4.

BUDOWA SILNIKW SAMOCHODOWYCH

4.1. Konstrukcja mechanizmu korbowego

Rys. 0.1. Elementy ukadu korbowego [13]

Rys. 0.2. Tok i korbowd oraz ich elementy [2]

Rys. 0.4. Zjawisko pompowania oleju przez

piercienie uszczelniajce i schemat pracy
piercienia zgarniajcego: a ruch toka do
dou, w czasie ktrego olej przedostaje si
do rowkw piercieni tokowych, b ruch
toka do gry, w czasie ktrego olej moe z
rowka piercienia uszczelniajcego
przedosta si do komory spalania

Rys. 0.3. Rodzaje i ksztaty przekrojw

piercieni tokowych: a uszczelniajcy
b zgarniajcy, c przekrj prostoktny,
d, e sfazowane od wewntrz, f przekrj trapezowy, g o wykonaniu specjalnym [12]
Rys. 0.5. zasadnicze elementy wau korbowego

Rys. 0.6. Odmiany korbowodw: a z bem dzielonym prostopadle do osi korbowodu, b

z bem dzielonym ukonie (najczciej pod ktem 450), c z bem niedzielonym, przystosowanym do oyska tocznego (np. w silniku dwusuwowym) [12].

4.2. Kaduby i gowice silnikw spalinowych

Rys. 0.7. Czci skadowe obudowy silnika spalinowego chodzonego ciecz [2]

Rys. 0.8. Rodzaje kadubw silnikw chodzonych ciecz: a kadub stanowicy jeden
odlew z tulejami cylindrowymi, b kadub z odlanymi oprawami cylindrw i wciskanymi
tulejami suchymi, c kadub z wstawianymi mokrymi tulejami cylindrowymi [12]

Rys. 0.9. Kadub i gowica silnika chodzonego powietrzem [8]

Rys. 0.10. Blok cylindrowy zamknity

(odlany razem z gowic) [2]

Rys. 0.11. Rodzaje gowic i ich konstrukcja: a gowica silnika czterosuwowego chodzonego ciecz, b gowica silnika dwusuwowego chodzonego powietrzem,
c prowadnice zaworw w gowicy [12]

Rys. 0.12. Gowice silnikw z zaponem samoczynnym: a) gowica jednoczciowa silnika dwucylindrowego, b) segment gowicy (jednego cylindra), c) gowica jednoczciowa
silnika czterocylindrowego [7]

Rys. 0.13. Konstrukcje komr spalania w silnikach z zaponem samoczynnym [2]

1 gowica, 2 tok, 3 wtryskiwacz, 4 wieca arowa

4.4. Rozrzd zaworowy

Rys. 0.14. Rodzaje mechanizmw rozrzdu zaworowego i ich ukady napdu zaworw:
a i b grnozaworowy dwignio-popychaczowy, c grnozaworowy dwigniowopopychaczowy bez drkw popychaczy, d grnozaworowy dwigniowy, e, f i g
grnozaworowy bezporedni, h dolnozaworowy popychaczowy [22]

Rys. 0.15. Elementy mechanizmu rozrzdu zaworowego z wakiem rozrzdu

umieszczonym skrzyni korbowej [13]

Rys. 0.16. Zamek zaworu [14]

Rys. 0.17. Zawr umieszczony w gowicy [17]

Rys. 0.18. Dwignie zaworowe:

a ze rub regulacyjn, b z rolk,
c z gniazdem dla laski popychacza
[12]

Rys. 0.19. Profil gniazda zaworowego [30]

Rys. 0.20. Osadzanie gniazd zaworowych

Rys. 0.21. Zarysy krzywek a) harmoniczna, b) styczna, c) o zarysie wklsym [12]

Rys. 0.22. Napd

waka rozrzdu
paskiem zbatym [7]

