13.

WARUNKI PRACY I ZUYWANIE SI

OBMURZY OGNIOTRWAYCH PIECW





Obmurza wszystkich piecw pracuj w warunkach narzuconych przez

technologiczne wymagania obrbki cieplnej konkretnych surowcw czy wyrobw
ceramicznych, a take zalenych od sposobu dziaania i konstrukcji samego pieca.
Technologie obrbki cieplnej okrelaj wysoko maksymalnej temperatury
procesu, czas jej dziaania, szybko nagrzewania i studzenia wsadu, a take skad
rodowiska gazowego przestrzeni roboczej pieca.
Od rodzaju i sposobu dziaania pieca zalee bdzie sposb nagrzewania jego
obmurza: cykliczne nagrzewanie i studzenie razem z wsadem, bd te dugotrway i
wzgldnie stay stopie nagrzania poszczeglnych jego elementw. Wsad lub
produkt obrbki cieplnej, kontaktujc si z obmurzem, moe nie tylko oddziaywa
na nie mechanicznie, ale take wchodzi z nim w reakcje chemiczne, czemu
sprzyjaj wysokie temperatury pracy. Wreszcie od konstrukcji pieca i jego
poszczeglnych elementw, zalee bd rodzaj i wielko wystpujcych w
obmurzu obcie mechanicznych oraz gradientw temperatury.
Oddziaywanie tych wszystkich czynnikw nie jest obojtne dla
ogniotrwaych obmurzy piecw. Pod ich wpywem tworzywo materiau obmurza
ulega moe gbokim zmianom i procesom, ktrych rezultatem jest wolniejsze lub
szybsze zuycie, pocigajce za sob konieczno zatrzymania piecw do remontu.
Mimo duej rnorodnoci stosowanych w przemyle konstrukcji piecowych
i rnorodnoci przeprowadzanych w nich procesw, a wic i bardzo
zrnicowanych warunkw pracy, zawsze mona si w nich dopatrzy wystpowania
czterech oddziaywa niszczcych. S to:
)
2)
3)
4)

wysoka temperatura,
naprenia cieplne,
oddziaywania mechaniczne,
oddziaywania korozyjne.

326

Oddziaywania te rzadko wystpuj pojedynczo. Zwykle kilka z nich

wystpuje jednoczenie, nakadajc si na siebie i wzajemnie intensyfikujc, co
utrudnia ocen przyczyn niszczenia wymurwek. Dla wygody oceny ich wpywu
rozpatrzmy je jednak oddzielnie.

13.1. Wysoka temperatura





Procesy obrbki cieplnej rnych materiaw ceramicznych prowadzone s

w bardzo szerokim interwale temperaturowym, bo od kilkuset do nawet ponad
2000C.W takich te temperaturach pracowa bd obmurza piecw lub
przynajmniej niektre ich elementy. Wysoka temperatura jest wic czynnikiem
a priori ksztatujcym warunki pracy obmurzy piecw.
Zwykle uwaa si, e wysoka temperatura pracy obmurzy nie jest sama w
sobie dla nich grona, bowiem obmurza buduje si z materiaw ogniotrwaych o
odpo- wiednio dobranych i sprawdzonych wasnociach ogniowych. Wpywu
wysokiej temperatury nie mona jednak pomija, poniewa warunkuje ona w
znacznym stopniu skuteczno innych czynnikw niszczcych, a zwaszcza
chemicznego oddziaywania rodowiska pracy oraz obcie mechanicznych.
W pierwszym przypadku zwizane jest to z umoliwieniem i przyspieszeniem reakcji
midzy skadnikami materiau obmurza a substancjami zawartymi w przestrzeni
roboczej piecw. W przypadku drugim chodzi o zmiany waciwoci samych
wyrobw ogniotrwaych wskutek ich nagrzania. Z dziaaniem wysokiej temperatury,
a cilej, z wystpowaniem w obmurzu gradientw temperatury lub waha
temperatury obmurza, zwizane jest te niszczce dziaanie napre cieplnych.
Materiay ogniotrwae, podczas nagrzewania do wysokich temperatur,
nabieraj stopniowo wasnoci termoplastycznych i pod wpywem obcie
mechanicznych lub nawet wasnego ciaru mog atwo ulega deformacjom.
Jednoczenie w nich samych, wskutek kontynuacji procesw ekwilibracji
skadnikw, zapocztkowanych podczas wypalania wyrobw, zachodzi bdzie
dalsze spiekanie tworzywa, przejawiajce si na zewntrz skurczem lub, rzadziej,
wzrostem objtoci. Te wanie zjawiska s czynnikami ograniczajcymi
dopuszczalne temperatury pracy materiaw ogniotrwaych.
Podatno wyrobw ogniotrwaych na deformacje jest funkcjonalnie zwizana
z wielkoci obcie (napre) mechanicznych i wysokoci temperatury pracy
podczas ogrzewania deformacje pojawiaj si wczeniej przy wyszych
obcieniach. Miar tej podatnoci jest najczciej wskanik ogniotrwaoci pod
obcieniem, okrelany jako temperatura, w ktrej zgniot prbki wyrobu poddanego
obcieniu 0,2 MPa, osiga warto 0,6%. Wskanik ten jest zwykle kryterium do-

