Rocznik Kognitywistyczny 7/2014, s.

2130
doi:10.4467/20843895RK.14.004.2690
www.ejournals.eu/Rocznik-Kognitywistyczny

Tomasz Korbak
Kolegium MISH
Uniwersytetu Warszawskiego

Dlaczego reprezentacje nie trzymaj si

modeli dynamicznych?

Why representations dont stick with dynamic models?

Abstract: In this paper I investigate thesis, embraced by proponents of dynamicism in cognitive
science, that mind is not representational and explanation of cognition can go without representations. This claim has received serious criticism from cognitive scientists and philosophers
of mind, who accuse dynamical explanation of being satisfying only for a narrow class of simple
cognitive phenomena. Thus, genuine, representation-free explanation of cognition will always
be incomplete. I espouse another strategy and present two arguments saying that the language
of pure dynamical systems theory is not rich enough to define any nontrivial notion of representation. If I am right, then at least these phenomena dynamical explanation deals well with
are not representational and representation talk can in no way help us understand them.
Key words: philosophy of cognitive science, dynamical explanation, representation, cognitive
models, Clark, van Gelder

1. Na czym polega wyjanianie dynamiczne?

Idea wyjanienia dynamicznego jest urzekajco prosta: to pewien formalizm (choby tak prosty, jak rwnanie algebraiczne z dwiema niewiadomymi), ktry opisuje, jak manipulacja wartoci jednej zmiennej (moe by ni np. czas) modyfikuje
wartoci pozostaych. Cho historia wyjanie dynamicznych jest rwnie duga jak
historia nowoytnej nauki i szybko doczekaa si spektakularnych sukcesw, takich
jak mechanika newtonowska, to jej zastosowanie do bada umysu jest stosunkowo
nowym trendem. Pierwsze prby dynamicznego mylenia o procesach psychicznych
podejmowali krtko po drugiej wojnie wiatowej cybernetycy w Stanach Zjednoczonych i Zwizku Radzieckim [Wiener 1948], a nastpnie ju po narodzinach kognitywistyki, jako przedstawiciele jej drugiej fali koneksjonici, proponujc modele
poznawcze o rozproszonej architekturze, takie jak sztuczne sieci neuronowe [Smolensky 1988]. Modele koneksjonistyczne oferoway aparat formalny do badania pewnych
na og ignorowanych wczeniej aspektw procesw poznawczych (takich jak ich
wymiar czasowy czy nieliniowe zalenoci), zachowujc przy tym tradycyjny obraz
poznania jako procesu obliczeniowego. Dopiero w latach 90. niektrzy filozofowie
21

Tomasz Korbak

i kognitywici poszli o krok dalej, zaprzgajc wyjanienia dynamiczne do ustanowienia nowego paradygmatu, rozwijanego w opozycji do gwnego nurtu kognitywistyki.
Klasycznym przykadem takiego podejcia s badania nad rozwojem poznawczym
i motorycznym niemowlt Lindy Smith i Esther Thelen [2003]. W ich ujciu rozwj polega na wyanianiu si ze zoonych, nieliniowych wspoddziaywa nowych
wzorcw (patterns) zachowania. Przykadowo pojawienia si okoo 12. miesica ycia
umiejtnoci postrzegania staoci przedmiotw nie da si wytumaczy, postulujc
pojawiajce si ex machina, zgodnie z genetycznym programem, nowe kompetencje mentalne; ta umiejtno to wzorzec zachowania wyaniajcy si wraz z rosnc
sprawnoci motoryczn (chwytanie przedmiotw) i odpowiedni stymulacj rodowiskow. Badaczki proponuj psychologicznie wiarygodny i matematycznie elegancki
model rozwoju umiejtnoci percypowania staoci przedmiotw jako pokonywania
przez system poznawczy pewnej trajektorii w przestrzeni stanw, ktra to trajektoria
podlega nieustannym modyfikacjom ze wzgldu na lokalne wzorce zachowania (ktre
z kolei wspokrela sama trajektoria).

