You are on page 1of 71

A

B
C

Spis treci
SKADNIKI BETONU
a1 - CO WARTO WIEDZIE O CEMENCIE?
a2 - KRUSZYWA W SKADZIE BETONU
a3 - DODATKI DO BETONU W UJCIU NORMY PN-EN 206
BETON WYMAGANIA, WACIWOCI, PRODUKCJA I ZGODNO
a4 - DOMIESZKI DO BETONU
a5 - SKADNIKI BETONU W WIETLE WYMAGA OGLNYCH
SPECYFIKACJI TECHNICZNYCH (ost) GDDKiA

MIESZANKA BETONOWA
b1 - BETONOWANIE W WARUNKACH ZIMOWYCH
b2 - ODSCZANIE WODY Z MIESZANKI BETONOWEJ BLEEDING
b3 - DOBR CEMENTU ZE WZGLDU NA KLASY EKSPOZYCJI WEDUG
PN-EN 206:2014 BETON - WYMAGANIA, WACIWOCI,
PRODUKCJA I ZGODNO
B4 - termika betonu
b5 - napowietrzanie betonu
b6 - OSIADANIE I PKANIE PLASTYCZNE BETONU

BETON STWARDNIAY
c1 - KLASY EKSPOZYCJI BETONU ZGODNIE Z NORM PN-EN 206:2014
BETON WYMAGANIA, WACIWOCI, PRODUKCJA I ZGODNO
c2 - korozja cheminczna betonu
c3 - WYKWITY WGLANOWE
c4 - WSPCZYNNIK WODA/CEMENT (W/C) A WACIWOCI BETONU
c5 - PIELGNACJA BETONU

SKADNIKI BETONU

CO WARTO WIEDZIE O CEMENCIE?

str. 1

A1

Cement to spoiwo hydrauliczne, tj. drobno zmielony materia nieorganiczny, ktry po zmieszaniu z wod daje zaczyn, wicy i twardniejcy w wyniku reakcji i procesw hydratacji, po stwardnieniu pozostaje wytrzymay i trway take pod wod.
Cement produkowany jest przez wsplny przemia klinkieru portlandzkiego, regulatora czasu wizania (siarczanu wapnia) oraz, w zalenoci od rodzaju cementu, ewentualnych skadnikw nieklinkierowych takich jak granulowany uel wielkopiecowy (S), popioy lotne
(V lub W), kamie wapienny (LL). Klinkier portlandzki to pprodukt wytwarzany poprzez wypalanie surowcw takich jak wapie,
margiel, glina w piecu obrotowym, w temperaturze 1450C.
W zalenoci od zaoonych wymaga dla cementu, moe by on produkowany woparciu onormy o statusie europejskim (PN-EN)
i/lub krajowym (PN). Wykaz aktualnych norm przedmiotowych dotyczcych cementu:
PN-EN 197-1:2012 Cement Cz 1: Skad, wymagania i kryteria zgodnoci dotyczce cementw powszechnego uytku
PN-B-19707:2013 Cement Cement specjalny skad, wymagania ikryteria zgodnoci
PN-EN 14216:2005 Cement Skad, wymagania i kryteria zgodnoci dotyczce cementw specjalnych o bardzo niskim cieple
hydratacji
Zgodnie z norm PN-EN 197-1 wyrnia si pi gwnych rodzajw cementw powszechnego uytku tabela 1.
Ze wzgldu na wytrzymao na ciskanie po 28 dniach wyrnia si 3 klasy wytrzymaoci cementu - rys.1.
Tabela 1. Cementy powszechnego uytku wg PN-EN 197-1:2012

Rys .1. Klasy wytrzymaoci cementw powszechnego uytku wg


PN-EN 197-1:2012

Rodzaj cementu Nazwa normowa


CEM I
CEM II
CEM III
CEM IV
CEM V

Cementy powszechnego uytku wg PN-EN 197-1

cement portlandzki
cement portlandzki wieloskadnikowy
cement hutniczy
cement pucolanowy
cement wieloskadnikowy

klasa 32,5

klasa 42,5

klasa 52,5

Z uwagi na wytrzymao wczesn (po 2 lub 7 dniach), klasa cementu dodatkowo oznaczona jest symbolem literowym:
L cement o niskiej wytrzymaoci wczesnej (dotyczy tylko cementu hutniczego CEM III)
N cement o normalnej wytrzymaoci wczesnej
R cement o wysokiej wytrzymaoci wczesnej
Wymagania normy PN-EN 197-1:2012 wzgldem waciwoci fizycznych i mechanicznych oraz skadu chemicznego przedstawiono
odpowiednio wtabeli2i3.
Tabela 2. Wymagania fizyczne i mechaniczne dla cementw wg PN-EN 197-1:2012
Klasa wytrzymaoci

32,5

42,5

52,5

L
N
R
L
N
R
L
N
R

Wytrzymao na ciskanie [MPa]


Wytrzymao wczesna
2 dni

7 dni

10,0
10,0
20,0
10,0
20,0
30,0

12,0
16,0
16,0
-

Wytrzymao normowa
28 dni

Pocztek czasu wizania


[min]

Stao
objtoci
[mm]

32,5

52,5

75

10

42,5

62,5

60

10

52,5

45

10

str. 2
Tabela 3. Wymagania chemiczne dla cementw wg PN-EN 197-1:2012
Waciwo

Rodzaj cementu
CEM I
CEM III
CEM I
CEM III

Strata praenia
Pozostao nierozpuszczalna

Zawarto siarczanw
(jako SO3)

CEM I
CEM II a)
CEM IV
CEM V

Zawarto chlorkw
Pucolanowo

CEM III b)
wszystkie
CEM IV

Klasa wytrzymaoci

Wymagania [% m.c.]

wszystkie

5,0

wszystkie

5,0

32,5 N
32,5 R
42,5 N
42,5 R
52,5 N
52,5 R
wszystkie
wszystkie c)
wszystkie

3,5

4,0
0,10
wynik pozytywny

a) Cement rodzaju CEM II/B-T i CEM II/B-M z udziaem upka palonego moe zawiera do 4,5% siarczanw (jako SO3) dla wszystkich klas wytrzymaoci
b) Cement rodzaju CEM III/C moe zawiera do 4,5% siarczanw
c) Cement rodzaju CEM II moe zawiera wicej ni 0,10% chlorkw, lecz wwczas maksymaln zawarto chlorkw naley poda na opakowaniu i/lub dokumencie
dostawy

Normy przedmiotowe w zakresie cementu wyszczeglniaj pewne waciwoci specjalne cementw powszechnego uytku pokazane
w tabeli 4.
Tabela 4. Waciwoci specjalne cementw powszechnego uytku
Cecha specjalna

Oznaczenie

Norma

Niskie ciepo hydratacji

LH
SR
HSR
NA

PN-EN 197-1:2012
PN-EN 197-1:2012
PN-B-19707:2013
PN-B-19707:2013

Odporno na siarczany
Niskoalkaliczno

Ponadto norma PN-EN 14216 wyrnia cementy specjalne o bardzo niskim cieple hydratacji VLH. Cementami o bardzo niskim cieple
hydratacji (VLH) mog :
cement hutniczy VLH III (tylko VLH III/B i VLH III/C),
cement pucolanowy VLH IV,
cement wieloskadnikowy VLH V.
Cementy specjalne VLH produkowane mog by tylko w klasie wytrzymaoci 22,5, wymagania podano w tabeli 5.
Tabela 5. Wymagania mechaniczne i fizyczne dla cementw VLH wg PN-EN 14216:2005
Klasa wytrzymaoci
22,5

Wytrzymao na ciskanie [MPa]


22,5

42,5

Pocztek czasu wizania [min] Stao objtoci [mm]


75

10

Cementy o niskim cieple hydratacji LH oraz cementy o bardzo niskim cieple hydratacji VLH zalecane s do wykonywania konstrukcji
masywnych, naraonych na zarysowanie w wyniku powstajcych napre termicznych. Reakcja cementu z wod ma charakter
egzotermiczny, awydzielone ciepo moe doprowadzi do powstania duych rnic temperatury pomidzy powierzchni betonu
a jego wntrzem, co moe by powodem napre termicznych. Jeli naprenia termiczne przekrocz warto wytrzymaoci
betonu, powstaj mikrorysy, ktre wistotny sposb obniaj trwao betonu. Wymagania dla cementu o niskim i bardzo niskim
cieple hydratacji przedstawiono w tabeli 6.

str. 3

Tabela 6. Wymagania dla cementw o niskim LH i bardzo niskim cieple hydratacji VLH
Cement

Wymagania

Metody bada

Ciepo hydratacji po 41 godzinach 270 J/g Metoda semiadiabatyczna wg PN-EN 196-9


Ciepo hydratacji po 7 dniach 270 J/g Metoda rozpuszczania wg PN-EN 196-8
Cementy o bardzo niskim cieple hydrata- Ciepo hydratacji po 41 godzinach 220 J/g Metoda semiadiabatyczna wg PN-EN 196-9
cji VLH wg PN-EN 14216
Ciepo hydratacji po 7 dniach 220 J/g Metoda rozpuszczania wg PN-EN 196-8
Cementy o niskim cieple hydratacji LH
wg PN-EN 197-1

Cementy odporne na siarczany SR, HSR zalecane s do wykonywania konstrukcji betonowych wwarunkach agresji siarczanowej (klasy
ekspozycji XA2 i XA3), a wic naraonych na dziaanie wd gruntowych lub wody morskiej, a take nawozw sztucznych, czy ciekw
przemysowych. Norma PN-EN 197-1 definiuje 7rodzajw cementw powszechnego uytku odpornych na siarczany SR, kryterium
klasyfikacji jest zawarto C3A wklinkierze portlandzkim stosowanym do produkcji cementu rys. 2. Wymagania dla cementw
odpornych na siarczany SR przedstawiono wtabeli7, aklasyfikacj i wymagania dla cementw HSR wtabeli 8.

cem i

cem iii

cem i - sr 0
cem i - sr 3
cem i - sr 5

cem iv

cem iii/b - sr
cem iii/c - sr

cem iv/a - sr
cem iv/b - sr

cementy odporne na siarczany


Zawarto C3A w klinkierze:

CEM I - SR 0
CEM I - SR 3
CEM I - SR 5
CEM I
SR0
K

= 0%
3%
5%

CEM I
SR3
95 - 100 %

Zawarto C3A w klinkierze:

CEM III/B
brak wymaga

CEM III/C

CEM I
SR5

CEM III/B
SR

CEM III/C
SR

20 - 34 %

5 - 19 %

66 - 80 %

81 - 95 %

Rys. 2. Klasyfikacja cementw odpornych na siarczany SR wg PN-EN 197-1

Zawarto C3A w klinkierze:

CEM IV/A

9%

CEM IV/B

9%
CEM IV/A
SR

CEM IV/B
SR

65 - 79 %

45 - 64 %

P,V

21 - 35 %

36 - 55 %

str. 4

Tabela 7. Wymagania chemiczne dla cementw odpornych na siarczany SR wg PN-EN 197-1:2012


Waciwo

Zawarto siarczanw
(jako SO3)

Badanie wzorcowe

Rodzaj cementu

Klasa wytrzymaoci

PN-EN 196-2:2013

CEM I-SR 0
CEM I-SR 3
CEM I-SR 5b)
CEM IV/A-SR
CEM IV/B-SR

32,5 N
32,5 R
42,5 N
42,5 R
52,5 N
52,5 R

PN-EN 196-2:2013

d)

Zawarto glinianu
trjwapniowego C3A
w klinkierzec)

Pucolanowo

e)

PN-EN 196-5:2011

CEM I-SR 0
CEM I-SR 3
CEM I-SR 5
CEM III/B-SR
CEM III/C-SR
CEM IV/A-SR
CEM IV/B-SR
CEM IV/A-SR
CEM IV/B-SR

Wymaganiaa)
3,0%

3,5%
= 0%
3%
5%

wszystkie

brak wymaga
9%
wynik pozytywny po 8
dniach

wszystkie

a) Wymagania podano w procentach masy gotowego cementu.


b) Dla szczeglnych zastosowa cementy CEM I-SR 5 mog by produkowane z wysz zawartoci siarczanw. Wtakich przypadkach warto liczbow tego wyszego
wymagania dotyczcego zawartoci siarczanw naley zadeklarowa w dokumencie dostawy.
c) Metoda badania dotyczca oznaczania zawartoci C3A w klinkierze z analizy gotowego cementu jest wtrakcie opracowywania w CEN/TC 51.
d) W szczeglnym przypadku cementw CEM I, dopuszcza si obliczenie zawartoci C3A w klinkierze zanalizy chemicznej cementu. C3A = 2,65 A 1,69 F (A %mas. Al2O3
w klinkierze, F %mas. Fe2O3 wklinkierze, oznaczone wg PN-EN 196-2:2013).
e) Do czasu zakoczenia prac nad metod badania, zawartoci C3A w klinkierze naley oznacza na podstawie analizy klinkieru w ramach wykonywanej przez producenta zakadowej kontroli produkcji.

Tabela 8. Wymagania dotyczce cementw specjalnych odpornych na siarczany HSR wedug PN-B-19707:2013
Wymagania
Rodzaj cementu HSR
CEM II/A-V
CEM II/A-S
CEM II/A-M (S-V)
CEM II/B-S
CEM II/B-V
CEM II/B-M (S-V)
CEM III/A
CEM III/A
CEM V/A (S-V)
CEM V/B (S-V)

Udzia skadnika
nieklinkierowego [%]

Odporno na siarczany

zawarto C3A 5 %

brak wymaga
udzia popiou lotnego krzemionkowego V 25 %
udzia popiou lotnego krzemionkowego V 20 %
udzia granulowanego ula
wielkopiecowego S 49 %
udzia granulowanego ula
wielkopiecowego S 50 %
PN-EN 197-1

Klinkier

Odporno na agresj
siarczanow jako warto
ekspansji wroztworze Na2SO4
po 52tygodniach
Xt 0,5 %
Metoda badania - Zacznik A
do normy PN-EN 19707:2013

brak wymaga
brak wymaga
C3A 9 %
brak wymaga
brak wymaga

Cement o niskiej zawartoci alkaliw NA naley stosowa, gdy w skadzie betonu moe znajdowa si kruszywo potencjalnie reaktywne
alkalicznie. Reakcja alkaliw (jonw Na+ i K+) pochodzcych z cementu oraz reaktywnej krzemionki wystpujcej w kruszywie,
powoduje powstanie elu krzemianu sodowo-potasowego, ktry absorbuje wod, zwikszajc objto iwywoujc destrukcyjne

str. 5

naprenia. Przebieg reakcji alkalia-kruszywo ma powolny charakter, anegatywne skutki korozji alkalicznej mog ujawni si dopiero
po kilku latach. Wymagania dla cementw NA zawarte s w normie krajowej PN-B-19707:2013 tabela 9.
Tabela 9. Wymagania dla cementw niskoalkalicznych NA wg PN-B-19707:2013
Rodzaj cementu NA
CEM I
CEM II/A-LL
CEM II/A-V
CEM II/A-S
CEM II/A-M (S-V)
CEM II/B-V
CEM II/B-S
CEM II/B-M (S-V)

CEM III/A
CEM III/B-C
CEM IV/A (V)
CEM IV/B (V)

CEM V/A (S-V)

CEM V/B (S-V)

Wymagania
Udzia skadnika nieklinkierowego [%]

Cakowita zawarto alkaliw Na2Oeq [%]

brak wymaga

0,60 %

udzia popiou lotnego krzemionkowego


V 14 %
udzia granulowanego ula
wielkopiecowego S 14 %
udzia popiou lotnego krzemionkowego
i udzia granulowanego ula
wielkopiecowego (S+V) 14 %
udzia popiou lotnego krzemionkowego
V 25 %
brak wymaga
udzia popiou lotnego krzemionkowego
V 20 %
udzia granulowanego ula
wielkopiecowego S 49 %
udzia granulowanego ula
wielkopiecowego S 50 %
brak wymaga
udzia popiou lotnego krzemionkowego
V 25 %
brak wymaga
udzia popiou lotnego krzemionkowego
i granulowanego ula wielkopiecowego
(S+V) 49 %
udzia popiou lotnego krzemionkowego
i granulowanego ula wielkopiecowego
(S+V) 50 %
brak wymaga

1,20 %
0,70 %
1,20 %
1,50 %
0,80 %
1,30 %
0,95 %
1,10 %
2,00 %
1,50 %
2,00 %
1,60 %

2,00 %
2,00 %

str. 6

Temperatura cementu nie jest waciwoci normow. W okresie wzmoonego pobytu rynkowego

cement moe mie wysz temperatur, aczkolwiek w nieznacznym stopniu przekada si to na temperatur mieszanki betonowej rys. 3.

Temperatura mieszanki betonowej [C]

80
kruszywo

70
60
50

woda

40

cement

30
20
10
0
0

20

60

40

80

100

120

Temperatura skadnikw betonu [C]


Rys. 3. Wpyw temperatury skadnikw betonu na temperatur mieszanki betonowej

barwa cementu

Rwnie
nie jest waciwoci normow. Zaley gwnie od rodzaju surowcw uytych do
jego produkcji (rys. 4). Cementy o duej zawartoci klinkieru portlandzkiego posiadaj ciemnoszar barw. Wraz ze zwikszaniem
udziau granulowanego ula wielkopiecowego w skadzie cementu, jego barwa staje si janiejsza. Cementy zpopioem lotnym
charakteryzuj si barw ciemn powodowan resztami niespalonego wgla.
CEM I 42,5N BIAY 84,8
CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA
CEM I 42,5R

47,2

29,5

CEM V/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA 27,6


0

20

40

60
Stopie biaoci [%]

Rys. 4. Stopie biaoci cementw powszechnego uytku

80

100

KRUSZYWA W SKADZIE BETONU

str. 1

A2

Beton w ok. 70% swojej objtoci skada si z kruszywa (rys. 1). Zatem jego waciwoci w istotny sposb przekadaj si na
waciwoci mieszanki betonowej (konsystencja, urabialno i pompowalno oraz wydzielanie wody bleeding) i stwardniaego
betonu (wytrzymao, wodoszczelno, nasikliwo, mrozoodporno oraz cieralno). Waciwoci kruszyw wynikaj z cech
skay macierzystej (gsto, twardo, wytrzymao) oraz z zastosowanej obrbki mechanicznej w procesie produkcji (ksztat
i wymiar ziaren, tekstura powierzchni). Przy doborze kruszywa do betonu naley kierowa si zapisami normy PN-EN 206:2014
Beton wymagania, waciwoci, produkcja i zgodno,
uwzgldniajc:
Powietrze ~ 2%
warunki realizacji robt,
Cement + dodatki ~ 15%
przeznaczenie betonu,
warunki rodowiska, na ktre bdzie naraony beton (klasa
Woda + domieszki ~ 13%
ekspozycji),
wymagania w zakresie odsonitego kruszywa lub
kruszywa stosowanego w przypadku mechanicznej obrbki
Piasek ~ 28%
powierzchni betonu.
Najwaniejsze, z punktu widzenia technologii betonu,
waciwoci kruszyw to:
Kruszywo grube ~ 42%
skad ziarnowy,
ksztat i szorstko ziaren,
obecno zanieczyszcze,
nasikliwo,
Rys. 1. Objtociowy skad betonu
wytrzymao/cieralno,
mrozoodporno,
Kruszywo
reaktywno (alkaliczna).
Podzia ze wzgldu na pochodzenie kruszyw do
betonu wg normy PN-EN 12620+A1:2010 oraz
kruszyw lekkich do betonu wg PN-EN 13055-1:2003
przestawia rys. 2.
Ze wzgldu na ciar waciwy rozrnia si
kruszywa:
lekkie < 2000 kg/m3,
zwyke = 20003000 kg/m3,
cikie > 3000 kg/m3.
Wymiar kruszywa przyjmujemy poprzez okrelenie
minimalnego (d) i maksymalnego (D) wymiaru
ziarna wyraonego jako d/D. Dopuszczalna jest
obecno nadziarna (pewnej iloci ziaren, ktre
pozostaj na sicie o oczku rwnym D) i podziarna
(ziaren przechodzcych przez sito ooczku rwnym d).
Wyrniamy kruszywa:
drobne D 4 mm,
grube D 4mm i d 2 mm,
naturalne 0/8 mm kruszywa polodowcowe lub
rzeczne, D 8 mm,
o uziarnieniu cigym mieszanina kruszyw,
D 45 mm.