327






boru materiaw ogniotrwaych na obmurza: ogniotrwao wyrobw pod

obcieniem powinna by o 00 200C wysza od temperatury pracy.
We wszystkich elementach obmurzy wystpuj obcienia konstrukcyjne,
wynikajce z ich ciaru oraz formy geometrycznej. W cianach s one rezultatem
ciaru warstw lecych wyej i rosn w kierunku stopy ciany. Niekiedy s one
zwikszone ciarem sklepie i pokryw, spoczywajcych na cianach.
W sklepieniach i kach przykrywajcych otwory oraz w poziomych wyoeniach
piercieniowych (np. piecw obrotowych), obcienia te wywoane s dziaaniem
tzw. siy rozporu poziomego. W trzonach wszystkich piecw wywoane s one
ciarem spoczywajcego na nich wsadu. Obcienia (naprenia) mechaniczne
mog by wreszcie powodowane niedostatecznym dylatowaniem obmurzy, a wic
brakiem przestrzeni dla ich swobodnej ekspansji cieplnej.
Naprenia te, w poczeniu z wysok temperatur, staj si czsto powodem
deformacji i zgniotu niektrych elementw obmurzy. Jako przykady mona tu
wymieni deformacje (opadanie wezgowia) sklepie rnych piecw, zgniot
dolnych warstw i wybrzuszanie si do wntrza pieca cian piecw tunelowych,
zawalanie si kw nad wylotami komr palnikowych czy zgniot samych ksztatek
palnikowych. Rezultatem wysokotemperaturowego skurczu wyrobw (tzw.
skurczliwo wtrna) jest rwnie osiadanie cian i sklepie, rozszczelnianie si
rekuperatorw ceramicznych, rozszczelnianie si i utrata stabilnoci rnych
elementw obmurzy, wypadanie z nich pojedynczych ksztatek itp. Przykady takich
zniszcze przedstawiono na rysunku 3..
W praktyce materiay ogniotrwae pracuj zwykle w temperaturach czsto
przekraczajcych temperatur ich ogniotrwaoci pod obcieniem. Jest to moliwe,
poniewa obmurza ogniotrwae, poza nielicznymi wyjtkami, wystawione s na
dziaanie rodowiska pracy i wysokich temperatur tylko jednostronnie. Dziki temu
zimne, bdce w stanie sprystym, warstwy obmurza mog przenosi cae
obcienie i utrzymywa jego stabilno. Warunkiem jednak jest, aby granica strefy
termoplastycznej nie przekraczaa osi symetrii warstwy wyoenia.
Schemat zachowania si obmurza ciany w warunkach silnego
jednostronnego nagrzania przedstawia rysunek 3.2. Jednostronnie nagrzana
ksztatka bdzie si rozszerza zgodnie z panujcym w niej gradientem temperatury
tak, jak to przedstawia rysunek 3.2a, jeli tylko jej rozszerzanie nie bdzie niczym
krpowane. W obmurzu bd jednak na ni oddziaywa ksztatki ssiednie,
ograniczajc moliwo jej poprzecznej ekspansji.J eli temperatura i obcienie
mechaniczne bd dostatecznie wysokie, wwczas jej cz gorca ulegnie
odksztaceniu, z jednoczesnym pewnym wydueniem w kierunku przestrzeni
roboczej (rys. 3.2b). W danych warunkach temperatury i obcie mechanicznych,
niezakreskowana cz ksztatki znajduje si wic w stanie termoplastycznym i nie
jest zdolna do przenoszenia obcie.

328






Rys. 13.1. Przykady zniszczenia wymurwki cian pieca tunelowego wskutek przegrzania:
a) ciana strefy ogniowej; b) komora palnikowa

329

Rys. 13.2. Schemat zachowania si ksztatek i ciany obmurza w warunkach jednostronnego