2. Hipoteza dynamicystyczna
Stosowanie wyjanie dynamicznych w praktyce badawczej psychologw, robotykw,
lingwistw i neuronaukowcw to fakt historyczny. Bardziej interesujca z punktu
widzenia naszej pracy jest filozoficzna interpretacja nadawana tej praktyce badawczej.
Dynamicyzm urs bowiem w kognitywistyce, jak wspomnielimy, do rangi autonomicznego paradygmatu, ktry postuluje szereg silnych tez empirycznych i teoretycznych (metodologicznych, ontologicznych) i staje w szranki z dominujcym paradygmatem obliczeniowym. Moim punktem wyjcia bd manifesty jednego z pierwszych
filozoficznych zwolennikw dynamicyzmu, Tima van Geldera [1995, 1998; zob. te
van Gelder i Port 1995]. Swoje stanowisko nazywa on hipotez dynamicystyczn
i formuuje nastpujco:
(HD) Systemy poznawcze (a) s systemami dynamicznymi i (b) najlepiej opisuje
je aparat teoretyczny teorii ukadw dynamicznych [van Gelder 1998].

Przez system rozumie tu zbir wzajemnie zalenych od siebie (coupled) zmiennych, a przez system dynamiczny system zmieniajcy swj stan zgodnie z dobrze
okrelon regu przejcia, ktrego przestrze stanw jest przestrzeni metryczn
(tzn. dla kadej pary stanw jest okrelona ich odlego od siebie). Bardziej zgodne z duchem dynamicyzmu byoby moe dodanie zastrzeenia, e chodzi o regu
przejcia opisan funkcj cig i wielokrotnie rniczkowaln, co presuponuje midzy innymi, e system moe przybiera nieprzeliczalnie nieskoczenie wiele stanw,
ale van Gelder nie uznaje cigoci przestrzeni stanw za cech definicyjn systemu
dynamicznego.
HD skada si z (a) komponentu ontologicznego (umys jest systemem dynamicznym) i (b) metodologicznego (umys naley opisywa jako system dynamiczny). Zdaniem van Geldera [1995] HD implikuje co najmniej trzy tezy szczegowe:
22

Dlaczego reprezentacje nie trzymaj si modeli dynamicznych?

(1) Poznanie (a) nie jest procesem obliczeniowym i (b) nie naley go opisywa
na sposb obliczeniowy.
(2) Umys (a) nie ma charakteru reprezentacyjnego i (b) poznanie mona rozumie bez postulowania istnienia wewntrznych reprezentacji otoczenia1.
(3) Poznanie (a) odbywa si pod presj czasu i (b) w modelach procesw
poznawczych naley uwzgldni czas rzeczywisty (cigy) jako istotn eksplanacyjnie zmienn.

Warto uzupeni t list o jeszcze dwie wane tezy, nieformuowane explicite przez
van Geldera: tez o aktywnym charakterze i ucielenieniu poznania. Postuluj je takie
nurty kognitywistyki, jak robotyka behawioralna [Brooks 1991], podejcie ucielenione [Varela, Thompson i Rosch 1991] i enaktywizm [Thompson 2010], ktre s
naturalnymi kontynuacjami gelderowskiego dynamicyzmu.
(4) System poznawczy (a) nie jest mechanizmem odpowiadajcym na egzogenne stymulacje wedug zaprogramowanego genetycznie algorytmu, ale samoorganizujc si i autonomicznie eksplorujc otoczenie caoci. (b) Nie naley
go rozumie jako statycznej struktury, ale jako proces zwizany obustronnymi
i obukierunkowymi relacjami przyczynowymi ze sob i z otoczeniem.
(5) System poznawczy (a) jest systemem fizycznym i jego materialna konstytucja zarwno ogranicza jego moliwoci poznawcze, jak i podsuwa mu gotowe
rozwizania pewnych problemw. (b) Naley uwzgldnia niskopoziomowe
cechy anatomii lub architektury systemu poznawczego w wyjanianiu wysokopoziomowych procesw poznawczych2.
1

