty p ro sty m i k re sk a m i.
Rysuj powoli. Dokadno jest tu waniejsza ni szybko. Szybko
rysowania bdzie wzrasta z kadym w ykonanym szkicem.
Kilka prostych linii w poczeniu z uwan obserwacj obiektu pozwala
odda wszystko to, co widzisz. N a przykad czasami wystarczy jedna
dobrze postawiona krzywa, by odda krzywizn ludzkiego krgosupa.
W tym przypadku bardziej ni m isterne szczegy liczy si oddanie
oglnego charakteru sceny.
Wasny styl szkicowania

Z czasem rozwiniesz swj wasny styl szkicowania. Metoda, na jak si zdecydujesz, zaley
wycznie od Twoich osobistych preferencji. Niektrzy artyci lubi posugiwa si liniami, inni
wol samo cieniowanie, jeszcze inni (w tym ja)
lubi czy odcienie i linie. Nie spiesz si i prbuj

posugiwa si rnymi technikami. Ta, ktra
najbardziej przypadnie Ci do gustu, bdzie jedyn
waciw.
czenie cieniowania i kreski

Najbardziej lubi szkicowa, tworzc najpierw prosty zarys modelu, a pniej
dodajc proste kreskowanie, ktrym zaznaczam rozkadajce si na nim cienie.
W ten sposb udaje m i si zaznaczy ksztat obiektw, ich form , padajce
wiato, a take niektre szczegy.
Rysunek 11.2 przedstawia dwa przykady szkicw stworzonych m etod czenia
kreski i cieniowania. N ajpierw kresk zaznaczyam ksztaty, ktre uznaam
za istotne (spjrz na rysunek 11.1), a potem wprowadziam proste kreskowanie,
zaznaczajc nim walory powstae w obszarach owietlonych i zacienionych.
Rysunek 11.2.
Szkic czcy
kresk
i cieniowanie
Szkicowanie spiralami lub cieniowaniem

Zachcam Ci do eksperym entowania z rnym i rodzajami szkicowania tak
dugo, a znajdziesz styl, ktry najbardziej C i odpowiada.
185
186
Cz III: Rysowanie czas zacz,
Szybkie i dokadne szkicowanie

wiczc tworzenie szkicw wstpnych z pomia
rem czasu, podniesiesz tempo swojej pracy
i wyrobisz sobie lepsze zdolnoci obserwacyjne.
Bdziesz potrzebowa minutnika, narzdzi do
rysowania i czegokolwiek, co posuy za model
Twojej pracy!
Zacznij od rysowania szkicu w jedn minut i po
woli zwikszaj czas pracy do piciu minut. Umie
model przed sob, przygotuj narzdzia i znajd
sobie wygodn pozycj.
1. Nastaw minutnik i uwanie przyjrzyj si w y
branemu modelowi. Okrel ksztaty, ktre go
tworz i oce ich proporcje. Zwr uwag
na kierunek padania wiata i zapamitaj
pooenie wszystkich odbyskw i cieni na
powierzchni.
2. Zacznij szkicowa widziane linie i ksztaty
t metod, ktra najbardziej Ci odpowiada.
Pamitaj, by w czasie rysowania czsto spo

glda na swj model.
3. Gdy upynie wyznaczony czas, przesta ry
sowa. Znajd sobie inny model (albo ustaw
ten sam pod innym kontem), w e czyst
kartk, wyzeruj minutnik i zacznij od nowa.
Dokadno jest w tym przypadku waniejsza ni
szybkie ukoczenie pracy. Jednak niektre szkice
trzeba w ykonywa naprawd szybko. Rysujc
ludzi, musisz pamita, e niektre z przyjmowa
nych pz staj si bardzo niewygodne ju po kilku
minutach pozowania.
Na pocztek wicz szkicowanie przedmiotw. Rb
to tak dugo, a staniesz si naprawd biegy
w sztuce szkicowania i osigniesz upragnion
prdko tworzenia prac. Wtedy bdziesz w stanie
w peni czerpa korzyci ze swej precyzji i tempa
pracy.
Szkicowanie lini spiraln znacznie uatwia oddanie wraenia trjwymiarowoci

ludzkiej postaci, co doskonale wida na rysunku 11.3. Drugi ze szkicw ruchu
zosta wykonany wglem w sposb oddajcy jedynie rozkad cieni na postaci.
Z tak w ykonanych szkicw m ona bez problem w stworzy w peni
szczegowy rysunek (co wida na trzeciej ilustracji).
Rysunek 11.3.
Dw ie kolejne
techniki
szkicowania
i ostateczny
rysunek tego
sam ego modelu
Projekt 11. Rysunek misia

M odel, z ktrym przyszo m i pracowa tym razem, by wyjtkowo skory do
wsppracy. Cay czas utrzym ywa t sam poz, nie prbowa zagada m nie
na mier i nie domaga si adnych przerw na kaw!
T en projekt m a nauczy Ci, ja k ze wstpnego szkicu stworzy szczegowy
rysunek, na przykad misia. U staw kartk pionowo i baw si dobrze podczas
wykonywania poniszych instrukcji.
1. D e lik a tn ie zarysuj ow al k o rp u s u m isia, u m ie s z c z a j c go b a rd ziej
z p ra w ej stro n y k a rtk i.
Przyjrzyj si pierwszemu z dwch zamieszczonych niej oglnych szkicw.
N ie dociskaj owka zbyt mocno. W pniejszym etapie pracy trzeba
bdzie zetrze linie szkicu wstpnego.
Upew nij si, e zostawisz sobie wystarczajco duo miejsca na gow,
rce i nogi misia.
2. N a ry su j k o listy za ry s gow y.
Zw r uwag na to, e gowa przesania troch tuw. W tej chwili nasz
mi przypomina raczej bawana z kul nien zamiast gowy postawion
na bardziej owalnej bryle.
3. W p o o w ie g o w y d o ry su j u k b d c y p o o w elipsy.
Krzywa ta wyznacza poziom , na ktrym znajd si oczy misia.
4. T e r a z p o p ro w a d z p o o w y elip sy d e lik a tn y u k , k t ry p o c z y
si z c z u b k ie m g o w y m isia.
187
188
Linia ta czy si powk elipsy bliej lewej strony gowy misia i wyznacza
rodek jego zw rconego w lew stron pyszczka (spjrz na drugi
z widocznych tu rysunkw).
5. N arysuj k s z ta t p rz y p o m in a j c y a r w k b d z ie to pysk m isia.
Ju wkrtce przekonasz si, e ksztat ten wyznacza pooenie oczu misia.
6. N a ry su j lew r k m isia.
Zw r uwag na to, e lewa rka jest szersza u dou. T o jedna z ap.
Podziel swj m odel na proste ksztaty i oce ich proporcje. Zwr
uwag na to, ja k skrcaj si i wycigaj te fragm enty jego figury,
ktre s w jaki sposb pochylone lub skrcone.
7. N a sz k ic u j p ra w r k . P o w in n a b y tro c h m n ie js z a n i lew a.
Przyjrzyj si pierwszemu z dwch poniszych szkicw. Grna cz ciaa
misia i jego gowa s zwrcone delikatnie w lewo. Z tej perspektywy jego
prawa apa wydaje si mniejsza, poniewa znajduje si odrobin dalej.
(O zagadnieniach zwizanych z perspektyw moesz przeczyta
w rozdziale 9.).
8. N a sz k icu j n iew ielk i w id o c z n y fra g m e n t praw ej n o g i m isia i o b ie

je g o stopy.
Stopy wydaj si znajdowa dokadnie pod grnym i apami misia.
9. Z e trz y j te fra g m e n ty k o n tu r u tu o w ia , k t re z n a la z y si
w e w n trz z a ry su r k i ng.
10. Z a z n a c z k o n tu ry o c z u , u s z u i nosa.
Oczy misia znajduj si po obu stronach jego pyszczka. Uszy s bardzo mae.
Lewe ucho wydaje si troch mniejsze i wyglda, jakby znajdowao si
wyej ni prawe, poniewa mi siedzi pod dziwnym ktem. Rwnie
nos jest przesunity w lew stron wzgldem rodka pyszczka.
11. T e r a z p o p ro w a d k rz y w p r z e z ro d e k tu o w ia , w y g in a j c j
ta m , g d z ie w y p a d a b r z u c h m isia.
12. K r tk k rz y w p o c z d n o sa z d o e m p y sz c z k a .
13. D e lik a tn ie w y g a d k o n tu ry g u m k c h le b o w , b y sta y si n ie c o
m n ie j w id o c z n e .
T o koniec prac nad w stpnym szkicem misia.
14. N a w sz y stk ic h k ra w d z ia c h z w y j tk ie m k o n tu r w o c z u i n o sa
n ary su j m e c h a te lin ie , k t re b d w y g l d a y j a k k ra w d
f u trz a te j p o w ie rz c h n i.
Przyjrzyj si pierw szem u z dw ch poniszych rysunkw. M echate linie
s rnej dugoci i ukadaj si w rnych kierunkach.
15. Z e tr z y j lin ie z n a jd u j c e si w e w n tr z o b s z a r u g o w y m is ia
i m e c h a t k re s k z a z n a c z za ry s je g o b rw i.
16. G a d k lin i n ary su j k o n tu r p o d u s z e k n a s to p a c h m isia.
W tej chwili dysponujesz szczegowym rysunkiem konturowym .
17. O w k ie m 2 H d e lik a tn ie w y c ie n iu j f u tro m isia, z w ra c a j c
b a c z n u w a g n a r n e k ie ru n k i, k t re p o w in n o p rz y jm o w a
k re sk o w a n ie .
K ierunki skrcenia futra misia s tak istotne, poniewa pomagaj
wywoa wraenie trjwymiarowoci ksztatu misia.
Zw r uwag na ukad jasnych i ciem nych obszarw na powierzchni
obiektu; powstay w wietle padajcym z lewej strony. Futro znajdujce
si z prawej strony jest zasadniczo ciemniejsze od futra pokrywajcego
misia ze strony lewej.
189
190
18. O w k ie m 2B p o p ra w c ie n io w a n ie c ie m n ie jsz y c h o b s z a r w
fu tra , s z c z e g ln ie ty c h z p ra w e j stro n y .
19. O w k a m i 4B i 6B z a z n a c z n a jc ie m n ie js z e fra g m e n ty fu tra .
N ie pom i przy tym ciem nych obszarw w okolicach nosa, pod
pyszczkiem, apami i na lewym ram ieniu, zacienianym przez gow.
20. Z a z n a c z k o n tu ry o s ta tn ic h s z c z e g w r e n ic y i o d b y sk u
w ia ta n a t c z w c e .
Przyjrzyj si zblieniu gowy misia w idocznym na drugiej z ilustracji
poniszego rysunku. Najwiksze z kek tworzcych oko to tczwka.
W ewntrz niej znajduje si ciem ny okrg renicy. Najm niejsze, biae
kka, to odbyski wiata na powierzchni oka.
21. D o ln c z t c z w k i z a c ie n iu j o w k ie m H B , a g rn je j c z
o w k ie m 6B.
22. O w k ie m 6B z a z n a c z c ie m n p o w ie rz c h n i re n ic y .
23. N a ry su j k o n tu r o d b la sk u n a n o sie i u w a a j, b y p o z o s ta o n
n ie z a c ie n io w a n y .
24. Z a c ie n iu j p o z o s ta c z n osa.
Zwracam uwag na pojawienie si delikatnego odbicia wiata na dolnej
krawdzi nosa. Odcienie porednie po owkiem HB, a ciemne obszary
cieniuj owkami 4B lub 6B.
25. D o d a j n a p ra w d m o c n e c ie n ie w o k o c z u m isia.
C ienie te stopniowo rozjaniaj si w kierunku rodka czoa, co nadaje
pyszczkowi misia ten uroczy wygld.
26. K re sk o w a n ie m d o d aj c ie rz u c a n y p r z e z m isia n a p o d o e .
Rozdzia 12
Rysowanie z pamici
W tym rozdziale:
Przywoywanie obrazw z pamici.
Przechowywanie w gowie w spom nie wizualnych.
Tw orzenie rysunkw na podstawie wspom nie.
miejtno rysowania z pamici nadaje cakiem nowy sens zdolnociom

technicznym kadego artysty. Pomyl tylko, jak przyjem nie byoby mc
rysowa, kiedy tylko chcesz i gdzie chcesz, wiedzc, e obiekt majcy by Twoim
m odelem bezpiecznie czeka na uwiecznienie w zakamarkach Twego umysu.
W tym rozdziale udziel Ci kilku rad i zaproponuj kilka wicze, ktre su
rozwijaniu zdolnoci obserwacji otoczenia oraz trenowaniu pamici. Miej pod
rk wszystko, co jest potrzebne do tworzenia obrazkw, aby bez adnych
przeszkd mg razem ze m n wiczy rysowanie z pamici. D am Ci rwnie
niepowtarzaln okazj pobawienia si w twrc portretw pamiciowych.
Zachowywanie obrazw w pamici

Zanim sprbujesz narysowa jaki obiekt z pamici, musisz najpierw uchwyci
i zapamita jego obraz. Z procesem tym zwizane s dwa wym ienione niej
czynniki.
W iz ja . T erm in ten odnosi si przede w szystkim do zm ysu w zroku
i kojarzy si go z konkretnym i obiektam i bd te scenam i, na ktre
patrzysz oczyma. Jednake wizja powizana jest take z obrazami w Twej
pamici, snami oraz marzeniami, czyli wszystkim tym, co widzisz oczyma
duszy.
S P e rc e p c ja . Sposb, w jaki przetwarzasz i przyswajasz bodce zmysowe.
192
Sztuka patrzenia na wiat

Pi zm ysw (wzrok, such, wch, dotyk i smak) nieprzerwanie karmi Twj
umys informacjami. Wikszo ekspertw twierdzi, e w zrok jest zmysem,
ktry tworzy najbardziej wyraziste wspomnienia. Tak czy inaczej, nie moesz
oczekiwa, e zapamitasz wygld danego obiektu waciwie, a potem naleycie
go narysujesz bez praw idow ego przyjrzenia si m u. N a T w e postrzeganie
otoczenia maj wpyw rne czynniki, takie jak czas prowadzenia obserwacji,
perspektywa, z jakiej patrzysz na scen, dystans dzielcy C i od ogldanego
m odelu oraz panujce w w arunki atmosferyczne.
Czas potrzebny, by skupi sw uwag na danym obiekcie

Jeli chcesz narysowa jaki obiekt, m usisz zapam ita go wystarczajco
dokadnie, by nie mie problem w z uwiecznieniem go na papierze. T o z kolei
wymaga spdzenia pewnego czasu na starannej obserwacji przedmiotu, skupienia
na nim caej swojej uwagi. N a przykad po tym, jak biegnc ulic, starae si
dogoni autobus, raczej nie bdziesz w stanie przypom nie sobie dokadnie
ksztatu jego reflektorw. Aby mg przywoa w pamici ich rzeczywisty
wygld, najpierw m usisz powici nieco czasu na zachowanie w umyle
konkretnej informacji o nich.
Odpowiednia perspektywa
Perspektywa, z jakiej ogldasz dany obiekt, okrela, ktr jego stron zapamitasz.
Wygld wikszoci obiektw bardzo cile zaley od kta, z jakiego na nie
patrzymy.
Najatwiej zapam ituje si przedm ioty i istoty znajdujce si na wysokoci
naszych oczu. Jeli obiekt znajduje si duo poniej lub powyej poziom u
wzroku, perspektywa staje si do skomplikowana. G dy ju rozwiniesz w sobie
zdolno zapam ityw ania w ygldu obiektw i oswoisz si ze zjawiskiem
perspektywy, zaczniesz czerpa prawdziw przyjem no z prb uwieczniania
na rysunkach modeli oraz scen widzianych z dziwacznych, ciekawych perspektyw.
W ltf
N ie ograniczaj si do ogldania z przodu, z tyu, z obydwu bokw obiektw,

ktre chciaby narysowa. Kiedy tylko jest to moliwe, patrz na przedm ioty
oraz istoty ze wszystkich moliwych stron i staraj si nie skupia na swoich
wyobraeniach dotyczcych ich wygldu. C zy zdarzyo C i si kiedy ujrze
plecy osoby o piknych, dugich wosach i od razu zaoy, i jest ona kobiet?
Byby cokolwiek zaskoczony, gdyby dziewczyna odwrcia si do Ciebie
przodem i na jej twarzy dostrzegby pokanych rozm iarw wsy i bod!
Jeeli chcesz m oliw ie najdokadniej narysowa dany obiekt, pow iniene
wiedzie, ja k on wyglda widziany z kadej moliwej strony. Rysunek 12.1
przedstawia tego samego misia podejrzanego (przepraszam bardzo, ogldanego)
Rozdzia 12: Rysowanie z pamici
Rysunek 12.1.
Ten sam obiekt
ogldany
z dwch
rnych stron
z dwch rnych stron. Przestudiuj obydwa obrazki bardzo dokadnie i zwr

uwag na to, ja k bardzo m oe si rni wygld jed n ej i tej samej osoby
(lub jednego i tego samego przedmiotu) w zalenoci od perspektywy, z ktrej
na ni (albo na niego) patrzymy.
Dystans idealny
Im bardziej oddalasz si od danego obiektu, tym mniej dokadnie go widzisz.
Jeli patrzysz na niego z odlegoci wikszej ni 9 12 m , wydaje si on nieco
rozmyty. Z kolei jeli znajdujesz si zbyt blisko, nie moesz ani obj go caego
wzrokiem , ani przeledzi dokadnie jego budowy.
Idealny dystans m idzy T ob a obiektem to taki, ktry pozw ala C i obj
go caego w zrokiem i zarazem dostrzec wszystkie jego szczegy. N iekiedy
zachodzi potrzeba obejrzenia czego z rnych odlegoci. M oesz podej
blisko do obiektu, eby przyjrze si szczegom jego budow y, a potem
zwikszy odlego midzy nim a sob w celu zapoznania si z jego oglnym
ksztatem.
N a to, w jakiej odlegoci od uwiecznianej sceny powiniene si znale, wpyw
m a rwnie wybrana przez Ciebie kompozycja (wicej na tem at kompozycji
moesz przeczyta w rozdziale 10.). Rozejrzyj si po pomieszczeniu, w ktrym si
znajdujesz, i wybierz jaki znany sobie przedmiot. Przypatrz m u si z drugiego
koca pokoju, ze rodka pokoju oraz z odlegoci nie wikszej ni par
centym etrw (niech znajduje si tu przed T w oim nosem ). Zw r uwag
na ilo detali, ktre jeste w stanie dostrzec z kadego miejsca.
Spjrz na rysunek 12.2 i poznaj Pricill d u m n wacicielk m ojego
przyjaciela Roba. Zwr uwag na to, e ogldajc tylko pierwszy z obrazkw,
nie byby w stanie dostrzec ani tym bardziej zapamita zbyt wielu szczegw
zwizanych z wygldem suczki. Jeli jednak chciaby umieci j w jakim
szerszym kontekcie, bez problem u mgby okreli oglny ksztat jej ciaa
z dystansu odpowiadajcego pierw szem u obrazkowi.
193
194
Rysunek 12.2.
Im bardziej
zbliasz si
do Pricilli,
tym w icej
dostrzegasz
szczegw jej
w ygldu
D rugi obrazek odpowiada odlegoci, ktra pozwoliaby Ci narysowa cae

ciao suczki. Przyjrzyj si ksztatom jej pyska i tuow ia, podkrelonym
cieniowaniem sierci.
O brazek stanowicy trzeci cz rysunku 12.2 przedstaw ia to w szystko,
co powiniene zapamita, aby m c narysowa tylko i wycznie wspaniay
pysk Pricilli! Z w r uwag na najdrobniejsze szczegy, takie ja k w oski,
ktre odstaj od pyska bardziej ni pozostae, blask psich oczu, ksztat oraz
faktura nosa, plamy na uszach.
We pod uwag swoj percepcj

Kilka osb moe oglda dokadnie ten sam przedmiot w zblionych warunkach
i kada z nich zapamita jego obraz nijak nieprzystaj cy do wizji pozostaych
obserwatorw. T o, w jaki sposb widzisz dany obiekt, m oe mie niewiele
w splnego z jeg o rzeczyw istym w ygldem . M im o e T w oje oczy dziaaj
prawidowo, umys zapamituje wygld obiektu, na ktry patrzysz, w oparciu
o wspom nienia, dowiadczenia oraz percepcj.
Wiedza na temat rysowanego obiektu jest nie mniej wana ni przechowywane
w m zgu obrazy! N ie przejm uj si, jeli Tw oje pierwsze rysunki tw orzone
z pamici nie przypominaj prawdziwych przedmiotw i istot. Pamitaj o tym,
e pam i je s t ulotna, a w spom nienia atwo ulegaj znieksztaceniom pod
wpywem aktualnych moliwoci czowieka w zakresie percepcji obrazw.
Szkicow anie i rysow anie rzeczyw istych obiektw je s t w ietn m etod
pozyskiwania cennych informacji na ich temat. Gdy ju zdobdziesz nieco
wiedzy o rnych rzeczach, ktre Ci otaczaj, bdziesz w stanie lepiej ni
kiedykolwiek zapamitywa to, co widzisz.
Magazynowanie obrazw w gowie

Twj mzg przechowuje informacje na wiele rnych sposobw. Opis dwch
znajdziesz niej.
S S posb w erbalny. Umoliwia opisanie danego obiektu sowami. Zwizy
opis w erbalny nierzadko m oe posuy do odtw orzenia obrazu
konkretnej rzeczy.
S S posb w izu a ln y . Jest to obraz, ktry potrafisz zobaczy oczyma duszy.
N iektrzy ludzie w ol obrazow e w spom nienia od razu uw iecznia
na rysunkach, nili tw orzy ich sow ne opisy po to, by pniej
przeksztaca je w rysunki.
Kady z nas jest inny! Niektrzy ludzie lepiej zapamituj sowa, inni obrazy,
a w ielu korzysta z obydw u form przechowyw ania inform acji jednoczenie.
Praca nad ogln popraw pamici sprawi, e rysowanie tego, co masz w gowie,
okae si duo prostsze.
Zamy, e obserwowae jaki przedmiot. Najwicej moesz o nim powiedzie
zaraz po odw rceniu od niego w zroku. W kadej m inucie, ktra upywa
od chwili zakoczenia obserwacji, zapom inasz cz inform acji zebranych
na jego temat. Najszybciej, jak si tylko da, zrb surow y szkic przedm iotu,
ktrego wygld pragniesz uw ieczni. Po upyw ie 48 godzin m oe by Ci
bardzo trudno odzyska z pamici waciwy obraz.
Nauka jako metoda uzupeniania pamici

Moe si zdarzy, e spacerujc ktrego dnia po
parku, zauwaysz licznego psa. Postarasz si
wtedy zapamita jak najwicej informacji o jego
wygldzie, ale zarazem bdziesz wiedzia, e do
stworzenia dokadnego rysunku przedstawiaj
cego zwierz przyda Ci si dodatkowa wiedza.
Jeszcze raz rzu okiem na Pricill z rysunku 12.2.
Jest ona psem rasy Jack Russell Terrier. Cho
kady osobnik danej rasy rni si od pozostaych,
wszyscy jej przedstawiciele maj pewne wsplne
cechy wygldu oraz budowy anatomicznej. W ie
dza na temat terierw Jack Russell pomoe Ci
waciwie narysowa tego konkretnego, ktrego
wypatrzysz.
Poszukiwania informacji o obiektach, na ktrych

temat wiesz niewiele, a ktre chciaby rysowa,
warto zacz od zgbienia zasobw internetu lub
odwiedzenia biblioteki publicznej. Czas powi
cony na nauk moe zaowocowa nawet tym,
e bdziesz w stanie rozwin swoj percepcj
wizualn w stopniu, ktry umoliwi Ci rysowanie
cakiem rozsdnych obrazkw przedstawiajcych
interesujce Ci obiekty z rnych stron i ustawio
nych pod rozmaitymi ktami. Pomyl na przykad
o przedniej czci gowy jakiego czowieka. Je
li znasz podstawowe reguy rzdzce proporcja
mi, bdziesz w stanie wyobrazi sobie i naryso
wa ty oraz boki tej samej gowy (informacje na
temat proporcji ludzkiej gowy i twarzy znajdziesz
w rozdziaach 17., 18. i 20.).
195
196
wiczenie, ktrego opis znajdziesz par linijek niej, ma na celu zbadanie

Tw oich aktualnych moliwoci pamiciowych, nauczy Ci, krok po kroku,
posugiwania si technik zapamitywania obrazw oraz zachci do rysowania
tego, co masz w gowie.
C z 1. Pomyl o jakim przedm iocie z Twojego dom u, widywanym przez
Ciebie kadego dnia. Sprbuj go narysowa bez przygldania si m u ani nawet
sprawdzania, jak wyglda. Zadanie to moe okaza si do trudne, jeli nigdy
wczeniej nie przejawiae chci uwieczniania tej konkretnej rzeczy.
C z 2. Od na chwil narzdzia i materiay rysownicze. Pjd po wybrany
przez siebie przedm iot i ustaw go przed sob. Usid wygodnie i uwolnij myli.
W yobra sobie, e m idzy T o b a T w oim m odelem znajduje si szyba
z przezroczystego szka. N astpnie wybierz punkt na wybranej przez Ciebie
rzeczy, od ktrego zaczniesz zabaw w przerysowywanie jej na nieistniejc
paszczyzn.
Kocwk owka, dugopisu albo palcem zacznij przerysowywa przedm iot
na niewidzialn powierzchni. Po przerysowaniu caego konturu, nie zmieniajc
m etody dziaania, zajmij si detalami oraz faktur. N astpnie przyjrzyj si
jasn y m oraz ciem nym obszarom w idniejcym na przedm iocie i udawaj,
e nanosisz je na swj niewidzialny obrazek.
G dy wyda Ci si, e pamitasz, ja k wyglda wybrany przez Ciebie przedm iot,
zamknij oczy i przekonaj si, ile tak naprawd wiesz na jego temat. Jeli zajdzie
taka potrzeba, przyjrzyj si m u ponownie.
Powysz procedur powtrz kilka razy. Powtarzaj j tak dugo, a zyskasz
pewno, e jeste w stanie wykona z pamici szkic lub rysunek przedmiotu.
C z 3. Przysza pora, eby odstaw i przedm iot na m iejsce i sign po
przybory do rysowania. Ponownie narysuj obiekt, ktry podczas wykonywania
tego wiczenia sta si T w oim m odelem . Z rb to na zupenie nowej kartce
w szkicow niku. Porw naj obrazek stw orzony teraz z tym , ktry zrobie
wczeniej. Prawdopodobnie drugie podejcie do uwiecznienia przedm iotu
okazao si nieco prostsze ni pierwsze.
Projekt 12. Rysowanie

na podstawie wspomnie werbalnych
P raw dopodobnie przynajm niej raz w yciu widziae p o rtret pam iciow y
ciganego przestpcy, krelony przez rysow nika w jakim program ie
telewizyjnym albo pojawiajcy si w filmie. W trakcie mej dwudziestopicioletniej
kariery twrcy portretw pamiciowych czsto pytano m nie o to, w jaki sposb
przenosz na papier cudze w spom nienia. C hciaabym m c pow iedzie,

e czynno ta wymaga szczeglnego talentu lub te magicznych zdolnoci.
N iestety, stw ierdzenie to m ijaoby si z prawd. N ie robi niczego poza
rysow aniem na podstaw ie inform acji zebranych podczas w yw iadu
przeprowadzanego z ofiar lub wiadkiem przestpstwa. Tworzenie na podstawie
czyich werbalnych wspom nie nie rni si zbytnio od uwieczniania wasnych
(oczywicie, pomijajc przypadki, kiedy Ty i Twj rozmwca mwicie rnymi
jzykami).
N ie wpadaj w panik, jeli zobaczysz na m oim lub swoim rysunku ssiada
z klatki obok! Posta, ktr uwieczniam, jest cakowicie fikcyjna i wymylona.
Stworzony przeze m nie obraz naszego podejrzanego znajdziesz na ostatniej
stronie tego rozdziau. N ie podgldaj! N ie patrz na rysunek, dopki nie
zrealizujesz projektu do koca!
W tym w iczeniu ja bd wiadkiem przestpstw a. T obie przypada rola
rysownika pracujcego dla policji. Najpierw podam Ci sowny opis podejrzanego,
a potem powiem , jak masz zacz rysowa na podstawie owego opisu.
Z anim zaczniesz prac nad rysunkiem , dokadnie przeczytaj calutki opis.
Po zapoznaniu si z kad kolejn jego czci powi par chwil na stworzenie
w swej gowie odpowiedniego obrazu.
S Podejrzany by biaym m czyzn w w ieku 25 35 lat. U brany by
w jasn koszulk typu T -sh irt ze cigaczem pod szyj.
S Jego twarz bya pociga, szczupa i raczej prostoktna.
M ia wyrazist brod, kwadratow szczk. Jego koci policzkowe
zarysowyway si na twarzy do wysoko.
N a dolnej czci twarzy mia kilkudniow y zarost.
Jego wosy byy proste i cienkie, w kolorze ciem ny blond. W wikszoci
opaday na czoo. Sprawiay wraenie postrzpionych, zaniedbanych.
Byy brudne lub mokre.
Jego uszy byy przecitnych rozmiarw; nie odstaway.
W lewym uchu nosi okrgy kolczyk.
N a czole mia zmarszczki.
S Jego brw i byy ciem ne, wyraziste, grube i krzaczaste. Byy take
dugie i cigny si niem al przez ca szeroko czoa.
S Oczy m ia ciemne, naprawd mae. Jego spojrzenie byo przeraajce,
nieprzyjemne.
S Jego nos by szeroki, gruby, z duym i dziurkami.
Jego usta skaday si w grymas, ktry przypom ina zoliwy umieszek.
G rn warg mia ma, a doln du.
197
198
Bierz si do roboty i przygotuj si na ujcie obrazu podejrzanego. Tym

razem nie poka Ci, w jaki sposb ja rysowaam naszego bandyt, poniewa
chc, aby stworzy swj rysunek, opierajc si tylko na zamieszczonym powyej
opisie. Szkicownik ustaw w pozycji pionowej.
1. N a ry su j k s z ta t p rz y p o m in a j c y ja jo .
Szersza cz jaja bdzie gow naszego podejrzanego, a wsza brod.
N a razie rysuj delikatnie, eby dao si pniej wymaza zbdne kreski.
2. B a r d z o d e lik a tn ie n a k r e l p o z io m lin i , k t r a p o d z ie li j a j o
n a d w ie m n ie j w ic ej r w n e p oow y. N a tej w yso k o ci z n a jd si
oczy m czyzny.
3. P r z e z ro d e k tw a rz y p o p ro w a d lin i p io n o w , k t ra p o m o e C i
u trz y m a w a c iw sy m e tri ry su n k u .
4. N a ry su j k o n tu r d o ln e j c z c i tw a r z y p o d e jrz a n e g o . W y k o rzy staj
w sk a z w k i d o ty c z c e je j k s z ta tu i ro z m ia r w , p o ja w ia j c e si
w so w n y m o p isie b an d y ty .
5. U z u p e n ij k o n tu r je g o gow y, ry su j c w o sy i uszy.
6. N a ry su j c z c i tw a r z y p o d e jrz a n e g o .
Nigdy nie zdarza mi si rozmaza adnej czci mojego rysunku. Rysowanie
zaczynam od grnej czci czoa i stopniowo schodz do samej brody.
(Inform acje na tem at czci tw arzy dorosego czowieka znajdziesz
w rozdziale 19.).
7. D o d a j c ie n io w a n ie , e b y w y d o b y n a ry s u n k u k s z ta t c z a s z k i
m c z y z n y ( u k a d w o s w ) o r a z k s z t a t j e g o tw a r z y (k o c i
p o lic z k o w e , b r o d a ) , f a k tu r j e g o sk ry ( k ilk u d n io w y z a r o s t )
i n ie z b d n e s z c z e g y je g o w y g l d u (z m a rs z c z k i).
Zastanw si nad tym , jakie techniki cieniowania najlepiej nadaj si
do pokazania struktury kostnej twarzy bandyty i faktury jego wosw.
(Kreskowanie i kreskowanie krzyowe omawiam w rozdziale 7., natomiast
m etodam i rysowania rnych tekstur zajmuj si w rozdziale 8.).
C zy udao Ci si uj podejrzanego? O czywicie, m am na m yli ujcie
na obrazku! Rysunek 12.3 przedstawia moj wizj bandyty.
Rysunek 12.3.
Najm niej
przyjemny facet
w miecie.
Odwr si
i oddal w innym
kierunku
Jeli podoba C i si taki sposb rysownia, popro kogo, by opisa ktr

ze znanych m u osb. Bdziesz m g rysowa, suchajc swego rozmwcy.
199
200
Rozdzia 13
Rysujemy martw natur

W tym rozdziale:
Jakie przedm ioty powinnim y uwiecznia na rysunkach przedstawiajcych
m artw natur?
Rozjanianie kompozycji.
# # T ik szo c i ludzi m artwa natura kojarzy si z m isk pen ow ocw lub

z w azonem kwiatw. Kompozycje m og by ukadane z przedm iotw
zarwno symetrycznych, jak i niesymetrycznych. Otacza nas cae m nstwo
rzeczy o regularnych ksztatach, ktrych poprawne uwiecznienie moe okaza
si kluczem do tworzenia realistycznych rysunkw przedstawiajcych martw
natur. W niniejszym rozdziale przeczytasz o tym, z jakich obiektw ukada
si atrakcyjne kompozycje, jak naley rysowa symetryczne przedm ioty oraz
w jaki sposb operuje si wiatem padajcym na scen.
Dobieranie elementw kompozycji

Rozejrzyj si wok, a odkryjesz, e otacza Ci nieskoczona ilo inspirujcych
tematw, ktre moesz uwieczni na rysunkach. D o w yboru masz m nstwo
rzeczywistych przedm iotw o wyjtkowo interesujcych ksztatach oraz skarby
ukryte w rozlegych labiryntach wasnej wyobrani. Korzystaj ze swobody
twrczej i odkrywaj unikalne sceny, ktrych peen jest nasz wiat. Poczenie
kilku zwykych, rnicych si wygldem oraz rozmiarami obiektw moe
da kompozycj ponadprzecitnej wartoci. (Wicej informacji na ten tem at
Klasyka i nowoczesno
W skad kompozycji bdcej klasyczn martw natur wchodz obiekty, ktrych
uwiecznianie stao si swoist tradycj (owoce, naczynia, narzdzia i przyrzdy
doskonale znane z ycia codziennego, przedm ioty ozdobne oraz kwiaty).
(O technice rysowania tych ostatnich wicej napisaam w rozdziale 14.). Term in
nowoczesno odnosi si natomiast do wszystkiego, co nazwa moemy znakiem
202
naszych czasw. Oczywiste jest, e idee dzi uwaane za nowe niedugo mog
sta si czci tradycji! Ponadto istnieje w rd ludzi tendencja do uznawania
starych m d za zupenie wiee, co nijak nie uatwia nam dokonywania podziau
elementw naszej rzeczywistoci na nowoczesne i klasyczne! Pynie std prosty
wniosek: tematy rysunkw wybieraj wedle wasnych upodoba, nie przejmujc
si kryteriam i, zgodnie z ktrym i nale one do tej czy innej sztucznie
utw orzonej grupy.
W d om u sw oim oraz ssiada (dzikuj, W ilm o!) znajdziesz bardzo w iele
obiektw tradycyjnie przedstawianych na obrazach oraz tych kojarzcych si
z nowoczesnoci. Dzisiejsze owoce, kwiaty i warzywa wci przypominaj
te, ktre wieki tem u rysowali m istrzowie sztuk plastycznych.
Rzu okiem na pierw szy z obrazkw w chodzcych w skad rysunku 13.1
mieszna, plastikowa ramka na zdjcia to nowoczesny obiekt, z ca pewnoci
wart uwiecznienia przez artyst. Zwr uwag rwnie na smakowicie tradycyjn
prac przedstawiajc brzoskwini. Przyjrzyj si kosmatej fakturze owocu
oddanej na obrazku cieniowaniem wykonanym m etod krciokw (technik
t opisaam w rozdziale 8.).
Rysunek 13.1.
W ntrze Tw ego
domu zaw iera
cae bogactw o
obiektw,
z ktrych uoy
mona tak
nowoczesn,
ja k i klasyczn
m artw natur
N aw et Twoje drugie niadanie moe okaza si wymienitym tematem rysunku.

