Professional Documents
Culture Documents
JACEK AKOWSKI
CO DALEJ
PANIE MROEK?
Cz I
Znowu byli razem. Za hotelowym oknem trzaska mrz. Nad czerwonymi dachami starego
Sztokholmu szalaa wichura. Sypa nieg, strzelay fajerwerki. Po tygodniach rozstania stali w
tym oknie we dwoje. Cieszyli si sob i ciepem hotelowego wntrza. Obj j ramieniem.
Susana, chc, ebymy zamieszkali w Meksyku.
Naprawd, Sawomir?
Absolutnie naprawd.
Ty wiesz, Sawomir, e Meksyk to nie jest plaa w Acapulco?
Ja nie cierpi play...
Wiesz, e Europejczycy si w Meksyku nie aklimatyzuj. A co dopiero Europejczycy
piszcy po polsku. To tak, jakby mieszkajc w Paryu pisa w jzyku navaho.
Zdawa sobie z tego wszystkiego spraw. Ale co mi tam aklimatyzacja myla ja
potrzebuj trzech dni. A Europa bdzie ju tylko kisa. Bardzo wygodnie jest y w Europie,
bardzo tu jest piknie, ale potwornie nudno. I poza tym: co dalej?
My si zaaklimatyzujemy. Zgoda?
Ale ty wiesz, o czym mwisz? Wiesz, e to nie bdzie atwe?
Damy sobie rad. Wic zgoda?
Zgoda, Sawomir, zgoda, zgoda, zgoda...
By pierwszy dzie 1989 roku. Susana Osario-Mroek nie moga sobie wymarzy
wspanialszego noworocznego prezentu. Mimo wszystko tsknia do swego rodzinnego kraju,
ktrego nie lubia, z ktrego uciekaa, ale w ktrym jednak jak nigdzie czua si u siebie.
W gruncie rzeczy o niczym innym bardziej nie marzya, jak o tym, eby razem ze
Sawomirem zamieszka w Meksyku. Zanim si pobrali, przez lata nia o tym, by przey
wielk mio, mie wspaniaego ma, ktrego Meksykanie bd powaali, i y z nim
gdzie w Meksyku tak, jak jej si podoba bez ogldania si na wszystko, czego tam nie
akceptowaa.
Miaa 36 lat. Jej mowi, Sawomirowi Mrokowi, do szedziesitki brakowao roku i
paru miesicy. Razem ruszali na wielk yciow przygod.
Poznali si dziesi lat wczeniej w Meksyku. Susana bya asystentk reysera w teatrze,
ktry wystawia Mrokowskich Emigrantw. Mroka zaproszono jako autora teatralnego
superhitu. Emigrantw miesicami grano po dwa razy dziennie, a mimo to, by kupi bilety,
trzeba si byo ustawia w kolejce. Susana zostaa przewodniczk pisarza. Gdy Mroek
wrci do Parya, zaczli pisywa listy. Nic powanego, ot wymiana wrae, par garci
refleksji.
Spotkali si ponownie w roku 1987. Po wielkim trzsieniu ziemi, ktre zniszczyo
Meksyk, Susana zamieszkaa u przyjaci w Norwegii. Mroek przyjecha do Oslo na
premier Kontraktu. Ona miaa za sob nieudane maestwo. On by samotnym wdowcem.
Wczc si po Oslo szybko odnaleli pokrewiestwo dusz. Oboje yli teatrem i literatur.
Oboje mieli kopot z zaakceptowaniem swoich wasnych krajw. Sawomir mia kopot z
Polsk. Susana z Meksykiem. Oboje chcieli znale sobie nowe miejsce na wiecie. Na razie
znaleli siebie. Zaprosi j do Francji. Tam przyja jego owiadczyny. Pobrali si w Paryu
25 padziernika 1987 r.
3
Poczucie, e trzeba si ruszy gdzie dalej, towarzyszyo Mrokowi przez niemal cae
ycie. Cigle co go gnao. y w wiecznym konflikcie midzy potrzeb komfortu,
zakorzenienia, umiejscowienia, domu a podszeptami kudatego demona, ktry wci sczy
do ucha mczce pytanie: Co dalej, panie Mroek? Co dalej? Co dalej? To w kudaty
jegomo cigle podpowiada jakie inne miejsca, podsuwa argumenty uzasadniajce
rzucanie wszystkiego, kaza poszukiwa Ziemi Obiecanej i prbowa siebie w nowych
okolicznociach.
Pierwsz odpowiedzi na pytanie: Co dalej? bya emigracja z Krakowa do Warszawy w
1959 r. Warszawa to bya Stolica, ktra przed modym-zdolnym miaa szeroko otworzy
wrota pisarskiej kariery. No, i otworzya, chocia za cen tuaczki po wynajtych
mieszkaniach. Dopiero po roku w redakcji Nowej Kultury Mroek przypadkiem natkn si
na wci potnego Stefana kiewskiego.
Co sycha?
Ach, mam kopoty z mieszkaniem.
Nie ma pan mieszkania?
Cigle mieszkamy ktem.
No to ja pana wstawi na list Cyrankiewicza.
I wstawi. Dziki licie premiera par miesicy pniej Mrokowie mieli ju swoje wasne
dwa pokoje na nowym Starym Miecie. Zaczo si urzdzanie. Kiedy si urzdzili, Mroek
nie by ju modym-zdolnym z Krakowa, lecz obiecujcym polskim dramaturgiem z
krajowym, a niebawem i zagranicznym sukcesem. Kudaty demon znw pyta: I co dalej? Co
dalej?
Obiecujcy lecz: co obiecujcy? Co ja naprawd wiem o tym, ile jestem warty? yj
myla Mroek w pancernym akwarium, w ktrym nic nie jest naprawd. O wszystkim
decyduj jacy podejrzani faceci siedzcy po ministerstwach, komitetach, wydziaach. Nie
wiem, czy jestem zdolny naprawd, czy tylko oni mianowali mnie zdolnym. yjc w PRL-u,
jestem wasnoci Pastwa i jako pastwowa wasno wiem tylko tyle, ile mi pastwo do
wiedzenia poda. Wic w gruncie rzeczy sam nie wiem, kim jestem.
Zanim przyjechaa Susana, Mroek wiedzia na pewno, e reszt ycia mog spdzi ju
tylko w Meksyku.
Nigdy jeszcze Kudaty nie przey takiego triumfu. Wszystkie jego wczeniejsze sukcesy
byy poowiczne. Przewanie zostawaa jaka droga odwrotu, zawsze byy jakie obiektywne
okolicznoci, do ktrych mg si odwoa. Teraz po raz pierwszy gna Mroka i to nie
samego na cakiem inny kontynent, kaza mu wszystko rzuci, likwidowa pikne wntrze
skrzypiec, zrywa z przyjacimi (ktrzy na jego decyzj cakiem zgodnie reagowali pukajc
si w gowy), oddali si od wydawcw, agentw, teatrw i redakcji, a w dodatku robi to
wszystko bez adnego racjonalnego powodu, bez jednego choby wyranego impulsu.
Wyjtkowe chwile uniesienia musia Kudaty przeywa, gdy w maju 1989 roku
Mrokowie wybrali si do Meksyku na wielki rekonesans. Najpierw spdzi z nimi tydzie u
rodziny Susany w samym Mexico City, a potem dumnie im towarzyszy, gdy wynajtym
pick-upem ruszyli w swoj pielgrzymk do Ziemi Obiecanej. Zdawali ju sobie spraw, e
adne meksykaskie miasto nie wchodzi w rachub. Bo miast w europejskim sensie
praktycznie w Meksyku nie ma. S tylko zapade mieciny i rnych rozmiarw skupiska
ludnoci. Pikno tego kraju zobaczyli w rozlegych hacjendach bdcych odpowiednikiem
europejskich szlacheckich majtkw i w rodzinnych ranchach skal przypominajcych
poszlacheckie resztwki albo gospodarstwa zamonych wielkopolskich chopw.