nagrzania





W cianie jednostronnie nagrzanej, naprenia wystpujce w ksztatkach

bd wzrasta w kierunku stopy ciany (ciar warstw lecych wyej), a wic i
strefa termoplastyczna w kolejnych warstwach bdzie si poszerza ku doowi
ciany. Na rysunku 3.2c wyznacza j linia AB. Jeli linia ta przekracza o symetrii
ciany, wwczas ciana staje si niestabilna i zaczyna pochyla si do wntrza pieca.
Towarzyszy temu otwieranie si spoin w czci zimnej, co wobec zmniejszenia si
powierzchni kontaktu ksztatek, a wic i lokalnego wzrostu napre, uatwia
i przyspiesza dalsze jej pochylanie.
Szeroko strefy termoplastycznej zaley od rodzaju zastosowanych w
obmurzu materiaw ogniotrwaych oraz warunkw przechodzenia ciepa. Mona j
zmniejszy przez zastosowanie w warstwie roboczej wyrobw o wyszych
wasnociach ogniowych (wyszej ogniotrwaoci pod obcieniem) lub przez
wytworzenie w obmurzu silnego gradientu (spadku) temperatury, poprzez
zmniejszenie gruboci warstwy izolacyjnej lub wrcz jej wyeliminowanie i, czsto,
zastosowanie zewntrznego chodzenia obmurza nadmuchiwaniem powietrza lub
paszczem wodnym.

13.2. Naprenia cieplne

Naprenia cieplne w obmurzach s rezultatem zjawiska rozszerzalnoci
cieplnej tworzywa wyrobw ogniotrwaych, towarzyszcemu ich nagrzaniu do
wysokiej temperatury.
Materiay ogniotrwae w wikszoci przypadkw s tworzywami
polikrystalicznymi i wielofazowymi. Skadaj si z ziarn faz o zrnicowanej
wielkoci rozszerzalnoci cieplnej lub te faz wykazujcych anizotropi tej
wasnoci. Ju samo nagrzanie takich tworzyw powoduje powstanie w nich napre
cieplnych, tzw. I rodzaju.

330






S one rezultatem niezgodnoci kierunku lub wielkoci ekspansji cieplnej

poszczeglnych ziarn, rozmieszczonych w tworzywie w sposb nie uporzdkowany,
statystyczny. Naprenia te koncentruj si na styku tych ziarn, a poniewa s one
rzdu wytrzymaoci wielu tworzyw ceramicznych, ich rezultatem bd lokalne
spkania wewntrzne.
Naprenia cieplne I rodzaju zawsze wic towarzysz pracy obmurzy piecw.
Wydaje si jednak, e ich niszczce oddziaywanie nie jest zbyt silne, zwaszcza jeli
je odnie do najsilniej nagrzanych warstw roboczych. Warstwy te maj zwykle
temperatur zblion do wczeniejszej temperatury wypalania wyrobw.
W warunkach takich panuje stan beznapreniowy, gdy wskutek procesw pezania
dyfuzyjnego naprenia te s rozadowywane. Naprenia te natomiast mog
rozwija si w gbszych warstwach obmurza, bdcych w stanie sprystym, lub w
warstwach roboczych, ale przy ich przejciu ze stanu lepkoprystego w stan
sprysty (przy zestudzeniu). Powstajce lokalnie mikrospkania, same w sobie nie
s na og przyczyn destrukcji wyrobw, ale ich wpywu na zuywanie si obmurzy
nie mona cakowicie pomija, poniewa mog one sumowa si z napreniami
wywoanymi innymi przyczynami i wtedy atwiej powodowa makrospkania.
Na zuywanie si obmurzy zasadniczy wpyw wywieraj natomiast
naprenia cieplne, tzw. II rodzaju, powstajce przy gwatownych zmianach
temperatury, ostrym gradiencie temperatury lub niedostatecznym dylatowaniu
obmurzy.
Przy gwatownym ochodzeniu nagrzanego obmurza, ozibione szybciej jego
zewntrzne warstwy bd si kurczy do objtoci odpowiadajcej ich aktualnej
temperaturze. Przeciwstawia bd si temu gortsze i jeszcze rozszerzone warstwy
wewntrzne. W konsekwencji tego, w warstwach wewntrznych powstan
naprenia ciskajce, a w warstwach zewntrznych naprenia rozcigajce. Przy
gwatownym nagrzaniu obmurza rozkad napre bdzie odwrotny. Rezultatem tych
napre jest rozlunienie tekstury wyrobw oraz pojawienie si rys i spka,
prowadzce do odpadania fragmentw ksztatek oraz rozszczelnienia si obmurza
jako caoci.
Obraz spka zaley od rodzaju wstrzsu cieplnego. Przy gwatownym
ogrzaniu tworz si raczej spkania skone i rwnolege do powierzchni wyrobw,
wystpujce w warstwach powierzchniowych (rys. 3.3a). Przy gwatownym
ostudzeniu powstaj spkania prostopade do powierzchni i rozcigajce si w gb
ksztatek (rys. 3.3b). Czste zmiany temperatury niszcz wyroby raczej
powierzchniowo, natomiast zmiany wolne powoduj spkania bardziej rozlege i
gbokie.
Zmiany temperatury w przestrzeni roboczej, a tym samym i temperatury
wyoenia, wystpuj we wszystkich rodzajach piecw, bez wzgldu na to czy
pracuj one w sposb okresowy czy cigy. Zmiany te mog mie te rn
amplitud i szybko, zalenie od sposobu eksploatacji pieca.