Naturalne

Sztuczne

- uel wielkopiecowy
- keramzyt
- szko piankowe
- popiooporyt

amane* (grys)

- granit
- marmur
- bazalt
- gnejs
- wapie
- dolomit

Z recyklingu

kruszywo powstae w
wyniku przerbki nieorganicznego materiau
zastosowanego
w budownictwie

wirowe

- piaski
- wiry

* w tym wiry i piaski amane w wyniku dodatkowego procesu kruszenia

Kruszywo lekkie

Naturalne

- pumeks
naturalny
- tufoporyt
- wglanoporyt

Rys. 2. Podzia kruszyw

Sztuczne

- perlit
- keramzyt
- szko piankowe
- popiooporyt

Z recyklingu

odpowiednio
przetworzone materiay wykorzystane ju
w obiektach budowlanych

Odpadowe

- uel
paleniskowy
- upkoporyt

str. 2
Mieszanka kruszywowa do betonu powinna zawiera kilka
frakcji. W celu prawidowego zaprojektowania mieszanki
betonowej naley dobra odpowiednie proporcje kruszywa
grubego i piasku, tak aby tworzyy w betonie szczelny stos
okruchowy. Uziarnienie kruszywa do betonu powinno zapewni
moliwie niskie zapotrzebowanie na zaczyn cementowy (cement
i wod) (rys. 3). Zapotrzebowanie to wynika gwnie z dwch
cech kruszywa:
jamistoci (przepenienie jam zaczynem),
powierzchni zewntrznej (otulenie powierzchni zaczynem),
zwizanej z granulacj i wododnoci kruszywa.

jk, wk [dm3/k]

jk + wk

min [jk + wk]

jk

min jk
wk

20

25

30

35

zaw. piasku [%]

40

zaw. kruszywa
Zarwno jamisto, jak i powierzchni zewntrzn naley zatem
80
75
70
65
60
grubego [%]
minimalizowa (rys.3). Rwnoczesne uzyskanie minimum
tych dwch wielkoci nie jest jednak moliwe. Optymalnym Rys. 3. Zmiany jamistoci (jk) i wododnoci (wk) kruszywa
rozwizaniem jest kompromis, ktrego efektem s tzw. obszary
w zalenoci od zawartoci piasku
waciwego uziarnienia, zawarte w specyfikacjach technicznych
i literaturze specjalistycznej (rys. 4).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

100

0,5
1
Frakcja [mm]

80

70

70

60

60

50
40
20

20

10

10
1
2
Frakcja [mm]

16

32

16

4
2
Frakcja [mm]

16

40
30

0,5

0,5
1
2
Frakcja [mm]

50

30

0,125 0,25

0,125 0,25
D = 63mm

90

80

100

Udzia [%]

Udzia [%]

0,125 0,25
D = 32mm

90

D = 16mm

Udzia [%]

D = 8mm

Udzia [%]

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

0,125 0,25

0,5

32

63

Rys. 4. Obszary waciwego uziarnienia kruszywa w zalenoci od maksymalnego wymiaru ziaren D


Na rys. 5 przedstawiono krzywe graniczne obszaru dobrego uziarnienia dla mieszanki kruszywowej do 16 mm (najczciej stosowanej
w kraju) wraz zprzykadowymi krzywymi uziarnienia. Naley dy, aby dla betonw towarowych (C8/10C30/37) krzywa uziarnienia
przebiegaa blisko rodka obszaru dobrego uziarnienia, dla betonw wysokich wytrzymaoci (> C35/45) blisko dolnej granicy
obszaru dobrego uziarnienia, a dla elementw prefabrykowanych (wysoka zawarto piasku) blisko grnej granicy.

str. 3
100
90

beton prefabrykowany

80

beton wysokiej wytrzymaoci

Udzia [%]

70

beton towarowy

60
50
40
30
20
10
0

0,125

0,25

0,5

1
2
Oczko sita [mm]

16

32

Rys. 5. Krzywe graniczne wg PN-B-06250:1988


Krzywa uziarnienia kruszywa zawarta w obszarze dobrego uziarnienia, gwarantuje waciw urabialno i konsystencj mieszanki
betonowej przy moliwie najmniejszym zuyciu wody icementu (zaczynu) oraz minimalnej zawartoci powietrza. Zapewnia take
nisk przepuszczalno betonu oraz mniejszy skurcz. Nieciga krzywa uziarnienia niekorzystnie wpywa na waciwoci betonu,
moe skutkowa:
niewaciw urabialnoci betonu,
problemami z pompowaniem i zagszczaniem betonu,
segregacj skadnikw mieszanki betonowej,
wysokim zuyciem cementu,
wysok zawartoci porw w betonie,
obnieniem parametrw wytrzymaociowych i trwaociowych betonu.
Maksymalny wymiar ziarna kruszywa w betonie zaley od:
odlegoci midzy prtami zbrojenia:
maksymalny wymiar ziaren kruszywa nie moe by wikszy ni 3/4 odlegoci midzy prtami zbrojenia,
wymiarw elementu lub konstrukcji:
maksymalny wymiar ziaren kruszywa nie moe by wikszy ni 1/3 najmniejszego wymiaru przekroju poprzecznego
elementu,
rodzaju betonu:
016 mm betony zwyke,
032 mm, 061 mm betony masywne (obiekty hydrotechniczne, fundamenty wielkogabarytowe), betony posadzkowe,
08 mm; 016 mm kostka brukowa, betony prefabrykowane, nawierzchnie drogowe
016 mm betony samozagszczalne.
Urabialno mieszanki betonowej zaley od zawartoci cementu, punktu piaskowego (czyli zawartoci ziaren poniej 2 mm) oraz
zawartoci najdrobniejszych frakcji 0/0,25 mm. Dobr punktu piaskowego zaley od metody ukadania i zagszczania mieszanki
betonowej:
2730% betony zwyke, betony ukadane za pomoc pojemnikw, wibratorw wgbnych ipowierzchniowych,
3540% betony prefabrykowane, betony ukadane za pomoc pomp, wibratorw wgbnych i powierzchniowych,
4560% betony zagszczane za pomoc wibroprasy (np. produkcja kostki brukowej).
Mieszanki betonowe o wysokim punkcie piaskowym charakteryzuj si wiksz zawartoci cementu i/lub koniecznoci stosowania
dodatkw do betonu. Wyszy punkt piaskowy, z uwagi na wiksz objto zaczynu, skutkuje wikszym skurczem.

str. 4
60

Mieszanka I piasek o zawarto frakcji < 0,25 mm = 4,5%


Mieszanka II piasek o zawartoc frakcji < 0,25 mm = 14,1%

Objto wydzielonej wody [cm3]

50
40
30
20
10
0

30

60

90
120
Czas [min]
Rys. 6. Bleeding mieszanek betonowych zawierajcych piaski o rnej zawartoci frakcji < 0,25 mm

180

Ponadto, wysoki punkt piaskowy nie zapewni dobrej urabialnoci mieszanki betonowej, jeli kruszywo drobne pozbawione bdzie
ziaren poniej 0,25 mm. Odpowiednia ilo frakcji 0/0,25 mm jest niezbdna przy podawaniu mieszanki betonowej pompami,
a przy tym ogranicza wydzielanie wody (mleczka cementowego) zmieszanki betonowej bleeding (rys. 6). Zjawisko bleedingu
jest szczeglnie niebezpieczne w przypadku betonu posadzkowego, gdy powoduje znaczny wzrost wspczynnika w/c w warstwie
powierzchniowej. Wraz z wod, na powierzchni, moe by wydzielana domieszka chemiczna i/lub np. niespalone czci wgla
z popiou lotnego. Moe to prowadzi do odparzenia warstwy grnej betonu, poniewa osabieniu ulega warstwa przejciowa
pomidzy podkadem betonowym, a posypk utwardzajc. Przy stosowaniu grubych ostrych piaskw o niewielkiej zawartoci
frakcji poniej 0,25 mm naley wprowadza do mieszanki betonowej dodatek, np. popiou lotnego, ktry uzupenia skad ziarnowy
kruszywa, tak aby by speniony warunek dobrej urabialnoci:
0,6<

cement + dodatki mineralne+frakcja 0/0,5 mm [%]


frakcja 0/2 mm [%]

<1,05.

Piaski dla ktrych zawarto ziaren < 0,25 mm waha si pomidzy 1218% zapewniaj dobr pompowalno i ograniczaj wydzielanie
mleczka cementowego z mieszanki betonowej.
160

Opad stoka [mm]

120

80

40

20

40
60
Udzia grubego kruszywa amanego [%]
Rys. 7. Konsystencja betonw o tym samym skadzie i rnym udziale kruszywa amanego

80

100

str. 5

Kruszywa amane charakteryzuj si znacznie bardziej rozwinit powierzchni ziaren, ni kruszywo wirowe, co korzystnie wpywa
na wytrzymao strefy kontaktowej na styku zaczyn-kruszywo. Przekada si to jednak w sposb niekorzystny na urabialno
(konsystencj) mieszanki betonowej (rys. 7), ale przyczynia si do zwikszenia wytrzymaoci betonu.
Bardzo wan cech, obok wymiaru kruszywa, jest ksztat
ziaren. Jest on zaleny od rodzaju skay macierzystej oraz od
Zaprawa
rodzaju obrbki mechanicznej (kruszywa amane). Zawarto
paskich i wyduonych ziaren powyej 15% jest niekorzystna,
Ziarno kruszywa
poniewa zwiksza si wododno mieszanki betonowej. Im
bardziej ksztat ziaren odbiega od okrgego, tym wicej zaczynu
cementowego jest potrzebne do ich otulenia. Ponadto, w trakcie
Soczewka wodna
ukadania i zagszczania mieszanki betonowej ziarna ukadaj
si poziomo (rys. 8), co moe prowadzi do tworzenia soczewek
wodnych, w efekcie pod ziarnami tworz si pory wpywajce na
obnienie wytrzymaoci i trwaoci betonu.
Rys. 8. niekorzystny wpyw paskich ziaren kruszywa
Obecno frakcji pylastej <0,063 mm obnia przyczepno midzy kruszywem a zaczynem cementowym, co w konsekwencji prowadzi
do obnienia wytrzymaoci betonu, szczeglnie wytrzymaoci na zginanie. Wane jest zatem stosowanie kruszywa pozbawionego
pyw, czci organicznych oraz czstek mineraw ilastych (gliny).
Nasikliwo kruszywa moe, ale nie musi mie wpywu na jego mrozoodporno. Niektre kruszywa (jurajskie wapienie, karboskie
piaskowce) czy kruszywa lekkie charakteryzuj si nasikliwoci powyej 2%, mimo to mog spenia kryterium mrozoodpornoci.
Stosowanie kruszywa o wysokiej nasikliwoci moe prowadzi do zwikszenia skurczu plastycznego betonu. Kruszywa te naley
stosowa w stanie nasyconym (np. keramzyt).
Mrozoodporno kruszywa decyduje o jego przydatnoci do stosowania w betonie naraonym na rne oddziaywania rodowiskowe.
W tabeli 1 przedstawiono sposb doboru kruszyw w zalenoci od warunkw rodowiskowych.
Tabela 1. Dobr kruszywa w zalenoci od kategorii mrozoodpornoci
Warunki rodowiskowe

Klimat
rdziemnomorski

atlantycki

kontynentalny*

Brak mrozu i sucho

brak wymaga

brak wymaga

brak wymaga

Czciowe nasycenie, brak soli

brak wymaga

F4 / MS35

F2 / MS25

Stae nasycenie, brak soli

brak wymaga

F2 /MS25

F1 / MS18

Stae nasycenie, sl

F4 / MS35

F2 / MS25

F1 / MS18

Nawierzchnie lotnisk

F2 / MS25

F1 / MS18

F1 / MS18

F mrozoodporno na podstawie ubytku masy po 10 cyklach zamraania i rozmraania


MS mrozoodporno na podstawie ubytku masy po 5 cyklach zanurzania w roztworze MgSO4 i suszeniu w 110C
*Kategoria kontynentalny moe odnosi si rwnie do Islandii, czci Skandynawii i rejonw grzystych, w ktrych wystpuj surowe warunki zimowe

Wytrzymao kruszywa bezporednio przekada si na wytrzymao stwardniaego betonu. Miernikiem wytrzymaoci kruszyw jest
odporno kruszywa:
na rozdrabnianie (wspczynnik Los Angeles LA),
cieranie (wspczynnik mikro-Devala MDE),
odporno na polerowanie (polerowalno PSV),
odporno na cieranie powierzchniowe (cieralno AAV).
Poszczeglne wspczynniki okrelaj waciwoci mechaniczne kruszywa w powizaniu z rodzajem skay. W tabeli 2 przedstawiono
rednie wartoci wspczynnikw dla rnych kruszyw. Stosowanie kruszyw charakteryzujcych si wysok odpornoci na
rozdrabnianie niski wspczynnik LA, konieczne jest w betonach, ktre naraone s na due obcienia mechaniczne i agresywne
oddziaywanie rodowiska (betony drogowe, mostowe, nawierzchnie lotniskowe). Stosowanie kruszyw o niskim wspczynniku PSV

str. 6

(polerowalno) zalecane jest z kolei w betonach nawierzchniowych (nawierzchnie drogowe, lotniskowe). W tabeli 3 przedstawiono
wymagania dla kruszyw stosowanych do nawierzchni drogowych.
Tabela 2. Wytrzymao kruszywa wg rnych wspczynnikw
Rodzaj kruszywa

LA

MDE

PSV

AAV

Bazalt
Granit
wir kwarcowy
wir magmowy
Wapie
Dolomit

613
1743
1634
1825
2430
1125

718
716
623
321
1838
718

4452

4353
4253
4243
4147

24
3
13
24

710

Tabela 3. Wymagania dla kruszywa stosowanego do betonowych nawierzchni drogowych


Waciwo kruszywa

JWN
KR1KR2

DWN
KR3KR4

GWN, JWN
KR3KR4

DWN
KR5KR7

GWN
KR5KR7

Odporno na rozdrabnianie (LA)

LA40

LA35

LA35

LA35

LA25

Odporno na polerowanie (PSV)

> PSV48

> PSV50

> PSV53

Mrozoodporno

najwyej F2

najwyej F1

Mrozoodporno w 1% NaCl

najwyej F1
6%

6%

JWN jednowarstwowa nawierzchnia, DWN dolna warstwa nawierzchni, GWN grna warstwa nawierzchni

Reaktywno alkaliczna kruszyw to podatno pewnych rodzajw kruszyw na reakcj z alkaliami zawartymi w betonach. Alkalia
s wprowadzane do betonu ze skadnikami betonu, gwnie z cementem. Reaktywno to zjawisko zoone tak pod wzgldem
mogcych wystpowa typw reakcji alkalicznych, jak i rnorodnoci czynnikw mineralogicznych, chemicznych i atmosferycznych
wpywajcych na ich wystpienie i przebieg.
Kruszywa potencjalnie reaktywne alkalicznie nie powinny by stosowane w skadzie betonu mostowego i drogowego.

DODATKI DO BETONU W UJCIU NORMY PN-EN 206


BETON WYMAGANIA, WACIWOCI, PRODUKCJA I ZGODNO

str. 1

A3

Dodatek to drobnoziarnisty nieorganiczny skadnik stosowany w celu poprawy pewnych waciwoci lub uzyskania

waciwoci specjalnych betonu (dodawany zazwyczaj w iloci powyej 5 % masy cementu). Dodatek moe w znaczcy sposb
modyfikowa waciwoci, zarwno mieszanki betonowej, jak i stwardniaego betonu. Norma PN-EN 206:2014 wyrnia 2 typy
dodatkw do betonu (rys. 1.)

Dodatki do betonu
Typ I
Kruszywo
wypeniajce

Typ II
Waciwoci
pucolanowe

Pigmenty

Py krzemionkowy

Waciwoci
hudrauliczne

Popi lotny
krzemionkowy
Granulowany
uel
wielkopiecowy

Rys. 1. Dodatki do betonu wg PN-EN 206:2014


Ogln przydatno dodatkw do betonu ustala si w zalenoci od typu i rodzaju dodatku zgodnie ztabel 1.
Tabela 1. Dodatki do betonu wg PN-EN 206:2014
Dodatki typu I
Ogln przydatno ustala si zgodnie z:
PN-EN 12620+A1:2010
Kruszywa do betonu
Kruszywo wypeniajce
PN-EN 13055-1:2003
Kruszywa lekkie - Cz 1: Kruszywa lekkie do betonu, zaprawy
i rzadkiej zaprawy

Pigmenty

PN-EN 12878:2014
Pigmenty do barwienia materiaw budowlanych opartych na
cemencie i/lub wapnie - Wymagania i metody bada

str. 2
Dodatki typu II
Ogln przydatno ustala si zgodnie z:

Py krzemionkowy

PN-EN 13263-1:2010
Py krzemionkowy do betonu Cz 1: Definicje, wymagania
ikryteria zgodnoci

Popi lotny

PN-EN 450-1:2012
Popi lotny do betonu Cz 1: Definicje, specyfikacje
ikryteria zgodnoci

Mielony granulowany uel


wielkopiecowy

PN-EN 15167-1:2007
Mielony granulowany uel
wielkopiecowy do stosowania
wbetonie, zaprawie izaczynie
- Cz 1: Definicje, specyfikacje ikryteria zgodnoci

Dodatki mona uwzgldni w skadzie betonu w ramach zawartoci cementu oraz wartoci wspczynnika w/c. Przydatno i ilo
dodatkw do betonu powinna by oceniana idobrana na podstawie bada wstpnych.
Norma PN-EN 206:2014 dopuszcza do stosowania 3 moliwe koncepcje uwzgldnienia dodatkw typu II w skadzie betonu:
koncepcja wspczynnika k,
koncepcja rwnowanych waciwoci uytkowych (ECPC),
koncepcja kombinacji rwnowanych waciwoci (EPCC).
W przypadku dodatkw typu II do ustalenia iloci dodatku wskadzie betonu zaleca si stosowanie koncepcji wspczynnika k tabela 2.
Jest to koncepcja najbardziej rozpowszechniona i najczciej stosowana przez krajowych producentw betonu.
Tabela 2. Zasady stosowania dodatkw do betonu zgodnie z koncepcj wspczynnika k
Rodzaj dodatku typu II

Wspczynnik k

Maksymalna zawarto
dodatku

Uwagi

Py krzemionkowy

2,0
1,0 w klasach
ekspozycji XA, XF przy
w/c < 0,45

py krzemionkowy /cement
11%

ilo cementu nie powinna by


zmniejszona owicej ni 30kg/m3

popi lotny /cement 33%


Popi lotny krzemionkowy

0,4
popi lotny /cement 25%

Granulowany uel
wielkopiecowy

0,6

uel wielkopiecowy /cement


1,0

dotyczy cementu
CEM I
dotyczy cementu
CEM II/A
dotyczy cementw CEM I i CEM II/A

Zalecana koncepcja wspczynnika k opiera si na porwnaniu betonu referencyjnego zbetonem, wktrym cz cementu zastpiona
zostaa dodatkiem. Kryterium porwnawczym jest trwao lub, dopuszczona jako kryterium zastpcze, wytrzymao betonu.
Koncepcja wspczynnika k pozwala na uwzgldnienie dodatku poprzez zastpienie wspczynnika w/c wspczynnikiem w/(c+kd)
rys. 2, gdzie d ilo dodatku. Ponadto naley speni warunek minimalnej zawartoci cementu (c+kd) wymaganej ze wzgldu
na klas ekspozycji.

str. 3

Stosowanie dodatkw typu II do betonu wg koncepcji wspczynnika "k"

Minimalna zawarto cementu


wynikajca z klasy ekspozycji
cement + k x dodatek Cmin

woda / cement
<=>
woda / cement + k x dodatek

Rys. 2. Stosowanie koncepcji wspczynnika k wg PN-EN 206:2014


Dodatki typu II stosowane do betonu zgodnie z norm PN-EN 206:2014 musz spenia wymagania norm przedmiotowych (tabela 1).
Wymagania przedstawiono w tabelach 3-7.
Tabela 3. Wymagania wzakresie skadu chemicznego popiou lotnego
Zawarto skadnika [%]
Skadnik

Popi otrzymywany wycznie przez


spalanie wgla

Popi otrzymywany przez wspspalanie

Straty praenia:
kategoria A
kategoria B
kategoria C

5,0
7,0
9,0

Chlorki

0,10

SO3

3,0

CaO wolny

1,51)

CaO reaktywny

10,0

SiO2 reaktywny

25,0

Sumarycznazawarto tlenkw:
SiO2, Al2O3, Fe2O3

70,0
Okrelenie zawartoci nie jest konieczne

Zawarto MgO
Cakowitazawarto alkaliw
wprzeliczeniu na Na2Oeq
Zawarto rozpuszczalnych zwizkwfosforu wprzeliczeniu na P2O5

4,0
Naley przyj, e wymaganiejest
spenione

5,0
100 mg/kg

1) Popi lotny, wktrym zawarto wolnego CaO 1,5% masy moe by akceptowany pod warunkiem zachowania staoci objtoci prba Le Chateliera 10 mm
wg metodyki podanej wnormie PN-EN 450-1:2012

str. 4

Tabela 4. Wymagania wzakresie waciwoci fizycznych popiou lotnego


Waciwo
Miako, pozostao na sicie ooczkach 45 m przy przesiewaniu na mokro
wg PN-EN 451-2:1998, [%]
kategoria N
kategoria S
po28 dniach
Wskanik aktywnoci [%]
po90 dniach
Stao objtoci
(badanie jest konieczne, gdy zawarto CaOwolne jest wysza ni 1,5%)

40
12
75
85
maks. 10 mm
maksymalna rnica 200 kg/m3
wstosunku do wartoci zadeklarowanej
przez producenta
nie powinien by dwukrotnie duszy ni
pocztek wizania zaczynu wykonanego
w100% z cementu porwnawczego
95% wododnoci cementu
porwnawczego (CEM I)

Gsto objtociowa
Pocztek czasu wizania zaczynu zawierajcego 25% popiou
i75% cementu portlandzkiego CEM I
Wododno
(dotyczy popiou omiakoci wkategorii S)
Tabela 5. Wymagania wzakresie waciwoci pyu krzemionkowego

Wymagania

Tabela 6. Wymagania w zakresie skadu chemicznego dla mielonego


granulowanego ula wielkopiecowego

Waciwo

Wymagania

Skadnik

Zawarto skadnika [%]

Powierzchnia waciwa [m2/g]

od 15 do 35

MgO

18,0

Strata praenia [%]

4,0

Siarczany

2,5

SiO2 [%]

kat.1 85,0 kat.2 80,0

Siarczki

2,0

Cl [%]

0,30

SO3 [%]

2,0

Stratypraenia, zpoprawk na
utlenianie siarczkw

3,0

CaO wolny [%]

1,0

Chlorki 1)

0,10

Si wolny [%]

0,4

Zawarto wilgoci

1,0

Wskanik aktywnoci po 28 dniach [%]


(90% cementu CEM I 42,5 i10% pyu)

100

1) Mielony uel wielkopiecowy moe zawiera wicej ni 0,10% chlorkw


wtakim przypadku informacj ofaktycznej zawartoci chlorkw naley
poda na opakowaniu lub dokumentach dostawy.