Zaczli od Michoacan, potem ruszyli na pnoc, a stamtd na poudnie. Szukali dla siebie
rancha. Przemierzali pustynn krain kaktusw, skalne wowiska, parne atlantyckie
wybrzee i wysokie gry. Ogldali resztki osiemnastowiecznej hacjendy i podmiejskie rancha
przerobione na dacze bogatej klasy redniej. W dwa miesice przejechali kilkanacie tysicy
kilometrw, zjedzili cay praktycznie Meksyk. Kilka razy ju-ju mieli co kupowa, ale
zawsze musiao si okaza, e albo brakuje wody, albo jest za ciepo, albo wreszcie w aden
sposb nie da si skompletowa papierw.
Dopiero teraz Mroek zda sobie spraw ze skali przedsiwzicia, na ktre si porwa.
Przeywa zaamania, chcia si wycofywa, gotw by przed czasem wraca do Europy. Na
przemian traci i odzyskiwa wiar, e moe tu, wrd Indian, kaktusw, wy i skorpionw,
znale szczcie na reszt burzliwego ycia. Tymczasem Kudaty pewnie z wraenia
zamilk, wic meksykaskie plany przetrway gwnie dziki zrwnowaeniu Susany i
uporowi Mroka odziedziczonemu podobno po chopskich antenatach.
W kocu czerwca z pustymi rkami wracali do Mexico City. Gotowi ju byli osiedli si w
Prowansji, kiedy brat Susany najpierw podpowiedzia poszukiwanie w okolicy Tlaxcala w
meksykaskiej Szwajcarii, jak mwia Susana jakie 60 km od Mexico City, a potem
dosownie w przededniu wyjazdu przynis wiadomo, e niedaleko jakiego miesznego
Rio Frio, gdzie lata s chodne, a zimy agodne, wystawiono na sprzeda rancho o banalnej
nazwie Les Flores, czyli kwiatki, pooone jak na Meksyk raczej niezbyt wysoko, bo
raptem 2700 metrw ponad poziomem morza, niezbyt due i troch ju zagospodarowane.
Na miejsce dotarli pod wieczr. Stanli przed zamknit na gucho solidn eliwn bram
oddzielon od drogi gbokim na dwa metry rowem, ktry mg te by fos albo naturalnym
korytem okresowego strumienia. Par metrw za bram teren rancha do gwatownie opada
odsaniajc sigajcy po horyzont widok kolejnych pasm grskich. Mrokowi ta perspektywa
przypominaa Beskidy, bo pozbawiona bya typowej dla Meksyku bezludnej surowoci.
Midzy zalesionymi grami pracowicie wiy si drogi. Przy nich tu i wdzie stay jakie
domy.
Na lewo od bramy wida byo rozlege zabudowania. Na dwch najwyszych uoonych w
11
podkow tarasach stay dwa wyranie mieszkalne budynki i co, co mogo by dug szop,
barakiem lub stajni. Po tarasowo opadajcym ogrodzie przechadzaa si owca skubica
ogromne meksykaskie agawy. Na przeciwlegym wzgrzu majaczyy budynki miasteczka
zdominowanego przez sylwetk typowo meksykaskiego kocika z zakoczon mikkim
ukiem dzwonnic. Parset metrw dalej na niewielkim poronitym ogromnymi agawami
pagrku, gdzie zaczynaa si wioska typowa dla Indian Pueblo, rozciga si widok na
drzemice w odlegoci 20 kilometrw wulkany.
Kiedy po zmroku wjedali do Mexico City, oboje byli pod ogromnym wraeniem tego, co
po dwch miesicach wdrwki i poszukiwa tak nieoczekiwanie udao im si znale.
Kudaty za uparcie powtarza, e to jest wanie ich miejsce na Ziemi. I brzmia
przekonywajco.
12
Cz II
Przeczytaem w gazecie, e Apokalipsy nie bdzie.
eby uczci t dobr nowin, poszedem do McDonaldsa i zamwiem hamburgera. (...)
Dotychczas konsumowaem bez entuzjazmu, poniewa yem w oczekiwaniu katastrofy. Po
co waciwie ketchup, gdy i tak zmierzamy ku katastrofie? Ale teraz wiat ma przyszo.
Wic dooyem sobie jeszcze ketchupa, bo teraz ju warto. (...) Trzeciego dnia zauwayem,
e konsumujc podwjny ketchup po raz trzeci, nie dotrzymuj kroku swojej epoce. (...)
Co dalej? Nieubagany rozwj konsumpcji wymaga ketchupu siedmiokrotnego, a pniej
omio-, dziewicio-, dziesiciokrotnego i tak dalej bez koca, bo teraz, gdy Apokalips
odwoano, przyszo nie miaa ju kresu. Zamy, e przetrzymam keczup nawet
dziesiciokrotny. Ale pniej?
Podpaliem McDonaldsa, tu chodzio o ycie. Poar nie by wielki, gdzie mu tam do
Apokalipsy, ale lepsze to ni nic.
Mczyzna, ktry 12 stycznia 1990 roku napisa te sowa, w pewnym sensie sam wanie
podpali swego McDonaldsa, by zacz nowe ycie na skraju cywilizacji. Teraz postawi
ostatni kropk krtkiego opowiadania, zoy pod nim podpis krelony mocno
geometrycznym pismem i przystpi do troskliwego rozcierania zgrabiaych przy pisaniu
doni. Paszcz, w ktrym siedzia przy stole jakby wyjtym z dekoracji Piercienia
Nibelunga, w adnym razie nie dawa wystarczajcej izolacji przed chodem i przenikliw
wilgoci panujcymi w praktycznie nie ogrzewanym rozlegym pomieszczeniu. Za niezbyt
szczelnymi oknami z nieba jak co dzie o tej porze rwnomiernie laa si woda, a
zapadajcy zmrok co chwila rozwietlay widlaste byskawice uderzajce w okoliczne
wzgrza.
Kiedy po duszej chwili skra przemarznitych doni stracia wreszcie szorstko,
mczyzna wsta od stou, wzi z kredensu bkitn lotnicz kopert, woy do rodka
maszynopis swego opowiadania i starannie wypisa londyski adres redakcji The European,
czyli Europejczyka, w ktrym mia swoj cotygodniow kolumn. Mg ju teraz spokojnie
sign po stary szkicownik i powrci do ulubionego ostatnio zajcia, jakim byo
projektowanie przyszego ksztatu posiadoci.
Od blisko trzech tygodni razem z on, obarczonym liczn rodzin dozorc, tajemniczym
sznaucerem Otellem i trzema rasowymi komi mieszka w tym maym, obejmujcym
niespena 2 hektary, rancho pooonym na grskim zboczu parset metrw przed
miasteczkiem Tlahuapan, w powiecie Tlaxcala, prowincji Pueblo, jakie dwie i p godziny
jazdy od centrum Mexico City. Przez owe trzy tygodnie on i jego ona zdyli ju nieco
przywykn do dziwacznie pionierskich warunkw, ktre tu panoway.