N a przykad we adne, lnice jabko, postawje przed sob i naszkicuj. Odgry
kawaek ow ocu i uwiecznij pozosta jego cz. Po kadym kolejnym ksie
wykonuj nastpny obrazek rb tak do chwili, gdy z jabka zostanie zaledwie
ogryzek!
Przedm ioty wykonane ze szka i krysztau od dawna stanowi dla artystw
ulubiony temat rysunkw przedstawiajcych martw natur. Aby realistycznie
odda ich wygld, trzeba na jednym obrazku znale miejsce dla wyrazistych
plam wiata oraz bardzo ciem nych walorw. (Wicej informacji na tem at
uwieczniania faktur i rozm aitych powierzchni znajdziesz w rozdziale 8.).
Jeli chcesz wiedzie, co m am na myli, spjrz na rysunek 13.2.
Rozdzia 13: Rysujemy martw natur
Rysunek 13.2.
Przedmioty
ze szka
i krysztau
wspaniale
prezentuj si
na pracach
przedstaw iaj
cych m artw
natur
Dziwaczna butelka widniejca na pierwszym z obrazkw rysunku 13.2

nie jest m oj wielk artystyczn pomyk! O na naprawd ma taki pokrcony
ksztat! Cieniowanie, ktrym posuyam si, by waciwie j uwieczni,
odpowiada charakterystyce przezroczystego szka.
C iem ne walory grnej czci ta przewituj przez poow butelki
poczon z szyjk.
D flaszki ukazuje jasne walory podoa, na ktrym j ustawiono.
D no butelki narysowane zostao tym i samymi ciem nym i walorami,
ktre posuyy do stworzenia cienia pod nim.
D rugi z obrazkw w chodzcych w skad rysunku 13.2, przedstawiajcy
krysztaow ego anioa, je s t zoonym studium przezroczystego obiektu
o skomplikowanej, penej detali formie. Wiele wyranie na nim w idocznych
rednich walorw to w rzeczywistoci odcienie szaroci ta, z ktrego rysowania
um ylnie zrezygnow aam . W ten sposb podkreliam zawioci ksztatu
uwiecznionej figurki.
Przejd si po wyprzedaach, pchlich targach, miejscach, gdzie m ona kupi
antyki, i zaopatrz si w kilka starych, wartych narysowania rzeczy. Zaniedziae,
nadgryzione zbem czasu, obtuczone i podrapane przedm ioty maj dusz,
k tr w arto dostrzec i zrobi integraln czci ukadanej przez C iebie
kom pozycji.
N a pierw szym z obrazkw przedstaw ionych na rysunku 13.3 w ida star,
zniszczon beczk. Znalazam j, jadc spokojn drog wiodc wzdu wybrzea
oceanu. N a szczcie m iaam przy sobie aparat fotograficzny, ktry zawsze
nosz przy sobie na wypadek, gdyby udao m i si ujrze co szczeglnie
interesujcego. Stanowica to caej sceny, rozpadajca si chaupa oraz dzikie
kwiaty rosnce w ok beczki doday m em u rysunkowi dodatkowego czaru.
203
204
Rysunek 13.3.
Stare
przedmioty
dodaj
charakteru
kompozycjom,
ktre nazwa
mona m artw
natur
Drugi obrazek (rysunek 13.3) przedstawia trzy przepikne, stare przedm ioty
wykonane z drewna. Zebranie ich w jedn kompozycj pozwolio m i podkreli
podobiestwa zachodzce m idzy nimi.
Kompozycje m oesz tworzy z rzeczy w jaki sposb ze sob powizanych.
Przykadem niech bd nastpujce tematy: narzdzia ogrodow e i roliny,
przyrzdy, ktre znajduj si w kadej kuchni, artykuy spoywcze, przedmioty
zazwyczaj stojce na stole, zestawy dziecinnych zabawek. Ponadto warto czy
ze sob obiekty dobierane ze wzgldu na kolor (przykadem niech bdzie pomys
na kompozycj uoon z samych biaych albo samych czarnych rzeczy) lub
faktur.
Nie z tej ziemi

Prawdziwie niewyczerpane zasoby przedm iotw nadaj cych si na tem aty
rysunkw przedstawiajcych m artw natur znajduj si w Twojej wasnej
gowie. M oesz wymyla rzeczy zupenie nowe lub tworzy niesamowicie
dziwne wizje, bazujc na wygldzie obiektw znanych z ycia codziennego
(spjrz na rysunek 13.4). Twarz, ktr wida na drugim z obrazkw, objawia
m i si, gdy przygldaam si wspaniaej fakturze drew na beczki.
Rysowanie obiektw symetrycznych

W obiektach, z ktrych ukadasz kom pozycje, zawsze szukaj sym etrii.
T en projekt nauczy C i korzystania z paru nieskom plikow anych narzdzi
uatwiajcych szybkie i dokadne rysow anie przedm iotw o regularnych
Rysunek 13.4.
Tak oto
zwyczajne
przedmioty
staj si
tem atam i
dziwacznych
rysunkw
ksztatach. Poka Ci, jak uwieczni wazon; pamitaj jednak, e przedstawiona

przeze m nie technika dziaa rw nie dobrze w przypadku wszystkich innych
symetrycznych obiektw.
Aby wykona opisane poniej wiczenie, bdziesz potrzebowa
standardowego zestawu przyborw rysowniczych oraz arkusza kalki
technicznej.
1. W ykonaj su ro w y s z k ic k o n tu r u w a z o n u .
Jeli chcesz narysowa co jeszcze, powiel wszystkie czci mojego
obrazka, nie skupiajc si na samym wazonie.
2. U y w a j c lin ijk i, p o p ro w a d p r z e z ro d e k w a z o n u p ro s t ,
p io n o w lin i ( p a tr z ry s u n e k 13.5).
Rysunek 13.5.
Pionowa o
symetrii
uatwia
tw orzenie
rysunkw
przedm iotw
o regularnych
ksztatach
3. W y b ie rz so b ie p ra w lu b le w c z w a z o n u (o b o j tn e , n a k t r
z e stro n o b ra z k a p a d n ie T w j w y b r) i ro z ja n ij g u m k c h leb o w
z n a jd u j c e si n a n iej lin ie szk icu .
4. P o k ry j ro z ja n io n e lin ie s z k ic u a d n y m i, p o rz d n y m i k re sk a m i.
205
206
Ksztat cienia rzucanego przez rysowany obiekt

Przygotuj kilka przedmiotw o rozmaitych kszta Ksztat cieni rzucanych przez rne obiekty zaley
tach. Postaw je wszystkie w pobliu rda silnego tak od form samych przedmiotw, jak i od nierw
wiata i przyjrzyj si rzucanym przez nie cieniom. noci powierzchni, na ktrej zostay one ustawio
Zmieniaj pooenia rda w iata wzgldem ne. Na przykad cie jabka lecego na paskim
przedmiotw (albo na odwrt) i obserwuj, jak cie blacie stou zbliony jest ksztatem do formy sa
nie zmieniaj swe ksztaty. Nastpnie umie mego jabka. Jeli za owoc zostanie umieszczony
obiekty, ktre przygotowae, by wykona niniej na pomitej bd pofadowanej tkaninie, jego cie
szy eksperyment, na pofadowanej tkaninie. Zwr dopasuje si do zagi materiau. Rodzaj i usta
uwag na to, w jaki sposb ich cienie dopasowuj wienie rda wiata rwnie znaczco wpywa
na ksztat i rozmiar cienia rzucanego przez dany
si do formy przyjtej przez zagicia materii.
przedmiot. (Wicej informacji o cieniach rzuca
nych przez obiekty uwieczniane na rysunkach
5. W y m a d ru g s tro n ry s u n k u w c i w y p e n io n n ie d o k a d n y m
szk ice m .
6. P rz y p o m o cy lin ijk i n an ie n a o b ra z e k p o z io m lin i p rz e c in a j c
ry s u n e k w a z o n u , p ro s to p a d d o p io n o w e j osi sy m etrii. K resk a
t a m o e p rz e b ie g a w d o w o ln e j c z c i T w ej p racy .
7. T a m k lejc p rz y tw ie rd k alk te c h n ic z n d o tej cz ci sw ego
ry su n k u , k t r w y k o n a e sta ra n n ie .
N ie przyklejaj tamy samoprzylepnej do kartki, na ktrej widnieje Twj
obrazek, gdy m oe ona zniszczy pow ierzchni papieru, gdy tylko
zechcesz j odlepi.
8. U y w a j c lin ijk i i o w k a ty p u 2B lu b 4B p rz e ry s u j d z ie l c e
ry s u n e k lin ie (p o z io m i p io n o w ). N ie c h p rz e k a lk o w a n e k re sk i
b d c ie m n e i w y ra n e .
9. P rz e n ie n a k alk w szystkie lin ie k rzy w e sk ad ajce si n a w a zo n .
T e k re sk i r w n ie p o w in n y b y c ie m n e i m o c n e .
10. O s tro n ie z d e jm ij a rk u s z k a lk i z ry su n k u . O d w r go sp o d e m
d o gry.
W ten sposb otrzymae lustrzane odbicie starannie wykonanej czci
swego obrazka.
11. U m ie k a lk n a p u s te j c z c i sw o je g o r y s u n k u ta k , b y lin ie
p io n o w a o ra z p o z io m a p o k ry y si i p o c z y y z o d p o w iad a j cy m i
im lin ia m i n a o b r a z k u ( p a tr z r y s u n e k 13.6). T a m k le j c
u n ie ru c h o m k alk .
Rysunek 13.6.
Kalka
techniczna
pozwala
w a tw y sposb
narysow a
drug cz
sym etrycznego
obiektu
12. D u g o p is e m a lb o o w k ie m n a ry s u j n a k a lc e w s z y s tk ie
p rz e b ija j c e s p o d sp o d u lin ie.
Rysunek wykonany po spodniej stronie kalki technicznej przeniesiony
zostanie na kartk papieru, zupenie jakby uywa kalki kopiujcej.
13. O s tro n ie zd e jm ij z o b ra z k a a rk u sz kalki, a p o te m w y m a z nieg o
lin ie p o z io m i p io n o w .
14. P o p ra w o d b ite n a p a p ie r z e k re sk i, a b y p a so w a y d o c z c i
ry s u n k u b d c e j w z o rc e m .
Owietlanie martwej natury

W tym podrozdziale poka Ci cztery zdjcia przedstawiajce dwuczciowy
wazon stojcy na talerzu. N a kadej z fotografii uwiecznione przedmioty zostay
ow ietlone w inny sposb. U staw ienie rda wiata w zgldem obiektw,
ktre chcesz narysowa, znaczco w pywa na ich wygld w zalenoci
od w arunkw m og si one wydawa bardziej paskie bd bardziej
trjwymiarowe.
Jeli Twj zamys artystyczny wymaga tego, by martwa natura wygldaa bardziej
pasko ni trjwym iarowo, sprbuj owietli j od przodu lub od tyu.
Znajd jaki interesuj cy przedm iot, kawaek paskiej, poziomej powierzchni
oraz jakie przenone rdo wiata. U staw w ybrany przez siebie obiekt
na podou. O w ietl go na kady z podanych niej sposobw i okrel, ktry
z owych sposobw odpowiada Ci najbardziej.
r d o w ia ta n a g rz e i n ie c o p o p ra w e j (p ie r w s z e z d j c ie
z ry s u n k u 13.7). T o tradycyjne owietlenie pokrywa wazon cieniami
oraz plamami wiata, podkrelajc tym samym jego trjwymiarow form.
207
208
Rysunek 13.7.
rdo w iata
ustaw ione
nad lub pod
rysowanym
obiektem
i jednoczenie
po ktrej
z jego stron
podkrela
trjwymiaro
w o jego
form y
S r d o w iata n a d o le i n ieco p o p raw ej (d ru g ie zd jcie z ry su n k u

13.7). T en typ owietlenia tworzy wiele kontrastw pom idzy plamami
wiata a cieniami. Ponadto podkrela trjwym iarow form wazonu.
Zwr uwag na wiato odbite od ogldanego przez Ciebie przedmiotu,
ktre w ida na kraw dzi cienia rzucanego przez w przedm iot.
(Zagadnienia zwizane ze wiatem, wiatem odbitym i cieniami
om awiam w rozdziale 6.).
S ilne w iato z tu (p a trz ry su n e k 13.8). Owietlenie takie podkrela
kontury obserwowanego przedm iotu. R ysunek przedstawiajcy scen,
za ktr znajduje si rdo wiata, si rzeczy zawiera niewiele detali,
poniew a w ida zaledwie zacienion cz kom pozycji. W ikszo
obiektw owietlonych od tyu m ona uwieczni, korzystaj c z jedynie
ciemnych walorw.
Rysunek 13.8.
w iato
padajce
dokadnie zza
lub sprzed
rysowanego
obiektu
spraw ia,
e w yglda on
bardziej pasko
S S ilne w ia to z p r z o d u (d ru g ie z e z d j p rz e d s ta w io n y c h
n a ry s u n k u 13.8). Brak widocznych cieni, ktre aktualnie znajduj si
poza zasigiem Twego w zroku (za owietlanym obiektem ), sprawia,
e obiekt wydaje si mikki i paski. wiato padajce od przodu bardzo
czsto uwidacznia si na zdjciach wykonywanych z lamp byskow.
Kiedy tylko jest to moliwe, rysuj prawdziwe, fizyczne przedmioty; do rysowania
ze zdj uciekaj si w ostatecznoci. Mj aparat fotograficzny nie uchwyci
subtelnej krawdzi wiata odbitego, ktr wyranie widziaam, gdy patrzyam
na zacienion cz prawdziwej sceny (drugie zdjcie z rysunku 13.7).
Projekt 13. Rysujemy martw natur

D o zrealizowania tego projektu potrzebny C i bdzie jaki obiekt o bardzo
regularnym ksztacie. Przejd si po dom u m oe jaki ciekawy przedm iot
przycignie Twj wzrok. D o uwieczniania wspaniale nadaj si na przykad
flakony, w azony oraz kieliszki do wina. Gdy ju znajdziesz co, co w arto
narysowa, postpuj zgodnie z podanym i niej instrukcjami.
1. U s ta w w y b ra n y p r z e z sieb ie p r z e d m io t n a p a s k im p o d o u .
Pamitaj, e wiato odbite najatwiej zaobserwowa na obiektach, ktre
stoj na biaym lub bardzo jasnym podou.
2. S tw rz o w ie tle n ie z g o d n ie z w a s n in w en c j .
Ja do owietlania rysowanych scen uywam lampy halogenowej o duej
m ocy, ale nie czuj si zobow izany do brania przykadu ze m nie.
Wykorzystaj to, co masz pod rk i co tylko C i odpowiada.
3. U w ie c z n ij w ac iw ie u s ta w io n y i o w ie tlo n y p rz e d m io t.
Zajrzyj do podrozdziau Rysowanie obiektw sym etrycznych, aby
dowiedzie si, w jaki sposb m oesz uatw i sobie prac, korzystajc
z kalki technicznej oraz linijki. O tym , ja k odda na obrazku wiato
i cienie, przeczytasz w rozdziaach 6. i 7.
209
210
Rozdzia 14
Jak zachowa
pikno kwiatw i drzew?
W tym rozdziale:
Rysowanie kwiatw.
Dostrzeganie rnic w wygldzie drzew.
tym rozdziale skupi si na fakturach i formach, jakie m ona odnale

w wiecie kwiatw spojrzymy na nie z rnych perspektyw. Ponadto
zapoznasz si z rnicam i w charakterystyce odm iennych typw drzew
i sprbujesz uchw yci na rysunku ich osobowoci. Bd zachcaa Ci
do znalezienia sobie m odeli w wiecie rolin, a potem do ich uwiecznienia
na papierze. Kwiaty i drzewa to bardzo wdziczne i inspirujce tematy rysunkw.
Uwiecznianie urody kwiatw

Zaplanuj wyjcie z dom u. Z najd warte narysowania roliny i uwiecznij je
z kilku rnych perspektyw . Postaraj si uchw yci w spaniao duego
sonecznika, delikatno polnej stokrotki oraz intrygujce szczegy wygldu
ry. Stw rz dokadne obrazki, na ktrych bdzie wida faktury i form y
pojedynczych patkw i lici przecie wanie te detale nadaj kwiatom
charakter.
Portrety ludzi wygldaj bardzo le, jeli niewaciwie rysujesz ksztaty nosw
swoich m odeli lub ich oczy um ieszczasz w nieodpow iednich m iejscach
na obrazach. Kwiaty s nieco wdziczniejszymi obiektami do uwieczniania,
moesz bow iem nieznacznie zmienia wygld niektrych patkw oraz ich
umiejscowienie, a m im o to Twj rysunek nadal bdzie przedstawia rolin.
212
Oko w oko z maym Socem

sonecznik
M ajestatyczne soneczniki od dawna s natchnieniem artystw. Bywaj
wysze ni doroli ludzie, a sam kwiat m oe m ie niekiedy rednic
przekraczajc p metra! Zapewne widziae jed n o z najbardziej znanych
dzie Vincenta van Gogha, przedstawiajce wanie soneczniki.
Poznaj Soneczko (rysunek 14.1) w spaniay sonecznik, ktry w yrs
w doniczce z ziarenka znajdujcego si pierw otnie pord innych ziaren
bdcych karm dla ptakw. Zdjcie roliny wykonaa moja mam a, Pamela
Hoddinott, takjak i ja bdca artystk; rysujc, korzystaam wanie z fotografii.
Porwnaj ze sob faktury penego nierwnoci rodka kwiatu, gadkich patkw
oraz yek na liciach.
Rysunek 14.1.
rodek, patki
oraz licie
sonecznika:
jedna rolina
trzy rne
faktury
Rozkwitamy razem z r
O rysunkach przedstawiajcych kwiaty myl jak o portretach. Proces wzrostu,
kwitnicia i przekwitania kwiatw m ona porwna, w sensie filozoficznym,
do psychicznego i fizycznego rozwoju czowieka. M oim ulubionym kwiatem
Rozdzia 14: Jak zachowa pikno kwiatw i drzew?
jest biaa ra symbol niewinnoci, zoonoci oraz yczliwoci. Zewntrzne

patki ry czule i z mioci otulaj jej delikatne wntrze, gdy tymczasem
kolce znajdujce si na odydze zapewniaj caej rolinie bezpieczestwo.
SI
Nadesza pora, aby odszuka swoje przyrzdy do rysowania i uwieczni pk

ry. M j obrazek jest mniej wicej rozm iarw 13x15 cm, ale Ty moesz
stworzy dzieo dowolnej wielkoci.
1. D e lik a tn ie n a sz k ic u j k o n tu ry p k a o ra z lici r y .
Spjrz na pierwszy z obrazkw wchodzcych w skad rysunku 14.2.
Szkic robisz po to, by waciwie um iejscowi kwiat na powierzchni
rysowniczej.
Rysun ek 14.2.
Pikno
pka ry
zachowane
na zawsze
2. W y m a (ale n ie d o k o c a ) lin ie s z k ic u i n ary su j p k sta ra n n ie .

N ie stawiaj zbyt ciemnych kresek. Rysunek powinien wyglda delikatnie
i mikko m ocne linie nie bd do niego pasoway!
3. K re sk o w a n ie m n a n ie n a swj o b r a z e k ja s n e w alo ry .
Techniki kreskowania i kreskowania krzyowego omawiam w rozdziale 7.
O w kiem typu HB lub 2B dodaj nieco ciemnych walorw. Posu si
m etod kreskowania krzyowego (pierwszy obrazek na rysunku 14.3).
Dwa obrazki skadajce si na rysunek 14.3 ilustruj etapy rozwoju ry od
stadium pka do peni jej rozkwitu.
Zanim bdziesz w stanie poprawnie narysowa kwiat, m usisz pooglda go
ze wszystkich m oliwych stron. Jeli zdecydujesz si pracowa na podstawie
zdj, powiniene zadba o ich waciwe wykonanie. Wane jest dobre owietlenie
fotografowanego obiektu. Poza tym podczas rysowania naley korzysta z caej
serii fotografii przedstawiajcych uwieczniany na obrazku przedm iot z rnych
stron.
213
214
Rysunek 14.3.
Ostateczna
wersja obrazka
przedstawiaj
cego pk
ry oraz
rysunek kwiatu
w penym
rozkwicie
Obserwacja i rysowanie drzew

Kade drzewo rni si od pozostaych. Jeli uwanie przyjrzysz si danem u
okazowi, bdziesz w stanie dostrzec i uwieczni jego indywidualny charakter.
Uwieczniajc cuda przyrody, stworzysz niesamowite, pikne i gbokie rysunki,
ktre stan si czym wicej ni tylko pracam i czysto technicznym i. W arto
podziwia subtelno m atki natury, objawiajc si w niedoskonaociach jej
dzie. Obrazki dokum entujce owe niedoskonaoci bd swoist afirmacj
ycia i hodem zoonym piknu przyrody.
Par lat tem u, przy drodze, ktr jechaam , napotkaam wspaniae drzew o
(popatrz na rysunek 14.4). Zainspirowao m nie do zawrcenia, zatrzymania
si przy nim i zrobienia m u zdj. M im o e byo prawie m artw e, wyrastay
z niego niewielkie gazki wci walczce o ycie (prawy dolny rg m ojego
obrazka). Zwr uwag na to, jak wychodz na pierwszy plan. Podobnie dzieje
si z niektrym i czciami gwnego pnia obumarej roliny.
Jeli tylko potrafisz napisa liter V, nie bdziesz m ia w ielkiego kopotu
z rysowaniem gazi drzew. ap za przybory i bierz si do roboty stwrz
prosty obrazek konaru.
1. D e lik a tn ie n a s z k ic u j k o n tu r y g w n y c h k o n a r w
( p a tr z ry s u n e k 14.5).
Dwie grube pionowe linie ukadajce si w ksztat litery V stanowi
gwne gazie.
2. P r z y p o m o c y g u m k i ch leb o w ej ro z ja n ij szkic.
Rysunek 14.4.
Portretowanie
pozornie
niedoskonaych"
drzew to droga
do uzyskania
gbokich,
artystycznych
dzie
Rysunek 14.5.
Redukowanie
ksztatu gazi
do kilku linii.
Linie te cz
si w pary,
tw orzc
litery V"
3. P o p ra w swj p ie rw o tn y szk ic. W m iejsce lin ii p ro s ty c h n ary su j

krzyw e, k t re d a d z w re z u lta c ie re alisty c zn y o b ra z caej gazi.
D rugi z obrazkw wchodzcych w skad rysunku 14.5 przedstawia
konary, ktrych kon tu ry zostay popraw ione, narysow ane bardziej
szczegowo.
4. D odaj m n stw o niew ielkich literek V . B d one o d p o w ied n ik am i
m a y c h g a z e k .
Im dalej gazki znajduj si od gwnych konarw, tym staj si krtsze,
ciesze i mniejsze.
215
216
Podobnie jak to miao miejsce w przypadku kwiatw, tak i drzewa nie wymagaj
dbaoci o szczegy w czasie ich uwieczniania. M yl tw rczo i skup si na
aspektach wygldu drzewa, ktre pozw ol C i odda na obrazku konkretne
emocje.
Projekt 14. liczna lilia

T ym razem poka Ci, jak w prosty sposb, krelc nieskom plikowane linie,
mona narysowa kwiat o zoonej, obfitujcej w szczegy budowie. Dowiesz si,
ktre z charakterystycznych cech roliny m usisz odda na papierze, aby efekt
Twej pracy okaza si zadowalajcy. Po wykonaniu prostego obrazka pozostanie
Ci tylko doda do niego odpowiednie cieniowanie, aby zaznaczy trjwymiarowo
uwiecznionego obiektu oraz podkreli jego indywidualno.
1. N a ry su j d u y c h ro z m ia r w ow al, k t ry b d z ie o d p o w ie d n ik ie m
g w n ej c z c i roliny.
Zwr uwag na to, e elips narysowaam nachylon pod pewnym ktem
w zgldem poziom u (przyjrzyj si pierw szem u z przedstawionych niej
obrazkw). Rysowanie wikszoci kwiatw opiera si na kreleniu okrgych
ksztatw odpow iadajcych obserw ow anym pod rnym i ktam i
czciom roliny.
2. W e w n trz d u e j elip sy n ary su j m a , ab y z a z n a c z y ro d e k lilii.

3. W ykrel n ie sk o m p lik o w a n e lin ie, k t re s ta n si o d y g roliny.
Kreski tworzce gwn cz odygi zostay narysowane ukonie;
biegn w kierunku od prawego dolnego do lewego grnego rogu. D rugi
fragm ent odygi odchodzi od pierwszego i cignie si ku prawej grnej
stronie kartki. Ponadto poczony jest ze rodkiem lilii.
4. N a szk icu j w szystkie sze p a tk w kw iatu. K a d y z n ic h p o w in ien

b ra swj p o c z te k z e ro d k a m a e j elipsy.
N iektre z czubkw patkw znajduj si wew ntrz duej elipsy, a inne
wystaj poza jej kontur. Poniew a w idzisz je z rnych ktw, cz
z nich wydaje si grubsza, a cz ciesza. N iektre patki wygldaj
na krtkie, gdy inne wyranie s dugie.
5. P r z y p o m o c y g u m k i ch leb o w ej ro z ja n ij lin ie sw ego szk icu .
6. N a ry su j w szy stk ie p a tk i b a rd z ie j s z c z e g o w o i s ta ra n n ie j n i
o sta tn io . P o z a ty m d o d a j k ilk a listk w w y ra sta j c y c h z odygi.
Spjrz na pierw szy z dw ch w idocznych poniej obrazkw. Zw r
uwag na fakt, e niektre patki lilii wydaj si wystawa przed inne,
zasania je. Dziki tem u rysunek je st bardziej realistyczny. Zauwa te,
e patki kwiatu oraz jego licie wydaj si powyginane w przernych
kierunkach. T iluzj otrzymasz, rysujc je liniami krzywymi.
7. W y m a lin ie sw ojego p ie rw o tn e g o s z k ic u n ie m a l ca k o w ic ie.

8. S tw rz d o k a d n y k o n tu ro w y ry su n e k lilii, k o rz y s ta j c z p o m o c y
led w ie w id o c z n y c h k re se k sz k ic u . K rel p o r z d n e , s ta ra n n e ,
w y ra n e linie.
Zacznij od narysowania prcikw znajdujcych si w rodku lilii (to te
podune, gadkie cosie, ktre wida na moich obrazkach). N ie zapomnij
o kilku dodatkowych listkach wyrastajcych z niszych partii odygi.
Nasz liczn lili owietla rdo mikkiego wiata znajdujce si nad
ni. Kurs tworzenia cieniowania m etodam i kreskowania i kreskowania
krzyowego znajdziesz w rozdziale 7.
9. T e c h n ik k re s k o w a n ia w y k o n aj c ie n io w a n ie p a tk w ro lin y .
217
218
N a pierwszym z dwch znajdujcych si niej obrazkw moesz dostrzec

cieniowanie patkw, ktre stworzyam zwykym kreskowaniem. Linie
kreskowania skierowane s rwnolegle do linii konturw patkw.
10. T e c h n ik k re s k o w a n ia k rz y o w e g o w y c ie n iu j licie,
o d y g o r a z p r c ik i.
N ie przegap tych czci rysunku, ktre pozostaj w cieniu i ktre
pow inno si pokry ciemniejszymi waloram i ni pozostae.
11. N a p a tk a c h liczn e j lilii n ary su j m ie d la o k a p la m k i
d z i k i te m u b d z ie o n a d u o lep iej w y g ld a a .
Narysuj plamki rnych wielkoci i nieregularnie rozoone po powierzchni
patkw , aby unikn w raenia, e kw iat zrobiony zosta z tkaniny
w groszki. N iec h kropki, ktre pojawi si na ciem nych fragm entach
patkw, bd ciemniejsze od tych, ktre zaznaczysz na jasnych czciach
patkw.
Rozdzia 15
w
wiat poza domem

W tym rozdziale:
Rne nastroje nieba.
Odkryw am y pejzae (ki, lasy, gry, morze).
am iow anie do ogldania piknych pejzay i torba pena przyborw

do rysowania to wszystko, czego potrzebujesz, aby m c przyjem nie
i zarazem produktywnie spdzi wiele, wiele godzin. W tym rozdziale zabior
Ci na krtk wycieczk i poka Ci wiat widziany oczyma artysty.
Odkrywamy niebo i ziemi

Wiele cennych, rnorodnych skarbw natury zasuguje na to, aby czasem
wyszed z dom u i je podziwia. Rysowanie tego, co nieuchw ytne, byo i jest
wyzwaniem, ktrego z rozkosz podejmowali si i wci podejm uj si liczni
artyci.
/>
PAT^.
Cigle zmieniajce si niebo

Zaw sze, gdy w ychodzisz z do m u albo wygldasz przez okno, znajd par
chwil na dokadne przyjrzenie si chm urom pyncym po niebie. Podziwiaj
ich ksztaty oraz formy, ktre tworz. Pomyl, jak wielu w alorw trzeba by
uy, by m c je waciwie narysowa, o niebie, na ktrego tle zwykle si
znajduj, nawet nie wspominajc.
Trzy obrazki przedstawione na rysunku 15.1 ukazuj rne nastroje nieba.
S N ie b o c z y s te i s p o k o jn e . N a obrazkach przedstaw iajcych czyste
i pogodne niebo wraenie duych przestrzeni uzyskuje si przy pom ocy
perspektywy powietrznej (zajrzyj do rozdziau 9.). Przyjrzyj si pierwszemu
obrazkowi z rysunku 15.1 cieniowanie nieba zmienia si na nim od
bardzo ciemnego w grnych partiach powierzchni rysowniczej do jasnego
tu nad lini horyzontu, dodajc gbi idyllicznej, miej dla oka scenie.
220
Rysunek 15.1.
Niebo jest
scen oferujc
artycie
nieograniczon
swobod
tw rcz
S N iespokojne n ieb o w czasie burzy. N a drugim z obrazkw rysunku 15.1

uwieczniam potg i moc nieba, aby odda emocje takie jak zo i agresja.
C iem no zostaje nagle rozjaniona byskawic tworzc refleksy na
powierzchni wody. Z chm ur spywa ku ziem i rami gronego tornado.
N ieb o za c h m u rz o n e i m alow nicze. Chmury, ktre moesz podziwia na
trzecim z obrazkw wchodzcych w skad rysunku 15.1, przyjmuj mikkie
i przyjemne dla oka ksztaty. N ie daj si jednak zwie ich wygldowi, gdy
tkwi w nich moc zdolna doprowadzi do nagej zmiany pogody.
Myl o chm urach jak o obiektach trjwymiarowych. Obserwuj, w jaki sposb
prom ienie soneczne podkrelaj ich form , tworzc na nich plam y wiata
i cienie. (O rysow aniu obiektw trjw ym iarow ych wicej dowiesz si
z rozdziau 6.). M oe si zdarzy, e m ocno wiejcy w iatr zm usi Ci
do szybkiego uwieczniania szybko zmieniajcych si widokw.
mi
O bow izujce podczas rysowania rnych przedm iotw zasady zw izane

z perspektyw znajduj zastosowanie rwnie podczas tworzenia obrazkw,
na ktrych pojawiaj si chm ury (o perspektywie przeczytasz w rozdziale 9.).
Moesz sprawi, by oboki wiszce tu nad horyzontem wydaway si bardziej
oddalone od obserwatora ni te znad jego gowy. Wystarczy, aby narysowa
je nieco m niejsze, janiejsze i bardziej skupione od tych, ktre w domyle
m aj by na bliszym planie.
Wycieczka po rnych ziemiach

W ktrejkolwiek czci Ziemi mieszkasz, masz do dyspozycji pikne, unikalne
pejzae, wspaniale nadajce si na tem aty Tw ych prac. W arto rysowa sceny
tw orzone przez natur i rk czowieka jednoczenie. Kady pejza moesz
Rozdzia 15: wiat poza domem
uwieczni w niezm ienionej postaci albo ciekawie zmodyfikowa. M oesz

rwnie wymyla nieistniejce scenerie i rysowa je, dla uatwienia obserwujc
niektre elem enty wiata rzeczywistego pasujce do Twych wizji.
U w ieczniajc jak scen, ratujesz przed zapom nieniem zw izane z ni
wspomnienia. Rysunki mog z czasem przypomina C i o przyjemnych chwilach,
ktre niegdy przeye. W czasie wakacji zahipnotyzowa m nie pikny widok
rzeki (rysunek 15.2), wic postanowiam zachowa go na rysunku. Soce
wiecio jasno i mocno, co moesz wywnioskowa, przyjrzawszy si specyficznym
cieniom rzucanym przez krzeso na traw. Rysunek przedstawiajcy drewniany
fotel odkrywa przed Tob osob ogldajc moj prac uroki przepiknego
pejzau, ktry miaam okazj podziwia.
Rysunek 15.2.
Uwiecznianie
interesujcej
sceny
na rysunku
przedstaw iaj
cym pejza
Zaw sze dawaj u p u st sw oim artystycznym zachciankom . N ie wahaj si

przestawia, lekko modyfikowa lub kom pletnie zm ienia poszczeglnych
elem entw skadajcych si na inspirujcy Ci temat!
Pejzae i ludzie
Wielu artystw chtnie rysuje sceny zawierajce pojawiania si w naturalnym krajobrazie bardziej
elementy, ktre s dowodami na to, e w uwiecz oczywistych dowodw dziaalnoci czowieka,
nionych miejscach egzystuj ludzie. Moesz swoje takich jak poideko dla ptakw, krzeso ogrodowe,
rysunki tworzy tak, eby dao si na nich odna budynki albo drewniana dka. Ludzie wykonujcy
le subtelne lady dziaalnoci czowieka (nie rne czynnoci (na przykad budujcy zamki
wielka cieka wydeptana midzy drzewami lasu, z piasku) rwnie mog stanowi wietny temat
lady stp odcinite na niegu lub piasku). Cie prac wykonanych poza domem.
kawe scenerie nierzadko powstaj jako efekt
221
222
Projekt 15. Wyni bia zim

T en projekt bdzie polega bardziej na usuw aniu ciemnych w alorw z kartki
ni na ich dorysowywaniu. Jasne walory bdziesz nanosi na sw prac przy
pom ocy gum ek do mazania, a cienie wykonasz w glem w owku. Zanim
przystpisz do pracy, zaopatrz si w papier rysunkowy, gum ki do mazania
(winylow i chlebow), wgiel do rysowania, owek na wgiel oraz
chusteczk lub papierowy rcznik.
1. N a ry su j p ro s to k t o r o z m ia r a c h m n ie j w ic ej 25X12 cm .
2. C a e w n tr z e p ro s to k ta z a m a lu j p r z y p o m o c y p a e c z k i w g la
ry su n k o w e g o .
Rysuj bokiem wglowej paeczki tak bdzie duo szybciej! Postaraj
si otrzyma walor rednio ciemny. T o w stpne cieniowanie ulegnie
rozjanieniu podczas pniejszego rozmazywania (przejd do nastpnego
punktu, by uzyska wicej wyjanie).
3. K a w a k ie m p a p ie ro w e g o r c z n ik a a lb o m i k k ie j c h u s te c z k i
d e lik a tn ie p o tr z y j p o k r y t w g le m c z k a r tk i. C e le m
w y k o n y w a n ia tej c z y n n o c i j e s t u z y sk a n ie je d n o lite g o o d c ie n ia
sza ro ci.
4. G u m k chlebow zaczn ij w yciera jan iejsze frag m en ty o b razk a.
W ytaram dwa yse drzew a liciaste (jedno due i je d n o m ae),
widoczne w lewej czci przedstawionego niej rysunku, oraz kilka rnej
wielkoci wiecznie zielonych drzewek iglastych, znajdujcych si przy
prawej kraw dzi pow ierzchni rysowniczej. Poniew a rdo wiata
um iejscowione jest z lewej strony sceny, lewe czci pni oraz gazi s
janiejsze ni prawe. N ie zapomnij rwnie o dwch jasnych plamach
niegu, widniejcych u podstaw pni drzew liciastych i choinek.
Rozdzia 15: wiat poza domem
5. P r z y p o m o c y g u m k i c h le b o w e j d o ry su j je s z c z e tr o c h n ieg u .
Zwr jednak uwag na fakt, e woda oraz miejsca zacienione zachoway
ten sam ciem ny odcie szaroci, ktry uzyskalimy, rysujc wglem.
6. R o z ja n ij n ie b o g u m k c h leb o w .
Rozjaniajc niebo, stworzyam kontur linii drzew znajdujcych si na
dalszym planie rysowanej sceny. Linia drzew pow inna pozosta ciemna,
aby wyranie odcinaa si na tle jasnych w alorw nieba.
7. P o r a z a c z p ra c o w a g u m k w in y lo w i stw o rz y tro c h
je s z c z e ja n ie js z y c h m iejsc n a ry su n k u . O s tr k ra w d z i g u m k i
z a z n a c z b rz e g i p o to k u o ra z d o d a j n ie c o d e ta li d rz e w o m .
8. O s try m b rz e g ie m g u m k i d o d a tk o w o ro z ja n ij lew s tro n
k a d e g o z d rz e w .
9. R o z ja n ij n ie z a c ie n io n e m ie js c a p rz y k ry te n ie g ie m
(z ie m ia o ra z g a z ie d rz e w ig lasty ch ).
10. W lew ej c z c i ry s u n k u d o ry su j p ie je s z c z e je d n e g o d rz e w a
liciasteg o .
11. O s tr k ra w d z i g u m k i w in y lo w e j d o d a j d r z e w o m lic ia sty m

p o k ilk a g a z i.
12. Z d ec y d o w an ie ro zjan ij lew e czci p n i ysych d rz e w liciastych,
ab y w y ra n ie o d c in a y si o n e o d w a lo r w o to c z e n ia .
13. N a z ie m i p o k ry te j n ie g ie m o ra z n a g a z ia c h d r z e w ig lasty ch
z a z n a c z k ilk a b a r d z o ja s n y c h p la m w iata.
14. N a p o w ie rz c h n i p o to k u n a ry su j k ilk a c ie n k ic h , b ia y c h lin ii.
D z i k i n im u z y sk a sz w ra e n ie , e s tru m ie p o k ry w a ta fla lo d u .
223
224
15. W g le m w o w k u d o ry su j c ie n ie o r a z c ie m n ie js z e szc zeg y ,

k t re p o w in n y z n a le si n a o b ra z k u .
16. D o ry su j n ie z b d n e szc zeg y , ta k ie j a k g a z ie d rz e w , c ie n ie
t u p rz y b rz e g a c h p o to k u , d rz e w a s ta n o w i c e d a lsz y p la n sceny
o r a z fa k tu r p n i d rz e w liciastych.
Zajmij si wszystkimi miejscami na rysunku, ktrych wygld z jakich
przyczyn Ci nie satysfakcjonuje. Dorysowuj i usuwaj drobne elem enty
obrazka wedle wasnego uznania, a do uzyskania zadowalajcych efektw.
Rozdzia 16
Rysujemy zwierzaki
W tym rozdziale:
Tekstury i walory sierci oraz pir.
Jak tchn nieco ycia w rysunki przedstawiajce zwierzta.
d czasu, gdy ludzie pierw otni zaczli malowa podobizny zw ierzt

na cianach, futrzaki niezmiennie byy wdzicznym tematem prac artystw
wszystkich epok i o rnych umiejtnociach technicznych. Wochate i opierzone
istoty w arte uw iecznienia spotykasz w sw oim dom u, w parku, w ogrodzie
zoologicznym, a take u ssiada w ogrdku.
Niestety, ptaki i ukochane futrzaki bardzo rzadko doceniaj fakt, e kto pragnie
je narysowa, dlatego te radz Ci szybko szkicowa ciekawe sceny z ich udziaem
albo robi im zdjcia. W tym rozdziale uw iecznianie zw ierzt om w i na
przykadzie naszych dom owych pupili, gdy z nim i stykasz si duo czciej
ni z prawdziwie dzikimi bestiami.
Moda na futra i pirka

Wikszo naszych pokrytych futrem oraz opierzonych przyjaci nigdy si nie
rozbiera. Rne zwierzaki preferuj kompletnie odm ienne style ubierania si.
Ich ciaa zdobi niepowtarzalne wzory, a wygld przepiknych strojw z pir
i sierci moe zmienia si w zalenoci od pory roku.
Rysujc sier lub pira, warto pamita o wypisanych niej radach.
S Zwracaj uwag na kierunki, w ktrych rosn pira albo wyrasta sier
zwierzcia, aby mg zgodnie z nim i kreli linie cieniowania.
Sier i pira bd wyglday duo lepiej, jeli cieniowanie wykonasz,
rysujc linie rnej dugoci i gruboci.
Linie cieniowania pow inny podkrela ksztat ciaa uwiecznianego
zwierzcia.
Podczas cieniowania pir i sierci szczeglnie przy si do waciwego
oddania na obrazku wiata i cieni oraz faktury rysowanej powierzchni.
226
Sier duga i krtka

W wiecie zwierzt obserwujem y rozm aite rodzaje sierci! Wosie naszego
pupila m oe by proste lub krcone, mikkie albo szczeciniaste, byszczce
lub matowe, w ciapki albo w paski. Rysujc sier, pamitaj o poniszych
wskazwkach.
S Jeli chcesz waciwie odda na obrazku wygld sierci krtkiej, stawiaj
krtkie (przede wszystkim krzywe) kreski. Kreskowanie liniami dugimi
i falistym i pozwala, dla odm iany, stworzy rysunek przedstawiajcy
wosie dugie.
S K reskowanie je s t technik cieniow ania, ktra w ietnie nadaje si
do uzyskiwania na papierze faktury wikszoci rodzajw sierci. (O tym,
ja k wykonuje si cieniowanie w spom nian m etod, moesz przeczyta
w rozdziale 7.).
S Aby narysowa sier tward i szczeciniast, stawiaj grube, m ocne linie.
Wygld mikkiego wosia najlepiej oddaj kreski cienkie i delikatne.
Krtka sier
Rysunek 16.1 przedstawia Shadow pupilk mojej crki Heidi. Wosie suczki
je st krtkie, mikkie i byszczce (w rozdziale 8. znajdziesz wicej informacji
na temat rysowania sierci w plamki). W cigu miesica Shadow gubi tyle sierci,
e spokojnie wystarczyoby jej na paszcz w ctki dla grubego chihuahua!
Rysunek 16.1.
Rysowanie
sierci w plam y
w ym aga
duej iloci
cieniowania
oraz korzystania
z penej palety
odcieni szaroci
Rozdzia 16: Rysujemy zwierzaki
Zw r uwag na to, e cieniowanie wosia jednoznacznie okrela ksztat czaszki