33

Rys. 13.3. Schemat rozkadu spka w ksztatce poddanej szokowi termicznemu: a)

gwatowne ogrzanie; b) gwatowne zestudzenie





Oczywicie, najwikszym wahaniom temperatury podlegaj obmurza piecw

okresowych, nagrzewanych i studzonych razem z wsadem, obmurza pracujcych
w podobny sposb piecw wielokomorowych i krgowych, a take wyoenia
trzonw wzkw piecw tunelowych. W piecach o dziaaniu cigym, wahania
temperatury mog by powodowane albo specyfik pracy pieca (np. zmiany
temperatury wyoenia piecw obrotowych przy wchodzeniu pod i wychodzeniu
spod wsadu w czasie obrotw bbna), albo nieprawidowociami w eksploatacji
(nierwnomierne podawanie wsadu lub nierwnomierny odbir produktu w piecach
szybowych, rnice w wilgotnoci wsadu w piecach obrotowych i szybowych,
zasysanie faszywego powietrza w piecach wypaowych itp).
Odporno wyrobw ogniotrwaych na tego rodzaju naprenia okrela si
metod wstrzsw cieplnych. Wasno ta jest zrnicowana dla rnych odmian
wyrobw ogniotrwaych. Najmniejsz odporno na zmiany temperatury wykazuj
wyroby krzemionkowe i niektre odmiany wyrobw magnezjowych. Wyrobw tych
nie stosuje si ani w piecach okresowych, ani w piecach dla ktrych
charakterystyczne s czste i due zmiany temperatury.
Mechanizm powstawania napre cieplnych wskutek ostrych gradientw
temperatury w obmurzu jest jakociowo zbliony do mechanizmu szoku
termicznego, jednake brak jest w nim elementu dynamizmu. Std te wydaje si, e
ten rodzaj napre nie wpywa istotnie na zuywanie si obmurzy. Potwierdzeniem
tego jest czsta praktyka zewntrznego studzenia obmurzy piecw, wanie dla
wywoania w nich ostrego spadku temperatury, co nie tylko nie przeszkadza, ale
pozwala na wyduenie ywotnoci wymurwek, szczeglnie wymurwek
pracujcych w bardzo trudnych warunkach termicznych.
Najistotniejszym dla szybkoci zuywania si obmurzy jest trzeci przypadek
napre termicznych, powstajcych wskutek hamowania rozszerzalnoci cieplnej
materiau wymurowania.

332



Obmurza piecw zamknite z zewntrz bd to stalow obudow, bd to

murem obwiednim, musz mie zapewnion przestrze, umoliwiajc ich ekspansj
ciepln przy nagrzewaniu. Naprenia mechaniczne powstajce wskutek hamowania
rozszerzalnoci cieplnej mog teoretycznie przekroczy nawet wielokrotnie
wytrzymaoci mechaniczne wyrobw ogniotrwaych. Std w konstrukcji wyoe
ogniotrwaych przewiduje si tzw. szczeliny dylatacyjne. Maj one posta odstpw
midzy ksztatkami czy fragmentami obmurza, ktre w zalenoci od konstrukcji
wyoenia s puste lub te wypenia si je materiaami wypalajcymi si (np. tektura)
lub ciliwymi (wkna ceramiczne).
Ustalanie wielkoci szczelin dylatacyjnych jest jednym z istotniejszych
elementw projektowania obmurzy.Jeli ich wielko bdzie zbyt dua, wwczas
szczeliny te nie zamkn si w temperaturze pracy i obmurze bdzie nieszczelne. Jeli
natomiast bd zbyt mae, to nie speni swego zadania i wskutek powstania zbyt
duych napre, obmurze ulegnie przypieszonemu zuyciu (skruszenie ksztatek,
wybrzuszenie cian do wntrza pieca, deformacje sklepie) lub zniszczeniu ulegn
cigi obudowy pieca.
Wielko szczelin dylatacyjnych najczciej ustala si w oparciu o
rozszerzalno ciepln wyrobw obmurza w temperaturze pracy, zwykle przy
uwzgldnieniu innych jeszcze parametrw, np. cisoci ukadania ksztatek przy
murowaniu, skurczliwoci zaprawy itp. Zagadnienie dylatowania obmurzy
przedstawiono szerzej w rozdziale nastpnym.

13.3. Oddziaywania mechaniczne z zewntrz



Obmurza piecw, a przynajmniej niektre ich elementy, zazwyczaj s zawsze

poddane rnorakim oddziaywaniom mechanicznym z zewntrz. Oddziaywania te
mog mie charakter statyczny, np. obcienie trzonw spoczywajcym na nich wsadem, znacznie czciej maj one charakter dynamiczny. Wymieni tu mona wiele
przykadw:

uderzanie bry wsadu adowanego do piecw szybowych;

cierajce oddziaywanie przesuwajcego si wsadu w piecach
szybowych i obrotowych;
cierajce oddziaywanie pyw unoszonych w gazach, zwaszcza w
piecach zawiesinowych, fluidyzacyjnych i obrotowych;
erozyjne oddziaywanie przemieszczajcych si wzgldem wyoenia
ciekych szkie, szkliw i emalii;
wstrzsy i deformacje wymurwek (np. owalizacja pancerza), zwaszcza
w piecach obrotowych.