Stosunek van Geldera do tezy (2) (antyreprezentacjonizmu) jest ambiwalentny. Jako jej asercj
mona interpretowa uycie przez niego metafory maszyny Watta jako urzdzenia zdolnego
do precyzyjnego kontrolowania swojego stanu, a przy tym niewtpliwie niereprezentacyjnego.
Chwil pniej czytamy jednak: there is nothing preventing dynamical systems from incorporating some form of representation; indeed, an exciting feature of the dynamical approach is
that it offers opportunities for dramatically reconceiving the nature of representation in cognitive systems, even within a broadly noncomputational framework [van Gelder 1995, s. 376].
W pniejszym artykule [1998, s. 622] van Gelder wyjania, e cho systemy poznawcze nie
s ze swej istoty (inherently) reprezentacyjne, to jednak postulowanie reprezentacji jest legalnym i czasem podanym posuniciem. W szczeglnoci dynamicysta dysponuje szersz palet
rodzajw reprezentacji, moe np. postulowa reprezentacje dynamiczne na wyszych poziomach organizacji, przykadowo w przestrzeni stanw (por. krytyk tego pomysu w sekcji 4.1).
Mimo ambiwalencji van Geldera co do antyreprezentacjonizmu, na potrzeby tego tekstu uznajemy tez (2) za istotny skadnik HD, poniewa po pierwsze, bez uznania tej tezy ciko byoby
dynamicyzmowi okreli swoj odrbno od gwnego nurtu kognitywistyki oraz, po drugie,
akceptuje j wikszo innych dynamicystw, takich jak Anthony Chemero, Alva No i Evan
Thompson (wrd filozofw) czy Linda Smith, Esther Thelen, Kevin ORegan i Rodney Brooks
(wrd badaczy praktykw).
2
Teza (5) nie jest oryginalna dla dynamicyzmu i wydaje si, e mona uczyni jej zado przy
zaprzeczeniu tez (1)(4), np. w ramach wyjanienia obliczeniowego uwzgldniajcego mechanizm implementacji oblicze. Nawet jeli jej oponenci nale ju do rzadkoci, (5) pozostaje
istotn, empirycznie testowaln konsekwencj HD.
23

Tomasz Korbak

Traktujc HD jako falsyfikowaln hipotez, van Gelder kadzie nacisk raczej na

jej artykulacj ni poparcie argumentami, a te ostatnie opiera bardziej na praktyce
badawczej ni analizach pojciowych. I tak koronnym argumentem za prawdziwoci
HD s sukcesy eksplanacyjne bada, ktre przyjy HD jako hipotez robocz (np.
badania Smith i Thelen; dla przykadw z innych obszarw kognitywistyki zob. antologi: Port i van Gelder 1995). Argument ten wzmacnia fakt, e wyjanienie dynamiczne jest kanonicznym modelem wyjanienia naukowego i odnosi sukcesy take
(lub przede wszystkim) poza kognitywistyk, np. w naukach fizycznych: HD oferowaoby wic atrakcyjn filozoficznie unifikacj kognitywistyki z innymi naukami przyrodniczymi w ramach wsplnego schematu eksplanacyjnego.
Przykadowa linia rozumowania, wychodzca od sukcesw bada Smith i Thelen [2003], moe przebiega nastpujco. Zakadajc, e (1b) kompetencji poznawczych nie powinno si traktowa jako zaprogramowanych genetycznie oraz e
naley uwzgldnia ich (3b) czasowy wymiar i (4b) tendencje do samoorganizacji,
badaczki stworzyy model, ktry pozwala skutecznie przewidywa, jak zachowania
eksploracyjne podejmowane przez dziecko wpywaj na dynamik jego dalszego
rozwoju. Podobnie Thelen i Smith rozwijaj klasyczn teori rozwoju poznawczego Jeana Piageta, (2b) negujc jednoczenie jego tez, e nabywanie umiejtnoci
percypowania staoci przedmiotu mona wyjani przez nabywanie umiejtnoci
operowania na reprezentacjach mentalnych. Okazuje si, e zbudowanie niereprezentacyjnego i speniajcego wczeniejsze warunki modelu dynamicznego pozwala
lepiej wytumaczy rnice indywidualne rozwoju badanych i gwatowne zmiany
wzorcw zachowania (tzw. bifurkacje) przy drobnej rearanacji sytuacji eksperymentalnej. Wreszcie zakadajc, e (5b) rozwj poznawczy jest nierozerwalnie zwizany z rozwojem motorycznym, Thelen i Smith tumacz, jak rozwj umiejtnoci
chwytania wpywa na rozwj percepcji staoci przedmiotw. Poniewa przyjcie
postulatw metodologicznych (1b5b) prowadzi do sukcesw eksplanacyjnych,
rozsdne jest wytumaczenie tych sukcesw przyjciem tez ontologicznych (1a)
(5a), ktre s konsekwencjami HD.
Argumentacja sukcesu eksplanacyjnego nie jest, z czego van Gelder zdaje sobie
spraw, rozstrzygajca. Nie przesdza bowiem, e nie istnieje inny zestaw postulatw metodologicznych, ktry prowadzi do jeszcze lepszych przewidywa, albo e nie
ma alternatywnej ontologicznej podbudowy tych postulatw. Rzecz jasna istniej te
niezalene racje empiryczne za tezami (1)(5) (van Gelder powouje si np. na istotow czasowo poznania), ale ich omwienie przekracza ramy tego tekstu. Jak zreszt
stwierdzono, van Gelder argumentuje nie tyle explicite za HD, ile raczej za tym, e nie
ma powodw, by a priori wykluczy HD. W szczeglnoci nie jest naszym celem przeprowadzenie systematycznej obrony HD, lecz wykazanie pewnych jej konsekwencji,
ktre skutecznie blokuj pewien rodzaj krytyki.