Shadow oraz wygld jej pyska. Przyjrzyj si zblieniom (rysunek 16.1)
przedstawiajcym biae plamy na ciemnych fragmentach ciaa suczki oraz czarne
ctki pojawiajce si na tle wosw jasnych. Sier wyrasta w rnych kierunkach.
Z w r uwag na w alory od biaego do rednich ktre posuyy
do narysowania jasnych fragm entw ciaa Shadow. Zakres odcieni szaroci
obejm ujcy walory od rednich do czarnego okaza si przydatny podczas
uwieczniania ciemnych plam.
Rysunek 16.2 przedstawia karykatur Riley. U w ieczniam na nim typowe
cechy kociego pyszczka oraz waciwy kotom rodzaj sierci. Riley jest dum nym
posiadaczem mojej przyjaciki Sherri. Z w r uwag na to, ja k m ikkie
wydaje si jego futro, oraz na kierunki, w ktrych wyrasta. Sier Rileya jest
bardziej puszysta i mikka ni u dalmatyczyka. Narysowaam go realistycznie,
ale nos potraktow aam duo m niej powanie i nadaam m u ksztat guzika.
Dziki tem u kot wyglda jak pluszowa zabawka albo posta z kreskwek.
Rysunek 16.2.
N a tym
obrazku w ida,
jak rysuje si
w osie krtkie
i mikkie,
rosnce
w e w szystkich
m oliw ych
kierunkach
Duga sier
Dug sier rysuje si nieco trudniej ni krtk, poniewa poszczeglne pasma
w osw czsto ukadaj si na rne sposoby i zachodz na siebie.
Rysunek 16.3 to obrazek przedstawiajcy Rosey m oj nieyjc ju suczk
rasy soft-coated w heaton terrier. M iaa bardzo mikk, lekko krcon sier,
ktra najlepiej wygldaa wtedy, gdy bya w kom pletnym nieadzie.
Duga sier nie ujawnia budow y kostnej rysowanego zwierzcia tak dobrze
ja k krtka, jednake pene kontrastw cieniowanie zdradza najwaniejsze
kontury ksztatu gowy Rosey.
227
228
Rysunek 16.3.
Duga, mikka
sier psa
Rysowanie ksztatw
skrytych pod sierci
W ykonujc to wiczenie, narysujesz ap szczeniaka o krtkiej sierci.
Reguy, ktre poznasz, znajd zastosowanie podczas rysowania krtkiego
w osia na kadej innej czci ciaa dowolnie wybranego zwierzcia.
1. D e lik a tn k re s k n a s z k ic u j t r z y k s z ta ty , k t r e w id z is z
n a ry su n k u 16.4.
Rysunek 16.4.
Rysujem y ap
zwierzcia
o krtkiej
sierci
Ksztat widoczny u gry obrazka to kawaek tuowia szczenicia, poduny

ksztat to wiksza cz jego przedniej koczyny, natomiast may, poziomo
ustawiony owal stanowi apk zwierzcia.
________________________________________ Rozdzia 16: Rysujemy zwierzaki
2. P r z y p o m o c y g u m k i c h le b o w e j ro z ja n ij lin ie sz k ic u , a p o te m
n ary su j b a rd z ie j sz c z e g o w y k o n tu r apy.
3. O w k ie m ty p u H B z a c z n ij tw o rz y c ie n io w a n ie te c h n ik
k re sk o w a n ia . L in ie, k t re k re lisz , p o w in n y o d d a w a fa k tu r
p sie j sierci.
Bacznie obserwuj kierunki, w jakich wyrastaj woski (trzeci z obrazkw
w chodzcych w skad rysunku 16.4). W przypadku wikszej czci
uwiecznianego obiektu obowizuje nastpujca regua: wosie znajdujce
si porodku koczyny wydaje si uoone pionowo, jak gdyby zostao
zaczesane do dou, natomiast sier rosnca po obu jej stronach wyranie
zawija si ku bliszej sobie krawdzi apki.
4. O w k ie m o tw a rd o c i 2B w z m o c n ij c ie n io w a n ie w m ie jsc a c h ,
k t re p o w in n y by z a c ie n io n e ( p a tr z ry s u n e k 16.5).
Rysunek 16.5.
Stopniowe
uszczegawianie obrazka
przedstaw iaj
cego obiekt
pokryty sierci
5. D odaj ja sn e cieniow anie n a sam ej apie i narysuj k o n tu ry p a z u rk w

w ychodzcych z p alc w szczenicia (drugi o b ra z e k z rysunku 16.5).
6. N a ry su j p la m c ie m n ie jsz e j sierci w m iejscu , g d z ie p s ia
k o c z y n a c z y si z tu o w ie m .
7. O w k ie m 2B d o d aj c ie m n e cien io w an ie w d o ln y c h p a rtia c h psiej
k o cz y n y o ra z narysuj cie, k t ry w id n ieje p o d a p (p o p a trz
n a tr z e c i z o b ra z k w s k a d a j c y c h si n a ry s u n e k 16.5).
Latamy razem z ptakami

Spjrz na rysunek 16.6 wida na nim zwyczajne piro, ktre narysowaam
z pamici. Zapoznanie si z gwnym i liniami ksztatu pojedynczego pira
pozwoli Ci bardziej dokadnie przenie na papier cae skrzydo skadajce
229
230
Rysunek 16.6.
Przygldamy
si z bliska
piru
si z wielu pir. Grubszy koniec stosiny (czyli gadkiego, dugiego patyczka

stanowicego centraln cz pira) nazywany jest dutk. Dawniej ludzie uywali
p i r jako przyborw pim ienniczych zanurzali pust w rodku dutk
w atramencie, a potem krelili ni znaki na odpowiedniej powierzchni.
Skrzyda w ystpuj w przyrodzie w e w szystkich m oliw ych ksztatach
i rozm iarach od malekich, delikatnych skrzydeek kolibra po wspaniae,
potne skrzyda bielika amerykaskiego. Rysunek 16.7 pomoe Ci zapozna si
z budow typowego skrzyda. Opierajc si na tym prostym ksztacie, bdziesz
w stanie narysowa wszystko, co tylko m a skrzyda: ptaki, anioy, drapiene
smoki albo jeli zechcesz latajce winie!
Rysunek 16.7.
Podstaw y
budowy
skrzyda
P ow ierzchnie utw orzone z pir m ona rysowa, czc odpow iednio

pozakrzyw iane linie kreskow ania (dziki nim w iksze pira wygldaj
realistycznie) z krciokami (wspaniale nadaj si do ilustrowania maych pirek).
T echnik cieniowania krciokami om awiam w rozdziale 8.
Zwierzaki jak ywe

Jeli postarasz si waciwie odda na rysunku owietlenie sceny, kontrasty
m idzy skadajcymi si na jej wygld waloram i oraz faktur sierci bd pir
uwiecznianego zwierzcia, a ponadto uda C i si uchwyci natur, charakter
tego zwierzcia stworzysz ponadprzecitny, peen emocji portret konkretnej
istoty.
Silne, jasne wiato podkrela niuanse budowy oraz uwypukla ksztaty i faktury
cia zwierzt, a poza tym tworzy fascynujce cienie. Pena kontrastw rwnowaga
midzy jasnymi i ciemnymi walorami wzmaga dramaturgi uwiecznianej sceny
(o kontracie wicej znajdziesz w rozdziale 6.).
Pozbawiony kontrastw obrazek przedstawiaj cy biaego ptaka na jasnym tle
raczej nie okae si intrygujcy dla obserwatora. W idoczny na rysunku 16.8
ciem ny drugi plan stanowi kontrast dla biaej szyi i gowy zwierzcia, dziki
czem u staj si one gwn, przycigajc w zrok czci sceny. Jeli jednak
ptak byby czarny, a nie biay, to narysowaabym jasne wanie po to, eby
zachowa kontrasty wzmagajce dramaturgi uchwyconego obrazu.
Rysunek 16.8.
W ykorzystanie
silnych
kontrastw
do uwypuklenia
ksztatu gow y
i szyi ptaka
Rysunek 16.9 przedstawia Fluffy kotk, ktra bya ulubienic Karen

(mojej siostry) w czasie jej dziecistwa. Zw r uwag na kontrasty,
owietlenie oraz faktury pojawiajce si na obrazku.
S Kontrastujce ze sob walory, z ktrych korzystaam, rysujc futerko
kotki, posuyy m i do zaznaczenia paskw na jej ciele.
Bardzo spokojny charakter caej scenie nadao rozproszone, m ikkie
w iato. Z tak agodnego i zarazem naturalnego ow ietlenia m ona
korzysta w pochm urne dni.
231
232
Rysunek 16.9.
A tm osfera
obrazka
przedstaw iaj
cego kotk
Fluffy zostaa
uzyskana dziki
odpowiedniemu,
mikkiem u
i delikatnemu
_ owietleniu.
rdo w iata
znajdowao si
nad uwiecznion
scen
W dolnych partiach rysunku wida cienie rzucane przez kwiaty i kotk.

Futerko zwierzcia wydaje si bardzo mikkie i puszyste. Pozostaje ono
w kontracie z ciem nym i w aloram i cieni.
Ksztat oczu kotki zosta podkrelony odpow iednio kontrastow ym
cieniowaniem. Widoczne w oczach plamy wiata pozwalaj wnioskowa,
e rysowana scena owietlana bya z gry.
Z psich oczu wyczyta m ona wszystko. W ystarczy, e raz w nie spojrzysz,
a ju wiesz, czy Twj pupil jest godny, czy te chce si bawi. Wida w nich
ca mio, jak darzy Ci czw oronony przyjaciel.
Rysunek 16.10 przedstawia Maggie zza Potu modsz crk moich ssiadw.
Zw r uwag na to, e rdo wiata znajduje si po prawej stronie. Dlatego
wanie wspaniaa, duga sier suczki wydaje si ciemniejsza z lewej strony.
Rysunek 16.10.
N a tym
portrecie
M aggie
widziana jest
raczej spod
pewnego kta
ni od przodu
M oesz sprawi, by Twoje obrazki przedstawiajce zwierzaki byy naprawd

interesujce. Wystarczy, by rysowa futrzaki nie bezporednio od przodu,
lecz widziane z pewnego kta. Gow, lnicy nos i byszczce oczy Maggie
narysowaam, patrzc na suczk lekko z boku. Taka perspektywa zdaje si
podkrela jej radosn natur. Ludziom ogldajcym rysunek m og przyj
do gowy pytania: Na co ona tak patrzy?, Do czego si tak um iecha?.
Projekt 16. Skrzyda na wodzie

C o byo pierwsze jajko czy kura? M im o e w tym w iczeniu pojawi si
abd, a nie aden kurczak, zaczniesz je wykonywa od narysowania jajka.
Bierz do rki szkicownik, postpuj zgodnie z wypisanymi niej instrukcjam i
i stw rz rysunek przedstaw iajcy abdzia. N iech T w oja pow ierzchnia
rysownicza m a ksztat kwadratu.
1. O w k ie m 2 H n a s z k ic u j k s z ta t ja jk a . O w a l p o w in ie n z n a le
si w d o ln e j c z c i ry su n k u .
Zostaw do miejsca, by zmieciy si duga szyja i gowa ptaka. Zwr

uwag na to, e wsza cz jaja skierowana jest ku lewemu dolnem u
rogowi powierzchni rysowniczej. Pamitaj, by rysowa jasne linie, ktre
pniej atwo bdzie wymaza.
2. N a ry su j szyj a b d z ia .
We pod uwag, e dolna cz szyi (ta, ktra znajduje si bliej powierzchni
wody) jest szersza ni grna (czyli czca si z gow zwierzcia).
233
234
3. N a d g rn y m k o c e m szyi n arysuj n iew ielk i o k rg , k t ry stan ie si

g o w p ta k a .
4. D o ry su j a b d z io w i d z i b .
5. G u m k c h le b o w ro z ja n ij lin ie w c z e n ie j s tw o rz o n e g o szk icu .
6. O w k ie m H B n ary su j a b d z ia d o k a d n ie j.
Kontury dzioba i oka zaznacz kreskami w miar gadkimi, a poszarpanymi

lini skrzyde, due, pikne pira w ogonie oraz odbicie sylwetki ptaka
w wodzie. Kreska poszarpana lepiej ni gadka oddaje kontur powierzchni
pokrytej piram i.
7. U y w a j c o w k a ty p u H B , w y k o n a j d e lik a tn e c ie n io w a n ie ,
k t re p o d k re li k s z ta t c ia a i gow y ab d z ia. P o su si te c h n ik
kreskow ania. S taw iaj k r tk ie kreski.
rdo wiata znajduje si po prawej stronie sceny, a wic cieniowanie
bdzie ciemniejsze po stronie lewej. N ie zapomnij o uw zgldnieniu
kierunku, w jakim rosn ptasie pira.
8. D e lik atn y m , ja sn y m c ie n io w a n ie m p o d k re l fa k tu r p i r n a ca y m
c iele p ta k a .
Pokryte maymi pirkami fragmenty ciaa abdzia, takie jak szyja i gowa,
wypenij krciokami. Dusze pira w ogonie i na skrzydach wykreskuj
liniami krzywymi.
9. W y konaj b a rd z ie j sz c z e g o w e , d o k a d n ie js z e c ie n io w a n ie p i r
n a gow ie a b d z ia (sp jrz n a d w a o b ra z k i p rz ed staw io n e p o n iej).
Przyjrzyj si jasnym m iejscom (plam om wiata) w idocznym na czole

oraz policzkach ptaka. Zw r uwag na to, w jaki sposb cieniowanie
uwypukla ksztat jego gowy.
10. O w k ie m 2B w y k o n a j c ie m n ie js z e c ie n io w a n ie w o b r b ie szy i
i tu o w ia a b d z ia .
Przyjrzyj si ciem nem u cieniowaniu w idocznem u w grnych partiach
szyi zw ierzcia (dokadnie pod jeg o policzkiem , z prawej strony).
Zw r uwag na to, e pira pokrywajce grn cz szyi wydaj si
m niejsze od tych z jej dolnych partii (czyli znajdujcych si bliej
powierzchni wody). W raenie to uzyskuje si, rysujc coraz dusze,
grubsze i ciemniejsze linie kreskowania.
11. K o rz y sta j c z c a e g o z a k re s u o d c ie n i sza ro ci, w y c ie n iu j d z i b
p ta k a .
Zanim zaczniesz tworzy cieniowanie, powi nieco czasu na poprawne
zaznaczenie bardzo ciem nych i bardzo jasnych fragm entw dzioba.
(O tym, ja k rysuje si map walorw, przeczytasz w rozdziale 7.).
12. D o d a j n a ry s u n k u c ie n io w a n ie oka.
Plamy wiata maj pozosta zupenie biae. We pod uwag, e cieniowanie
jest ciemniejsze w grnej czci oka.
13. T o ry su n k u w y p en ij d u iloci b a rd z o jasn y ch , p ro sty c h linii.
L in ie te p o w in n y b y r w n o le g e d o g rn e j i d o ln e j k ra w d z i
p o w ie r z c h n i ry so w n ic zej.
N ie wahaj si uy linijki. Spokojna powierzchnia wody bdzie wygldaa
bardziej realistycznie, jeli niewielkie zmarszczki, ktre si na niej pojawiaj,
naniesiesz na papier, rysujc linie proste i rwnolege wzgldem siebie.
235
2 3 6
14. W y cien iu j o d b ic ie a b d z ia w lu s trz e w o d y (p rz y jrz y j si

o b ra z k o w i u m ie s z c z o n e m u p o n i e j).
Cieniowanie powierzchni wody wykonaam technik kreskowania. Linie

kreskowania biegn rwnolegle do grnej i dolnej krawdzi rysunku.
Przyjrzyj si w alorom , ktrych uyam , by zaznaczy jasn e i ciem ne
fragm enty lustra wody. Cieniowanie jest janiejsze w grnych partiach
obrazka. Ponadto staje si ciemniejsze, gdy przesuwam y si w kierunku
ktrej z bocznych krawdzi powierzchni rysowniczej.
Z m arszczki na w odzie, w idniejce tu przy abdziu, narysow aam
w taki sposb, aby byo w ida, e ptak pynie. T echnika cieniow ania
bynajm niej nie ulega zm ianie (nadal stawiaam kreski rw nolege
do grnej i dolnej krawdzi obrazka) okrge fale otaczajce zwierz
uzyskaam, wykorzystujc rnice m idzy odcieniami szaroci.
15. S taw iajc linie rw nolege d o grnej i d olnej k ra w d zi p o w ierzch n i
ry so w n ic zej, w y k re sk u j p o w ie rz c h n i w o d y w o k a b d z ia .
Cz IV
Portretowanie ludzi
W tej czci ..
t y ora na deser! Zm ieszajcie czekolad, w anili, karm el
f
i czowieka, a otrzym acie m oj u lu b io n potraw
czowieka! Co prawda nie jadam ludzi, ale posugujc si
metafor zwizan z jedzeniem (z ktrej korzystaam, opisujc
inne czci niniejszej ksiki) mona powiedzie, e s oni jak
przyprawy, wystpuj bowiem w rnych kolorach, rozmiarach,
ksztatach i smakach (oczywicie w sensie przenonym ). Jeli
ju mowa o smakach, obcujc z ludmi, nie musisz ogranicza
si do zaledwie 31 smakw, jak ma to miejsce w przypadku
lodw. Tem aty rysunkw moesz wybiera spord miliardw
niepowtarzalnych, penych oryginalnego pikna cia oraz twarzy.
Lody s duo smaczniejsze, jeli poleje si je polew i posypie
posypk. Rysowanie tw arzy daje najwicej przyjem noci,
gdy tworzc m am y do czynienia ze smaczkami w stylu
prawdziwego m iszm aszu szalonych fryzur, niewyczerpanej
gbi mimicznych grymasw, pomysw na ciekawe karykatury
i niepowtarzalnej okazji zgbienia tajemnicy zmian zachodzcych
w nas w wyniku upywu czasu. Moesz potrenowa rysowanie
poszczeglnych fragmentw ludzkiej twarzy, by potem poczy
wszystkie elem enty ukadanki w portret.
U w ielbiam rysowa ludzi i T y te to pokochasz! G dy tylko
przestaniesz si ba i zrozum iesz, jak proste tak naprawd jest
uwiecznianie ludzi na papierze, bdzie dla Ciebie zbyt pno,
by uw olni si od tego wspaniaego naogu!
Rozdzia 17
Malestwo,
spjrz tylko na siebie
W tym rozdziale:
Proporcje maych gwek i twarzy.
Szkicowanie rozkosznych szczegw twarzy dziecka.
Rnorodne fryzury naszych pociech.
warzyczki dzieci, poczwszy od czubka gowy, przez wielkie, niewinne

oczy, mikkie rysy, a na m alekich brodach skoczywszy, s fascynujce.
Portretowanie dzieci naley do najatwiejszych zada z tej dziedziny, poniewa
ich twarze nie s specjalnie szczegowe. Z tego rozdziau dow iesz si,
ja k okrela cechy charakterystyczne, nadajce tw arzy dziecka ten uroczy
wygld. Przedstaw i tu prost struktur dziecicej gwki, opisz cechy
rysw twarzy i poka, jak czy je w cao na ksztat elem entw ukadanki.
Mierzenie malekich proporcji

Rysowanie gowy i twarzy dziecka we waciwych proporcjach stanie si proste,
gdy nauczysz si umieszcza poszczeglne ich elementy we waciwych miejscach.
Pamitaj jednak, e reguy dotyczce utrzym ywania tych proporcji wcale
nie s sztywne. Rysy konkretnych m aluchw zm ieniaj si, z grubsza tylko
trzymajc si podanych przeze m nie wytycznych.
Rzut oka na gwk niemowlcia

Gowa maego dziecka jest o przeszo poow mniejsza od gowy dorosego
czowieka. C o za tym idzie, jej budowa, ksztat i proporcje s zupenie inne.
Warto w tym m om encie zapamita dwa okrelenia.
240
S C z tw a rz o w a . Tym m ianem okrela si cz gowy czowieka

przypadajc na jego twarz.
S C z c z a sz k o w a . Gwna cz gowy, w tym rwnie czaszka.
W ielu pocztkujcym plastykom zdarza si rysowa twarz dziecka zbyt du
w porwnaniu do rozmiarw czaszki. Twarz dorosego czowieka jest wielkoci
poowyjego czci czaszkowej, natomiast twarz dziecka odpowiada w przyblieniu
jednej trzeciej rozm iaru czci czaszkowej.
Dwie ilustracje na rysunku 17.1 nie zostay bynajmniej wykonane na podstawie
dokadnych pomiarw, jednak doskonale ukazuj, jak niewielk powierzchni
w stosunku do rozm iarw czaszki zajmuje twarz dziecka, gdy porwna si j
z analogicznym stosunkiem u dorosego czowieka.
Rysunek 17.1.
Porwnanie
czci
czaszkowych
i tw arzow ych
u dorosego
i dziecka
Gwk dziecka (bez szyi) m ona podzieli na cztery pene czci i dodatkow
pow k czci (pierwsza z ilustracji rysunku 17.1). Tw arz zajm uje je d n
cz tak przeprow adzonego podziau, natom iast reszta przypada n a cz
czaszkow. Gowa dziecka jest przeszo trzykrotnie wiksza ni jego twarz.
Gow dorosego czowieka (bez szyi) mona podzieli na trzy czci (co wida na
drugiej z ilustracji rysunku 17.1). Twarz zajmuje jedn cz przeprowadzonego
podziau, a pozostae dwie przypadaj na czaszk. C z czaszkowa gowy
dorosego czowieka jest dw ukrotnie wiksza od jej czci twarzowej.
Proporcje twarzy
Gdy w przyszoci bdziesz m ia okazj przyglda si dziecku, zwr uwag
na proporcje rysw jego twarzy. Przede wszystkim zwr uwag na to, jak maa
jest jego twarz w porwnaniu do reszty gowy. Przyjrzyj si, jak rozmieszczone
Rozdzia 17: Malestwo, spjrz tylko na siebie
s oczy, nos, usta i uszy. Zwr te uwag na niewielkie rozmiary szyi u dziecka,
ktra podtrzym uje stosunkow o du gow. N ie naley si zatem dziwi,
e mae dzieci nie s w stanie same utrzym a swojej gowy w pionie.
Gwka dziecka m a w najszerszym miejscu szeroko piciorga oczu. Oczy
s oddzielone niewielkim odcinkiem , odrobin tylko szerszym ni szeroko
jednego oka. Zarw no usta, ja k i nos maj w przyblieniu szeroko jednego
oka, czyli odpowiadaj odlegoci dzielcej oboje oczu.
Proporcje W poziomie
atwo spamita poziom e proporcje twarzy dziecka, jeli bdzie si o nich
myle w kategoriach trzech pow ek (sdz, e jeli T w oim konikiem jest
matematyka, teraz zymasz si na sam myl o istnieniu trzech powek!).
Przyjrzyj si uwanie dw m ilustracjom dziecicych twarzy zamieszczonych
na rysunku 17.2. Gwki maj inny ksztat, ale proporcje twarzy s w obu
przypadkach identyczne. O bie ilustracje uzupeniam czterema poziom ym i
liniami AB, C D , EF i G H eby dokadniej wyjani, o co m i chodzi.
Rysunek 17.2.
Okrelenie
poziomych
proporcji
tw arzy dziecka
L in ia AB. Linia ta wypada w poowie odlegoci midzy czubkiem gowy

a lini brody (G H ). Z lini t stykaj si czubki uszu i grne powieki.
L in ia C D . Linia ta znajduje si w poow ie odlegoci m idzy lini AB
a lini brody (G H ). N a linii tej wypadaj patki uszu i d nosa.
L in ia EF. Znajduje si w poowie m idzy lini C D a lini G H . N a linii
tej znajduje si dolna krawd dolnej wargi.
L in ia G H . Okrela pooenie dolnej koci szczki (d brody). Pamitaj
jednak, e u dzieci czsto wystpuje tak zwany podw jny podbrdek.
241
242
Okrelanie proporcji ciaa dziecka

Plastycy przyjli mierzy proporcje ciaa czowieka latach jego ycia. Niemowl w chwili urodzenia
czy to wzdu, czy w szerz liczc je w w y mierzy zazwyczaj od trzech i p do czterech g
miarach jego gowy (oczywicie bez uwzgldnienia wek. Jego nki wydaj si zbyt krtkie, a brzu
fryzury). Odlego midzy czubkiem gowy a bro szek zbyt duy, poniewa musi pomieci niepro
d suy do okrelania proporcji ciaa w pionie. Do porcjonalnie wielkie organy. Po roku ycia dziecko
trzeciego roku ycia gwka dziecka ronie szybciej mierzy ju zazwyczaj cztery gwki, ma do
ni w ktrymkolwiek innym stadium jego rozwoju. pulchny, duy brzuszek, dugi tuw i krtkie, za
Oznacza to oczywicie, e jednostka miary jed krzywione nogi. Dziecko dwuletnie ma dugo
od czterech do czterech i p gwki oraz znacznie
na gowa" zwiksza si w czasie rozwoju dziecka.
ju dusze nogi. Trzylatek, ktry wanie zaczyna
W ikszo zauwaalnych zmian w proporcjach
chodzi, mierzy sobie ju pi gwek. Teraz to
ciaa dziecka pojawia si w pierwszych trzech
nogi rosn najszybciej.
Proporcje W pionie
O to kilka prostych wskazwek dotyczcych zachowania waciwych proporcji
twarzy dziecka w pionie (patrz rysunek 17.3). Twarz dziecka mona podzieli
w pionie na pi rw nych odcinkw . N a rysunku pokazuj tw arze dw ch
rnych dzieci, by udowodni, e te same reguy sprawdzaj si w rnych
przypadkach. Linie IJ, KL, M N , O P , Q R i ST pom og C i zaobserwow a
waciwe proporcje.
Rysunek 17.3.
Proporcje
pionowe
L in ia IJ. Jest to linia styczna do krzywizny gowy w najszerszym jej

punkcie z prawej strony.
L in ia KL. Okrela pooenie zewntrznego kcika prawego oka dziecka.
L in ia M N . Pokrywa si z pooeniem wewntrznego kcika prawego
oka, prawego patka nosa i prawego kcika ust.
Proporcje twarzy dziecka

Gwka dziecka w najszerszym swoim miejscu ma
szeroko piciorga oczu". Oczy s oddzielone
niewielkim odcinkiem, odrobin tylko szerszym
ni szeroko jednego oka. Zarwno usta, jak i nos

maj w przyblieniu szeroko jednego oka, czyli
odpowiadaj odlegoci dzielcej oboje oczu.
L inia O P . Pokrywa si z pooeniem wew ntrznego kcika lewego oka

dziecka, lewego patka nosa i lewego kcika ust.
Linia Q R . Wyznacza pooenie zewntrznego kcika lewego oka dziecka.
Linia ST. Styczna do krzywizny twarzy w najszerszym jej punkcie z lewej
strony.
Zmiany pojawiajce si z wiekiem

W cigu pierwszych dwch lat ycia dziecka jego gowa ronie bardzo szybko,
przechodzc drastyczne zmiany, co wida doskonale na portretach mojej wnuczki
H eidi (rysunek 17.4).
Rysunek 17.4.
Zmiany
pojaw iajce si
z czasem
na tw arzy
dziecka od
niem ow lctw a
do w ieku
dwch lat
N a pierwszej z ilustracji H eidi je s t jeszcze w okresie niem ow lcym .

Jej brw i s ledwo zaznaczone, m a niewiele w osw i drobniutk twarzyczk.
W pierwszym roku ycia (druga ilustracja) nastpi znaczny rozwj dolnej
czci twarzy, niezbdny, by dziecku mogy wyrosn pierwsze zby. W drugim
roku ycia (ilustracja trzecia) szczka rozwija si jeszcze bardziej, robic miejsce
dla kolejnych zbw. Wraz z wiekiem brwi i wosy staj si gstsze.
243
244
Malekie twarzyczki i mikkie,

puszyste woski
Jeli twarze dzieci nie rniyby si w drobnych szczegach, wszystkie dzieciaki
wiata wygldayby tak samo! W tym podrozdziale naucz Ci, jak rozpoznawa
indywidualne rysy twarzy dzieci i jak rysowa ich wyjtkowe fryzury.
Jak narysowa oko niemowlcia?

O ko niem owlcia rni si znacznie wygldem od oka starszego dziecka, ale
techniki cieniowania wykorzystywane przy rysowaniu s w obu przypadkach
takie same. Dokadne instrukcje tyczce si cieniowania oka dziecka znajdziesz
w rozdziale 18., w podrozdziale Rysowanie dziecicego oka. Natomiast temat
kreskowania krzyowego om w iam wyjtkowo dokadnie w rozdziale 7.
1. N a ry su j k s z ta t m ig d a a (ry su n e k 17.5).
Ksztat ten wyznacza obrzea grnej i dolnej powieki oka. W jego wntrzu
znajdzie si biako oka, tczwka i renica.
2. W w e w n trz n y m k c ik u o k a (p o lew ej s tro n ie ) dory su j

n ie w ie lk ie p k o le .
3. N a ry s u j k rz y w , k t r a b d z ie z a c z y n a a si z lew e j s tro n y
m ig d a o w a te g o k s z ta tu , p o n i e j w e w n trz n e g o k c ik a oka.
W y d u j w g r i p rz e c i g n ij w p ra w stro n p o n a d n arysow any
k s z ta t, ta k b y sig aa d a le k o w p ra w o .
4. D orysuj tczw k, re n ic i d w a odbyski w iata (albo tylko je d e n ,
je li w o lisz ). S z c z e g y m o e s z o b e jrz e n a d ru g ie j z ilu s tra c ji
ry s u n k u 17.5.
Okrg ograniczajcy tczwk jest czciowo ukryty pod grn i doln

powiek oka.
5. N a ry su j b rew .
Stawiaj kreski w kierunku ronicia wosw.
6. N a ry su j lin i b d c z e w n tr z n k ra w d z i d o ln e j p o w iek i.
Z a z n a c z ta k e fa d sk rn y tw o rz c y si p o d o k iem .
7. K re sk o w a n ie m k rz y o w y m z a z n a c z c ie n ie ro z k a d a j c e si
w o k o k a (ry su n e k 17.6).
Rysunek 17.6.
Cieniowanie
dziecicego oka
Cieniowanie pomaga osadzi odpowiednio oko w oczodole, dajc

w raenie prawdziwej gbi.
8. D o d a j c ie n io w a n ie b ia k a p o d g rn p o w ie k , z a c ie m n ij te
t c z w k i re n ic .
renica pow inna by odrobin janiejsza po stronie przeciwnej
do wikszego z odblaskw wiata.
9. D o d a j k ilk a rz s, sta ra j c si z a c h o w a k ie ru n e k ic h za w ija n ia .
Rysowanie uroczego, perkatego noska

N os maego dziecka ma ksztat duej znajdujcej si porodku kulki, na ktr
nakadaj si dwie mniejsze kulki. Pora pobawi si w rysowanie dziecicego
nosa (a moe pogra w kulki?).
1. N arysuj n a jp ie rw d u k u lk i dw ie m n ie jsz e p o o b u je j stro n a c h
(s z c z e g y z n a jd z ie s z n a p ie rw sz e j ilu s tra c ji ry s u n k u 17.7).
Mniejsze kulki powinny nachodzi troch na wiksz kulk i znajdowa
si nieco poniej niej.
245
246
Rysunek 17.7.
Rysowanie
dziecicego
noska, ktry
w rzeczywistoci
nie jest
niczym w icej
ni zbiorem
kilku kulek
c4b 44)
2. S tw rz te r a z za ry s k o n tu r u n o sa i d z iu r e k (d ru g a z ilu s tra c ji
ry s u n k u 17.7).
3. R o z ja n ij k o n tu r g u m k c h le b o w i p o s u si tr z e c i ilu s tra c j
z r y s u n k u 17.7, b y s tw o rz y w a c iw e c ie n ie k r e s k o w a n ie m
k rz y o w y m .
Przegroda nosowa je st u dziecka prawie niewidoczna. Z w r uwag
na rozmieszczenie jasnych obszarw, odbi wiata i obszarw cienia.
W rozdziale 6. znajdziesz wskazwki dotyczce cieniowania sfer, na ktrych
pojawiaj si jasne obszary i refleksy wiata.
Szkicowanie
drobnych ustek maego czowieka
G rn warg dziecka m ona przedstawi w postaci trzech okrgw, a doln
m ona rozbi na dwa okrgi.
1. N a ry su j p i o k r g w w sp o s b p rz e d s ta w io n y n a p ie rw sz e j
ilu s tra c ji ry s u n k u 17.8.
Zaznacz ich kontury delikatnie, poniewa na chwil trzeba bdzie je
zetrze. rodkowy okrg grnej wargi jest odrobin wikszy od pozostaych
dwch, ktre z kolei znajduj si troch poniej okrgu rodkowego.
Okrgi tworzce doln warg nie stykaj si z najwikszym, rodkowym
okrgiem grnej wargi, pozostawiajc wolne miejsce midzy elementami
caej konstrukcji.
2. R o z ja n ij k o n tu ry o k r g w g u m k c h leb o w .
3. B a rd z o d e lik a tn k re sk , sty k ajc si z o b w o d a m i w sz y stk ic h
o k r g w , z a z n a c z k o n t u r u st, ta k ja k p o k a z a a m to n a d ru g ie j
ilu s tra c ji ry s u n k u 17.8.
Dwa dolne okrgi grnej w argi (znajdujce si po obu stronach
najwikszego okrgu) przecinaj si z lini okrelajc d grnej wargi.
Rysunek 17.8.
Okrgi dolnej
i grnej w argi
4. O w k ie m H B z a z n a c z c ie n io w a n ie w sz y s tk ic h p i c iu o k rg w ,
n a d a j c im w ra e n ie tr jw y m ia ro w o c i (p rz y jrz y j si p ie rw sz e j
ilu s tra c ji z ry s u n k u 17.9).
Przyjmij, e wiato pada z prawej strony, i dokadnie zaplanuj pooenie
jasnych obszarw odbi wiata na kadej z kulek. W rozdziale 6. znajdziesz
wskazwki dotyczce przeksztacania okrgu w trjwym iarow sfer.
5. T e o b s z a ry u st, k t re n ie n a le d o a d n e j z e sfer, z a c ie n iu j
c ie m n ie js z y m o d c ie n ie m .
6. O b s z a r p o m i d z y w a rg a m i (o tw a rc ie u s t) w y p e n ij
n a jc ie m n ie js z y m o d c ie n ie m o w k a.
7. Z e tr z y j lin ie k o n t u r u u s t g u m k c h le b o w , b y b y y p ra w ie
n ie w id o c z n e (e fe k t w id o c z n y j e s t n a d ru g ie j z ilu s tr a c ji
ry s u n k u 17.9).
Jeeli nadal widzisz kontur warg, zetrzyj go, pukaj c delikatnie ostro
zakoczonym szpicem, uform ow anym z gum ki chlebowej.
Rysunek 17.9.
C ieniowanie ust
8. W ygad cien io w a n ie ust, p o su g u j c si te c h n ik g ra d ie n to w e g o

k re sk o w a n ia k rz y o w e g o .
247
248
Technik gradientowego kreskowania krzyowego opisuj w podrozdziale

U jednolicanie cieniowania wykonywanego m etod kreskowania
krzyowego rozdziau 7.
9. W y cien iu j k s z ta t tw a r z y w o k u st.
Uyam tu caej gamy walorw, a nawet pozostawiam biae obszary odbi
wiata. wiato pada z prawej strony, wic cieniowanie zasadniczo jest
ciemniejsze po stronie lewej.
Rysowanie maowiny usznej

U szy dzieci przyjm uj przerne ksztaty i czsto wydaj si zbyt due
w stosunku do m alekich twarzyczek ich wacicieli. N a szczcie z wiekiem
dziecko dojrzewa i dorasta do swoich uszu!
Rysowanie uszu to najbardziej skomplikowana cz procesu portretowania.
U cho ma bardzo zoon budow , ale jeli rozoy si je na cztery prostsze
ksztaty, atwiej jest zorientowa si w jej zawiociach. Ponisze instrukcje
przeprowadz Ci krok po kroku przez wszystkie fazy rysowania ucha ukazanego
z pozycji trzech czwartych.
1. N a ry su j p o d u n y , o w a ln y k s z ta t, n a d o le le k k o city w lew
s tro n (p ie rw s z a z ilu s tra c ji ry s u n k u 17.10).
Rysunek 17.10.
Uproszczenie
zoonego
ksztatu ucha
2. D e lik a tn ie z a z n a c z k o n tu ry c z te r e c h e le m e n t w b u d o w y u c h a
(z g o d n ie z ty m , co w id a n a d ru g ie j ilu s tra c ji ry s u n k u 17.10).
Przewd suchowy prow adzi bezporednio do ucha rodkow ego. Bd
o nim wspominaa, ale kt widzenia rysowanego ucha sprawia, e przewd
suchowy jest niewidoczny na rysunku.
Druga z ilustracji rysunku 17.10 pokazuje wszystkie cztery czci budowy

ucha, ktre bdziesz rysowa. Kada z nich ma swoj wymyln nazw,
ale nie bd Ci nim i zanudza. Zapamitaj lepiej proste nazwy, ktrymi
si posuguj.
M ay p a te k (1). M ay owalny ksztat pojawiajcy si w miejscu,
w ktrym ucho czy si z twarz. Z najdziesz go u w ylotu
przew odu suchowego. M ay patek czy si z patkiem ucha.
Z e w n trz n a o b w d k a (2). Zewntrzna obwdka biegnie wzdu
zewntrznej krawdzi ucha i czy si z tyu z jego patkiem.
W e w n trz n a o b w d k a (3). M niejsza obwdka, ktra otacza
tyln cz kanau suchowego.
P a te k u c h a (4). M isisty fragm ent ucha, w ktrym niektrzy
nosz kolczyki.
3. R o zjan ij lin ie k o n tu ru , d e lik a tn ie m u sk a j c j e g u m k ch leb o w ,
i d o p ra c u j sz c z e g y k s z ta tu u c h a e le g a n c k k re s k (p o p a tr z
n a tr z e c i ilu s tra c j ry s u n k u 17.10).
Staraam si nada mojem u rysunkowi indywidualny charakter. N a przykad
w ew ntrzna kraw d zew ntrznej obw dki zakrzywia si z przodu
w kierunku przew odu suchow ego. Z kolei zew ntrzna kraw d
wewntrznej obwdki nakada si w pobliu patka ucha na obwdk
zewntrzn. Poczyam te lini maego patka z krzywizn wewntrznej
krawdzi maej obwdki.
4. W ykoczenie cieniow ania u c h a b d z ie w ym agao d u o cierpliw oci
i o w k a H B .
Przyjrzyj si pierwszej ilustracji z trzech zamieszczonych na rysunku 17.11.
Wida na niej wiato adnie ukadajce si na zewntrznej i wewntrznej
obwdce ucha, maym patku i patku ucha. Przyjrzyj si teraz cieniowi
kadcemu si za maym patkiem to wejcie do przewodu suchowego.
249
250
Dwie spord trzech widocznych na rysunku 17.11 ilustracji (pierwsza i trzecia)

ukazuj uch o w idziane z pozycji trzy czwarte. Zauw a, ja k bardzo s one
od siebie rne. N iek t rzy eksperci skaniaj si ku tw ierdzeniu, e nie
m a na wiecie dwch osb, ktre miayby taki sam ksztat m aow iny ucha.
Druga z ilustracji rysunku 17.11 przedstawia ucho dziecka widziane z przodu
masz moliwo przyjrze si pooeniu wejcia do przewodu suchowego.
Dopieszczanie wosw
im mniej, tym lepiej
Bogactwo dziecicych fryzur jest doprawdy zdumiewajce. W caej ich gamie
znajdziesz gwki zupenie yse, ale te poronite gstymi wosami krconymi
lub prostymi. Powi chwil na analiz rnorodnych dziecicych fryzur,
ktre pojawi si w dalszej czci tego podrozdziau.
M usisz oprze si pokusie, by zagci fryzur dziecka. W przypadku
portretowania dzieci stara zasada im mniej, tym lepiej sprawdza si idealnie.
Zbyt wiele wosw na gwce dziecka bdzie je postarza.
R ysunek 17.12 przedstaw ia utrzym ane w kom iksowej konw encji gwki
szeciorga dzieci, kadego w innym uczesaniu. Wycignij swoje narzdzia
do rysowania i pobaw si w tworzenie innych komiksowych dzieci. Postaraj
si wymyli zupenie inn fryzur dla kadego dziecka, ktre narysujesz.
Q
Rysunek 17.12.
Fryzury modych
i praw ie ysych
2*
Co wyjdzie
z poczenia wszystkich elementw?
Rysunek 17.13 przedstawia portret m ojego bratanka Colina, eby zobaczy,
ja k wyglda poczenie wszystkich elem entw portretu w jednej pracy.
Rysunek 17.13.
Oczy, nos, usta,
uszy i w osy
skadaj si
na portret
dziecka
W portretach dzieci najlepiej sprawdza si mikkie wiato. Portret widoczny

na rysunku 17.13 powsta na podstawie zdjcia wykonanego bez lampy byskowej.
Mj bratanek zwrci twarz w kierunku okna, przez ktre padayjasne promienie
soca. Ten typ owietlenia rozjania twarz dziecka i podkrela introspekcyjny
wyraz jego twarzy.
Projekt 17. May Brandon