13
W caej stajni jeden tylko poczciwy czarny jak noc Cuervo, nieco
moe przydugi waach, podobno pkrwi angielskiej, mia na tyle
rozumu i koskiej ogady, by mc po niewielkim padoku nosi
Sawomira Mroka
15
Trudno natomiast powiedzie, czym w, jak cae rancho, zapomniany przez swoich
chlebodawcw rzdca ywi Otella olbrzymiego czarnego brytana. Mrokowie znaleli go
szalejcego ze zoci i godu, uwizanego na acuchu przytwierdzonym do cementowej
kolumny czego, co pono miao si sta budynkiem dochodowej psiarni, lecz si nim nigdy
nie stao, z przyczyn rwnie oczywistych (lub rwnie niepojtych), co instalowanie jacuzzi w
pomieszczeniu pozbawionym ciepej wody. Jak wiele rzeczy w Meksyku co tu zostao
zaczte i nigdy nie skoczone. By jaki pomys, moe nawet dobry, wydano troch
pienidzy, woono troch pracy, a potem pomys si zmieni, nastpne pienidze
zainwestowano gdzie indziej, po starym pomyle za pozostaa pamitka w postaci
cementowych kolumn stojcych w poowie ogrodu i przykutego do nich tajemniczego Otella.
Pdzc ycie w upokarzajcej niewoli Otello przestawa ujada tylko wtedy, gdy na krtko
usypia. y wic od lat z solidnie wyszczekan opini wciekego ludojada gronego dla
kadego, kto si do niego zbliy nie wyczajc i samego rzdcy od czasu do czasu
podsuwajcego mu misk z pomyjami. Na rozkaz nowych pastwa solidnie nakarmiony i
puszczony z acucha poprzesta tymczasem na niegronym kapniciu ogromnymi
szczkami. Biega od tej pory, gdzie chcia, ujadajc nieporwnanie oszczdniej. Ale im
wicej mia swobody, tym lepiej byo wida, jak wielka przepa dzieli go od zwykego
acuchowego burka. Tym bardziej frapujca stawaa si wic i jego psia tajemnica, ktr
sygnalizowa nie tylko szlachetn budow swego sprystego ciaa, ale te widoczn dla tych
co s za psami pen elegancji harmoni kadego swego ruchu.
Caa wielka cho przecie psia uroda Otella ukazaa si jednak dopiero kilka dni
pniej, kiedy oswojony ju z odzyskan wolnoci, podda si kpieli i fachowemu
strzyeniu. Wtedy te w jakiej mierze wyjania si jego psia tajemnica. Pod warstwami
skotunionej, od lat nie pielgnowanej sierci Mrokowie odkryli bowiem nie tylko naturalne
pikno harmonii psiego ciaa, ale i wypalone przed laty tajemnicze znami. Okazao si ono
znakiem cennego zwycistwa odniesionego przez wzorowego sznaucera olbrzyma na
prestiowej kalifornijskiej wystawie. Od tej pory Mrokowie darzyli Otella nie tylko
respektem wzbudzanym przez jego potne zbiska, ale te powaaniem nalenym psiemu
arystokracie zapewne niedoszemu zaoycielowi hodowlanej dynastii.
By dopeni opisu ywego inwentarza, trzeba w tym miejscu wspomnie o trzech
wierzchowych koniach, ktre pastwo Gringowie przy transakcji dorzucili dla rwnego
rachunku. Prymat w stajni dziery niewtpliwie szalony Bucefalo, pikny okaz lokalnej rasy
azteca, przed laty poniewczasie waaszony ze skutkiem poowicznym. Jaki miejscowy
konowa na zawsze pozbawi go szansy posiadania potomstwa, ale zrobi to zbyt pno i zbyt
niekompetentnie, by pozbawi go rwnie najbardziej nieprzyjemnych cech jurnego ogiera,
ktry zrzuci ze swego grzbietu kadego, kto go dosidzie, i z nie mniejsz przyjemnoci
kopnie lub ugryzie tego, kto si do tylko zbliy.
Niespenion par dzikiego Bucefalo stanowia Gardenia, biaa klacz rasy portugalskiej,
yczliwa kobietom i chtnie noszca angielskie damskie siodo, ale absolutnie nie tolerujca
adnego ludzkiego samca, ktry chciaby si do niej zbliy lub, nie daj Boe, prbowa jej
dosi okrakiem. Tak wic w caej stajni jeden tylko poczciwy, czarny jak noc Cuervo, nieco
moe przydugi waach podobno pkrwi angielskiej, mia na tyle rozumu i koskiej ogady,
by mc po niewielkim padoku nosi Sawomira Mroka. Chwilowo jednak na konne
przejadki nikt tu nie mia czasu, bo przecie ruiny Los Flores miay si niebawem
przeobrazi w dumn La Epifani.
Pastwo Mrokowie tymczasem zamieszkali na stryszku La Cabay w nie uywanej od lat
16
gocinnej sypialni, jak cae rancho opanowanej przez czarne pajki i pozbawionej prdu oraz
ogrzewania. Wytrzymali tam dwie noce w parostopniowym mrozie, ale natychmiast po
witach wybrali si do Tlaxcali po gazowy piecyk, by ogrza przynajmniej skromn
sypialenk.
May piecyk podczony do butli chwilowo by na rancho jedynym rdem ciepa. Nikt
jednak nie narzeka. Mrokowie, bo yli budujcymi wizjami przyszoci, a Paco Guzman,
nowy rzdca, ktrego Susana wynaja jesieni, bo nie widzia nic dziwnego w tym, e wraz z
on i 4 crkami gniedzi si w zwolnionym przez poprzednika nie ogrzewanym pokoiku
przyziemia Casa Grande.
18
20
22
Cz III
Zmartwychwstawa cudem.
Zdawa sobie z tego spraw tym lepiej, im dusze byy remisje paranoicznego delirium.
Ju w kocu lutego dr Lopez Velarde mg z dum pozwoli pacjentowi na opuszczenie
szpitala. Jeszcze przez dwa tygodnie Sawomir musia codziennie zgasza si na kontrole,
wic chwilowo Mrokowie zamieszkali u matki Susany w samym Mexico City, ale okoo
poowy marca mogli ostatecznie wrci do swojej Epifanii.
Sawomir znw mwi po angielsku, nie traci wiadomoci, potrafi zachowywa si
waciwie normalnie, ale w rodku wci miotay nim lki, depresje i drczki. Caymi
dniami y w lku lub w strachu przed lkiem. Kiedy patologiczne napicie wreszcie na
krtko mijao, pojawiaa si upiorna obawa, e tak ju bdzie zawsze, e nigdy nie odzyska
prawdziwego spokoju, e ju nie wrci pami tego wszystkiego, co po operacji przepado w
czarnych czeluciach amnezji. W miar jak odzyskiwa pami i umiejtno samodzielnego
dziaania, stopniowo pozbywa si jednak moe najpotworniejszego strachu: e na cae ycie
zostanie jak sam mwi idiot wymagajcym opieki i miotanym absurdalnymi
delirycznymi lkami, nad ktrymi w aden sposb nie moe zapanowa.
Emocjonalne burze stara si zwalcza zmuszajc si do rutynowego dziaania. Wstawa
regularnie o 9 rano, przez rozum zjada niadanie, potem siada do pracy. Czyta pras,
odpisywa na listy, pisa opowiadania dla Europejczyka. Godziny, ktre spdza na pisaniu,
byy dla Susany chwilami wytchnienia, bo zachowywa si wwczas jak zupenie zdrowy.