3. Pi argumentw przeciw hipotezie dynamicystycznej

Zaczniemy od przytoczenia piciu argumentw wysuwanych przeciw HD przez bardziej zachowawczo nastawionych badaczy i filozofw kognitywistyki.
24

Dlaczego reprezentacje nie trzymaj si modeli dynamicznych?

(A1) Van Gelder traktuje systemy koneksjonistyczne jako podklas systemw dynamicznych. Ale systemy koneksjonistyczne maj charakter obliczeniowy i reprezentacyjny, wic teza o dynamicznym charakterze poznania nie pociga za sob tezy
o jego nieprezentacyjnym i nieobliczeniowym charakterze [Eliasmith 1997].
(A2) Wyjanienie dynamiczne nie jest penym wyjanieniem, bo ignorujc
struktur wewntrzn systemu poznawczego, nie potrafi zda sprawy z tego,
dlaczego niektre systemy wykonuj te same zadania wydajniej ni inne. Formuujca ten argument Melanie Mitchell [1998] powouje si na swoje badanie
nad binarnymi automatami komrkowymi. Ewoluujc za pomoc algorytmu
genetycznego rne strategie rozwizania pewnego zadania (wprowadzenia
wszystkich komrek automatu w stan 0 lub 1, ktry dominowa w warunkach
pocztkowych), Mitchell zauwaya, e klasy abstrakcji rnych rozwiza ze
wzgldu na zoono obliczeniow nie pokrywaj si z klasami abstrakcji ze
wzgldu na dynamik. Wyjanienia obliczeniowe i dynamiczne s zatem wzajemnie nieredukowalne i komplementarne, wic wyjanienie dynamiczne jest
niepene.
(A3) Krytyka reprezentacjonizmu na gruncie zarwno dynamicyzmu [Smith
i Thelen 2003], jak i robotyki behawioralnej [Brooks 1991] opiera si na ekwiwokacji pojcia reprezentacji: ma przesanki co najwyej przeciw globalnie
dostpnym i manipulowalnym reprezentacjom symbolicznym ( la Newell
i Simon 1976), a w konkluzji odwouje si do wszelkich typw reprezentacji.
Przykadowo konstrukt taki jak ptla emulacyjna Grusha [2004] stanowi reprezentacj w cakiem silnym sensie, a mona j postulowa w penej zgodzie z tez
o ucielenieniu i usytuowaniu poznania, wic jest odporna na argument z biologicznej nieadekwatnoci reprezentacji i falsyfikuje HD [Clark i Toribio 1994;
Clark 1997, 2001].
(A4) Przypadki, na ktre powouj si dynamicyci i robotycy behawioralni, nie
s akurat problemami, ktre domagaj si postulowania reprezentacji, co nie
znaczy, e wyjanienie wszystkich aspektw poznania moe si bez nich obej.
Wraliwo systemu poznawczego na aktualnie niedostpne percepcyjnie
przedmioty lub abstrakcyjne cechy przedmiotw jest na przykad fenomenem,
dla ktrego nie podano dotd przekonujcego wyjanienia dynamicznego. HD
jest zatem co najmniej przedwczesna [Clark i Toribio 1994; Clark 2001].
(A5) Opis aktywnoci systemu poznawczego w kategoriach normatywnych
zakada istnienie w nim komponentw o wasnociach semantycznych, ktrych
przykadem s wanie reprezentacje. Opis dynamiczny niepostulujcy reprezentacji nie potrafi wic odrni systemu dysfunkcjonalnego od dziaajcego
poprawnie, a zatem jest niepeny [Dennett 1998].

