Bibliografia:

Jurdziski Mirosaw Podstawy nawigacji Morskiej

Urbaski, Kopacz, Posia Nawigacja Morska
Wrbel Vademecum nawigatora
Chart 5011 znaki i skrty stosowane na mapach admiralskich
Nawigacja terestryczna stosowana w zasigu widocznoci ldu, gdzie okrelanie
wsprzdnych geograficznych polega na obserwacji obiektw na ldzie. Stosujc t
metod wykorzystuje si mapy morskie, locje, spisy wiate i sygnaw nawigacyjnych.
Nawigacja radarowa - okrelanie wsprzdnych pozycji polega na obserwacji zarysw
wybrzey i obiektw nawigacyjnych za pomoc radaru. Zasig stosowania nawigacji
radarowej jest duo wikszy od zasigu nawigacji terestrycznej.
System Loren LONG RANGE NAVIGATION
Nawigacja astronomiczna - okrelanie wsprzdnych geograficznych polega na
obserwacji pooenia cia niebieskich. Stosowana gwnie w eglarstwie oceanicznym.
Ksztat i rozmiary ziemi, ukady wsprzdnych
Precyzyjne ujcie ksztatu ziemi wymaga ustalenia pewnej prawidowej dajcej si opisa
matematycznie powierzchni najbardziej zblionej pod wzgldem formy do rzeczywistego
ksztatu ziemi na ktr pokonuje si pionowego rzutu jej powierzchni fizycznej.
Ta forma matematyczna powierzchni ziemi nazywa si powierzchni odniesienia.
Fizyczne pomiary powierzchni ziemi i jej rzeby podnosz si do powierzchni mrz i
oceanw przy penej rwnowadze mas wody.
Powierzchnia mrz i oceanw przy penej rwnowadze mas wodnych jest w kadym
punkcie pozioma i prostopada do tej powierzchni, pokrywa si z kierunkiem linii pionu
(kierunkiem siy cikoci) tak powierzchni nazywa si powierzchni pkripotencjaln,
jest ona ciga, zamknita, bez fad i uskokw.
Badania teoretyczne astronomiczno-geodezyjne i grawimetryczne wskazay e bry
geometryczn majc opis matematyczny tworzc powierzchni odniesienia zblion do
geoidy jest elipsoida obrotowa o niewielkim spaszczeniu.
Elipsoida obrotowa o ksztatach najbardziej zblionych do geoidy powinna spenia
nastpujce warunki:
rodek elipsoidy musi pokrywa si ze rodkiem ziemi
paszczyzna rwnika elipsoidy musi pokrywa si z paszczyzn rwnika ziemi
objto elipsoidy musi by rwna objtoci geoidy
suma kwadratw odchyle elipsoidy od geoidy musi by minimalna
Geoida jest powierzchni ekwipotencjaln gdzie normalna (prosta prostopada) do
powierzchni geoidy pokrywa si z kierunkiem dziaania siy cikoci w wyniku
nierwnomiernego rozkadu mas przycigajcych wewntrz jdra ziemi normalna po
powierzchni geoidy nie przechodzi przez jej geometryczny rodek.
Elipsoida obrotowa o ustalonych wymiarach zorientowana wewntrz geoidy tak aby jej
powierzchnia bya bardziej zbliona do powierzchni geoidy stanowi ukad odniesienia.
Elipsoida WGS 84 (ang. World Geodetic System '84) zbir parametrw (z 1984)
okrelajcych wielko i ksztat Ziemi oraz waciwoci jej potencjau grawitacyjnego.
System ten definiuje elipsoid, ktra jest generalizacj ksztatu geoidy, wykorzystywan do
tworzenia map.