Tabela 7. Wymagania w zakresie waciwoci fizycznych dla mielonego granulowanego ula wielkopiecowego
Waciwo

Wymagania

Powierzchnia waciwa

2750 cm2/g
nie powinien by dwukrotnie duszy ni pocztek czasu
wizania zaczynu wykonanego w100% zmasycementu
porwnawczego

Pocztekczasu wizania 1)
Wskanikaktywnoci
po7dniach 2)
po28dniach 2)

45%
70%

1) Pocztek wizania naley okrela dla kombinacji 50% (masowo) mielonego ula wielkopiecowego i50% (masowo) cementu
2) Wskanik aktywnoci naley okrela jako stosunek wytrzymaoci na ciskanie kombinacji 50% (masowo) mielonego ula wielkopiecowego i50% (masowo)
cementu, do wytrzymaoci na ciskanie cementu porwnawczego uytego do bada.
Do oznaczenia pocztku czasu wizania iwskanika aktywnoci naley stosowa cement portlandzki CEM Iklasy 42,5 lub wyszej speniajcy dodatkowo wymagania:
powierzchnia waciwa 3000 cm2/g, zawarto glinianu trjwapniowego C3A od 6% do 12%, zawarto alkaliw Na2Oeq od 0,5% do 1,2%.

DOMIESZKI DO BETONU

str. 1

A4

Domieszka to substancja dodawana podczas wykonywania mieszanki betonowej, wmaych ilociach (nie wicej ni 5%) w stosunku
do masy cementu, w celu modyfikacji waciwoci mieszanki betonowej i/lub stwardniaego betonu. Najczciej stosowane domieszki wymieniono na rys.1. Przydatno domieszek do betonu ustala si zgodnie znorm PN-EN 934-2+A1:2012 Domieszki do betonu,
zaprawy izaczynu Cz 2: Domieszki do betonu.
uplastyczniajce - plastyfikatory
redukujce ilo wody
upynniajce - superplastyfikatory

DOMIESZKI DO BETONU

napowietrzajce

zwikszajce wiliwo wody

przyspieszajce wizanie

przyspieszajce twardnienie

opniejce wizanie

uszczelniajce

kompleksowe
Rys. 1. Domieszki do betonu wg PN-EN 934-2
Domieszki do betonu klasyfikuje si ze wzgldu na skutki modyfikacji waciwoci betonu (tabela1), przy czym decydujcy jest gwny kierunek dziaania. Wprzypadku, gdy domieszka modyfikuje wicej ni jedn waciwo, jest traktowana jako kompleksowa
(wielofunkcyjna).

str. 2
Tabela 1. Domieszki do betonu charakterystyka, dziaanie, zastosowanie
Rodzaj domieszki

Plastyfikatory

Superplastyfikatory

Napowietrzajce

Zwikszajce wiliwo
wody

Przyspieszajce wizanie

Charakterystyka

Efekty dziaania

domieszki zmniejszajce
ilo wody o ok. 5-12%

zwikszenie ciekoci
mieszanki (stae w/c)
wzrost wytrzymaoci na
ciskanie (staa konsystencja)
znaczna redukcja iloci
wody zarobowej
zwikszenie wytrzymaoci na ciskanie
ograniczenie iloci
cementu w skadzie
obnienie porowatoci
poprawa trwaoci
poprawa mrozoodpornoci
obnienie wytrzymaoci
na ciskanie (zwikszenie
napowietrzenia o 1%,
spadek wytrzymaoci ok.
5MPa)
zwikszenie spoistoci
mieszanki betonowej
ograniczenie bleedingu
poprawa trwaoci warstwy wierzchniej
skrcenie czasu wizania
szybszy przyrost wytrzymaoci wczesnej
podwyszone ciepo
hydratacji
pogorszenie urabialnoci
szybszy przyrost wytrzymaoci wczesnej
podwyszone ciepo
hydratacji
pogorszenie urabialnoci
wyduenie czasu wizania
utrzymanie konsystencji
wduszym okresie czasu
obnienie ciepa hydratacji
obnienie wytrzymaoci
wpocztkowym okresie
uszczelnienie betonu
poprawa trwaoci
przeciwdziaanie podciganiu kapilarnemu
opniajco-upynniajce
napowietrzajco-upynniajce

domieszki zmniejszajce
ilo wody o ok. 12-40% i
wicej, zalenie od rodzaju bazy chemicznej
najefektywniej dziaaj
domieszki polimerowe
domieszki umoliwiajce
wprowadzenie okrelonej
iloci rwnomiernie rozmieszczonych pcherzykw powietrza
domieszki ograniczajce
samoczynne wydzielanie wody z mieszanki
betonowej
domieszki skracajce czas
przechodzenia mieszanki
ze stanu plastycznego
wsztywny

domieszki przyspieszajce narastanie wytrzymaoci


Przyspieszajce twardnienie

Opniajce wizanie

Uszczelniajce

Kompleksowe

domieszki wyduajce
czas przechodzenia mieszanki ze stanu plastycznego wsztywny
domieszki zmniejszajce
absorpcj kapilarn
betonu
domieszki czce kilka
efektw dziaania

Przeznaczenie








beton towarowy
beton posadzkowy
produkcja kostki brukowej
beton drogowy (waowany)
beton towarowy
prefabrykacja drobnoiwielkowymiarowa
beton samozagszczalny
fibrobeton
beton natryskowy

beton w klasach ekspozycji XF2XF4


beton hydrotechniczny
beton mostowy
beton drogowy nawierzchniowy
beton ukadany pod
wod
produkcja kostki brukowej
beton posadzkowy
prefabrykacja drobnoiwielkogabarytowa
betonowanie wwarunkach zimowych
beton natryskowy
prefabrykacja drobnoiwielkogabarytowa
beton wodoszczelny
beton natryskowy
betonowanie cige
betonowanie wpodwyszonych temperaturach
daleki transport mieszanki betonowej
beton architektoniczny
beton wodoszczelny
beton w klasach ekspozycji XA, XD, XS
zalenie od efektw
dziaania

str. 3

Najpowszechniej w technologii betonu stosuje si domieszki redukujce ilo wody - plastyfikatory isuperplastyfikatory. Gwnym
celem ich stosowania jest zapewnienie odpowiedniej konsystencji mieszanki betonowej bez koniecznoci zwikszania zawartoci
wody, co mogoby skutkowa obnieniem wytrzymaoci betonu (rys. 2), a take jego trwaoci.
~8 cm

~10 cm

~15 cm

~20 cm

~8 cm

~15 cm

Wytrzymao na ciskanie

110%
100%
95%
90%
85%
80%
0

5
10
Ilo dodanej wody [l/m3]

15

0
~1
Ilo dodanej domieszki [% m.c.]

Rys. 2. Zasada dziaania domieszek redukujcych ilo wody w mieszance betonowej


Wyrnia si 3 zasadnicze efekty stosowania domieszek redukujcych ilo wody (rys. 3):
poprawa urabialnoci poprzez zwikszenie ciekoci mieszanki betonowej,
zwikszenie wytrzymaoci betonu poprzez zmniejszenie iloci wody zarobowej przy niezmienionej zawartoci cementu,
zmniejszenie iloci wydzielanego ciepa wskutek zmniejszenia zuycia cementu na projektowan klas wytrzymaoci betonu.

zawarto cementu
= const.
w/c = const. + domieszka
wytrzymao betonu = const.

zawarto cementu
= const.
+ domieszka
urabialno
= const.

urabialno
= const.
w/c = const. + domieszka
wytrzymao betonu = const.
Rys. 3. Gwne efekty stosowania domieszek redukujcych ilo wody w mieszance betonowej

urabialno

wytrzymao
w/c

zawarto
cementu

str. 4
Wan grup domieszek do betonu stanowi domieszki napobeton nienapowietrzony
beton napowietrzony
wietrzajce. Domieszki te tworz i stabilizuj wmieszance berozsadzanie
kapilar
przez
swoboda
odksztace
tonowej zamknite pcherzyki powietrza, ktre wstwardniaym
zamarzajc wod
redukcja cinienia
betonie pozostaj wpostaci rwnomiernie rozmieszczonych mikroporw, przerywajcych cigo kapilar (rys.4) oraz korzystnie
ksztatujcych mrozoodporno betonu (zapobiegaj rozsadzaniu betonu przez zamarzajc wporach kapilarnych wod).
W technologii betonu coraz czciej stosowane s rwnie inne
rodzaje domieszek, zwykle o wskim, specjalistycznym efekcie
dziaania. Do tej grupy zalicza si, m.in. domieszki przeciwskurczowe, domieszki obniajce temperatur zamarzania wody
w betonie (potocznie nazywane przeciwmrozowymi), inhibitory
korozji stali zbrojeniowej, domieszki zwikszajce przyczepno
betonu do stali zbrojeniowej.
Rys. 4. Schemat dziaania domieszek napowietrzajcych

Stosujc domieszki chemiczne naley kierowa si


nastpujcymi zasadami:

cakowita ilo domieszek nie powinna przekracza dopuszczalnej


iloci zalecanej przez producenta oraz nie powinna by wiksza ni
50g/kg cementu (5% masy cementu), chyba e znany jest wpyw wikszego
dozowania na waciwoci itrwao betonu,
stosowanie domieszek w ilociach mniejszych ni 2 g/kg cementu
dopuszcza si wycznie wprzypadku wczeniejszego ich wymieszania
zczci wody zarobowej,
jeeli cakowita ilo domieszek pynnych przekracza 3 l/m3 betonu
wodwnich zawart naley uwzgldni przy obliczaniu wspczynnika
w/c,
wprzypadku stosowania wicej ni jednej domieszki naley sprawdzi
ich wzajemn kompatybilno i efektywno dziaania w ukadzie
z cementem.
Skuteczno dziaania domieszek i uzyskanie kompatybilnego
ukadu domieszka - cement (rys.5.) jest podstawowym warunkiem osignicia spodziewanych modyfikacji waciwoci mieszanki betonowej i betonu. Efektywno dziaania ikompatybilno domieszek do betonu powinny by zawsze sprawdzone, ju
na etapie bada wstpnych.

domieszka

cement

W/c
rodzaj cementu
ew. dodatki mineralne
rodzaj domieszki (-ek)
czas dozowania
ilo skadnikw
temperatura

Rys. 5. Ksztatowanie kompatybilnoci ukadu domieszka - cement

SKADNIKI BETONU W WIETLE WYMAGA OGLNYCH


SPECYFIKACJI TECHNICZNYCH (ost) GDDKiA

str. 1

A5

W 2013r. Generalna Dyrekcja Drg Krajowych i Autostrad wprowadzia do stosowania nowe Oglne Specyfikacje Techniczne (OST)
okrelajce warunki dla wykonania nawierzchni betonowej oraz betonu konstrukcyjnego. Zasadniczym celem opracowania OST byo
stworzenie nowoczesnych dokumentw technicznych, zgodnych ze stanem wiedzy i popartych dowiadczeniami budowlanymi,
tak by zapewni nowym inwestycjom winynierii komunikacyjnej wysok jako i trwao konstrukcji betonowych. OST stanowi
podstaw sporzdzania specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robt budowlanych (STWiORB) dla realizacji robt na drogach
krajowych, ponadto s zalecane przy realizacjach na drogach wojewdzkich, powiatowych i gminnych. Dokumenty te zmieniaj
podejcie do problemu trwaoci konstrukcji betonowych poprzez odpowiednie zdefiniowanie wymogw dotyczcych skadnikw,
warunkw produkcji oraz waciwoci betonu. Obecne zapisy daj technologom betonu wiksze moliwoci wksztatowaniu trwaoci
konstrukcji. Wymagania i zalecenia w zakresie skadnikw do produkcji betonu s jednym z obszarw, ktry uleg najistotniejszym
i najszerszym modyfikacjom wraz zwprowadzeniem nowych Oglnych Specyfikacji Technicznych (OST).

Cement

Nowe Oglne Specyfikacje Techniczne uwzgldniaj rodzaj i funkcj elementu konstrukcji w obiekcie inynierskim oraz warunki
rodowiskowe (klasy ekspozycji), w jakich obiekt bdzie uytkowany. Dopuszczaj do stosowania w betonie nawierzchniowym
ikonstrukcyjnym cement portlandzki CEM I, cement portlandzki wieloskadnikowy CEM II oraz cement hutniczy CEM III wymagania
stawiane poszczeglnym rodzajom cementu przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Oglne Specyfikacje Techniczne uwzgldniaj rnice we waciwociach cementw, wprowadzajc tzw. czas rwnowany dla
okrelania waciwoci betonu, zwaszcza trwaociowych (mrozoodporno, szczelno, podatno na korozj). W zalenoci od
rodzaju zastosowanego cementu waciwoci betonu naley okrela w terminach wg tabeli 3.
Tabela 1. Wymagania OST odnonie cementu do betonu konstrukcyjnego wdrogowym obiekcie inynierskim
Rodzaj betonu

Beton konstrukcyjny

Wymagania odnonie cementu

Oferta Grade Cement S.A.

Cement portlandzki CEM I


cakowita zawarto alkaliw
Na2Oeq 0,8 % wg PN-EN 196-2
pocztek wizania 120 min
wg PN-EN 196-3

CEM I 42,5R
CEM I 52,5R

Cement portlandzki ulowy CEM II/A-S


cakowita zawarto alkaliw
Na2Oeq 0,8 % wg PN-EN 196-2

CEM II/A-S 52,5N

Cement portlandzki ulowy CEM II/B-S


cakowita zawarto alkaliw
Na2Oeq 0,9% wg PN-EN 196-2

CEM II/B-S 32,5R


CEM II/B-S 42,5N

Zaleca si stosowanie cementu


portlandzkiego CEM I
Cementy jak dla betonu konstrukcyjnego,
ale oniskim cieple hydratacji LH.
Beton konstrukcyjny masywny
Dopuszcza si stosowanie cementu
hutniczego CEMIII/A za wyjtkiem klasy
ekspozycji XF4.
Cementy odporne na siarczany:
cement portlandzki CEM I SR
wg PN-EN 197-1
Beton konstrukcyjny wklasach ekspozycji
cement portlandzki - ulowy
XA2,XA3, XD3 iXS3
CEM II/A,B-S HSR wg PN-B-19707
cement hutniczy CEM III/A HSR
wg PN-B-19707
Beton konstrukcyjny sprony

CEM I 42,5R
CEM I 52,5R
CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA
CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA

CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA


CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA

Dopuszcza si, zastosowanie cementw o wysokiej wytrzymaoci wczesnej (R). Do betonu klasy wyszej ni C30/37 powinien by stosowany cement klasy 42,5.

str. 2
Tabela 2. Wymagania OST odnonie cementu do betonu nawierzchniowego
Rodzaj
nawierzchni

Nawierzchnia
betonowa
zodkrytym
kruszywem
wgrnej
warstwie

Nawierzchnia
betonowa
dowczesnego
obcienia
ruchem

Rodzaj
cementu

Wymagania specjalne

Cement portlandzki
CEM I 32,5
CEM I 42,5
R lub N

Waciwa ilo wody 28,0% wg PN-EN 196-3


Wytrzymao na ciskanie 29,0 MPa
po 2 dniach wg PN-EN 196-1
Pocztek wizania 120 min wg PN-EN 196-3
Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80 %
wg PN-EN 196-2

Cement portlandzki ulowy


CEMII/A-S

Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80 %


wg PN-EN 196-2

CEM II/A-S 52,5N

Cement portlandzki ulowy


CEMII/B-S

Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,90 %


wg PN-EN 196-2

CEM II/B-S 32,5R


CEM II/B-S 42,5N

Cement portlandzki
CEM I 32,5
CEM I 42,5
CEM I 52,5
R lub N

Cement
portlandzki
CEM I 32,5

Typowa
Cement
nawierzchnia
portlandzki
betonowa:
CEM I 42,5
-dolne warstwy
nawierzchni;
Cement port-nawierzchnie landzki ulowy
2-warstwowe
CEMII/A-S
z tej samej
Cement portmieszanki;
landzki
wapien-nawierzchnie
1-warstwowe ny CEMII/A-LL

Kategoria
ruchu

Oferta Grade
Cement S.A.

CEM I 42,5R

KR5KR7

Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80%


wg PN-EN 196-2

KR1KR7

CEM I 42,5R
CEM I 52,5R

Waciwa ilo wody 28,0%


wg PN-EN 196-3
Wytrzymao na ciskanie 29,0 MPa
po 2 dniach wg PN-EN 196-1
Pocztek wizania 120 min wg PN-EN 196-3
Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80 %
wg PN-EN 196-2
Stopie zmielenia 3500 cm2/g wg PN-EN196-6

KR1KR7

CEM I 42,5R
KR1KR7
Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80 %
wg PN-EN 196-2

CEM II/A-S 52,5N

KR1KR3

Cement
portlandzki
popioowy CEM
II/A-V1)

Zawarto alkaliw Na2Oeq 1,20 %


wg PN-EN 196-2

KR1KR3

Cement portlandzki ulowy


CEMII/B-S

Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,90 %


wg PN-EN 196-2

KR1KR7

CEM II/B-S 32,5R


CEM II/B-S 42,5N

str. 3

Typowa
nawierzchnia
betonowa:
-dolne
warstwy
nawierzchni;
-nawierzchnie
2-warstwowe
z tej samej
mieszanki;
-nawierzchnie
1-warstwowe

Cement
portlandzki
wieloskadnikowy
CEM II/A-M
(S-V)1)

Zawarto alkaliw Na2Oeq 1,20 %


wg PN-EN 196-2

KR1KR3

Cement
portlandzki
wieloskadnikowy
CEM II/A-M
(S-LL)

Zawarto alkaliw Na2Oeq 0,80 %


wg PN-EN 196-2

KR1KR4

Cement
hutniczy
CEM III/A2)

Zawarto alkaliw Na2Oeq 1,05 %


wg PN-EN 196-2

KR1KR4

CEM III/A 42,5N-LH/


HSR/NA

1) jeli nawierzchnia nie bdzie poddawana dziaaniu rodkw odladzajcych; strata praenia popiou lotnego uytego do produkcji cementu nie wicej ni 5%
(kategoria A wg PN-EN 450-1)
2) min. klasa wytrzymaoci cementu 42,5
Stosowanie cementu niskoalkalicznego NA, jest uzasadnione tylko w przypadkach, gdy dla uywanych kruszyw faktycznie stwierdzono potencjaln
reaktywno alkaliczn.