Przed ustosunkowaniem si do tej krytyki sprbujemy wyklarowa pozycj teoretyczn, z ktrej bdziemy si przed ni bronili. Dennett [1998] susznie zauwaa, e
zza wewntrznie niespjnych manifestw dynamicyzmu wyania si waciwie dwch
van Gelderw. Pierwszy z nich, van Gelder bezkompromisowy, jest konsekwentnym
25

Tomasz Korbak

antyreprezentacjonist, drugi, van Gelder ugodowy, argumentuje tylko na rzecz zastpienia reprezentacji symbolicznych w stylu GOFAI czym bardziej biologicznie realistycznym. Bezkompromisowy van Gelder spotyka si z przytoczon surow krytyk,
przed ktr nie umie obroni si inaczej, ni wcielajc si w swoje ugodowe alter ego
ktre rwnie dobrze mogoby uosabia panujcy w kognitywistyce konsens. Wydaje si, e rozterk van Geldera mona rozwiza, podwaajc przesank, na ktrej
si opiera: eby wyjanienie dynamiczne mogo by wartociowe, musi by w stanie
wyjani wszystkie aspekty poznania. Nie bdziemy tu przedstawiali systematycznej
krytyki tak sformuowanego absolutyzmu eksplanacyjnego3, pokaemy po prostu, e
zakadajc roboczo, i jest faszywy, mona uratowa dynamicyzm bezkompromisowego van Geldera, nie osabiajc go ani troch.
Sprbujemy wic zinterpretowa HD na tyle radykalnie, by bya w stanie obroni
si przed zarzutami lub z podniesion gow odpowiedzie touch. To ostatnie wydaje
si jedyn rozsdn reakcj na zarzuty (A1), (A2) i (A5) o tyle, o ile van Gelder jak
jego bliniak nie chce rozciecza dynamicyzmu w hybrydowy program badawczy.
Zarwno wysokopoziomowe opisy dynamiki sieci koneksjonistycznych, jak i niskopoziomowe opisy ich architektury (postulujce reprezentacje rozproszone) mog by
wartociowe w wyjanianiu pewnych aspektw zachowania sieci, a bezradne wobec
innych. To, e opis dynamiczny nie moe wyjani czego, co wyjania opis obliczeniowy, nie jest wic argumentem przeciw dynamicyzmowi, lecz co najwyej przeciw
absolutyzmowi eksplanacyjnemu. Zabezpieczywszy si tak przed zarzutami typu bez
reprezentacji nie ma wyjanienia, w nastpnej czci tekstu poka, e w ramach
wyjanienia dynamicznego w istocie nie da si mwi o reprezentacjach w adnym
nietrywialnym sensie.

4. Reprezentacje w schemacie wyjaniania dynamicznego

Zarzuty Clarka (A3 i A4) s w istocie gosami w dugim sporze o istnienie reprezentacji. Poniewa Clark (susznie) sprzeciwia si konceptualizacji tego sporu jako
dychotomii, przytoczymy rozwaane przez niego [1997] cztery sensy pojcia reprezentacji i sformuujemy dwa argumenty, jakie bezkompromisowy van Gelder mgby
przeciwko nim wytoczy.
(R1) Reprezentacja to stan wewntrzny systemu poznawczego. (System moe
zmienia swj stan pod wpywem przeszych stymulacji z otoczenia i jego stan
moe wpywa na reakcje na przysze stymulacje)4.
(R2) Reprezentacja to stan wewntrzny systemu poznawczego skorelowany
z jego otoczeniem (lub jego wycinkiem).