Elipsoida obrotowa jako ukad odniesienia charakteryzuj nastpujce parametry:

Wymiary ziemi

Szeroko geograficzna (ang. LBT) jest to dugo ruchu rwnika lub dolnego
rwnolenika wyraona w mierze ktowej zawartego midzy paszczyzn poudnika
zerowego a poudnikiem danego punktu. [0, 90]
N (+)
S (-)
Dugo geograficzna (ang. LONG) jest to dugo ruchu rwnika lub dolnego
rwnolenika wyraona paszczyzn poudnika zerowego a poudnikiem danego punktu
[0, 180]
W(+)
E(-)
Szeroko geograficzna jest to kt rodkowy zawarty midzy paszczyzn rwnika a
prost czc dany punkt ze rodkiem kuli ziemskiej

 = '
Na elipsoidzie obrotowej szeroko geograficzna punktu P jest to kt zawarty midzy
paszczyzn rwnika a normaln (prost prostopad) do powierzchni elipsoidy w danym
punkcie.
Szeroko geocentryczna na elipsoidzie obrotowej jest to kt zawarty midzy paszczyzn
rwnika a prost czc dany punkt ze rodkiem elipsoidy obrotowej.
( - ') = 11,51' x sin2 '
Przekroje normalne elipsoidy obrotowej
Przez normaln do powierzchni elipsoidy w dowolnym punkcie mona poprowadzi
nieskoczenie eiele przekrojw normalnych. Spord wszystkich przekroi normalnych
wyrnia si 2 przekroje wzajemnie prostopade charakteryzujce si maksymalnymi i
minimalnymi promieniami krzywizny. Nazywaj si one gwnymi przekrojami normalnymi.

Morskie jednostki miary

Mila morska jest to liniowa dugo uku jednej minuty ktowej poudnika ziemskiego

Na elipsoidzie obrotowej liniowa dugo uku jednej minuty ktowej poudnika ronie wraz
szerokoci geograficzn

Zboczenie nawigacyjne
Departure (dep)

Zboczenie l jest to dugo uki dowolnego rwnolenika zawartego midzy dwoma

poudnikami wyraona w Mm

Systemy podziau horyzontu i liczenia kierunkw na morzu

System peny (okrny)
000 - 360

System ppeny (pokrny)

000 - 180
od N/S czci poowy obserwacji na W/E

System wiartkowy
00 - 90
od N/S czci obserwacji

System rhumb

Kierunki rzeczywiste w nawigacji

kurs rzeczywisty, namiar rzeczywisty i kt kursowy
KK kt kursowy / RB Ralative Bearing
[000.180]
Kt zawarty midzy dziobow czci linii symetrii Statku a lini kierunku na dany obiekt.

KR kurs rzeczywisty / TC True Course

[000, 360]
Jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika rzeczywistego a dziobow czci linii symetrii statku

NR namiar rzeczywisty / TB True Bearing

[000, 360]
Jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika rzeczywistego a lini kierunku na dany obiekt.

MAGNETYZM ZIEMI, DEWIACJA KOMPASU MAGNETYCZNEGO, DEKLINACJA

MAGNETYCZNA
Swobodnie podwieszona iga magnetyczna wolna od wpyww ubocznych ustawia si
wzdu linii si pola magnetycznego ziemi wskazujc w przyblieniu kierunek N/S.
Szlak przecina si powierzchni ziemi z paszczyzn prostopad przechodzc przez o
igy magnetycznej wolnej od wpyww ubocznych wyznacza poudnik magnetyczny.
W oglnym przypadku linia poudnika magnetycznego ma nieregularny przebieg i nie
pokrywa si on z poudnikiem geograficznym.

Deklinacja magnetyczna jest to kt zawarty midzy plnocn czci poudnika

rzeczywistego a pnocn czci poudnika magnetycznego.
d
[0, 180]
Deklinacja ma zazwyczaj od kilku do kilkunastu stopni, jest podana zawsze w roku
produkcji mapy.
Do d przypsujemy (+) lub E / (-) lub W
Izogona (d=const) jest to linia czca punkty o jednakowej wartoci deklinacji
Agona (d=0=const) linia czca punkty o zerowej wartoci deklinacji
Inklinacja (I=) jest kt zawarty midzy paszczyzn poziom z osi igy magnetycznej
wolnej od wpyww ubocznych
I
[0, 90]

Izoklina (I=const) jest to linia czca punkty o jednakowej wartoci inklinacji

Aklina jest to linia czca punkty w zerowej wartoci inklinacji.