333

Te rnorakie oddziaywania mechaniczne mog powodowa bd

bezporednie uszkodzenia i zuycia wymurwek, bd te intensyfikuj niszczce
dziaanie innych czynnikw, np. korozji, wskutek usuwania dyfuzyjnych warstw
ochronnych na roboczych powierzchniach obmurza, przez co na dziaanie reagentw
wystawiane s nowe, zdrowe warstwy wyrobw.

13.4. Chemiczne oddziaywania rodowiska pracy

Robocze warstwy obmurzy piecw kontaktuj si podczas pracy z wieloma
substancjami o rnym stanie skupienia i rnym skadzie chemicznym. Zawsze s
to przynajmniej gazowe skadniki powietrza i spalin. Oprcz nich, w zalenoci od
rodzaju i przeznaczenia piecw, wystpowa mog:
gazowe skadniki wydzielajce si z wypalanych wsadw: pary ze szkliw,
emalii i farb dekoracyjnych, opary z nieorganicznych i organicznych
spoiw wyrobw, gazy wytwarzajce atmosfery ochronne lub reakcyjne;
cieke szko, szkliwa, emalie, bazalt i inne materiay topione, a nawet
pynne ule z popiou paliw;
stae wsady i produkty piecowe oraz ich pyy, paliwa stae i ich popioy.
W wysokich temperaturach pracy piecw substancje te, jeli tylko wykazuj
powinowactwo chemiczne do skadnikw materiau obmurza, wchodzi bd
w reakcje z tymi skadnikami, powodujc zuywanie si wyoenia, okrelane
mianem korozji chemicznej.
Przebieg procesw korozyjnych oraz objawy zuywania si wymurwek
uzalenione s od wielu czynnikw: stanu skupienia reagentw korozyjnych i ich
reaktywnoci w stosunku do materiau obmurza, stanu skupienia produktu reakcji, a
take od budowy wewntrznej materiau obmurza jego skadu chemicznomineralnego, wielkoci ziarn, porowatoci, wielkoci i ksztatu porw, a take i
gazoprzepuszczalnoci.
Procesy korozyjne mog rozwija si na powierzchni obmurza i wwczas
nastpuje albo jego ubytek, albo produkty reakcji narastaj na nim, tworzc tzw.
napiek. Produkty korozji mog te, pod wpywem si kapilarnych i gradientu
temperatury, infiltrowa do wntrza obmurza, tworzc w nim ukad warstwowych
stref o zrnicowanych wasnociach fizykochemicznych, odmiennych od wasnoci
wyrobw. Wreszcie reagenty mog wnika gboko w obmurze, i tu, w zakresie
niszych ju temperatur, same ulega przemianom lub te wchodzi w reakcje z
materiaem obmurza.
Reagenty gazowe posiadaj najwiksz zdolno penetracyjn, dlatego mog
gboko wnika porami do wntrza wyrobw i reagowa z nimi na duej
powierzchni. Agresywnymi w stosunku do obmurzy reagentami w piecach