Tabela 3. Czas wykonywania bada w zalenoci od zastosowanego cementu wg OST


Rodzaj cementu

Czas rwnowany [dni]

CEM I (R), CEM II/A-S (R)


CEM I (N), CEM II/A-S (N), CEM II/B-S (N,R)
CEM III/A

28 dni
56 dni
90 dni

Kruszywo

Dotychczasowe dokumenty dopuszczay w inynierii komunikacyjnej betony wykonane tylko na kruszywie bazaltowym lub
granitowym. Wedug zapisw nowych OST o moliwoci stosowania danego kruszywa decyduj jego waciwoci. Wymagania
dotyczce kruszyw w betonie konstrukcyjnym inawierzchniowym przedstawiono, przez przywoanie odpowiedniej kategorii zgodnej
znorm PN-EN 12620 Kruszywa do betonu, w tabelach 46.
Do betonu nawierzchniowego powinno by stosowane kruszywo o wymiarach o D/d 1,4 iuziarnieniu:
D 31,5 mm, dla nawierzchni 1- i 2-warstwowych z tej samej mieszanki,
0-2 mm, 2-8 mm, dla grnej warstwy nawierzchni z odkrytym kruszywem,
D 31,5 mm, dla dolnej warstwy nawierzchni.
Stos okruchowy kruszywa do betonu nawierzchniowego powinien skada si z min. 3 frakcji. Do betonu konstrukcyjnego powinny
by stosowane kruszywa o maksymalnym wymiarze ziarna D 31,5 mm.

str. 4

Tabela 4. Wymagania dla kruszyw do betonu konstrukcyjnego wg OST


Waciwoci kruszywa

Kruszywo grube D 31,5 mm

Kruszywo drobne
D 4 mm

Uziarnienie wg PN-EN 933-1

W zalenoci od wymiaru kruszywa, kategoria nie


nisza:
- Gc 85/20 dla D/d 2 lub D 11,2 mm
- Gc 90/15 dla D/d > 2 lub D > 11,2 mm

GF85

Tolerancja uziarnienia

W zalenoci od wymiaru kruszywa, kategorie:


- GT 15 dla D/d < 4
- GT 17,5 dla D/d 4

wg PN-EN 12620 zgodnie z tablic C.1

Zawarto pyw wg PN-EN 933-1

Kategoria nie wysza ni f1,5

Kategoria nie wysza ni f3

Ksztat kruszywa grubego wg PN-EN 933-3 lub


wg PN-EN 933-4

Kategoria nie wysza ni FI20 lub SI20

Zawarto ziaren o powierzchni przekruszonej


i amanej w kruszywie grubym [%]
wg PN-EN 933-5

Kategoria nie nisza ni C100/0

Mrozoodporno w 1 % NaCl, badana na kruszywie 8/16, wg PN-EN 1367-6,


Odporno na rozdrabnianie, badana na kruszywie 10/14, wg PN-EN 1097-2
Zgorzel soneczna bazaltu badana na kruszywie 10/14, wg PN-EN 1367-3

6%

LA25
-

2%

LA40
Kategoria SBLA

Gsto ziaren wg PN-EN 1097-6

Deklarowana przez producenta

Gsto nasypowa wg PN-EN 1097-3

Deklarowana przez producenta

Nasikliwo wg PN-EN 1097-6

WA24 deklarowana przez producenta

Skad chemiczny uproszczony opis


petrograficzny wg PN-EN 932-3

Deklarowany przez producenta

Reaktywno alkaliczno krzemionkowa


wg PN-B-06714-46

Stopie potencjalnej reaktywnoci 01)

Zawarto siarczanw rozpuszczalnych wkwasie


wg PN-EN 1744-1

Nie wysza ni kategoria AS0,2

Zawarto siarki cakowitej


wg PN-EN 1744-1

1%

Zawarto chlorkw rozpuszczalnych wwodzie


wg PN-EN 1744-1

0,02%

Zanieczyszczenia lekkie wg PN-EN 1774-1

0,1%

0,5%

Zawarto substancji organicznych


wg PN-EN 1744-1

Barwa nie ciemniejsza ni wzorcowa

1) w przypadku stwierdzenia, e badane kruszywo odpowiada 1 stopniowi potencjalnej reaktywnoci alkalicznej naley wykona badanie dodatkowe zgodnie z
PN-B-06714-34; dopuszczenie do zastosowania przy spenieniu wymagania: reaktywno alkaliczna z cementem nie wywoujca zwikszenia wymiarw liniowych
wikszych ni 0,1 %.

str. 5
Tabela 5. Waciwoci i kategorie kruszywa grubego do betonowych nawierzchni drogowych wg OST
Przeznaczenie betonu
Waciwoci kruszywa

JWN1)
KR1KR2

DWN2)
KR3KR4

Skad chemiczny uproszczony opis


petrograficzny wg PN-EN 932-3
Gsto ziaren wg PN-EN 1097-6
Gsto nasypowa wg PN-EN 1097-3

Zawarto pyu wg PN-EN 933-1

Mrozoodporno, badania na kruszywie


8/16 wg PN-EN 1367-1
Mrozoodporno w 1% NaCl badania na
kruszywie 8/16 wg PN-EN 1367-6
Zgorzel soneczna bazaltu, badania na
kruszywie 10/14 wg PN-EN 1367-3
Reaktywno alkaliczno-krzemionkowa
wg PN-B-06714-46
Zanieczyszczenia lekkie
wg PN-EN 1744-1
Zawarto substancji organicznych
wg PN-EN 1744-1
Zawarto siarki cakowitej
wg PN-EN 1744-1
1)
2)
3)
4)

GWN
z odkrytym
kruszywem
KR 5KR7

Deklarowana przez producenta


Deklarowana przez producenta
Kategoria nie nisza ni:
- GC 90/15 dla D>4 i d1
- GC 85/20 dla D4 i d1
Kategoria nie nisza ni:
- G20/15 dla D/d<4 ; D/1,4
- G20/17,5 dla D/d 4; D/2

Tolerancje uziarnienia na sitach


porednich

Odporno na polerowanie
wg PN-EN 1097-8

DWN
KR5KR7

Deklarowany przez producenta

Uziarnienie wg PN-EN 933-1

Ksztat kruszywa grubego


wg PN-EN 933-3 lub PN-EN 933-4
Zawarto ziaren opowierzchni
przekruszonej i amanej [%]
wg PN-EN 933-5
Odporno kruszywa na rozdrabnianie,
badania na kruszywie 10/14
wg PN-EN 1097-2

GWN3)
JWN
KR3KR4

Kategoria nie wysza ni f1,5


Sl30 lub Fl30
Brak wymaga

Sl20 lub Fl20


C50/10

LA40

Sl10 lub Fl15

C90/1

C100/0

LA354)

LA254)

PSV deklarowana (nie


mniej ni 48)

PSV50

PSV deklarowana
(nie mniej ni 53)

F2

F1

F1

6%

6%

Kategoria: SBSZ (SBLA)


Stopie potencjalnej reaktywnoci 05)
0,1%
Barwa nie ciemniejsza od wzorcowej
1%

JWN nawierzchnia jednowarstwowa


DWN dolna warstwa nawierzchni
GWN grna warstwa nawierzchni
dopuszcza si zastosowanie kruszyw o kategorii odpornoci na rozdrabnianie LA40, tylko w przypadku, gdy ubytek masy kruszywa w badaniu mrozoodpornoci
w 1% NaCl przeprowadzonego na frakcji 8/16 wg PN-EN 1367-6 jest FNaCl 2% oraz s spenione pozostae wymagania okrelone w tablicy 5.
5) w przypadku stwierdzenia, e badane kruszywo odpowiada 1 stopniowi potencjalnej reaktywnoci alkalicznej naley wykona badanie dodatkowe zgodnie
z PN-B-06714-34; dopuszczenie do zastosowania przy spenieniu wymagania: reaktywno alkaliczna z cementem nie wywoujca zwikszenia wymiarw
liniowych wikszych ni 0,1 %.

str. 6
Tabela 6. Waciwoci i kategorie kruszywa drobnego do betonowych nawierzchni drogowych wg OST
Przeznaczenie betonu
Waciwoci kruszywa

JWN
KR1KR2

Skad chemiczny uproszczony opis


petrograficzny wg PN-EN 932-3
Gsto ziaren wg PN-EN 1097-6
Gsto nasypowa wg PN-EN 1097-3
Uziarnienie wg PN-EN 933-1
Zawarto pyu wg PN-EN 933-1;
Reaktywno alkaliczno-krzemionkowa
wg PN-B-06714-46
Zanieczyszczenia lekkie wg PN-EN 1744-1
Zawarto substancji organicznych
wg PN-EN 1744-1
Zawarto siarki cakowitej wg PN-EN 1744-1
1)
2)
3)
4)

1)

DWN
KR3KR4
2)

GWN3)
JWN
KR3KR4

DWN
KR5KR7

GWN
z odkrytym
kruszywem
KR 5KR7

Deklarowany przez producenta


Deklarowana przez producenta
Deklarowana przez producenta
GF 85
Kategoria nie wysza ni f3
Stopie potencjalnej reaktywnoci 04)
0,5%
Barwa nie ciemniejsza od wzorcowej
1%

JWN nawierzchnia jednowarstwowa


DWN dolna warstwa nawierzchni
GWN grna warstwa nawierzchni
w przypadku stwierdzenia, e badane kruszywo odpowiada 1 stopniowi potencjalnej reaktywnoci alkalicznej naley wykona badanie dodatkowe zgodnie
z PN-B-06714-34; dopuszczenie do zastosowania przy spenieniu wymagania: reaktywno alkaliczna z cementem nie wywoujca zwikszenia wymiarw
liniowych wikszych ni 0,1 %.

Woda

Nowe OST wymagaj stosowania wody zgodnej z norm PN-EN 1008. Do stosowania wbetonie konstrukcyjnym i nawierzchniowym
nie dopuszcza si stosowania wody zrecyklingu.

Dodatki do betonu

Dodatki do betonu typu I lub typu II wg PN-EN 206:2014 mog by stosowane tylko do betonu nawierzchniowego w kategoriach ruchu
KR1KR2. Zgodnie z wytycznymi OST niedopuszczalne jest uwzgldnianie dodatkw w zawartoci cementu i wspczynniku w/c.
Do betonu konstrukcyjnego, w myl OST, dopuszcza si stosowanie pyu krzemionkowego speniajcego wymagania normy PN-EN
13263-1 jako dodatku do betonu, zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 206:2014.

Domieszki do betonu

Domieszki stosowane do betonu konstrukcyjnego i nawierzchniowego musz spenia wymagania norm PN-EN 934-1 i PN-EN 934-2.
Ogln przydatno i kompatybilno (wprzypadku stosowania wicej ni jednej domieszki domieszek) naley sprawdzi wbadaniach
wstpnych.
W skadzie betonu nawierzchniowego mog by stosowane nastpujce rodzaje domieszek:
uplastyczniajce,
upynniajce,
opniajce,
napowietrzajce,
przy czym, rwnoczenie mona stosowa nie wicej ni 3 rodzaje domieszek i tylko jedn domieszk z danego rodzaju.
W betonie konstrukcyjnym dopuszcza si stosowanie domieszek poprawiajcych waciwoci betonu lub pozwalajcych uzyska
waciwoci specjalne mieszanki betonowej lub stwardniaego betonu. Ponadto, do betonu specyfikowanego w klasach ekspozycji
XF2XF4 zaleca si stosowanie domieszki napowietrzajcej.

MIESZANKA BETONOWA

BETONOWANIE W WARUNKACH ZIMOWYCH

str. 1

b1

Problem prowadzenia robt monolitycznych (betonowania) w warunkach obnionej temperatury pojawia si wraz z nadejciem okresu jesienno-zimowego. Za warunki obnionej temperatury zgodnie z wytycznymi zawartymi w instrukcji ITB nr 282/2011, uznaje si
czas, gdy rednia temperatura dobowa jest nisza ni 10oC. Najwicej problemw przysparza jednak okres ujemnych temperatur.
Betonowania nie powinno si prowadzi, gdy temperatura otoczenia spadnie poniej -15oC. Wielu inwestorw i wykonawcw nie
jest wiadomych ryzyka, jakie niesie za sob nieodpowiednie przygotowanie do prowadzenia robt monolitycznych w warunkach
zimowych.
Najbardziej naraony na negatywne oddziaywanie ujemnych temperatur jest mody beton.

Gwnymi zagroeniami w okresie obnionych


temperatur s:
spowolnienie procesw wizania i twardnienia betonu

niska
temperatura spowalnia przebieg procesu hydratacji cementu,
wydueniu ulega czas wizania cementu, przez co opnia si proces
narastania wytrzymaoci betonu w konstrukcji. W bardzo niskich
temperaturach moe nastpi cakowite zatrzymanie procesu
hydratacji,
uszkodzenie powstaej mikrostruktury betonu przez zamarzajc
wod zwikszajca swoj objto zamarzajca woda rozrywa
sabe wizania powstajce w pocztkowym okresie procesu
hydratacji, powodujc zniszczenie struktury modego betonu, przez
co stwardniay beton charakteryzuje si obnion wytrzymaoci
i trwaoci.
Aby zapewni skuteczn ochron przed nisk temperatur konieczne jest wczeniejsze przygotowanie odpowiedniej receptury
mieszanki betonowej (rodzaj i ilo cementu, odpowiedni dobr
domieszek chemicznych oraz dodatkw, wielko wspczynnika
w/c). Naley ponadto odpowiednio zaplanowa harmonogram
realizacji (przebieg robt budowlanych), zuwzgldnieniem wytycznych dla sposobu ukadania mieszanki betonowej oraz pielgnacji betonu po wbudowaniu.
Wg normy PN-EN 206:2014 Beton Wymagania, waciwoci,
produkcja i zgodno temperatura mieszanki betonowej podczas zabudowy nie powinna by nisza ni 5oC (rys. 1). Zachowanie temperatury mieszanki na poziomie powyej 5oC pozwala
unikn ryzyka zamarznicia wody wmieszance. Niemniej wane
jest uzyskanie przez mody beton minimalnej wytrzymaoci na
ciskanie, zanim ulegnie on pierwszemu zamarzniciu. Naprenia powstajce wskutek zwikszania objtoci przez zamarzajc
wod maj charakter napre rozcigajcych. Gdy ich warto
przekroczy granic wytrzymaoci matrycy cementowej, dochodzi do rozerwania powstaych wiza.
Rys. 1. Minimalna temperatura mieszanki betonowej

str. 2

Odporno betonu na tego typu oddziaywania mona podzieli na dwie grupy:


1. odporno pen beton naraony na bezporednie dziaanie czynnikw zewntrznych (opady deszczu, nieg, ujemna temperatura)
powinien przed pierwszym zamarzniciem osign wytrzymao co najmniej 5 MPa dla betonw z cementw CEM I, minimum
8 MPa dla betonw z cementami CEM II, CEM IV i CEM V oraz minimum 10 MPa dla betonw z cementw hutniczych CEM III,
2. odporno warunkow beton nienaraony na bezporednie dziaanie czynnikw zewntrznych (beton osonity lub pod zadaszeniem) powinien przed pierwszym zamarzniciem osign wytrzymao co najmniej 5 MPa, bez wzgldu na rodzaj zastoswanego cementu.
Spenienie przedstawionych wytycznych wymaga odpowiedniego przygotowania mieszanki betonowej, producenci betonu d do
tego, aby wzy betoniarskie wyposaone byy w instalacje do podgrzewania kruszywa i/lub wody. Podgrzewanie wody zarobowej
jest atwiejsze i trwa krcej, a czsto moe by zabiegiem wystarczajcym dla uzyskania odpowiedniej temperatury mieszanki betonowej. Do wyznaczenia temperatury mieszanki betonowej mona uy wzoru:

tb=

c (z tz+f tf +g tg) cw w tw
c ( z+f +g)+cw w

gdzie: tb temperatura mieszanki betonowej;


tz temperatura cementu;
tf temperatura popiou;
tg temperatura kruszywa;
tw temperatura wody;
z ilo cementu [kg/m3];
f ilo popiou [kg/m3];

g ilo kruszywa [kg/m3];


w ilo wody [kg/m3];
cw ciepo waciwe wody 4,19

kJ
kgK

c ciepo waciwe cementu, popiou i kruszywa 0,84

kJ
kgK

Mona rwnie orientacyjnie wyznaczy temperatur mieszanki na podstawie tabeli 1, w zalenoci od temperatury skadnikw.
Tabela 1. Temperatura mieszanki betonowej w zalenoci od temperatury kruszywa i wody
Temperatura wody [oC]
Temperatura
kruszywa [oC]

10

20

30

40

50

60

70

80

Osignita temperatura mieszanki betonowej [oC]


5

11

14

16

19

22

24

10

12

15

17

20

22

25

27

15

11

13

15

18

21

23

26

28

31

20

15

16

19

21

24

26

29

31

34

30

21

23

25

28

30

33

35

38

40

Kruszywo w betonie zajmuje ok. 70% 80% objtoci, wic jego temperatura w najwikszym stopniu przekada si na temperatur
mieszanki betonowej. Najprostszym sposobem zwikszenia temperatury kruszywa jest podgrzewanie go ciepym powietrzem, ktre
wprowadza si poprzez system rur uoonych pod pryzm kruszywa. Innym sposobem jest stosowanie nadmuchu pary wodnej.
W okresie zimowym naley ponadto unika zawilgocenia i przemarzania kruszywa.
Proces podgrzewania skadnikw betonu musi przebiega z uwzgldnieniem wytycznych dotyczcych maksymalnych temperatur
poszczeglnych skadnikw:
maksymalna temperatura wody <60C lub dozowanej bezporednio na kruszywo <80C,
maksymalna temperatura kruszywa <50C.

str. 3

W okresie niskich temperatur zaleca si:


stosowanie cementw wyszych klas wytrzymaociowych, np. 42,5 i 52,5,
stosowanie cementw o wyszej zawartoci klinkieru cementowego, np. CEM I i CEM II,
zwikszenie udziau cementu (o 5-10%) w skadzie mieszanki betonowej (wicej cementu - wicej ciepa z hydratacji).
W okresie obnionych temperatur mona stosowa take odpowiednie domieszki chemiczne w skadzie betonu. S to gwnie domieszki o dziaaniu obniajcym temperatur zamarzania wody, przyspieszajce wizanie cementu i redukujce ilo wody (plastyfikatory i superplastyfikatory):
domieszki obniajce temperatur zamarzania wody w betonie domieszki na bazie soli bezchlorkowych, umoliwiajce obnienie temperatury zamarzania wody w betonie o kilka stopni, woda w betonie bez domieszki zamarza w temperaturze od -1oC
do -3oC,
domieszki przyspieszajce wizanie zwikszaj pocztkow szybko reakcji zachodzcych midzy skadnikami cementu
a wod w zaczynie cementowym, ich stosowanie ma na celu uzyskanie w krtkim okresie czasu minimalnej wytrzymaoci
betonu, zapewniajcej odporno na pierwsze zamarznicie,
domieszki redukujce ilo wody zarobowej stosujc plastyfikatory lub superplastyfikatory mona uzyska kilka efektw
w postaci:
zmniejszenia iloci wody, ktra moe zamarzn,
zwikszenia stenia soli w wodzie obniajcych temperatur jej zamarzania,
zwikszenia wytrzymaoci betonu, a tym samym odpornoci na destrukcyjne dziaanie zamarzajcej wody.
Stosowanie kombinacji domieszek (przypieszajcych, redukujcych ilo wody) pozwala na optymalne dostosowanie waciwoci mieszanki betonowej i betonu do warunkw otoczenia
w trakcie wykonywania prac budowlanych. Bardzo wane jest
odpowiednie przygotowanie procesu betonowania, grunt, podbudowa, deskowanie, podobnie jak zbrojenie, nie mog by
pokryte warstw niegu lub lodu (rys. 2). Zamarznita na powierzchni deskowania lub zbrojenia woda, wpywa na lokalne
zmiany wspczynnika w/c, a tym samym pogarsza waciwoci
betonu. Grunt lub deskowanie powinno mie temperatur, ktra
nie spowoduje zamarzania modego betonu przed osigniciem
przez niego wytrzymaoci, zapewniajcej odporno na zamarzanie. Podczas ukadania betonu zaleca si ponadto jego ochro- Rys. 2. Bdy zabudowy mieszanki betonowej oblodzone zbrojenie
n przed opadami atmosferycznymi.
Pielgnacja betonu jest jednym z najwaniejszych etapw prowadzenia robt monolitycznych. Prawidowe ksztatowanie warunkw
dojrzewania betonu zapewnia osignicie zaoonych waciwoci betonu. Pielgnacj naley rozpocz niezwocznie po uoeniu
i zagszczeniu mieszanki betonowej. Odpowiednia pielgnacja betonu zaley od szeregu czynnikw, takich jak: temperatura otoczenia, opady atmosferyczne, wiatr, masywno betonu, receptura betonu, itp. W warunkach obnionych temperatur naley przede
wszystkim zapewni ochron betonu przed utrat ciepa.
W tym celu stosuje si nastpujce metody:
metoda zachowania ciepa wykorzystuje ciepo zakumulowane w kruszywie i wodzie oraz ciepo wydzielone podczas reakcji
hydratacji cementu, dodatkowo naley stosowa osony i izolacje (rys. 3a) w celu wyeliminowania strat ciepa,
metoda podgrzewania betonu podgrzewanie ciepym powietrzem (rys. 3b), par niskoprn lub za pomoc instalacji elektrycznej (rys. 3c), metod stosuje si w celu przyspieszenia procesw wizania i twardnienia betonu, aby mc prowadzi dalsze
prace budowlane lub gdy konieczny jest wczeniejszy demonta deskowa, stosowanie tej metody moe wiza si z ryzykiem
przegrzania betonu lub jego przesuszenia, co w efekcie prowadzi do powstania wysokiego gradientu temperatur, a w konsekwencji do spkania betonu,
metoda cieplakw stosowanie oson, ktre cakowicie izoluj beton, ograniczajc straty ciepa, a take chroni przed czynnikami zewntrznymi (rys. 3d), pozwalaj na stworzenie dowolnych warunkw dojrzewania betonu, metoda ta jest najskuteczniejsza, ale rwnie kosztowna.
W kadej z tych metod naley zwraca szczegln uwag na kontrol stanu wilgotnoci betonu.

str. 4

a)

b)

c)

d)

Rys. 3. Metody pielgnacji betonu w obnionych temperaturach


Przed podjciem decyzji o rozpoczciu prac budowlanych w warunkach obnionych temperatur naley wzi pod uwag szereg czynnikw. Oprcz kryteriw technologicznych sposobie wbudowania i pielgnacji betonu - naley pamita rwnie o kadrze technicznej. Uwiadomienie pracownikw o zagroeniach pojawiajcych si podczas betonowania w obnionych temperaturach pomaga
sprawnie przeprowadzi prace budowlane bez koniecznoci ich przerywania. W okresie obnionych temperatur zachodzi potrzeba zaostrzenia kontroli jakoci robt. Kontrola powinna obejmowa przede wszystkim te fazy wykonywania robt, ktre decyduj
o bezpieczestwie konstrukcji na etapie wznoszenia oraz o zachowaniu wymaga okrelonych w projekcie, normach lub warunkach
technicznych wykonania i odbioru robt. Wykonawca robt powinien mie wiadomo, e wykonywanie monolitycznych elementw
konstrukcyjnych w warunkach obnionych temperatur jest czasochonne, kosztowne i trudne technologicznie.

ODSCZANIE WODY Z MIESZANKI BETONOWEJ BLEEDING

str. 1

b2

Odsczanie wody z mieszanki betonowej, okrelane w technologii betonu z ang. jako bleeding, jest zjawiskiem naturalnym. Zaczyna si
w momencie zabudowy mieszanki i trwa do momentu rozpoczcia procesw wizania spoiwa. Jest procesem samoistnym i wynika
zrnicy gstoci pomidzy staymi skadnikami mieszanki betonowej (kruszywo, cement), awod. Woda jako skadnik mieszanki
onajmniejszej gstoci jest wypierana w gr przez osiadajce skadniki owikszym ciarze waciwym (rys. 1).