Wektor cakowitego natenia pola magnetycznego ziemi T jest to sia dziaajca na

jednostkow mas magnetyczn umieszczon w tym polu.
Izodynama (t=const) jest lini czc punkty o jednakowych nateniach pola
magnetycznego ziemi
dm jej warto jest okrelana na rok produkcji mapy

KIERUNKI MAGNETYCZNE W NAWIGACJI

KR = KM + d
NR = NM +d
NR = KR+KK
NM= KM+ KK
Kurs magnetyczny (KM) jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika
magnetycznego a dziobow czci linii symetrii statku.
Namiar magnetyczny (NM) jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika
magnetycznego a lini kierunku na dany obiekt.

Magnetyzm wasny statku, kierunki kompasowe w nawigacji, dewiacja kompasu

magnetycznego

Na kompas magnetyczny (jego system magnesw) umiejscowiony na statku oddziauje

skadowa pozioma magnetyzmu ziemskiego i skadowa pozioma magnetyzmu wasnego
statku.
R kompasu magnetycznego ustawi si wzdu obu pl magnetycznych wyznaczajc w
ten sposb kierunek poudnika kompasowego.
Dewiacja kompasu magnetycznego to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika
magnetcznego a pnocn czci poudnika kompasowego.

KR = KM + d
KM = KK +
KR = KK + + d
CP = + d
KR = KK + CP

Kurs kompasowy jest to kat zawarty midzy pnocn czci poudnika kompasowego a
dziobow czci linii symetrii statku.
Cakowita poprawka CP (Compas Error CE) to algebraiczna suma dewiacji kompasu i
deklinacji magnetycznej.
Namiar kompasowy NK (Compas Bearing CB) jest to kt zawarty midzy pnocn
czci poudnika kompasowego a lini kierunku na dany obiekt,

NR = NM + d
NM = NK +
NR = NK + + d
NR = NK + CP
NK = KK + KK
= f (KK)

Tablic dewiacji lub krzyw dewiacji kompasu

magnetycznego okrela si dla kadego
kompasu znajdujcego si na statku

Prace dewiacyjne dziel si na:

1. Kompensacja dewiacji usuwanie zbyt duych wartoci kta dwiacji poprzez
odpowiednie umieszczenie w pobliu kompasu magnetycznego magnesw, sztab
elaza i kul dewiacyjnych wytwarzajcych pole magnetyczne o znaku przeciwnym
do magnetyzmu statkowego.
2. okrelenie wartoci dewiacji pozostaem po kompensacji i sporzdzeniu tabeli bd
wykresu dewiacji
3. Bieca kontrola aktualnej wartoci dewiacji w trakcie eksploatacji statku naley
do obowizkw oficera wachtowego.
Kompensacj i okrelenie tabeli dewiacji przeprowadza si:
1. dla statkw nowo zbudowanych
2. po pobycie statku na stoczni, szczeglnie gdy byy przeprowadzane prace
spawalnicze
3. po poarze na statku
4. po kolizji z innym statkiem lub wejciem na mielizn
5. po przewozie nietypoweg adunku (zom metali czy rudy ferromagnetycznej)
6. minimum raz do roku lub w kadym innym uzasadnionym przypadku

Metody i sposoby okrelania dewiacji magnetycznej

1. Porwnanie wymiarw
2. Porwnanie kursw
3. pomiar si ustawiajcych r kompasu
Sposoby okrelania dewiacji kompasu magnetycznego:
porwnanie namiarw na nabieniki
namierzanie si na odlege przedmioty
porwnanie wskaza kompasu magnetycznego ze wskazaniamu yrokompasu przy
cakowitej poprawce yrokompasu
Promie cyrkulacji statku okoo od dwch do siedmiu dugoci statku.