Rys. 0.23. Sposoby regulacji luzu zaworowego: a i b rub regulacyjn, c podkadk

regulacyjn [24]
1 ruba regulacyjna, 2 spryna agrafkowa, 3 krzywka waka rozrzdu, 4 dwigienka

Rys. 0.24. Budowa i zasada dziaania popychaczy z hydraulicznym urzdzeniem do kasowania luzu zaworowego. (Gdy krzywka waka rozrzdu naciska na korpus popychacza i
na toczek, olej znajdujcy si w komorze z uwagi na zamknicie zaworu zwrotnego
przenosi ruch toczka bezporednio na tulejk i na zawr. W tym momencie cinienie
oleju w ukadzie smarowania powoduje, e cz oleju wypywa przez szczelin midzy
toczkiem i tulejk. W momencie zwolnienia nacisku krzywki korpus popychacza naciskany spryn unosi do gry, pozostajc w staym kontakcie z czci cylindryczn
krzywki waka rozrzdu. Wewntrz komory powstaje wtedy podcinienie, ktre powoduje
otwarcie zaworu zwrotnego, umoliwiajc dopyw oleju do komory. Olej dopywajcy do
komory uzupenia olej, ktry wypyn w fazie otwarcia zaworu zwrotnego) [32]

Rys. 0.25. Ukady regulacji faz rozrzdu: a limakowe urzdzenie (sterowane hydraulicznie) znajdujce si w piacie koa pasowego waka rozrzdu zaworw dolotowych
(pozwalajce na przestawienie tego waka o 180) stosowane w silnikach
Fiat/Lancia/Alfa Romeo, b wsppraca krzywek rozrzdu z dwigienkami osadzonymi
na mimorodowej osi. Obracanie mimorodu zmienia w pewnych granicach kty rozrzdu
i wzniosy zaworw (rozwizanie firmy Suzuki)

4.5. Ukady chodzenia silnikw

Rys. 0.26. Ukad cieczowy chodzenia silnika: a schemat obiegu cieczy chodzcej, b
budowa typowej chodnicy [7]

10

Rys. 0.27. Cinieniowy (zamknity) ukad chodzenia silnika ciecz i dziaanie termostatu
[2] (1 grny (gwny) zawr termostatu, 2 mieszek wypeniony alkoholem, 3 dolny (obejciowy) zawr termostatu)

Rys. 0.28. Zawr chodnicy (parowo-powietrzny): a) w przypadku nadmiernego nadcinienia, b) w przypadku podcinienia w chodnicy [17]

Rys. 0.29. Pompa cieczowa [17]

Rys. 0.30. Termostat z woskiem syntetycznym

11

Rys. 0.31. Przykad ukadu chodzenia cieczowego silnika z samochodu osobowego [28]

Rys. 0.32. Ukad chodzenia silnika powietrzem [8]

12

4.6. Ukady smarowania (olejenia) silnikw

Rys. 0.33. Ukad smarowania obiegowo-cinieniowy z mokr misk olejow [28]

1 filtr wewntrzny oleju (smok), 2 zawr regulacji cinienia oleju (przelewowy), 3 pompa
oleju, 4 przewd doprowadzajcy olej do oysk waka rozrzdu, 5 kana doprowadzajcy olej do
gowicy cylindrw, 6 gwny kana olejowy (rozprowadzajcy olej), 7 filtr oleju penoprzepywowy z zaworem bezpieczestwa wyczajcym filtr z obiegu oleju w przypadku zatkania si wk
adu filtrujcego, 9 rozpylacz oleju z zaworem kulkowym, ktrego otwarcie nastpuje przy cinieniu
oleju okoo 0,11 MPa

Rys. 0.34. Schemat ukadu

obiegowo-cinieniowego
smarowania silnika z such
miska olejow [12]

13

Rys. 0.35. Schematy pracy zbatych pomp oleju: a) o zazbieniu zewntrznym,

b) o zazbieniu wewntrznym [12]