Celn krytyk absolutyzmu eksplanacyjnego w kognitywistyce (w kontekcie wyjaniania obliczeniowego) przedstawia np. Marcin Mikowski [2013].
4
Jak zauwaa Clark, reprezentacja w sensie R1 nie ma adnej wartoci eksplanacyjnej. Dalej,
mwic o nietrywialnych reprezentacjach, bd mia na myli reprezentacje w sensach R2R4.
26

Dlaczego reprezentacje nie trzymaj si modeli dynamicznych?

(R3) Reprezentacja to stan wewntrzny systemu poznawczego, ktrego funkcj

waciw jest bycie skorelowanym z otoczeniem. (Funkcj waciw rozumiemy
jako okrelon przez histori filogenetycznej ewolucji systemu poznawczego
i stanowic o jego dostosowaniu).
(R4) Reprezentacja to stan wewntrzny systemu poznawczego skorelowany
z otoczeniem, ktry umoliwia systemowi przewidywanie i analizowanie otoczenia podczas jego sensorycznej niedostpnoci.

4.1. Argument z braku struktury

Nietrywialne pojcia reprezentacji zakadaj istnienie co najmniej jednego inwariantu: struktury, ktra jest nonikiem swoich stanw wewntrznych i moe stanowi statyczny ukad odniesienia do szukania korelacji pomidzy nimi a otoczeniem.
Struktura w teorii ukadw dynamicznych jest wasnoci emergentn caego systemu (funkcj wielu zmiennych, w tym czasu), a nie czym gotowym. eby mwi
o strukturze (w momencie t1), najpierw musimy mie gotowy model dynamiczny,
czyli waciwie gotowe wyjanienie a skoro takie mamy, postulowanie reprezentacji to tylko przyklejanie etykietek, ktre nie doda do niego niczego, czego ju nie
wiemy. W szczeglnoci budowanie redukcyjnej teorii reprezentacji na modelu dynamicznym bdzie poznawczo jaowe, bo nie jest speniona przesanka pragmatyczna
postulowania obiektu redukowalnego: e nie mamy efektywnej procedury przewidywania stanw systemu na najniszym poziomie opisu. W modelu dynamicznym
tak efektywn procedur jest manipulacja rwnaniem stanu ukadu, w ramach ktrej
z definicji mona przewidzie wszystko, co dane jest do przewidzenia (bez potrzeby
wchodzenia na wyszy, reprezentacyjny poziom opisu).
Rozwamy strategi ugodowego van Geldera, polegajc na postulowaniu reprezentacji dynamicznych [van Gelder 1995]. Tak reprezentacj moe by np. wzorzec
trajektorii w przestrzeni fazowej czy region w przestrzeni fazowej (np. basen atrakcji)
lub abstrahujc jeszcze bardziej, region na diagramie bifurkacji. Tego typu reprezentacje s jednak zwykymi nietrywialnymi reprezentacjami zlokalizowanymi w statycznej
strukturze modelu dynamicznego: struktur jest tutaj obiekt matematyczny przestrze stanw danego ukadu dynamicznego. Samo pojcie reprezentacji dynamicznej
zasadza si wic na fundamentalnej ekwiwokacji modelu i modelowanego zjawiska:
postulujemy byt drugiego rzdu na naszym modelu, a nie w modelowanym zjawisku.
Przestrze fazowa nie jest niczym realnie istniejcym w wiecie fizycznym to geometryczna interpretacja pewnej struktury algebraicznej, ktra stanowi abstrakt; topologiczne wasnoci przestrzeni fazowej nie musz si wic przekada na topologiczne
wasnoci modelowanego zjawiska. Rwnie dobrze moglibymy modelowa system
poznawczy za pomoc innego formalizmu, np. narracji w jzyku naturalnym, i argumentowa, e nasz system poznawczy ma kompetencj jzykow, bo nasz model ma
wasnoci gramatyczne (jest cigiem zda zoonych jzyka polskiego). Reprezentacje
drugiego rzdu, zlokalizowane w przestrzeni fazowej, o ile nie umiemy ich zlokalizowa w fizycznej instancji modelu, s tylko artefaktem tego modelu.