Kierunki yrokompasowe, poprawka yrokompasu

KR = K+P
NR= N+P
N=K+KK

Kurs yrokompasowy (K) jest to kt zawarty pomidzy pnocn czci poudnika

yrokompasowego a dziobow czci linii symetrii statku.
Poprawka yrokompasu (P) jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika
rzeczywistego a pnocn czci poudnika yrokompasowego.
Namiar yrokompasowy (N) jest to kt zawarty midzy pnocn czci poudnika
yrokompasowego a lini kierunku na dany obiekt.
bd systematyczny wskaza yrokompasu
Sv dewiacja prdkociowa ktra dana jest wzorem:
R redni promie ziemi
prdko obrotowa ziemi dookoa wasnej osi

Prdko i droga statku; pomiar prdkoci; logi morskie

W praktyce morskiej stosuje si rne rodzaje prdkoci:

prdko ponadmaksymalna (forsowna) prdko jak moe rozwin statek przy
forsownej pracy silnika gwnego i mechanizmw pomocniczych
prdko maksymalna prdko jak moe rozwin statek i utrzyma j przez
duszy czas okrelony warunkami pracy SG i mechanizmw pomocniczych przy
wypornoci odpowiadajcej penemu zaadowaniu statku
prdko ekonomiczna prdko przy ktrej na przebycie drogi jednej Mm
ponoszone s najmniejsze starty
prdko minimalna (sterowna) - to prdko przy ktrej statek sucha si steru i
moe wykonywa manewry

Logi okrtowe urzdzenia suce do pomiary prdkoci i przebytej drogi

Typ

Mierzony parametr fizyczny

Mierzony parametr nawigacyjny Rodzaj prdkoci /drogi

Burtowy

CZAS

PRDKO

PRDKO
WZGLDEM WODY

Zaburtowy
(mechaniczny)

OBROTY

DROGA

PRDKO
WZGLDEM WODY
(NAPRZD)

Cinieniowy
(hydrodynamiczny)

CINIENIE

PRDKO

PRDKO
WZGLDEM WODY
(NAPRZD)

Elektromagnetyczny
(indukcyjny)

NAPICIE

PRDKO

PRDKO
WZGLDEM
SKADOWEJ
WZDUNEJ I
POPRZECZNEJ
(WSTECZ)

Dopplerowski
(hydroakustyczny)

CZSTOTLIWO

PRDKO

PRDKO NA

Poprawk logw okrelimy:

1. Poprawk procentow

2. Wspczynnik korekcyjny logu

W kompasach yroskopowych wykorzystano waciwoci yroskopu swobodnego.

yroskop jest to ciao twarde symetryczne ktrego masa znajduje si na obwodzie tego
ciaa.
Gdy yroskop obraca si z prdkoci 18/24 tysice obrotw na minute to jego gwna o
(o obrotu) zajmuje niezmienne pooenie we wszechwiecie.

Powyej zapis symboliczny danej latarni, jej dane oraz obrazek pomocniczy.

Pomiar gbokoci akwenu sondowanie, poziomy odniesienia wysokoci i gbokoci na

morskich mapach nawigacyjnych
Pomiar gbokoci nazywa si sondowaniem, s dwie metody pomiaru gbokoci
akwenu:
metoda bezporednia
dokonywana jest z uyciem sondy
rcznej ktra ma kontakt z dnem,
jest uywana w ekstremalnych
warunkach tj. wtedy gdy uycie
metody poredniej jest niemoliwe
sonda rczna moe mie
zainstalowany eliwny ciarek w
dwch wariantach:
- lekki od 3 do 5 kg
- ciki od 15 do 20 kg

metoda porednia

To metoda z wykorzystaniem echosond. Przetworniki magnetostrykcyjne nadaj fale

akustyczne ktre odbijajc si od dna dajc obraz rzeby dna. Gdy dno jest mikkie to pod
gwn lini pojawia si cienk tzw. echogram niski ktry wskazuje pooenie dna
twardego.
Echosondy dziel si na:
echosondy nawigacyjne
echosondy poowowe (rybackie)
echosondy oceanograiczne
echosondy hydrograficzne do sporzdzania reliefu dla odwzorowa na mapie
echosondy specjalistyczne np. okrty podwodne

Sondowanie przeprowadza si:

