Motywy fantastyczne i ich funkcja w literaturze wybranych epok.

Omw temat na podstawie wybranych przykadw.

Mwic o literaturze fantastycznej wikszoci ludzi przychodz na myl rozlege krainy
zamieszkiwane przez wszelkiego rodzaju byty magiczne takie jak elfy, nimfy czarnoksinicy i
trolle. Ich charaktery i funkcjonowanie jest zgoa od siebie odmienne. W literaturze rnych epok
utary si pewne wzorce odnonie wykorzystywanych motyww fantastycznych i ich funkcji. I tak
oto w literaturze i mitach antyku czowiek wykorzystywa fantastyk, by wytumaczy tajemnicze
zjawiska natury, obce czowiekowi pierwotnemu, natomiast wiat cudownoci obecny w Biblii
personifikowa poprzez anioy i demony dobro i zo. Renesans zastanawia si nad
mechanizmami ludzkiej psychiki, ktre Szekspir zrcznie wplt w kreacj zawiatw ukazujc
demoniczn natur czowieka. Romantycy wykorzystujc istoty fantastyczne o rodowodzie
folklorystycznym zgbiali problemy natury moralnej, a Moda Polska czego wietnym
przykadem moe by Wesele Wyspiaskiego wykorzystuje podobne zjawy, by ukaza problemy
polskiego czowieczestwa. Schematw mona si doszuka wielu, jednak odrzucajc je atwo
mona dostrzec motywy rzadziej wystpujce w literaturze fantastycznej i potrafice spenia
zaskakujce funkcje. Jednym z takich motyww jest motyw kota i na nim postanowiam si
skupi w swojej pracy.
W tym momencie moe nasuwa si Pastwu pytanie, czemu pisarze fantastyczni mieli
zainteresowa si leniwym zwierzciem domowym jakim jest kot. Z odpowiedzi na to pytanie
wychodzi na przeciw Charles Baudelaire. Nie bez powodu zosta on nazwany poet
kotw.Czerpa on wiele inspiracji, dziki tym zwierztom. Charles uznaje koty za zwierzta
wyniose, tajemnicze i nieco demoniczne: dumajc przybieraj hieratyczne pozy sfinksw, ktre
zastygy pene cichej grozy i trwaj zatopione w nie cichym bez koca. W wierszu Koty
zwierzta te s zwizane z Erebem greckim bogiem i usobieniem ciemnoci. Sam Pan
ciemnoci najby koty do pomocy, jednak te s zbyt niezalene by podda si jakiejkolwiek
wadzy. W czeluciach nocy wiod ycie czarnoksinikw, istot z innego wiata. S niezalene,
wdziczne, eleganckie, a przy tym mdre. S cznikami midzy dwoma wiatami irracjonalnym
i racjonalnym, a ich renice pene s mistycyzmu.
Idc tym tropem demoniczn natur kota dostrzeg rwnie Buhakow w Mistrzu i
Magorzacie. Jednak Kot Behemot nalecy do wity Wolanda wydarty jest z patosu
Baudelaire'a. Co prawda jest to szatan w kociej postaci przebiegy i sprytny, lekki i zwinny,
jednak jego posta budzi wiele sympatii i humoru. Sama jego kreacja nie budzi lku i grozy, jest
to w kocu gruby, czarny kocur mwicy ludzkim gosem, nie strojcy od alkoholu i jedzenia.
Peen wdziku w obyciu do kobiet:
To wdka? sabym gosem zapytaa Magorzata.(...)
Na lito bosk, krlowo zachrypia czy omielibym si nala damie wdki? To czysty
spirytus.
Fragmenty satyry i groteski uwydatniaj si nie tylko w wypowiedziach Behemota, lecz rwnie
w jego dziaaniach - na diabelskim balu, nie tylko polewa krlowej, lecz take nie pokae si na
nim bez muszki i pozoconych wsw. Jego zadaniem w wicie Wolanda byo zabawianie ksicia
ciemnoci, dlatego te nie stroni od psikusw. Drczy on jednak ludzi, ktrzy na to zasuyli. W
wyniku jego dziaa zostay spalone cztery domy, paru mieszkacw doprowadzi do szalestwa, a
take wtargn do sklepu dla uprzywilejowanych wraz z Korowiowem. Uczynili to w celu
napitnowania nierwnoci spoecznych - podziaw istniejcych midzy ludmi i stworzonych
przez ludzi. Wszystkie te wybryki miay cel demaskatorski naley ukara tych, ktrzy zbytnio si
pyszni i zapomnieli ju o linii midzy dobrem a zem.
1