Pora, by narysowa swj pierwszy portret dziecka! W tym projekcie stworzysz
rysunek m ojego w spaniaego w nuka, B randona. O czywicie, m asz pen
dowolno i moesz zdecydowa si na rysowanie innego dziecka w podobnej
pozie.
1. K o rz y sta j c z lin ijk i i o w k a H B , n ary su j p r o s to k t i p o d z ie l go
n a 24 k w a d ra ty .
Jeli kwadrat bdzie mia bok dugoci 5 cm, stworzysz rysunek o wymiarach
1 6 x 3 0 cm. Pam itaj, by nie dociska m ocno owka, poniew a
w pniejszym etapie pracy bdzie trzeba usun lub rozjani
niektre z linii.
251
252
2. W y p e n ia j c k w a d ra t p o k w a d ra c ie , d e lik a tn ie z a z n a c z
o w k ie m H B o b w d g w k i d z ie c k a i k s z ta t je g o u c h a .
l
/
x\
\
!
( o\
1,
Sk
~\
3. O w k ie m H B z a z n a c z k o n tu r o c z u i g rn y c h p o w iek .
4. W e w n trz k o n tu ru o k a narysuj trz y ko liste k sz ta ty odp o w iad ajce
t c z w c e , r e n ic y i o d b y sk o w i w ia ta n a p o w ie r z c h n i oka.
5. N a ry su j k o n tu r n o sa i w a rg .
6. D o ry su j s z c z e g y p ra w e g o u c h a i m a y w id o c z n y fra g m e n t
lew e g o u c h a .
7. T e r a z n ary su j dw ie z a k rz y w io n e lin ie , m a j c e sy m b o liz o w a
p o d w jn y p o d b r d e k .
8. O w k ie m H B z a z n a c z d e lik a tn ie lin i w osw .
9. N a sz k ic u j k o n tu r u b ra n ia .
10. W y trzy j lin ie siatki.
11. S tw rz c ie n io w a n ie , z a c z y n a j c o d c z o a i p rz e s u w a j c si
w k ie ru n k u tw a r z y a d o b ro d y i szyi.
12. Z a z n a c z c ie n ie k a d c e si n a n o sie i je g o p a tk a c h .
13. D e lik a tn ie w y c ie n iu j b ia k a o c z u i b rw i.
Zw r uwag na cie pod grn powiek i to, e cienie na lewym
(bardziej oddalonym od rda wiata) oku s ciemniejsze.
14. T c z w k n a sz k ic u j o w k ie m H B , a r e n ic o w k ie m 6B.
Po stronie odbysku wiata i bezporednio pod pow iek tczwka
m a ciem niejszy odcie.
15. O w k ie m H B z a z n a c z c ie n ie n a w a rg a c h , a o tw a rc ie u s t
z a c ie n iu j o w k ie m 2B.
Rysowanie konturu warg jest dopuszczalne w pracach pocztkujcych
plastykw, je d n a k niepopraw ne z technicznego p u n k tu widzenia.
W podrozdziale Szkicowanie drobnych ustek maego czowieka
wyjaniaam, jak narysowa usta bez linii konturu.
16. W y cien iu j uszy.
W tym projekcie uprociam troch szczegy ucha. Aby narysowa
popraw ne z punktu widzenia anatom ii ucho, kieruj si wskazwkami
z podrozdziau Rysowanie m aowiny usznej.
17. P o su g u j c si g u m k ch leb o w , ro z ja n ij k o n tu r gow y i narysuj
w osy.
Rysujc delikatne i rzadkie wosy na gwce dziecka, pamitaj, e im
m niej, tym lepiej. Zauwa, ja k niesforne kosmyki nachodz na czubek
ucha. Z w r te uwag na fakt, e z lewej strony w osy w ydaj si
ciemniejsze. Pamitaj o pozostawieniu biaych plam w tych miejscach,
gdzie na wosach dziecka odbija si wiato.
18. B a rd z o d e lik a tn ie z a z n a c z cigacz u b ra n k a p o d szyj i z a z n a c z
c ie n ie , p rz e d e w sz y s tk im te w id o c z n e p o lew ej stro n ie .
253
254
Rozdzia 18
Hod dla dziecicej '
01167723
'
'
W tym rozdziale:
Rozwj dziecicej twarzy.
Portretow anie najwaniejszych cech dziecka.
Budowanie ciekawego planu portretu.
iejeden plastyk boryka si z nadaniem portretowanem u dziecku wygldu

waciwego dla wieku modela. Skorzystanie z proporcji waciwych twarzy
dorosego podczas portretow ania dziecka powoduje, e zazwyczaj otrzym uje
si portret malekiej osoby o dojrzaej twarzy. U w ana obserwacja twarzy
dziecka pozwala zauway wiele wanych rnic.
W rozdziale tym opowiem, jak zmienia si anatomia twarzy dziecka, gdy rozwija
si ono, przechodzc z etapu raczkowania do w ieku kilkunastu lat. Pow iem
te, jak korzysta z tych informacji podczas tworzenia rysunku.
R ozw j tw a r z y
o d n iem o w lcia do n a s to la tk a
Najczstsz chyba bolczk portrecistw jest wywoanie wraenia, e narysowane
dziecko wyglda na swj wiek. Okazuje si, e aby rysowa dzieci moliwie
wiernie, wystarczy zorientowa si, jak wraz z wiekiem zm ienia si ksztat
ich czaszek.
Proporcje twarzy dziecka

w rnych latach
Cz twarzowa gowy dziecka rozwija si szybciej ni cz czaszkowa (czci
te opisywaam dokadniej w rozdziale 17.) przez cay okres od niemowlctwa
do osignicia kilkunastu lat. Gowa dziecka nabiera proporcji waciwych
czaszce dorosego, dopiero gdy m ody czowiek ukoczy kilkanacie lat.
256
Rysunek 18.1 przedstawia kilka prostych rysunkw konturow ych gw dzieci

w wieku od wczesnego dziecistwa (od 2 do 4 lat) a do kilkunastu lat (13 lub 14).
D odaam te trzy linie, ktre pozwol Ci zrozum ie, ja k przebiega rozwj
twarzy dziecka.
G rna linia pokrywa si z czubkiem gowy.
Linia centralna wskazuje pooenie oczu.
D olna linia pokrywa si z podbrdkiem dorosego czowieka.
Rysunek 18.1.
Proporcje
tw arzy dziecka
zm ieniaj si
na kadym
etapie jego
rozwoju
W rnych etapach ycia dziecka proporcje jego twarzy zmieniaj si, jednak
istniej reguy, z ktrych m ona do luno korzysta przez cay czas.
Ponow nie spjrz na rysunek 18.1 i zwr uwag na nastpujce szczegy.
G rna poow a tczw ki znajduje si w poow ie (lub tu pod ni)
odlegoci midzy czubkiem gowy a brod. Pocztkujcy czsto popeniaj
bd polegajcy na um ieszczaniu oczu dziecka zbyt wysoko.
Nozdrza dziecka znajduj si ponad lini wyznaczajc poow odlegoci
midzy oczyma dziecka a jego podbrdkiem .
D olna krawd dolnej wargi znajduje si powyej poowy odlegoci
midzy nozdrzam i a brod.
Gowa dziecka w najszerszym m iejscu m a szeroko piciorga oczu.
N os m a w przyblieniu szeroko odstpu pom idzy oczyma.
Proporcje twarzy maego dziecka w przedziale wiekowym od piciu do siedmiu
lat (pierwsza z ilustracji rysunku 18.2) s bardziej zblione do proporcji twarzy
now o narodzonego czowieka ni tych waciwych dorosem u. Gdy dziecko
wkroczy w wiek nastoletni i m a mniej wicej jedenacie dwanacie lat (druga
z ilustracji na rysunku 18.2), jego twarz zaczyna bardziej przypomina twarz
osoby dorosej. (Proporcje twarzy osoby dorosej opisuj w rozdziale 19.).
Rozdzia 18: Hod dla dziecicej niewinnoci
Rysunek 18.2.
Zm ieniajce si
z w iekiem
proporcje twarzy
Spjrz teraz na rysunek 18.2 i zwr uwag na nastpujce szczegy.

L in ia AB. Linia ta znajduje si poowie odlegoci m idzy czubkiem
gowy a podbrdkiem (linia GH). Linii tej dotykaj czubki uszu dziecka.
U maych dzieci wiksza cz oka znajduje si poniej tej linii. Gdy
dziecko zblia si do w ieku nastoletniego, jego oczy coraz wyraniej
zbliaj si do tej poziomej linii, dzielcej na p jego twarz.
L in ia C D . Linia przechodzca w poowie odlegoci m idzy lini AB
a podbrdkiem (lini GH). Tu nad t lini kocz si patki uszu i wypada
d nosa. U maego dziecka nos znajduje si troch wyej nad lini C D
ni u dziecka majcego wanie osign w iek nastoletni.
L in ia EF. Linia ta przechodzi przez punkt w poowie odlegoci midzy
liniam i C D i G H . T u nad ni wypada dolna kraw d dolnej wargi.
U starszych dzieci linia ta znajduje si w partiach twarzy niszych ni
u maego dziecka.
L in ia G H . Linia ta wyznacza najniszy punkt podbrdka. Dziecicy
tuszczyk charakterystyczny dla podbrdka maych dzieci u starszych
praktycznie ju nie wystpuje, przez co ksztat twarzy staje si wyraniejszy.
Porwnanie cech szczeglnych twarzy

Przyjrzyj si trzem um ieszczonym na rysunku 18.3 portretom m ojego syna
Bena, gdy jeszcze by dzieckiem . Tczw ki jeg o oczu m aj na wszystkich
ilustracjach m niej wicej t sam rednic. O czy bardzo m aego dziecka
m og wydawa si wiksze, poniewa proporcje caej twarzy, w tym rwnie
otwory midzy powiekami, s mniejsze (spod powiek prawie nie wida biaek
oczu maego dziecka).
257
258
Rysunek 18.3.
Cechy charak
terystyczne
tw arzy dziecka
w trzech
rnych
przedziaach
w iekow ych
Istniej rwnie inne cechy, poza pozornie wikszym rozmiarem oczu i mniejsz
czci twarzow, pozwalajce okreli w iek dziecka.
D z ie c k o u c z c e si c h o d z i (d w a d o c z te r e c h la t). Rzsy dzieci
w tym w ieku wydaj si wyjtkowo dugie, a ich brw i s nadal bardzo
delikatne. M ae dzieci maj zaokrglone, pene policzki i bardzo drobne
brdki. Proporcje ich twarzy s nadal bardziej waciwe dla niemowlcia.
Wydaje m i si, e wiek dziecka najbardziej zdradzaj jego oczy. Tczwka
ludzkiego oka nie zmienia si prawie wcale po ukoczeniu przez dziecko
dwch lat, zatem tczwka maego dziecka m a prawie ten sam rozmiar,
co tczw ka dorosego czowieka. D latego te, aby jeszcze bardziej
podkreli t cech, staram si rysowa tczwki dzieci odrobin wiksze,
ni s w rzeczywistoci.
M ae d ziec k o (pi d o sied m iu lat). Wyraniejsze staj si indywidualne
cechy twarzy i coraz bardziej uwidaczniaj si biaka oczu (spjrz na drug
z ilustracji rysunku 18.3). Usta i nos obniaj si w stosunku do pozostaych
elem entw twarzy.
S S ta rsz e d z ie c k o (o sie m d o d w u n a stu la t). T u przed osigniciem
kilkunastu lat i we wczesnych fazach tego wieku wydua si nos dziecka.
Ponadto wraz z rozwojem szczki usta wydaj si obnia w stosunku
do pozostaych elem entw twarzy (trzecia ilustracja na rysunku 18.3).
Broda staje si dusza, a ksztat twarzy nabiera rysu indywidualnoci.
S N a sto la te k (trzynacie d o c z te rn a s tu lat). Wraz z osigniciem przez
dziecko kilkunastu lat proporcje jego twarzy staj si bardziej zblione
do proporcji tw arzy dorosego czowieka. N a rysunku 18.4 m oesz
zobaczy dwa portrety (en face i z profilu) mojego niegdysiejszego ucznia,
a dzi przyjaciela, M ikea, na ktrych wida cechy twarzy waciwe dla
czternastoletniego czowieka.
Rysunek 18.4.
W ejcie
w w iek
nastoletni
w ie si
z w ielom a
zmianami
w budowie
tw arzy
Stosunek czci twarzowej gowy do czci czaszkowej jest ju taki jak

u dorosego. C zubek jego nosa je s t nadal zaokrglony, co je st cech
charakterystyczn m odszych dzieci, ale grzbiet m a ju swj waciwy
ksztat. Szczk i podbrdek nastolatek m a nadal zaokrglone te bd
rozwija si jeszcze przez kilka lat ale jabko Adama jest ju dobrze
widoczne i niedugo na twarzy nastolatka zacznie pojawia si zarost.
S k u p ien ie si
n a e le m e n ta c h tw a r z y d z ie c k a
G dy poznasz ju budow wszystkich elem entw twarzy, z atwoci uda C i
si zebra je w cao na portrecie.
Rysowanie dziecicego oka

W idoczna na tym rysunku tczw ka je st prawie okrga, pam itaj je d n a k
o tym , e m oe ona wyglda i ja k okrg, i ja k owal (elipsa), w zalenoci
od tego, z jakiego kta si j obserw uje. Tczw ka rzadko wyglda ja k
idealne koo.
1. N arysuj k o n tu ry g rn e j i d o ln ej po w iek i, z a z n a c z zarys t c z w k i
i w e w n trz n e g o k c ik a o k a (p ierw sza z ilu stracji n a ry su n k u 18.5).
Gra tczwki skrywa si pod grn powiek. Pamitaj, by rysowa
wszystkie linie delikatnie, gdy potem bdzie trzeba je rozjani.
259
260
Rysunek 18.5.
Pierwsze linie
rysunku
dziecicego oka
2. D e lik a tn ie z a z n a c z k s z ta t b rw i (d ru g a ilu stracja n a ry su n k u 18.5).

Brwi dziecka s zazwyczaj bardzo delikatne.
3. N a ry su j re n ic i o d b ic ie w ia ta n a g a c e o c z n e j.
Dopilnuj, by odlego renicy od krawdzi tczwki bya po obu stronach
i od dou mniej wicej taka sama. Zauwa, e w ten sposb renica
znajduje si bliej grnej powieki.
4. G u m k c h le b o w ro z ja n ij w sz y stk ie lin ie.
5. R o z p o c z n ij d e lik a tn ie r o z m ie s z c z a n ie c ie n i w o k oka.
U w anie przyjrzyj si pierwszej ilustracji z rysunku 18.6. D okadnie
pooone kreskowanie krzyowe w yw ouje u ogldajcego wraenie,
e fada nad grn powiek zostaa zaznaczona kresk.
Rysunek 18.6.
Cieniowanie
oka, jego
obrzey i rzs
6. W ycien iu j r e n ic i t c z w k (p o m so b ie d ru g z ilu s tra c ji

ry s u n k u 18.6).
Wszystkie linie cieniowania tczwki zdaj si zbiega w jej rodku.
T u pod grn powiek i w jej okolicy odblaski wiata s ciemniejsze.
7. O w k iem H B narysuj rzsy, je d n a k o g ra n ic z si je d y n ie d o poow y
iloci, k t r u z n a s z z a sto so w n .
le narysow ane rzsy m og zniszczy cay Tw j wysiek. W ielu
pocztkujcych rysuje je zbyt dugie, zbyt proste lub zbyt grube.
U w anie przyjrzyj si rzsom widocznym na drugiej ilustracji rysunku
18.6. Zw r uwag na to, e rosn one w rnych kierunkach, maj
rn dugo i s zakrzywione. Poza tym w pobliu powieki wydaj si

bardziej gste i przede w szystkim wyrastaj z jej zewntrznej krawdzi,
a nie z biaka oka.
8. D o d a j c ie n io w a n ie b ia k a w k c ik a c h o k a i p o d p o w iek .
W prowadzenie bardzo delikatnych cieni w kcikach oka i pod powiek
sprawia, e oko wyglda bardziej trjwymiarowo.
Aby rozjani jaki obszar, m unij go gum k chlebow uform ow an w szpic.
Jeeli chcesz przyciemni jaki fragm ent rysunku, dodaj w nim nowe linie
cieniowania.
Ksztatowanie nosa dziecka

Ksztat nosa m ona rozoy na podstawowe figury duy owal porodku
i dwa m niejsze po obu jego stronach.
1. N a ry su j d u y o w a l i d w a m n ie js z e p o je g o b o k a c h , ta k j a k
p rz e d s ta w ia to p ie rw s z a ilu s tra c ja ry s u n k u 18.7.
M niejsze owale chowaj si pod wikszym ksztatem , pooonym
nieco wyej.
Rysunek 18.7.
Tworzenie
ksztatu nosa
2. N a ry su j k o n tu r n o s a i n o z d r z y (d ru g a z ilu s tra c ji ry s u n k u 18.7).

3. R o z ja n ij lin ie g u m k c h le b o w i w s p o m si trz e c i
ilu stra c j , b y stw o rz y c ie n ie m e to d k re s k o w a n ia k rz y o w e g o .
Przyjrzyj si pooeniu jasnych i ciemnych obszarw oraz plamom wiata.
W rozdziale 6. znajdziesz wskazw ki dotyczce rozkadania ich
na pow ierzchni sfery.
Ukad rozwijajcych si dopiero warg

Analizujc dalsze ilustracje, zauwa, e grn warg ust dziecka m ona
przybliy trzem a owalami, a doln dwoma.
261
262
1. N a ry su j p i o w a ln y c h k s z ta t w , ta k ic h j a k te z n a jd u j c e si
w k o n tu r z e u s t n a p ie rw sz e j ilu s tra c ji ry su n k u 18.8.
Linie pow inny by delikatne, poniewa pniej trzeba bdzie je zetrze.
Rysunek 18.8.
Usta dziecka
jako kilka
odpowiednio
cieniowanych
owali
2. G u m k c h le b o w ro z ja n ij k o n tu ry p i c iu ow ali.
3. N a ry su j k o n tu r u s t w ta k i sposb, b y ic h k ra w d z ie d o ty k a y
o b w o d u k a d e g o z ow ali.
4. O w k ie m H B s tw rz c ie n io w a n ie w sz y stk ic h o w a ln y c h fo r m
(jak p o k a z u je to d ru g a ilu s tra c ja ry su n k u 18.8).
Za, e wiato pada na twarz dziecka z prawej strony. Uwanie przyjrzyj
si jego plam om na kadym z owali. Z rozdziau 6. dow iesz si,
ja k przeksztaci okrg w sfer.
5. T e fr a g m e n ty u st, k t re n ie s c z c i a d n e g o z o w ali,
z a c ie n iu j tro c h c ie m n ie js z y m w a lo re m .
Dziki tem u owalne ksztaty bd jeszcze lepiej widoczne.
6. C ie m n ie jsz y m o w k iem (a n ie m o c n kresk) w ycieniuj ciem n e
w a lo ry o tw a rc ia ust.
7. G u m k c h le b o w w y m a o b ra m o w a n ie u st, d o p k i n ie sta n ie
si o n o led w ie w id o c z n e .
Jeli kon tu ry piciu owali s nadal w idoczne, rozjanij je jeszcze
m uniciam i koniuszka gum ki chlebowej, a stan si prawie zupenie
niewidoczne.
8. W ygad cienie w ok u st g rad ien to w y m cieniow aniem k rzyow ym
(a lb o z w y k y m k re sk o w a n ie m , je li j e w o lisz ).
9. Z a z n a c z c ie n ia m i k s z ta t c ia a w o k ust.
Przyjrzyj si uwanie rnym w alorom cieni i ukadowi plam wiata.
wiato pada z prawej strony, wic cienie po lewej stronie s ciemniejsze.
Gdy dziecko dojrzewa

Kade dziecko dorasta w innym tempie, w ic Wzrost dziecka na potrzeby rysunku mierzy si,
rwnie proporcje jego ciaa zmieniaj si w spo przyrwnujc go do dugoci gowy dziecka (bez
sb waciwy tylko dla niego. Obserwujc grup fryzury). Pamitaj, e miara gowy" zwiksza si
dzieci w podobnym w ieku, mona zauway z kadym kolejnym rokiem ycia dziecka. Malec
ogromn rnorodno struktur ich cia dzieci w wieku trzech lat mierzy sobie pi gw. (W roz
bywaj niskie, wysokie, pulchne, szczupe, mu dziale 17. znajdziesz wicej informacji dotyczcych
skularne czy smuke.
proporcji ciaa niemowlt i maych dzieci). Propor
cje ciaa nastolatkw s ju z grubsza identyczne
z proporcjami ciaa dorosego czowieka. (Budow
ciaa dorosego przedstawi w rozdziale 19.).
Ucho dziecka widziane z przodu

U szy dzieci przyjm uj wszystkie m oliw e ksztaty i rozm iary. U szy s
najtrudniejszym elem entem caego portretu, ale jeeli rozoysz je na cztery
podstawowe ksztaty, ich budowa przestanie by tak zagadkowa. N a wikszoci
portretw twarz widoczna jest od przodu. Zbierz swoje przybory do rysowania
i postpuj zgodnie z instrukcjami, by narysowa ucho dziecka widziane en face.
1. N a ry su j p o d u n y , o w a ln y k s z ta t (sp jrz n a p ie rw s z ilu s tra c j
ry s u n k u 18.9).
Rysunek 18.9.
Peny pogld
na ucho dziecka
2. D e lik a tn ie z a z n a c z c z te ry skadow e czci u c h a (z g o d n ie z tym ,

co w id z is z n a d ru g ie j ilu s tra c ji ry s u n k u 18.9).
Poszczeglne czci ucha opisaam w rozdziale 17.
263
264
3. R o z ja n ij lin ie s z k ic u g u m k c h le b o w i p o n o w n ie n a ry s u j
k s z ta ty u c h a p o r z d n k re s k (e fe k t w id a n a trz e c ie j ilu s tra c ji
ry su n k u 18.9).
4. W y k a d u o c ie rp liw o c i i o w k ie m H B d o k o c z c ie n io w a n ie
u c h a (p o m a g a j so b ie c z w a rt ilu s tra c j z ry s u n k u 18.9).
Miejsca padania wiata na zewntrznej i wewntrznej obwdce, maym
patku i patku ucha pozostaw biae. N ie zapomnij o ciem nym cieniu za
maym patkiem, w miejscu, w ktrym rozpoczyna si przewd suchowy.
P lan ow an ie p o rtre tu
m o d e g o c zo w ie k a
Powicajc troch czasu na poznanie zw yczajw osoby, ktr bdziesz
portretowa, zyskasz okazj do stworzenia naprawd nieszablonowego portretu.
Sprawisz, e portret nie bdzie jedynie zrcznym przeniesieniem ksztatw
na papier. Zyskasz moliwo wzbogacenia go o wyjtkowe oznaki osobowoci
dziecka lub niepowtarzalne pomysy rodem z Twojej wyobrani. Zaplanowanie
wygldu udanego portretu i uzyskanie odpowiedniego podobiestwa pracy
do portretowanej osoby zaley od kilku czynnikw. D ecyduj o tym przede
wszystkim:
Dokadne oddanie kadego z elementw twarzy w odniesieniu do oglnego
ksztatu i rozm iaru gowy.
S U zyskanie odpow iednich proporcji i ksztatu kadego z elem entw
w odniesieniu do wszystkich powierzchni twarzy.
Okrelenie odwzorowanie tych cech twarzy, ktre s charakterystyczne
dla portretowanej osoby.
Dobranie takiego owietlenia, ktre bdzie najlepiej pasowao do wygldu,
osobowoci i w ieku osoby portretowanej. N a przykad portrety maych
dzieci wygldaj najlepiej, gdy m odel (modelka) owietlany jest wyjtkowo
m ikkim wiatem.
Zauwaenie i uwzgldnienie w pracy wszystkich subtelnoci naturalnego
w yrazu twarzy i postury m odelu, na przykad tego, ja k pochyla gow,
gdy stoi lub siedzi wygodnie.
S W aciwy dobr rekw izytw , na przykad ubra, ulubionych ozdb
do w osw czy zabawek, ktre pozwol odda usposobienie i charakter
dziecka. U m ieszczajc na portrecie przedm ioty pozwalajce okreli
indywidualizm dziecka, zyskujesz okazj, by przeksztaci prac w dzieo
oddziaujce silnie na emocje.
S O dpow iednie odwzorowanie w osw dziecka z uw zgldnieniem tego,

czy s one dugie, czy krtkie, jasne czy ciemne, proste czy krcone.
Pamitaj, e nawet proste wosy rysuje si krzywymi, ktre podkrel
zarys czaszki.
Przyjrzyj si tej licznej twarzyczce z rysunku 18.10. T o rysowany z pamici
portret dziewczynki, ktr widziaam, gdy niem iao wygldaa zza spdnicy
m atki w czasie zakupw (w rozdziale 12. pisz wicej na tem at rysowania
z pamici). N ie sdz, aby udao m i si uchwyci w iernie jej rysy, ale te nie
o to m i chodzio. C hciaam uw ieczni malujce si na jej twarzy niem iae
zainteresowanie. Pam itam sposb, w jaki przekrzywiaa gwk, pam itam
jej przepikne, wielkie, niew inne oczy i urocz fryzurk upit byszczcymi
kokardami. A gdy um iechnam si do niej, odpowiedziaa m i umiechem!
Rysunek 18.10.
Podczas
planowania
udanego
portretu naley
uwzgldni wiele
czynnikw,
ktre pom og
odda charakter
portretowanej
osoby
P ro jek t 18. P o rtre t A n i

Pocz na jednym rysunku oczy, nos, uszy, wosy i usta, wszystkie skadniki
portretu! Pora sprbowa wasnorcznie stworzy portret Ani, dziewczynki
mniej wicej siedmioletniej. Pracuj na pionowej przestrzeni roboczej takim
owkiem, z ktrym czujesz si najlepiej. Pamitaj, by nie dociska go m ocno
do kartki, gdy w trakcie pracy bdziesz usuwa niektre linie.
1. B a rd z o d e lik a tn ie z a z n a c z n a k a rtc e k o n tu r g o w y i u sz u .
Gowa ma ksztat zbliony do jajka, z tym e jest troch krtsza. U szy
znajduj si nieco poniej poowy odlegoci pomidzy czubkiem gowy
a brod.
265
266
2. N a ry su j k o n tu r o c z u , n o s a i u s t A ni.
3. W p ro w a d s z c z e g y b u d o w y u c h a .
U c h o m a bardzo zoon budow , w ic rysow anie go je s t jeszcze
trudniejsze ni rysowanie oka. Wskazwki dotyczce rysowania dziecicego
ucha znajduj si w jednym z wczeniejszych podrozdziaw tego rozdziau
(U cho dziecka widziane z przodu).
4. Z a z n a c z k o n tu r r e n ic i o d b ic ie w ia ta w k a d y m z o c z u .
5. N a sz k icu j b rw i A ni, p a m i ta j c o za c h o w a n iu k ie ru n k u , w k t ry m
ro s n w osy.
6. N a ry su j k o n tu r fry z u ry .
K ontur fryzury wychodzi poza obrys czaszki. Pasma w osw s rnej

dugoci, dziki czem u fryzura wyglda bardziej naturalnie. N iektre
pasemka nachodz na brwi i uszy Ani. N a zewntrznej krawdzi fryzury
wida kilka niesfornych wosw, przez co cao wyglda bardziej mikko
i naturalnie.
7. W y m a te fra g m e n ty k o n tu r u c z a s z k i c z y lin ii b rw i, k t re m a j
k ry si z a fr y z u r A ni.
D ysponujesz w tej chw ili rysunkiem konturow ym . Jeeli planujesz
stworzy twarz z kom iksu lub kreskwki, Twoja praca dobiega koca.
Aby wprowadzi cieniowanie rysunku i sprawi, e bdzie on wyglda
bardziej realistycznie, postpuj zgodnie z dalszymi wskazwkami.
8. S to su j c m e to d k re sk o w a n ia k rz y o w e g o , s tw rz c ie n io w a n ie
u sz u , n o s a i tw a rz y .
Gwne rdo wiata znajduje si z prawej strony. Zwr uwag na cienie

kadce si na czole pod pasm am i w osw . G bsze cieniow anie
kreskowaniem krzyowym w tych obszarach pozwala wywoa wraenie
gbi (o tym , ja k cieniowa kreskow aniem krzyow ym , opow iadam
w rozdziale 7.). Cienie na policzkach i brodzie nie sigaj krawdzi twarzy.
9. D o ry su j szyj A n i i s tw rz c ie n ie p o d b r o d k re sk o w a n ie m
k rz y o w y m .
10. D o d a j c ie n io w a n ie o c z u .
Szczegowe instrukcje dotyczce tego procesu znajduj si w podrozdziale
Rysowanie dziecicego oka.
11. N a ry su j s z c z e g y w a rg i nosa.
267
268
W ok ust nie wida konturu. Cieniowanie pokrywa si z naturalnym i

zagiciami ust i jednoczenie jest skierowane pionow o do ich otwarcia.
Cieniowanie jest najciemniejsze w miejscu otwarcia ust oraz w zacienionej
ich czci. Zwr te uwag na obszary janiejszego cieniowania i te, ktre
pozostawiam zupenie biae, dziki czemu usta nabray penego ksztatu.
12. N a ry su j w osy.
Cieniowanie wosw zmienia si w zakresie wielu odcieni od biaego
w miejscach, w ktrych pada na nie wiato, po czarny tam, gdzie ukada
si cie. C iem niejsze obszary w osw narysow aam , posugujc si
nierw no rozoonym i kreskami o rnej dugoci.
13. O w k ie m H B n ary su j d e lik a tn ie c ie n k ie w o sk i s te rc z c e
p o je d y n c z o w o k g o w y i p o m i d z y p a s m a m i grzy w k i.
U w anie przyjrzyj si rysunkow i, szukajc ew entualnych zm ian,
ktre naleaoby wprow adzi. Podpisz rysunek, z tyu zapisz
dzisiejsz dat i z sobie serdeczne gratulacje!
Rozdzia 19
Wiele twarzy
dorosego czowieka
W tym rozdziale:
Jak bardzo rni si twarze i gowy dorosych.
Przeksztacanie poszczeglnych elem entw twarzy i ciaa w portret.
dyby wszyscy ludzie wygldali identycznie, bylibym y wyjtkow o

V # nieciekawym gatunkiem! N a szczcie kady czowiek wyglda inaczej,
stanowic inspiracj dla portrecisty.
W rozdziale tym poznasz bogat rnorodno dorosych twarzy. Rysowanie
dorosych obojga pci zachci Ci do poznawania rnic w ich budowie. Przygotuj
si na doskona zabaw podczas wykonywania poszczeglnych wicze
oraz na now e w yzwania stawiane przed T w o im um ysem i zdolnociam i
rysowniczym i.
Pochwala dla odmiennoci

Wikszo ludzi ma twarz zbudow an w edug jednego schem atu dwoje
oczu, dwoje uszu, jeden nos i jedne usta. Jednak m im o identycznego projektu,
wikszo z nas wyglda zupenie inaczej ni wszyscy wok. N aw et blinita
jednojajowe, jeli uwanie im si przyjrze, maj inne twarze.
G dy spotykasz kogo po raz pierwszy, zauwaasz pewne charakterystyczne
cechy jego wygldu rozm iar i ksztat gowy, twarzy i jej elem entw, kolor
wosw, oczu i skry dziki ktrym moesz potem rozpozna raz widzian
osob. Artysta zwraca rw nie uwag na inne cechy twarzy, na przykad
na odlegoci pom idzy poszczeglnymi jej elem entam i, kty, jakie tworz
linie krawdzi rnych ksztatw, czy wzajem ne zalenoci m idzy nimi.
270
Rne ksztaty gowy

dorosego czowieka.
A ntropolodzy i eksperci medycyny sdowej potrafi powiedzie bardzo wiele
na tem at czowieka, badajc wycznie ksztat jego czaszki. Dziki niej m og
okreli pe, ras, a czasami naw et tosamo czowieka, a to jedynie kilka
przykadw tajemnic, jakie kryje w sobie czaszka.
Rysunki 19.1 i 19.2 pokazuj kilka przykadw przekrojw poprzecznych
widzianej z przodu gowy dorosego czowieka. Najbardziej fascynujce jest to,
e jej grne (czaszki) i dolne (szczki) czci mona czy ze sob w dowolnych
kombinacjach, uzyskujc w ten sposb m nstw o rnych wariacji wygldu!
Pionow e linie widoczne na obydwu rysunkach odpowiadaj hipotetycznym
osiom symetrii. Wycignij swoje przybory do rysowania i pobaw si, czc
poszczeglne czaszki i szczki. Potem dodaj elem enty twarzy i wosy. Voil,
masz przed sob portrety kilku rnych osb.
Rysunek 19.1.
Porwnanie
kilku przekrojw
czaszek
dorosych ludzi
Rysunek 19.2.
Przekroje szczk
dorosych
Aby na wasne oczy przekona si o rnicach w budow ie czaszek rnych

ludzi, mgby ogoli swoj gow, gowy swoich ssiadw, rodziny i przyjaci.
Moesz te, jeli przedstawiony wanie pomys odrzuca Ci z jakich przyczyn,
przyjrze si ksztatom gw na rysunkach z tego rozdziau i caej ksiki.
Postaraj si oceni, ktre z prezentowanych tutaj ksztatw czaszek i szczk
(rysunki 19.1 i 19.2) s najblisze T w oim m odelom .
Profile ludzkich gw rwnie znacznie si od siebie rni. M ianem nachylenia
twarzy okrelam kt, jaki tw orz dolne partie w idzianej z profilu tw arzy
(z wyczeniem nosa), z lini poziom u. Kt ten wyznacza si, kierujc w gr
lini styczn do profilu nosa, wychodzc z wysokoci grnych zbw.
Rozdzia 19: Wiele twarzy dorosego czowieka
Widoczne na rysunku 19.3 trzy profile daj pojcie o rnorodnoci ksztatw,

jakie m oe przyjmowa ludzka gowa. N a rysunku zaznaczyam nachylenie
kadej z widocznych twarzy. Zauwa, e na pierwszej ilustracji jest ono niemal
pionowe, natomiast pozostae dwie ilustracje przedstawiaj przypadki bardziej
nachylone.
Rysunek 19.3.
Rnorodno
ksztatw
ludzkiej gow y
i rne
nachylenia
tw arzy
Kiedy nastpnym razem bdziesz oglda film w kinie lub telewizji albo gdy
znajdziesz si w otoczeniu ludzi, postaraj si przyjrze ich twarzom i gowom
z profilu. Obserw uj rne nachylenia twarzy i ksztat czaszek oraz szczk.
Rnice pci
Gowy kobiety i mczyzny rni si od siebie znaczco, zarwno z profilu,
jak i z przodu.
Porw naj oglne zarysy ksztatu gw kobiecej i mskiej w idocznych
na rysunku 19.4. O to uwagi, ktre nasuwaj si podczas porwnywania
obydwu ilustracji.
Rysunek 19.4.
R nice
w budowie
gow y kobiecej
i mskiej,
widzianej
z profilu
271
272
Gowa kobiety i poszczeglne jej elementy s mniejsze ni u mczyzny.

C zoo kobiety jest gadsze, bardziej wysklepione i utrzymujce lini pionu.
S M czyzna m a wyraniej zaznaczony luk brwiowy (w ybrzuszenie
utworzone przez znajdujc si nad oczodoami ko, na ktrej wysokoci
wyrastaj brwi).
Teraz przyjrzyj si rysunkowi 19.5 i poszukaj potwierdzenia dla nastpujcych
obserwacji.
S Wszystkie elem enty twarzy mczyzny, uszy i sama twarz, s wiksze
ni u kobiety.
D olna poow a tw arzy kobiety je s t proporcjonalnie m niejsza ni
u m czyzny, poniewa uchwa kobiety jest bardziej filigranowa.
S Poszczeglne elem enty twarzy kobiety zdaj si bardziej obe, poniewa
jej minie i koci pokryte s grubsz warstw tuszczu. Twarz mczyzny
wydaje si bardziej kanciasta, poniewa mniejsza ilo tuszczu sprawia,
e wszystkie m inie i koci s lepiej w idoczne pod skr.
Szyja m czyzny je st grubsza i bardziej m uskularna, a pod brod
wyranie rysuje si jabko Adama.
S Kobiety maj zazwyczaj peniejsze usta.
Brwi m czyzny s peniejsze, gciejsze i ciemniejsze.
Broda mczyzny jest wiksza, bardziej kwadratowa i wyraniej zarysowana.
Rysunek 19.5.
Porwnanie
rnic
w budowie
mskiej
i eskiej
tw arzy
na przykadzie
moich dzieci,
Bena i Heidi
Zapamitywanie proporcji
budowy twarzy dorosego czowieka
Plastycy opracowali kilka zasad pozwalajcych zapamita proporcje budow y
twarzy dorosego czowieka. M nie najbardziej odpowiada ta, ktr zapamitaam
bez problem w. Jeeli z zamiowania jeste matem atykiem , ktrem u cierpa
skra na myl o trzech powkach twarzy niemowlt i maych dzieci (rozdziay 17.
i 18.), czekaj Ci prawdziwie cikie chwile, gdy twarz dorosego czowieka
dzieli si na dwie powki i trzy czci trzecie!
Zanim przystpisz do rysowania poszczeglnych elem entw twarzy czowieka,
warto, by opracowa plan, w edug ktrego rozmiecisz je potem na twarzy.
Podane niej wskazwki odnosz si do proporcji twarzy m skich i eskich.
Rysuj razem ze m n, spogldajc przy tym na rysunek 19.6, i przygotuj si
do stworzenia gowy wraz ze wszystkimi elem entam i twarzy.
1. N a ry s u j ja jo w a ty k s z t a t ( p a tr z n a p ie r w s z z ilu s tr a c ji
n a ry s u n k u 19.6).
2. M n ie j w i c e j w p o o w ie o d le g o c i p o m i d z y c z u b k ie m g o w y
a d o e m tw a r z y z a z n a c z za ry s u sz u .
3. N a ry su j d w ie p o z io m e , r w n o le g e d o sieb ie lin ie z a z n a c z a j c e
c z u b e k g o w y i n a jn i e j p o o o n y p u n k t b ro d y .
4. D o ln lin i o z n a c z lite ra m i G H .
5. W p o o w ie o d le g o c i m i d z y c z u b k ie m g o w y a p o d b r d k ie m
w y k re l je s z c z e je d n p o z io m lin i . O z n a c z j lite ra m i AB.
6. Z m ie r z c z n o d le g o m i d z y lin ia m i AB i G H i p o d z ie l j
n a trz y , z a z n a c z a j c d w a p u n k ty p o d z ia u n a ry su n k u .
7. N a ry su j d w ie k o le jn e lin ie p o z io m e , r w n o le g e d o p o z o s ta y c h ,
p rz e c h o d z c e p r z e z w y z n a c z o n e w c z e n ie j d w a p u n k ty .
O z n a c z j e lite ra m i C D i EF.
8. O d n a jd n a ry su n k u n a js z e rs z y p u n k t c z a s z k i i n ary su j dw ie
p io n o w e lin ie , IJ o ra z S T , p rz y le g a j c e d o c z a s z k i n a tej
w yso k o ci (d ru g a z ilu s tra c ji ry s u n k u 19.6).
9. Z m ie r z o d le g o m i d z y lin ia m i IJ i S T .
10. P o d z ie l j n a p i c z c i i z a z n a c z o d p o w ie d n ie c z te r y p u n k ty
n a ry su n k u .
11. P r z e z k a d y z z a z n a c z o n y c h p u n k t w p o p ro w a d lin i pionow ,
o z n a c z a j c j e k o le jn o lite ra m i K L, M N , O P i Q R .
273
274

N
Rysunek 19.6.
C~\
Plan
rozmieszczenia
poszczeglnych
elem entw
tw arzy
czowieka
dorosego
nr
( 'A
/
\V t
' n
--------- 1
1
<
Przyjrzyj si teraz w idocznym na rysunku 19.7 tw arzom kobiety i mczyzny

i zobacz, w ktrych miejscach znajduj si poszczeglne elementy ich twarzy.
Rysunek 19.7.
Umieszczanie
elem entw
tw arzy
w e w aciw ych
miejscach
S Z najdujca si w poow ie odlegoci m idzy czubkiem gowy

a podbrdkiem (linia G H ) linia AB wyznacza pooenie oczu w poziomie
i punkt, w ktrym pow inny znale si czubki m aow in usznych.
D olna cz nosa oraz patki uszu stykaj si z poziom lini C D .
D olna krawd dolnej wargi znajduje si tu poniej linii EF.
Prawe oko powinno znale si pomidzy pionowymi liniami KL i M N ,
a lewe oko wypada pom idzy liniami O P i Q R .
Pooenie nosa w przyblieniu wyznaczaj linie M N i O P.
Zw r uwag na nastpujce szczegy widoczne na rysunku 19.7.