1. przed rozpoczciem i w trakcie wykonywania manewrw kotwiczenia
2. przy przechodzeniu miejsc pytkich i akwenw cienionych szczeglnie w czaise
ograniczonej widzialnoci
3. przy przechodzeniu akwenu mao zbadanym pod wzgldem nawigacyjnym
4. przy braku lub niepewnej pozycji
Poziomy odniesienia stosowane w nawigacji:
Gboko akwenu na mapach morskich odnosz si od zera mapy
Na mapach Admiralicji Brytyjskiej (British Admiralition) za zero mapy przyjty jest poziom
najniszego pywu astronomicznego LAT (lowest astronomical tide)
Zero mapy (chart datum) poziom odniesienia
wzgldem ktrego podanane s gbokoci na
mapie, gbokoci osuchw (drying heights) i
wysokoci pywu. W rejonach bezpywowych za zero
mapy przyjmowany jest rodek poziomu morza MSL
(mean sea level).
Na mapach Admiralicji Brytyjskiej pod mostami i
napowietrznymi liniami energetycznymi podawane s
wzgldem poziomu najwyszego pywu HAT
highest astronomical tide)
W rejonach bezpywowych wzgldem MSL
wzniesienia rde wiate, latarni morskich
podawane s wzgldem poziomu redniej wysokiej
wody syzygijnej (MHWS) lub redniej wyszej wody
wysokiej (MHHW) w rejonach gdzie wystpuj pywy
oraz wzgldem redniego poziomu morza (MSL) w
rejonach bezpywowych.

Sowniczek wyrae zwizanych z pywami

CD

Chart Datum

Zero mapy

LAT

Lowest Astronomical Tide

Najniszy Pyw
Astronomiczny

HAT

Highest Astronomical Tide

Najwyszy Pyw
Astronomiczny

MLW

Mean Low Water

rednia Woda Niska

MHW

Mean High Water

rednia Woda Wysoka

MSL

Mean Sea Level

redni Poziom Morza

Land suvery datum

Zero wysokoci ldowych

MLWS

Mean Low Water Springs

rednia Niska Woda

Syzygijna

MHWS

Mean High Water Springs

rednia Wysoka Woda

Syzygujna

MLWN

Mean Low Water Neaps

rednia Niska Woda

Kwadraturowa

MHWN

Mean High Water Neaps

rednia Wysoka Woda

Kwadraturowa

MLLW

Mean Lower Low Water

rednia Nisza Woda Niska

MHHW

Mean Higher High Water

rednia Wysza Woda

Wysoka

MHLW

Mean Higher Low Water

rednia Nisza Woda

Wysoka

Sp

Spring tide

Pyw Syzygijny

Np

Neap tide

Pyw Kwadraturowy

High Water

Woda Wysoka

Low Water

Woda Niska

Mean Tide Level

redi Poziom Pywu

Ordnance Datum

Zero niwelacji pre

Odlego widnokrgu i zasig widocznoci obiektu

Widnokrg jest to koo mae na powierzchni kuli ziemskiej w ktrym promienie oczne
obserwatora s styczne do powierzchni kuli ziemskiej.
Odlego punktw stycznoci promieni ocznych do powierzchni ziemi od pozycji
obserwatora nazywa si odlegoci widnokrgu.
Paszczyzna prostopada do linii pionu obserwatora przecinajca przez jego oczy nazywa
si horyzontem obserwatora (inaczej horyzontem pozornym).
Obnienie widnokrgu (k0) to kt zawarty midzy paszczyzn horyzontu pozornego a
promieniem ocznym stycznym do powierzchni ziemi.
Przy przechodzeniu promieni wietlnych przez orodek optycznie niejednorodny promienie
wietlne ulegaj refrakcji.
d odlego widnokrgu przy redniej refrakcji

Superrefrakcja zwikszona widoczno

Subrefrakcja zmniejszona widoczno

Na morskich mapach nawigacyjnych zasigi latarni morskich podane s dla standardowej

wysokoci ocznej obserwatora.
h0 = 5m (mapy metryczne) i h0 = 15 ft. (mapy sniowe)