Kot nie musi by towarzyszem diaba, rwne dobrze moe stpa u boku czarownicy.
Opowiadanie Wspomnienie wspczesnego pisarza Tomasza Pacyskiego nie tylko pokazuje nam
ciekaw konstrukcj narracyjn, w ktrej narratorem-gawdziarzem jest personifikowany (a
moe lepiej: zaczarowany) kot, ktry prezentuje histori swojego ycia. Jak si dowiadujemy, by
on pupilkiem pewnej czarodziejki. Lub jak sam okrela czarodziejka bya jego wasnoci, bo
to koty wanie wybieraj same swoich wacicieli. Koci wojownik darzy ogromnym uczuciem t
niezwyk kobiet. Wyczuwa kad jej emocj, wyczekiwa jej nadejcia, jednak nigdy nie dawa
jej do zrozumienia i nie okazywa wprost swojej gbokiej mioci i oddania. Niezwykle dumny w
swej naturze kocur nie chcia jej rozpieszcza, by nie czua si zbyt pewna w stosunku do uczu,
ktre ich cz. Pewnego jednak razu czarodziejka zostaa zdradzona i obezwadniona przez
przyszego nastpce tronu, klienta-spiskowca i czarownika. Uprowadzili j z wierzy, ktr
zamieszkiwaa wraz ze swoim kocurem. Obiecaa mu jednak powrt, ktrego kot nigdy si nie
doczeka... Dziki temu, e narracja prowadzona jest z punktu widzenia kota, pene magii
opowiadanie zyskuje dodatkowy walor artystyczny psychologizm postaci. Czytelnik poznaje
zupenie inny punkt widzenia wiata, nieludzkie wartoci i bogate przeycia wewntrzne, ktre
przepeniay zwierzaka. Co czego czowiek nie jest w stanie zrozumie duma, ktra jest dla nas
samych, a nie na pokaz, niezaleno i wolno w relacjach z innymi ludmi, a przy tym
bezgraniczne oddanie i zaufanie to wszystko nabiera zupenie innego wymiaru, gdy chodzi o
istot nieludzk. Po caej lekturze nasuwa si na myl melancholijny wiersz Wisawy Szymborskiej
o podobnej tematyce Kot w pustym mieszkaniu:
Umrze tego nie robi si kotu.
Bo co ma pocz kot
w pustym mieszkaniu.
Powrmy jednak do epoki romantyzmu, cudownoci i fantastyk podszytego. W baniach Braci
Grimm, np. O biednym mynarczyku i kotku, rwnie znalazo si miejsce dla tytuowego kota.
Ba ta przedstawia histori najmodszego z uczniw starego Mynarza, ktry posa w wiat trjk
swoich uczniw, by przyprowadzili mu konie. Ten, ktry powrci z najlepsz szkap dostanie w
spadku jego myn. Dwjka starszych uczniw uwaaa Bartka za gupca, niezdolnego do sprostania
zadaniu i podstpnie zostawiaj go samego w jaskini. Z pomoc nadchodzi mu kot i to nie byle jaki,
bo gadajcy i posiadajcy wasny zamek. Bartek za rad kota postanowi mu suy przez 7 lat, za
co mia dosta najwspanialszego na wiecie rmaka. Tak te si stao, poprzez swoj prac, ufno i
nie utracenie pogody ducha w niekorzystnych sytuacjach to Bartek przyprowadzi godnego uwagi
konia, nie za kulawe i lepe szkapy jak pozostali uczniowie. Bajka ta pokazuje jak wane jest
zachowanie spokoju, pogody ducha i denie do celw nawet jeli sytuacja wydaje si by
beznadziejna. Uczciwa praca i podanie za wasn intuicj, pozostajc w zgodnoci ze wiatem i
harmoni zawsze zostanie wynagrodzona. Warto te przyjmowa pomoc z zewntrz, nawet jeli
wydaje si by absurdalna. A wszystko to za spraw czarodziejskiego kota.
Przedstawione przeze mnie pozycje pokazuj, e jeden pozornie nic nie znaczcy motyw moe
wiele namiesza w kanonie literatury. Futrzastka kulka moe nie tylko sta si inspiracj dla wielu
wspaniaych wierszy czy te suy do zobrazowania wanych wartoci. Kot moe zdemaskowa
obudne spoeczestwo, a swojego rodzaju martyrologia po utracie ukochanego waciciela
doprowadzi do ez najtwardszego czytelnika. Kot w wiecie fantastyki porusza si wyjtkowo
zgrabnie, pozostawiajc autorowi swobodne pole do popisu.