S U szy i nos maj w przyblieniu t sam dugo.
Czaszka ma w swoim najszerszym miejscu szeroko piciorga oczu.
Szeroko oka to w przyblieniu jedna z piciu czci, na jakie
podzielilimy w pionie czaszk.
S Kciki ust pokrywaj si w pionie z tczwkami.
Kiedy nastpnym razem znajdziesz si w otoczeniu osb dorosych, sprawd,
czy wygld ich twarzy odpowiada podanym przez m nie reguom.
Tworzenie penego portretu

osoby dorosej
W ierne oddanie indywidualnych cech twarzy czowieka decyduje o kocowym
podobiestwie portretu do osoby portretowanej. Portret idealny powinien
rwnie m ie dobrze przem ylan kompozycj, w ktrej niebagateln rol
odgrywa uoenie doni czy rk, a nawet caej sylwetki. (O zasadach kompozycji
moesz przeczyta w rozdziale 10.). U wana obserwacja pozwoli C i odda
nawet osobowo portretow anego czowieka.
Planowanie ukadu portretu
TATJf
Pierwsz i chyba najwaniejsz decyzj, jak musisz podj przed przystpieniem

do pracy nad portretem , jest okrelenie, jak cz obszaru roboczego bdzie
zajmowa twarz osoby portretowanej.
Dwie ilustracje przedstawione na rysunku 19.8 pokazuj, jak cz cakowitej
przestrzeni rysunkowej moe zajmowa twarz osoby portretowanej. N a pierwszej
z ilustracji widzisz moj przyjacik Claudette. Poniewa chciaam narysowa
ca jej figur, jej pikna twarz zajmuje stosunkowo niewiele miejsca w caej
pracy. Z kolei przycicie czapki Roba (druga z ilustracji) pozwolio m i umieci
jego twarz na prawie caej przestrzeni roboczej.
Nakrycia gowy, okulary, ubrania i wszelkie drobiazgi osobiste pojawiajce
si na portrecie sprawiaj, e rysunek jeszcze bardziej przyciga uwag.
N a przykad widocznego na drugiej ilustracji rysunku 19.8 mojego przyjaciela
Roba zdobi nie tylko prom ienny umiech, ale take urocza czapeczka i kurtka.
275
276
Rysunek 19.8.
Okrelanie
m iejsca, jakie
w przestrzeni
roboczej zajmie
tw arz modela
Co tak banalnego, jak pochylenie gowy, m oe nie tylko podnie walory

estetyczne caej kompozycji, ale take powiedzie co na tem at osobowoci
portretow anego czowieka. Rwnie to portretu moe posuy za nonik
informacji na tem at osobowoci m odela.
Rysunek 19.9 przedstawia Bennyego, mojego wieloletniego przyjaciela, take
plastyka. Krzykliwe to kontrastuje z wyrazem jego twarzy i jednoczenie zachca
do refleksji na temat zoonoci jego umysu, kryjcej si za jego skupion min.
Rysunek 19.9.
Pochylenie
gow y
i nietypow e
to dodaj
portretowi
m ocy
Twarze, ramiona i donie

Poszczeglne elem enty budow y ciaa s wiksze ni te same fragmenty ciaa
dziecka. Biako oka czowieka dorosego je s t doskonale w idoczne, przez
co wydaje si, e jego tczwki s mniejsze ni u dziecka. (Szczegy techniki
rysowania oka podaj w rozdziale 18.). Nos dorosego czowieka ma ju bardziej

okrelony ksztat, jednak podstawowe techniki kadzenia na nim cieniowania
pozostaj niezmienione (wicej na ten temat znajdziesz w rozdziale 18.). Rwnie
usta dorosego czowieka cieniuje si podobnie jak wargi dziecka (to rwnie
opisywaam w rozdziale 18.).
Przyjrzyj si elem entom tw arzy m oich daw nych uczniw obecnie ju
przyjaci C laudette i Philipa (rysunek 19.10). Jasne wiato padajce
na przd profilu dziew czyny odbija si od jej skry, przycigajc uwag
ogldajcego do ksztatu jej czoa, nosa, warg i podbrdka, doskonale widocznych
na tle zacienionej strony twarzy Philipa. Jasne wiato stanowi dodatkow o
kontrast z cieniam i kadcymi si na rysach twarzy chopaka ze szczeglnie
oyw ionym i oczyma. D om inujce rdo wiata, peny zakres w alorw
i niezwyka kompozycja sprawiaj wraenie, e wszystkie elem enty portretu
wygldaj bardzo realistycznie.
Rysunek 19.10.
Oto, jak twrcza
kompozycja
i mocny
kontrast mog
wzbogaci
w ym ow
portretu
Nawet jeli potrafisz doskonale rysowa twarze, nie poradzisz sobie zbyt dugo
bez rysowania szyj, doni czy ramion. U suw anie z prac pewnych czci ciaa
tylko dlatego, e nie potrafisz odpow iednio jej rysowa, ogranicza Tw oje
moliwoci twrcze.
Pierwsza z ilustracji rysunku 19.11 przedstaw ia m ojego byego ucznia
i w ieloletniego przyjaciela, Philipa. Jego ram iona s niezm iernie w an
czci portretu, istotnym rodkiem wyrazu artystycznego. Chciaam wywoa
kontrast midzy jego agodn natur, ukazan za pomoc wyrazu jego twarzy,
a wraeniem twardoci mskiego charakteru, wynikajcym z uoenia ramion
z w idocznym i na nich tatuaami. Zw r te uwag na ksztat jego szyi oraz
na to, ja k czy si ona z gow.
277
278
Rysunek 19.11.
Niebanalne
uoenie
ramion osoby
portretowanej
moe nie
ze sob
bogaty baga
em ocjonalny
Druga i trzecia ilustracja rysunku 19.11 to dwa rzuty na mskie rami. Wida
na nich zoony rysunek koci i mini (zazwyczaj mniej widoczny u kobiet).
Zw r uwag na to, jak do czy si z ramieniem.
W iele lat tem u, gdy pracowaam dla agencji reklam owej, rysujc ilustracje
reklam ow anych przez ni strojw , staraam si tak ustawia m odelki, aby
ukrywa ich donie. Szybko jednak uwiadomiam sobie, e bardzo ograniczam
w ten sposb swoj kreatywno. Postanowiam zatem nauczy si rysowa
donie. T o bya suszna decyzja! D onie m w i o czow ieku rw nie wiele,
co jego twarz.
R ysunek skrzypka byby n udny, gdyby nie um ieszcza na nim jeg o doni!
Rysunek 19.12 przedstawia dwie ilustracje doni odgrywajcych pikn melodi.
Chciaam pokaza napicie i wszystkie te szczegy, ktre wywouj wraenie
ruchu. Staraam si wyraniej zaznaczy opuszki palcw i zw rci uwag
widza na donie, zwikszajc kontrast pomidzy jasnym i i ciemnymi obszarami
tego fragm entu rysunku.
Rysunek 19.12.
Tw orzenie
wraenia
dwiku przez
przedstawienie
doni i palcw
skrzypka
Kilka osb na portrecie

Gdy umieszczasz na portrecie kilka osb, caa
kompozycja staje si nagle znacznie bardziej zo
ona, poniewa musisz znale sposb twrczego
oddania charakteru kadej z portretowanych po
staci. (Portret dwch osb znajdziesz na rysunku
19.10).
Szukaj nowych rodkw wyrazu, aby ukaza twarz
kadej z portretowanych osb z innej perspektywy.
Baw si wiatem, zwikszajc kontrast walorw

i mocniej podkrelajc ksztaty twarzy portretowa
nych osb. Modele portretw grupowych mog
czciowo si zasania, moesz ukazywa kad
osob z innego kta widzenia, a wszystko po to,
by odda osobowo kadej osoby i stworzy do
br kompozycj. Planujc kompozycj, pamitaj,
e umieszczanie kogokolwiek w rodku obszaru
roboczego pozbawia ca prac dynamiki.
Rysunek 19.13 przedstawia posiadaczk doni w idocznych na rysunku 19.12.

Tak si skada, e jest to chyba najlepszy skrzypek na caym wiecie (no, moe
jestem odrobink stronnicza)! Poznaj mojego przyjaciela, Chrisa. Rce widoczne
na rysunku wyraaj rwnie wiele emocji, co szelmowska m ina skrzypka.
Rysunek 19.13.
Istotny w kad
w yrazistych
doni na
portrecie
skrzypka
Projekt 19. Portret Manishy

Poznaj M anish, znan te jako Anne. Jej twarz widziana z pozycji trzech
czwartych sprawia, e portret fascynuje znacznie mocniej, ni gdyby umieci
na nim modelk frontalnie lub z profilu. Taka perspektywa sprawia, e wszystkie
trjwymiarowe ksztaty na jej twarzy s znacznie lepiej widoczne. Cieniowanie
obszarw jasnych i ciemnych jest w tedy prawdziw przyjemnoci.
279
280
Proporcje ciaa dorosego czowieka

Nie mog powiedzie, by jaki konkretny ksztat waha si zazwyczaj pomidzy siedmioma a omio
ciaa dorosego czowieka bd jego rozmiar mona ma wysokociami gowy.
byo okreli mianem idealnego. Takie stwierdze
Struktura koci dorosego czowieka przestaje
nie negowaoby nieskoczone pikno kryjce si
zmienia si, gdy osiga on mniej wicej dwa
w e w szystkich ludzkich ciaach. Ciaa kobiet
dziecia pi lat. Koci kobiet s zazwyczaj mniej
i mczyzn maj rne ksztaty i rne rozmiary.
sze ni koci mczyzn. Dodatkowo sylwetka ko
Rnorodno ta wynika czciowo z odmiennych
biety jest bardziej otuszczona ni ciao mskie,
genw, ale czciowo take z trybu ycia, jaki
przez co wydaje si bardziej krga i mikka.
prowadzi dana osoba.
Szkielet mczyzny jest zazwyczaj wikszy ni
Przecitny czowiek mierzy w ramionach mniej szkielet kobiecy, a mniejszy stopie otuszczenia
wicej trzy razy szeroko gowy. Przecitna kobie sprawia, e w mskiej sylwetce wyraniej rysuje
ta ma wzrost mniej wicej sze i p do siedmiu si ksztat koci i mini.
wysokoci gowy. Wzrost typowego mczyzny
W tym projekcie nie bdziesz korzysta z pom ocy siatki. N ie narzucam Ci

te konkretnej twardoci owka, ktrym bdziesz pracowa. Sama technika
rysowania nie bdzie rni si od tego, co robie do tej pory, wic nie wpadaj
w panik. Przejdziem y przez to razem, krok po kroku.
1. W ykonaj d e lik a tn y sz k ic tw a rz y , w osw , k o sz u lk i i w sz y stk ic h
d e ta li.
Aby zachowa waciwe proporcje twarzy widzianej z tej perspektywy,
przyjrzyj si uwanie wszystkim ksztatom, ktom, pod jakim i pojawiaj
si na rysunku, i ich w zajem nym zalenociom (spjrz na pierw sz
ilustracj z poniszego rysunku). N a przykad linia czoa m odelki jest
pionowa, natom iast linia czca ko policzkow z podbrdkiem jest
nachylona pod pewnym ktem. Linie wyznaczajce pooenie szczegw
budow y twarzy s do siebie rwnolege, ale jednoczenie nachylone pod
pew nym ktem do pionowej linii czoa.
2. R o z ja n ij lin ie s z k ic u g u m k c h le b o w i s tw rz b a r d z ie j
sz c z e g o w y k o n tu r p o rtre to w a n e j tw a r z y (d ru g a ilu stra c ja ).
3. P o n o w n ie ro z ja n ij w szy stk ie lin ie g u m k c h le b o w .
4. D o p ra c u j s z c z e g y ry s u n k u k o n tu ro w e g o i z a z n a c z z g ru b s z a
k o n tu ry p o s z c z e g ln y c h p a s m w o s w w o k tw a rz y (p ie rw sz a
z d w c h ilu s tra c ji p o n i e j).
5. Z n w ro z ja n ij lin ie sz k ic u (B o g u n ie c h b d d z i k i z a g u m k i
ch leb o w e!).
6. O w k ie m H B z a z n a c z k resk o w an ie ja sn y c h i redniej ciem n o ci
o b s z a r w p u k li je j w o s w (d ru g a ilu s tra c ja ).
Przyjrzyj si uwanie kierunkom, w ktrym zawijaj si linie, i wprowad
odpow iednie popraw ki na sw oim rysunku, jeeli s one potrzebne.
0 rysow aniu w osw (i futra) w technice kreskow ania pisaam
w rozdziale 8.
7. Z a z n a c z k re s k o w a n ie m ja s n e o b s z a ry tw a r z y m o d e lk i
1 o d p o w ie d n ie fr a g m e n ty je j u b ra n ia .
O tym, jak kreli map walorw i wprowadza cieniowanie na rysunek,
pisaam w rozdziale 7., w podrozdziale C ieniow anie na T w oich
rysunkach.
8. O w k a m i 2B i 4B stw rz kresk o w an ie k rz y o w e, k t re z a z n a c z y
p o r e d n ie i c ie m n e w a lo r y tw a rz y , w o s w i u b r a M a n is h y
(s p jrz n a o s ta te c z n w e rsj ry su n k u ).
Tworzenie kreskowania krzyowego omwiam dokadnie w rozdziale 7.
9. W reszc ie w y c ie n iu j je j oczy , n o s i u sta.
Wskazwki dotyczce wykoczania tych elem entw rysunku znajdziesz
w rozdziale 18.
281
282
Jeli chcesz uzyska na rysunku naturalnie wygldajce zby, w zasadzie wcale

ich nie rysuj! Pozwl, by ich ksztat zaznaczyo cieniowanie warg, dzise i cienie
tworzone przez rdo wiata. Zby osadzone w dalszej czci szczki musz
by ciemniejsze, poniewa znajduj si w cieniu ust.
N igdy nie rysuj kresek pom idzy poszczeglnymi zbami, bo bd wyglda
niczym pola szachownicy! W aciwe narysow anie zbw m oe stanow i
prawdziwe wyzwanie rwnie dla dowiadczonych artystw. N ie zniechcaj
si, jeeli pierwsze prby rysowania zbw w ypadn niepom ylnie.
Pamitaj, praktyka czyni mistrza.
Rozdzia 20
Prostsze strony twarzy

W tym rozdziale:
Szalone fryzury, mieszne m iny i niewyrane twarze.
Z twarz przez czas.
Kreskwkowe karykatury.
dz, e gdyby dzi wyldowa na Ziemi statek kosmiczny z innej planety,

jego zaoga byaby bardzo rozbawiona widokiem ludzi. W adnym programie
telewizyjnym spod znaku science fiction nie pojawi si jeszcze gatunek tak
zrnicowany pod wzgldem twarzy i fryzur, jak ludzie.
W tym rozdziale postaram si pokaza Ci kilka m oich ulubionych fryzur

wasnego autorstwa, a take zbir wyjtkowo m iesznych wyrazw twarzy.
Postaram si rw nie uzm ysowi Ci, e zarost m oe drastycznie zm ieni
czyj wygld. O pow iem take o kilku szczegach ludzkiej twarzy,
pozwalajcych okreli wiek czowieka, oraz naucz Ci, jak rysowa
karykatury. Gwarantuj, e nie zdoasz si oprze pokusie narysowania
niektrych z pokazywanych tu zabawnych twarzy, wic nie odkadaj zbyt
daleko przyborw do rysowania!
i mieszne twarze
Gdy nastpnym razem wybierzesz si na zakupy, do parku albo w jakiekolwiek
inne m iejsce, gdzie bdzie w iele ludzi, powi kilka chw il na obserwacj
i ciesz oczy rnorodnoci otaczajcych Ci twarzy i fryzur. Udawaj przez
chwil, e jeste kosm it obserwujcym ludzi po raz pierwszy. Przyjrzyj si
w szystkim tym niezw ykym sposobom , w ktre czow iek stara si okaza
swoj indyw idualno. Postaraj si zapam ita niektre z tw arzy i fryzur,
aby pniej mc popracowa nad nim i w swoim szkicowniku.
284
Wicej wosw,
mniej wosw, cakiem yso
Sdzie, e widziae ju wszystko, i wanie wtedy zauwaasz zupenie now
fryzur! Fryzura pozwala da wyraz naszej indywidualnoci i twrczoci w nad
wyraz zabawny sposb. Rysunek 20.1 pokazuje moje ulubione fryzury pojawiajce
si w trzech kolejnych pokoleniach
Rysunek 20.1.
Dwanacie
rnych
fryzur rodem
z trzech epok
Rozdzia 20: Prostsze strony twarzy
Przygotuj przybory do rysowania i narysuj t z fryzur widocznych na rysunku

20.1, ktra podoba Ci si najbardziej. N ie wdawaj si w rysowanie szczegw
twarzy i skup si przede wszystkim na fryzurze (albo jej braku). Przygldaj si
fryzurom ludzi w ok i rysuj wszystkie, ktre zdoasz. Poza tym wymylaj
rne rodzaje nowych sposobw upinania w osw i koniecznie doczajje
do swojej kolekcji w szkicowniku. Im wicej faktur w osw i sposobw ich
czesania narysujesz, tym wiksz zyskasz biego!
Niech twarz powie Ci wszystko

Czy tego chcesz, czy nie, jeste ekspertem w sprawach analizowania wyrazw
twarzy swoich znajom ych i czonkw wasnej rodziny. R zut oka na wyraz
twarzy bardzo czsto wystarcza Ci, eby okreli samopoczucie danej osoby.
Instynktownie szukasz na twarzach spotykanych osb wskazwek, dziki
ktrym bdziesz m g okreli, kim s i ja k bd na Ciebie reagowa.
pa
Gdy nastpnym razem znajdziesz si w towarzystwie w ielu osb, postaraj si

zaobserw ow a, ja k m inie ich tw arzy w yw ouj rne m iny. Postaraj si
przenie na papier to, co widzisz. M oesz te narysowa kilka postaci rodem
z kreskwek i nada im nietypowe wyrazy twarzy.
O to lista dziew iciu w yrazw twarzy. Porw naj kady z opisw
z odpow iadajcym m u rysunkiem i postaraj si stw ierdzi, ktre
z elementw obrazkw odpowiadaj za przekazywanie konkretnych emocji.
P rz e ra e n ie . Oczy s szeroko otwarte, brwi uniesione i wygite w gr
w swej rodkowej czci. N a czole wida pionow e i poziom e bruzdy,
a usta s czasami otwarte (pierwsza z ilustracji na rysunku 20.2).
Z o . O czy s otw arte, skra pom idzy brw iam i obsuw a si w d,
zakrywajc czciowo grn powiek, brw i w rodkowej czci twarzy
obniaj si, a na czole pojawiaj si pionowe i poziom e bruzdy. Usta s
m ocno zacinite, ich kciki opadaj w d, a broda je st zm arszczona,
spita i uniesiona w gr (druga z ilustracji na rysunku 20.2).
S m utek. Grne powieki unosz si ku grze w centralnej czci twarzy,
brw i wyginaj si w tym sam ym kierunku, tworzc na czole pionow e
i poziom e zmarszczki. Kciki ust s wygite w d (trzecia z ilustracji
na rysunku 20.2).
O d r a z a . O czy s przym ruone, brw i zjedaj do rodka twarzy,
pom idzy brw iam i pojawia si pionow a bruzda, a m idzy oczyma
tworz si poziom e zmarszczki. G rna warga unosi si z jednej strony
w brzydkim grym asie, a podbrdek i dolna warga unosz si nieco
do dou (pierwsza z ilustracji rysunku 20.3).
285
286
Rysunek 20.2.
Twarze
przeraona,
za i smutna
Z a a m a n ie . Oczy s zamknite, a w ich kcikach pojawiaj si grube

zmarszczki. Brwi w rodkowej czci twarzy opadaj w d. D olna
warga otwartych ust jest rozcignita, opadajc jednoczenie po bokach.
Pom idzy obnionym i brwiam i tworzy si pionowa bruzda, a broda
jest m ocno cinita (popatrz na drug z ilustracji na rysunku 20.3).
S S zczcie. Powieki odrobin opadaj, w ustach pojawiaj si grne zby,
brwi s rozlunione, a usta rozchylaj si i wyginaj w gr i w kierunku
uszu w kcikach (trzecia ilustracja na rysunku 20.3).
Rysunek 20.3.
Twarze
w yraajce
odraz,
zaamanie
i szczcie
E kstaza. Oczy s mocno zacinite, brwi znajduj si na swoim naturalnym

miejscu, usta rozchylaj si szeroko, odkrywajc wikszo z grnych
zbw (pierwsza ilustracja na rysunku 20.4).
S P o n tn o . G rne pow ieki s lekko przym knite, brw i unosz si,
a m inie tw arzy wypychaj usta nieco do przodu (druga ilustracja
z rysunku 20.4).
S zelm ostw o. Oczy zwaj si, brwi i przestrze midzy nim i obniaj
si w okolicy rodka twarzy, zakrywajc czciowo grne powieki,
a usta rozcigaj si do tyu, w kieru n k u uszu (trzecia z ilustracji
rysunku 20.4).
Rysunek 20.4.
Ekstaza,
uwodzicielstw o
i szelmostwo
Ukrywanie twarzy za zarostem

W kadym pokoleniu pojawiaj si dne przygd jednostki, chtne
do eksperym entow ania z nietypow ym i fryzuram i. Z roku na rok m odzi
ludzie zdaj si wykazywa coraz wicej inwencji, gdy przychodzi do ukadania
fryzur. W ielu ludzi m a silny zarost twarzy, ktry pozwala im wyraa swj
indywidualizm i drastycznie zmienia wygld.
N a wypadek, gdyby nie mia pewnoci, informuj, e wszystkie cztery ilustracje
na rysunkach 20.5 i 20.6 ukazuj tego samego mczyzn mojego przyjaciela,
Roba, wspaniaego czowieka, ktry w tej chwili koczy swj pity fakultet
studiw. M agia rysunku pozw olia mi przedstawi go w czterech rnych
fryzurach i rnych form ach zarostu. T o tylko m aleka wskazwka, dajca
pogld na to, jak poszczeglne elementy wygldu mog utrudnia identyfikacj
czowieka.
Pierwsza z ilustracji na rysunku 20.5 ukazuje m czyzn noszcego cakiem
przecitn fryzur i zwyczajnie wygldajc brod. Druga z ilustracji przedstawia
cakiem inn osob, a efekt ten osignito wycznie za spraw muszki w kropki,
okularw w grubej, sklejonej tam oprawce oraz niewielkiego wsika!
Rysunek 20.5.
Now a
osobowo
po zmianie
fryzury postaci
287
288
Rysunek 20.6.
Fryzura pozwala
okreli w iek
i styl czowieka
Rysunek 20.6 przedstawia osoby w fryzurach charakterystycznych dla dwch

rnych epok. Pierwsza z ilustracji przedstawia modego, dugowosego blondyna
z twarz zakryt gst brod, ktry wyglda na typowego uczestnika festiwalu
w Woodstock. T en sam czowiek na drugiej ilustracji ma wyjtkowo oryginaln
fryzur i rwnie nietypowo przystrzyon brod. Oczywicie, aby utrzym a
ten wygld, m usi spdza przed lustrem przynajmniej dwie godziny dziennie!
Przykady przedstawione na rysunkach 20.5 i 20.6 dowodz, e wystarczy
odrobina twrczego mylenia, by przeksztaci rysowanie zwykego portretu
w cakiem ciekaw przygod. Wystarczy, e znajdziesz osob chtn do pozowania
lub jakie ciekawe zdjcia w rodzinnym albumie iju moesz tworzy podstawowy
szkic podobizny. (Techniki portretow ania ludzi om awiam w rozdziaach 17.,
18. i 19.). T o wystarczy, by zacz eksperymenty ze zmienianiem wygldu osb,
przydajc im nietypowe fryzury czy ksztat zarostu. Pamitaj jednak, by nie
dorysowywa cioci Marysi gstej brody, bo m oe potem zapomnie o Twoich
urodzinach w tym roku!
Grosik za Twoje myli

Artyci od dawna posuguj si wyrazem twarzy W bibliotece lub internecie poszukaj portretw
czowieka, aby przekaza ogldajcemu emocje wychodzcych spod pdzla rnych mistrzw.
swoich modeli. Prawdopodobnie wiesz, jak wygl- Przyjrzyj si wyrazom twarzy ich postaci i oce,
da Mona Lisa Leonarda da Vinci. Niezwyky wyraz ktre z elementw twarzy pozwoliy artycie odjej twarzy sta si zacztkiem wielu niesamowitych da nastrj portretowanej osoby.
teorii starajcych si wyjani rdo tego umie
chu. Poszukaj reprodukcji tego obrazu i postaraj si
odkry, co czua lub o czym mylaa modelka.
Proces starzenia si twarzy

Odkrywanie, jak za dwadziecia czy nawet pidziesit lat bd wyglday osoby,
ktre dzi znasz, to prawie jak podrowanie w przyszo.
W tym podrozdziale pokazuj zmiany zachodzce na twarzy mojego przyjaciela
Roba, gdy przekracza on kolejne stadia ycia, od 14 do 85 lat (w rzeczywistoci
znajduje si on gdzie pomidzy, cho bliej m u do 14). Postarzam go, stosujc
odpowiednie techniki postarzania, i odm adzam za pom oc technik odmadzania.
Stosowanie tych technik tumacz, wykorzystujc model twarzy mskiej, jednak
wikszo przedstawionych tu podstawowych technik stosuje si take do twarzy
kobiet. Oczywicie, w trakcie pracy z portretem kobiety warto pomin szczegy
dotyczce jabka Adama i zarostu na twarzy. Przedstawione tu ilustracje mog
rwnie posuy pom oc podczas oglnej pracy z portretem , szczeglnie,
jeli masz problem y z oddawaniem w ieku modela lub modelki.
Od lat czternastu do dwudziestu

R ysunek 20.7 pokazuje zm iany zachodzce na tw arzy czowieka, ktry
z czternastoletniego chopca staje si dwudziestoletnim mczyzn. Proporcje
czaszki czternastolatka odpowiadaj ju proporcjom twarzy dorosego czowieka.
(Wicej informacji na ten tem at znajdziesz w rozdziale 17.).
N a twarzy czternastoletniego chopca m oe pojawia si ju pierwszy zarost

(podobny raczej do w oskw na skrce brzoskwini), ale zobaczy go m ona
wycznie przez szko powikszajce! Przekroczywszy czternacie lat, chopiec
zaczyna traci dziecicy tuszczyk, ktry do tej pory skrywa cz zarysw
koci i mini.
289
290
Osignwszy dwadziecia lat, m czyzna m a ju silnie zarysowan szczk,

a niektre z ksztatw czaszki, szczeglnie uk brwiowy, staj si doskonale
widoczne. C zubek nosa traci swoj krgo, a grzbiet nosa uzyskuje swj
ostateczny ksztat. Szyja mczyzny staje si masywniejsza, lepiej widoczne jest
rwnie jabko Adama. Bezpowrotnie mijaj emocje zwizane z pojawieniem
si zarostu na twarzy, bo chopak dochodzi do wniosku, e golenie si co rano
wcale nie jest takie zabawne.
Trzydziestka
T w arz trzydziestoletniego Roba je st ju w peni dojrzaa i m usz przyzna,
e w yrs z niego cakiem przystojny mczyzna. Porwnaj ilustracje
z rysunku 20.7 z rysunkiem 20.8, zwracajc uwag na ponisze szczegy.
S Mocniej zaznaczona krzywizna uku brwiowego sprawia, e oczy wydaj
si gbiej osadzone.
N a czole i w ok oczu pojawiaj si pierwsze zmarszczki.
Usta, szczka, koci policzkowe i broda staj si wyranie zarysowane.
S Szyja robi si bardziej masywna i muskularna.
Rysunek 20.8.
Trzydziestolatek
Czterdzieci pi lat
Zbliajcy si nieuchronnie do w ieku redniego czterdziestopicioletni Rob
ma ju zdecydowanie rzadsze, cofnite w okolicy zakoli wosy, przez co jego
czoo wydaje si wysze. Pojawiaj si take pierwsze siwe wosy. Poza tym
na rysunku 20.9 wida wymienione poniej cechy czowieka w rednim wieku.
Rysunek 20.9.
Zm iany
pojaw iajce si
w okolicach
czterdziestki
S Wyrane zmarszczki na czole, wok oczu (kurze apki) i w kcikach ust.

Koci wok oczodou staj si bardziej widoczne.
Skra znajdujca si pod brod i pokrywajca uchw jest bardziej
mikka i wyraniej widoczna.
S Szyja staje si cisza, a na karku pojawia si pierwszy zarys bruzdy.
Z m ian zw izanych ze starzeniem si tw arzy nie zaznacza si na rysunku
konkretnym i liniami. Proces starzenia si twarzy oddaje si, wprowadzajc
na rysunku zm iany w trjwymiarowej, wierzchniej warstwie form kostnych
oraz zaznaczajc wpyw grawitacji na wygld skry, mini i tkanki tuszczowej.
Powicz rysow anie zm arszczek, posugujc si m odelem m ikkiej, grubej
i pobrudonej tkaniny. Pam itaj, e zm arszczka to m ikkie zaam anie,
bruzda w skrze. Przygldaj si twarzom starszych znajom ych lub czonkw
rodziny i analizuj budow ich zmarszczek.
Szedziesitka
Zm iany zachodzce na twarzy m czyzny w kwiecie w ieku przeksztaciy
m odziecz fizjonom i Roba, nadajc jej ksztat waciwy dla czowieka
dojrzaego (patrz rysunek 20.10).
S Jego posiwiae wosy s jeszcze rzadsze i bardziej cofnite w okolicy czoa.
W ielu szedziesiciolatkw jest ju prawie zupenie ysych.
S Oczy s gbiej osadzone, a otaczajce je zmarszczki (kurze apki) i worki
pod oczami staj si znacznie lepiej widoczne.
291
292
S Pogbia si bruzda znajdujca si pom idzy oczyma, tu pod ukiem

brwiowym. Wida te wyranie coraz wicej szczegw budow y nosa.
Skra twarzy staje si bardziej wiotka, przez co grne powieki, policzki
i uszy s coraz bardziej obwise.
Poniewa wszystkie koci czaszki s teraz znacznie lepiej widoczne,
uk brwiowy, koci policzkowe i podbrdek staj si teraz
dom inuj cymi elem entam i jego twarzy.
S M niej wyrane staj si za to krawdzie uchwy, poniewa usta
i skra na brodzie i szczkach staje si coraz bardziej obwisa.
S Szyja nie jest ju tak wyranie widoczna. Pogbiaj si za to widoczne
na niej zmarszczki i bruzda na karku.
W wieku lat osiemdziesiciu piciu

Gdy Rob osignie 85 lat, nie bdzie ju musia siga po dowd, by udowodni,
e naley m u si ulgowy bilet na tramwaj! Przyjrzyj si piknu penej dojrzaoci,
ukazanemu na rysunku 20.11, i zwr przy tym uwag na wymienione poniej
szczegy.
Rob m usi teraz my znacznie wicej twarzy, poniewa jego cienkie,
delikatne biae wosy cofny si zatrwaajco daleko.
S Niektre wosy jego brwi stay si dusze, bardziej niesforne i posiwiae.
Wida te pojedyncze wosy wyrastajce z ucha.
S Oczy s osadzone naprawd gboko, a grna powieka opada bardzo mocno.
Rysunek 20.11.
Pena dojrzao
mczyzna
osiemdziesiciopicioletni
Budowa czaszki jest ju wyranie widoczna, przez co policzki sprawiaj

wraenie zapadnitych.
N a szyi, w ok ust i oczu pojawiaj si szczeglnie gbokie bruzdy
i zmarszczki.
S Gdy Rob siedzi, jego gowa odchyla si m ocno w ty.
S W yranie wida wszystkie szczegy budow y nosa, ktry wydaje si
znacznie duszy.
U sta s ciesze i poznaczone pionowym i zmarszczkami.
Rysunkowe karykatury
Karykatura to rysunek, ktry w yolbrzym ia znaczce i m ocno rzucajce si
w oczy elem enty budow y twarzy czowieka. Tw rcy karykatur politycznych
w ietnie si bawi, przedstaw iajc te m niej pochlebne cechy tw arzy ludzi
znanych i prom inentnych. W kadej gazecie znajdziesz przykady karykatur
utrzym anych w rnych stylach.
Rysowanie kreskw kow ego czow ieka wym aga doskonaych zdolnoci
rysowniczych i szczegowej wiedzy z zakresu anatomii. Przyjrzyj si dwunastu
rysunkowym postaciom z podrozdziau Wicej wosw, mniej wosw, cakiem
yso oraz dziewiciu wyrazom twarzy z podrozdziau N iech twarz powie
Ci wszystko. Oczy wszystkich tych postaci wypadaj mniej wicej w poowie
wysokoci czaszki, czyli zachowujc rzeczywiste proporcje.
293
294
Byam ciekawa, jak wygldaliby znani m i ludzie w postaci pacynek czy lalek,
i tak narodzi si mj wasny styl tworzenia karykatur, ktry okrelam czule
m ianem miechokatur (tego sowa nie znajdziecie w adnym sowniku).
R ysunek 20.12 przedstaw ia dwa przykady karykatur stw orzonych w tym
pociesznym stylu. Pierw szy z p o rtret w by inspirow any je d n z m oich
ulubionych dziecicych gwiazd. Szczeglnie duo radoci dao m i rysowanie
jej wosw i projektowanie ubrania. D ruga z ilustracji przedstawia m ojego
szalonego przyjaciela artyst Daniela i jego szelmowski umiech.
Rysunek 20.12.
m iechokatury
to zabaw a
portretem
Odszukaj swoje przybory do rysowania i narysuj karykatur kogo, kogo znasz,

na przykad czonka rodziny czy przyjaciela. Znajd sobie dobre zdjcie albo
wyjtkowo cierpliwego modela (modelk). Jeli zdecydujesz si na rysowanie
z natury, szybko odkryjesz, czem u styl ten okreliam m ianem miechokatur.
Przygotuj si na cige chichotanie! Przygotuj m odel (albo zdjcie), przybory
i postpuj zgodne z m oim i wskazwkami.
1. Z w r u w a g n a o g ln y k s z ta t g o w y i tw a rz y . P o s ta ra j si
w y o lb rz y m i n a ry su n k u ic h c e c h y c h a ra k te ry s ty c z n e .
2. D e lik a tn ie z a z n a c z n a ry s u n k u p o o e n ie w sz y stk ic h
e le m e n t w tw a rz y .
W rysunku realistycznym dokadne zachowanie proporcji midzy picioma
najw aniejszym i obszaram i tw arzy podnosi podobiestw o pracy
do oryginau. Tych samych pi obszarw, cho wyolbrzymionych, sprawia,
e na karykaturze m ona rozpozna osob, ktr m a ona przedstawia.
W czasie pracy szczeglnie skup si na oddaniu:
odlegoci m idzy lini w osw a brwiami,

odlegoci w poziom ie m idzy w ew ntrznym i kcikami oczu,
szerokoci twarzy na wysokoci koci policzkowych,
odlegoci od dou nosa do grnej wargi (to najwaniejsza
z odlegoci definiujcych wygld twarzy),
odlegoci od krawdzi dolnej wargi do podbrdka.
Stale sprawdzaj, ktre z cech w ygldu m odela (m odelki) m oesz
wyolbrzymi na karykaturze. Pamitaj, e Ty rwnie moesz w przyszoci
sta si m odelem karykatury, wic bd grzeczny!
Rysujc karykatur, staraj si wyolbrzymia wane elem enty wygldu
postaci. Jeli oczy rysowanej osoby znajduj si daleko od siebie, rozsu
je jeszcze dalej. Jeli brw i s bardzo gste, krzaczaste i ciemne, narysuj
je jeszcze gstszymi, bardziej krzaczastymi i ciemniejszymi! Jeli rysowana
osoba ma due uszy, brod czy nos, na rysunku zrb je jeszcze wikszymi!
Jeli broda m odela je s t rzadka, na karykaturze pow inna by jeszcze
rzadsza, jeeli jest gsta, narysuj j jeszcze gstsz.
3. Z m ie n ia j i d o sto so w u j p o s z c z e g ln e e le m e n ty ry s u n k u ta k
d u g o , a b d z ie s z z n ic h z u p e n ie z a d o w o lo n y .
Projekt 20. miechokatura Kay