Rzemielnicza pisarska solidno sprawiaa, e kiedy nadchodzi termin wysyki kolejnego
tekstu, potrafi pokona drczce go obsesje, przeama obezwadniajce uczucie bezradnoci
i zdoby si na skupienie konieczne, by tworzy. Jemu samemu wiadomo, e mimo
wszystko znw jest w stanie pisa, dodawaa spokoju. Neurony pisania agodziy aktywno
potnych neuronw lku. Widzia w ich dziaaniu dowd, e naprawd yje, e nie jest tylko
jak nieraz o sobie myla miotanym emocjami kbkiem rozszalaych nerww i zuytych
wntrznoci.
Tymczasem ciao goio si szybciej ni nerwy. Latem dr Lopez Velarde uzna, e stae
kontrole szpitalne nie s ju potrzebne, ale Mroka cigle drczy niepokj, a napady lku
paralioway go czsto na wiele dugich godzin. Kiedy od operacji mino p roku, a lki i
urojenia, wbrew obietnicom lekarzy, wci trway, Susana uznaa, e aby si ich pozby,
Sawomir potrzebuje przeomu, odmiany, szoku, ktry zmusi go do skoncentrowania si na
czym innym ni wasna choroba. Po serii dramatycznych rozmw zdoaa go przekona do
samodzielnego wyjazdu na minifestiwal jego sztuk organizowany w Sztokholmie.
23
Zmartwychwstaem cudem
Oboje mieli nadziej, e kiedy Mroek, zdany tylko na siebie, bdzie musia odby
transkontynentaln podr, porusza si po Sztokholmie, pamita o lekarstwach, jedzeniu,
praniu, formalnociach, kiedy z jego ycia na jaki czas znikn sytuacje i miejsca, w ktrych
przez ostatnie p roku tyle razy cierpia, kiedy wreszcie zabraknie nadopiekuczej ony,
choroba minie sama i nigdy nie wrci.
Na pocztku wrzenia Mroek wyldowa w Sztokholmie z elaznym postanowieniem, e
si z sob upora i po paru tygodniach wrci do Epifanii zdrowy. Zacisn zby, chodzi na
spektakle i oficjalne przyjcia, rozmawia z ludmi, udawa, e nic si nie dzieje, ale
wewntrz wci potnie dygota. Czasem lk bywa tak natarczywy, e Mroek nie potrafi
si zdoby na przejcie ulicy. Przystawa, chowa si do bramy, kuli si w sobie, czeka, a
drczka ustpi. Jak umia, zmaga si z szarpicym go od rodka upiorem, ale kiedy po
miesicu wrci do Epifanii, wci nie by ani zdrowy, ani przekonany, e wreszcie
wyzdrowieje.
Znw co rano regularnie wstawa i chodzi do wiey, eby pracowa lub, czciej,
symulowa prac, bo tygodniami nie umia przeama zakltego krgu, w ktrym lki
ustpoway miejsca tylko depresji i strachowi przed lkiem. Waciwie nie mia ju siy si z
samym sob zmaga.
Co ty mi zrobia! wyrzuca Susanie. Dlaczego nie pozwolia mi umrze? Jak
moga dopuci do tego, ebym nie umar od razu.
24
25
coraz rzadziej. Po dwch miesicach Wdowy byy gotowe, a ich autor ju praktycznie
zdrowy. Nie by moe z tej sztuki specjalnie zadowolony cho przecie si jej nie wstydzi
ale potrafi ceni j za to, e mu przywrcia normalno.
Na pocztku marca 1992 roku maszynopis Wdw powdrowa do Diogenes Verlag
szwajcarskiego wydawcy, ktremu Mroek na zawsze sprzeda prawa wiatowe do caej
swojej twrczoci a ju latem pokazano je na festiwalu teatrw w Sienie reyserowane
przez samego autora.
Tym razem pojechali do Europy oboje z Susan. Mroek bra jeszcze zalecone przez dr.
Velarde lekarstwa na obnienie cinienia, atwo si mczy, mia saby apetyt, ale psychicznie
czu si zupenie dobrze. Na tyle dobrze, e po dwch latach znw potrafili si bawi, cieszy
yciem i towarzystwem modego woskiego zespou. Jesieni wybrali si razem do Parya, a
potem do Krakowa. Znw mieli plany, projekty, marzenia. W redakcji Tygodnika
Powszechnego Mroek opowiada, e w Meksyku po raz pierwszy w yciu polubi swoj
prac, e nareszcie ma przestrze, ktrej mu potrzeba, nareszcie bdzie mg poukada
papiery i ksiki.
Zaczyna si zoty czas ich meksykaskiej przygody. Kiedy jesieni wrcili do Epifanii,
zastali j kwitnc dokadnie tak, jak sobie wymarzyli. Za szczelnymi oknami niegrone
byy ju deszcze ani wichury, w ogrzewanych i wyoonych dywanami wntrzach nie
przeszkadzao zimno, dla obstawionych piorunochronami domw niestraszne wydaway si
choby najpotniejsze gromy walce w posiado na wzgrzu. W ogrodzie owocoway
wypielgnowane drzewka, starannie strzyona trawa najwyszych tarasw, ktrej nasiona
Mrokowie przywieli z Europy, uzyskaa konsystencj prawdziwej angielskiej murawy.
Suba pod wodz Paco pracowaa nienagannie przynajmniej jak na meksykaskie warunki.
Tylko stajnia niestety wiecia pustkami, bo po operacji Mrokowi zabroniono fizycznych
wysikw, a Susana nigdy nie przepadaa za komi, wic trzeba je byo sprzeda.
Wszystko dziaao ju tak wymienicie, e Susana moga pomyle o powrocie do
wasnych teatralnych pasji. Wkrtce po przyjedzie z Europy skrzykna przyjaci i pod
firm Teatro de Epifania zacza przygotowywa wystawienie Wdw w powiatowym
teatrze w Tlaxcala.
Po Nowym Roku przedstawienie byo gotowe. Zamwili wtedy specjalny autobus i
zawieli nim na premier wszystkich pracownikw Paco z Flor i czterema crkami,
kuchark Mari i jej pomocnic, starego ogrodnika i podrcznych Paco oraz kilkanacie
osb z okolicy. Mieli teraz przed sob naprawd wielkie chwile. Wystarczyo popatrze na
miny Indian, ktrzy pierwszy raz w yciu zobaczyli zocenia i stiuki tlaxcalskiego teatru, eby
zrozumie, e ta premiera nie moga odby si bez nich. I trzeba byo popatrze na ich twarze,
kiedy po przedstawieniu zapalono wiato, eby uwierzy, e jeli nie dla nielicznych
tlaxcalczykw, to w kadym razie dla owych kilkudziesiciu goci Epifanii warto byo da to
przedstawienie.
Madame powiedziaa stara Indianka Maria zdziwionej milczeniem publicznoci
Susanie miaam ochot si mia, lecz moje serce bio nazbyt mocno.
Ale liczyo si i to, e Paco, ktry w imieniu seor Mroka zarzdza Epifani, Maria,
ktra dla Mroka nauczya si robi jego ulubione danie: czyli borshch i perogi, don
Adolfo, bardzo stary ogrodnik, wreszcie kuchenne i pokojowe pomoce, rni wynajmowani
przez Paco robotnicy, a take ludzie z Tlahuapan dopiero teraz zrozumieli, z kim maj do
czynienia. Bo przecie dopiero teraz dowiedzieli si, co produkuje ten dziwny, a dla nich
moe raczej dziwaczny seor Sawomir Mroek, ktry polubi Meksykank, kupi to stare
rancho i zbudowa na nim swoj mieszn wie, w ktrej przesiaduje caymi niemal dniami
mwic, e tam pracuje, cho nic waciwie nie robi, czy raczej sdzc po odnajdowanych
27
Mia bowiem gboko wpojone poczucie hierarchii, a nie potrafi zrozumie podziau
kompetencji i odpowiedzialnoci, podobnie jak nie potrafi si nauczy odkrcania ruby. W
wiecie don Adolfo tak jak w wiecie dziecka byli mali, ktrzy suchaj, i duzi, co
rozkazuj. On mia tylko sucha. Nie dopuszcza wic myli, e mgby podj jakkolwiek
28
31
Rozumia wic take coraz lepiej, e naruszenie hierarchii, jakakolwiek fraternizacja czy
prba zmniejszenia dystansu midzy seor i zwaszcza nim biaym seorem a
pracownikami rancha wytworzyaby w miejscowych wraenie, e co si zawalio w
kosmosie. A to wczeniej czy pniej musiaoby oznacza odrzucenie lub co najmniej
omieszenie dziwakw. Jeli wic chcieli tu y, musieli akceptowa miejscowe reguy.