Rys. 0.36. Budowa pomp zbatych oleju: a) o zazbieniu zewntrznym, b) o zazbieniu

wewntrznym [2]

14

Rys. 0.37. Filtr oleju penoprzepywowy: a) schemat budowy, b) dziaanie zaworu bezpieczestwa filtra [9]

4.7. Ganikowy ukad zasilania

Rys. 0.38. Ganikowe zasilanie silnika z zaponem iskrowym [29]

15

Rys. 0.39. Budowa przeponowej pompy zasilajcej napdzanej mechanicznie [12]

Rys. 0.40. Schematy budowy i dziaania ganika elementarnego: a) z gwnym ukadem

paliwowym, b) uzupeniony w ukad wyrwnawczy, ktry zapobiega powstawanie nadmiernie bogatej mieszanki paliwowo-powietrznej w miar zwikszania obcienia silnika
[29]
poziom paliwa w komorze pywakowej,h = 13 mm

16

Rys. 0.41. Schemat ganika rzeczywistego z urzdzeniami pomocniczymi

Rys. 0.42. Zasada dziaania iglicowego zaworu elektromagnetycznego: a) praca silnika

na biegu jaowym, b) zamknicie ukadu biegu jaowego [29]

17

Rys. 0.43. Zasada dziaania zaworu hamowania silnikiem (ZHS) urzdzenia odcinajcego wypyw mieszanki podczas hamowania silnikiem [29]

Rys. 0.44. Urzdzenie wyrwnawcze i pompka przyspieszajca w ganiku dolnosscym

dwuprzelotowym [2]

18

Rys. 0.45. Przykad ganika dwugardzielowego dolnosscego [17]

Rys. 0.46. Ukad dolotowy powietrza do ganika (Lada Samara) [24]

19

4.8. Ganik elektroniczny

Rys. 0.47. Schemat dziaania

ganika elektronicznego firmy
Pierburg [22]

Rys. 0.48. Widok oglny

ganika elektronicznego
firmy Pierburg [22]

20

4.9. Wtryskowe ukady zasilania silnikw ZI

Rys. 0.49. Rodzaje ukadw zasilania wtryskowego benzyny: a) ukad jednopunktowy,

zwany SPI (Single Point Injection), b) ukad wielopunktowy, zwany MPI (Multi Point
Injection) [11]

Rys. 0.50. Schemat systemu D-Jetronic firmy Bosch sterujcego skadem mieszanki na
podstawie cinienia w kolektorze dolotowym (Druck cinienie, Jetronic elektroniczny
wtrysk) [19]

21

Rys. 0.51. Schemat systemu L-Jetronic firmy Bosch, w ktrym podstawowym parametrem do okrelenia dawki paliwa jest zmierzona ilo zasysanego powietrza
przepywomierzem (Luft powietrze) [19]

Rys. 0.52. Zbiornik z pomp paliwa

1. i jej oson tumic haas [11]

22

Rys. 0.53. Filtr paliwa [32]

Rys. 0.54. Regulator cinienia paliwa [19]

Rys. 0.55. Mocowanie wtryskiwacza [19]

Rys. 0.56. Zesp wtryskowy centralny (jednopunktowy): a) budowa zespou wtryskowego, b) schemat dziaania zespou wtryskowego [11]

Rys. 0.57. Przepywomierze powietrza: a) z pytk pomiarow i potencjometrem, b) z

uzwojeniem platynowym gorcy drut i opornikiem(konstantan) porwnujcy temperatur gorcego drutu [11 i 32]

23

Rys. 0.58. Kolektor zasilania paliwem, wtryskiwacze i regulator cinienia paliwa [32]

Rys. 0.59. Widok oglny i budowa wtryskiwacza benzyny w stanie zamknitym (gdy
prd dopynie do cewki to spowoduje wcignicie rdzenia, cofnicie iglicy, otwarcie
dopywu paliwa do dyszy i wytrysk benzyny) [28]