Zasigi wiate latarni na mapie morskiej podane s dla nominalnej widzialnoci 10Mm.
Widzialno meteorologiczna jest to najwiksza odlego z ktrej mona dostrzec i
rozpozna czarny przedmiot odpowiednich rozmiarw na horyzoncie, w przypadku
obserwacji wodnej najwysza odlego z ktrej mona ten przedmiot dostrzec i rozpozna
gdyby oglne owietlenie odpowiadao normalnemu poziomowi wiata dziennego.
Zasig wietlny jest to najwisza odlego z ktrej wiato moe by widziane okrelon
widzialnoci meteorologiczn i wiatoci rda wiata.
Odwzorowania kartograficzne. Podzia map morskich.
Mapa to pomniejszony zdecentralizowany obraz powierzchni ziemi lub czci
przedstawiony na paszczynie za pomoc umownych znakw graficznych.
Do najwaniejszych zada w kartografii matematycznej naley ustalenie funkcji
odwzorowawczych przyporzdkowanych w jednoznaczny sposb kademu punktowi
elipsoidy lub kuli ziemskiej cilej okrelony punkt na paszczynie.
Niejawna posta funkcji:
x = f()
y = f()
Jawna posta parametrycznych funkcji odwzorowawczych okrelona jest rodzajem
odwzorowania kartograficznego.

Mapy morskie przeznaczone s do prowadzenia nawigacji oraz wykonywania

rnorodnych prac i zada na morzu. Powinny spenia nastpujce wymagania:
powinny zachowywa wierno ktw
powinny zachowywa stao kali w granicach mapy (pozwala to na okrelenie
pozycji z pomiarw odlegociowych)
ortodroma i loksodroma powinny by liniami prostymi
Z uwagi na to e powierzchnia elipsoidy obrotowej powinny by liniami prostymi lub kuli
nie jest w sposb cigy rozwijana na paszczyzn to kade z odwzorowa
kartograficznych cechuj okrelone znieksztacenia takich wielkoci geometrycznych jak:
kty
odlegoci
powierzchnie
Praktyczne zastosowanie map wymaga:
Doboru odpowiednich funkcji odwzorowawczych pozwalajcych na eliminacj bd
arbitralne ograniczenie niektrych znieksztace przedstawienia elipsoidy na paszczynie.
Odwzorowanie kartograficzne w zalenoci od usunitego znieksztacenia dzieln si na:
odwzorowania wiernoktne (rwnoktne) konforemne
odwzorowania wiernoodlegociowe (rwnoodlegociowe)
odwzorowania wiernopowierzchniowe (rwnopowierzchniowe)
odwzorowania porednie
Skala mapy w danym punkcie i wzdu danego kierunku nazywa si stosunek
nieskoczenie maego odcinka na mapie do odpowiadajcego mu odcinka w
rzeczywistoci.

Ortodroma jest to krtszy uk koa wielkiego midzy dwoma punktami na kuli ziemskiej
(najkrtsza odlego midzy tymi punktami)
Loksodroma linia krzywa na powierzchni kuli ziemskiej przecinajca poudniki pod
jednakowym staym ktem spiralnie dajc do bieguna nigdy go nie osigajc.
Na mapie w odwzorowaniach gnomonicznych wszystkie koa wielkie (poudniki i
ortodroma) odwzorowuj si jako linie proste, rwnoleniki s koncentrycznymi koami lub
elipsoidami.
Loksodroma na mapie gnomonicznej jest lini krzyw wypukoci zwrcon ku rwnikowi,
za ortodroma lini prost przecinajc poudniki nad coraz to innym ktem.
Na mapie Merkatora loksodroma jest lini prost przecinajc poudniki pod jednakowym
staym ktem, za ortodroma jest lini krzyw wypukoci zwrcon ku bliszemu
biegunowi.

Ze wzgldu na rodzaj powierzchni rzutowania odwzorowania kartograficzne dziel si na:

1. Odwzorowania paszczyznowe:
a) gnomoniczne (centralne odwzorowanie
paszczyznowe)

b) stereograficzne

c) ortograficzne

2. Odwzorowania stokowe

3. Odwzorowania walcowe

4. Odwzorowania porednie