Niby to wszystko wiedzieli. Niby rozumieli. A jednak zanim si obejrzeli, kod zosta
zamany, zasady naruszone, dystans diabli wzili. I wkrtce nikt ju nie mg zapanowa nad
tym, co si w Epifanii dziao.
Nieszczcie zaczo si od konfitur, ktre byy za dobre. Od wspaniaych, domowych
konfitur, ktre Susana smaya dla ma. Bo przecie szkoda byo zmarnowa t mas jabek,
mango, brzoskwi, gruszek i liwek, ktre rodziy drzewka porastajce tarasy Epifanii. Kto
spord znajomych Susany odwiedzi Epifani, ten si owymi konfiturami zachwyca.
Sytuacj pogorszyo dobre serce Susany. Bo zachwyceni konfiturami gocie opuszczali
Epifani ze soiczkami w kieszeniach. Wkrtce wic konfiturami zachwycali si take gocie
goci. Niebawem przyjaciele zaczli si przymawia o drugi soiczek dla swoich
zachwyconych przyjaci. W ten sposb na konfiturowym horyzoncie pojawili si nie mniej
zachwyceni gocie goci goci, czyli przyjaciele przyjaci przyjaci. I wszyscy oni, gdy raz
sprbowali, gwatownie podali konfitur z Epifanii.
Ale dlaczego Susana miaaby obdarowywa swoimi konfiturami ludzi, ktrych w yciu nie
widziaa na oczy? A z drugiej strony: owocw rodzio si w Epifanii tyle, e Mrokowie
mogli zje tylko niewielk cz robionych z nich konfitur. Czy miay si marnowa?
Wreszcie jaka przyjacika zebraa si na odwag i powiedziaa Susanie to, co wielu
zapewne mylao: e jeden czy dwa soiki to dla niej za mao i e chciaaby po prostu kupi
tyle konfitur, eby starczyo ich na ca zim dla niej i jej przyjaci. Susana bya
zakopotana, ale wreszcie ulega. A skoro ulega jednej, nie moga si oprze i innym
przyjacikom, przyjacikom swoich przyjaciek, a w kocu take przyjacikom
przyjaciek swoich przyjaciek. Zanim si obejrzaa, konfitury zaczy przynosi cakiem
32
interesujcy dochd, a do bramy Epifanii dzwonili poszukujcy ich ludzie, o ktrych istnieniu
Susana nawet nie miaa pojcia.
W 1993 roku konfitury z Epifanii pojawiy si w ofercie spdzielni gospody, ktre
swoim znajomym i znajomym znajomych sprzedaway wasne domowe przetwory.
Sprzedanych soikw nie liczono ju teraz na sztuki, ale na kartony, a popyt rs z miesica na
miesic. Okazao si, e Susana przez przypadek trafia w gbok rynkow nisz.
Europejskie konfitury sprzedawane w eleganckich sklepach byy potwornie drogie, a w
Meksyku nic takiego nie produkowano.
Wtedy wanie zdaniem Susany zaczo si nieszczcie. Bo przyszo jej do gowy, e
skoro konfitury sprzedaj si tak wspaniale, to Rancho La Epifania nie musi si utrzymywa z
honorariw Mroka, e moe zdoa samo na siebie zarobi. A, co jeszcze gorsze, podzielia
si t myl z Paco i Flor Guzmanami.
Jednak szukajc rde katastrofy naley pewnie sign nieco dalej w przeszo. Do tych
dramatycznych miesicy, ktre Mroek spdzi w British-American Hospital i kilku
nastpnych, ktre przechorowa w La Torre. Dla Susany najpierw przeraonej, a potem
przygnbionej chorob ma Flor i Paco stali si wwczas kim wicej ni rzdc i
kuchark. W samotnej Epifanii razem z ni przeywali dramat Sawomira. Si rzeczy midzy
ni a rzdcami niepostrzeenie wytworzya si wi moe nie przyjacielska, ale jakby
rodzinna. Jakby to byli nie obcy, lecz jacy zuboali krewni w dodatku bardzo pomocni,
kiedy wiat si zawali.
Wic razem przeyli katastrof choroby i w jakim sensie razem si pniej z niej
wydobywali. Razem si martwili i razem si cieszyli. A wreszcie przestao by takie jasne,
e oni pracuj u niej. Raczej ju pracowali razem. Wic byo te oczywiste, e razem
Susana, Flor i Paco sprbuj teraz zrobi z Epifanii samowystarczalne rancho. Dlatego
zaproponowaa, by przy produkcji konfitur kiedy bya ju mowa o produkcji, a nie o
smaeniu na potrzeby domu i grupki przyjaci razem pracowali i by w przyszoci dzielili
si zyskami.
To zdaniem Susany by koniec Epifanii. Porzdek zosta zburzony, bomba zegarowa
ruszya i wybuch sta si teraz ju tylko kwesti czasu.
33
Cz IV
Chwilowo nic nie zapowiadao burzy.
Przeciwnie. Wygldao na to, e po latach chudych przyszy lata rzeczywicie tuste.
Sawomir czu si wymienicie. Wydawnictwo Noir sur Blanc zaczo druk jego Dzie
zebranych. Napisana wiosn 1993 r. Mio na Krymie, w roku 1994 sza ju w Krakowie,
Warszawie, Sztokholmie, Kielcach i Paryu. Niebawem miaa si sta wydarzeniem sezonu
teatralnego w Moskwie. Zapowiaday si premiery w Berlinie i w holenderskim Haarlemie.
Kwita te Epifania. Po czterech latach wreszcie zainstalowano na rancho telefon. Dziki
przecigniciu wasnej parokilometrowej linii dziaa nawet faks. Cay Meksyk przeywa
jeszcze chwile gospodarczego cudu, a wraz z Meksykiem swj gospodarczy cud przeywaa
Susana. Jej pyszne konfitury szy jak ciepe bueczki.
Wiosn 1994 roku Susana uznaa, e czas ju skoczy z chaupnictwem. Od jakiej
zbankrutowanej fabryczki kupia kilka maszyn do produkcji konfitur i umiecia je w nieco
przerobionej starej La Cabae owym stojcym poniej Casa Grande rzadko uywanym
gocinnym domku, w ktrym przeszo trzy lata wczeniej Mrokowie spdzili swoje pierwsze
noce na rancho. Na rozwidleniu traktw, tam gdzie prowadzca od szosy wyboista droga
gwatownie skrcaa ku poronitemu przez agawy wzgrzu, stana okazaa tablica:
Mermeladas y conservas LA EPIFANIA fabricacin artesanal.
Na pozr wszystko szo tu wymienicie. Susana pochonita bya nieoczekiwanie
kwitncymi interesami. Mroek z podziwem i nie skrywan dum patrzy na jej sukcesy.