Rys. 0.60. Schemat bezporedniego wtrysku

benzyny w silniku GDI firmy Mitsubishi
(Gazoline Direct Injection)
1 pionowy kana dolotowy, 2 wysokocinieniowa
pompa paliwowa (5 MPa), 3 wtryskiwacz z turbink
wywoujca zawirowanie benzyny, 4 tok o ksztacie
denka wywoujcy zawirowanie mieszanki
doprowadzajce najbogatsz w paliwo frakcj w pobliu
wiecy zaponowej

24

Rys. 0.61. Rzeczywiste rozmieszczenie elementw ukadu zasilania MPI [28]

Rys. 0.62. Zintegrowany system wtryskowo-zaponowy MPI Weber-Marelli [28]

1 zbiornik paliwa, 2 elektryczna pompa paliwa, 3 filtr paliwa, 4 kolektor paliwa, 5 regulator
cinienia paliwa, 6 wtryskiwacze, 7 filtr powietrza, 8 korpus przepustnicy, 9 siownik regulacji obrotw biegu jaowego (silnik krokowy), 10 czujnik cinienia bezwzgldnego, 11 elektroniczna jednostka sterujca, 12 czujnik pooenia przepustnicy (potencjometr), 13 czujnik temperatury pynu chodzcego silnik, 14 czujnik temperatury zasysanego powietrza, 15 przekanik
instalacji wtryskowo-zaponowej, 16 cewki zaponowe, 17 czujnik pooenia i prdkoci obrotowej wau korbowego, 18 wiece zaponowe, 19 zcze diagnostyczne do podczenia testera, 20
elektrozawr odcinajcy pary paliwa, 21 czujnik tlenowy (sonda lambda), 22 obrotomierz, 23
lampka sygnalizacji awarii ukadu wtryskowo-zaponowego

25

4.10. Zasilanie gazowe silnikw ZI

Rys. 0.63. Schemat zasilania skroplon mieszank propan-butan (LPG Liquid Petroleum Gas)[31]

Rys. 0.64. Rozmieszczenie elementw zasilania LPG (Volvo S80 Bi-Fuel)

26

4.11. Ukady zasilania silnikw ZS

Rys. 0.65. Schemat rozmieszczenia zespow aparatury paliwowej na silniku ZS [2]

Rys. 0.66. Schemat ukadu zasilania silnika ZS [12]

27

Rys. 0.67. Konstrukcje filtrw dokadnego oczyszczania z wkadem pochaniajcym [2]

Rys. 0.68. Toczkowa pompa zasilajca systemu Bosch: a) budowa pompy zasilajcej, b)
zasada dziaania toczkowej pompy zasilajcej (na rysunku przedstawiono sytuacj, gdy
wydajno pompy zasilajcej przekracza zapotrzebowania pompy wtryskowej i cinienie
panujce w zasobniku przeciwdziaa ruchowi naciskajcego spryn toczka ku doowi)
[2]

28

Rys. 0.69. Pompa wtryskowa sekcyjna silnika szeciocylindrowego typu Boscha [1]

Rys. 0.70. Zesp toczcy pompy wtryskowej: a) przekrj przez sekcj toczc,
b) dziaanie sekcji toczcej [2 i 26]
A skok toczka, B regulacja dawki paliwa

29

Rys. 0.71. Zasada regulacji dawki paliwa: a) toczek w dolnym pooeniu zwrotnym,
b) suw toczenia paliwa, c), d) i e) koniec toczenia przy rnych obrotach toczka,
f) brak toczenia (kana pionowy znajduje si naprzeciw otworu przelewowego) [30]

Rys. 0.72. Schemat

dziaania dwuzakresowego regulatora
odrodkowego pompy
wtryskowej wielosekcyjnej [12]

Rys. 0.73. Ukad zasilania silnika ZS z pomp wtryskow z rozdzielaczem [22]