CEMENT
I KRUSZYWO

WODA

Rys. 1. Schemat wydzielania wody z mieszanki betonowej.

Mona wyrni dwa rodzaje bleedingu:


wewntrzny, ktry wystpuje w przypadku elementw
pionowych,
powierzchniowy, ktry jest obserwowany podczas
wykonywania posadzek lub nawierzchni.
Niewielkie odsczanie wody z mieszanki betonowej jest
w pewnym stopniu korzystne poniewa zapobiega przesuszaniu powierzchni betonu. Natomiast zbyt duy bleeding prowadzi do niekontrolowanego zwikszenia
wspczynnika w/c w strefie przypowierzchniowej, co wkonsekwencji powoduje obnienie wytrzymaoci itrwaoci betonu.
Obfity bleeding moe take powodowa wzrost cieralnoci,
a w przypadku posadzek, delaminacj warstwy posypki
utwardzajcej (rys. 2).
Zjawisko odsczania wody z mieszanki betonowej mona kontrolowa przez odpowiedni dobr ilociowy i jakociowy skadnikw
betonu.
Tabela 1. Waciwoci cementw
Rodzaj cementu
CEM I 42,5R
CEM III/A 32,5N
LH/HSR/NA
CEM V/A (S-V) 32,5R
LH/HSR/NA

Powierzchnia
waciwa [cm2/g]
3710

Pocztek czasu
wizania [min]
150

3520

200

3270

230

Rys. 2. Uszkodzenia warstwy wierzchniej betonu wskutek bleedingu

6
4
2

6,4

cem iii/a 32,5n LH/HSR/NA

10,1

9,5

0
Rys. 3. Wpyw rodzaju cementu nableeding

cem v/a (s-v) 32,5R LH/HSR/NA

12
10

cem i 42,5r

Tendencja do samoistnego odsczania wody zaley od rodzaju


i waciwoci zastosowanego cementu (rys. 3). Due znaczenie
maj szczeglnie stopie rozdrobnienia, rodzaj cementu (zawarto klinkieru cementowego) oraz pocztek czasu wizania
cementu (tabela 1).
Wpyw na ilo odsczanej wody zmieszanki betonowej ma take jako i ilo stosowanego popiou lotnego. Miako popiou
lotnego, czyli pozostao na sicie 0,045 mm (maksymalnie 40%),
to jedna zpodstawowych waciwoci popiow lotnych determinujca jako. Nisza pozostao wpywa korzystnie nie tylko na
aktywno popiou i urabialno mieszanki betonowej, ale take
ogranicza zjawisko bleedingu (rys.4).

Odsczanie wody - bleeding [%]

str. 2

35,0

Wypyw wody [g/cm2]

30,0
25,0
20,0
15,0

Popi o 50% pozostaoci na sicie 0,045 mm


Popi o 35% pozostaoci na sicie 0,045 mm
Popi o 10% pozostaoci na sicie 0,045 mm

10,0
5,0
0,0

50

100

Rys.4. Wpyw miakoci popiou nableeding

150

Czas [min]

200

250

300

Odsczanie wody - bleeding [%]

25
Szczeglnie wanym aspektem zwizanym z ograniczeniem wy22
pywu wody z mieszanki betonowej jest odpowiedni dobr uziarnienia kruszywa drobnego. Zaleca si, aby ilo frakcji 0 0,25 mm
20
18
w mieszance kruszywowej wynosia co najmniej 5%. Aby speni
to wymaganie zawarto frakcji 0 0,25 mm w piasku powinna
15
zawiera si w przedziale od 13% do 15%. Zastosowanie piasku
10
oniewielkiej zawartoci drobnej frakcji wwyrany sposb zwiksza
10
ilo odsczanej wody (rys. 5).
Przy stosowaniu piaskw o niewielkiej zawartoci ziaren <0,25
5
mm zalecane jest stosowanie dodatkw mineralnych wskadzie
betonu np. popiow lotnych lub mczek wapiennych. Alterna0
tywnym rozwizaniem moe by take zastosowanie domieszki
chemicznej zwikszajcej wiliwo wody.
Piasek zawierajcy 0% frakcji < 0,25 mm
Szczegln uwag naley zwrci podczas stosowania domiePiasek zawierajcy 8% frakcji < 0,25 mm
szek opniajcych wizanie spoiwa w skadzie betonu. WyduPiasek zawierajcy 15% frakcji < 0,25 mm
enie pocztku czasu wizania cementu moe doprowadzi do
Rys. 5. Wpyw uziarnienia piasku na ilo odsczanej wody
nasilenia zjawiska odsczania wody.

350

DOBR CEMENTU ZE WZGLDU NA KLASY EKSPOZYCJI WEDUG


PN-EN 206:2014 BETON - WYMAGANIA, WACIWOCI, PRODUKCJA I ZGODNO

str. 1

b3

Norma PN-EN 206:2014 podaje zalecane wartoci graniczne skadu oraz waciwoci betonu wodniesieniu do klas ekspozycji. Warunkiem zastosowania cementu w wyspecyfikowanej klasie ekspozycji jest potwierdzenie jego przydatnoci do stosowania w warunkach
rodowiska opisanych t klas. Beton moe by poddany wicej ni jednemu oddziaywaniu, a zatem warunki rodowiska, w ktrych
znajduje si beton, mog wymaga okrelenia warunkw oddziaywa rodowiskowych za pomoc kombinacji klas ekspozycji.
Przy doborze cementu do okrelonych zastosowa wg PN-EN 206 naley bra pod uwag:
realizacj robt,
przeznaczenie betonu,
warunki pielgnacji,
wymiary konstrukcji,
potencjaln reaktywno alkaliczn kruszyw,
warunki rodowiska.

cementy powszechnego uytku - wymagania:

wytrzymao wczesna (po 2 lub 7 dniach zalenie od klasy)


wytrzymao normowa na ciskanie (po 28 dniach)
czas wizania
stao objtoci
waciwoci chemiczne (strata praenia, zawarto czci
nierozpuszczalnych, zawarto siarczanw, zawarto chlorkw,
pucolanowo)

cementy specjalne - dodatkowe wymagania:

niskie ciepo hydratacji (LH)


odporno na siarczany (HSR)
niska zawarto alkaliw (NA)

Dobr cementu ma wpyw na trwao betonu (mrozoodporno, odporno na korozj chemiczn iwarunki pasywacji stali zbrojeniowej). Zakres stosowania cementw powszechnego uytku wzalenoci od klasy ekspozycji przedstawiono wtabeli 1 i 2.
Tabela 1. Zakres stosowania cementw powszechnego uytku
Rodzaj cementu

Zakres i przykady zastosowania

cementy znajduj zastosowanie we wszystkich klasach ekspozycji (zwyczeniem XA2


i XA3, gdzie wymagane jest stosowanie cementw odpornych na siarczany SR lub HSR),
cementy w klasie wytrzymaoci 42,5R i 52,5R s szczeglnie przydatne w produkcji
Cement portlandzki
betonu wysokich klas wytrzymaoci (C40/50 i wyszych),
CEM I 42,5 R
budowa obiektw inynierii komunikacyjnej - obiekty mostowe, betony nawierzchniowe,
CEM I 52,5 R
produkcja betonw samozagszczalnych (SCC),
zaleca si stosowanie przy produkcji wibroprasowanej kostki brukowej, galanterii
Cement portlandzki ulowy
betonowej, produkcji pokry dachowych, a take wprefabrykacji wielkogabarytowej
CEM II/A-S 52,5N
elbetowej i spronej,
betonowanie w warunkach obnionych temperatur,
produkcja zapraw murarskich i tynkarskich

str. 2

znajduje zastosowanie we wszystkich klasach ekspozycji (zwyczeniem XA2 i XA3,


gdzie wymagane jest stosowanie cementw odpornych na siarczany SR lub HSR),
produkcja betonu towarowego klas C8/10 C35/45, a take betonu samozagszczalnego SCC,
Cement portlandzki ulowy produkcja betonu i zapraw barwionych oraz zapraw murarskich itynkarskich,
CEM II/B-S 32,5R
produkcja prefabrykatw wielko i drobnowymiarowych dojrzewajcych w warunkach
naturalnych lub poddawanych niskocinieniowej obrbce cieplnej,
budowa drg oraz obiektw inynierskich,
stabilizacja gruntu
znajduje zastosowanie we wszystkich klasach ekspozycji (zwyczeniem XA2 i XA3,
gdzie wymagane jest stosowanie cementw odpornych na siarczany SR lub HSR),
zalecany jest do produkcji betonu klas wytrzymaoci C8/10 do C45/55, betonw samozagszczalnych SCC oraz betonw wysokiej trwaoci,
Cement portlandzki ulowy produkcja betonu i zapraw barwionych oraz zapraw murarskich itynkarskich,
produkcja wibroprasowanej kostki brukowej, galanterii betonowej, prefabrykacji drobno
CEM II/B-S 42,5N
i wielkogabarytowej elbetowej lub spronej dojrzewajcej w warunkach naturalnych
lub poddawanych niskocinieniowej obrbce cieplnej,
znajduje rwnie zastosowanie w budownictwie komunikacyjnym do budowy drg oraz
obiektw inynierskich

Cement hutniczy
CEM III/A 52,5N-NA

Cement hutniczy
CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA
CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA
CEM III/B 42,5L- LH/SR/NA

przydatny jest we wszystkich klasach ekspozycji, wklasach ekspozycji XA2 i XA3 naley
dodatkowo stosowa cement hutniczy odporny na siarczany SR lub HSR,
zalecany jest przy produkcji betonu klas wytrzymaoci doC50/60 oraz betonu samozagszczalnego SCC i betonw wysokiej trwaoci,
produkcja betonu i zapraw barwionych oraz zapraw murarskich itynkarskich,
przydatny przy wykonywaniu mostowych obiektw inynierskich,
moe by stosowany wprodukcji prefabrykatw wielko i drobnowymiarowych,
produkcja wibroprasowanej kostki brukowej, galanterii betonowej idachwki cementowej
znajduj zastosowanie we wszystkich klasach ekspozycji z wyczeniem klasy ekspozycji
XF4,
szczeglnie przydatne s wprodukcji betonu o podwyszonej odpornoci na agresj
chemiczn, wprzypadku obiektw takich jak oczyszczalnie ciekw, skadowiska
odpadw, zbiorniki na cieki, instalacje do odsiarczania spalin, fundamenty czy obiekty
hydrotechniczne,
wykonywanie betonw masywnych, zapr wodnych itp.,
do prac budowlanych w grnictwie,
produkcja betonu zwykego klasy C8/10doC40/50 i betonw wysokowartociowych,
produkcja prefabrykatw wielko i drobnowymiarowych dojrzewajcych w warunkach
naturalnych i podwyszonej temperatury
produkcja zapraw murarskich i tynkarskich, zwykych i barwionych,
znajduj zastosowanie przy budowie nawierzchni drogowych w kategorii ruchu
KR1-KR4 (CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA) oraz stabilizacji gruntu

moe by stosowany we wszystkich klasach ekspozycji z wyczeniem klasy XF3 i XF4,


przydatny do wykonywania konstrukcji i elementw naraonych na agresj chemiczn
Cement wieloskadnikowy
(klasy ekspozycji XA) oraz karbonatyzacj (klasy ekspozycji XC), np. do budowy infraCEM V/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA
struktury rolniczej, oczyszczalni ciekw itp.,
produkcja betonu zwykego klasy C8/10doC30/37

str. 3
Tabela 2. Zakresy stosowania cementw zgodnych z PN-EN 197-1 w betonie w zalenoci od klasy ekspozycji wg PN-B-06265:2004
( akceptowany zakres stosowania, X brak moliwoci stosowania)
Rodzaj cementu
CEM III/A 32,5NCEM II/A-S 52,5N
CEM V/A (S-V)
Klasy ekspozycji
CEM I 42,5R
LH/HSR/NA
CEM III/A
CEM III/B 42,5LCEM II/B-S 32,5R
32,5R-LH/
CEM I 52,5R
CEM III/A 42,5N- 52,5N-NA
LH/SR/NA
CEM II/B-S 42,5N
HSR/NA
LH/HSR/NA
Brak zagroenia

X0
korozj

XC1

XC2
Karbonatyzacja

XC3

XC4
XD1

Chlorki niepochodzce z

XD2
wody morskiej

XD3
XS1

Chlorki pochodzce z wody

XS2
morskiej

XS3

XF1

XF2
Zamraanie /
rozmraanie
X

XF3
1)
X
X
XF4

X
XA1

Agresja
X
X
X

XA2
chemiczna
X
X
X

XA3
XM1

cieranie

XM2

XM3
1)
dopuszcza si stosowanie w przypadku:
elementw konstrukcji budowlanych w wodzie morskiej, jeeli: w/c 0,45; min. klasa wytrzymaoci C35/45 i zawarto cementu 340 kg/m3,
trasy najazdu sprztu mobilnego, jeli: w/c 0,35; min. klasa wytrzymaoci C40/50 i zawarto cementu 360 kg/m3.
W obu przypadkach nie dopuszcza si porw powietrznych.

Dynamika narastania wytrzymaoci

Normowo wytrzymao cementu oznacza si na zaprawach normowych w temperaturze 20C po 2 lub 7 dniach (dla wytrzymaoci
wczesnych) i 28 dniach dla wytrzymaoci normowej (rys. 1). Dynamika narastania wytrzymaoci, gwnie wczesnej, jest zwizana
z ciepem hydratacji cementu. Im wysza temperatura betonu (rys. 2 i 3), tym procesy hydratacji zachodz szybciej, a tym samym
szybszy jest przyrost wytrzymaoci. Waciwo ta jest istotna z punktu widzenia prefabrykacji betonowej, gdzie szybko rotacji
form jest kluczowa dla procesu produkcyjnego. Najwiksz dynamik narastania wytrzymaoci charakteryzuj si cementy portlandzkie CEM I 42,5R, CEM I 52,5R, a take cement portlandzki ulowy CEM II/A-S 52,5N oraz cement hutniczy CEM III/A 52,5 N-NA.

Wytrzymao na ciskanie [MPa]

str. 4
70

CEM I 52,5R

60

CEM II/A-S 52,5N

50

CEM I 42,5R

40

CEM III/A 52,5N-NA

30

CEM II/B-S 32,5R

20

CEMV/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA

10

CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA

CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA

7 dni

2 dni

28 dni

Rys. 1. Wytrzymao na ciskanie po 2, 7 i 28 dniach w temperaturze 20oC


38C

CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA

20C
8C

CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA


CEM V/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA
CEM II/B-S 32,5R
CEM III/A 52,5N-NA
CEM I 42,5R
CEM II/A-S 52,5N
CEM I 52,5R
0

10

20
30
Wytrzymao na ciskanie [MPa]

40

50

Rys. 2. Wytrzymao na ciskanie po 2 dniach w rnych temperaturach dojrzewania


38C

CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA

20C
8C

CEM III/A 42,5N-LH/HSR/NA


CEM V/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA
CEM II/B-S 32,5R
CEM III/A 52,5N-NA
CEM I 42,5R
CEM II/A-S 52,5N
CEM I 52,5R
0

10

20
30
40
Wytrzymao na ciskanie [MPa]

Rys. 3. Wytrzymao na ciskanie po 7 dniach w rnych temperaturach dojrzewania

50

60

termika betonu

str. 1

b4

Efekty termiczne zwizane z hydratacj cementu nabieraj szczeglnego znaczenia wbetonowych konstrukcjach masywnych. Powstajca w wyniku wydzielanego ciepa w procesie hydratacji cementu, rnica temperatur pomidzy wntrzem, a stosunkowo
szybko chodzon powierzchni zewntrzn elementu betonowego, prowadzi do powstania napre termicznych. Moe to wekstremalnych warunkach skutkowa powstawaniem rys wcaej objtoci elementu betonowego (rys. 1), prowadzc do obnienia jego
trwaoci i skrcenia okresu uytkowania.
Zarysowania pojawiaj si wwczas, gdy naprenia osigaj warto wysz od wytrzymaFaza nagrzewu
Faza studzenia
oci betonu na rozciganie w danym stadium
rozwoju struktury. W procesie wizania itwardNaprenia w czasie nagrzewu
nienia betonu, niebezpieczestwo tego, e
naprenia wewntrzne bd wysze od uzyskanych ju wytrzymaoci, nie jest tendencja
Naprenia
w
czasie
sta. Ryzyko tworzenia si rys termicznych jest
Rozwj rys wewntrznych w czasie
studzenia
najwysze w pocztkowym okresie hydratacji
cementu, w ktrym mody beton charakteryzuje si nisk wytrzymaoci oraz minimalnym
Naprenia w czasie nagrzewu
poziomem odksztace granicznych (rys. 2).
rodki zaradcze ograniczajce ryzyko zarysoMaksymalna
Koniec fazy studzenia wania to przede wszystkim zabiegi technoloZabudowa betonu
rnica
giczne, majce na celu obnienie temperatury
temperatur
twardnienia oraz zmniejszenie rnic pomidzy
Rys. 1. Mechanizm powstawania rys w betonowym elemencie masywnym bez
temperatur wntrza i powierzchni elementu.
Wskazane jest, aby gradient temperatur nie
wizw zewntrznych
Rysy skurczowe
przekracza 20C/m, a maksymalna temperatura betonu we wntrzu konstrukcji masywnej
nie przekraczaa 65C.
Czynniki wpywajce na temperatur twardOddziaywania porednie
nienia
i ryzyko powstawania rys w betonoie
(skurcz)
ga n

i
wej konstrukcji masywnej przedstawiono
ozc
ar
n
w tabeli 1. Czynniki te dzielimy na materiaowe, ktre zwizane s odpowiednim doborem
skadnikw betonu oraz wykonawcze zwizane
z procesem zabudowy mieszanki betonowej
Oddziaywania
Odksztacenia
ipielgnacji betonu.
porednie
ao

z ym

Wy
tr

Wczesne rysy termiczne

Waciwoci betonu

Rozwj rys powierzchniowych w czasie

(temperatura)

Wiek betonu

Rys. 2. Waciwoci mechaniczne betonu i zagroenie tworzenia si rys wtwardniejcym betonie


Najefektywniejsz metod ograniczenia temperatury twardnienia betonowego elementu masywnego jest wprowadzenie z zastosowanym spoiwem jak najmniejszej iloci ciepa z procesu hydratacji. Osiga si to poprzez zastosowanie w skadzie betonu:
cementw z nieklinkierowymi skadnikami gwnymi - CEM II CEM V, w tym take cementw specjalnych o bardzo niskim
cieple hydratacji VLH III VLH V (rys. 3),
ograniczonej iloci cementu - zmniejszenie iloci cementu o 100 kg/m3 w skadzie betonu obnia jego temperatur o okoo 12oC,
niezalenie od rodzaju zastosowanego cementu,
popiou lotnego krzemionkowego jako czciowego zamiennika cementu (rys. 4).

str. 2
Tabela 1. Czynniki wpywajce na temperatur twardnienia i ryzyko zarysowania betonu
Czynnik

Wpyw
Negatywny

Komentarz

Pozytywny
Czynniki materiaowe

Modu sprystoci
kruszywa

Wysoka warto

Niska warto

Zwikszenie odksztacalnoci betonu i stosunku fctm/Ecm

Rodzaj kruszywa

Wysoki wspczynnik rozszerzalnoci


cieplnej

Niski wspczynnik
rozszerzalnoci
cieplnej

Kruszywa o niskim wspczynniku rozszerzalnoci


cieplnej, m.in.: marmur, kamie wapienny, granit,
bazalt

May

Duy

Duy maksymalny rozmiar kruszywa umoliwia


zmniejszenie iloci zaczynu cementowego
w mieszance betonowej (przy dobrze
zaprojektowanej krzywej uziarnienia)

Rodzaj cementu

CEM I

CEM II
CEM III
CEM IV
CEM V

Stosowanie dodatkw
do betonu

Brak

Popi lotny

Domieszki chemiczne

Brak

Plastyfikatory
Superplastyfikatory

Zmniejszenie zawartoci cementu i/lub obnienie


wspczynnika w/c

Temperatura
mieszanki

Wysoka

Niska

Obnienie poprzez schodzenie kruszywa np. zimn


wod, lodem lub ciekym azotem

Maksymalny rozmiar
ziaren kruszywa

Zastosowanie cementw CEM II CEM V i/lub


dodatkw mineralnych wskadzie betonu zmniejsza
ilo wydzielanego ciepa i szybko jego wydzielania
w czasie

Czynniki wykonawcze
Wysoka

Niska

Prowadzenie betonowania wnocy lub w przypadku duych elementw wykonanie ich wokresach
ostosunkowo niskich temperaturach

Deskowanie dla
elementw gruboci
<500mm

Poszycie zizolowanej
sklejki

Poszycie stalowe,
ztworzyw sztucznych
zbrojonych wknem
szklanym

Umoliwia szybkie schodzenie elementu

Deskowanie dla
elementw gruboci
>500mm

Poszycie stalowe,
ztworzyw sztucznych
zbrojonych wknem
szklanym

Poszycie zizolowanej
sklejki

Izolacja pozwala ograniczy gradient temperatur oraz


kontrolowa szybko odprowadzanie ciepa

Stosowanie izolacji

Brak

Pyty styropianowe,
folia, brezent itp.