Bomba cykaa, lecz Mrokowie wci jeszcze jako jej nie potrafili usysze. Moe zreszt
bya w tym jaka meksykaska specyfika? Moe po prostu w Meksyku nie tylko ywioy i
ludzie maj w synny temperament? Moe wic i klska nie moe tu ot tak sobie nadej,
lecz musi wanie spa, jak grom z jasnego nieba?
Bo przecie i Susana, i Mroek musieli widzie, e Guzmanowie nie s ju tacy, jak
kiedy. Nie tylko dlatego, e w Casa Della Guardia mieli eleganckie, w europejskim stylu
urzdzone subowe mieszkanie z ogrzewaniem, osobnymi kami dla kadego dziecka i
byszczc azienk. Nie dlatego, e zarabiali najwicej w caej okolicy. I nie dlatego, e za
pienidze Mrokw Flor skoczya ekskluzywny kurs europejskiej kuchni, a Paco nauczy si
prowadzi samochd i zdoby prawo jazdy. Nawet nie dlatego, e starsze crki Guzmanw
Lidia, Jesus i Yanelly chodziy ju teraz do drogiej prywatnej szkoy. Przede wszystkim
dlatego, e poczuli si lepsi. Lepsi ni kiedy i lepsi od innych. O Indianach z wioski zaczli
mwi oni. Na pracownikw patrzyli teraz z gry, pohukiwali na ludzi. Ale, i tego nie do.
Od kiedy zostali in spe wsplnikami Susany, poczuli si nagle czonkami wyszej klasy.
Nie byli ju tylko wieniakami wynajtymi do pracy na rancho. Byli Pastwem Guzman,
ktrzy robi interesy z seor Susan Mroek. Rachujc przysze dochody, ktre mieli
uzyska za dwa albo trzy lata, gdy inwestycja si zwrci, ju teraz poczuli si bogaci. Nie
chcieli na to bogactwo oczekiwa latami. Projekty, business plany, odlege rachuby wzili za
rzeczywisto. Ju zatem wedle projektw nie wedle realnych dochodw mierzyli swoje
potrzeby i planowali wydatki.
Mrokowie musieli widzie symptomy tej zmiany, ale jakim cudem ich nie dostrzegali.
Moe dlatego, e pozwolili sobie zanadto si do Guzmanw przywiza, a moe za bardzo si
przywizali do myli, e to dziki Paco cae rancho si krci, a dziki Flor Susana ma na
miejscu prawdziw podpor.
Ale najgorszego i tak chwilowo zobaczy nie mogli, w kadym razie tak dugo, jak dugo
34
Tymczasem bomba cykaa nie tylko w Epifanii. 1 grudnia 1994 roku Carlos Salinas de
Gortari wielki charyzmatyczny prezydent Meksyku przekaza urzd bezbarwnemu
Ernesto Zedillo swemu koledze z rzdzcej niemal od pocztku wieku Partii RewolucyjnoInstytucjonalnej. Niebawem spektakularny meksykaski cud gospodarczy zamieni si w
jeszcze bardziej spektakularn katastrof. Wielki prezydent okaza si wielkim
hochsztaplerem, ktry du cz meksykaskiej gospodarki sprywatyzowa z korzyci dla
siebie i swoich przyjaci. Na dodatek, wkrtce po przekazaniu urzdu okazao si, e
najblisze otoczenie byego prezydenta zamieszane jest w handel narkotykami i gone
morderstwa o polityczno-mafijnym podou, a meksykaski peso, ktrego kurs sztucznie
utrzymywano na absurdalnie wysokim poziomie, niemal z dnia na dzie straci 60 procent
swojej poprzedniej wartoci.
Meksyk si zawali. Pidziesit miliardw dolarw midzynarodowej pomocy mogo
poratowa meksykask walut, ale nie mogo uratowa caej gospodarki, ani tym bardziej
meksykaskiej dumy. Kiedy w marcu 1995 roku, trzy miesice po ustpieniu z urzdu, Carlos
35
ochroniarza z samego rana otworzya kramik. Oprcz wasnych konfitur miaa na straganie
jeszcze karm i odywki dla psw dostarczone przez dr. Roch, wybitnego weterynarza i
kynologa z Mexico. Pogoda bya pikna. Nie pada deszcz, soce wiecio agodnie. Na placu
targowym wkrtce zrobio si toczno. A im bliej nocy, tym bardziej powszedni jarmark
zamienia si w wielk, frenetyczn, meksykask fiest z szalonymi tacami na ubitej ziemi,
ze sztucznymi ogniami przedzierajcymi si przez tumany kurzu, z morzem alkoholu
wlewanego do wyschnitych garde, z eterycznym kwano-sodkim zapachem przetrawionej
tequili, smaonych na kamieniach tacos oraz rozgrzanych cia Indian i Kreoli.
Gdy zapad zmrok i pokazay si gwiazdy, szalestwo fiesty signo zenitu. Wszyscy
mieli ju dosy mocno w czubie. Kady by z kadym za pan brat. Muzyka bya goniejsza,
tace szybsze, powietrze coraz cisze. Fiesta narastaa jak zawsze w Tlaxcali. Jakby
Meksyk nie przey miesicy potwornego kryzysu, jakby Salinas nigdy nie mia powodu
ucieka i jakby meksykaskie demony wci spokojnie spay.
A wreszcie, okoo 10 wieczorem, co zaczo wirowa niemal naprzeciw kramiku
Susany, wok straganu, na ktrym mode maestwo od rana sprzedawao modne mieszane
drinki. Kto adorowa efektown barmank. Natarczywie i gono, cho z meksykask,
wyszukan atencj, podziwia jej urod i wyznawa mio. Kto syszc wyznania zatrzyma
si przy malekim barze. Kto bliej podszed, eby lepiej sysze. Trwao to moe kilka, a
moe kilkanacie minut, zanim do Susany dotar spokojny gos ju nieco zirytowanego ma
adorowanej barmanki. Par sekund pniej usyszaa strzay. Jeden, drugi, trzeci. Czwarty,
pity, szsty.
Na mgnienie oka zapada miertelna cisza. Jakby wiat si skoczy. A potem wybuch
rwetes. Nad ciaem zabitego barmana zacza si walka.
Ci, co byli najbliej, zaczli rozbraja i obezwadnia zabjc. Ci, co stali dalej, rzucili si,
eby go rozszarpa. Ale nagle pojawili si przyjaciele zabjcy. Kto ju go zasania. Kto
prbowa go broni. Kto chcia mu pomc w ucieczce. Kto inny chcia przeszkodzi. Kto
mia n. Kto kastet. Kto ucieka z tumu. Kto do niego docza.
37
Flor, co ci optao.
Nic mnie nie optao. Jeeli ty moga pojecha, to my te moglimy.
Gdyby nie to, e mielicie pakowa konfitury.
Ale feria nie czeka.
A konfitury si psuj.
yje si tylko raz. Za 10 lat moe nie bd ju chciaa taczy na ferii w Tlaxcala.
Flor, przecie mielicie co zrobi. Tak nie mona pracowa!
To, bardzo prosz, moesz mnie zwolni z pracy.
Flor, zwolni ci, jak si nie opamitasz.
No to ja odchodz. Ju tu nie pracuj. Teraz rad sobie sama.
Cisna cierk i trzasna kuchennymi drzwiami. Susanie ugiy si nogi. Nie wyobraaa
sobie tego rancha bez obojga Guzmanw. Ale te nie wyobraaa sobie Epifanii, w ktrej
Guzmanowie robi, co im si podoba.