Projekt ten m a przeprow adzi Ci przez proces tw orzenia m iechokatury
twarzy mojej cudownej przyjaciki, plastyczki Kay. Przeprowad rozgrzewk
swojej doni rysownika i postpuj zgodnie z m oim i wskazwkami. By m oe
wolisz rysowa na pustej kartce, ale ja na wszelki wypadek na swoich rysunkach
um ieciam siatk. Uywaj tych ow kw , ktre lubisz, pamitaj jednak,
by nie dociska ich zbyt m ocno, poniewa pniej bdziesz m usia rozjani
niektre z linii lub w ogle je usun.
1. N a ry s u j p r o s t o k t p r z y lin ijc e i p o d z ie l g o n a 30 k w a d ra t w
p i w k a d y m w ie r s z u i 6 w k a d e j k o lu m n ie (s p jrz
n a p ie r w s z ilu s tra c j z d w c h z n a jd u j c y c h si p o n i e j.
Mj rysunek ma wymiary 15x18 cm. Siatka rysunku ma bok o dugoci
3 cm, ale moesz posuy si siatk o duszym boku. Jeli stworzysz
siatk o boku 5 cm, Twj rysunek bdzie m ia w ym iary 2 5 x 3 0 cm.
2. D e lik a tn ie z a z n a c z p a s m a g rz y w k i o p a d a j c e g sto n a c z o o .
3. N a sz k ic u j za ry s tw a rz y .
4. N a ry su j o czy, b rw i i d o ln c z u s z u .
295
296
//i/l i U
JV*A\
( ^
J/
Ov )
K
''A
^o
-
^
_
_
_^
i_
) )
L
V\
/TT
1
5. D e lik a tn ie z a z n a c z k s z ta t n o sa i zarys ust, w iern ie o d w z o ro w u jc

p ro p o rc je m o je g o ry su n k u (s p jrz n a d ru g z ilu stra c ji).
6. N a ry su j w o sy n a c z u b k u i z b o k w gow y.
7. P rz y jrz y j si szy i i e le m e n to m u b ra n ia , a n a s t p n ie d o k a d n ie
j e n ary su j.
Porwnaj swoj prac z m oim rysunkiem. To najlepsza pora, by wprowadzi
ew entualne zm iany lub doda jakie brakujce elementy.
8. U w a n ie u s u w szy stk ie lin ie siatki.
9. Z a c ie n iu j g rn c z ta k re sk o w a n ie m .
Przyjrzyj si przestrzeni negatywnej (zwanej te tem ) na pierwszej

ilustracji z ssiedniego rysunku. Zauw a, e cieniowanie w prawym
grnym rogu je st w yranie ciemniejsze. (Teori cieniowania kresk
wyoyam w podrozdziale Wykreskuj odcienie szaroci, w rozdziale 7.).
10. W lew ej c z c i fry z u ry z a z n a c z lin ie w iata.
Uwanie przyjrzyj si lekko zakrzywionym liniom, ktre okrelaj faktur
wosw. Dziki ich krzywinie powstaje wraenie, e wosy lekko si
podwijaj.
11. W y cien iu j lew e u c h o .
C ieniowanie ucha sprawia wraenie, jakby pozostaa jego cz krya si
pod wosam i i znajdowaa si dalej ni reszta twarzy.
12. Z a z n a c z w o sy g rz y w k i (sp jrz n a d ru g z ilu stra c ji).
13. U z u p e n ij c ie n io w a n ie ta , z w ra c a j c je d n o c z e n ie u w a g n a to,
e ro z ja n ia si o n o , g d y si z b li a d o k o c a k a rtk i.
14. W y k resk u j c ie n ie n a tw arzy .
rdo wiata na tym rysunku znajduje si z prawej strony, wic cienie
kadce si po lewej stronie s ciemniejsze ni te po prawej. Zwr uwag
na cie, jaki rzuca na twarz nos. Cienie nadaj ksztat kociom policzkowym,
podbrdkowi i okolicom ust.
15. N a ry su j k o n tu ry t c z w e k i o d b ic ia w ia ta w k a d e j z n ic h .
16. Z a c ie n iu j t c z w k i (p ie rw sz a z ilu s tra c ji p o n i s z e g o ry su n k u ).
17. K a d z e r e n ic z a c ie n iu j o w k ie m 6B.
18. D o d a j p o k ilk a lin ii d o k a d e j z b rw i.
297
298
19. Z a c ie n iu j nos.
Cz jego powierzchni (odpowiadajc odblaskowi wiata) pozostawiam
zupenie bia.
20. N a ry su j lin i o tw a rc ia u s t i c ie n io w a n ie m z a z n a c z w arg i.
21. K re sk a m i z a z n a c z fa k tu r p o z o s ta e j c z c i w osw .
Spjrz na ostatni rysunek i zwr uwag na to, e po prawej stronie, skd
na posta pada wiato, wosy s zaznaczone janiejszym kreskowaniem
i w duej m ierze pozostawione w ogle w postaci biaych obszarw.
22. O w k ie m H B z a z n a c z c ie n io w a n ie d ru g ie g o u c h a .
Cieniowanie ucha w czci znajdujcej si blisko wosw jest ciemniejsze,
przez co powstaje wraenie, e ucho znajduje si pod wosami i czciowo
kryje si w cieniu.
23. Z w i k sz c ie n io w a n ie p o d d o ln w a rg .
24. U w a n ie o b e jrz y j c ie n io w a n ie szyi i u b ra n ia , p o c z y m u m ie je
w sw ojej p racy.
25. Z a k o c z c ie n io w a n ie ta .
Cieniowanie rozjania si w zdu przektnej prowadzcej do prawego
dolnego rogu.
Cz V
Dekalogi
The 5th W ave
Bv Rich Tennant
STYLE RYSOWANIA ~
Lewy grny
Styl punktu centralnego
Styl o tw a rty c h ust
PM Z (Pom idzy zbami)
&
W tej czci ..
K F ozsid si wygodnie w fotelu i odpocznij! Pora usi,
9 \ odpry si, cieszy si poobiedni szklaneczk czego
m ocniejszego (na przykad jasnego penego piwa) i odby
zwyczajow pogawdk. Ciiiii! N ik o m u nie m w , ale m am
C i co do powiedzenia! Prawd mwic, znam wiele tajemnic,
a take mas ciekawostek, ktre z pewnoci C i si przydadz.
N aw et kto tak doskonay jak ja (odchrzkam i umiecham si)
popeni czasem jed en czy dwa bdy (no, m oe raczej setk).
Oczywicie, jeeli lubisz popenia bdy, uszkadza, a moe
nawet przypadkowo zupenie niszczy (och!) wasne rysunki,
moesz po prostu pom in t cz ksiki.
Podziel si z T ob najbardziej zawstydzajcymi zdarzeniami
z mojej kariery w nadziei, e zdoasz si czego nauczy z moich
dowiadcze. Przedstawi kilka pozwalajcych zaoszczdzi
czas pomysw, dziki ktrym unikniesz frustracji i rozszerzysz
swoje artystyczne horyzonty. Bdziesz m i nawet towarzyszy
krok po kroku w tworzeniu zupenie oryginalnego dziea sztuki.
Obiad ju za nami, wic nadszed czas na zabaw! N a podwrku
poznasz cae m nstw o now ych kolegw, m idzy innym i
Harryego, Rirelyego, Shadow, Dodo i Dolly. Dziki kolejnym
dziesiciu ciekawym projektom (na rnych poziom ach
zaawansowania) rozszerzysz tylko swoje zdolnoci i zapaasz
jeszcze wiksz chci do rysowania. Znajdziesz tu rwnie
rozdzia, w ktrym opisuj kilka sposobw zwikszenia mioci
do wanie odkrytej sztuki rysowania.
Rozdzia 21
Dziesi wskazwek,
dziesi podpowiedzi
i dziesi tajemnic
W tym rozdziale:
U cz si na m oich bdach.
O d twrczego planowania do podpisywania pracy.
ak m wi stare powiedzenie, lepiej zapobiega, ni leczy! C hro swoje

prace przed nieszczciam i, problem am i, katastrofam i, bo to znacznie
prostsze ni przeprow adzanie kontroli uszkodze, gdy szkoda ju si staa!
Wielu z opisanych tu rzeczy dowiedziaam si, przechodzc cik szko, uczc
si na wasnych bdach. Oczywicie, niektre z bdw s nierozerwalnie
zwizane z procesem opanowywania nowych umiejtnoci, jednak mam nadziej,
e zdoasz wycign wnioski z innych m oich nieprzyjem nych dowiadcze.
W tym rozdziale podziel si z Tob kilkoma wskazwkami, dziki ktrym
zdoasz ochroni swoje prace przed zgubnym dziaaniem czasu, nieznanym i
wrogami czy przypadkowymi zniszczeniami! Poza tym poznasz te bogaty
zbir podpowiedzi, dziki ktrym bdziesz wiedzia, jak podpisa si na swojej
pracy, jak rysowa siatk, skutecznie uywa gumek, wykorzystywa zasad
dziaania symetrii i jak radzi sobie z nieznanym i fakturami.
P ierw sze linie obron y

N ie raz zdarzao mi si straci wykonany rysunek, bo popeniaam gupie bdy,
ktrym m ona byo z atwoci zapobiec. Szczliwie nigdy nie popeniam
dwa razy tego samego bdu. N ie zagwarantuj tu, e dziki m oim ostrzeeniom
nie popenisz kilku nowych bdw, jednak suchajc moich rad, nie popenisz
ju dokadnie tych samych bdw, na ktre ja si natknam.
302
Cz V: Dekalogi
Po zakoczeniu pracy odkadaj rysunki w bezpieczne miejsce! Czerwone i czarne

lady kredek wiecowych, ktrym i dw ulatek kolorow a swoje ksieczki
(i ja m w i o dow iadczeniu!), nie chc schodzi z prawie cakowicie
ukoczonego szkicu wglem.
Przygotuj specjaln powierzchni, na ktrej bdziesz przycina papier i brystol.
Upewnij si, e nie ley na niej ukoczony rysunek, nawet jeli przygotowujesz
wanie ram dla niego. Pikny, w peni ukoczony rysunek, ktry przypadkowo
zostanie przecity na p, nadaje si ju wycznie do kosza na mieci.
Nigdy nie stawiaj kubka z kaw (ani z adnym innym napojem) na powierzchni
rysowniczej. G dy wacy 25 kilogram w pies popdzi radonie do drzw i
na dwik dzwonka, potrcajc przy tym st, zamiast piknego obrazu bdziesz
mie kartk pokryt brzowym i smugami.
Ochrona ry su n k w p r z e d d o m i
Ludzkie donie to najwikszy wrg wszystkich rysunkw! N ie ma nic bardziej
irytujcego ni prba usunicia z rysunku smug, brudu czy tustych odciskw.
Wiele zniszczonych rysunkw sprawio, e teraz staram si zapobiega takim
nieszczciom, i zaraz dowiesz si, w jaki sposb.
W czasie rysowania zawsze umieszczaj pod doni kawaek czystego papieru.
Pam itaj, by za kadym razem przesuwa go razem z doni, gdy zaczynasz
prac w nowej czci rysunku. Dziki tem u uchronisz si od robienia sm ug
i ochronisz papier rysunkowy przed naturaln warstw tuszczu znajdujc si
na Tw oich doniach.
Zaw sze chwytaj rysunek za krawdzie. N ie dotykaj pow ierzchni papieru
(ani nie pozwl na to nikom u innem u), chyba e bdzie to konieczne. Warstwa
tuszczu na ludzkiej skrze czy brudne donie m og zniszczy powierzchni
papieru. Z pocztku moesz nawet tego nie zauway, ale po kilku miesicach
(a czasami naw et po kilku latach) na rysunku m og pojawi si brzydkie
te plamy.
Zanim pokaesz kom u swoje prace, uprzed ogldajcych, e s one bardzo
delikatne i m og ulec zniszczeniu od najlejszego dotyku. Potem cay czas
patrz im B A R D ZO uw anie na rce, bo przecie m ogli o tym zapomnie!
Byby zdziw iony, wiedzc, ile osb odruchow o wyciga rk, by pokaza
na om aw ianym rysunku jaki interesujcy je szczeg, p o czym przeciga
palcem po powierzchni pracy. T e ogrom ne, paskudne smugi s praktycznie
niem oliwe do poprawienia.
Rozdzia 21: Dziesi wskazwek, dziesi podpowiedzi i dziesi tajemnic
P a m i ta j o k o n se rw a c ji
Materiay konserwujce chroni Twoje prace przed niszczeniem i rozkadem.
Z dowiadczenia wiem, e warto inwestowa w drosze, dobrej jakoci materiay,
szczeglnie w papier.
Z anim wybierzesz si na zakupy w poszukiwaniu papieru czy szkicownikw,
powi troch czasu na poszukiw anie inform acji o dostpnych na rynku
produktach i wypytaj o jako papieru. Jeli oferowany papier nie jest bezkwasowy,
nie kupuj go. N a przykad papier gazetowy nie jest wolny od zawartoci kwasu,
przez co szybko staje si amliwy, a wystawiony na dziaanie wiata knie.
Przygotowujc teczk do przechowywania prac, pamitaj, by rysunek nie mia
bezporedniej stycznoci z tektur falist ani z tam klejc. Oba te materiay
m og odbarwi prac i trwale j uszkodzi naw et w cigu kilku tygodni.
Gdy przygotowujesz opraw dla ktrej ze swoich prac, upewnij si, e zarwno
podkadka, ja k i podklejka s wykonane z papieru pozbawionego zawartoci
kwasu. Kady rysunek powinien znajdowa si za szyb. Gdy oprawiasz prac,
z ktrej jeste szczeglnie dum ny, um ie j za szyb ze szka ochronnego,
dostpnego w kadym porzdnym sklepie z materiaami do oprawy. Najlepiej
jed n ak odda rysunek w rce fachowcw.
N igdy nie wieszaj swoich prac, wystawiajc je bezporednio na dziaanie
prom ieni sonecznych, niezalenie od tego, czym postarasz si je chroni.
Lepiej zachowa pewne rodki ostronoci, ni potem paka!
F ik sa ty w a w sp ra y u
Po ukoczeniu pracy nad rysunkiem pokryj go fiksatyw w sprayu, dziki
czem u ochronisz go przed przypadkow ym rozm azaniem . Ja od przeszo
dw udziestu lat korzystam z produktu tej samej marki i po tych wszystkich
latach m oje prace nadal wygldaj wieo, a powierzchnia papieru nie zka
z czasem (oczywicie korzystam wycznie z papieru i tektury bezkwasowej).
Fiksatywy uywaj wycznie w dobrze wentylowanych pomieszczeniach.
Prawie zawsze pokrywam ni m oje prace poza dom em .
Z anim pokryjesz rysunek fiksatyw, upewnij si, e ukoczye go zupenie.
C o prawda w instrukcji podaj, e po pokryciu rysunku warstw substancji
mona skutecznie uywa gumki, jednak mnie nigdy si to nie udao. Instrukcja
podaje rw nie, e po fiksatywie m ona rysowa. Jednak w arstw a sprayu
zmienia faktur papieru i grafit nie chce przylega do niej tak dobrze, jak miao
to miejsce przed zabezpieczaniem pracy.
303
304
Cz V: Dekalogi________________________________________________________________
Uwanie zapoznaj si z instrukcj obsugi. Lepiej jest w cigu dziesiciu m inut

pokry rysunek trzem a cienkim i warstwam i fiksatywy, ni zrobi to szybko
jed n grub warstw.
R yso w a n ie tru d n y c h
lub n iezn a n ych fa k tu r
C zasam i tru d n o je st przeoy faktur trjw ym iarow ego obiektu
na dwuwymiarow kartk trudnoci sprawiaj takie przedmioty jak muszla
morska czy m ocno wyobiony, w yrzucony na brzeg kawaek drewna.
Zrb czarno-bia kopi (albo skan czy wydruk) modelu z natury. Gdy zobaczysz
ju , ja k dana faktura ukada si na pow ierzchni kartki, atwiej bdzie C i j
narysowa.
S k u teczn e w y k o rzy sta n ie d w ch g u m ek

Istnieje m nstwo rnych rodzajw gumek, ale wszystkiego moesz dokona,
posugujc si wycznie gum k chlebow i gum k winylow.
G um ka winylowa idealnie nadaje si do wymazywania duych powierzchni,
a czasami nawet ciemnych linii, nie niszczc przy tym powierzchni papieru.
Gum ka chlebowa wietnie sprawdza si podczas rozjaniania linii szkicu
wstpnego. M ona uformow a j w szpic i rozjania lub wymazywa mae
fragmenty rysunku. Jeli rysujesz wglem lub kredk Cont, gumka chlebowa
w magiczny sposb uw olni z rysunku obszary wiata.
Stosowane razem gum ki chlebowa i winylowa stanowi doskonay zesp,
szczeglnie gdy przychodzi do usuwania linii siatki. Krawdzi gumki winylowej
wyma linie siatki, po czym czystym i m ikkim pdzelkiem oczy papier ze
strzpkw gumki. Potem gum k chlebow delikatnie wygad powierzchni
papieru (zbierajc wszelkie pozostaoci gum ki winylowej) i lekko dorysuj
brakujce fragm enty rysunku.
Rozdzia 21: Dziesie wskazwek, dziesie podpowiedzi i dziesie tajemnic
J a k ochroni zd j c ie
p r z e d zn iszczen iem s ia tk ?
Jeli lubisz rysowa, korzystajc z siatki, ale nie cierpisz rysowa jej na zdjciach,
to m am rozwizanie w sam raz dla Ciebie! Wikszo sklepw papierniczych
ma w ofercie czyste karty acetylocelulozy. M ona nanie na nie siatki o rnych
param etrach (osobicie najbardziej lubi acetyloceluloz przezroczyst, a nie
matow). Najlepsze jest to, e tak wykonane siatki nadaj si do wielokrotnego
uycia!
Gdy bdziesz chcia pokry siatk fotografi, wystarczy, e umiecisz na niej
arkusz acetylocelulozy i ju moesz rysowa. M etoda ta przydaje si szczeglnie
wtedy, gdy rysujesz zdjcie, ktrego nie chcesz niszczy.
N igdy nie rysuj siatki bezporednio na cennych zdjciach! Z rb sobie ich
kserokopi albo zeskanujje i w ydrukuj, eby m c pracowa z kopi.
R obienie s ia tk i p a p iere m m ilim etro w ym

U m ocuj zdjcie porodku papieru m ilim etrow ego, eby nanie na nie linie
siatki. N ie odmierzaj krawdzi siatki linijk. Wystarczy, e poczysz ze sob
przeciw lege kraw dzie zdjcia za pom oc linijki. I gotowe! M asz bardzo
dokadn siatk! Siatk na zdjciach najbardziej lubi rysowa pirem kulkowym.
S y m e tria
Zdziwiby si, gdyby wiedzia, ile przedm iotw na wiecie wyglda tak samo
z obydwu stron (to wanie symetria). Jeli musisz narysowa co symetrycznego,
niewane, czy bdzie to waza, czy twarz, zanim zaczniesz, przez rodek obszaru
roboczego poprowad delikatn lini. Szacuj odlegoci po obu stronach osi
symetrii, eby otrzym a efekt symetrii. Jeli chcesz by dokadny, m oesz
nawet posuy si linijk!
305
306
Cz V: Dekalogi
P o d p isyw a n ie p r a c
Opracowanie oryginalnego podpisu, ktry bdziesz potem umieszcza na
rysunkach, moe by cakiem zabawne. Musisz przede wszystkim zdecydowa,
jak bdziesz si podpisywa samym imieniem, samym nazwiskiem, drugim
im ieniem , a m oe wszystkimi nim i lub nawet pseudonim em . Sama uywam
tylko swojego nazwiska, Hoddinott, poniewa jest ono do rzadko spotykane
i podoba m i si jego wygld. Gdy okrelisz ju sposb podpisywania si, musisz
nanie podpis na swoje prace.
Powi troch czasu na projektowanie ksztatu liter w podpisie, aby wyglda
on oryginalnie i by atwy w uyciu.
Prace najlepiej podpisywa w prawym dolnym rogu lub lewym dolnym rogu
rysunku. N a pocztku podpisz si bardzo delikatnie i zobacz, czy efekt Ci
odpowiada. Jeli tak, m oesz poprawi podpis m ocniejsz kresk.
Uwaaj, eby podpis nie wyszed zbyt duy, poniewa m oe wtedy zakca
ukad kompozycji. Z drugiej strony, jeli bdzie zbyt may, jego odczytanie
m oe nastrczy pewnych trudnoci.
Podpisuj si tym samym narzdziem , ktrym wykonae cay rysunek.
Jeli rysunek wykonae na przykad wglem, podpisz si rwnie wglem.
Rozdzia 22
Dziesi krokw
do ukoczenia rysunku
W tym rozdziale:
Planowanie, organizacja i pocztek pracy nad projektem plastycznym.
Tw orzenie wstpnego szkicu i dorysowywanie detali.
Cieniowanie i dokaczanie rysunku.
iektrym artystom stworzenie w peni ukoczonego dziea zabiera zaledwie

par m inut, innym natom iast (do tej grupy zaliczam si i ja) moe zaj
naw et kilka dni. Z czasem proces tw rczy staje si dla kadego rysownika
intuicyjny, jednake nim to nastpi, w arto postpowa zgodnie z podanym
w tym rozdziale planem.
Okrel konkretny plan dziaania

Zacznij od pocztku stwrz plan pracy! M oe zabrzm i to absurdalnie,
ale dokadne zaplanowanie procesu twrczego uchroni Ci przed wieloma
problem ami, z ktrymi niechybnie zetkniesz si, jeli nie powicisz paru
chwil na przemylenie kwestii zwizanych z T w oim przyszym dzieem.
S W y b ie rz o b ie k t, k t ry n a p ra w d C i in te re su je . Jeli znajdziesz
sobie nieciekawy m odel, praca nad jego uw iecznieniem moe okaza
si niezwykle nudna.
^ W y b ierz o b iek t, k t ry n a p ew n o d asz ra d narysow a. Angaowanie
si w projekt przerastajcy Twe moliwoci sprawi jedynie, e poczujesz
si zawiedziony i sfrustrowany.
S J e e li z a m ie rz a s z rysow a z fo to g ra fii, z a p la n u j sesj z d j c io w
in te re su j c e g o C i o b ie k tu . Zrb bardzo duo zdj wybranego przez
Ciebie przedm iotu. Sfotografuj go ze wszystkich m oliwych stron pod
rozmaitym i ktami.
308
Cz V: Dekalogi
S J e li z d e c y d u je s z si ry so w a p r z e d m io t, p a tr z c b e z p o re d n io
n a n ie g o , w e p o d u w a g is to tn e c z y n n ik i, k t r e b d m ia y
w p y w n a T w o j p ra c , ta k ie j a k p o g o d a , o w ie tle n ie , p o r a d n ia
i k t, z ja k ie g o p r z y jd z ie C i o b s e rw o w a sc e n . Przem ylaw szy
wszystkie szczegy dotyczce w arunkw realizacji projektu, bdziesz
w stanie stworzy rysunek, z ktrego bdziesz absolutnie zadowolony.
S U stal, ja k ie g o k s z ta tu i ja k ic h ro z m ia r w m a by T w j rysunek.
Podejmij decyzj dotyczc tego, czy powierzchnia rysownicza powinna
by ustawiona poziomo, czy pionowo. Ponadto zadecyduj, jaki jej ksztat
odpowiada C i najbardziej prostoktny, kwadratowy, owalny, okrgy
albo jeszcze inny.
Z a s ta n w si n a d tym , ja k ic h p rz y rz d w ry so w n iczy ch b d z ie sz
u y w a i j a k i ty p p a p ie r u o k a e si n a jle p s z y w T w ej p ra cy . Jeli
nie um iesz sam podj odpow iednich decyzji, skorzystaj z pom ocy
sprzedawcy w sklepie z artykuami papierniczymi lub dla plastykw.
Zorganizuj sobie prac

N o dobrze. Wiadomo, e kwestie organizacyjne nie s najbardziej fascynujc
czci pracy artysty, ale naley je traktowa ja k zo konieczne. Przechodzc
przez faz planowania pracy, korzystaj z wypisanych niej porad.
U m w si z o b ie k te m , k t ry c h c e s z n ary so w a. Jeli m odelem
ma by nie rzecz, lecz osoba, musisz uwzgldni jej plany i znale term in
spotkania odpowiadajcy W am obojgu.
S Z n a jd o d p o w ie d n ie , d o b r z e o w ie tlo n e m ie js c e i p o u sta w ia j
w n im w szystkie n ie z b d n e d o w y k o n a n ia p ro je k tu arty sty cz n eg o
rzeczy. Waciwie zagospodaruj przestrze, w ktrej przyjdzie Ci pracowa,
aby nie musia w trakcie rysowania niczego przestawia ani przesuwa.
S J e li p r a g n ie s z u w ie c z n i co, c o z n a jd u je si p o z a d o m e m ,
sp ra w d , c z y T w o je p rz e n o n e s tu d io z a w ie ra w szy stk o , c z e g o
m o e s z p o trz e b o w a . O tym, ja k naleycie przygotowa przenony
warsztat, przeczytasz w rozdziale 11.
S Z a p la n u j w szystko tak , aby m g rysow a w ciszy, sp o k o ju i b e z
popiechu. Mao jest tak frustrujcych chwil jak te, gdy dzieci domagajc
si obiadu nie pozwalaj Ci w peni odda si pracy artysty.
Rozdzia 22: Dziesie krokw do ukoczenia rysunku
Ostatnie przygotowania do pracy

Zanim wemiesz si do rysowania czegokolwiek, musisz odpowiednio nastawi
si do pracy i sprawi, by Twj umys zacz dziaa na odpowiednich obrotach.
Ponadto musisz zadba o najdrobniejsze szczegy zwizane z wykonywanym
przez Ciebie projektem.
Zaaranuj scen, ktr zamierzasz uwieczni, i zajmij takie miejsce naprzeciwko
niej, aby to, co ogldasz, w peni Ci satysfakcjonowao. (O kom pozycjach
pisaam w rozdziale 10.). Jeli zamierzasz rysowa ze zdjcia, zdecyduj si,
czy ostateczny rysunek ma by wikszy czy mniejszy od fotografii.
Jeeli pragniesz korzysta z linii siatki, ustal odpowiednie proporcje siatki tak
dla zdjcia, jak i dla powierzchni rysowniczej. Nanie linie siatki i na zdjcie,
i na powierzchni rysownicz, a potem starannie uwiecznij wybran kompozycj.
Wykonaj szkic kompozycji

Studiuj obiekt, ktry pragniesz uwieczni. Obserwuj jego kontury i badaj
proporcje. Zwr uwag na to, jak dopeniaj si poszczeglne elementy sceny.
Po dokadnym obejrzeniu przygotowanej wczeniej kompozycji rzu okiem
na papier i wyobra sobie, e widnieje na nim jej rysunek. Delikatnie naszkicuj
lun map wszystkich przedm iotw tworzcych scen (kreski szkicu powinny
by bardzo jasne, aby bez problem w m ona je byo pniej wymaza). Mapa
powinna oddawa wzajemne ustawienie wzgldem siebie elementw kompozycji.
W ybierz punkt centralny sceny i zastanw si, w jaki sposb sprawi, by sta
si on najbardziej zauw aalnym fragm entem rysunku (wicej inform acji
na temat kompozycji znajdziesz w rozdziale 10.). Pobienie naszkicuj kontury
poszczeglnych elementw sceny, zachowujc przy tym ich waciwe proporcje.
Pamitaj, e powiniene stworzy na rysunku wraenie gbi, na ktre skadaj si
takie czynniki, jak perspektywa oraz czciowe zasanianie jednych przedmiotw
przez drugie.
Odpowiednia perspektywa
Twj pierw szy szkic zosta stw orzony, w szystkie elem enty kom pozycji
zaznaczye w odpowiednich miejscach na powierzchni rysowniczej i czujesz,
e w szystko zm ierza w dobrym kierunku. O to nadszed czas, by zaj si
czym niezwykle istotnym , czym, od czego zaley, czy Twj rysunek stanie
si dzieem, czy te artystyczn porak. Czas na perspektyw!
309
310
Cz V: Dekalogi
Rzu okiem na obiekty tworzce Twoj kompozycj i wyodrbnij te, ktre da si

narysowa, korzystaj c z regu perspektywy linearnej (na przykad budynki,
ogrodzenia i przedmioty wchodzce w skad martwych natur). Ustal, z jakiego
miejsca bdzie widzia ca scen kto, kom u przyjdzie patrzy na narysowany
przez Ciebie obrazek, i um iejscw lini horyzontu. (Zagadnienia dotyczce
perspektywy i okrelania pooenia linii horyzontu omawiam w rozdziale 9.).
Wykrel punkty znikania i narysuj obiekty wchodzce w skad Twej kompozycji,
stosujc si do zasad, na ktrych opiera si idea perspektywy.
Sprawd ksztaty przestrzeni

oraz wzajemne relacje
midzy obiektami
Przyjrzyj si swojem u rysunkowi na wszystkie m oliwe sposoby, krcc nim
i obracajc. Postaraj si wychwyci oczywiste pomyki, ktre moge popeni
podczas rysowania. W stpny szkic poka rodzinie i przyjacioom niech
pow iedz, co im si w nim nie podoba. G w arantuj Ci, e byby szczerze
zaskoczony tym , ja k spostrzegawczy (i ja k ok ru tn ie szczery!) potrafi by
czterolatek.
U pew nij si, e elem enty obrazka, takie ja k obiekty, przestrzenie oraz
perspektyw a, zostay narysow ane waciwie. N ie zapom inaj, ja k w ane
s ksztaty przestrzeni negatyw nej. Sprawd, czy relacje m idzy obiektam i
uw iecznionym i na rysunku s w aciw e chodzi o to, aby kty, w ym iary
i proporcje w idoczne na papierze zgadzay si z tym i obserw ow anym i
w rzeczywistej scenie.
Stwrz map walorw

N a tym etapie pracy oczy bd Tw oim i najwaniejszymi akcesoriami
rysowniczymi (tworzenie map w alorw om awiam szerzej w rozdziale 7.).
Okrel pooenie gwnego rda wiata. Zaznacz na rysunku wszystkie
plamy wiata, ktre widzisz na poszczeglnych elementach kompozycji.
S Poszukaj na scenie miejsc, w ktrych m ona dostrzec wiato odbite,
i zaznacz je na swoim szkicu.
Rozdzia 22: Dziesie krokw do ukoczenia rysunku
Nanie na rysunek ksztaty plam tworzonych przez jasne, rednie i ciemne

walory.
S Okrel pooenie cieni rzucanych przez obiekty znajdujce si na pierwszym
planie uwiecznianej sceny. Prawdopodobnie cienie te naley narysowa,
korzystajc z najciemniejszych odcieni szaroci.
Dobierz odpowiednie metody

cieniowania
O krel miejsca na obrazku, ktre pow inny zosta narysowane szczegowo
i dokadnie (na przykad p u n k t centralny), a nastpnie zastanw si, jakie
rodzaje cieniowania najlepiej oddadz wygld poszczeglnych powierzchni
widocznych w tych miejscach (o uwiecznianiu rnych faktur przy pom ocy
rozmaitych sposobw cieniowania przeczytasz w rozdziale 8.).
Zanim zaczniesz zaznacza na swoim rysunku cechy jakiejkolwiek powierzchni,
w pierw narysuj j na kilka rnych sposobw w brudnopisie.
Zadecyduj, ktr z technik cieniowania (kreskowanie albo kreskowanie
krzyowe) najlepiej bdzie w ypeni drugi plan oraz to rysunku (m etody
cieniowania om awiam w rozdziale 7.).
Teraz zaczyna si prawdziwa zabawa

G dy ju stwierdzisz, e Twj szkic jest gotowy i w zupenoci zadowalajcy,
zacznij pokrywa cieniowaniem t cz rysunku, na ktrej widnieje cay
zakres walorw, od najjaniejszego z jasnych do najciemniejszego z ciemnych.
Nastpnie, opierajc si na skali odcieni szaroci otrzymanej podczas cieniowania
pierw szego fragm entu obrazka, zajmij si zapenianiem odpow iednim i
waloram i jego pozostaych czci.
Przy pom ocy cieniowania oddaj na rysunku form y uwiecznianych obiektw.
N iektre z czci obrazka obwied mocniejsz lini, ktra stanie si konturem
poszczeglnych przedm iotw i (lub) istot.
Raz na jaki czas spjrz na swoje dzieo z nieco wikszej odlegoci, aby oceni,
jak pasuj do siebie obszary zamalowane rnymi walorami. M oe si okaza,
e bdziesz zmuszony rozjani lub przyciemni niektre fragmenty obrazka.
311
312
Cz V: Dekalogi
N ie spiesz si. Jeli tylko poczujesz si zmczony albo stwierdzisz, e nie jeste
zadowolony z tego, co zrobie, zrb sobie przerw. Odpoczwszy, powr
do pracy. Spjrz krytycznym okiem (ale i bez uprzedze!) na efekt swych
artystycznych zmaga z wybranym tematem i popraw wszystko to, co uwaasz
za nieudane.
Dokaczanie dziea
Wanie ukoczye swj rysunek! Czy aby na pewno? Przysza pora na uczciw
ocen wykonanej pracy, dodanie jej ostatnich szlifw i zadbanie o to, by obrazek
przetrwa wicej ni par dni.
S U y lustra, aby spojrze na swoje dzieo z zupenie nowej perspektywy.
U m ie rysunek w bezpiecznej dla niego czci dom u, lecz zarazem
w miejscu, w ktrym bywasz kilka razy dziennie. Spogldajc na swoje
dzieo, skrztnie zapisuj w jakim notesie wszelkie spostrzeone
niedocignicia wskazwki te przydadz si w przyszoci. Zachcaj
przyjaci i czonkw rodziny do krytykowania rysunku.
Z astanw si, co chcesz zrobi ze swoim dzieem . M oesz je oprawi
i powiesi na cianie albo rwnie dobrze schowa w jakim bezpiecznym
miejscu.
Koniecznie podpisz si na swej pracy! Z tyu kartki, na ktrej rysowae,
zanotuj dat ukoczenia dziea! U m iechnij si i pjd rozejrze si
za nastpnym tem atem na pikny rysunek!
Rozdzia 23
Dziesi dodatkowych
zabawnych projektw
W tym rozdziale:
Zabawne wiczenia.
Poprawianie pamici i trening umiejtnoci posugiwania si akcesoriami rysowniczymi.
t y rzygotuj swoje akcesoria do rysowania! Wszystkie techniki, ktre bd

potrzebne, aby przej przez dziesi przedstawionych w niniejszym
rozdziale projektw, zostay opisane w tej ksice. Poruszam tu wiele tematw
oraz przedstawiam rozmaite projekty o rnym stopniu trudnoci.
Wykonujc wiczenia omwione poniej, uywaj owkw, ktre najbardziej
Ci odpowiadaj. Kady ze swoich obrazkw cieniuj rnym i owkam i.
Korzystaj przy tym z wiedzy zawartej w cidze (tabela przedstawiajca
zakres odcieni szaroci).
J a jeczn ie p i k n e sm o cze ja jo
W tym wiczeniu zwyke kurze jajko zmienisz w przepikne, pokryte plamkami
jajo smoka! U staw szkicownik poziomo.
1.
N arysuj k o n tu r ja jk a . N ie c h te n k s z ta t b d z ie lekko p rz e s u n i ty
w k ie ru n k u lew ej k ra w d z i k a r tk i (sp jrz n a p ie rw sz y z d w c h
n i e j p rz e d s ta w io n y c h o b ra z k w ).
Zostaw troch miejsca na cie rzucany przez jajo. Szersza cz jajka
powinna znale si zdecydowanie po lewej stronie powierzchni
rysowniczej.
314
Cz V: Dekalogi
2. L in iam i kreskow ania oddajcym i py n n e z m ia n y w a lo r w narysuj

c ie n io w a n ie j a j a o r a z r z u c a n y p r z e z n ie c ie ( p a tr z d r u g i
z ry s u n k w p o k a z a n y c h p o w y ej).
Z w r uwag na to, gdzie znajduje si plam a wiata. Jest ni biaa
plama widoczna w lewej czci jaja. Pamitaj, by wiato odbite, ktre
m ona dostrzec na pow ierzchni jajka, odda na obrazku napraw d
jasnym cieniowaniem.
3. O d p o w ie d n im , p y n n ie p rz e c h o d z c y m z ja s n e g o w ciem n iejsze
c ie n io w a n ie m z a z n a c z cie m n e m iejsca, k t re p o w in n y po jaw i si
n a ja jk u . D o d a j tro c h p la m e k (rz u o k ie m n a p ierw szy z d w c h
n i e j p rz e d s ta w io n y c h ry su n k w ).
Plamki s janiejsze w jasnej czci jajka i ciemniejsze po jego zacienionej

stronie. Tak oto narysowae jajo! Teraz pora zaj si rzucanym przez
nie cieniem.
4. N a n ie n a p a p ie r ja s n e w alo ry , k t re w s p tw o rz c ie rz u c a n y
p r z e z ja jk o , n a p o w ie rz c h n i z n a jd u j c si p o d n im .
Cieniowanie staje si wyranie ciemniejsze w okolicach dolnej krawdzi jaja.
5. S tw rz c ie m n ie js z e c ie n io w a n ie t u p rz y d o ln e j k ra w d z i ja ja
(sp jrz n a d ru g i z z a m ie s z c z o n y c h p o w y ej o b ra z k w ).
wiato odbite, w idoczne w dolnych partiach jaja, niejako oddziela je
od najciemniejszego fragm entu rzucanego przez nie cienia.
Rozdzia 23: Dziesi dodatkowych zabawnych projektw
Zanim w o c h a c z c i w o s y
M j syn Ben w rci pewnego dnia z przedszkola i zafrasowany stwierdzi,
e dzieci m w i na niego w ochacz. O czywicie, zapytaam , dlaczego.
Poniewa m oje wosy s zbyt dugie! odrzek Ben. N ie zaskocz chyba
nikogo, m wic, e pierw sza z brzegu w izyta u fryzjera zakoczya si
diam etraln zm ian fryzury ze stylizowanej na Johna Kennedyego juniora
na tak, ktra wymaga duo krtszych wosw. Rysujc portret mojego syna
pojawiajcy si w tym projekcie, nie m ogam powstrzyma si od miechu.
Zastanawiaam si cigle, czy wanie tak by wyglda, gdyby zdecydowa si
po dzi dzie nosi dugie wosy.
Jeli chcesz si dowiedzie, ja k narysowa kilka zabawnych fryzur, zajrzyj
do rozdziau 20. W ykonujc opisane poniej wiczenie, rysuj w szkicowniku
pionowo.
1. N a ry su j ja jo w a ty k s z ta t. N ie c h je g o w s z a c z z n a jd u je si
w d o ln e j c z c i k a r tk i ( r z u o k ie m n a p ie rw sz y z d w c h
p rz e d s ta w io n y c h n i e j o b ra z k w ).
Zw r uwag na bardzo lekko narysowan pionow lini przechodzc
przez rodek owalu, ktry stanie si pniej gow chopca (albo dziewczynki
ostateczny wybr pci uwiecznionej postaci naley do Ciebie). Kreska
ta uatwia m i zachowanie waciwej symetrii gowy.
2. D o ry su j d w o je d u y c h u sz u .
U szy pow inny znale si w poowie dugoci pom idzy grn czci
gowy a brod.
3. N a ry su j o k r g y k o n t u r n o s a c h o p c a (lu b d z ie w c z y n k i!).
(P rz y jrz y j si d ru g ie m u z w id o c z n y c h w yej o b ra z k w ).
315
316
Cz V: Dekalogi
4. D o d a j m a e k k o p o d n o s e m b d to u s ta n a sz e j p o staci.
5. G u m k ch leb o w ro zjan ij lin ie k o n tu ru szc zy tu c z a sz k i i obydw u
s tro n tw arzy .
6. N a ry su j k o n tu r w o s w c h o p c a (lu b te d z ie w c z y n k i).
Po dodaniu w osw grna cz gowy staa si szersza i wysza. Zw r
uwag na dwa niesforne kosmyki znajdujce si na jej czubku. Wydaje
si, e cz w osw jest za uszami, jednake ich wikszo opada na
twarz chopca, zasaniajc oczy i policzki.
7. W y cien iu j w o sy tak , b y n a d a im o d p o w ie d n i fa k tu r . P y n n e
p rz e jc ia m i d z y w a lo ra m i p o w in ien e w ty m w y p a d k u o trzy m a ,
p o s u g u j c si te c h n ik k re sk o w a n ia .
G rna poow a pow ierzchni zajm owanej przez w osy pokryta zostaa
krzywymi, oddajcymi ksztat czaszki liniami kreskowania. Cieniowanie
wosw (na czubku gowy) zmienia si stopniowo wraz z przesuwaniem
si ku ktrej ze stron rysunku: porodku czaszki jest ciemne, potem
przechodzi w jasne, a nastpnie znw staje si ciem ne. W niektrych
miejscach dostrzec moesz jasne walory, w innych za ciemne. Dziki
tem u na rysunku powstaje iluzja gbi; wywouje on wraenie, e niektre
czci fryzury wychodz przed inne.
R iley d u m n y b u n to w n ik
W tym wiczeniu zetkniesz si z karykatur kota o im ieniu Riley, bdcego
szczliwym wacicielem mojej przyjaciki Sherri Flemings. rdo wiata
znajduje si z prawej strony, std te cieniow anie je s t w yranie janiejsze
po praw ej.
1. N arysuj k w a d ra to w siatk ry so w n icz o d o w o ln y ch ro z m ia ra c h .