334






przemysu ceramicznego mog by: tlen, tlenek wgla, wodr i wglowodory, tlenki
siarki i wanadu oraz alkalia i pary zwizkw oowiu i cynku.
Agresywne dziaanie tlenu przejawia si w stosunku do wyrobw wglowych
(np. elektrody oporowe i ukowe w rnych piecach topielnych) oraz do wyrobw
z wglika krzemu (np. przepony piecw muflowych, ksztatki rekuperatorw, pki
dla wsadu piecowego galanterii ceramicznej).
Wgiel w wyrobach wglowych utlenia si ju w temperaturach powyej
400C. Bardziej odporne s wyroby z grafitu, ale odporno ta maleje ze wzrostem
temperatury. Utlenianiu towarzyszy cigy ubytek materiau z powierzchni roboczej,
std czsto ten sposb zuywania si materiau nazywa si korozj
czoow.rodkiem zaradczym jest stosowanie impregnacji lub powlekania elektrod
substancjami blokujcymi dostp tlenu. Utlenianie si wyrobw z SiC nastpuje w
temperaturach powyej 000C, zgodnie z reakcj: SiC + 2O2 = SiO2 + CO2.
Powstajca na powierzchni wyrobu warstewka SiO2 chroni go przed dopywem
wieych porcji tlenu, std szybko utleniania si wyrobw z SiC jest mniejsza ni
wynikaoby to z danych termodynamicznych.
Przewaajc wikszo surowcw i wyrobw ceramicznych wypala si w
atmosferze utleniajcej lub obojtnej. Obecno CO w przestrzeni roboczej pieca jest
jednak konieczna przejciowo w piecach do wypau porcelany (3 8%) i oczywicie
w piecach do specjalnej obrbki cieplnej materiaw wglowych. W innych piecach
obecno CO w gazach piecowych jest najczciej szkodliwa dla wypalanych
wyrobw. Powodowana jest nieprawidow regulacj lub zaburzeniami pracy
palnikw.
Korozyjne dziaanie tlenku wgla przejawia si najsilniej w stosunku do
wyrobw ogniotrwaych zawierajcych w swym skadzie tlenki elaza, zwaszcza
glinokrzemianowych i zasadowych.
Tlenek wgla w zakresie temperatur 500 600C ulega rozkadowi zgodnie
z reakcj: 2CO = CO2 + C, przy czym katalizatorami tej reakcji s midzy innymi
tlenki elaza, same przy tym ulegajce redukcji. Wyroby glinokrzemianowe
zanieczyszczone zwizkami elaza, zwaszcza w postaci skupie (czsto), nie nadaj
si do pracy w atmosferze CO bowiem powstay z nich FeO, reagujc z SiO2
zawartym w wyrobach, tworzy niskotopliwy fajalit 2FeO SiO2, powodujcy
obtapianie wyrobw i obnienie ich wasnoci termomechanicznych. Powstajcy we
wntrzu obmurza, i to w dodatku daleko od powierzchni roboczej (warunek niszych
temperatur), stay wgiel narasta, powodujc rozsadzanie materiau obmurza od
rodka. Zjawisko to, zwane reakcj Bella, jest charakterystyczne dla obmurzy
wielkich piecw, ale jest moliwe i spotykane rwnie w obmurzach
glinokrzemianowych piecw wypaowych i piecw szybowych do wypalania
kamienia wapiennego, a take w zasadowych kratownicach regeneratorw.
Wysokotemperaturowe
piece
wypaowe,
wymurowane
wyrobami
zasadowymi, przeznaczone s do pracy w atmosferze utleniajcej. Wskutek

335






nieprawidowoci pracy palnikw czsto pojawia si w nich, lokalnie lub

przejciowo, atmosfera redukcyjna. Tlenki elaza, ktre w wyrobach zasadowych
wystpuj niekiedy w znacznych ilociach, mog ulega tzw. inwersji,
tj. przechodzi z fazy tlenkowej (Fe+3) do spinelowej (Fe+2) i odwrotnie, zalenie od
aktualnego stanu atmosfery w piecu. Poniewa reakcjom tym towarzysz
niejednakowe zmiany objtoci w obu kierunkach, rezultatem zmiennoci atmosfery
w piecu jest spcznienie i rozlunienie tekstury wyrobw, prowadzce do ich spka
i warstwowych zuszcze.
Dziaanie wodoru i wglowodorw jest podobne do dziaania CO, lecz
pojawia si w temperaturach wyszych ni poprzednio. Tlenek V2O5 wystpuje jako
skadnik spalin, zwaszcza z paliw ciekych. W obecnoci alkaliw tworzy on
niskotopliwe zwizki o maym napiciu powierzchniowym, atwo i gboko
dyfundujce w materia obmurza, powodujc zmiany jego struktury, prowadzce do
spka i odspajania warstw roboczych oraz korozyjnego obtapiania.
Tlenki siarki pochodz z paliw lub dodatkw siarczanw do wsadu (np.
szka). Tlenki te atwo reaguj ze skadnikami wyrobw, takimi jak K2O, Na2O, CaO,
MgO i FeO, tworzc odpowiednie siarczany. Reakcje te zachodz raczej w gbi
obmurza, w zakresie temperatur poniej 200C, a powstajce i narastajce porcje
siarczanw, powoduj destrukcj wyrobw od wewntrz (inertne odkadanie si w
porach). W wyszych temperaturach moliwe jest te korozyjne obtapianie obmurzy.
Pary alkaliw s charakterystyczne dla rodowiska gazowego piecw
szklarskich, emalierskich i cementowniczych. W innych piecach wystpuj w
mniejszych ilociach, a pochodz gwnie z paliw staych. Ich korozyjne dziaanie
przejawia si najsilniej w stosunku do wyrobw krzemionkowych i
glinokrzemianowych, bogatych w SiO2. Upynnianie tych wyrobw jest bardzo silne,
a powstajce zwizki maj temperatury topnienia nawet poniej 000C. Rezultatem
tego jest ociekanie stopu z powierzchni obmurza i stay ubytek jego gruboci. Przy
infiltracji alkaliw do wntrza wyrobw glinokrzemianowych moliwe jest
powstawanie nefelinu Na2Al2O3SiO2, czemu towarzyszy wzrost objtoci, a wic
pcznienie powierzchniowych warstw obmurza i ich pniejsze zuszczanie.
Wyroby zasadowe uwaane s za odporne na dziaanie alkaliw (MgO nie
reaguje z nimi), jednake i tu moliwe jest ich korozyjne oddziaywanie na
krzemianowe (forsterytowe) spoiwa ziarn peryklazu.
Pary zwizkw oowiu i cynku atwo upynniaj krzemionk i glinokrzemiany
w wyrobach ogniotrwaych, przy czym bardziej agresywny jest tlenek oowiu,
ktrego dziaanie korozyjne ujawnia si ju przy zawartociach uamka procenta.
Produktami dziaania tlenku oowiu s PbOSiO2 i 2PbOSiO2 o temperaturach
topnienia poniej 800C. W przypadku tlenku cynku jego krzemiany maj wysze
temperatury topnienia, ale np. willemit 2ZnOSiO2 tworzy niskotopliw eutektyk
w obecnoci domieszek FeO. Zjawiska niszczenia wymurwek przez tlenki oowiu