30

Rys. 0.74. Jednosekcyjna pompa wtryskowa z rozdzielaczem: a) budowa pompy,

b) schemat dziaania toczenia i rozdzielania paliwa [2 i 12]

Rys. 0.75. Przykad budowy wtryskiwacza [28]

31

Rys. 0.76. Rodzaje i budowa wtryskiwaczy: a) wtryskiwacz z podkadk do regulacji cinienia wtrysku i mocowaniem gwintowym, b) wtryskiwacz ze rub regulacyjn i mocowaniem jarzmowym, c) rozpylacz (kocwka) jednootworkowy
(niesymetryczny), d) rozpylacz wielootworkowy, e) rozpylacz czopikowy (dawicy), d) rozpylacz (otworkowy) wyduony [2]

32

Rys. 0.77. Ukad zasilania silnika ZS za pomoc pompowtryskiwaczy [2]

Rys. 0.78. Budowa pompowtryskiwacza [2]

33

Rys. 0.79. Schemat blokowy elektronicznego sterowania pomp wtryskow [22]

Rys. 0.80. Schemat ukadu wtryskowego common rail (tzw. wsplna szyna) silnika ZS z
wtryskiem bezporednim HDI (Cirtoen Xantia): pompa umieszczona w zbiorniku toczy
paliwo do pompy wysokiego cinienia, ktra podaje paliwo pod cinieniem 135 MPa do
przewodu zbiorczego (wsplnej szyny) osadzonego w gowicy. Wtryskiwacze s sterowane elektronicznie (elektromagnesem) w taki sposb przed, e przed wtryskiem zasadniczym nastpuje wtrysk wstpny (pilotujcy), dziki ktremu mimo bezporedniego
wtrysku, praca silnika staje si bardziej mikka (brak metalicznych stukw)

34

Rys. 0.81. Dziaanie wtryskiwacza z ukadu zasilania common rail: a) gdy prd nie dopywa do elektromagnesu wysokie cinienie panujce w punktach A i B jest zrwnowaone, dlatego te paliwo nie wpywa, b) gdy impuls elektryczny spowoduje zadziaanie
zaworu upustowego C, cinienie nad iglic tego zaworu maleje, powodujc wypyw paliwa przewodem powrotnym do zbiornika. Jednoczenie nastpuje przesunicie iglicy
rozpylacza i wytrysk paliwa do komory spalania ( wykonanej w denku toka)

4.12. Ukady wylotowe i oczyszczanie spalin

Rys. 0.82. Przebieg spalania w cylindrze silnika [29]

35

Rys. 0.83. Zasadnicze elementy typowego ukadu wylotowego bez katalizatora [7]

Rys. 0.84. Przykad ukadu wylotowego silnika z katalizatorem [28]

36

Rys. 0.85. Rne konstrukcje tumikw wylotu [14] (patrz rwnie na koniec tego opracowania)

Rys. 0.86. Budowa trjfunkcyjnego katalizatora spalin [11]

Rys. 0.87. Rodzaje nonikw katalizatora: a) ceramiczny z granulatu (tlenek magnezu,

tlenek glinu i krzemionka), b) ceramiczny z monolitu, c) metalowy [11]

37

Rys. 0.88. Reakcje zachodzce w katalizatorze trzyfunkcyjnym: a) pogldowy schemat

reakcji, b) reakcje w jednym kanale monolitu ceramicznego, c) struktura powierzchni
cianek monolitu pokrytej warstw katalityczn [11]
1 warstwa katalityczna skadajca si gwniez platyny, rodu i palladu, 2 warstwa porednia
skadajca si z tlenku glinu i tlenkw metali ziem rzadkich oraz aktywatory, ktre intensyfikuj
dziaanie katalizatora, 3 nonik ceramiczny

Rys. 0.89. Schemat dziaania ukadu

regulacji skadu mieszanki za pomoc
sondy lambda [11]
1 przepywomierz powietrza, 2 silnik,
3 sonda lambda, 4 katalizator, 5 wtryskiwacze, 6 elektroniczna jednostka sterujca