27

Tomasz Korbak

4.2. Argument ze zoonoci oddziaywa

Nietrywialne pojcia reprezentacji zakadaj skorelowanie stanw systemu poznawczego z otoczeniem. Zamy, e mamy ukad dynamiczny zoony z agenta i jego
rodowiska, a w nim dwie skorelowane zmienne: x i y. Jeli zmienne s skorelowane
liniowo, to x jest funkcj liniow od y (y = ax + b, gdzie a i b to stae). Wtedy jedna ze
zmiennych jest redundantna: nie osigamy korzyci eksplanacyjnej, modelujc osobno x i osobno jego izomorficzn reprezentacj y5. Jeli s skorelowane nieliniowo, to
a i b w poprzednim rwnaniu te s funkcjami innych zmiennych, c i d, dla ktrych
przeprowadzamy analogiczne rozumowanie. Wnioskujemy, e jeli co najmniej dwie
zmienne s z sob skorelowane nieliniowo, to wszystkie zmienne w modelu s zsob
parami skorelowane nieliniowo, wic relacja korelacji (zarwno liniowej, jak i nieliniowej) jest trywialna (wszystko jest ze sob skorelowane) i nie pozwala zdefiniowa
nietrywialnej relacji reprezentacji.
Dodatkowe warunki nakadane przez (R3) i (R4) w niczym nie pomagaj. Pierwszy (dostosowanie) dlatego, e zakada adaptacjonizm, ktry nie cieszy si dobr
saw wrd dynamicystw. Wol oni myle o ewolucji jako o ko-ewolucji systemu
poznawczego i rodowiska, w ktrym dobr naturalny nie jest jedynym czynnikiem
[Thompson 2010]. W takim ujciu zoono przyczynowa historii filogenetycznej
danego systemu poznawczego nie pozwala efektywnie wyrnia cech adaptacyjnych.
Warunki nakadane przez (R4) nie zawaj w aden sposb denotacji pojcia reprezentacji, bo (z wymienionych ju powodw) nie odwouj si wprost do anatomii
bd architektury systemu poznawczego. Nie mog wic zapobiec temu, e reprezentacja rozleje si na cay system poznawczy.
Okazuje si wic, e fundamentalne dla pojcia reprezentacji pojcia struktury
i korelacji okazuj si nieadekwatne wtedy, kiedy mamy do czynienia z wyjanieniem
dynamicznym. Argument z braku struktury opiera si na tym, e nie zosta speniony
warunek pozytywny sensownoci definicji struktury (nie istnieje adna struktura),
a argument ze zoonoci oddziaywa opiera si na tym, e nie zosta speniony
negatywny warunek sensownoci definicji korelacji (nie istnieje taka para zmiennych,
ktra nie jest skorelowana). Dochodzimy wic do konkluzji, e jzyk teorii ukadw
dynamicznych jest zbyt ubogi, by zdefiniowa w nim jakiekolwiek nietrywialne pojcie reprezentacji.
Oczywicie do wyjanienia dynamicznego oprcz modelu matematycznego
potrzebujemy te jego implementacji, o ktrej mona myle jako o funkcji ze zmiennej w fizyczn wasno pewnej instancji modelu. Wikszo kognitywistw tutaj
widziaaby zapewne odpowiedni moment na zapostulowane reprezentacji, ale nie
byoby to posunicie fair play. Przede wszystkim dlatego sam model matematyczny
nie okrela warunkw, kiedy jaki element jego fizycznej instancji jest reprezentacj,
a kiedy nie. Tak jak relacje wyszego rzdu midzy zmiennymi (domniemane reprezentacje dynamiczne) nie przechodz na fizyczne instancje modelu, tak struktura
fizycznej instancji nie przechodzi na zmienne (o ile nie modelujemy w skali moleku W pewnym sensie ten krok mojego argumentu to algebraiczne sformuowanie tezy Brooka, e
wiat jest swoim najlepszym modelem. Jest to sformuowanie yczliwe, zakadajce, e bycie
czym rnym od swojego desygnatu nie stanowi cechy definicyjnej modelu.