Ograniczenie zewntrznych wpyww termicznych

Temperatura otoczenia

Kolejno
betonowania
Przerwy pomidzy
kolejnymi etapami
betonowania
Rozkad zbrojenia

Betonowanie blokami Betonowanie sekcjami


(naprzemiennie)
w kolejnoci
Dugie

Krtkie

Prty o duej rednicy Prty o maej rednicy


rozstawione daleko od blisko rozstawione od
siebie
siebie

Nieistotne jeeli poczenia maj pena swobod


odksztace lub gdy betonowanie odbywa si
wsposb cigy
Ogranicza gradienty temperatur na styku ssiednich
warstw/blokw izapewnia lepsz przyczepno
pomidzy warstwami
Zwikszenie rozwinicia powierzchni stali zbrojeniowej poprawa szybkoci odprowadzania ciepa
zwntrza betonu

str. 3
60

CEM I 42,5R
CEM II/B-S 32,5R
CEM III/A 32,5N-LH/HSR/NA
CEM III/B 42,5L-LH/SR/NA
CEM V/A (S-V) 32,5R-LH/HSR/NA
VLH V/B (S-V) 22,5

Temperatura, oC

50
40
30
20
10
0

24

48

72

Czas, godziny

96

120

144

168

Rys. 3. Przebieg temperatury twardnienia betonu w czasie (zawarto cementu 300 kg/m3, w/c=0,5)
60

CEM I 42,5R
CEM I 42,5R + 10% PL
CEM I 42,5R + 30% PL
CEM I 42,5R + 50% PL
CEM I 42,5R + 70% PL

50

Temperatura, oC

40

30

20

10

168
96
120
144
Czas, godziny
Rys. 4. Przebieg temperatury twardnienia zaprawy normowej z rn zawartoci popiou lotnego w czasie (PL popi lotny krzemionkowy)
24

48

72

str. 4

napowietrzanie betonu

str. 1

b5

Napowietrzenie mieszanki betonowej ma na celu wprowadzenie do struktury betonu dodatkowych porw powietrznych o odpowiednim ksztacie, rozmiarze i rozmieszczeniu. Napowietrzenie jest jednym z gwnych zabiegw technologicznych majcych na celu
popraw odpornoci betonu na destrukcyjne dziaanie mrozu.

Najskuteczniejsz metod ochrony betonu przed destrukcyjnym


dziaaniem mrozu jest prawidowe napowietrzenie
Korozja mrozowa (cykliczne zamraanie i rozmraanie) powoduje uszkodzenia struktury betonu wskutek zamarzania wody w porach
kapilarnych betonu. Zamarzajca woda zmienia stan skupienia, przemianie fazowej woda-ld towarzyszy zmiana objtoci ookoo
9%. Poniewa caa objto kapilary, w ktrej zamarza woda, jest ni wypeniona, powstajcy ld nie ma wolnych przestrzeni na
kompensacj zwikszonej objtoci. Wwyniku tego, wewntrz kapilary powstaje wysokie cinienie (okoo 110 MPa). Beton, jako
ciao kruche, charakteryzuje si stosunkowo niewielk wytrzymaoci na rozciganie, szacowan na okoo 10% wartoci wytrzymaoci na ciskanie. Wefekcie powstajcego cinienia, generowane s naprenia wewntrzne, ktrych wartoci przekraczaj poziom
wytrzymaoci betonu na rozciganie, powodujc uszkodzenie struktury betonu, objawiajce si zarysowaniem, powierzchniowym
zuszczeniem i odpryskami. Przykady destrukcyjnego dziaania mrozu przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Przykady destrukcji betonu wskutek agresji mrozowej


Poprawne napowietrzenie betonu polega na wprowadzeniu drobnych, regularnie rozmieszczonych, sferycznych pcherzykw powietrznych, niepoczonych ze sob iprzerywajcych system porw kapilarnych w betonie (rys. 2).
Prawidowo napowietrzony beton powinien charakteryzowa si:
zawartoci powietrza na poziomie 4 do 6%,
jak najwiksz zawartoci mikroporw (< 0,3 mm), minimum 1,5%,
wskanikiem rozmieszczenia porw poniej 0,20,25 mm.
Wymagania dotyczce cakowitej zawartoci powietrza, w tym zawartoci mikroporw i ich rozmieszczania, zawarte s wnormie
PN-EN 206 Beton Wymagania, waciwoci, produkcja izgodno oraz wOglnych Specyfikacjach Technicznych (OST) opracowanych przez GDDKiA - tabela 1 i 2.
Tabela 1. Wymagania dotyczce napowietrzenia betonu
Norma/Specyfikacja
techniczna

Wymaganie

PN-EN 206

Zawarto powietrza

OST
Nawierzchnia
zbetonu cementowego

Zawarto mikroporw orednicy


<0,3 mm (A300)

OST
Beton konstrukcyjny

Wskanik rozmieszczenia porw L

Klasa ekspozycji
XF1

XF2

XF3

XF4

4,0%

4,0%

4,0%

OST nie przewiduje nawierzchni w tych klasach ekspozycji

Zawarto powietrza
Zawarto powietrza

1,5%
0,25 mm

0,20 mm

wg tabeli 2
-

wg tabeli 2

str. 2

Tabela 2. Wymagania dotyczce napowietrzenia mieszanki betonowej wg OST


Maksymalny
wymiar kruszywa
[mm]

Etap wykonania bada


Projektowanie skadu mieszanki
betonowej [%]

Zatwierdzenie receptury, prba technologiczna, kontrola jakoci robt [%]

Tolerancja
pomiarowa [%]

Beton nawierzchniowy
8

5,06,5

5,07,0

16 lub 22,4

4,56,0

4,56,5

31,5

4,05,5

5,06,5

-0,5
+1,0

Beton konstrukcyjny
16,0

4,56,0

4,56,5

22,4

4,05,5

4,06,0

31,5

4,05,5

4,06,0

-0,5
+1,0

Napowietrzenie mieszanki betonowej, czyli kontrolowane wprowadzenie porw powietrznych uzyskuje si wefekcie zastosowania
domieszki napowietrzajcej, jako skadnika betonu. Okrelenie optymalnej iloci domieszki nie jest atwe, poniewa zalecane przez
producenta przedziay dozowania s zwykle dosy szerokie, za efektywno wprzypadku domieszek napowietrzajcych zaley od
wielu czynnikw (tabela3). Naley przy tym pamita, e wprowadzenie dodatkowej iloci powietrza skutkuje obnieniem wytrzymaoci betonu na ciskanie.
Cinienie lodu

Pory
powietrzne

Ciecz porowa
(woda kapilarna)
Beton bez domieszki napowietrzajcej
Cinienie lodu

Pory
powietrzne

Ciecz porowa
(woda kapilarna)
Beton z domieszk napowietrzajc

Rys. 2. Wpyw napowietrzenia na ograniczenie cinienia lodu przez przerwanie cigoci porw kapilarnych

Kady 1 % dodatkowo wprowadzonego powietrza powoduje obnienie


wytrzymaoci betonu na ciskanie do 5%

str. 3

Wprowadzenie do mieszanki betonowej powietrza powoduje, przede wszystkim popraw mrozoodpornoci, a dodatkowo take zwikszenie objtoci zaczynu cementowego, obnienie tarcia wewntrznego, uatwienie polizgu midzy ziarnami kruszywa,
zmniejszenie tendencji do segregacji skadnikw, ograniczenie bleedingu i popraw urabialnoci mieszanki betonowej.
Tabela 3. Czynniki wpywajce na efektywno napowietrzenia
Czynnik

Zmniejsza
napowietrzenie

Zwiksza
napowietrzenie

Komentarz

Temperatura
mieszanki

Wysoka

Niska

Przy tym samym stopniu dozowania domieszki napowietrzajcej, wzrost temperatury mieszanki betonowej skutkuje
obnieniem zawartoci powietrza

Rodzaj cementu

CEM IICEM V

CEM I

Im wiksza zawarto skadnikw nieklinkerowych w cemencie, tym trudniej napowietrzy mieszank betonow (przy tym
samym dozowaniu domieszki napowietrzajcej)

Czas mieszania

Krtki

Wyduony

Czas dozowania na
wle betoniarskim
Klasa wytrzymaoci cementu

Naley dobra dowiadczalnie w celu uzyskania jak najefektywniejszego napowietrzenia

42,5
52,5

32,5

Cementy wyszej klasy wytrzymaoci zwykle wymagaj wikszego dozowania domieszki napowietrzajcej dla uzyskania
tego samego poziomu napowietrzenia

Ilo cementu

Wiksza

Mniejsza

Im wiksza zawarto cementu, tym wiksze dozowanie domieszki napowietrzajcej (dla uzyskania tego samego poziomu
napowietrzenia)

Dodatki do betonu
wg PN-EN 206

Tak

Nie

Stosowanie dodatkw do betonu (szczeglnie popiou lotnego)


utrudnia prawidowe napowietrzenie mieszanki, a przy tym
wymaga wikszego dozowania domieszki napowietrzajcej

Zawarto frakcji
0,250,5 mm
wpiasku

Niska

Wysoka

Wysoka zawarto frakcji 0,250,5mm wpiasku powoduje


zwikszenie napowietrzenia

Konsystencja
betonu

Klasa
S1-S2
wg PN-EN 206

Klasa
S3-S4
wg PN-EN 206

Niski stopie upynnienia mieszanki betonowej utrudnia prawidowe napowietrzenie mieszanki. Mieszanki o konsystencji
ciekej atwiej z kolei odpowietrzy

Prdko mieszania
wbetonomieszarce

Niska

Wysoka

Im wiksza prdko mieszania, tym wiksze ryzyko dodatkowego napowietrzenia podczas transportu

str. 4

OSIADANIE I PKANIE PLASTYCZNE BETONU

str. 1

b6

Osiadanie i pkanie plastyczne betonu wystpuje, gdy mieszanka betonowa jest jeszcze plastyczna, a proces wizania nie zosta rozpoczty. Przyczyn tworzcych si pkni jest ograniczanie swobodnego osiadania zabudowanej mieszanki betonowej przez, znajdujce si
w niewielkiej odlegoci od powierzchni, ziarna kruszywa grubego lub prty zbrojeniowe (rys. 1).

Zbrojenie

Ziarno kruszywa
grubego

Rysy powstae w skutek osiadania plastycznego betonu

Rys. 1. Schemat zarysowania betonu wskutek osiadania plastycznego

Obecno przeszkd dla


osiadajcej mieszanki sprawia,
e w przypadku elementw
zbrojonych, na powierzchni
zabudowanego betonu, odzwierciedla si ukad grnej,
przypowierzchniowej siatki
zbrojeniowej (rys. 2).
Zazwyczaj pknicia wywoane osiadaniem plastycznym
powstaj w okresie od 2 do 4
godzin od zabudowy betonu,
mog jednak pozostawa niezauwaone do momentu wystpienia skurczu plastycznego
(2 do 8 godzin), ktry powoduje wzrost rozwartoci rys oraz
propagacje zarysowania.

Zarysowania powstae wskutek osiadania plastycznego w wikszoci przypadkw wystpuj w strefie otuliny (pomidzy powierzchni betonu, a grn warstw zbrojenia), przez co nie wpywaj znaczco na waciwoci mechaniczne konstrukcji, aczkolwiek
w znacznym stopniu obniaj trwao betonu. Wyjtek stanowi elementy utwierdzone, w ktrych rysy od osiadania mog ulec
propagacji wskutek wystpienia skurczu twardnienia (rys. 3). Rysy powstae w ten sposb przebiegaj przez ca wysoko elementu
niosc ze sob ryzyko obnienia trwaoci konstrukcji elbetowej i pogorszenia waciwoci mechanicznych betonu.
Zjawisko osiadania plastycznego wynika z wielu czynnikw, m.in.:
gwatownej utraty wody z warstw powierzchniowych
betonu (niewaciwa pielgnacja),
nieodpowiednio prowadzonego procesu zabudowy
mieszanki betonowej (niewaciwe, niedostateczne
zagszczenie),
zbyt maej gruboci otuliny zbrojenia,
zbyt pynnej konsystencja mieszanki,
znacznego bleedingu (wypywu wody z mieszanki
betonowej),
stosowania mieszanek betonowych o zbyt opnionym
czasie wizania.
Bardzo czsto przyczyn osiadania plastycznego jest przenoszenie drga na zabudowan w deskowaniu mieszank betonow.
Drgania, powstajce w efekcie pracy urzdze, sprztu i maszyn
budowlanych na terenie budowy, wywouj niekontrolowane przemieszczanie si wieo uoonej mieszanki betonowej,
a przez to zmian zabudowanej wysokoci.
Rys. 2. Zarysowanie powierzchni betonu wskutek osiadania
plastycznego

str. 2

Propagacja rysy
Swobodna zmiana wymiarw w skutek skurczu twardnienia
Rys. 3. Propagacja zarysowa w elementach utwierdzonych
Ograniczenie zjawiska osiadania plastycznego mona osign ju na etapie projektowania receptury betonu, poprzez odpowiedni
dobr skadnikw betonu, ze szczeglnym uwzgldnieniem zakadanej klasy konsystencji. W praktyce, w celu zwikszenia klasy konsystencji powyej projektowanej, na budowie czsto dodaje si wod do mieszanki betonowej lub stosuje si domieszki chemiczne.
W efekcie takich dziaa moe wystpi nadmierny bleeding (wydzielanie wody na powierzchni), szczeglnie gdy zawarto frakcji
drobnych w mieszance betonowej jest ograniczona. Wskutek bleedingu dochodzi do zmian objtoci zabudowanej mieszanki betonowej jeszcze przed jej stwardnieniem, co przekada si na znaczny wzrost ryzyka zarysowania.
Podstawowymi sposobami przeciwdziaania osiadaniu plastycznemu s:
stosowanie oson zmniejszajcych odparowanie wody z zabudowanej mieszanki betonowej,
prawidowo przeprowadzony proces zabudowy,
zacieranie lub powtrne zawibrowanie powierzchni betonu,
zwikszenie gruboci otuliny,
produkcja mieszanek betonowych zgodnie z ich zakresem konsystencji,
odpowiednia zawarto frakcji drobnych w mieszance betonowej.
Naley zwrci uwag na jako kruszywa drobnego stosowanego w betonie, w Polsce bardzo czsto stosowane s piaski o niewielkiej
iloci frakcji drobnych 0,25mm (poniej 7- 8%). Kruszywo takie wymaga zastosowania w mieszance betonowej dodatkw mineralnych lub specjalnych domieszek chemicznych zwikszajcych wiziowo wody.
Na etapie zabudowy mieszanki betonowej naley stosowa nastpujce zabiegi:
uwzgldnienie przerwy roboczej (tam gdzie jest to moliwe, dla elementw o wymiarze przekroju ponad 30cm) przed zabudow wierzchniej warstwy mieszanki betonowej (rys. 4) poniej grnej siatki zbrojeniowej,
rewibracja mieszanki betonowej po zabudowaniu caej objtoci,
zacieranie powierzchni uoonej mieszanki betonowej (rys. 5) - najskuteczniejszy i najprostszy sposb eliminacji powstaych rys,
poniewa odpowiednio przeprowadzona cakowicie i trwale zamyka powstae pknicia, zapobiegajc tym samym ich propagacji oraz wnikaniu czynnikw agresywnych w struktur betonu.

Rys. 4. Zastosowanie przerwy roboczej, poniej grnej warstwy Rys. 5. Zacieranie powierzchni betonu
zbrojenia, przed zabudow wierzchniej warstwy mieszanki
betonowej

BETON STWARDNIAY

KLASY EKSPOZYCJI BETONU ZGODNIE Z NORM PN-EN 206:2014


BETON WYMAGANIA, WACIWOCI, PRODUKCJA I ZGODNO

str. 1

C1

Klasa ekspozycji oddziaywanie rodowiska na beton w konstrukcji.


Oddziaywania mog mie charakter chemiczny lub fizyczny (rys. 1),
mog wpywa na beton lub na zbrojenie, lub inne znajdujce si
w nim elementy metalowe, ktre w projekcie konstrukcyjnym nie
zostay uwzgldnione jako obcienia.
Agresja chemiczna XA
Zamraanie / rozmraanie XF
Chlorki niepochodzce z wody morskiej XD

Chlorki z wody morskiej XS


Karbonatyzacja XC
Brak zagroe XO
Rys. 1. Klasy ekspozycji wg PN-EN 206:2014
Norma PN-EN 206:2014 okrela dla danej klasy ekspozycji wym gania dotyczce skadu i waciwoci betonu (tabela 1) tj.:



minimaln zawarto cementu,


maksymalny wspczynnik w/c,
minimaln klas wytrzymaoci na ciskanie betonu,
napowietrzenie, rodzaj cementu.

Przestrzeganie zasad normowych gwarantuje obiektom wykonanym


zbetonu trwao przez okres uytkowania co najmniej 50 lat.
Tabela 1. Wymagania dotyczce betonu w klasach ekspozycji wg PN-EN 206:2014
Klasa
Min. zawarto
Przykad przyporzdkowania do danej
Max. wspczynekspoOpis rodowiska
cementu
klasy
nik w/c
zycji
[kg/m3]

Min. klasa
wytrz. na
ciskanie

Brak zagroenia korozj lub agresj rodowiska


X0

Dla betonw niezbrojonych wszystkie klasy


oprcz XF, XA

Elementy betonowe
wewntrz budynkw o maej wilgotnoci powietrza

C12/15

str. 2
Tabela 1. Wymagania dotyczce betonu w klasach ekspozycji wg PN-EN 206:2014 cd.
Korozja wywoana karbonatyzacj
XC1

Suche lub stale mokre

XC2

Mokre, sporadycznie
suche

XC3

Umiarkowanie wilgotne

XC4

Cyklicznie: suche
mokre

Elementy betonowe wewntrz


budynkw onormalnej wilgotnoci
powietrza
Czci konstrukcji hydrotechnicznych;
wikszo fundamentw
Elementy betonowe wewntrz budynkw opodwyszonej wilgotnoci
powietrza;
Zewntrzne elementy betonowe
osonite przed deszczem;
Elementy naraone na
kontakt zwod, spoza klasy ekspozycji
XC2

260

0,65

C20/25

280

0,60

C25/30

280

0,55

C30/37

300

0,50

C30/37

300

0,55

C30/37

300

0,55

C30/37

320

0,45

C35/45

300

0,50

C30/37

320

0,45

C35/45

340

0,45

C35/45

300

0,55

C30/37

300

0,55

C25/30

320

0,50

C30/37

Korozja wywoana chlorkami niepochodzcymi z wody morskiej


XD1

Umiarkowanie wilgotne

XD2

Mokre sporadycznie
suche

XD3

Cyklicznie: suche mokre

Elementy betonowe
naraone na dziaanie chlorkw
zpowietrza
Betonowe elementy
basenw kpielowych;
betonowe elementy zbiornikw przemysowych gromadzcych roztwory
chlorkw;
Czci mostw,
nawierzchnie betonowe drg
i parkingw

Korozja wywoana chlorkami pochodzcymi z wody morskiej


XS1

Dziaanie soli zawartych w powietrzu

XS2

Stae zanurzenie

XS3

Strefy pyww, rozbryzgw i aerozoli

Elementy zlokalizowane wpobliu


wybrzea
Zatopione czci
konstrukcji morskich
Strefy rozbryzgu
iobmywania konstrukcji morskich
(wefekcie falowania morza)

Agresja spowodowana zamraaniem/rozmraaniem 1)


XF1

Umiarkowane nasycenie wod

XF22)

Umiarkowane nasycenie wod ze rodkami


odladzajcymi

XF3

Silne nasycenie wod


bez rodkw odladzajcych

2)

Pionowe powierzchnie naraone na


deszcz izamarzanie
Pionowe powierzchnie konstrukcji
drogowych naraone na zamarzanie
idziaanie rodkw odladzajcych
z powietrza
Poziome powierzchnie naraone na
deszcz izamarzanie

str. 3
Tabela 1. Wymagania dotyczce betonu w klasach ekspozycji wg PN-EN 206:2014 cd.
Jezdnie drg i mostw naraone na
Silne nasycenie wod
dziaanie rodkw odladzajcych,
2)
XF4
ze rodkami odladzaj- Powierzchnie betonowe istrefy rozcymi lub wod morsk bryzgw naraone na dziaanie wody
izamarzanie

340

0,45

C30/37

300

0,55

C30/37

320

0,50

C30/37

360

0,45

C35/45

Agresja chemiczna
XA1
XA23)
XA33)

Saba agresja
chemiczna
Umiarkowana agresja
chemiczna
Silna agresja
chemiczna

Beton naraony na kontakt zgruntem


i wod gruntow zgodnie z tabel 2
Beton naraony na kontakt zgruntem
i wod gruntow zgodnie z tabel 2
Beton naraony na kontakt zgruntem
i wod gruntow zgodnie z tabel 2

1) dla klas ekspozycji XF naley stosowa kruszywo zgodne z PN-EN 12620 o odpowiedniej odpornoci na zamraanie/rozmraanie
2) dla klas ekspozycji XF2XF4 wymagany jest minimalny poziom napowietrzenia 4% i stosowanie kruszywa mrozoodpornego
3) dla klas ekspozycji XA2, XA3 wymagane jest stosowanie cementw odpornych na siarczany SR lub HSR

Klasyfikacja agresywnych rodowisk chemicznie XA (tabela 2) dotyczy gruntw naturalnych i wody gruntowej otemperaturze od 5C
do 25C i tak wolnemu przepywowi wody, e mona go okreli jako warunki statyczne. Klas determinuje najbardziej niekorzystna
warto waciwoci chemicznej. Okrelenia klasy rodowiska agresywnego chemicznie dokonujemy na podstawie przyporzdkowania wartoci danej charakterystyki chemicznej do przedziau wartoci z tabeli 2. Gdy dwa lub wicej parametrw agresywnoci wskazuj na t sam klas, rodowisko naley zakwalifikowa do nastpnej wyszej klasy, chyba e dodatkowe badanie dla okrelonego
przypadku udowodni, e nie jest to konieczne.
Tabela 2. Wartoci graniczne dla klas ekspozycji XA
Waciwo chemiczna