US napicie sygnau sondy lambda, UV napicie sygnau sterujcego

wtryskiwaczem, VE dawka wtrysku

Rys. 0.90. Budowa sondy lambda: A przestrze stykajca si ze spalinami, B przestrze stykajc si z powietrzem otoczenia (materia, z ktrego jest wykonana rurka
ceramiczna, w temperaturze wyszej ni 3000C staje si przewodnikiem jonw tlenu. Na
skutek rnej zawartoci tlenu w przestrzeniach A i B, tj. po stronie wewntrznej i zewntrznej rurki powstaje rnica potencjaw. Powstae napicie przesane do centralki
(elektronicznej jednostki sterujcej) informuje o iloci tlenu w spalinach. W zalenoci od
wartoci napicia centralka rozpoznaje czy mieszanka jest bogata lub uboga i daje sygna
do zmniejszenia lub zwikszenia iloci wtryskiwanego paliwa) [32]

38

Rys. 0.91. Recyrkulacja spalin w powizaniu z ukadem wtryskowym benzyny sterowanym elektronicznie [11]

Rys. 0.92. Schemat obwodw zapobiegania ulatniania si par paliwa oraz recyrkulacji
gazw pochodzcych z kaduba silnika [32]

39

4.13. Doadowywanie silnikw

Rys. 0.93. Sposoby doadowywania silnikw: a doadowywanie turbosprark,

b doadowywanie mechaniczne (paskiem od wau korbowego) sprark wyporowoprzegrodow typu Rootsa, c doadowywanie falami cinienia spalin wytworzonymi
przez cykl pracy silnika (system Comprex) doadowark napdzan od wau korbowego

Rys. 0.94. Doadowywanie dynamiczne (wykorzystujce falowanie strugi powietrza) przy pomocy zmiennego ukadu dolotowego [20]
1 przewd dolotowy krtszy, 2 przewd dolotowy
duszy, 3 siownik podcinieniowy uruchamiany
sygnaem z komputera, 4 przesona zamykajcy
krtszy przewd przy maej prdkoci obrotowej silnika

Rys. 0.95. Zesp turbosprarkowy

[31]

40

Pytania i zadania kontrolne

2.
3.
4.
5.
6.
7.

1. Nazwij komory spalania A, B i C przedstawione na rys. 4.13.

2. Jakimi sposobami osadzono gniazda zaworowe przedstawione na rys. 4.20?.
3. Wyjanij w jakim celu stosuje si regulacj faz rozrzdu.
4. Jak rol spenia zbiornik wyrwnawczy przedstawiony na rys. 4.27?
5. Na podstawie rys. 4.31 opisa dziaanie ukadu chodzenia.
6. Ustali jaki rodzaj pompy oleju zastosowano w ukadzie smarowania przedstawionego na rys. 4.33.
8. 7. Jak dziaa pompa paliwa przedstawiona na rys. 4.39?
9. 8. Na podstawie rys. 4.41 opisa dziaanie urzdzenia wyrwnawczego ganika.
10. 9. Nazwij elementy A, B i C pokazane na rys. 4.45.
11. 10. Przeanalizowa prac ukadu wtryskowego przedstawionego na rys. 4.62.
12. 11. Jak dziaa ukad zasilania gazowego przedstawionego na rys. 4.63?
13. 12. W oparciu o rys. 4.70b i 4.71 przedstawi w jaki sposb nastpuje regulacja dawki
paliwa w sekcji toczcej pompy.
14. 13. Jakimi sposobami nastpuje tumienie haasu w tumikach przedstawionych na
rys. 4.85?
15. 14. W oparciu o rys. 4.96 przeledzi przekroje poprzeczne tych silnikw i wykaza
rnice w ich konstrukcji.

Rys. 0.96 [17 i 28]

41

42