Tydzie pniej, kiedy Sawomir nareszcie wrci z podry, Flor ju w Epifanii nie byo.
Zabraa wszystkie meble i razem z dziewczynkami przeniosa si do wioski. Caa pitka
mieszkaa teraz w uyczonym przez kuzynw kilkunastometrowym pokoju. Natomiast Paco
trwa na swojej posadzie. Mieszkajc w rzdcwce pozbawionej mebli, pic wprost na
pododze bo Flor zabraa take jego ko czyni beznadziejne starania, by mimo
kobiecych wani zachowa jednoczenie prac i rodzin.
Po cichu liczy chyba, e wczeniej czy pniej wszystko si rozejdzie po kociach,
kobiety si pogodz i znw bdzie jak dawniej. Ale Flor nie zamierzaa dawa za wygran.
Ani tym bardziej kaja si i przeprasza. Wierzya, e bez niej i zwaszcza bez jej ma,
Mrokowie nigdy sobie z ranchem nie poradz. Postanowia wic wygra prywatn wojn z
Susan. Jej kart przetargow by Paco. Kazaa mu wybiera midzy Epifani a sob.
Wierzya, e kiedy Paco odejdzie z Epifanii, Susana si zaamie i poprosi, eby oboje wrcili.
Ale Paco doskonale rozumia, e gra idzie o yciow stawk, e w tej okolicy nigdy nie
39
znajdzie rwnie dobrej pracy, e jeli z Epifanii odejdzie, to znw przyjdzie mu nosi cegy,
bdzie musia zabra crki z dobrej prywatnej szkoy, z ca rodzin wylduje w jakim
wynajtym pokoju i nigdy si nie dorobi mieszkania z azienk. Wic stara si lawirowa.
Seora mwi Susanie z penymi ez oczami Flor optao. Ja nie wiem, co robi.
Jest mi bardzo przykro odpowiadaa Susana.
A mnie jeszcze bardziej mwi Paco wybuchajc szlochem.
Po paru dniach Mroek zauway u Paco ataki nerwowego chichotu. Chyba nie potrafi ju
tej sytuacji psychicznie wytrzyma. Jego lady Mackbet nie miaa jednak zamiaru ani na jot
ustpi. Cigle chyba liczya, e Susana si ugnie, e sama si pokaja i e odtd Flora bdzie
w Epifanii pani.
Trwao to wszystko tydzie, a moe dwa tygodnie.
Wreszcie samego Paco te to co optao. Znikn zostawiajc szeroko otwart bram i
oba samochody z kluczykami w stacyjkach. Dwa dni pniej przysa przez posaca
wiadomo, e jest obonie chory. Kilka dni nie dawa znaku ycia. Raz i drugi nie
odpowiedzia na wysyane przez sub wezwania Susany. Wreszcie zosta zwolniony.
Gdy Casa de la Guardia cakiem opustoszaa, w Epifanii zrobio si niepokojco pusto.
Wprawdzie za dnia krcio si po rancho troje pracownikw pokojwka, don Adolfo (w
bardzo stary ogrodnik) i szesnastoletni Ricardo, podrczny Susany ale noc Mrokowie
zostawali sami. To nie byo bezpieczne w kraju, w ktrym ludzkie ycie wci gwatownie
taniao, a rozbj stawa si zawodem masy bezrobotnych. Wic jeszcze w listopadzie Susana
postanowia zatrudni ochroniarza. Wkrtce dr Francesco Rocha, w znajomy weterynarz i
kynolog z Mexico, poleci jej don Jose najwikszego w okolicy specjalist od sznurowania
sztyletw do ng walczcych kogutw. Kt mg podejrzewa, e wraz z nim szalony duch
Pancho Villi przekroczy bram rancha.
Don Jose mia 17 rodzestwa, wic od kiedy si nauczy sta na wasnych nogach,
pracowa jako tragarz na wiejskich jarmarkach. Kilka lat spdzi w najciszym wizieniu za
zabicie czowieka podczas jarmarcznej burdy.
40
42
Dla okupu porywano teraz nie tylko bogaczy i czonkw ich rodzin, ale take ludzi
umiarkowanie zamonych, a nawet cakiem ubogich wacicieli bazarowych straganw i
ulicznych tortilli mogcych przynosi nie wicej ni kilka dolarw dziennie.
Wkrtce po odejciu don Jose, jedna z przyjaciek Susany dotara do Epifanii kompletnie
roztrzsiona. Kiedy jadc do Mrokw, jeszcze na obwodnicy Mexico, stana przed
czerwonym wiatem, do samochodu byskawicznie podbiego kilku uzbrojonych mczyzn.
Jeden przystawi jej pistolet do gowy, a inni zabrali wszystko, co przedstawiao jakkolwiek
warto pienidze, radio, biuteri, nawet zapasowe koo. Po minucie pozwolili jej jecha.
Par dni pniej na ruchliwej ulicy rdmiecia Mexico dokadnie tak samo obrabowano
modszego brata Susany, kiedy jecha na lunch ze swoj narzeczon. W tym samym czasie
parset metrw od rancha zastrzelono i obrabowano starego Hiszpana wiozcego wypat dla
robotnikw niewielkiej fabryczki, ktr od wielu lat prowadzi opodal.
Z tygodnia na tydzie atmosfera w Epifanii robia si coraz bardziej nerwowa, ale
prawdziwy strach pojawi si dopiero przed sam Wielkanoc. Pewnego wieczora Ricardo
zauway jaki obcy samochd, ktry z zapalonym silnikiem i zgaszonymi wiatami przez
duszy czas sta niemal naprzeciwko bramy. Nazajutrz samochd pojawi si znowu. W
rodku siedziao dwch mczyzn. Przez otwarte okno par godzin obserwowali rancho.
Nastpnego dnia ten sam zdezelowany samochd pojawi si rano. Kiedy Ricardo
przechodzi obok bramy, mczyni wysiedli, podeszli do niego i zaczli szczegowo
wypytywa o rancho. Ile osb tu mieszka, jak czsto waciciele s w domu, czy maj psy, ile,
czy bardzo agresywne. Potem odjechali, ale pod wieczr pojawili si znowu. Postali,
popatrzyli i znowu odjechali. Wrcili nazajutrz wieczorem. Znw zaparkowali naprzeciwko
bramy, zgasili wiata, otworzyli okno i przez par godzin stali tak bez ruchu.
43
Biae ciany La Torre nie stay ju pionowo. Wiea si przekrzywia. Wci dumnie i wyzywajco staa nad
stromym zboczem. Ale ju przygarbiona. Jak czowiek ze spuszczon gow. Jak wizie, ktry niebawem ma
usysze wyrok
44
Gdy zbiega na podwrze, zobaczya sup dymu unoszcy si nad zagajnikiem przy dolnej
granicy rancha. Z szesnastoletnim Ricardo i starsz o rok Marcel rzucia si zaraz do
gaszenia poaru. We troje bo Sawomirowi po operacji kategorycznie zabroniono
fizycznego wysiku opatami, kocami, noszon w kubach wod, przez kilkanacie godzin
prbowali opanowa miotany wiatrem i wci zbliajcy si do La Torre ogie.
Nie by to pierwszy poar w okolicy rancha, ani pierwszy, ktry musieli gasi zupenie
sami. Bo wedle miejscowego zwyczaju, nie znajcego przecie europejskiego ssiedztwa,
kady sam walczy z ywioem, ktry mu zagraa. A jednak Susana z podziwem obserwowaa
spokj don Gustawo, najbliszego ssiada, ktry 300 metrw od poncego lasu razem z
dziemi, przyjacimi, wnukami i dalsz rodzin siedzc w swoim zadbanym ogrdku, do
ktrego wiatr nis dym i iskry poncych igie, spokojnie jad niadanie, obiad, a potem
kolacj yczliwie obserwujc beznadziejne zmagania kobiety i dwojga wyrostkw.