Metoda badania

XA1

XA2

XA3

> 600 i 3000


<5,5 i 4,5
>40 i 100
>30 i 60
>1000 i 3000

>3000 i 6000
<4,5 i 4,0
>100 a do nasycenia
>60 i 100
>3000 a do nasycenia

>3000c) i 12000

>12000 i 24000

Woda gruntowa
SO4 [mg/l]
pH
CO2 agresywny [mg/l]
NH4+ [mg/l]
Mg2+ [mg/l]
2-

EN 196-2
ISO 4316
EN 13577
ISO 7150-1
EN ISO 7980

200 i 600
6,5 i 5,5
15 i 40
15 i 30
300 i 1000
Grunt

SO42- cakowitea) [mg/kg]


Kwasowo wedug Baumanna Gullyego [ml/kg]

EN 196-2 b)

200 i 3000c)

prEN 16502

>200

nie spotykane w praktyce

a) Grunty gliniaste o przepuszczalnoci poniej 10-5 m/s mog by przesunite do niszej klasy.
b) Metoda badania przewiduje ekstrakcj SO42- z uyciem kwasu chlorowodorowego; alternatywnie mona zastosowa ekstrakcj wodn, jeeli takie badania byy ju wczeniej
prowadzone w miejscu stosowania betonu.
c) W przypadku, gdy istnieje ryzyko akumulacji jonw siarczanowych w betonie na skutek cyklicznego wysychania i nawilania lub podcigania kapilarnego, warto graniczn
3000 mg/kg naley zmniejszy do 2000 mg/kg

Beton moe by poddany wicej ni jednemu oddziaywaniu, a zatem warunki rodowiska, wktrych znajduje si beton, mog wymaga okrelenia kombinacji klas ekspozycji. Rne powierzchnie betonowe danego elementu konstrukcyjnego mog by naraone
na rne oddziaywania rodowiskowe (rys. 2).

str. 4

Wieniec
XC4, XF1
ciany
zewntrzne
XC4, XF1

ciany
wewntrzne
XC1

Taras
XC4, XF3

Stropy
wewntrzne
XC1

ciana zewntrza piwnic


XC4, XF1, XA1
Posadzka na gruncie
XC1 lub XC2
Fundament
XC1 lub XC2

b) obiekt mieszkalny

Kapa mostowa
XD3, XF4

Pyta
XD1, XF2
Filar

Beton drogowy
XC4, XF4

Ekran akustyczny
XD2, XF2, XF4

Strefa
rozbryzgu
wody
XD2, XF2,
XF4

Fundament zbrojony
XC2, XD1
Gowica pala, Pal
XC4, XF1, XA1
Dno kanau XC2
b) obiekt inynierii komunikacyjnej

Posadzka przemysowa
XM1*

Rampa przemysowa
XC4, XF4, XA1,XM1*

Nawierzchnia stacji bzynowej


XC4, XF1, XA1, XM1*
*klasa ekspozycji wg PN-B 06265
c) obiekt przemysowy
Rys. 2. Przykady klas ekspozycji w rnych obszarach budownictwa

korozja cheminczna betonu

str. 1

C2

trwaoci

Beton w konstrukcji musi charakteryzowa si


, czyli zachowaniem waciwoci wzaoonychwarunkach
rodowiska, przy minimalnych nakadach na konserwacj, przez zaprojektowany okres eksploatacji. Zgodnie z norm PN-EN 206:2014
warunki rodowiska okrela si za pomoc tzw. klas ekspozycji, a zaoony okres trwaoci betonu wynosi 50 lat. W okresie uytkowania konstrukcje betonowe naraone s na dziaanie wielu czynnikw rodowiskowych powodujcych degradacj betonu. Proces niszczenia betonu w wyniku oddziaywania rodowiska definiuje si jako korozj. Wyrnia si dwa rodzaje korozji betonu: wewntrzn
i zewntrzn. Przyczyn korozji wewntrznej mog by skadniki, zktrych wykonano beton (gwnie alkalia obecne w cemencie
lub domieszkach, a take zbyt dua zawarto gipsu CaSO4). Korozja zewntrzna zachodzi pod dziaaniem niekorzystnych czynnikw
zewntrznych.

Najczciej wystpujcymi rodzajami korozji betonu s:


karbonatyzacja,
korozja chlorkowa,
korozja siarczanowa,
korozja spowodowana reakcj alkalia-kruszywo.
Dla zapewnienia odpowiedniej trwaoci betonu w zaoonym rodowisku, naley odpowiednio zaprojektowa skad betonu (rodzaj
iilo cementu, wielko wspczynnika w/c, jako kruszywa, rodzaj domieszek, rodzaj i ilo dodatkw do betonu) tak, aby beton
charakteryzowa si szczeln matryc. Ksztatowanie szczelnoci betonu, np. poprzez ograniczenie iloci wody wmieszance betonowej lub zastosowanie cementu z dodatkami mineralnymi skutkuje, przede wszystkim ograniczeniem porowatoci kapilarnejzaczynu
cementowego (rys. 1). Wskali makro wpywa to bezporednio na gboko penetracji mediw agresywnych i wielko podcigania
kapilarnego, natomiast w skali mikro skutkuje utrudnieniem dyfuzji jonw agresywnych do wntrza matrycy cementowej. Naley
mie na uwadze, e wysoka wytrzymao nie gwarantuje trwaoci betonu w konstrukcji.
0,25

Cement CEM III/A


(65% ula)

w/c = 0,50
1,50

w/c = 0,70

0,70

Cement CEM III/A


(52% ula)

1,80
1,50

Cement CEM I
(0% ula)

3,0
0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

Rys. 1. Udzia porw kapilarnych w 12-letnim betonie o rnym wspczynniku w/c i wykonanym z cementu o rnej zawartoci
granulowanego ula wielkopiecowego

str. 2

Karbonatyzacja jest procesem korozyjnym, zachodzcym stopniowo od zewntrznej strony konstrukcji be-

tonowej wystawionej na dziaanie dwutlenku wgla. CO2 z powietrza reagujc zproduktami hydratacji faz klinkierowych, tworzy si
wglan wapnia CaCO3. Obecno CaCO3 nie powoduje zniszczenia betonu, ale prowadzi do obnienia pH betonu z poziomu ok.13 do
wartoci poniej 9. Wskutek obniania pH stopniowo zanika cienka warstwa ochronna (pasywacyjna) na powierzchni stali zbrojeniowej. Karbonatyzacja przebiega najszybciej w warunkach przemiennie wilgotnosuchych. Gdy front karbonatyzacji (obszar betonu
o pH < 9) osignie poziom prtw zbrojeniowych, przy jednoczenie wysokiej wilgotnoci betonu, nastpuje szybka korozja stali zbrojeniowej (rys. 2). Powstajca rdza ma wiksz objtoci ni stal, co skutkuje powstaniem napre rozcigajcych, awefekcie prowadzi do zarysowania betonu. Wraz z postpem karbonatyzacji moe doj do zuszczenia betonowej otuliny i cakowitego odsonicia
prtw zbrojeniowych. Dodatkowo, gdy beton naraony jest na dziaanie jonw chlorkowych, korozja stali znacznie przyspiesza.

Rys. 2. Mechanizm niszczenia betonu w wyniku karbonatyzacji

CO2

O2 H2O

PKNICIA

USZCZENIE
DALsza KOROZJA

pH <9
pH 13

rdza
rdza

Czynniki ograniczajce karbonatyzacj:

projektowanie betonu wg wymaga dla klas ekspozycji dotyczcych

karbonatyzacji XC1XC4 wg normy PN-EN 206:2014 (minimalna iloci cementu,


maksymalny wspczynnik w/c),
waciwy dobr gruboci otuliny zbrojenia,
odpowiednio dobrana i prowadzona pielgnacja betonu w konstrukcji.

str. 3

Korozja chlorkowa

CEM III
CEM II-S
CEM II-M
(S-LL)
CEM II-M
(V-LL)
CEM II-LL
CEM I
0

5
10
15
20
-12 2
wspczynnik dyfuzji DCl,w , 10 m /s
Rys. 3. Wspczynniki dyfuzji betonw wykonanych zrnych cementw
Rys. 4. Mechanizm niszczenie betonu w wyniku korozji chlorkowej

O2

rdo jonw
chlorkowych

wilgo

- spord
wszystkich jonw, jony chlorkowe najszybciej wnikaj w gb
matrycy cementowej, z tego wzgldu korozja betonu poddanego
dziaaniu roztworu chlorkw postpuje z du szybkoci. Agresja
chlorkowa prowadzi do obnienia pH betonu oraz powstawania
ekspansywnych zwizkw, ktre mog powodowa spkanie betonu. Rwnie gronym skutkiem oddziaywania jonw chlorkowych jest korozja stali zbrojeniowej. Przebieg korozji jest bardzo
zbliony do niszczenia betonu w wyniku procesu karbonatyzacji
(rys. 4). Korozja chlorkowa moe by spowodowana dziaaniem
m.in. wd kopalnianych lub wody morskiej, jednak najpowszechniejsza jest korozja wywoana rodkami odladzajcymi.
Czynnikami wpywajcymi na wnikanie chlorkw s: cykliczne
nasycanie i wysychanie oraz dziaanie mrozu, co moe prowadzi do zuszczenia powierzchniowej warstwy betonu. Betony
z dodatkami wykazuj wysz odporno na korozyjne dziaanie
chlorkw. Na rys. 3 przedstawiono wspczynniki dyfuzji jonw
chlorkowych w betonach wykonanych z uyciem rnych cementw po 28 dniach twardnienia (w/c=0,5, zawarto cementu 320
kg/m3, dojrzewanie wwodzie).

rysa
rdza
rdza

Czynniki ograniczajce agresj chlorkow:

projektowanie betonu wg wymaga dla klas ekspozycji dotyczcych agresji

spowodowanej chlorkami niepochodzcymi z wody morskiej XD1, XD2, XD3 i/lub agresji
spowodowanej chlorkami z wody morskiej XS1, XS2, XS3 wg normy PN-EN 206:2014,
przestrzeganie klas zawartoci chlorkw w betonie w zalenoci od rodzaju
konstrukcji betonowej (sprane, zbrojone, niezbrojone),
ograniczenie wspczynnika w/c w celu zmniejszenia przepuszczalnoci betonu,
zastosowanie cementw z dodatkami mineralnymi, np.: cementw hutniczych CEM III
lub cementw wieloskadnikowych CEM V,
odpowiedni dobr gruboci otuliny zbrojenia.

str. 4

Korozja siarczanowa

jest jedn z najgroniejszych korozji wystpujcych


w trakcie cyklu ycia konstrukcji betonowej. Korozja siarczanowa
wystpuje najczciej w konstrukcjach naraonych na dziaanie
wd gruntowych, ciekw lub wody morskiej. Siarczany w wodzie gruntowej s zazwyczaj pochodzenia naturalnego, ale ich
rdem mog by rwnie nawozy sztuczne i cieki przemysowe. W wodzie morskiej jonom siarczanowym towarzysz due
iloci jonw chlorkowych, sodowych imagnezowych, co potguje
jej niszczce oddziaywanie na beton.
Wyrnia si dwa rodzaje agresji siarczanowej: wewntrzn (ISA)
i zewntrzn (ESA) - rys.5. Wewntrzna zachodzi wbetonach,
wktrych zastosowano cement owysokiej zawartoci gipsu (regulatora czasu wizania), w zwizku z czym wprowadzono nadmiern ilo jonw siarczanowych. Do korozji o charakterze wewntrznym moe doj w przypadku betonw poddawanych obrbce
termicznej wtemperaturze wyszej ni 60C. Do korozji o charakterze zewntrznym dochodzi, gdy beton poddawany jest dziaaniu
roztworw siarczanowych. Jony siarczanowe z otoczenia reaguj
z matryc cementow, tworzc gips i/lub ettringit (rys. 6). W czasie
powstawania obu zwizkw dochodzi do zwikszenia objtoci,
w przypadku ettringitu a o168%!
Do skutkw fizycznych agresji siarczanowej naley zaliczy ekspansj, spkania, uszczenie czy spadek wytrzymaoci, awprzypadku silnej korozji moe doj nawet do cakowitej destrukcji betonu
w konstrukcji.

mikrospkania

ISA
pne
uwalnianie
siarczanw

ZEWNTRZNA
External
Sulphate
Attack

WEWNTRZNA
Internal
Sulphate
Attack

obecno
wody

rodowisko
bogate
w siarczany

obecno
wody

ESA
przepuszczalno
(szczelno)

Rys. 5. Rodzaje i przyczyny korozji siarczanowej


0,5
CEM I 42,5R
CEM II/B-S 32,5R
CEM III/A 42,5NLH/HSR/NA
CEM III/A 32,5NLH/HSR/NA
CEM V/A (S-V)32,5RLH/HSR/NA

C3A3CS32H
ETRYNGIT

SO

SO

Wyduenie [%]

0,4
0,3
0,2
0,1

Rys. 6. Niszczenie betonu spowodowane powstaniem ekspansywnego


ettringitu

12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52

Czas [tygodnie]

Rys. 7. Odporno na korozj siarczanow

Czynniki ograniczajce agresj siarczanow:

stosowanie cementu odpornego na siarczany SR wg PN-EN 197-1:2012 lub HSR wg


PN-B-19707:2013 (rys. 7),
zapewnienie wysokiej szczelnoci betonu (niskie w/c, stosowanie dodatkw typu II),
projektowanie betonu wg wymaga dla klas ekspozycji dotyczcych agresji
chemicznej XA1, XA2 i XA3 wg normy PN-EN 206:2014.

str. 5
(Na,K,Ca) Si el
Na

2+

K+

OH-

Ca2+

Korozja spowodowana
reakcj alkalia-kruszywa

OH-

K+
Na2+

OH-

H2O

H2O

H2O

Rys. 8. Mechanizm reakcji alkalia reaktywna krzemionka

W praktyce dwa rodzaje kruszyw najczciej reaguj z alkaliami


pochodzcymi z cementu, kruszywa, wody zarobowej i/lub
domieszek chemicznych:
kruszywa bogate w reaktywn krzemionk (opal, chalcedon,
trydymit) reakcja alkalia-krzemionka ASR,
kruszywa wglanowe (zdolomityzowane wapienie)
reakcja alkalia-wglany ACR.
Tylko w obecnoci wody kruszywa te mog reagowa z alkaliami
obecnymi wporach betonu. Wwyniku tej reakcji powstaje el
alkaliczny (rys. 8), ktry chonc wod pcznieje praktycznie bez
ogranicze i lokuje si w porach betonu. Wok aktywnych ziaren
powstaj elowe otoczki o gruboci nawet 2 mm. Poniewa
el ograniczony jest stwardniaym zaczynem cementowym,
powstaj naprenia wewntrzne, ktre powoduj spkanie
i rozpad betonu, w skrajnych przypadkach prowadzc do
cakowitego zniszczenia konstrukcji betonowej (rys. 9).

Rys. 9. Skutki reakcji alkalia-kruszywo

Czynniki ograniczajce negatywne skutki


spowodowane reakcj kruszywa z alkaliami:
stosowanie cementw o niskiej zawartoci alkaliw (NA) zgodnych z norm
PN-B-19707:2013,
stosowanie kruszyw niereaktywnych,
stosowanie cementw zawierajcych nieklinkierowe skadniki gwne
(granulowany uel wielkopiecowy, popioy lotne).

WYKWITY WGLANOWE

str. 1

C3

Wykwity wglanowe, nazywane take wapiennymi, powstaj w wyniku karbonatyzacji wodorotlenku wapnia Ca(OH)2. Wodorotlenek wapnia Ca(OH)2, czyli portlandyt lub potocznie wapno, jest jednym z produktw hydratacji cementu (faz krzemianowych
klinkieru portlandzkiego). Wykwity wglanowe powstaj, gdy transportowany systemem porw kapilarnych wodorotlenek wapnia
dostanie si na powierzchni elementu betonowego (rys.1 ).

Rys. 1. Wykwity wglanowe na powierzchni kostki brukowej


Wpierwszym etapie, jako produkt reakcji karbonatyzacji wodoCa(OH)2+CO2+H2O
CaCO3 +2H2O
rotlenku wapnia, powstaje trudno rozpuszczalny wglan wapnia
(klacyt) CaCO3 (rys. 2). Na szybko i intensywno karbonatyzacji wpyw ma zarwno stenie CO2, jak iwilgotno otoczenia.
W betonie nasyconym wod proces karbonatyzacji praktycznie
beton
nie wystpuje, za wprzypadku betonu wysuszonego, karbona2+
Ca
tyzacja zachodzi bardzo powoli. Najlepsze warunki do przebiegu karbonatyzacji zachodz wtedy, gdy na powierzchni kapilar
wystpuje warstewka wody, w ktrej szybko dyfundujcy CO2
kapilary
rozpuszcza si i reaguje z jonami wapnia. Maksymalna szybko Rys. 2. Schemat przebiegu reakcji karbonatyzacji powstanie
karbonatyzacji wystpuje w zakresie od 50% do 70% wilgotnoci
wykwitw wapiennych pierwotnych
wzgldnej powietrza.
Powstawanie wykwitw nie jest efektem zej jakoci cementu lub betonu. Obecno wykwitw wglanowych, w szczeglnoci na
galanterii betonowej, gwnie kostce brukowej, wpywa na estetyk wyrobu. Wymagania zawarte w normach i aprobatach technicznych nie definiuj wykwitu wglanowego jako kryterium oceny jakoci wyrobu. Zapisy zawarte w normie PN-EN 1338 Betonowa
kostka brukowa. Wymagania stanowi, e ewentualne wykwity nie maj szkodliwego wpywu na waciwoci uytkowe kostek
brukowych i nie s uwaane za istotne. Nie oznacza to jednak, e nie naley podejmowa dziaa technologicznych w kierunku ograniczania wystpowania wykwitw wglanowych na powierzchni elementw betonowych.
Problem wykwitw wglanowych najbardziej odczuwalny jest dla producentw kostki brukowej. W zalenoci od okresu powstania,
wyrnia si trzy rodzaje wykwitw wglanowych tabela 1.
Tabela. 1. Rodzaje wykwitw wglanowych
Rodzaj

Okres powstania

Pierwotne

w czasie dojrzewanie kostki


brukowej

Wtrne

w trakcie skadowania ipo


uoeniu kostki brukowej

Trzeciorzdne

po uoeniu kostki brukowej

Czynnik decydujcy







szybko reakcji cementu


warunki w komorze dojrzewania
szczelno betonu (w stopniu ograniczonym)
szczelno betonu
szybko reakcji cementu (w niewielkim stopniu)
sposb uoenia wyrobw
jako wyrobw
sposb uytkowania nawierzchni

str. 2

Prawidowe rozpoznanie rodzaju wykwitu wglanowego, stanowi podstaw do rozpoczcia dziaa w kierunku majcym na celu jego
usunicie lub ograniczenie wystpowania.
Wykwity wglanowe pierwotne powstaj, gdy woda skrapla
si na powierzchni np. dojrzewajcych wyrobw betonowych,
w wyniku czego dochodzi do kontaktu wody na powierzchni z
wod kapilarn z du zawartoci wapnia. Wodorotlenek wapnia przenika do wody powierzchniowej, za przy parowaniu
wody krystalizuje w grnej powierzchni wyrobu betonowego
iulega karbonatyzacji. Schemat powstania wykwitw pierwotnych przedstawiono na rys. 3.