28

Dlaczego reprezentacje nie trzymaj si modeli dynamicznych?

larnej). Warunki istnienia reprezentacji musiaaby wic zosta okrelone przez jak
heterogeniczn teori ale wtedy mamy do czynienia z wyjanieniem hybrydowym
w stylu van Geldera kompromisowego: takie wyjanienie postuluje reprezentacje tylko o tyle, o ile uzupeniamy je wyjanieniem innego typu (np. koneksjonistycznym
czy obliczeniowym). Sam ukad dynamiczny jako model matematyczny zobowizuje
nas do uznania reprezentacji co najwyej w sensie (R1), niezlokalizowanych nigdzie
konkretnie w strukturze zjawiska i eksplanacyjnie jaowych.

5. Uwagi kocowe
Mona zarzuca naszym argumentom, e tak naprawd nie s argumentami za
antyreprezentacjonizmem w sporze teoretycznym przeciw reprezentacjonizmowi,
ale argumentami za pluralizmem w sporze metateoretycznym z absolutyzmem eksplanacyjnym. Jestemy skonni uzna tak interpretacj. Naszym gwnym celem
byo obalenie tezy, e w czystym modelu dynamicznym jest miejsce na reprezentacje. Jeli nie uda si odeprze zarzutw (A1), (A2) i (A5), to wynika std, e nie jest
te prawd, e model dynamiczny moe wyjani wszystkie aspekty poznania, co
skania do uznania pluralizmu eksplanacyjnego albo odrzucenia wyjanie dynamicznych. Nie widzimy ani jednego dobrego powodu, ktry mgby przemawia za
tym ostatnim krokiem.

Bibliografia
Brooks R.(1991). Intelligence without representation. Artificial Intelligence 47, s. 139159.
Clark A., Toribio J.(1994). Doing without representing? Synthese 101, s. 401431.
Clark A.(1997). The dynamical challenge. Cognitive Science 21, s. 461481.
Clark A.(2001). Mindware: An Introduction to the Philosophy of Cognitive Science. New YorkOxford: Oxford University Press.
Dennett D.(1998). Revolution, no! Reform, si! Brain and Behavioral Sciences 21, s. 636637.
Eliasmith C. (1997). Computation and dynamical models of mind. Minds and Machines 7,
s. 531541.
Gelder T. van (1995). What might cognition be, if not computation? The Journal of Philosophy
26, s. 345381.
Gelder T.van, Port R.(1995). Its about time: an overview of the dynamical approach to cognition
[w:] R.Port, T.van Gelder (red.), Mind as Motion: Explorations in the Dynamics of Cognition.
CambridgeLondon: MIT Press.
Gelder T. van (1998). The dynamical hypothesis in cognitive science. Behavioral and Brain Sciences 21, s. 615665.
Grush R.(2004). The emulation theory of representation: motor control, imagery, and perception.
Behavioral and Brain Sciences 27, s. 377396.
Mikowski M.(2013). Explaining the Computational Mind. CambridgeLondon: MIT Press.
Mitchell M. (1998). A complex-systems perspective on the computation vs. dynamics debate in
cognitive science [w:] M.A.Gernsbacher, S.J.Derry (red.), Proceedings of the 20th Annual Conference of the Cognitive Science Society CogSci 1998, s. 710715.
29

Tomasz Korbak

Newell A., Simon H. (1976). Computer science as empirical inquiry: symbols and search. Communications of the ACM 19, s. 113126.
Port R., Gelder T.van (red.) (1995). Mind as Motion: Explorations in the Dynamics of Cognition.
CambridgeLondon: MIT Press.
Smith L., Thelen E.(2003). Development as a dynamic system. Trends in Cognitive Sciences 7,
s. 343348.
Smolensky P.(1988). On the proper treatment of connectionism. Behavioral and Brain Sciences
11, s. 174.
Thompson E.(2010). Mind in Life: Biology, Phenomenology, and the Sciences of Mind. Harvard:
Harvard University Press.
Varela F., Thompson E., Rosch E.(1991). The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. CambridgeLondon: MIT Press.
Wiener N.(1948). Cybernetics; or, Control and Communication in the Animal and the Machine.
Paris: Technology Press.