P o w ie r z c h n ia ry s o w n ic z a p o w in n a z o s ta p o d z ie lo n a
n a d w a d z ie c ia p i k w a d ra to w y c h p l o r w n e j w ie lk o c i
(5X 5 p l). ( S p jrz n a p ie rw s z y z p r z e d s ta w io n y c h p o n i e j
o b ra z k w ).
2. B a rd z o d e lik a tn ie z a z n a c z k o n tu r f u tr a p o k ry w a j c e g o sz c z y t
k o ciej c z a s z k i o ra z p o lic z k i i b ro d z w ie rz c ia .
3. N a ry su j k o n tu ry o c z u o r a z r e n ic k o ta.
Niewielkie, przypominajce liter C wcicia w konturach kocich renic
to nic innego jak plamy wiata odbijajcego si w oczach.
4. D o ry su j k o n tu ry n o sa i u s t.
Przyjrzyj si uwanie poszczeglnym liniom tworzcym nos. Ponadto
zwr uwag na fakt, e nos ma szeroko niemal tak sam, jak pojedyncze
pole kwadratowej siatki rysowniczej!
5. W y m a lin ie sia tk i i p o p ra w w sz y stk ie fr a g m e n ty szk icu , k t re
u c ie rp ia y p o d c z a s w y k o n y w a n ia tej c z y n n o c i (s p jrz n a d ru g i
z p rz e d s ta w io n y c h w c z e n ie j o b ra z k w ).
6. N a ry su j f u tr o p o k ry w a j c e lew e u c h o o r a z lew g rn cz
g o w y z w ie rz c ia . U y j te c h n ik i k re sk o w a n ia k r tk im i lin ia m i.
7. Z a z n a c z n a f u t r z e k ilk a c ie m n ie js z y c h m iejsc, ab y u z y sk a
z a d o w a la j c e w a lo ry o r a z w ac iw f a k tu r sierci.
8. N a ry su j k o n tu ry o b w d e k o k a la j c y c h k o c ie o czy.
9. W zo ru jc si n a pierw szym z d w ch w id o czn y ch p o n iej rysunkw ,
w ycieniuj d ru g ie u c h o o ra z p ra w g rn cz gow y zw ie rz cia.
317
318
Cz V: Dekalogi
10. S tw rz c ie n io w a n ie o b w d e k o c z u i re n ic .
N ie zapomnij o tym, e plamy wiata m usz pozosta zupenie biae!
11. W ycieniuj i n ary su j s z c z e g o w o w e w n trz n e k c ik i o c z u k o ta .
12. D e lik a tn ie n a n ie ja s n e w a lo ry n a t c z w k i k o c ic h o c z u .
W miejscu, gdzie wida gwne plamy wiata odbijajcego si w oczach
(tu pod grnymi powiekami, po prawej stronie kadej z gaek ocznych),
tczwka jest ciemniejsza.
13. N a ry su j w icej sierci p o p ra w e j s tro n ie k o c ie g o p y s z c z k a i szyi.
14. W ycieniuj c ie m n ie js z e fra g m e n ty t c z w e k o c z u k o ta .

N a kadej z tczwek pozostaw dwie biae, niepokryte adnymi walorami
plamy (plamki te pow inny znajdowa si po dwch stronach renicy).
Stan si one refleksami wiata obitego od powierzchni kocich oczu.
15. K a d z t c z w e k o b ry su j c ie m n y m o k r g ie m . Z a z n a c z
n a t c z w k a c h p ro m ie n is te k re sk i, z b ie g a j c e si w c e n tra ln y c h
p u n k ta c h o c z u .
N iec h kreski bd janiejsze po stronie przeciw nej do tej czci oka,

w ktrej znajduje si gwna plama wiata.
16. W y cien iu j k o c i nos.
N a nosie pow inny pojawi si plamy wiata, dziki ktrym bdzie si
on wydawa byszczcy.
17. D orysuj fu tro n a p o z o sta y c h c z ciac h p y sz c z k a i szyi o ra z wsy.
C ieniow anie szyi je s t ciem niejsze ni gowy, poniew a znajduje si
w cieniu rzucanym przez pyszczek zwierzcia. U w zgldnij kierunki,
w jakich ukada si futro na ciele kota. Przy pom ocy wskiego, do
ostrego czubka uformowanego z gumki chlebowej narysuj kocie wsy,
a nastpnie obrysuj je delikatnym, jasnym konturem .
D otty b a rd zo o w c za o w ie c zk a
Owieczk narysujesz, wykorzystujc linie trzech znanych C i typw (rne
rodzaje linii om awiam w rozdziale 5.). Pamitaj, aby linie szkicu kreli
delikatnie, poniewa wikszo z nich zostanie wymazana w pniejszych
stadiach pracy nad obrazkiem. Narysuj w swoim szkicowniku duy kwadrat,
a nastpnie postpuj zgodnie z podanym i w tym podrozdziale instrukcjami.
1. N a ry su j d u y p ro s to k t, j a k i w id a n a p ie rw s z y m z o b ra z k w
p rz e d s ta w io n y c h n i e j.
Prostokt powinien by przesunity w kierunku grnej i prawej krawdzi

powierzchni rysowniczej, aby nie zabrako miejsca na nogi owcy.
2. W y k rel tr jk t w id o c z n y n a p ie rw s z y m z p rz e d s ta w io n y c h
w y ej o b ra z k w .
319
320
Cz V: Dekalogi
Z w r uwag na to, e trjkt, skierow any ku doow i jed n y m

z wierzchokw, przechylony jest nieco w prawo, a ponadto czciowo
pokrywa si z prostoktem .
3. N a g rn y m b o k u tr jk ta narysuj p o w k o k r g u . S ta n ie si o n a
p n ie j g rn c z c i g o w y o w ie c z k i ( p a tr z d ru g i z o b ra z k w
w id o c z n y c h w y ej).
4. N a ry su j lin i k rz y w c z c tr jk t z p ro s to k te m .
Linia ta wydziela cz rysunku, ktra bdzie uchem zwierzcia.
5. P o lew ej s tro n ie tr jk ta n a k re l n ie p e n y o w a l, k t ry s ta n ie si
d ru g im u c h e m ow cy.
6. N arysuj w szystkie lin ie zn a jd u j c e si w e w n trz tr jk ta , o d d ajce
k s z t a t p y s z c z k a z w ie r z c ia (p ie r w s z y z d w c h ry s u n k w
w id o c z n y c h p o n i e j).
7. W e w n trz p ro s to k ta w y k re l lin i k rzy w .

Ta linia wraz z lini czc trjkt z prostoktem stanowi kom pletny
kontur prawego ucha owieczki.
8. N a ry su j lin ie , k t re o d d a d z k s z ta t w e w n trz n y c h c z c i u s z u
z w ie rz c ia (s p jrz n a d ru g i z p o w y sz y c h o b ra z k w ).
9. D o ry su j o w ie c z c e o c z y i n o s. O c z y p o w in n y b y s z e ro k o
ro z sta w io n e .
N o s stanow i linia krzywa, na ktrej kocach znajduj si kreski
w ksztacie litery C. Kreski te tworz nozdrza zwierzcia.
Poniewa wym ienione tu linie zostan pniej wymazane, krel je
bardzo delikatnie.
10. N a ry su j p rz y p o m in a j c o d w r c o n e C lin i p rz e d s ta w ia j c
ty ln c z c ia a ow cy (p rz y jrz y j si p ie rw s z e m u z d w c h
o b ra z k w z a m ie s z c z o n y c h p o n i e j).
Rozdzia 23: Dziesi dodatkowych zabawnych projektw 3 2 1
Linia ta znajduje si w caoci poza prostoktem ; jed en z jej kocw

ley grnym boku prostokta, a drugi w dolnej poowie boku prawego.
11. D o ry su j o w ie c z c e n ogi.
Przyjrzyj si amanej linii tworzcej jed n z tylnych ng zwierzcia.
12. N a ry su j je s z c z e tr z y lin ie k rz y w e, k t re o d e tn p o z o s ta e
w ie r z c h o k i p r o s to k ta ( p r z y p a tr z si d ru g ie m u z d w c h
p rz e d s ta w io n y c h w yej o b ra z k w ).
13. W y m a lin ie sk a d a j c e si n a tr jk t i p ro s to k t.
14. P o c z k o n tu ry n g ow cy z je j tu o w ie m .
Uzupeniajc ksztat tylnych ng zwierzcia, dorysowaam dwie kolejne
linie amane. Pamitaj, by cigle rysowa nie za mocno! (Linie, ktre
krelisz, pow inny by jasne i atwe do wymazania).
15. G u m k c h le b o w ro z ja n ij k o n tu ry n g , a n a s t p n ie n ary su j j e
p o n o w n ie , ty m ra z e m k re l c lin ie k rzy w e.
3 2 2
Cz V: Dekalogi
16. N a ry su j k o p y ta o ra z o g o n o w iec zk i.
17. W y cien iu j o c z y ow cy, p o z o s ta w ia j c w k a d y m z n ic h b ia e
k k o sy m b o liz u j c e p la m w iata.
18. M e to d k re s k o w a n ia k rz y o w e g o n ary su j c ie p o d ow c.
L in ie k re sk o w a n ia p o w in n y b ie c p o z io m o .
19. G u m k c h le b o w ro z ja n ij lin ie tw o rz c e tu w i g rn c z
g o w y o w iec zk i.
20. G rn c z g o w y o ra z c a y tu w D o lly po k ry j k r c io k a m i
(a b y u z y s k a w i c e j in f o r m a c ji n a t e m a t k r c io k w z a jr z y j
d o rozdziau 8.).
21. P o d p y sz c z k ie m ow cy, w z d u je j c ia a i n a c z u b k u g o w y d o d aj
tro c h c ie m n ie js z y c h k r c io k w .
22. W y cien iu j k o p y ta z w ie rz c ia .
Zw r uwag na to, e dziki biaym, niepokrytym adnym odcieniem
szaroci plam om kopytka byszcz.
B a rd zo, b a rd zo c za rn y c h a r a k te r
Zawsze m io rysuje si postaci z kreskwek. D la przyjem niaczka, ktrego
stworzysz, w ykonujc to w iczenie, zarezerw uj pow ierzchni rysow nicz
w ksztacie kwadratu.
1. N a ry su j k o n tu r g o w y o b u z a (s p jrz n a p ie rw s z y z d w c h
p rz e d s ta w io n y c h n i e j ry su n k w ).
Gowa naszego bohatera je st raczej prostoktna. G rn cz jego

czaszki tworz pkola. Ponadto obuz m a pulchne policzki i brod.
2. D o ry su j lu d z ik o w i uszy.
U szy obuza zaczynaj si w grnej czci dolnej poowy jego gowy.
3. N a ry su j d w ie lin ie k rz y w e, ab y z a z n a c z y b rw i k resk w k o w ej
p o s ta c i (p a tr z d ru g i z o b ra z k w w id o c z n y c h p o w y ej).
Linie te w rodkowej czci twarzy wyranie wykrzywiaj si ku doowi.
4. D o ry su j k o n tu ry o c z u , g rn y c h p o w ie k o ra z t c z w e k .
Grne fragmenty tczwek obuza zasaniane s przez jego brwi, a dolne
przez jego dolne powieki.
5. N a ry su j b rw i k re sk w k o w eg o o tra .
Brwi maj ten sam ksztat co narysowane wczeniej kontury ukw

brwiowych.
6. W ykrel ow al, k t ry b d z ie o d p o w ie d n ik ie m n o sa d la n asz ej
p o staci.
7. N a ry su j d w ie k rz y w e lin ie tw o rz c e u s ta o b u z a . J e d n a z k re se k
p o w in n a by d u g a , a d ru g a k r tk a . N ie c h o b y d w ie u k a d a j si
w u m ie c h (k o c e lin ii sk ie ro w a n e k u g rz e tak , b y ich
p r z e d u e n ie p r z e c in a o uszy).
8. O b a k o c e d u s z e j k re sk i o d d a j c e j k s z ta t u s t z w ie c z
k r tk im i lin ia m i k rzy w y m i.
9. N a p o lic z k a c h n a s z e g o o tr a n ary su j p o k ilk a n ie w ie lk ic h k e k
p iegw .
10. G u m k c h le b o w ro z ja n ij k o n tu r c z a s z k i p o sta c i tak , e b y sta
si o n led w ie w id o c z n y .
323
324
Cz V: Dekalogi
11. W grnej p a rtii c z o a o b u z a w ykreskuj lin i w osw . A by osign

o d p o w ie d n i efek t, staw iaj k r tk ie k resk i.
W rodkowej czci czoa linia w osw tworzy specyficzn, skierowan
ku doowi strzak.
12. N a ry s u j r e n ic e o b u z a o r a z z a z n a c z p la m y o d b ija j c e g o si
w je g o o c z a c h w iata.
13. r e n ic e w y p e n ij b a r d z o c ie m n y m w a lo r e m . P la m y w ia ta
i t c z w k i p o w in n y p o z o s ta b ia e .
14. Z a z n a c z k o n tu ry k ilk u ko sm y k w w k s z ta c ie lici w y ra sta j c y c h
n a g ow ie o tra . Z a c z n ij o d ko sm y k w z n a jd u j c y c h si z p rz o d u ,
a p o te m rysuj te, k t r e w id a n a d a lsz y c h p la n a c h .
15. P o s u g u j c si te c h n ik k re sk o w a n ia , w y c ie n iu j w o sy o b u z a .
B y sz c z c e m ie jsc a p o k ry j ja n ie js z y m i w a lo ra m i.
16. T e c h n ik k re sk o w a n ia k rz y o w e g o s tw rz c ie n io w a n ie tw a rz y
n a s z e g o c z a rn e g o c h a ra k te ru .
wiato owietla praw stron twarzy rysowanego przez nas ludzika,
w ic w anie j naley pokry janiejszym cieniow aniem . O bszar
pomidzy oczyma oraz grne powieki wypenione zostay cieniowaniem
ciem niejszym , poniewa w anie te fragm enty buzi kreskwkowego
otra znajduj si poniej linii brwi. Zwr take uwag na cie rzucany
przez nos obuza.
17. W y cien iu j n o s n a s z e g o b an d y ty . N ie z a p o m n ij o z a z n a c z e n iu
n a n im p la m y w iata.
18. P o k ry j c ie n io w a n ie m t c z w k i o c z u o b u z a .
C ie widoczny w grnych czciach tczwek rzucany jest przez
zmarszczone brwi postaci.
D odo n a h u ta w c e
Temat, ktrego rysowaniem zajmiesz si, wykonujc niniejsze wiczenie, jest
dowodem na to, e praktycznie wszystko moe zosta potraktowane jak obiekt
w art uw iecznienia. Figurk ptaka dodo na hutaw ce znalazam w paczce
cukierkw. Przechodzc przez ten projekt, wykorzystaj owki typw, ktre
odpowiadaj Ci najbardziej. Szkicownik ustaw pionowo. Wymiary powierzchni
rysowniczej wynoszce odpow iednio m niej wicej 18X28 cm bd
najwygodniejsze do uwiecznienia figurki dodo.
1. N a ry su j o k r g , k t ry sta n ie si g o w p ta s z k a , o ra z ow al, k t ry
b d z ie j e g o tu o w ie m (s p jrz n a p ie rw s z y z t r z e c h n i e j
p rz e d s ta w io n y c h o b ra z k w ).
Linie szkicu powinny by jasne, aby mg je pniej bez trudu wymaza.

2. Z a z n a c z dw ie is to tn e c z c i p r z e s tr z e n i n e g a ty w n e j: w i k sz
n a d g o w d o d o i z u p e n ie m a p o d n im .
3. N a sz k ic u j w szy stk ie p o z o s ta e fra g m e n ty h u ta w k i (p o w in ie n e
o tr z y m a ry s u n e k z b li o n y d o d r u g ie g o z t r z e c h w y ej
p o k a z a n y c h o b ra z k w ).
4. D o ry s u j d z i b , o c z y , s k rz y d a , o g o n i a p k i (s p jr z n a tr z e c i
z o b ra z k w ).
5. P rz y p o m o cy g u m k i chlebow ej rozjanij linie o trz y m a n e g o szk icu ,
a n astp n ie p o n o w n ie narysuj d o d o o ra z hutaw k, le c z ty m ra z e m
z r b to s ta ra n n ie (p rz y jrz y j si p ie rw s z e m u z tr z e c h o b ra z k w
w id n ie j c y c h p o n i e j).
325
3 2 6
Cz V: Dekalogi
6. D o d a j lin ie n ie z b d n e d o teg o , b y p io n o w e fra g m e n ty h u ta w k i

o ra z o g o n p ta s z k a w y g l d a y w aciw ie.
Zw r uwag na to, w jaki sposb podstawka hutawki czy si z jej
ram ieniem . Linie, ktre pojawiy si na tym etapie pracy nad jakoci
rysunku, wyranie poprawiy jego wygld, tworzc iluzj trjwymiarowoci
uwiecznionego obiektu.
7. Z a c z n ij n a n o s i b a r d z o d e lik a tn e c ie n io w a n ie n a tu w , g o w ,
s k rz y d a i n k i m a e g o d o d o (r z u o k ie m n a tr z e c i z tr z e c h
w id o c z n y c h w y ej o b ra z k w ).
Biae plamy na rysunku nie s niczym innym jak plamami wiata.
8. W ycieniuj o c z y i d z i b p ta s z k a .
Z w r uwag na to, ja k blisko siebie zaznaczone zostay plam y wiata

i bardzo ciem ne fragm enty obrazka. W ysokokontrastow e cieniowanie
tego typu stosuje si do oddawania na papierze charakteru powierzchni
byszczcych.
9. P o k ry j c ie n io w a n ie m o g o n d o d o .
W alory, ktre m ona zobaczy na ogonie, s zasadniczo ciemne.
Jedyne jasne czci ogonka to plamy wiata. Wikszo cieniowania
wykonaam technik kreskowania krzyowego.
10. Z a c ie n io n e f r a g m e n ty c ia a p ta s z k a d o d o p o k ry j n ie c o
c ie m n ie js z y m c ie n io w a n ie m .
11. S tw rz w ac iw e c ie n io w a n ie h u ta w k i.
N ie spiesz si. Z anim zaczniesz cieniowa hutaw k, przyjrzyj si
dokadnie kadej jej czci.
12. N a ry su j c ie r z u c a n y p r z e z h u ta w k n a p o w ie r z c h n i ,
n a k t r e j z o s ta a u s ta w io n a .
K ro p elk a W ody
W jaki sposb m ona sprawi, aby kropla wody znalaza si na kartce papieru,
jednoczenie jej nie moczc? Oczywicie, rysujc t kropl.
C echy powierzchni, takie ja k faktura, kolor oraz kt jej nachylenia wzgldem
poziom u ziemi, maj znaczcy wpyw na ksztat i wygld osiadej na niej kropli
wody. Ponadto to, co widzim y, zaley rwnie od owietlenia i perspektywy,
z jakiej patrzym y na interesujc nas scen. D odatkow ym czynnikiem
wpyw ajcym na wygld kropli je st to, czy pozostaje ona w spoczynku,
czy te si porusza. P oeksperym entuj z wod! Skrop ni kilka rnych
powierzchni, a zobaczysz, jaka rozmaito kropel o niepowtarzalnych ksztatach,
kolorach i form ach tylko czeka, by je uwieczni.
W yobra sobie kropelk w ody spadajc z nieba i jake mikko ldujc na
nierwnej powierzchni patka biaej ry. Kropla, ktr narysujesz, wykonujc
niniejsze wiczenie, za uamek sekundy cakowicie zetknie si z patkiem i spynie
po nim. U staw swj szkicownik pionow o i uwiecznij t m a kropelk.
1. N a ry su j k o n tu r k ro p li w o d y (s p jrz n a p ie rw sz y z ry su n k w
p rz e d s ta w io n y c h p o n i e j).
2. S tw rz sw o ist m a p , n a k t re j b d z ie w id a , g d z ie p o w in n y
z n a le si p la m y w iata, re fle k sy i c ie r z u c a n y p r z e z k ro p l .
327
3 2 8
Cz V: Dekalogi
M oj m ap moesz dostrzec w prawej dolnej czci naszkicowanej

przeze m nie kropli.
3. P o s u g u j c si m e to d k re s k o w a n ia k rz y o w e g o , n a n ie
n a sw j o b r a z e k ja s n e i c ie m n e w a lo ry (p rz y jrz y j si d ru g ie m u
z p o k a z a n y c h w y ej o b ra z k w ).
G rne partie kropli s jasne. W raz ze zblianiem si do jej rodkowej
czci w idzim y, e cieniow anie staje si ciem niejsze. D oln cz
kropelki znw pokrywaj jasn e walory. Przyczyn pojaw ienia si
jasnego cieniowania przy dolnej krawdzi kropli jest padajce na ni
wiato odbite od powierzchni patka.
4. M ie jsc a , k t r e p o w in n y w y g l d a n a z a c ie n io n e , p o k ry j
ciem n iejszy m i o d c ie n ia m i szaroci. P o n a d to narysuj c ie r z u c a n y
p r z e z k ro p l n a p o w ie r z c h n i z n a jd u j c si tu z a n i.
D a lm a ty c z y k S h a d o w
Shadow to pies mojej crki Heidi. rdo wiata znajduje si po prawej stronie,
a wic cieniowanie prawej czci rysunku jest nieco janiejsze ni lewej.
1. N ary su j k w a d ra to w siatk ry so w n ic z o d o w o ln y ch w y m iarach .
P o d z ie l j n a d w a d z ie c ia je d e n m n ie js z y c h k w a d ra t w r w n e j
w ielk o ci, u sta w io n y c h z g o d n ie ze s c h e m a te m 7X 7 (p rz y jrz y j
si p ie rw s z e m u z d w c h z a m ie s z c z o n y c h p o n i e j o b ra z k w ).
2. B a rd z o le k k o z a z n a c z k o n tu r gow y, u s z u i p y sk a S h ad o w .
3. D o ry su j w e w n trz n e c z c i u s z u su cz k i.
4. W ykrel k o n tu r szyi, o b ro y i niew ielkiej czci g rz b ie tu w idocznej
n a m o im o b ra z k u .
5. N a n ie n a sw j ry s u n e k k o n tu ry o c z u o ra z t c z w e k
( p o p a tr z n a d ru g i z d w c h p rz e d s ta w io n y c h w y ej o b ra z k w ).
6. N a ry su j n ie w ie lk ie k k a , k t re s ta n si p n ie j p la m a m i
w ia ta o d b ija j c e g o si w o c z a c h S h ad o w .
7. N a ry su j n ie p e n e k k a , k t re sta n si r e n ic a m i o c z u .
8. U z u p e n ij sw oj p ra c o nos, p y sk i sz c z e g y o b ro y .
Spjrz przez chwil na rysunek, eby sprawdzi, czy wszystko jest na
swoim miejscu. W yma linie siatki i ponow nie narysuj te fragm enty
szkicu, ktre usune razem z nimi.
9. K re sk o w an iem w ycieniuj to p o lewej stro n ie (sp jrz n a p ie rw sz
z d w c h p o n i s z y c h ilu stra c ji).
Cieniowanie zmienia si stopniowo od bardzo jasnego na grze rysunku
do bardzo ciemnego na dole.
329
330
Cz V: Dekalogi
10. B a rd z o d e lik a tn ie z a z n a c z k o n tu ry p la m n a lew y m u c h u .

11. D o d a j c ie n io w a n ie c a e g o u c h a .
T o ucho (po lewej stronie) bdzie bardzo ciem ne, poniewa znajduje
si dalej od rda wiata ni ucho prawe.
12. W ycieniuj c z u b e k b a i z a z n a c z n a n im p lam y .
13. N a ry su j sier w o k o c z u , p o b o k a c h py sk a i w p o b li u n o sa.
Przyjrzyj si uwanie m oim rysunkom, eby zobaczy, w jakich kierunkach
ukadaj si wosy. Biaa i ciem na sier s janiejsze po prawej stronie
14. S tw rz cien io w an ie d ru g ie g o u c h a (sp jrz n a d ru g z ilu stracji).
Przyjrzyj si cieniowaniu prawego ucha. Zw r uwag na ciem ne
obszary, ktre wywouj wraenie, e ucho jest odrobin zagite.
15. D odaj cieniow anie tczw ek, p o zo staw iajc b ia p la m tam , g d zie
w iato o d b ija si o d p o w ie rz c h n i oka, o ra z u y w ajc ja n ie jsz e g o
w a lo ru p o p rz e c iw n e j d o o d b la sk u stro n ie g a k i o c z n e j.
Tczwki s ciemniejsze pod grnym i powiekami oraz w okolicach
odblasku.
16. Z a c ie n iu j c ie m n e fra g m e n ty re n ic y .
17. D o d a j c ie n io w a n ie b ia k a o k a p o d g rn p o w iek .
18. N a ry su j sier n a p o z o s ta y c h o b s z a ra c h pyska.
19. W p ro w a d c ie n io w a n ie n o sa.
20. U m ie n a n im m n s tw o k ro p e k , k t re b d o d d a w a fa k tu r
p sieg o nosa.
21. D o ry su j sier w o k o lic a c h p y sk a i n a szyi.
22. N arysuj b ia sier p o lew ej stro n ie szyi, tu p o d b ro d , zw raca jc
p r z y ty m b a c z n u w a g n a k ie ru n e k w y ra s ta n ia w osw .
23. D o k o c z c ie n io w a n ie p y sk a i b ro d y .
24. W y k o cz cien io w a n ie ta p o p raw ej stro n ie ry su n k u , p am itajc ,
e c ie m n ia si o n o n a d o le.
25. N a ry su j sier p o k ry w a j c c e n tr a ln c z szyi, u w a a j c
b a r d z o n a k ie ru n e k je j w y ra sta n ia .
26. N a ry s u j s ie r p o p ra w e j s tr o n ie sz y i i m a le k i f r a g m e n t
g r z b ie tu .
27. S k o c z c ie n io w a n ie o b ro y .
K u b ek w k u b e k
T en kubek stanow i praw dziw e w yzw anie, ale jednoczenie da C i duo
radoci z tworzenia powierzchni odbijajcej wiato. Pamitaj, eby na pocztku
wszystkie linie byy bardzo delikatne na wypadek, gdyby trzeba byo je usuwa.
U staw szkicownik poziomo.
W ikszo z podanych niej instrukcji skupia si raczej na tw arzy kubka
ni faktycznym cieniow aniu samej pow ierzchni naczynia. W rozdziale 7.
znajdziesz podrozdzia pow icony w caoci rysow aniu prostego kubka.
Jeli bdziesz potrzebow a w skazw ek dotyczcych podstaw ow ych
ksztatw i m etod cieniow ania pow ierzchni kubka, odwoaj si
do tam tych instrukcji.
1. W lew ej g rn e j c z c i k a r tk i n ary su j o w a ln y k s z ta t.
2. Z k a d e g o je g o k o c a w y p ro w a d p r o s t p io n o w lin i
(s p jrz n a p ie rw s z z p o d a n y c h p o n i e j ilu stra c ji).
3. D o d a j n a d o le z a k rz y w io n lin i ta k , b y c a o p rz y p o m in a a
lite r U.
331
332
Cz V: Dekalogi
4. W e w n trz k o n tu r u k u b k a , p o p ra w e j je g o s tro n ie , n ary su j o b a

k o c e je g o u c h a .
5. N a ry su j dw ie lin ie p rz y p o m in a j c e o d w r c o n lite r C,
k t re d o p e n i k s z ta t u c h a k u b k a .
6. W e w n trz p ie rw o tn e g o o w aln eg o k s z ta tu , narysuj dru g i,
m niejszy, b d c y k ra w d z i k u b k a .
7. N a ry su j d w a d u e o w a ln e k sz ta ty , z b li o n e d o sieb ie d o ln y m i
k ra w d z ia m i. B d to o c z y tw a rz y n a k u b k u (s p jrz n a d ru g
z ilu stra c ji).
8. W e w n trz o b u o w a li n a ry su j z a k rz y w io n e lin ie , o d d z ie la j c e
p o w ie k i o d p o w ie r z c h n i o c z u .
9. N arysuj oczy, p o zo staw ia jc w n ic h b iae p la m k i o d b ic ia w iata.
10. N arysuj zarys n o sa w ystajcy lek k o p o z a k ra w d k u b k a, p o cz y m
w y m a te n f r a g m e n t je g o k ra w d z i, k t ry z n a la z si w e w n trz
n o sa.
11. N a sz k ic u j k s z ta t ust.
12. S tw rz m a p k o n tu r w jasn y ch obszarw , o bszarw cienia i w iata
o d b ija j c e g o si o d p o w ie r z c h n i n o sa.
rdo wiata na tym rysunku znajduje si z lewej strony. Cieniowanie
jest ciemniejsze po prawej stronie pracy. N ajpierw wycieniuj wszystkie
jasne walory, po czym wprowad linie kreskowania krzyowego, ktrymi
zaznaczysz ciemniejsze odcienie na rysunku.
Aby powierzchnia kubka sprawiaa wraenie poyskliwej, pozostaw kilka
biaych pow ierzchni odbi wiata. O dbicia pow inny znale si na
powierzchni nosa, wewntrz oczu i oczywicie na krawdzi oraz uchwycie
kubka.
13. Z a c ie n iu j n o s k u b k a (s p jrz n a p ie rw s z ilu s tra c j z p o n i s z e g o

z e sta w u ).
14. D o d a j c ie n io w a n ie p o z o s ta e j c z c i tw a rz y k u b k a .
Pamitaj, eby pozostawi biae odblaski wiata.
15. S k o c z c ie n io w a n ie p o w ie rz c h n i k u b k a (o s ta tn ia ilu stra c ja ).
N ie zapom nij o ciem nym cieniow aniu na prawej kraw dzi uchw ytu
i w ew ntrz krawdzi kubka po lewej stronie.
16. N a s z k ic u j rz u c a n y cie .
Obszary cienia znajdujce si bliej kubka bd bardzo ciemne. Stopniowo
rozjaniaj walor cienia wraz z oddalaniem si od rzucajcego go obiektu.
Corny g rzech o tn ik
z brzuchem z k u k u ryd zy
Proste, podawane krok po kroku instrukcje, pozwol C i narysowa
zabawnego wa rodem z kom iksu.
1. N a ry su j sia tk d u g n a sze k ra te k i w y so k n a dw ie (m o e sz
p o d p is a j e c y fra m i i lite ra m i, je li u w a a s z , e to k o n ie c z n e ).
2. W k a d ej k ra tc e narysuj to, co w id z isz n a ilustracji, aby o trz y m a
k o n tu r g rz e c h o tn ik a .
333
334
Cz V: Dekalogi
3. W y m a lin ie sia tk i i w y ra n ie j z a z n a c z k o n tu r w a .
4. N a ry su j p o w iek i, re n ic e i o d b ic ia w ia ta n a g a k a c h o c z n y c h .
5. N arysuj dw a p rz e c in k o w a te k sztaty , k t re b d n o z d r z a m i w a.
6. L in i k rz y w z a z n a c z je g o p a s z c z . W m iejscu , g d z ie j e s t o n a
ro z c h y lo n a , n ary su j m a y o w a ln y k s z ta t.
7. N a ry su j lin i , k t ra o d d z ie li je g o g r z b ie t o d p o d b rz u s z a .
Zauwa, e jego ciao zwa si w okolicach ogona.
Teraz dysponujesz ju rysunkiem konturow ym C ornyego. Jeli chcesz

zacieniowa jego ksztat, postpuj zgodnie z dalszymi instrukcjami.
8. S p jrz n a k r tk ie p io n o w e lin ie p o k ry w a j c e je g o p o d b rz u s z e .
N a ry su j je , z a n im z a c z n ie s z w p ro w a d z a cie n io w a n ie .
9. K re sk o w a n ie m k rz y o w y m w p ro w a d cie n ie n a o c z a c h i p y sk u
( r d o w ia ta z n a jd u je si z lew ej stro n y ).
10.
Z a c ie n iu j ciao .
Zw r uwag na poyskujce plamki na caym ciele, ktre zostawiam
zupenie biae.
11.
N a ry su j c ie p o d w e m .
Pooenie cienia wywouje wraenie, jakby koniec ogona si unosi.
335
336
Cz V: Dekalogi
Rozdzia 24
Dziesi ciekawostek
dla kadego artysty
W tym rozdziale:
Rne style rysowania.
Rozwijanie indywidualizmu.
Odkryw anie nowych kierunkw rozwoju artystycznego.
# m j i e l e lat tem u odw iedziam galeri sztuki prow adzon przez m ojego
w w znajom ego. B ardzo podobay mi si zgrom adzone tam dziea sztuki
i reprodukcje. M oj uwag przycigna praca utrzymana w stylu abstrakcyjnego
prymitywizmu. Szepnam m ojem u znajomemu: Ten wyglda zupenie jakby
namalowaa go m apa. Brwi m ojego znajom ego podjechay do gry, oczy
wywrciy si w bezgranicznym potpieniu, a podbrdek wysun si m ocno
w przd. Moja droga odpowiedzia. T o Picasso.
T o mae i jake zawstydzajce zdarzenie sprawio, e postanowiam zaznajomi
si nieco z histori sztuki, rnym i technikam i, stylami i artystami. W tym
rozdziale tym przedstawi Ci urywki informacji, ktre zdoaam zebra w czasie
trwania mojej kariery plastyka.
Naucz si rozumie sztuk

Czasami zdarza si zobaczy w telewizji ptno pokryte rozchlapan na nim
farb i sysze gos komentatora okrzykujcy ten obraz wielkim dzieem sztuki.
Jeli jeste cho troch podobny do mnie z charakteru, taka forma sztuki bdzie dla
Ciebie prawie zupenie niezrozumiaa. Zapewne podrapiesz si wtedy po gowie,
poczujesz rozbawienie, ale jednak bdziesz zaniepokojony. Krytycy sztuki bd
starali si przekona Ci, e masz do czynienia z dzieem powstaym w w yniku
dziaania czow ieka obdarzonego niesam ow itym talentem . N ic dziwnego,
e wielu ludzi wierzy, e tak zwany talent jest dziedzin pokrewn magii, czym
ulotnym i absolutnie wykraczajcym poza zasig zwykego miertelnika. Jednak
nawet najbardziej dziwaczne czy szalone dziea mog cakiem niele rozbawi.
338
Cz V: Dekalogi
Dziki niezliczonym galeriom sztuki, albumom z reprodukcjami czy internetowi,

oglnie rozumiana sztuka staa si wyjtkowo atwo dostpna. Dokadna analiza
prac wykonanych przez innych artystw pozwala uzyska nieocenion wprost
w iedz, ktr m ona nastpnie w ykorzysta w trakcie pracy z w asnym i
rysunkam i. Powi zatem troch czasu na badania i doce szeroki wachlarz
dostpnych technik, jakim i posuguj si inni plastycy.
Oczywicie, niektrzy artyci zawsze bd woleli szokowa widza, by uzyska
rozgos. Jednak wydaje si, e wikszym szacunkiem w szeroko rozum ianym
spoeczestwie ciesz si artyci, ktrych prace, cho utrzym ane w rnych
stylach od figuratywnego, przez impresjonizm, do abstrakcjonizmu czy
doskonaa technika.
Artysta m usi by wierny wasnym przekonaniom , m usi ufa swoim instynktom
oraz osobistym sympatiom i antypatiom w dziedzinie sztuki. Jeli tylko postaramy
si szanowa siebie nawzajem, wszystkie wizje artystyczne bd mogy spokojnie
ze sob koegzystowa.
W galerii sztuki niczym obcy

Gdy po raz pierwszy zdecydowaam si odwiedzi galeri sztuki, poczuam si
niczym obcy w dziwnym, nieznanym mi wiecie. Jednak do szybko odkryam,
e korzyci pynce z podziwiania prawdziwych prac innych plastykw s duo
w iksze ni to, co zdoaam w ynie z ogldania kolorow ych reprodukcji,
i zdecydowanie warte jest tych kilku chwil dyskomfortu. Wkrtce za okazao si,
e poczucie wyobcowania znikno gdzie na zawsze, wic m ogam cieszy
si w spokoju dzieami.
W lokalnej prasie szukaj informacji o wystawach organizowanych w Tw oim
miecie i staraj si pojawi w jak najwikszej liczbie miejsc. Otwarcia wystaw
daj zazwyczaj okazj spotkania z twrc i zamienienia z nim kilku sw.
M iej otw arty um ys i czerp rado z rnorodnoci tw rczych pom ysw
wspczesnych artystw. G dy pierwszy raz zetkniesz si z krytykami i artystami
omawiajcymi zagadnienia z dziedziny sztuki, uznasz zapewne, e posuguj
si oni obcym, nieznanym C i jzykiem. N ie wpadaj w panik. Ta nowomowa
artystyczna czasami nadal wpdza mnie w zakopotanie. Jednak przysuchiwanie
si tym rozm ow om dao m i rwnie wiele, ja k ogldanie wspaniaych dzie
sztuki.
Rozdzia 24: Dziesi ciekawostek dla kadego artysty
Historyczne style rysowania

O to nazwy nadawane przez tradycj rnym stylom rysowania.
S A b s tra k c jo n iz m (nazywany czasami ekspresjonizm em lub stylem
niefiguratywnym). Styl ten skupia si na formach i walorach. Docenienie
przekazu niesionego przez prace abstrakcyjne wymaga czasami zrozumienia
i cierpliwoci, poniewa tem aty tych prac wcale nie s tak oczywiste.
S I m p r e s jo n iz m . Prace utrzym ane w tym stylu przedstaw iaj raczej
w raenie uzyskane w trakcie obserw ow ania ich tem atu, a rzadziej
dokadnie obrazuj sam m odel. Prace impresjonistyczne s czsto do
szorstkie, ttnice yciem z raczej niewielk iloci szczegw.
R e a liz m (zwany te stylem figuratyw nym ). Styl ten przem aw ia do
najszerszej rzeszy odbiorcw . T em at pracy jest przedstawiany wiernie,
bez naleciaoci zwizanych z tym, jak artysta wyobraa sobie to, co widzi.
F o to r e a liz m . Prace utrzym ane w tym stylu przypom inaj bardziej
zdjcia ni rysunki. Fotorealici w ol rysowa z fotografii ni z natury
czy wasnej wyobrani. Aby uzyska waciwe proporcje w swoich pracach,
posuguj si rzutnikam i lub siatk.
S u rre a liz m . Prace surrealistyczne przedstawiaj realistyczne obiekty
przedstawione w sposb naznaczony wyobraeniami autora. Elem enty
kompozycji s zazwyczaj rozpoznawalne, ale zm ienione przez twrcze
pomysy plastyka.
Rozwijanie wasnego stylu rysowania