Por favor, don Gustawo! krzyczaa co si w pucach, bo wiatr, ktry chwil wczeniej
rzuci ponc ga na kryt trzcin altan w ogrdku ssiada, wanie zmieni kierunek i
nis jej gos w dokadnie przeciwn stron don Gustawo! Pali si paska altana!
Gracias, seora Mroek! odkrzykn don Gustawo, hukn na sucego i kaza mu
zrzuci do sadzawki gwatownie poncy daszek.
Raz zdobywali kawaek terenu, innym razem w topniejcych od aru teniswkach, z
osmolonymi twarzami, zawicymi oczami i okopconymi wosami uciekali przed
byskawicznie przemieszczajcymi si zotymi jzorami. Wreszcie pod wieczr wiejca od
oceanu wichura El Norte przyniosa zbawienn ulew. Ogie przygas na tyle, e przed
zmrokiem mona go ju byo ostatecznie zdusi.
W nocy jak co dzie czuwali. I by moe susznie, bo wkrtce po zmroku samochd znw
si pojawi. Tym razem Sawomir postanowi wysa powane ostrzeenie. Wystrzeli w
powietrze, kiedy auto ze zgaszonymi wiatami jak zwykle stano nie opodal bramy. Gdy
rozleg si wystrza, silnik zawy, opony zabuksoway na piaszczystej drodze i po paru
sekundach nieowietlony samochd rozpyn si w panujcych dokoa egipskich
ciemnociach.
Tej nocy ju nie wrci. Za to rano Marcela przyniosa z wioski kolejn z wiadomo.
Jednego dnia wcieko si tam 7 miejscowych kundli. Mrokowie zaczli si obawia o swoje
sznaucery, ktre nieraz ganiay si z podchodzcymi pod rancho bezpaskimi psami. Susana
zadzwonia w tej sprawie do doktora Rochy.
To pani dziwi si dr Rocha nie wiedziaa o epidemii wcieklizny?
Nic nie syszaam o adnej epidemii.
Jest wielka epidemia, cho rzd temu zaprzecza i prasa o tym nie pisze. Tysice
wciekych kundli azi po caym kraju. Ale kundle to jeszcze nie problem. Najgorsze s
gryzonie. Tysice, moe miliony wciekych, dzikich gryzoni. Naprawd trzeba uwaa,
kiedy si mieszka na wsi.
To co ja mam zrobi z tymi wciekymi psami?
Ma pani chyba pistolet? Niech je pani zastrzeli.
Mam strzela do kundli?
Uwaam, e to konieczne.
Ja nie umiem, nie trafi, nie mog. Seor Rocha, ja mam metr pidziesit i raptem 9
naboi. Jak ja mam zabi siedem wciekych kundli.
Musi pani. Nikt tego za pani nie zrobi.
Pozostao w miar moliwoci pilnowa, eby sznaucery nie odchodziy zbyt daleko od
domu i mie nadziej, e nic im si nie stanie.
45
46
staruszek Kudaty zaciera kosmate apy, gdy z diabelsk przekor szepta Mrokowi do ucha.
A wic, panie Mroek, Meksyk to jeszcze nie koniec. I co dalej? Co dalej? Wie pan ju,
co dalej?
Krakw!
Zaraz, zaraz. Niech bdzie nawet Krakw, ale nie tak od razu. Skd nagle ten popiech?
Tyle czasu tu trwae, moesz jeszcze wytrzyma.
Wic, do diaba, co jeszcze?
Masa rnych zaj. Trzeba sprzeda rancho. Trzeba si spakowa. Trzeba sobie
przygotowa odwrt zaatwi formalnoci, znale jakie lokum... moe teraz uroczy
galicyjski dworek?
Przenigdy! Nigdy w yciu. Skromne trzy pokoje. Z rozlegym widokiem, ale w rodku
miasta. Tak, eby zej po schodach, przez mae podwreczko wyj na gwarn ulic, przej
moe 200 metrw i wstpi do kawiarni na wiedeskie niadanie.
No to: do dziea, bracie!
Kto zna Kudatego, ten musia si spodziewa wszystkiego najgorszego. Bo przecie
szanujcy si demon choby ju wyliniay i mocno pokurczony nie mg by pozwoli,
eby si Mroek z przeprowadzki rozmyli, a nawet by zacz si waha. Wic
wspdziaajc z przebudzonymi demonami Meksyku musia Epifanii dostarcza cigle
nowych wrae.
Zacz od konfitur. Jak umia, zadba o to, eby Susanie nie byo al zostawia wspaniale
rozwijajcej si firmy. Bo przecie jej konfitury dopiero co stany na pkach wielkich
supermarketw i wanie zaczy z nich byskawicznie znika. Przecie kosztowna promocja
wasne firmowe pki i czstujce goci bardzo drogie modelki dopiero zacza si
zwraca. Konfiturowe eldorado ju-ju byo w zasigu rki. To mogo Susan do wyjazdu
zniechci. Mogo jej nasun zupenie fatalny pomys, e jednak nie Europa, nie Polska, nie
Krakw, ale pobliskie Pueblo, albo nawet Tlaxcala, czy choby samo Mexico... Do tego
Kudatemu nie wolno byo dopuci.
Z wielu rodkw zaradczych napad, poar, huragan, straszne trzsienie ziemi albo
niszczce fabryczk osunicie si zbocza po starej znajomoci wybra wzgldnie agodny:
bankructwo supermarketw. Strata dla Epifanii stosunkowo niewielka. Dla Kudatego korzy
po prostu ogromna, bo definitywnie znika niebezpieczna wizja wielkiego eldorado.
Fabryczk zamknito na cztery cikie spusty, a nowiutkie kartony ze soiczkami konfitur na
dugo zalegy w piwnicy strwki.
To byo jeszcze w kwietniu. Ale wida sprawy wyjazdu cigle nie szy do prnie, bo w
lipcu Kudaty znw uzna, e musi co zrobi. Waciwie nie wiadomo, co go zdenerwowao.
Przecie przygotowania wci si posuway, bilety zarezerwowano, zamwiono kontener,
rancho wystawiono na sprzeda, szukano mieszkania w Krakowie... Moe poszo o to, e
Mroek nieco czciej wspomina teraz pewn star wrk z hotelu w Kostaryce, ktra
dawno temu, nim jeszcze zamieszka w Meksyku, przepowiedziaa jego przysze sukcesy,
dalek przeprowadzk i cik chorob, natomiast z caym przekonaniem twierdzia, e nigdy
nie bdzie mu dane na stae wrci do Polski? Moe chodzio o to, e kiedy wkrtce po
Wielkanocy tajemniczy samochd znikn tak samo nagle, jak zacz si pojawia, w Epifanii
zrezygnowano z nocnego wartowania i cho inne rodki bezpieczestwa zostay utrzymane, z
czasem poczucie zagroenia radykalnie zmalao? A moe raczej szo o to, e sprzeda rancha,
ktre pochono wielk cz yciowych oszczdnoci Mroka, okazaa si trudniejsza, ni
ktokolwiek sdzi, i wszystko wskazywao, e nawet jeli Mrokowie jesieni przyjad do
Polski, Epifania jeszcze dugo bdzie ich wasnoci?
Do na tym, e Kudatego co zaniepokoio i w lipcu postanowi nada przynaglajcy
48
49