336






i cynku obserwuje si w piecach tunelowych do wypalania ceramiki specjalnej

i elektrotechnicznej, a take w wielu piecach topielnych.
Cieke reagenty z oczywistych wzgldw bd charakterystyczne dla piecw
topielnych. Mog one jednak wystpowa take, ale ju lokalnie, w piecach
praalniczych, wskutek zaburze ich pracy. Przykadem mog by miejscowe
przegrzania wsadu i popiou w przesypnych piecach szybowych wskutek
nierwnomiernego przepywu gazw w ich przekroju.
Typowym przykadem ciekych reagentw korozyjnych s szka, emalie i
szkliwa, oddziaujce na wyoenia basenw wanien czy donic i tygli do ich topienia.
Materiay te s stopionymi mieszaninami krzemionki oraz tlenkw potasu, sodu,
wapnia, oowiu, baru, boru, magnezu, tytanu i innych, dodawanych do zestawu jako
topniki, rodki barwice, zmtniajce, klarujce itp.
Ogniotrwae wyoenia piecw do ich topienia to tradycyjnie ju materiay
glinokrzemianowe i krzemionkowe. Szka i emalie ze wzgldu na du ilo, czciowo ju omawianych agresywnych substancji, s dla tych wyrobw topnikami,
powodujcymi powstawanie na kontaktowej powierzchni obmurza stopu o rnym
skadzie i lepkoci, ktry stopniowo przechodzi do kpieli.
Upynniajce dziaanie na obmurze wywieraj wszystkie skadniki szka o
charakterze zasadowym. Najsilniejsze rozpuszczanie obmurzy powoduj szka, ktre
w swym skadzie zawieraj du ilo alkaliw lub zwizkw fluoru, oowiu, baru,
boru i fosforu.Bardzo istotny wpyw wywiera rwnie temperatura kpieli. Uwaa
si, e podwyszenie jej o 0C, powoduje wzrost szybkoci korozji o 0 5%.
Stopione szka atakuj gwnie drobnoziarnist osnow wyrobw, co
powoduje niszczenie wizi midzyziarnowych. Rezultatem tego jest wymywanie
przez ociekajcy stop nierozpuszczonych jeszcze, wikszych ziarn z materiau
korodowanego, zanieczyszczajcych kpiel. Procesowi wymywania ziarn z obmurza
sprzyjaj ruchy kpieli (erozja), wymuszane lub powstajce wskutek prdw
termicznych, powodujce przyspieszenie korozji wymurwki.
Hamowaniu rozpuszczania si wyrobw glinokrzemianowych w szkle sprzyja
wiksza w nich zawarto Al2O3, a zwaszcza dodatek ZrO2, oraz ograniczenie do
minimum ich porowatoci. Najbardziej odporne s jednak materiay w postaci
blokw odlewanych ze stopu wysokoglinowo-cyrkonowego lub korundowego.
Korozyjnie na wymurwki piecw mog wreszcie oddziaywa reagenty stae
(lub pstale). Reagentami tymi mog by wsady piecw praalniczych, paliwa stae
i ich popi w piecach praalniczych i wypaowych oraz pyy z wsadw i produktw
w rnego rodzaju piecach praalniczych i topielnych. Do grupy tej nie nale wsady piecowe wypalanych wyrobw. Nie maj one kontaktu z wymurowaniem cian
i sklepie, a trzony czy pki, na ktrych s ukadane, wykonane s z tak dobranych
materiaw, aby w temperaturze pracy nie dochodzio do wzajemnych reakcji.
Chodzi tu rwnie o wyeliminowanie moliwoci powstawania brakw wypalania.