N iektrzy ludzie staraj si zaklasyfikowa kade ogldane dzieo sztuki
do cile okrelonej kategorii. Ja za nie lubi, gdy ograniczaj mnie jakiekolwiek
nazwy, wic nie zwracam bacznej uwagi na obowizujce wanie style i trendy
w wiecie sztuki.
Style sztuki, tak samo ja k style ubierania, pojawiaj si, po czym w ychodz
z mody. Ja staram si rysowa to, co chc narysowa, i w taki sposb, jaki m i
najbardziej odpowiada. Staram si pozosta wiern sobie. Mj stale rozwijajcy
si styl rysowania jest zupenie wyjtkowy i waciwy tylko dla mnie.
339
340
Cz V: Dekalogi
Jeste czowiekiem o jasno okrelonych upodobaniach i antypatiach. Aby pozna

swoje m ocne strony i upodobania artystyczne, musisz stara si zgbi tajniki
swojego wntrza. Twj styl rysowania objawi si samoczynnie, gdy zaczniesz
czerpa z:
tem atw Twoich prac; owymi tematami jest wszystko to, co Ci pociga
i co jest C i drogie,
spojrzenia na wiat waciwego jedynie Tobie,
S stylw rysowania, ktre najbardziej Ci odpowiadaj,
technik rysowania, ktre sprawiaj C i najwicej radoci, i tych narzdzi,
ktrym i najbardziej lubisz si posugiwa,
faktu podjcia wyzwania, jakim jest wyjcie przed szereg i pozostanie
w iernym sobie,
S Twojej wewntrznej potrzeby, by porozum iewa si za pom oc sztuki,
S Twojego osobistego bagau dowiadcze i wartoci, ktre s dla Ciebie
istotne.
Twj styl bdzie si rozwija i zm ienia p rzez cay czas trw ania przygody
z rysunkiem . Dbaj o swj szkicownik i zachowuj niektre z wasnych prac.
W arto czasami pow rci do swoich w czesnych prac i spojrze na drog,
ktr przeby yjcy w T obie artysta. T o bardzo inspirujce i m otyw ujce
dowiadczenie.
Wybieranie
ulubionego narzdzia rysowniczego
Bd otwarty na nowe pomysy i stale eksperymentuj z rnymi narzdziami.
Z czasem okrelisz, ktre z nich s T w oim i ulubionym i. O to kilka sw
na tem at m oich ulubionych przyborw do rysowania.
G r a f it (czasami nazyw any owkiem oowianym). Jest dostpny
w niezliczonych odcieniach i doskonale nadaje si do wszelkich stylw
rysowania. Owek grafitowy, bdcy w uyciu ju od wielu lat, doskonale
przetrwa prb czasu.
S W g ie l. T o narzdzie doskonale nadaje si do szkicowania. M ona
uzyska dziki niem u pikne, gbokie i intensyw ne czernie. Wgiel
jest narzdziem brudzcym, atwo si rozmazuje i jest nieco chropowaty
(nie rysuje si nim tak m ikko jak grafitem).
Przy pracy wglem trzeba bardzo uwaa, by nie zabrudzi swojej pracy.
Wgiel doskonale nadaje si do mieszania odcieni, poniewa ma wyjtkowo
delikatn faktur i atwo si wymazuje.
K redki C o n t . Kredki te, cho wiele czy je z wglem, maj nad nim
jedn przewag mona kupi je w niezliczonych i piknych odcieniach
brzu, ktre to walory doskonale nadaj si do portretowania i rysowania
postaci ludzkich. Podstawowy zestaw kredek C ont zawiera kredk
czarn, kilka odcieni szaroci i sepii (brzw) oraz kredk bia.
S S ztyft pastelow y. Pastele s dostpne w przebogatej gamie kolorystycznej.
M ona je nakada warstwam i i miesza ze sob, przez co otrzym uje si
palet barw i w alorw waciw farbom.
O w k i k re d k o w e . O w ki te (nazywane czasami kredkami)
s wykorzystywane przez plastykw od blisko siedemdziesiciu piciu
lat. Przez kilka ostatnich dziesicioleci cieszyy si one opini wielce
szanowanego narzdzia rysowniczego.
Kredki s dostpne w w ielu rnych kolorach. M ona kupow a je
w zestawach lub pojedynczo. Kolory miesza si umieszczajc je warstwami
na sobie. Kredki nie rozmazuj si i pozwalaj zachowa prac w czystoci,
ale jednoczenie nie cz si dobrze i trudno je wymaza.
T u s z . W dzisiejszych czasach tusze s dostpne w rnych odcieniach.
Nakada si je przernym i przyboram i, poczynajc od pdzelkw, a na
pirkach technicznych koczc. Jednak jednorazow e pira i pisaki, tak
popularne ostatnim i czasy, s znacznie wygodniejsze w uyciu. Cienka
powoka tuszu tworzy doskonae abstrakcyjne to.
W ielu plastykw rozprowadza mikkie substancje, wgiel, kredki Cont czy
pastele wasnym i palcami. Technika ta sprawdza si doskonale, jeli rysujesz
dla wprawy lub pracujesz nad mao istotnym szkicem. Jednake jeli rysunek,
nad ktrym pracujesz, wyjtkowo przypadnie C i do gustu i bdziesz chcia
go zachowa, pam itaj, e w arstw a tuszczu na skrze czow ieka m oe
doprowadzi do zniszczenia caej pracy.
Chcc chroni rysunek przed zniszczeniem, mieszaj kolory za pom oc
chusteczki higienicznej lub rcznikw papierowych.
Kursy, szkolenia i warsztaty

Uczszczanie na warsztaty czy kursy rysunku zawsze moe okaza si wyjtkowo
korzystne. Spotkasz na nich ludzi, ktrzy take chc podnie swoje zdolnoci,
i zetkniesz si z innym i stylam i rysowania. Jeli uda C i si zapisa na kurs
studium anatomicznego postaci, bdziesz mie niecodzienn okazj pracowa
z ywym m odelem .
341
342
Cz V: Dekalogi
Odkrywanie okolicznych orodkw sztuki pozwala spotyka innych artystw

i wcza si w dziaanie grup twrczych. Wiele z nich organizuje wspaniae
warsztaty, na ktrych wykady prow adzone s przez uznanych artystw. Poza
tym ich przyjacielska atmosfera i rado z uczestnictwa warte s powicenia
odrobiny czasu. Sprawd w okolicznych dom ach kultury, czy przypadkiem
nie organizuj one tego typu spotka.
Internet jest rdem ogromnej liczby kursw rysowania. Sama udostpniam
na stronie www.finearteducation.com bezpatny kurs rysunku. Strona ta zawiera
take obszern list innych kursw w sieci.
Powi troch czasu na poszukiwania i docz do jednej z elektronicznych
grup dyskusyjnych powiconych rysunkowi. Artyci z caego wiata wymieniaj
si tam opiniam i, oceniaj swoje prace i dyskutuj na tem at rnorodnych
technik malarskich oraz przyborw rysowniczych.
Praca z natury czy z fotografii?

To, czy zdecydujesz si pracowa wycznie z natury, tylko z fotografii, wasnej
wyobrani, czy dowolnego ich poczenia, zaley wycznie od Ciebie.
N ie pozwl, by ktokolwiek przekonywa Ci, e rysowanie z fotografii jest
bdem. Oczywicie, zdjcie nigdy nie zastpi nieograniczonych korzyci
wynikaj cych z pracy z prawdziwym i trjwym iarowym i m odelami.
Umieszczanie swoich prac w internecie

By m oe m asz ochot podzieli si sw oim i osigniciam i z rodzin
i przyjacimi. Kady m oe zaoy darm ow stron internetow , naw et
jeli nie m a pojcia o jej tworzeniu.
Wystarczy, e wpiszesz w dowolnej przegldarce internetowej fraz darmowe
strony internetowe i wybierzesz serwer dla niej. Wikszo z firm trudnicych
si dostarczaniem darm ow ego miejsca na serwerach podaje szczegowe
instrukcje zakadania strony i publikowania jej w sieci.
Dziesi pyta o prawa autorskie

Wszyscy artyci pow inni rozum ie i respektowa prawo o ochronie dzie
literackich i artystycznych. Najatwiej bdzie m i wyjani to zagadnienie,
odpowiadajc na dziesi najczciej zadawanych m i pyta.
S C z y m s p ra w a a u to rsk ie ? Prawo autorskie jest form ochrony, ktra

gwarantuje twrcy wyczne prawo do sprzedawania, zwielokrotniania
i wystawiania wasnych prac. Sowo wyczne odnosi si do artysty, ktry
jako pierwszy stworzy dane dzieo. T o on (lub ona) posiada prawa
autorskie do swojej pracy.
S C z y m j e s t p r z e ja w d z ia a ln o c i tw rc z e j o in d y w id u a ln y m
c h a r a k te r z e ? D zieo o indyw idualnym charakterze je s t w caoci,
od etapu tworzenia koncepcji do ostatecznego rysunku, dzieem autora.
adna cz tego dziea nie m oe pochodzi z istniejcego ju obrazu
lub idei.
S K ie d y m a m y d o c z y n ie n ia z d z ie e m o n ie in d y w id u a ln y m
c h a ra k te rz e ? Dzieo nie nosi znamion indywidualnoci, jeli jest kopi
pom ysu lub obrazu objtego ju prawami autorskimi. D o kategorii tej
naley zaliczy rysunki wikszoci bohaterw kreskwek, szaty graficzne
tw orzone przez innych plastykw, zdjcia zamieszczane w ksikach
lub internecie, a take fotografie w ykonane przez osob inn ni artysta
ubiegajcy si o przyznanie praw autorskich (chyba e dysponuje on
pozw oleniem od autora zdjcia).
C o p o d le g a p ra w o m a u to rs k im ? Wszystko, czego moesz dotkn,
co moesz zobaczy czy usysze.
S C z y m o g rysow a, p o s u g u j c si o b r a z a m i p o d le g a j c y m i
o c h ro n ie p ra w e m au to rsk im ? Owszem, jeli dysponujesz pozwoleniem
osoby, ktra te prawa posiada. W wikszoci przypadkw prawa autorskie
nale nadal do osoby, ktra wymylia i stworzya dane dzieo.
S C z y m o g ry so w a , w z o r u j c si n a ilu s tr a c ja c h z te j k s i k i.
Prawa do w szystkich um ieszczonych tu rysunkw nale do m nie.
Pozwalam Ci przerysowywa je wszystkie. Jednake nie wolno Ci roci
sobie praw do prac wykonanych na podstawie cudzych rysunkw. Takie
dziaanie bdzie nosio znam iona plagiatu.
S W ja k i sp o s b m o g u z y sk a p ra w a a u to rs k ie d o w a sn y c h p ra c?
Jeli mieszkasz w kraju, ktry ratyfikowa konwencj bernesk (Konwencja
berneska o ochronie praw literackich i artystycznych), uzyskanie praw
autorskich je st wyjtkowo proste. Prawa te staj si Tw oj wasnoci
w chwili ukoczenia pracy.
S W ja k i sposb m a m udow odni, e p ra w a autorskie n a le d o m nie?
Istnieje stara i wyprbowana metoda gwarantowania sobie praw wasnoci
do stworzonego dziea. Wystarczy, e wylesz jego kopi do siebie poczt.
N ie otwieraj otrzymanej przesyki. Po prostu umie zamknit przesyk
w swoim archiwum , umieszczajc na niej tytu pracy i dat ukoczenia.
Data stempla pocztowego bdzie wystarczajcym dowodem na potwierdzenie
term inu nadania przesyki, a przecie w iadom o, e praca m usiaa zosta
najpierw ukoczona.
343
344
Cz V: Dekalogi
S C z y m o g u m ie s z c z a z n a k p r a w a a u to r s k ie g o n a m o ic h
w asn y ch p ra cac h ? T o Twoje prawo jako twrcy dziea. Jeli praca nie
jest kopi istniejcego ju obrazu i faktycznie zostaa wykonana przez
Ciebie, powiniene nawet posugiwa si tym symbolem.
S W j a k i sp o s b u y w a sy m b o lu ? Powiadczenie praw autorskich
m usi skada si z trzech elem entw znaku prawa autorskiego, daty
ukoczenia pracy nad dzieem i nazwiska artysty. O to przykad takiej
deklaracji: C o p y rig h t 19 g ru d n ia 2003, B re n d a H o d d in o tt.
W niektrych przypadkach postanowienia prawa autorskiego zale od Twojego
miejsca zamieszkania. Jeli nurtuj Ci zagadnienia zwizane z tym tem atem ,
pow iniene skonsultowa si z praw nikiem , ktry specjalizuje si w prawach
autorskich kraju, w ktrym yjesz i tworzysz.
Od rysunku do malowania
Jeli mylisz o zajciu si m alarstwem, powiniene najpierw powici kilka
lat na rozwinicie solidnych podstaw rysunku.
Opanow anie um iejtnoci wypeniania obszaru roboczego rnym i
wartociami w alorw jest znacznie waniejsze od koloru, w jakim si
pracuje. W kocu m alowanie to jedynie rysowanie farbami!
Rozpal w sobie pomie kreatywnoci

Wraz z nabyciem um iejtnoci rysowania rozbudzisz drzemice w Tobie
pokady kreatywnoci!
Gdy tylko pozbdziesz si krpujcych Ci kajdan niewiedzy, bdziesz m c
rysowa, co zechcesz. Zaczniesz dostrzega w przedm iotach to, co wykracza
poza rzeczywisty obraz, i nauczysz si umieszcza na swoich pracach szczegy
tak subtelne, e ogldajcy bdzie odbiera je zupenie niewiadomie. Zdoasz
wywoa lub w zm ocni kady swj zam ierzony efekt. U m iejtnoci dodadz
C i skrzyde, pozwalajc C i unie si i sw obodnie szybowa w rd
nieskoczonych przestrzeni wasnego umysu.
Odpoczynek dla oczu

Gdy naprawd wcigniesz si w rysowanie wybranego tematu, moe si zdarzy,
e zignorujesz sygnay wysyane przez wasny organizm do tego stopnia,
e po skoczeniu pracy, gdy adrenalina opadnie, odkryjesz paraliujcy bl
gowy, bdcy efektem zmczenia oczu.
O to kilka wskazwek dotyczcych m etod odprania w zroku, ktre pozwol
Ci szybciej powrci do rysowania.
f Usid wygodnie na krzele albo, jeli wolisz, sta swobodnie i wykonaj
kilka rozcigajcych ruchw w rnych kierunkach.
f Pocieraj doni o do, a poczujesz, e ich w ntrze rozgrzao si.
Delikatnie zamknij oczy.
f Przykryj oczy sw oim i dom i. Palce oprzyj na czole, a nadgarstki na
policzkach. Rozlunij wszystkie minie i pozosta w tej pozycji przez
przynajmniej dwie m inuty.
Tworzenie wasnego studia

Jeli dysponujesz w dom u odpow iedni pow ierzchni, m oesz dostosowa
j do potrzeb swojego studia artystycznego.
Moja pracownia staa si ulubionym pokojem w domu, gdzie trzymam wszystkie
p rzedm ioty potrzebne m i do pracy, odpoczynku i tw orzenia. Pracow nia
znajduje si w piwnicy, z dala od haasu, jaki robi moja rodzina, i wszelkich
mogcych m nie rozprasza zaj. Rozwa zorganizowanie w pracowni
wym ienionych poniej elem entw.
S Specjalna ciana, na ktrej powiesisz swoje prace, by si nim i cieszy.
S Miejsce, w ktrym bdziesz przechowywa rysunki, m ateriay i teczki.
St, ktry posuy do przycinania papieru i do pracy nad wikszymi
projektami.
St do rysowania o zm iennym kcie nachylenia blatu, z doczepionym i
regulowanym i lampami.
S W ygodne krzeso, na ktrym bdziesz m g usi, poczyta i zgbi
zagadnienia zwizane ze swoimi projektami.
345
346
Cz V: Dekalogi
Szafka na akta, w ktrej schowasz wszystkie potrzebne C i materiay.

Pki na ksiki o sztuce.
S Kom puter, drukarka i skaner.
S Aparat cyfrowy i potrzebne do niego materiay.
I wreszcie najwaniejsze. SUCHAJ! Rysunek to nie podr, w ktrej mona
osign zam ierzony cel.
Dzie, w ktrym wszystkie Twoje prace bd Ci absolutnie satysfakcjonowa,
bdzie dniem, w ktrym powiniene spakowa wszystkie swoje rzeczy i wyj.
U czenie si rysunku jest zadaniem bez koca.
Skorowidz
A
abstrakcjonizm, 39, 339
artysta, 32, 37, 65
B
Bardzo, bardzo czarny charakter, 322
broda, 287
budow anie rysunku z faktur, 136
burza, 220
C
chm ury, 220
chodniki, 73
ciem ne walory, 97
cienie, 95, 96, 97
rysowanie, 102
cieniowanie, 56, 57, 95, 109, 120, 311
dziecice oko, 245
gradient, 113
kreskowanie, 110
kreskowanie krzyowe, 115
mapa walorw, 121
pow ierzchnia wody, 236
usta, 247
C ont, 50
C orny grzechotnik z brzuchem
z kukurydzy, 333
czarny charakter, 322
czas na rysowanie, 44, 48
czynne odkrywanie rysowania, 30
w
c
wiczenie szkicowania, 186
D
D alm atyczyk Shadow, 328
D elikatna melodia, 92
donie, 276
duga sier, 227
dugie wosy, 315
D odo na hutawce, 325
dokaczanie dziea, 312
dokadne szkicowanie, 186
D olly bardzo owcza owieczka, 319
dom , 71
dom inacja lewej pkuli mzgowej, 66
doroli ludzie, 269
donie, 276
gowa, 270
nachylenie twarzy, 270
planowanie ukadu portretu, 275
profil gowy, 270
proporcje budow y twarzy, 273
proporcje ciaa, 280
ramiona, 276
rnice pci, 271
twarz, 276
tw orzenie portretu, 275
dostrzeganie walorw, 99
drugi plan, 164
drugi p u n k t centralny, 162, 163
drzewa, 214
dutka, 230
D w ie zabawne faktury, 140
dystans idealny, 193
dzieci, 239
cechy szczeglne twarzy, 257
dorastanie, 263
gowa, 239
ksztat nosa, 261
348
dzieci
nastolatki, 255
nos, 245, 261
oko, 259
oko niemowlcia, 244
proporcje ciaa, 242
proporcje twarzy, 240, 243
proporcje twarzy w rnych latach, 255
rozwj twarzy, 255
ucho, 263
usta, 246
uszy, 248
wargi, 261
wosy, 250
dzielenie fotografii, 174
E
Ebony, 50
ekspresjonizm , 339
ekstaza, 286
elem enty kompozycji, 161
elipsa, 124
fotorealizm , 339
fryzury, 283, 284
futra, 225
G
gbia, 150, 163, 164
gowa, 239
cz czaszkowa, 240
cz twarzowa, 240
doroli ludzie, 270
mae dzieci, 239
rnice pci, 271
gradient, 113, 118
grafit, 340
grupa, 172
gryzmoy, 75
gumka, 49, 50, 127, 304
chlebowa, 49, 127
winylowa, 49, 127
H
historyczne style rysowania, 339
hot-pressed, 51
F
faktura, 58, 129
byszczca, 131, 132
budow anie rysunku, 136
chropowata, 131, 136
futrzata, 132, 135
gadka, 131
kdzierzawa, 132
matowa, 131, 132
mechata, 132, 134
mienica si, 131, 133
okrelanie, 131
pokryta w osem , 135
poszarpana, 132, 136
puszysta, 134
rysowanie, 138
wochata, 132
fiksatywa w sprayu, 303
forma, 56
format, 166
form uy kompozycji, 168
I
im presjonizm , 339
J
jajecznie pikne smocze jajo, 313
jajko, 313
jasne walory, 97
jedzenie, 72
K
kaczki, 73
karykatura, 293
kcik do pracy, 46
klasyczna m artw a natura, 201
kolorowe owki, 50
kompozycja, 59, 105, 161
form uy, 168
gbia, 163
grupa, 172
Skorowidz
kontrast, 162
linia wiodca, 164
linie kompozycyjne, 162, 164
linie prom ieniste, 173
planowanie, 176, 179
planowanie z fotografii, 174
proporcje, 162, 167
przesanianie, 161, 163
przestrze negatywna, 162
p unkt centralny, 161, 162
punkty przycigajce uwag, 169
rwnowaga, 162, 165
rwnowaga m idzy ksztatami
i w aloram i, 167
S O U L , 170
tunel, 172
typ L, 172
typ O , 170
typ S, 170
typ U , 171
ujednolicanie, 163
wywoywanie emocji, 165
zasada hutawki, 166
zasada trjpodziau, 168
zasada zotego podziau, 168
konserwacja, 303
kontekst rysunku, 59
kontrast, 57, 98, 162, 231
kontur, 80
Kosmatek, 33
kot, 316
kredki, 341
C ont, 50, 341
kreska ukryta, 164
kreskowanie, 95, 109, 110, 138
tw orzenie skali walorw , 112
kreskowanie krzyowe, 95, 115, 116, 138
otrzym ywanie walorw, 115
przejcie m idzy jasnym i
i ciem nym i w aloram i, 117
ujednolicanie cieniowania, 118
krelenie m apy walorw , 121
krcioki, 61, 138, 140
kropelka wody, 327
krtka sier, 226
krzeso, 46
krzywe, 77, 83
ksztat cienia, 206
ksztat nosa, 261
ksztat obszaru roboczego, 166
ksztat przestrzeni, 310
ksztaty, 55, 83, 89
kubek, 123
K ubek w kubek, 331
kurczaki, 73
kursy, 341
kwadrat, 83, 104
kwestie organizacyjne, 308
kwiaty, 211
lilia, 216
ra, 212
sonecznik, 212
L
lewa pkula mzgowa, 66
licentia artistica, 75, 173
lilia, 216
linia horyzontu, 144, 149
linia wiodca, 164
linie, 54, 55, 77, 79, 90
konturu, 80
krzywe, 83
amane, 82
oddzielajce przestrzenie, 85
pionow e, 80
poziom e, 80
proste, 80
rodzaje, 80
rysowanie, 67
trening rysowania, 91
ukone, 80, 144
zoone, 83
linie kompozycyjne, 162, 164
linie prom ieniste, 173
linie zbiegu, 144
linijki, 50
ludzie, 33
349
350
amane, 77
czenie
cieniowanie i kreska, 185
form a z w zorem i faktur, 139
uk brwiowy, 272
M
magazynowanie obrazw w gowie, 195
malowanie, 344
M ay B randon, 251
maow ina uszna, 248
mapa cieniowania, 122
mapa walorw , 121, 310
martwa natura, 201
elem enty kompozycji, 201
klasyka, 201
ksztat cienia, 206
nowoczesno, 201
obiekty symetryczne, 204
owietlenie, 207
rysowanie, 209
materiay konserwujce, 303
M atka N atura, 33
meble, 46
m etoda cieniowania, 311
m etoda uzupeniania pamici, 195
miejsce do rysowania, 44
mi, 187
modele, 33, 70
modyfikacja obrazu, 176
mzg, 65
m ruenie oczu, 99
zamiana kolorw na walory, 100
N
nachylenie twarzy, 270
nadawanie rysowanym ksztatom trzeciego
w ym iaru, 101
nakadanie, 150
narzdzia rysowania, 38, 127, 340
gum ki, 49, 50
kolorow e owki, 50
kredki C onte, 50
linijki, 50
owki, 49, 50
papier, 51
pastele, 50
szkicownik, 49
tem perw ka, 49
trzym anie, 42
wgiel, 50
w ybr, 48
nastolatki, 255
nauka, 195
nawarstwienie, 109
nawigacja, 53
niebo, 219
burza, 220
chm ury, 220
czyste, 219
malownicze, 220
spokojne, 219
zachm urzone, 220
nieznane faktury, 304
nos, 270, 274, 277
dzieci, 245, 261
n u rt figuratywny, 38
n u rt niefiguratywny, 39
O
obserwowanie
proste ksztaty, 99
walory, 99
obszar roboczy, 166
ochrona rysunkw przed dom i, 302
ochrona zdjcia przed zniszczeniem siatk, 305
odbicie w lustrze wody, 236
odblask wietlny, 52
odkrywanie rysowania, 30
odkrywanie ukrytego artysty, 32
odm adzanie, 289
odraza, 285
odtwarzanie obrazu, 176
oglny szkic, 41
oko, 274
dzieci, 259
niem ow lta, 244
zwierzta, 232
Skorowidz
oko duszy, 74
oko wyobrani, 74
okrg, 104
okrelanie
faktura, 131
proporcje, 167
owek, 43, 49, 50
Ebony, 50
kredkowy, 341
oowiany, 340
organizacja pracy, 308
ostre krawdzie, 82
o symetrii, 205
owietlenie, 46
martwa natura, 207
owal, 104
owieczka, 319
P
papier, 51
prasow any na gorco, 51
pastele, 50
patrzenie na wiat, 192
Paw e i Paulina, 59
pejzae, 221
percepcja, 191, 194
perspektywa, 56, 105, 143, 192, 309
dwa punkty zbienoci, 149, 157
geom etryczna, 143
gbia, 150
je d en p u n k t zbienoci, 148, 155
linearna, 143
linia horyzontu, 144, 149
linie ukone, 144
linie zbiegu, 144
nakadanie, 150
okolica, 151
pow ietrzna, 152, 153
poziom w zroku, 144
p unkt zbienoci, 144, 146, 149
rozmywanie, 153
rnica rozm iarw , 150
skrcona, 152, 154
spojrzenie na horyzont z norm alnego
poziom u, 146
spojrzenie w d, 144
spojrzenie w gr, 145

uoenie, 150
pierwszy plan, 164
pierwszy p u n k t centralny, 162
pira, 225, 229
plam y na sierci, 140
plam y wiata, 97, 101
plan dziaania, 307
planowanie, 307
kompozycja, 176, 179
kompozycja z fotografii, 174
portret dzieci, 264
rozm ieszczenie tekstur na rysunku, 137
rysunek, 161
ukad portretu, 275
pynny gradient, 118
podkrelanie p u n k tu centralnego, 162
podpisywanie prac, 306
pontno, 286
portfolio, 46, 47
P o rtret Ani, 265
p o rtret en face, 67
P o rtret M anishy, 279
portrety, 238
doroli ludzie, 269
dzieci, 239, 264
ksztat gowy, 270
odm ienno, 269
planowanie ukadu, 275
postarzanie, 289
postrzeganie pkulam i m zgu, 74
postrzeganie wiata i cienia, 95
p oziom w zroku, 144
poziom zoonoci przedm iotw , 55
pkule m zgowe, 66
postrzeganie pkulam i, 74
przeczanie, 66
praca w przestrzeni dzielonej, 45
praw a autorskie, 342
praw a pkula mzgowa, 68
proces starzenia si twarzy, 289
profile ludzkich gw, 270
proporcje, 89, 162, 167
proporcje ciaa
dorosy czowiek, 280
dziecko, 242
351
352
proporcje twarzy, 240

dorosy czowiek, 273
dzieci, 243
dzieci w rnych latach, 255
w pionie, 242
w poziom ie, 241
zm iany pojawiajce si z w iekiem, 243
proste linie, 54
proste rysunki, 88
prostokt, 83, 105
przechow yw anie inform acji, 195
przedm ioty, 33
przejcie m idzy jasnym i i ciem nym i
walorami, 117
przeczanie pkul m zgowych, 66
przenony warsztat pracy, 181
przeraenie, 285
przesanianie, 161, 163
przestrze, 85
dzielona, 45
negatywna, 85, 162
pozytywna, 85
przew d suchowy, 248
przygotowania do pracy, 309
przygotowanie obszaru roboczego, 175
przyjem ne dla oka, 59
ptaki, 229
ptasia perspektywa, 144
publikacja prac w internecie, 342
pudeko chusteczek, 82
p unkt centralny, 161, 162
p unkt zbienoci, 144, 146
zdjcie lub szkic, 147
punkty orientacyjne, 53
punkty przycigajce uwag, 169
R
ram iona, 276
realistyczne obrazy, 95
realizm, 38, 339
redukcja poziomu zoonoci przedmiotw, 55
relacje m idzy obiektam i, 310
Riley d um ny buntow nik, 316
robienie siatki, 305
rodzaje linii, 80
rozgrzewka przed rysowaniem, 87
rozm ieszczenie tekstur na rysunku, 137

rozm yw anie w perspektywie pow ietrznej, 153
rozpoznaw anie rodzajw linii, 80
rozwj wasnego stylu rysowania, 339
rw nom ierne dla oka, 59
rwnowaga, 162, 165
rwnowaga pomidzy ksztatami i walorami, 167
ra, 212
rnica rozm iarw , 150
rnice pci, 271
ruchom a linia horyzontu, 146
rysowanie, 29, 30
cienie, 102
drzewa, 214
faktura, 138
kubek, 123
kwiaty, 211
linie, 67, 77
m artw a natura, 209
okrg, 104
owal, 104
plam y na sierci, 140
sfera, 106
trudne faktury, 304
w perspektywie o dw ch punktach
zbienoci, 157
w perspektywie o jed n y m punkcie
zbienoci, 156
zwierzta, 225
rysowanie z pamici, 191
dystans idealny, 193
m agazynowanie obrazw w gowie, 195
percepcja, 191, 194
perspektywa, 192
wizja, 191
w spom nienia w erbalne, 196
zachowywanie obrazw w pamici, 191
rysunek, 29
konturow y, 77, 80
niskokontrastow y, 98
wysokokontrastowy, 98
rysunek misia, 187
rzeczywista kreska, 164
Skorowidz
S
satysfakcja z rysowania, 29
Serendipity, 88
sfera, 101, 106
siatka, 305
sier, 132, 226
skala walorw , 112
skom plikowane obiekty, 88
skrcenie perspektywiczne, 154
skrzyda, 230
Skrzyda na w odzie, 233
sonecznik, 212
sm utek, 285
S O U L , 170
sposoby rysowania, 31
sprzt grajcy, 46
starzenie si twarzy, 289
st krelarski, 46
studio, 345
styl rysowania, 38, 339
abstrakcjonizm , 339
ekspresjonizm , 339
figuratywny, 339
fotorealizm , 339
im presjonizm , 339
niefiguratywny, 339
realizm, 339
surrealizm, 339
styl szkicowania, 185
surrealizm, 339
symetria, 67, 305
szczegowy rysunek, 42
szczegowy szkic, 41
szczegy, 58
szczcie, 286
szelmostwo, 286
szecian, 104
szkic, 41, 183
oglny, 183
ruch, 183
w stpny, 183
szkic kompozycji, 309
szkicowanie
cieniowanie, 185
krcioki, 140
prosta kreska, 184
spirale, 185
szkicownik, 49, 181

zapenianie kartek, 183
szkolenia, 341
sztuki, 337
sztyft pastelowy, 341
szybkie szkicowanie, 186
liczna lilia, 216

miechokatura, 294
m iechokatura Kay, 295
mieszne twarze, 283
rodek przestrzeni roboczej, 162
wiat w idziany przez wizjer, 173
wiato, 95, 208
odbite, 103
z przodu, 209
z tu, 208
T
tablica korkowa, 46
technika mieszana, 39
technika m ruenia oczu, 100
technika odmadzania, 289
technika postarzania, 289
teczka na rysunki, 47
tem at do rysowania, 70
tem perw ka, 49
trening rysowania linii, 91
trjkt, 83, 105
trjpodzia, 168
trudne faktury, 304
trzeci w ym iar, 56, 95
trzecie oko, 74
trzym anie narzdzia rysowania, 42
owek, 42
tunel, 172
tusz, 341
twarz, 240, 283
broda, 287
czterdzieci pi lat, 290
doroli ludzie, 269
ekstaza, 286
fryzury, 283, 284
karykatura, 293
353
354
twarz
ysa, 284
od lat czternastu do dw udziestu, 289
odraza, 285
osiemdziesit pi lat, 292
pontno, 286
proces starzenia, 289
przeraenie, 285
sm utek, 285
szczcie, 286
szelmostwo, 286
szedziesitka, 291
trzydziestka, 290
wosy, 284
wyrazy, 285
zaamanie, 286
zarost, 287
zo, 285
Tw oje wasne gryzmoy, 77
tw orzenie
ostre krawdzie, 82
portret osoby dorosej, 275
skala walorw, 112
studio, 345
wasny styl, 38
U
ugniatanie, 127
ujednolicanie, 163
ujednolicanie cieniowania, 113
ukady, 80
uoenie, 150
um iejtno dostrzegania walorw , 99
um ieszczanie prac w internecie, 342
upraszczanie obserwowanych obiektw, 88
usta, 281, 282
dzieci, 246
uszy, 272, 273, 274
dzieci, 248, 263
uzupenianie pamici, 195
W
walory, 95, 99
wargi, 261
warsztaty, 341
wgiel, 50, 340
widoki, 73
wieowce, 73
w inylowa gumka, 127
wizja, 191
wizjer, 71, 173
wizualne upraszczanie obserwowanych
obiektw, 88
wasny styl, 38
wosy, 132, 284, 315
dzieci, 250
w oda, 236
w spom nienia w erbalne, 196
wybr narzdzi do rysowania, 48
wyjcie w plener, 182
wyobraanie, 74
wyrazy twarzy, 285
W yni bia zim, 222
wywoywanie emocji, 165
wzr, 129
Z
zachowywanie obrazw w pamici, 191
zaamanie, 286
zamiana kolorw na walory, 100
zapenianie kartek szkicownika, 183
zarost, 287
zasada hutawki, 166
zasada trjpodziau, 168
zasada zotego podziau, 168
Ziem ia, 220
zo, 285
zoty podzia, 168
zoone ksztaty, 56
zoone rysunki, 88
zm niejszanie skali, 175
zmysy, 192
znajdowanie linii oddzielajcych przestrzenie, 85
Skorowidz
zwierzta, 33, 225

duga sier, 227
futra, 225
kontrast, 231
krtka sier, 226
ksztaty skryte pod sierci, 228
oczy, 232
pira, 225, 229
ptaki, 229
sier, 226
skrzyda, 230
zwikszanie skali, 175
Z
renica oka, 51
rdo wiata, 96
355
Przewodnik po owkach grafitowych

Ten prbnik da Ci w yobraenie o nasyceniu barw y kadego z ow kw grafitowych o najczciej spotykanej tw ardoci.
6H
5H
4H
3H
2H
HB
2B
3B
4B
5B
6B
7B
8B
Budowa oka
Znajomo w szystkich elem entw skadajcych si na w ygld ludzkiego oka pomoe Ci dokadniej odda ten
fragm ent tw arzy na rysunkach.
1. B rew . Kpka w o s w w ksztacie uku w yrastajca tu nad okiem.

2. Bruzda grnej powieki. Bruzda skrna (czasem nazywana zagiciem), odpowiadajca szczytowi gaki ocznej,
znajdujca si nad grn powiek.
3. Grna pow ieka. W ikszy, ruchomy pat skry przykryw ajcy gak oczn, ktry, unoszc si i opadajc,
chroni grn i rodkow jej cz.
4. W ew n trzn y kcik oka. M ay, row aw y fragm ent skry znajdujcy si w kciku oka, tu u nasady nosa.
5. Biako (zwane te gak oczn). Najwiksza, kulista i zarazem najjaniejsza (cho w rzeczywistoci nie biaa)
cz oka.
6. Dolna pow ieka. Mniejszy i mniej ruchom y pat skrny, ktry ochrania doln cz gaki ocznej.
7. Rzsy. Delikatne w oski porastajce zew ntrzne krawdzie grnej i dolnej powieki.
8. Tczw ka. Dua, okrga i kolorowa powierzchnia gaki ocznej.
9. Odbysk. Janiejszy punkt okrelajcy m iejsce odbicia si w iata od powierzchni oka.
10.
renica. Ciem ne koo porodku tczw ki, ktre w zalenoci od natenia w iata zmienia sw oje rozmiary.

Brenda Hoddinott - Rysowanie Dla Bystrzaków

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Brenda Hoddinott - Rysowanie Dla Bystrzaków

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zaczarowany

owek w Twojej doni

Niniejsz ksik dedykuj mojemu najlepsiejszemuprzyjacielowi Robowi Roughleyowi, za to,

Cz I: I TY moesz rysowa! ..................................................... 2 7

Rozdzia 2: Zadbaj o tkwicego w Tobie a rtyst ..........................................................................37

Rysowanie dla bystrzakw__________________________________________________________

Wybieranie narzdzi do rysowania ........................................................................................... 48

Rozdzia 3: Nawigacja w czasie podry rysownika ...................................................................53

Cz II: Podstawowe um iejtnoci............................ 63

Rozdzia 5: Rozpoznawanie i rysowanie rnych rodzajw linii ...............................................79

Rozdzia 6: Odkrywamy trzeci w y m ia r.............................................................................................95

Rozdzia 7: Oywianie rysunkw cieniow aniem ......................................................................... 109

Rozdzia 8: Rne rodzaje fa k tu r ....................................................................................................129

Rysowanie dla bystrzakw__________________________________________________________

Rozdzia 9: Nowe perspektywy....................................................................................................... 143

Cz III: Rysowanie czas zacz ............................ 159

Rozdzia 11: Zapis ycia w szkicow niku.......................................................................................181

Rozdzia 12: Rysowanie z p a m i c i................................................................................................ 191

Rozdzia 13: Rysujemy martw n a tu r ......................................................................................... 201

Rozdzia 14: Jak zachowa pikno kwiatw id rze w ? ...............................................................211

Rozdzia 15: wiat poza dom em .....................................................................................................219

Rozdzia 16: Rysujemy zw ierzaki....................................................................................................225

Cz IV: Portretowanie udzi ..................................2 3 7

Rysowanie dla bystrzakw__________________________________________________________

Malekie twarzyczki i mikkie, puszyste woski ..................................................................244

Rozdzia 18: Hod dla dziecicej niew innoci............................................................................ 255

Rozdzia 19: Wiele twarzy dorosego c zo w ie k a ....................................................................... 269

Rozdzia 20: Prostsze strony tw a rzy ..............................................................................................283

Rozdzia 22: Dziesi krokw do ukoczenia rysunku.............................................................307

Rozdzia 23: Dziesi dodatkowych zabawnych p ro je k t w ....................................................313

Rozdzia 24: Dziesi ciekawostek dla kadego a rty s ty ......................................................... 337

Rysowanie dla bystrzakw

Kursy, szkolenia i warsztaty .................................................................................................... 341

Rysowanie dla bystrzakw

Z dolnoci B rendy w zakresie rysowania tw arzy zostay dostrzeone przez

W 1998 roku Brenda postanowia zawiesi swoj osiem nastoletni karier

Gorce podzikowania dla mojej wspaniaej agentki literackiej z Bookends

Podzikow ania od wydawcy oryginau

Project E ditor: Mary Goodwin

Project Coordinator: Nance Reeves

Acquisitions E ditor: Natasha Graf

Layout and Graphics: Seth Conley,

T echnical E ditor: Mike Applegate

Proofreaders: John Tyler Connoley, John

Publishing and Editorial fo r Consumer Dummies

D iane Graves Steele, Vice President and Publisher, Consumer Dummies

Richard Swadley, Vice President and Executive Group Publisher

Gerry Fahey, Vice President o f Production Services

# # T ita j w Rysowaniu dla bystrzakw. Ksika ta koncentruje si na podstawach

Samo przeczytanie tej ksiki nie wystarczy, by nauczy si rysowa. Rysowanie

Rysowanie dla bystrzakw

Jeli sdzisz, e wszystkie te stwierdzenia s nieprawdziwe, podzielasz moje

Jak podzielona jest ksika

Rysowanie dla bystrzakw_______________________________________________

Cz II: Podstawowe umiejtnoci

Cz III: Rysowanie czas zacz

Tw oja pami kryje w sobie fascynujce m odele, a ja pom og C i wygrzeba

Cz IV: Portretowanie ludzi

Rysowanie dla bystrzakw

Ikony wykorzystane w ksice

A ch, to ? Pom ylaem sobie, e kilka rysu n k w p o m o e

Odkrywanie radoci rysowania

zybujcy nad onieonymi grskimi szczytami orze, dziecko tulce do siebie

R ysunek m oe w prow adzi do Twojego ycia nowe, zgoa nieoczekiwane