(powietrze)

(woda porowa)

(zaczyn cementowy)

CO2

H2O

Ca(OH)2

H2CO2

2 H 2O

(transport w wodzie)

Ca(OH)2

Wykwity wglanowe wtrne powstaj w pniejszym okresie


dojrzewania betonu, gdy wstrukturze betonu uksztatowa si
system porw kapilarnych o duej rednicy. Schemat przebiegu
CaCO3
reakcji powstawania wykwitw wtrnych jest analogiczny jak
dla wykwitw pierwotnych. Poprzez system porw kapilarnych Rys. 3. Schemat przebiegu reakcji powstania wykwitw
transportowany jest, na wilgotn powierzchni betonu, wodorotlenek wapnia (Ca(OH)2), ktry nastpnie ulega karbonatyzacji.
Decydujcym czynnikiem ograniczajcym powstawanie wykwitw wglanowych wtrnych jest szczelno matrycy betonowej.
Wykwity wglanowe trzeciorzdne powstaj w trakcie uytkowania wyrobw, zasadniczo omoliwoci ich wystpienia decyWYKWITY
duje jako wyrobu, sposb uoenia i uytkowania. Ukadajc
WGLANOWE
nawierzchni z betonowej kostki brukowej naley zwrci uwag na przepuszczalno warstw podbudowy. Niewystarczajca
Pielgnacja
Skad
przepuszczalno podoa, prowadzi do staego nasikania wybetonu
betonu
robw prefabrykowanych wod, co w efekcie skutkuje transportem wodorotlenku wapnia na powierzchni betonu i widocznym
Wykonanie
wykwitem.
betonu
Sposb uytkowania w duym stopniu wpywa na moliwo
powstania wykwitw wglanowych na powierzchni betonu.
Warunki w jakich uytkowany jest beton, mog prowadzi na Rys. 4. Obszary dziaa dla ograniczania powstania wykwitw
przykad do powstania mikrorys. Zarysowanie struktury wpywa
wglanowych
na przypieszenie transportu wody w gb betonu, a tym samym
wyugowywania wodorotlenku wapnia.
Dziaania ograniczajce powstanie oraz intensywno wykwitw wglanowych mona podzieli na trzy obszary - rys. 4.
Dziaania na etapie projektowania skadu mieszanki betonowej:
stosowanie cementw zawierajcych nieklinkierowe skadniki gwne, np. granulowany uel wielkopiecowy CEM II i CEM III,
optymalizacja (obnienie) wspczynnika w/c,
dobr kruszywa zapewniajcy optymaln krzyw uziarnienia,
stosowanie dodatkw do betonu,
stosowanie domieszek hydrofobizujcych.
Dziaania na etapie wykonawstwa - ukadanie betonu:
prawidowe szczelne wykonanie deskowania,
naniesienie rodka antyadhezyjnego na poszycie deskowania lub formy,
waciwe zagszczanie mieszanki betonowej.

str. 3

Dziaania na etapie pielgnacji:


zapewnienie optymalnych warunkw dojrzewania (temperatura i wilgotno powietrza),
zapewnienie optymalnego czasu trwania pielgnacji,
zapewnienie prawidowych warunkw skadowania i magazynowania wyrobw.
Wystpowanie wykwitw wglanowych na betonowych wyrobach wibroprasowanych jest problemem natury estetycznej. Z tego
wzgldu optymalizacja produkcji kostki brukowej powinna by take prowadzona w kierunku ograniczania pojawiania si wykwitw
wglanowych. Uwagi dotyczce produkcji kostki brukowej:
widoczny wykwit pierwotny powstaje w komorze dojrzewalni tylko w przypadku, gdy pory kapilarne wyrobu betonowego, podczas pierwszej fazy dojrzewania, wypenione s wod; odpowiednie sterowanie temperatur i wilgotnoci powietrza przy sezonowaniu wyrobw utrzymywanie suchej powierzchni betonu (istnieje ryzyko zbytniego przesuszenia wierzchniej warstwy
kostki brukowej, co utrudni hydratacj cementu), moe spowodowa powstanie tzw. niewidocznych wykwitw wglanowych
powstan one tu pod powierzchni wyrobu,
warunki sezonowania mona optymalizowa poprzez zastosowanie technologii VAPOR naparzanie niskoprne z przyspieszonym procesem karbonatyzacji betonu (w efekcie wyrb po 24 godzinach dojrzewania osiga wytrzymao na poziomie 70%
wytrzymaoci kocowej, podwyszone stenie CO2 powoduje przypieszenie procesu przejcia wodorotlenku wapnia Ca(OH)2
w wglan wapnia CaCO3, czego rezultatem jest zwikszenie szczelnoci powierzchni betonu, poprzez zmniejszenie wymiaru i
zamknicie kapilar),
istotnym czynnikiem jest dobr cementu o szybkiej dynamice narastania wytrzymaoci zapewnia wysoki stopie zhydratyzowania cementu w wierzchniej warstwie,
w celu ograniczania ryzyka powstania wykwitw wglanowych wtrnych, zalecane jest stosowanie domieszki hydrofobizujcej,
stosowanie tzw. kapturowania, czyli przykrywania uoonych na palecie wyrobw gotowych, foli PE, pomaga ograniczy ryzyko
powstania wykwitw (skuteczno zaley jednak od tego czy pakowane wyroby s mokre czy suche, w przypadku pakowania
wyrobw mokrych wystpuje moliwo powstania wykwitw wglanowych).
W produkcji betonowych wyrobw wibroprasowanych, kluczowy jest nadzr nad prawidow wilgotnoci betonu w wierzchniej
warstwie wyrobu. Uwzgldnienie wilgotnoci i nasikliwoci kruszyw oraz prawidowy dobr cementu i domieszek chemicznych
(kompatybilno) jest decydujce dla zapewnienia optymalnego efektywnego wspczynnika w/c (tabela 2). Wpyw wilgotnoci betonu w warstwie wierzchniej na powstawanie wykwitw przedstawiono na tabeli 2.
Tabela 2. Wpyw wspczynnika w/c przy produkcji kostki brukowej na powstawanie wykwitw.
Efektywny wspczynnik w/c
Niski
Optymalny
Wykwity pierwotne
niewidoczny
sabe
typowe dla materiaw
Wykwity wtrne
niewidoczny
budowlanych
beton Powietrze
CO2
Miejsce powstania
wykwitw

H2O

CaCO3
kapilara

Wysoki
silne
silne

beton Powietrze
CO2
H2O

CaCO3
kapilara

beton

Powietrze
CO2
CaCO3

H2O
kapilara

W okresie uytkowania, trudno rozpuszczalny wglan wapnia CaCO3 wwyniku dalszej reakcji zCO2 zawartym w powietrzu, przechodzi
w atwo rozpuszczalny wwodzie kwany wglan wapnia (rys. 5), ktry moe by nastpnie spukiwany przez deszcz oraz cierany
przy uytkowaniu betonu. Proces ten przyczynia si do zanikania wykwitw wglanowych na powierzchni elementw betonowych.

str. 4

W przypadku bardzo rozlegych wykwitw mona podj dziaania wkierunku ich usunicia. Metody usuwania wykwitw wglanowych mona podzieli na dwie grupy (tabela 3):
mechaniczne polegajce na usuniciu wykwitw przez
piaskowanie lub szlifowanie powierzchni,
chemiczne polegajce na usuniciu wykwitw przez ugowanie powierzchni betonu niskoprocentowym roztworem
kwasw nieorganicznych i organicznych.

H2O CO2

CaCO3+CO2+H2O
Ca(HCO3)2

CaCO3

Ca(HCO3)2

beton
Rys. 5. Schemat przebiegu reakcji karbonatyzacji w okresie
eksploatacji

Tabela 3. Metody usuwania wykwitw wglanowych


Metoda
Mechaniczna

Chemiczna

Uwagi
metoda pracochonna, wymagajca odpowiedniego sprztu oraz materiaw, np. hydropiaskowanie (cinienie wody nie powinno przekracza 3 bar, rednica ziaren wykorzystywanego piasku powinna by jak najmniejsza)
powoduje otwarcie porw powietrznych, co moe doprowadzi do powstania nowych
wykwitw wglanowych,
powierzchnia betonu staje si bardziej szorstka zdolno powierzchni do oczyszczania
ulega pogorszeniu

str. 1

WSPCZYNNIK WODA/CEMENT (W/C) A WACIWOCI BETONU

C4

wilgotno
Wedug zapisw normy PN-EN 206:2014 Beton wymagania,
woda absorpcyjna
woda wolna
waciwoci, produkcja i zgodno wspczynnik woda/cement
na powierzchni
nasikliwo
(w/c) jest to stosunek efektywnej zawartoci wody do zawartoci
ziaren
cementu w mieszance betonowej. Przez efektywn zawarto
wody naley rozumie rnic pomidzy cakowit iloci wody,
a iloci wody zaabsorbowan przez kruszywo, co w praktyce
powietrznosuche
nasycone
wilgotne
traktuje si jako rnic iloci wody wynikajcej z wilgotnoci i cakowicie suche
powierzchniowosuche
nasikliwoci kruszywa (rys. 1).
Rys. 1. Zawarto wody w kruszywie
Zgodnie z definicj do prawidowego obliczenia wspczynnika
w/c naley wzi pod uwag ilo wody ktr do skadu mieszanki betonowej wniesie kruszywo oraz wod zarobow dodan do
skadu mieszanki. Efektywn zawarto wody obliczamy ze wzoru:

gdzie:
W ilo wody w recepturze mieszanki betonowej
Wef efektywna zawarto wody [kg]
K masa kruszywa [kg]
Wg wilgotno kruszywa [%]
Nw nasikliwo wagowa kruszywa [%]
Wd woda dodana [kg]

Wef = K (Wg Nw) + Wd


Wd=W-K (Wg Nw)

Przy obliczeniu wspczynnika w/c konieczne jest uwzgldnienie


iloci dodanych domieszek chemicznych w postaci pynnej, jeli ich
ilo przekracza 3 l/m3 betonu.
Dopuszczalny, maksymalny wspczynnik wodno-cementowy dla betonu w poszczeglnych klasach ekspozycji (oddziaywanie rodowiska na beton w cyklu ycia) okrelony jest w normie PN-EN 206:2014. Ksztatowanie wspczynnika w/c na odpowiednim (niskim) poziomie zapewnia korzystny wpyw na waciwoci betonu, ze szczeglnym uwzgldnieniem trwaoci
(rys. 2).
3,5

Nisza
porowato
Nisza
nasikliwo
Wiksza
mrozoodporno

niskie w/c

Wysza odporno
na agresj chamiczn

Dobre warunki
ochrony stali

Rys. 2. Wpyw wspczynnika w/c na waciwoci betonu

Udzia porw kapilarnych [%]

Wysza
wytrzymao

w/c = 0,5

3,0

w/c = 0,7

2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0

cem i 42,5r

cem iii/a 32,5n

Rys. 3. Porowato 12-letniego betonu

W stwardniaym betonie, wraz ze spadkiem wspczynnika w/c, zmniejsza si porowato (gwnie kapilarna) - rys. 3, co utrudnia
migracj agresywnych mediw ciekych i gazowych do wntrza struktury betonu.

str. 2

Zwikszenie wspczynnika w/c w mieszance betonowej skutkuje wiksz iloci porw w betonie, a wic obnieniem wytrzymaoci na ciskanie (wzrost porowatoci o 5% przekada si na blisko 30% spadek wytrzymaoci). Z tego wzgldu
denie do obnienia wspczynnika w/c jest jednym z gwnych trendw rozwojowych w technologii betonu - rys. 4.
Szczelniejsza struktura matrycy betonowej przekada si na wysz wytrzymao betonu (rys. 5), a take zapewnia podwyszon
odporno na agresj chemiczn (rys. 6). Ponadto, obnienie wspczynnika w/c skutkuje mniejszym skurczem - rys. 7.
Nie bez znaczenia jest wpyw wspczynnika w/c na konsystencje im wyszy wspczynnik w/c tym wikszy stopie upynnienia
mieszanki betonowej (rys. 8). Naley przy tym pamita, e zbyt wysoki wspczynnik w/c zwiksza tendencje mieszanki betonowej
do segregacji oraz bleedingu, co skutkuje nierwnomiernym rozmieszczeniem skadnikw pogarszajc tym samym jako stwardniaego betonu.
10000

200

8000

150

6000

100

4000

50

2000

1750

1800

1850

1900

1950

2000

2050

Wytrzymao na ciskanie [MPa]

250

wiatowa produkcja betonu [106 t]

Wytrzymao na ciskanie [MPa]

80
70
60
50
40
30
20
10

0
0,25

0,35

0,45

0,55
0,65
Wspczynnik w/c

0,75

0,85

120

1400

100

1200
1000

80

Skurcz [10-6]

Wspczynnik przepuszczalnoci [10-14m/s]

Rys. 4. Rozwj technologii betonu na przestrzeni lat z uwzgldnie- Rys. 5. Wpyw wspczynnika w/c na 28dniow wytrzymao
niem roli obniania wspczynnika w/c jako tendencji i czynbetonu na ciskanie
nika poprawiajcego waciwoci betonu

60
40

600
400

20
0

800

200
0,2

0,3

0,4

0,5
0,6
Wspczynnik w/c

0,7

Rys. 6. Przepuszczalno jonw chlorkowych w zalenoci od


wspczynnika w/c

0,8

w/c = 0,50

0
125

150

175

200
225
Ilo wody [kg/m3]

250

275

Rys. 7. Wpyw zawartoci wody na skurcz betonu


w/c = 0,55

w/c = 0,60

Rys. 8. Wpyw wspczynnika w/c na konsystencj mieszanki betonowej

Niski wspczynnik w/c przekada si na wysz wytrzymao


i szczelno, a tym samym wieloletni trwao konstrukcji
i obiektw betonowych.

PIELGNACJA BETONU

str. 1

C5

Norma PN-EN 13670:2009 Wykonywanie konstrukcji betonowych w wytycznych odnonie pielgnacji i ochrony betonu zaleca, aby
po zagszczeniu i wykoczeniu powierzchni betonu, bezzwocznie poda j pielgnacji.

Pielgnacja betonu og zabiegw podejmowanych od chwili


uoenia i zagszczenia mieszanki betonowej, majcych na celu
zapewnienie prawidowego przebiegu procesu hydratacji cementu,
a w efekcie, otrzymanie w okrelonym czasie, betonu
o projektowanych waciwociach (wytrzymao i trwao).
Zabiegi te obejmuj utrzymanie odpowiedniej temperatury
i wilgotnoci betonu oraz jego ochron przed szkodliwym
oddziaywaniem czynnikw atmosferycznych.
Pielgnacja betonu ma na celu:
zapewnienie optymalnych warunkw termiczno-wilgotnociowych w dojrzewajcym betonie (dostarczenie odpowiedniej iloci
wody do przebiegu procesw hydratacji oraz zachowanie odpowiedniego zakresu temperatur dojrzewania),
ochrona wykonanego elementu betonowego przed szkodliwym dziaaniem czynnikw atmosferycznych (promieniowanie soneczne, wiatr, opady atmosferyczne) i zamarzaniem,
przeciwdziaanie skurczowi spowodowanemu utrat wilgoci z betonu,
ograniczenie napre termicznych wywoanych gradientem temperatur pomidzy powierzchni a wntrzem dojrzewajcego
elementu betonowego (naprenia mog skutkowa zarysowaniem i spkaniem konstrukcji obnieniem trwaoci),
zapewnienia odpowiedniej wytrzymaoci powierzchniowej,
zapewnienia odpowiedniej trwaoci strefy powierzchniowej,
zabezpieczenia przed drganiami, uderzeniami lub uszkodzeniami.
Pielgnacja betonu jest zabiegiem czsto pomijanym lub lekcewaonym w praktyce budowlanej, cho o kluczowym znaczeniu dla
jakoci i trwaoci betonu w konstrukcji.
Czas trwania pielgnacji jest powizany z rozwojem wytrzymaoci w strefie powierzchniowej betonu. Okrelony zosta poprzez klasy
pielgnacji zdefiniowane przez czas lub procent wytrzymaoci charakterystycznej - 28 dniowej, przy ktrym moliwe jest zakoczenie procesu pielgnacji (tabela 1).
Tabela1. Klasy pielgnacji
Czas [h]
Procent wymaganej wytrzymaoci
charakterystycznej na ciskanie po 28 dniach

Klasa 1

Klasa 2

Klasa 3

Klasa 4

12 a)

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy

35%

50%

70%

a) Jeeli czas pocztku wizania nie przekracza 5 godzin oraz temperatura powierzchni betonu jest rwna bd wysza ni 5C

Dugo okresu pielgnacji naley dobra w zalenoci temperatury tabela 2, warunkw atmosferycznych oraz rodzaju i waciwoci
zastosowanego cementu tabela 3. Czas pielgnacji mona okreli dokonujc pomiaru temperatury powierzchni betonu i odnoszc
si do wytycznych zawartych w normie PN-EN 13670 Wykonywanie konstrukcji z betonu.

str. 2

Tabela 2. Minimalny okres pielgnacji w zalenoci od klasy pielgnacji i temperatury powierzchni betonu
Minimalny okres pielgnacji [dni] a)
Rozwj wytrzymaoci betonu c),d) (fcm2/fcm28) = r

Temperatura (t)
powierzchni
betonu [C]

t25
25>t15
15>t10
10>t5 b)
a)
b)
c)
d)

szybki r0,50

redni 0,50>r0,30

wolny 0,30>r0,15

Klasa pielgnacji

Klasa pielgnacji

Klasa pielgnacji

1
1
1,5
2

1,5
2
2,5
3,5

3
5
7
9

1,5
2,5
4
5

2,5
4
7
9

5
9
13
18

2,5
5
8
11

3,5
7
12
18

6
12
21
30

W przypadku czasu pocztku wizania przekraczajcego 5 godzin rnice naley doliczy do czasu pielgnacji.
W przypadku gdy temperatura spadnie poniej 5C, okres ten naley doliczy do czasu pielgnacji.
Rozwj wytrzymaoci betonu rozumiany jest jako stosunek wytrzymaoci na ciskanie po 2 dniach dojrzewania do wytrzymaoci na ciskanie po 28 dniach dojrzewania.
Dla betonw o bardzo wolnym rozwoju wytrzymaoci specyfikacje wykonawcze powinny zawiera specjalne wymagania.

Tabela 3. Minimalny czas pielgnacji betonu w zalenoci od zastosowanego rodzaju cementu


Warunki atmosferyczne

Minimalny czas pielgnacji [dni]

Nasonecznienie

Wiatr

Wilgotno wzgldna powietrza

CEM I

CEM II

CEM III

silne
rednie
sabe

silny
redni
saby

<50%
50-80%
>80%

2
1
1

4
3
2

5
4
3

Rwnie wany, jak czas trwania, jest dobr odpowiedniej metody pielgnacji:
pielgnacja mokra,
stosowanie oson,
stosowanie preparatw do pielgnacji betonu.

Pielgnacja mokra

Zaoeniem tej metody jest zapewnienie kontaktu powierzchni


betonu z wod, od momentu uzyskania wystarczajcej twardoci
powierzchni rys. 1. oraz przeciwdziaanie skurczowi wysychania
rys. 2. Pielgnacj mokr powszechnie stosuje si w okresie
wysokich temperatur powietrza, silnego nasonecznienia oraz
silnych, ciepych wiatrw. W takich warunkach, powierzchnia
betonu moe ulec przesuszeniu w krtkim okresie czasu.
W efekcie moe doj do zakcenia przebiegu hydratacji w
powierzchniowej warstwie betonu oraz zarysowania powierzchni
w wyniku skurczu plastycznego lub skurczu od wysychania. Rys. 1. Zraszanie powierzchni betonu wod
Z praktycznego punktu widzenia, betony o w/c 0,50 powinny
by chronione przed odparowaniem wody, natomiast betony o w/c < 0,50 naley, nie tylko chroni przed odparowaniem wody, lecz
naley jej jeszcze dostarczy (zraszanie powierzchni).
Prowadzc pielgnacj mokr, naley zwrci szczeglna uwag, aby nie dopuci do szoku termicznego, tj. aby nagrzanej
powierzchni betonu, nie polewa zbyt zimn wod (rys. 3).

str. 3

Rys. 2. Rysy skurczowe powstae w wyniku nieprawidowo


prowadzonej pielgnacji

Rys. 3. Uszkodzenie powierzchni betonu na skutek szoku


termicznego

Stosowanie oson zewntrznych

Pielgnacja tym sposobem polega na zastosowaniu oson penicych rol bariery zapewniajcej utrzymanie ciepa wydzielanego
przez twardniejcy beton i zapobiegajcej odparowaniu wody z betonu.
Najczciej, pielgnacj t metod realizuje si poprzez:
okrywanie betonu foli (rys. 4a, 4b), naley mie na wzgldzie, e stosowanie oson foliowych moe powodowa wystpienie
miejscowych przebarwie powierzchni betonu (wykwitw) na skutek nierwnomiernej kondensacji pary wodnej na powierzchni
folii przylegajcej do betonu, ponadto przy intensywnym nasonecznieniu zalecane jest stosowanie folii jasnej, odbijajcej promieniowanie, jesieni i zim mona stosowa foli czarn,
ochrona miejsca wbudowania betonu specjalnym namiotem (rys. 4c), najczciej stosowana w celu ochrony przed intensywnym
deszczem, silnym nasonecznieniem i wiatrem, a take w warunkach zimowych, kiedy dodatkowo stosuje si nadmuch ciepego
powietrza.

Rys.4. Stosowanie oson a), b) przykrywanie powierzchni betonu foli, c) stosowanie namiotw

Stosowanie preparatw do pielgnacji betonu

Metoda ta polega na naniesieniu filmu ochronnego na powierzchni wieo uoonego betonu (rys. 5). Gwn zalet preparatw do
pielgnacji jest moliwo stosowania na duych powierzchniach, praktycznie zaraz po uoeniu i zagszczeniu mieszanki betonowej.

Rys. 5. Pielgnacja betonu poprzez nanoszenie powoki ochronnej

str. 4

Preparaty ochronne nanosi si natryskowo. Istotne jest staranne wykonanie powoki, aby uszczelni powierzchni betonu. W przypadku nanoszenia na powierzchnie pionowe, natrysk naley prowadzi tak, aby nie doprowadzi do spywania preparatu z powierzchni betonu. Prawidowo pielgnowany beton posiada bardziej zwart i mniej porowat powierzchni co si przekada na zwikszenie
trwaoci betonu (rys. 6)
otulina
zbrojenia

porowato

prawidowa pielgnacja

Zbrojenie

brak pielgnacji

Rys. 6. Wpyw pielgnacji na porowato betonu w strefie powierzchniowej

210

120

140

Wytrzymao

80

Przepuszczalno

40

70

0,7
Szczelno matrycy
Rys. 7. Wpyw szczelnoci matrycy na wytrzymao i przepuszczalno betonu
1,0

0,9

0,8

0,6

0,5

0,4

Przepuszczalno, cm/s x 10-12

Wytrzymao na ciskanie. MPa

Szczelno matrycy betonowej w strefie powierzchniowej, bezporednio przekada si na wytrzymao i trwao betonu. Im szczelniejszy beton, tym wysza wytrzymao i odporno na wnikanie korozyjnych mediw ciekych i gazowych (rys. 7).

You might also like