337






Warunkiem zachodzenia reakcji w ukadach staych reagentw i obmurzy jest

odpowiednio wysoka temperatura, przekraczajca temperaturowy prg reakcji.
Reakcje zachodz na granicznej powierzchni materia ogniotrway reagent stay, a
jej produkty te s najczciej stae. Naley zaznaczy, e czsto reakcje te s
inicjowane i przyspieszane przez oddziaywanie niej topliwych domieszek w obu
materiaach. Dla przykadu, w cementowniczych piecach obrotowych klinkierowa
faza cie- ka zwila zasadow wymurwk strefy spiekania i migruje do jej wntrza,
rozpuszczajc drobnoziarnist osnow wyrobw i korodujc ziarna peryklazu. Faza
ta wzbogaca robocz warstw wymurwki w skadniki klinkieru, gwnie w CaO,
a jednoczenie w kierunku przeciwnym, zgodnie z gradientem ste, migruj
niektre rozpuszczone skadniki wyrobw (spinele). Podobna sytuacja wystpuje
w piecach szybowych, np. do wypalania kamienia wapiennego, w strefach
wyoonych wyrobami glinokrzemianowymi.
Na gruboci korodowanego obmurza tworzy si ukad stref o zmiennym
skadzie chemiczno-mineralnym i teksturze. Warstwa robocza, wskutek nasycenia
reagentami i produktami korozji, ulega zmikczeniu i w zalenoci od sposobu
oddziaywania przesuwajcego si wsadu, zostaje albo mechanicznie zdzierana (np.
w piecach szybowych), albo utwierdzaj si do niej czstki wsadu, tworzc napiek.
Jego tworzeniu i narastaniu sprzyjaj niewielkie nawet, ale obejmujce zakres
krzepnicia utworzonych stopw, wahania temperatury. Przykadem moe by
wanie tworzenie si napieku w piecach obrotowych do produkcji klinkieru
cementowego.
Pyy unoszone w piecach przez strumie gazw spalinowych, wyapywane s
przez ciany i sklepienia, ktrych powierzchnie w wysokich temperaturach pracy,
dziki samemu nagrzaniu lub innym procesom korozyjnym, wykazuj pewn
lepko. Utwierdzone do nich, mog z nimi reagowa, dajc takie same efekty jak
poprzednio. Warstwy reakcyjne nie s tu usuwane mechanicznie (strumie
zapylonych gazw moe jednak dziaa cierajco), std zmiany korozyjne wyrobw
mog by wiksze.
Pyy powoduj niszczenie materiaw ogniotrwaych nie tylko w samych
przestrzeniach roboczych piecw, ale take i w dalszych czciach instalacji
piecowych. Przykadem mog by tu ogniotrwae kratownice i obmurza
regeneratorw. Unoszone w spalinach pyy osiadaj na paskich powierzchniach
ksztatek kratownicy. Tu reaguj z tworzywem wyrobw, powodujc ich miknicie
wskutek procesw korozyjnych, a w dalszej konsekwencji deformacj, a nawet
zaway kratownic. Innym, szkodliwym dziaaniem pyw, jest ich narastanie na
ksztatkach kratownicy, przez co zmniejszaj si stopniowo przekroje kanalikw dla
przepywu gazw. Konsekwencj tego s zakcenia hydrauliki gazw w samym
piecu (nadcinienie). Zmusza to obsug do okresowego usuwania tych narostw i
czyszczenia kratownic.
Ostatnim, specyficznym ju przykadem oddziaywania staych reagentw
z materiaami ogniotrwaymi s sytuacje, gdy w obmurzu zabudowane s obok siebie

338






warstwy wyrobw ogniotrwaych o odmiennych charakterach chemicznych, np.

kwane wyroby szamotowe i zasadowe wyroby magnezytowe. Gdy temperatura
w miejscu ich styku jest wysza od temperatury pocztku reakcji midzy nimi,
wwczas wzajemnie si koroduj, dajc cieky produkt reakcji.
Zabudowa obok siebie wyrobw ogniotrwaych o rnym charakterze
chemicznym nie musi by bdem konstrukcyjnym czy wykonawczym. Dla
przykadu, w regeneratorach piecw szklarskich grne warstwy kratownicy, ktre
zawsze pracuj w wyszych temperaturach i naraone s najbardziej na korozyjne
dziaanie pyw i reagentw gazowych, czsto wykonuje si z ksztatek
magnezjowych, magnezjowo-chromitowych lub forsterytowych, natomiast warstwy
dolne, pracujce w znacznie agodniejszych warunkach, z taszych wyrobw
szamotowych. Aby nie dopuci do wzajemnych reakcji midzy nimi, linia podziau
musi lee na poziomie, w ktrym temperatura nie podnosi si ponad dopuszczaln,
albo pomidzy tymi materiaami ukada si kilka warstw z wyrobw o obojtnym
charakterze chemicznym, np. chromitowych. Tego samego rodzaju rozwizania
stosuje si rwnie w konstrukcji obmurzy.

339